Yanık

Yanık ve Bakım
Hem. Ayşe AKDENİZ
Hem. Hatice TATMAZ
Hem. Sibel KALEMLİ
Sağ. Mem. Arif AKSOY
Yanık Kl. ve Mahkum Kl.
Sağlık Slayt Arşivi: http://hastaneciyiz.blogspot.com
Yanık Nedir?

Yanık hemen her zaman deri ve deri
katlarını içeren, bazen de vücudun dışarı
açılan organlarını hasara uğratan bir
yaralanma türüdür. Yanık nedeni ne olursa
olsun deri bütünlüğü bozulduktan sonra
ortaya çıkan değişiklikler ve tedavi
yöntemleri bazı farklılıklar dışında benzerlik
gösterir.
Hangi nedenlerle yanık oluşur?
Sıcak sıvılarla haşlanma en sık karşılaşılan
nedendir. Sıcak su, süt, sıcak yemek (sulu yemek
veya çorbalar), çay ve kızgın yağ gibi akıcı
sıvılarla oluşan yanıklar bu gruba girer.
 Ev ve işyerlerinde olan yangınlarda genellikle
alev yanıkları görülür. Ek olarak, özellikle kapalı
alanlarda olan yanıklarda solunum sistemi de
doğrudan veya dolaylı olarak yanık
yaralanmasına maruz kalabilir.

Hangi nedenlerle yanık oluşur?

Elektrik akımına bağlı yanıklar iş yerlerinde,
fabrikalarda, yüksek gerilimle ortaya çıkan
yanıklardır. Evlerde düşük voltajla olan yanıklar
genellikle ufak yaralanmalar oluşturur ve hayati
tehlike taşımazlar. Ancak yüksek enerjili elektrik
yanıkları bazen ölümcül olabilecek yanık
yaralanmalarına neden olabilir.

Kimyasal yanıklar da tıpkı elektrik yanıkları gibi
genellikle iş yerlerinde olan yanık yaralanma
türleridir. Asit, baz, fosfor, sönmüş kireç gibi birçok
kimyasal ajan yanık yaralanmasına neden olabilir.
Kimler Risk Altında?
Kimler Risk Altında?
En önemli faktör yaştır. 15 yaş altı ve
özellikle 4 yaş ve bu yaşın altındaki çocuklar

Bedensel engelli çocuklar
Bu yaş grubunda tehlikeyi sezme ve gerekli
önlemleri alma, kaçınma gibi yetiler henüz
gelişmemiştir. Dolayısıyla yanığa maruz
kalma olasılığı artmaktadır.

Kimler Risk Altında?
Ailenin bilinçsizliği ve ilgisizliği de eklenirse
yanık riski daha da yükselir.

Kalabalık evlerde, geçimsiz ailelerde,
eğitim ve gelir düzeyinin yetersiz olduğu
durumlarda bilinçsizlik ve ilgisizliğe daha çok
rastlanılmaktadır.

Kimler Risk Altında?

Aktif çalışma yaş grubunda (18-45 yaş) iş
kazalarına bağlı yanıklar daha sık
görülmektedir.

Çocuklarda görülen yanıklar daha çok evlerde
meydana gelirken, bu yaş grubunda yanıklar
iş yerlerinde ve açık alanlarda ortaya
çıkmaktadır.

Bu yaş grubunda ortaya çıkan yanıklar daha
ölümcül ya da sakat bırakıcı nitelikte
olmaktadır.
Kimler Risk Altında?
Yaşlı insanlar diğer bir risk grubunu
oluşturmaktadır.
Çünkü bu insanlar herhangi bir kaza veya
yangın sırasında, hareket yetenekleri kısıtlı
olduğundan, kaçıp kurtulma şansları daha
azdır.

Özetle yangınlarda çocuklar, bedensel
engelliler ve yaşlılar daha fazla yanık
yaralanmasına maruz kalmaktadırlar.
Derinin görevleri nelerdir,
yanıktan nasıl etkilenir?

