kalıtım

KALITIM
Hazırlayan: Tuncay AYDEMİR
Zonguldak /Devrek
İSTİKLAL İ.Ö.O
KALITIM
• KALITIM: Canlılara ait kalıtsal karakterlerin yavruya
aktarılmasına kalıtım denir.
•
Saç rengi, saç şekli, göz rengi, boy, kan grupları canlılara
özgü nesilden nesille aktarılan kalıtsal karakterlere örnektir.
• KROMOZOM: Üzerlerinde canlılara ait özellikleri kontrol eden
genleri taşıyan kalıtım birimine kromozom denir.
Kromozomlar hücre çekirdeğinde bulunan kromatin ipliklerin
hücre bölünmesi sırasında kısalıp kalınlaşmasıyla oluşur.
Gen
DNA
Kromozom
• GEN :Canlıya ait bir karekteri şifreleyen DNA parçasına GEN
denir. Bir karekterin oluşması için iki gen gerekir. Bu genlerden
biri anneden diğeri ise babadan gelir.
• HOMOLOG KROMOZOM: Biri anneden diğeri babadan gelen
şekil ve büyüklükleri aynı olan ve karşılıklı bölgelerinde aynı
karektere etki eden kromozom çiftine HOMOLOG KROMOZOM
denir..
• ALEL GEN : Homolog kromozomların karşılıklı bölgelerinde yer
alan ve aynı karakter üzerine etki eden gen çiftine denir. Alel
genler aynı karakter üzerine zıt etki yaparlar. Örneğin; A, a
Allel gen
Homolog kromozom
•
1 karakter = 1 alel gen
GENOTİP :Bir canlının fenotipini belirleyen genlerin toplamı yani
genetik yapısıdır. Örnek : SS, Aa, bb
FENOTİP:Canlıda gen ve çevre etkisiyle oluşan dış görünüşüne
denir. Örnek: Uzun bezelye, Kıvırcık saç
DOMİNANT (BASKIN GEN): Canlıda her koşulda kendini gösteren
gendir. Büyük harfle gösterilir. Örnek: A,B,C
RESESİF (ÇEKİNİK GEN) : Baskın bir genle karşılaştığında
özelliğini gösteremeyen gene denir. Küçük harfle gösterilir.
Örnek: a,b,c
Dominant (baskın gen)
Resesif (çekinik gen)
Uzun boy ( U )
Kısa boy (u )
Siyah göz ( S )
Mavi göz ( s )
Kıvrık saç ( K )
Düz saç ( k )
Yuvarlak tohum ( Y )
Buruşuk bezelye ( y )
Sarı tohum ( S )
Yeşil tohum ( s )
Düz bezelye ( D )
Buruşuk bezelye ( d )
• HOMOZİGOT(ARI DÖL): Herhangi bir karekter bakımından canlı
anne ve babadan aynı geni alıyorsa buna homozigot gen denir.
Homozigot gen karekter baskınsa büyük harf çifti ile, karekter
çekinikse küçük harf çifti ile gösterilir.
Örnek: Homozigot Düz bezelye : DD
Homozigot buruşuk bezelye : dd
( Düz bezelye buruşuğa baskın )
HETEROZİGOT (MELEZ DÖL): Herhangi bir karekter bakımından
canlı, anne ve babadan aynı geni almıyorsa buna heterezigot
gen denir. Heterozigot dölde baskın karakter fenotip te ortaya
çıkar. Çekinik gen yok olmazgizli kalır.
Örnek: Heterezigot Siyah göz : Ss
Melez Yuvarlak tohum :Yy
Heterezigot Uzun boy : Uu
• Soru: Uzun bezelye :U
Kısa bezelye : u (Uzun baskın)
Aşağıdaki soruları sembolle göster
Baskın gen:
Çekinik gen:
Homozigot Uzun bezelye:
Heterozigot uzun bezelye:
Homozigot kısa bezelye:
Heterozigot kısa bezelye
• Soru: Uzun bezelye :U
Kısa bezelye : u (Uzun baskın)
Aşağıdaki soruları sembolle göster
Baskın gen: U
Çekinik gen: u
Homozigot Uzun bezelye: UU
Heterozigot uzun bezelye: Uu
Homozigot kısa bezelye: uu
Heterozigot kısa bezelye: Heterozigotta çekinik karakter ortaya
çıkmaz. Bu nedenle genotipi yazılamaz
MENDEL’İN KALITIMLA İLGİLİ ÇALIŞMALARI
•
Kalıtımla ilgili çalışmaları ilk defa Avustralyalı rahip Mendel
yapmıştır. Mendel anne ve babadaki kalıtsal karakterlerin
yavruya nasıl geçtiğini anlayabilmek için bezelye bitkisi ile uzun
yıllar çalışmıştır.
