ferhat ustanın çekici

Bizim AHISKA
FERHAT USTANIN ÇEKİCİ
Fevzi DURMUŞ
Tarihimizde 93 Harbi diye de anılan 1877-1878
Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar, Kafkas cephesinde
Erzurum’u almış, Balkan cephesinde de Yeşilköy’e
kadar ilerlemişler ve başkent İstanbul’u taciz etmeye
başlamışlardı. Kafkas cephesinde yerli halkın büyük
yardımı ve Müşir Derviş Paşa komutasındaki Osmanlı kolordusunun kahramanca savunması sonucu Rus/
Gürcü (Kartvel) ortak ordusu Acaristan’a girememişti.
Osmanlı topraklarını tek başına Rusların almasını içine sindiremeyen batılı devletler, araya girerdiler
ve bir antlaşma yaptırdılar. Bu antlaşmayla bütün Balkanlar Osmanlı’nın elinden çıktı ve Kafkaslarda Rus
sınırı Doğubayazıt’a kadar genişledi. Bu savaşta kahramanca savunulan Batum/Acara ile Kars ve Ardahan
(Elviye-i Selâse/üç liva) “savaş tazminatı” olarak Ruslara bırakıldı. Rusya’nın sınırı bu şekilde Karadeniz’de
de Hopa Kemalpaşa arasından geçti.
Bu bölgelerde Osmanlı kuvvetlerinin çeşitli şekillerde yok olması üzerine halk sahipsiz kaldı, asırlarca
birlikte yaşadıkları Hristiyan komşularının saldırılarına
uğradı. Canlarını kurtarmak için bazı eşyalarını hayvanlarına, kağnılarına ve kızaklarına yükleyerek tarihî
topraklarını terk etmeye başladılar. Perişan bir hâlde,
gruplar hâlinde İstanbul ve Anadolu içlerine doğru
göç ettiler. Ancak yol uzun, tabiat şartları kötüydü.
Hastalıktan ve açlıktan birçoğu hayatını kaybetti. Yaşlılar ve bebek sahibi anneler, kafilenin ilerlemesine engel olmamak ve düşman eline düşmemek için ölümü
tercih ettiler. Kendilerini veya çocuklarını sarp kayalardan aşağı attılar veya azgın ırmaklara bırakırlar. Yiyecekleri kalmayan halk, ağaç kabuklarını, at gübresindeki tahılları yiyerek hayatta kalmaya çalıştı. Zor şartlarda Osmanlı’ya ulaşabilenler de hoş karşılanmadı,
kendilerine “Pis Muhacirler” diye hakaret edildi. Aslında Osmanlı halkı da yokluk ve yoksulluk içindeydi.
Uzun yıllar devam eden savaşlar ve bozgunlar, halkı bıktırmış hatta çalışacak insan bile kalmamıştı. “93
Muhaciri” de denilen bu insanlar, Anadolu’nun çeşitli yörelerine dağıtıldı, oralarda yarıyacılık, çobanlık ve
hizmetçilik yaparak hayatlarını sürdürdüler.
Kafkaslarda, bilhassa Acaristan’da durum daha
da kötüydü. Anlaşma gereği Osmanlı kuvvetleri Batum ve Çürüksu’dan çekildikten sonra Rus/Kartvel ortak kuvvetleri, büyük zafer kazanmış edasıyla parlak
Bahar 2011
törenlerle Acaristan’a girdiler. Önce topraklarını kahramanca savunan halk liderlerini sorgulayıp yok ettiler, sonra karşı gelen halka saldırdılar ve savaştaki eziklik öfkelerini tatmin etmek için şehirleri köyleri kan gölüne çevirdiler. Canlarını kurtarabilenler dağlara, ormanlara sığındılar. İnsan avı buralarda da devam etti. Bir kısmı deniz yoluyla Karadeniz sahillerine,
bir kısmı dağları aşarak Anadolu içlerine doğru kaçtılar. Çaresiz ve imkânsız, kalanlar da esareti kabul
ederek geri döndüler.