Deri, bir organ olarak kabul edilmese de birçok
fonksiyonuyla normal yaşamın sağlanması ve devam
ettirilmesinde önemli bir rol oynar.
Derinin fonksiyonları;
• Koruyucu - belli bir eşik değere kadar sıcak, soğuk,
radyasyon, basınç gibi dış etklenlere karşı koruma.
• İmmünolojik - mikroorganizmaların vücuda girişini
engelleme, deriden girenlere karşı bağışıklı
reaksiyonu.
• Sıvı, protein ve elektrolit dengesi - sıvı, protein ve
elektrolit kaybını önlemenin yanında atılımında
düzenleyici fonksiyon.
Derinin fonksiyonları;
•
Termoregülasyon - ortamın ısısına göre ısı kaybını
önleme veya artırma.
• Duysal - sinir uçları ile uyarıları alma ve gerekli yanıtı
verme.
• Sosyal - çekicilik, güzellik gibi etkilerle sosyal hayatta
kişilerin dış görünümünü belirleme.
• Metabolizma - D vitamini sentezlenmesi.

Yanık yaralanmaları ile bu fonksiyonlar kısmen veya
tamamen ortadan kalkar.
Her yanık yarası aynı mıdır?

Yanık yaraları derinin etkilenme derinliğine
göre başlıca dört derecede değerlendirilir.
Bu derecelendirme hem ortak dil kullanma
hem de tıbbi ve cerrahi tedavinin
belirlenmesinde son derece önemlidir.
Yanık derinlikleri şu şekilde tanımlanabilir;
Birinci derece yanıklar
Sadece derinin yüzeyel kısmını
ilgilendirir.
Ağrıya neden olması dışında klinik
bir önemi yoktur.
Etkilenen bölge başlangıçta kırmızı
görünümdedir.
Daha sonra soyulma (deskuamasyon)
olur ve 7 gün içerisinde herhangi bir
iz bırakmadan iyileşir.
İkinci derece yanıklar
1. derece yanıklara göre daha
derin yanıklardır. Bu tip yanıklar
da ağrılıdır.
1. derece yanıklardan en önemli
farkı bül denilen içi sıvı dolu
kesecikler içermesidir.
Kıl kökleri ve ter bezlerinden başlayarak epidermisin
yeniden oluşması ile hızlı ve tam iyileşme olur. İyileşme
genellikle iki hafta içerisinde tamamlanır. Bu tür
yanıklarda yara infeksiyonu gelişirse yara derinleşebilir
ve hem tedavisi zorlaşır hem de ciltte kalıcı iz bırakabilir.
Bu nedenle yara bakımında çok dikkatli olmak gerekir.
Üçüncü derece yanıklar
Derinin tüm katlarını içerir.
Yara kenarlarında sınırlı bir
büzülme ve epitelizasyon dışında
kendiliğinden iyileşme olmaz.
Mutlaka yanık yarası çıkartılmalı
ve vücudun başka bir yerinden
alınan deri ile örtülmelidir.
Dördüncü derece yanıklar
Derinin tüm katları yanında
altında bulunan ciltaltı yağ
dokusu, kas, tendon, kemik
gibi yapıları içine alır.
Geniş cerrahi girişimlerle
yanıklı deri çıkartılmalıdır.
Bazen ilgili bölgenin
çıkartılması gerekebilir.
Bu tür girişimler geride
mutlaka kalıcı iz bırakır.
Yanık
Vücut
Alanının
Hesaplanması
Yanıklarda ilk yardım nasıl
yapılmalıdır?



Yanmakta olan bir kişiye ilkyardım, yanmanın
durdurulmasıyla başlar. Eğer kişi koşuyorsa onu
durdurup üzerine halı, battaniye gibi örtüler kapatılarak
yanmayı destekleyen hava teması kesilmelidir.
Eğer kişi elektrik çarpmasına uğramışsa, hızla elektrik
temasından uzaklaştırılmalıdır. Bunun en güvenli ve
kesin yolu elektrik akımının şebekeden derhal
kesilmesidir.
Tüm bunları yaparken en önemli konu kurtarıcının bir
kazazede haline gelmemesidir.
Yanıklarda ilk yardım nasıl
yapılmalıdır?
Eğer yanan kişide kimyasal yanık varsa yanık
yerler bol suyla yıkanmalı, kimyasal ajan
olabildiğince seyreltilmelidir.
 Yanmış kişinin üzerindekiler ve yüzük, bilezik gibi
takılar mutlaka çıkarılmalıdır.
 Duruma göre hasta hızla bir ilkyardım merkezine
yetiştirilmelidir.

