Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Sayı: 5 / Aralık 2010

advertisement
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME
KURUMU
Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler
Sayı: 5 / Aralık 2010
Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı
Bu Yayın kamuoyunu bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Yayında yer
alan bilgilere dayanarak alınacak kararların sonuçlarından BDDK sorumlu
tutulamaz. Yayından kaynak gösterilmek suretiyle kısmen alıntı yapılabilir.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Adına
Sahibi: Tevfik BĠLGĠN
Sorumlu Yazı ĠĢleri Müdürü: Faruk DEMĠR
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU
Atatürk Bulvarı No: 191 06680 Kavaklıdere, Ankara-Türkiye
STRATEJĠ GELĠġTĠRME DAĠRE BAġKANLIĞI
Telefon: (90 312) 455 65 29; Faks: (90 312) 424 08 74;
Ġnternet Sitesi: www.bddk.org.tr; E-Posta: bygr@bddk.org.tr
Bu yayın tüm içeriği ile BDDK internet sayfasında yer almaktadır.
BDDK doküman merkezinde 100 adet basılmıştır.
Basım Tarihi: 26 Temmuz 2011; © 2010 BDDK
ISSN: 1307-5691
AÇIKLAMA
 Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı
sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411
sayılı Bankacılık Kanunu’nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre;
bankacılık sektörü ile banka dışı finansal sektörde (finansal kiralama,
faktoring ve finansman şirketleri) yaşanan gelişmelerden yapısal
nitelikte olanlara dair değerlendirmeleri içeren Bankacılıkta Yapısal
GeliĢmeleri yayınlamaktadır.
 Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Yayını’nın beşinci sayısı yedi
bölümden oluşmaktadır. Yayında, bankacılık sektörünün piyasa yapısı
analizine, bankacılığa ilişkin kapasite, davranış, performans
göstergelerine, banka dışı finansal sektörlerin yapısına ve finansal
derinleşme konularına dair gelişmelere yer verilmektedir.
 Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Yayını’nda yer alan bankalara ilişkin
veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt
dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır.
 BDDK, bu Yayında sunulan tablo ve grafiklerde yer alan verilerin
kalitesini ve doğruluğunu sağlamak amacıyla gerekli önlemleri
almaktadır. Bununla birlikte Kurum, bu yayın aracılığıyla sunulan
verilerin kesin, doğru, tam olduğu konusunda her hangi bir taahhütte
bulunmamakta ve söz konusu bilgilerden dolayı her hangi bir yasal
yükümlülük kabul etmemektedir.
 Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Yayını’nın herhangi bir sayısında yer
alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle
meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir.
 Bu çalışma, BDDK veritabanından 30 Haziran 2011 tarihi itibarıyla
alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki
güncellemeler raporun kapsamı dışındadır.
BDDK
i
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
BDDK
ii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
GENEL DEĞERLENDĠRME
Türk bankacılık sektörü, 5411 sayılı Bankacılık Kanununun hükümlerine göre mevduat, katılım ile
kalkınma ve yatırım bankaları olmak üzere üç fonksiyonel grupta sınıflandırılmaktadır. 2010 yılı
itibarıyla Sektörün aktif büyüklüğünün %92,6’sını mevduat bankaları, %4,3’ünü katılım bankaları
ve %3,1’ini kalkınma ve yatırım bankaları oluşturmaktadır. Son beş yılda kalkınma ve yatırım
bankaları ile mevduat bankalarının payında gözlemlenen azalışa paralel olarak katılım
bankalarının payında istikrarlı bir artış müşahede edilmektedir. Mevduat bankaları sektöre