Bu kıyım zamanı Çoruh Nehri, Karadeniz’e aylarca şehit taşıdı. Batum’dan Çürüksu’ya kadar kıyı şeridi şehit dolu kan gölüne döner. Karadeniz’in bu kıyısı, adeta Kızıldeniz olur. Savaş tazminatı olarak verilen bu toprağın ne kadar insanı vardı, bunların ne kadarı şehit edildi, ne kadarı yollarda öldü ve ne kadarı Osmanlı’ya sığınabildi? Hiç kimse buna cevap veremedi. Kimse bu kıyımın hesabını soramadı. Sadece Hopalının:
Al aşağı, vur yere,
Kurusun kanlı dere,
Biz Batum’i almasak,
Girelum canlı yere.
Diye başlayan yanık kemençe havası kulaklarda
kaldı.
O sıralarda Batum’a bağlı birer kaza olan Artvin
ve Ardanuç da Ruslara harp tazminatı olarak verilen
yerlerdendi. Ardanuç’a bağlı Kontrom (Yolağzı), Çadır Dağı eteklerinde kurulmuş bir dağ köyüdür. Şeyh
Şamil’in 1859 yılında esir düşmesiyle Kafkasya’dan
göç etmiş ailelerin yeniden kurdukları 13 hanelik küçük bir yerleşim yeridir. Kafkasya’dan yeni göçtükleri için, topraklarından ayrılmanın, yabancı yerlerde ev
35
Bizim AHISKA
bark kurmanın zorluğunu biliyorlardı. Bu bakımdan
göçmeyi göze alamadılar. İşgalin ilk günlerini yakındaki Korh Yeraltı Mağarasında saklanarak ilk şoku kazasız belasız atlattılar. Tarım ve hayvancılık yaparak
geçimlerini sürdürüyorlardı.
Köyün ayrı kısmı Demirciler Mahallesi halkı ise
ayrıca sıcak demircilik de yapmaktaydı. Sanatlarını,
göçtükleri Ahıska’dan getiren bu üç hanelik mahallenin ileri geleni Ferhat Usta adında, sanatı kadar vatanseverliği ile de bilinen bir kişiydi. Sıcak demir atölyesinde oğullarıyla çalışıyor, balta, keser, bıçak, nal gibi
aletler üretiyor, çevredeki köylülere satıyordu. Gelen
alıcılardan haberler alıyor, çok üzülüyordu. Çünkü
Ruslar, kendi yönetimlerini kurmuş, ilçelere askeri birlikler yerleştirmiş, çeşitli yerlerde jandarma karakolları da kurmuşlardı.
Kasabalara ve verimli topraklara Ermeni, Rum, Rus
ve Gürcü (Kartvel) aileler yerleştirerek Müslümanları
azınlık durumuna düşürmeye çalışıyorlardı. Türkçe bilenleri çerçilik yaptırarak köy köy gezdirip ucuz bedelle halka incik boncuk satıyor veya bağışlıyorlardı. Bu
arada da halkı dilinden ve dininden soğutmaya ve Osmanlı ile olan gönül bağlarını koparmaya uğraşıyorlardı. Yanlarına gelen halka, “Siz aslında Kartvel ırkındansınız. Osmanlı, dedelerinizi zorla Müslüman yaptı, dilinizi ve dininizi değiştirdi. Şimdi de sizi Ruslara sattı!
Aklınızı kullanın ve rahat edin.” diye konuşmalar yapıyorlardı. Halktan birisi, “Osmanlı sizin dedelerinizi niçin zorla Müslüman yapmamış, buna zamanı mı yoksa
gücü mü yetmezdi?” diye bir karşılık verirse o kişi ertesi günü artık görülmez olurdu. Bu şekilde çalışan birisi
de Niko isimli bir Ermeni çerçiydi. Niko da halka incik
boncuk dağıtır, türküler söyler ve aklı sıra halkı asimile
etmeye uğraşırdı. En çok tanınan da;
Ali, Veli, Mehmet,
Ne biçim isim?