Yanıklarda ilk yardım nasıl
yapılmalıdır?
Bilinmelidir ki 45 derecenin altında önemli bir
yanık yarası oluşmaz.
 45-50 derece arasında deri ve vücut doku
hücrelerinde hafif yıkımlar görülür.
 65 derecenin üzerinde hücre proteinlerinde
denatürasyon ve koaglasyon olur.
 70 derecede deride nekroz oluşarak deri ve doku
damarlarında geçirgenlik artar ve vücut su toplar.

Yanıklarda ilk yardım nasıl
yapılmalıdır?
Genellikle olduğu gibi vücudun çok az bir
kısmını ilgilendiren yanıklarda (çay dökülmesi,
ütüyle temas gibi) yapılması gereken en önemli
şey ılık su ile yanık bölgenin yıkanmasıdır.

Böylece ağrı daha az olacak, yanık derinliğinin
artması ve ödem azaltılacak veya önlenecektir.
Yanıklarda ilk yardım nasıl
yapılmalıdır?
Dikkat edilmesi gereken bir konu bu işlemin
ilk 10 dakika içinde yapılması gerekliliğidir.

Bu sure uzarsa su ile yıkamadan beklenen yarar
görülmeyecektir.
Yaraya antibiyotik veya benzeri pomat türü
ilaçların kullanımı gereksizdir. Yarayı nemli tutmak
ve kurumasını önlemek için krem kullanılabilir.
Ağrıyı kesmek için ağızdan ağrı kesici ilaçlar
alınabilir.

VÜCUTTA OLUŞAN YANIKLARIN CİDDİYETİ
Vücuttaki yanıkların hayati tehlike oluşturup oluşturmadıklarını(ciddiyetini) saptamak üzere dikkate alınması
gereken özellikler:

Yanığın derinliği (1.,2. ,3. derece ? ),

Yanığın kapladığı yüzey (dokuzlar kuralı),

Hayati tehlike oluşturabilecek organların yanması
(el, ayak tabanı, yüz, solunum organları, cinsel organ vb)

Hastanın yaşı (çok genç ve yaşlılar risk grubundadır),

Hastanın genel sağlık durumu (kalp, böbrek, diabet
hastalıklarının, hiper/hipotansiyonun varlığı gibi etkenler)
HAYATİ TEHLİKE OLUŞTURABİLECEK
ORGAN YANIKLARI VE SORUNLAR
(KRİTİK YANIKLAR)
Yanıklarla birlikte kemik kırıklarının olması,
 Solunum yolu yanıkları,
 El, ayak, yüz ve cinsel organların üçüncü
derece yanıkları

HAYATİ TEHLİKE OLUŞTURAN
(KRİTİK) YANIKLAR
Vücudun % 10 undan fazlasını kaplayan
üçüncü derece yanıklar,
 Vücudun % 25 inden fazlasını kaplayan
ikinci derece yanıklar,
 Durumu ciddi ve yaşlı hastalarda oluşan
orta derece yanıklar

ORTA DERECELİ YANIKLAR
Vücudun % 2-% 10 unu kaplayan üçüncü
derece yanıklar,
 Vücudun % 15-% 25 ini kaplayan ikinci
derece yanıklar,
 Vücudun % 50-% 75 ini kaplayan birinci
derece yanıklar,

HAFİF YANIKLAR
 Vücudun % 2 sinden az yer kaplayan 3. derece yanıklar,
 Vücudun %15 inden az yer kaplayan 2. derece yanıklar,
ÇOCUKLARDA CİDDİ YANIKLAR
 Üçüncü derece yanıkların tümü,
 Vücudun % 20 sinden fazlasını kaplayan 2. derece yanıklar
ÇOCUKLARDA ORTA DERECELİ YANIKLAR
 Vücudun %10-% 20 sini kaplayan 2. derece yanıklar,
 Birinci derece yanıkların tümü
Yanıkların sınıflandırması
Termal (Yüksek Isı) Yanıkları
 İnhalasyon Yanıkları
 Kimyasal Maddelerle Oluşan Yanıklar
 Elektrik Yanıkları
 Işın (Radyasyon) Yanıkları

Termal (Yüksek Isı) Yanıkları

ALEV YANIKLARI : Kibrit alevi, endüstriyel
yangınlar vs sonucu oluşan yanıklardır.
Özellikle kolay tutuşan giysiler varsaderin
yanıklar ve soluk yolunda sorunlar meydana
gelir.