• Mendel Niçin Bezelye Kullanmıştır?
•
•
•
•
•
*Kolay yetiştiriliyor olması
*Yılda birkaç ürün (döl) alınması
*Kısa zamanda çok döl vermesi
*Birbirinden ayrılabilen bir çok çeşidi olması
* Çeşitleri arasındaki birleşmede elde edilen tohumların kolayca
üremesi
• * Bezelyelerin saf döl olması
MENDEL KANUNLARI
• 1. KARAKTERLERİN BİRLEŞMESİ KANUNU. Mendel homozigot
baskın sarı bezelye ile homozigot çekinik karakterli iki dölün
birleşmesi sonucu oluşan tüm yavruların %100 heterozigot
(melez) sarı bezelye olduğunu görmüştür.
• Fenotip : Homozigot sarı x Homozigot yeşil
• Genotip : SS X
ss
Ss
•
Ss
Ss
Ss
%100 Heterozigot sarı tohumlu bezelye (Ss)
MENDEL KANUNLARI
• 2. KARAKTERLERİN GİZLİ KALMASI KANUNU:Homozigot
baskın ve çekinik karakterlerin birleşmesinde ortaya çıkan
karakterlerde baskın olan özellik görülür. Çekinik olan karakter
fenotipte görülmez. Ancak yok olmaz gelecek nesillere
aktarılabilir.
• 3. KARAKTERLERİN AYRILMASI KANUNU:Aynı karaktere ait iki
heterozigot dölün birleşmesi sonucu %25 homozigot baskın,
%25 homozigot çekinik, %50 oranında ise heterozigot gen
oluşur.
• Fenotip : Heterozigot sarı x Heterozigot sarı
• Genotip : Ss
X
Ss
SS
Ss
Ss
ss
%25 Homozigot sarı (SS) %25 Homozigot yeşil (ss)
%50 Hererozigot(melez) sarı (Ss) bezelye oluşur
SORULAR
1. Homozigot sarı renkli bezelye ile heterozigot sarı renkli
bezelyeden oluşacak bezelyelerin yeşil olma olasılığı % kaçtır?
2. Heterozigot siyah gözlü anne ile, mavi gözlü babanın birinci
çocuğu mavi gözlüdür. İkinci çocuklarının mavi gözlü olma
olasılığı % kaçtır?
SORU 1
1. Homozigot sarı renkli bezelye ile heterozigot sarı renkli
bezelyeden oluşacak bezelyelerin yeşil olma olasılığı % kaçtır?
• (sarı:S yeşil: s
• FENOTİP: Homozigot sarı x Heterozigot sarı
• Genotip :
SS
x
Ss
•
SS
Ss
SS
• %50 homozigot (SS) Sarı
• %50 heterozigot (Ss) sarı
• %0 YEŞİL RENKLİ BEZELYE
Ss
SORU 2
2. Heterozigot siyah gözlü anne ile, mavi gözlü babanın birinci
çocuğu mavi gözlüdür. İkinci çocuklarının mavi gözlü olma
olasılığı % kaçtır?( Siyah göz baskın)
• FENOTİP:Heterozigot Siyah göz anne x Mavi göz baba
• Genotip :
Ss
x
ss
•
Ss
Ss
ss
ss
• %50 heterozigot (Ss) siyah gözlü çocuk
• %50 HOMOZİGOT MAVİ GÖZLÜ ÇOCUK
SORULAR
• 1. Beyaz çiçekli bir bitki ile melez mor çiçekli bir bitkiden beyaz
çiçekli bitki olma olasılığı % kaçtır?
• 2. Bir çaprazlama sonucu 300 sarı, 100 yeşil tohumlu bezelye
elde ediliyor. Sarı renk baskın olduğuna göre çaprazlanan
bezelyelerin genotiplerini yazınız.
• 3. Sarı tohumlu bezelyeler çaprazlandığında 1000 tane SS, 1000
tanr Ss genotipli bezelye elde ediliyor. Buna göre çaprazlanan
bezelyelerin genotiplerini yazınız.