Niko, Petro, Nikola,
Oh ne ala isim!
Şeklinde başlayıp devam eden türküsüydü.
Durumu anlayan halk, bu gidişe çok üzülüyor ancak elden bir şey gelmiyordu. Bir gün Osmanlı’nın
kendilerini kurtaracağına inanıyor ve imanıyla birbirlerine daha çok kenetleniyorlardı.
Baskı, zulüm ve eritme çabalarıyla sürüp giden hayat milleti canından bezdirmişti.
Bir gün Çerçi Niko’nun yolu Ferhat Ustanın atölyesine düşmüştü. Konuşma esnasında Ferhat Usta, “Ola
Niko! Çok güzel türküler söylermişsin! Hele bir de de
kulaklarımızın pası silinsin!” diye istekte bulunmuş.
36
Niko örste demir dövmekte olan Ferhat Ustanın yanına yaklaşmış ve başlamış bağırmaya:
Ali,Veli, Mehmet,
Ne biçim isim…
Diye başlayınca bizim Usta, çekicini tüm gücüyle Niko’nun kafasına indirmiş. Orada yığılıp kalan
Niko’nun cesedi örsün temeline kazılan çukura gömülmüş. Üstüne de tekrar örs yerleştirilmiş. Atölye eski haline getirilmiş. Olay Ferhat Usta ve oğulları
arasında bir sır olarak kalmış, kimseye söylenmemiş.
Ferhat Usta sadece sırdaşı ve akrabası olan Irmaklar
Köyünden Mahmut isimli arkadaşına anlatmış.
Aradan bir zaman geçtikten sonra akrabaları Niko’yu aramaya başlamışlar. Yörede gücü kuvvetiyle bilinen iri kıyım bir güreşçi yakını, iz sürerek
Mahmut’un evine kadar gelmiş. Akrabası Niko’yu sormuş. Mahmut da, “Bana Kontrom’a gideceğini söylemişti. Ama akşam oldu, istersen bu gece misafirim
ol, sabah erkenden gidersin!” demiş. Misafir odasına geçmişler, akşam yemeği yenmiş. Güreşçi divanın baş kösesine oturtulmuş, arkasına yastık konmuş,
dinlenmiş… Konuşmalar hep dil ve din üzerine olmuş. Mahmut konuyu değiştirse de konuğu bildiğini
okumuş. Mahmut’un tahammülü kalmasa da bu iriyarı güreşçi karşısında sesini bile yükseltemez.
Bir ara güreşçi kalkıp duvarda asılı kılıca bakmak
ister. Bunun üzerine Mahmut, “Sen keyfini bozma,
ben getirim.” der ve kılıcı kavrayarak havayı sağlı sollu
birer kere biçer ve tuttuğu sap tarafını alması için güreşçiye uzatır. Güreşçi almak için başını yastıktan kaldırıp doğrulduğu anda bir kılıç darbesiyle başı gövdesinden ayrılır! İri, başsız gövde, çırpınarak divandan
döşemeye başının yanına düşer.
Gürültü üzerine diğer odadaki ev halkı odaya gelir.
Yerde kanlar içinde depreşen iri gövdeyi ve dili dışarı
fırlamış, gözleri şaşkınlık içinde irileşmiş kocaman kelleyi hayretler içinde görürler. Daha sonra evin alt katındaki ahırda döşemelerin altına bir çukur kazarak elbiseleriyle birlikte güreşçiyi oraya gömer, döşemeleri
yerine yerleştirirler.
Olup bitenleri hiç kimseye söylemezler; fakat zamanla kulaktan kulağa gezer.
Mahmut’un adı da “Kanlı Mahmut” olarak kalır.
Ferhat Usta ise örste demir dövmeye devam eder.
Daha sonra oğulları da kendilerine ayrı atölyeler kurarlar, küçücük mahalle çekiç sesleriyle inler. Ancak
Ferhat Ustanın çekiç sesi farklı olur, çok uzaklardan
da yankı bulur.
Yakacık,30.03.2011
Bahar 2011