SICAK NESNELER : Soba, ütü vb ile temas
sonucu ya da güneş altında uzun süre
korumasız kalmakla oluşur. Bu tip yanıklar
derin olmaz çünkü, refleksler bu durumlarda
kişilerin korunması sağlarlar ancak kişinin
bilinci kapanırsa tehlikeli olabilir.
Termal (Yüksek Isı) Yanıkları

KIZGIN SIVILAR : Haşlanmalara neden
olurlar. Haşlanmalar alev yanıkları kadar derin
olmazlarsa da kızgın yağ ve kaynar su ile
uzun süre temas derin yanıklar oluşturur.

Ender rastlanılan bir diğer yanık kaynağı da
patlamalar sonucu oluşan ani alev
yanıklarıdır. Kişi çok kısa sürede çok yüksek
ısıya maruz kalır. Bu tip yanıklarda, kişilerde,
yanıktan ziyade patlama sonucu oluşan
yaralanmalar görülür.
YÜKSEK ISI YANIKLARINDA ACİL
BAKIMIN ÖZETİ
Varsa yanmayı durdurun
Soluk yolunun açık, solunum ve dolaşımın
varlığın saptayın ve devamlılığını sağlayın
 Soluk yolu etkilendiyse, yüksek yoğunlukta ve
nemlendirilmiş oksijen verin
 Yanık alanının acil bakımını yapın, soğuturken
üşütüp şoka girmesine neden olmayın. Islak
örtünün üzerine kuru battaniye veya çarşaf örtün,
ambulansta iseniz ısıyı oda ısısına getirin. Açık
yanık yarasının üzerini kuru ve yapışacak
malzeme ile kapatmayın.


YÜKSEK ISI YANIKLARINDA ACİL
BAKIMIN ÖZETİ
Takı ve sıkı giysileri çıkarın
İkinci derece yanıklardaki su kabarcıklarını
patlatmayın ya da deriyi soymayın zira bu deriler
en iyi yanık giysileridir (Caroline, s:288),
enfeksiyonlara karşı pansuman malzemesinden
daha iyi korurlar.
 Şok olasılığı olup olmadığını anlamak üzere;
dokuzlar kuralına göre yanık alanını hesapla,
yanığın ciddiyetini saptayın
 Ödemin artmasını önlemek üzere yanan kol ve
bacağı yükseğe kaldırın


YÜKSEK ISI YANIKLARINDA ACİL
BAKIMIN ÖZETİ
Ödemin artmasını önlemek üzere yanan
kol ve bacağı yükseğe kaldırın
 Şok olasılığı varsa: yanık oluşmamış bir
damardan damar yolu açarak, Ringer
Laktat veya SF başlayın
 Baştan ayağa muayene ederek başka
sorunun olup olmadığını saptayın ve ona
uygun acil bakım verin
 En kısa zamanda hastaneye ulaştırın

KİMYASAL MADDELERLE OLUŞAN
YANIKLAR
Etken, genellikle güçlü alkali veya asit maddeler
ya da zehirli dumanlar olabilir, bunlar deride
yanık yarası gibi hasara neden olurlar.
 En sık sanayi ortamında oluşuyorsa da; son
yıllarda, evlerde temizlik yaparken kullanılan
klorak ile tuz ruhunun karıştırılması nedeniyle
ağır solunum yolu yanıkları da görülmektedir.
 Sıvı ve toz halinde olabilen bu maddelerden toz
halinde olanlar; deriye döküldüğünde ter veya su
ile temas ettiğinde meydana gelen reaksiyon
sonucu deride yanıklara neden olurlar.

KİMYASAL MADDE YANIKLARINDA
ACİL BAKIM

Kimyasal madde yanıklarında tahriş edici etkenin
en kısa zamanda deriden uzaklaştırılması, bunun
için hızlı hareket ve bol akan su(evde duş,
bahçede hortum kullanılması gibi) önemlidir.

Yüksek sıcaklıktaki(termal) yanıklarda uygulanan
acil bakım aynen uygulanabilir
SIVI KİMYASAL madde söz konusu ise:
 Hemen üzerindeki giysi çıkarılır
 Akan bol su ile yıkanır
KİMYASAL MADDE YANIKLARINDA
ACİL BAKIM
TOZ KİMYASAL madde söz konusu ise:





Kişinin üzerindeki giysi çok dikkatli çıkarılır
(kendimizi ve çevreyi koruyarak)
Toz deriden uzaklaştırılır :
en kolay uzaklaştırma yöntemi elektrik
süpürgesidir; yoksa: kendimizi ve çevreyi
koruyacak şekilde kuru bir bezle, fırçayla toz
uzaklaştırılmaya çalışılır
Akan bol su ile yıkanır
Yıkama işlemi için 30 dakika önerilmektedir.
Yıkama işlemi sonrası yanık alanını kuru steril örtü
ile kapatıp hastaneye nakledin.
KİMYASAL MADDE YANIKLARINDA
ACİL BAKIM
GÖZLERDE YANIK OLUŞMUŞSA
 Yüksek ısı veya kimyasal madde ile oluşabilir.
Acil Bakım:
 Etkilenen göz bol akan su ile yıkanır; yıkama esnasında
göz kapakları açık tutulur(kişi kendisi yapabilir)
 Genellikle yıkama süresi göz yanıklarında da 30 dakikadır
(ya da acı dinene kadar). Yıkama sonrası her iki göz de
(etkilenmemiş olsa da) kapatılarak hastaneye nakledilir.
 Gözkapaklarının altlarının da yıkandığından emin olun.
 Kazazedenin lensi varsa ve yıkamaya rağmen çıkmamışsa
çıkarın, zira lensin altında kalan kimyasal madde
korneaya zarar verebilir.
KİMYASAL MADDE YANIKLARINDA
ACİL BAKIM
SU, SU
VE
DAHA FAZLA SU’DUR
ELEKTRİK YANIKLARI
Elektrik akımının, ciltte yaralanmaya neden
olabilmesi için, mutlaka vücuttan geçmesi
gerekir.
 Akımın yoğunluğu, maruz kalınan süre ile
kişinin direnci hasarı belirler.
 Kuru, şişman ve kirli derinin direnci; ıslak,
zayıf ve temiz deriye oranla daha fazladır;
buna göre, nemli önkolun iç kısmının
direnci, kuru ve nasırlı el ayasına oranla
daha düşük olacaktır.

ELEKTRİK YANIKLARI

Akımın girdiği ve çıktığı yerlerde olmak üzere en
az iki yanık alan olur.

Elektrik akımının çıkış yarası genellikle daha
geniştir (aynen kurşun yarasında olduğu gibi
giriş yeri küçük yara iken çıkış vücuda verilen
hasarla orantılı olarak büyük olur). Çünkü,
elektrik akımı vücuda girerken ısıya neden olur,
geçtiği yerlerdeki kan damarları ve sinirlerde
kalıcı harabiyete yol açarlar.
Elektrik üç tip yanığa neden olur
TİP I (TEMAS YANIĞI) : En sık görülen
tiptir ve gerçek elektrik yanığıdır. Yoğun akım
giriş yerinden vücuda girerek çıkış yerinden
terk etmiştir.
 BOĞA GÖZÜ benzeri yaralanma vardır; giriş
yerindeki deri soğuk ve gri renkli, çevresi ise
üçüncü derece yanık yarası olup koagülasyon
nedeniyle rengi kırmızıdır. Temas yanığında
dıştaki bu yaralanmalar sorun oluşturmaz asıl
sorun içteki harabiyettir.

Elektrik üç tip yanığa neden olur

TİP II (ANİ PARLAMA YANIĞI;
FLASHBURN) : Elektrik akımının atlaması
(arkı) sonucu oluşur. Kişi, yüksek voltajlı
akımın çok yakınından geçerken, akım ile
arasındaki havanın direnci çok düşükse akım
kaynaktan kişiye atlayacaktır. Böyle bir
akımın ısısı 3000°-20.000 °C arasındadır ve
kavrulmaya neden olabilir.
Elektrik üç tip yanığa neden olur

TİP III (ALEV YANIĞI) : Kişinin
elbiselerinin veya çevresinin elektrikten
dolayı tutuşması sonucu oluşur.
ELEKTRİK YANIKLARINDA ACİL BAKIM
Düşme ve şiddetli tetanilerde boyunluk takmayı
unutmayın.
 ABC değerlendirilir ve devamlılığı sağlanır.
Yüksek yoğunlukta oksijen verin.
 Gerekiyorsa TYD sağlanır. Unutmayınız ki elektrik
akımına kapılma nedeniyle kalbi durmuş kişileri
hemen başlatılan TYD ile hayata döndürme şansı
çok yüksektir
 Yanık yaraları varsa kuru steril pansumanla
kapatılır

ELEKTRİK YANIKLARINDA ACİL BAKIM
Olası kırıklar tespit edilerek atellenir
 Hasta monitöre bağlanarak, EKG ‘si sürekli
takip edilir
 Damar yolu açarak Ringer Laktat başlayın,
böbreklerin hasar görmemesi için hızlı
verebilirsiniz (hastanın durumunun
uygunluğunu siz saptayın; yaş, hastalıklar vs.)

ELEKTRİK YANIKLARINDA ACİL BAKIM
Durumu ciddi hastalarda, hastane çok uzaksa
doktorla temas kurarak, bir veya iki ampul SODYUM
BİKARBONAT verin. Bu idrarın alkalileşmesini ve
myoglobulinin atılmasını sağlar.
 Hastanede ise, verilecek Mannitol (0.5- 1 gram/ kg)
diürezi sağlayarak böbrekleri myoglobulinden
temizler.
 Tüm elektrik yanıkları hastanede daha ileri tedavi
gerektiren ciddi yaralanmalardır

İnhalasyon Yanıkları

Hastada karbonmonoksit zehirlenmesi,
hava yollarının termal yaralanması ve
duman inhalasyonu tek başına veya
birlikte bulunabilir.
İnhalasyon Yanıklarında Bakım
Düzenli ve özenli hava yolları temizliği
yapılır.
 %100 oksijen verilir.
 İlk 24 saat içinde hava yolu daralması
ihtimaline karşı entübasyon için gerekli
araç gereç hazır bulundurulur.
 Arteryal kan gazı takibi yapılmalıdır.
 Steroidlerin tedavide yeri yoktur (astmatik
hastalar için)

Yanık olgusu servise ulaştığında
yapılması gerekenler:
*Damar yolu açılması ve gerekli sıvı
replasman tedavisinin başlatılması
*Analjezi sağlanması.
*Tetanoz proflaksisi: Tüm yanık
olgularında kesinlikle yapılması gereklidir,
tek ayrıcalık minör haşlanma olgularıdır.
*Yanık genişlik ve derinliğinin belirlenmesi:
İlk girişim sonrası yapılmalıdır.
Yaralanmanın Değerlendirilmesi
Yanık yüzdesinin saptanması: Hastanın
doktor ile ilk karşılaştığı yer genellikle acil
servistir. İlk yapılması gereken tanı
konulmasıdır. Wallace'sın 9'lar kuralı
yöntemi ile yanığın kapladığı vücut yüzdesi
saptanmalıdır.








Yara bakımı sağlanır. (banyo, pansuman vs)
Yaşam bulguları takibi, monitörizasyon, CVP
takibi
Sıvı elektrolit takibi
Üriner kateterizasyon
Enfeksiyon kontrolü
Komplikasyon yönünden izlem (şok, arrest,
kanama vs.)
Depridman, Eskaromi, fasyotomi
Antibiyotik proflaksisi
Sağlık Slayt Arşivi: http://hastaneciyiz.blogspot.com