hâkim durumunda olan grup olup, en büyük yedi mevduat bankasının sektör payları %7
ila %15 arasında değişmektedir. Diğer fonksiyonlarda yer alan bankaların sektör payları %1,5’in
altındadır. Aynı döneme ölçek açısından bakıldığında, büyük ölçekli bankaların toplam
aktifinin sektörün %75’ine tekabül ettiği görülmektedir. Orta ölçek grubu %17, küçük ölçekli
grup %6,6 ve mikro ölçekli grup ise sadece %1,8’lik bir paya sahiptir. Son 10 yıllık dönem
incelendiğinde büyük ölçekli bankaların payının artış eğilimde olduğu, buna mukabil orta ve
küçük ölçeklilerin payının hafif azaldığı görülmektedir. Bununla birlikte söz konusu eğilim, 2010
yılında orta ve küçük ölçekli bankaların lehine bir değişim göstermiştir. Mikro ölçekli bankaların
sektör içindeki payı ise dalgalı ve ılımlı büyüme eğilimi göstermektedir. 2010 yılı itibarıyla, Türk
bankacılık sektöründe faaliyet gösteren 49 bankanın %75’inde küresel sermayenin payı
bulunmaktadır. Küresel sermaye en fazla mevduat bankalarında bulunmaktadır. Bunları kamu
sermayeli bankalar ve holding kontrolünde bulunan bankalar takip etmektedir. Sahiplik yapısı
itibariyle en yüksek mülkiyet yoğunlaşması küresel sermayeli bankalarda bulunmakta olup,
mülkiyet yapısındaki yoğunlaşmanın finansal hizmetlere erişim imkânlarını sınırlama ihtimali
bulunmaktadır. 2002 yılı sonrasında ulusal ve uluslar arası ortamda yaşanan olumlu gelişmeler,
küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne olan ilgisini artırmıştır. Sektörün piyasa yapısında
önemli değişiklik yaratan statü değişiklikleri 2004-2006 yıllarında gerçekleşmiş, 2007-2009
arasında borsa kanalıyla yatırımlar devam etmiş, 2010 yılında ise statü yapısında önemli bir
değişiklik görülmemiştir. Bu süreçte yeni bankacılık lisansının verilmemiş olması sektörün piyasa
yapısının önemli belirleyicilerinden birisi olmuştur.
Bankaların büyük çoğunlunun geniş bir alana yayılan finansal konularda faaliyet gösterme
lisansları bulunmaktadır. Söz konusu lisanların kapsam ve çeşitlilik açısından genişletilmesi ve
sahip olunan lisansların tam kapasite ile kullanılması sektörün derinleşmesi açısından önem arz
etmektedir. Ayrıca yeni finansal ürünler ve bu ürünlerin kullanımına ilişkin yeni lisansların ihdas
edilmesi halinde, sektörün büyüme potansiyelinin artırılması mümkün olabilecektir. Söz konusu
durum banka, sektör ve ülke ekonomisi açısından sayısız yarar sağlayacaktır. Katılım
bankalarının sermaye piyasasında da faaliyet gösterebilmeleri ve faaliyet ilkelerine uyan iş
modelleriyle halen faaliyet göstermedikleri alanlara girmeleri, büyüme stratejilerinin daha kolay
gerçekleşmesini sağlayacaktır.
Türkiye’de Kurulu bankaların başta AB ülkeleri olmak üzere 31 farklı ülkede sınır ötesi faaliyeti
bulunmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sektörün toplam krediler ve mevduat pazar yapısına
bakıldığında, sektörde faaliyet gösteren bankaların yurt içi şubeleri aracılığıyla açtıkları kredi ve
topladıkları mevduatın, toplam kredi ve mevduat içindeki paylarının ağırlıkta olduğu
görülmektedir. Aynı dönemde, dönem net kârının %97,2’si yurtiçi şubelerce elde edilmiştir.
Küresel sermayeli kuruluşların gelirlerinin yaklaşık %60’ını sınır ötesi faaliyetler aracılığıyla elde
ettikleri göz önüne alındığında, Türkiye’de faal kuruluşların sınır ötesi yatırımlara önem vermeleri,
Türk ekonomisinin yeni sürecinde sektör ve ülke açısından yarar sağlayabilecektir. Büyüme
stratejileri dikkate alındığında, küresel düzeyde banka çeşitliliği yaygınlaşmasının, sektörün
gelişimine katkıda bulunacağı ifade edilebilir.
Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri 2010 yılında bir önceki yılsonuna göre %20,8
oranında artarak 1 trilyon TL’nin üzerinde gerçekleşmiştir. Başta AB üyesi olmak üzere gelişmiş
ülkelerin ortalama aktif büyüklüğü gelişimi ile karşılaştırıldığında, Türkiye’nin yüksek aktif büyüme
hızına sahip olduğu gözlenmektedir. Bununla birlikte, söz konusu hızın gelişmekte olan muadil
BDDK
iii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
ekonomilerle kıyaslandığında hala çok büyük bir potansiyelin mevcut olduğu görülmektedir.
Toplam aktiflere bakıldığında, son birkaç yıldır azalma eğilimde yoğunlaşmanın 2010 yılında da
bu eğilimini sürdürdüğü ve sektörün toplam aktifler açısından yoğunlaşmamış bir görünüm arz
ettiği tespit edilmektedir.
Türk bankacılık sektörünün piyasa yapısı, son 11 yıllık dönemde yaşanan temel gelişmeler
çerçevesinde önemli bir dönüşüm geçirmiştir. Bu zaman diliminde, çok sayıda bankanın sistem
dışına çıkması, yeniden yapılandırma, birleşme ve devirler, hisse alımları, stratejik yatırımlar,
düzenleyici çerçeve, risk yönetimi, küresel sermaye katılımı ve piyasa dinamikleriyle yeniden
şekillenen sektörde, bankaların göreli payları değişmiştir. Piyasalar ayrıntılı olarak analiz
edildiğinde; toplam kredilerde, ticari kredilerde, küçük ve orta ölçekli işletme kredilerinde ve
konut kredilerinde yoğunlaşma olmadığı ve yüksek derecede rekabetin olduğu bir pazar yapısı
görülmektedir. Öte yandan, bireysel kredi kartları, mevduat ile sendikasyon ve seküritizasyon
kredilerinde ılımlı derecede yoğunlaşma görülmektedir.
Küresel kredi pazarının yapısı incelendiğinde, en yüksek payın başta ABD olmak üzere gelişmiş
ekonomilere ait olduğu görülmektedir. Yükselen ekonomilerin genellikle gelişmiş ülkelere göre
daha hızlı büyüme performans gösterdiği ve bu pazarda, Türkiye’nin ABD, İngiltere, Almanya,
İspanya, Fransa, Çin, Hindistan, Güney Afrika ve Arjantin’den daha istikrarlı büyüdüğü
görülmektedir. Bununla birlikte, uluslararası finans dünyasında oluşan kısmi inanışa rağmen,
Türkiye’nin kredi büyüme hızı muadil ekonomiler olan Rusya ve Brezilya’ya göre daha yavaş
olup, bu alandaki gelişme potansiyeline işaret etmektedir. Reel sektöre verilen kredi
büyüklüğünde, Çin ilk sırayı alırken, bu ülkeyi Japonya ve ABD takip etmektedir. Çin’de 2009 yılı
itibarıyla toplam kredilerin %67’si reel kesime kullandırılırken, söz konusu oran, ABD’de %19, AB27’de %30, Türkiye’de yaklaşık %66’dır. Konut kredilerinde küresel krizin etkisiyle 2009 yılında tüm
ülkeler genelinde bir yavaşlama söz konusudur. Konut kredilerinde ABD ilk sırada yer alırken, bu
ülkeyi İngiltere ve Almanya takip etmiştir. Konut kredilerinin toplam krediler içindeki payı
ABD’de %56, Almanya’da %30, İngiltere’de %20 iken Türkiye’de %11 civarındadır. Söz konusu
oranlar ve büyüme hızları küresel boyutta değerlendirildiğinde, özellikle konut kredisi pazarında
Türkiye’nin önemli bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir.
Mevduat piyasası küresel olarak ele alındığında ABD birinci sırada yer almakta, Çin, İngiltere,
Japonya ve Almanya bu ülkeyi takip etmektedir. Mevduatın büyüme hızına bakıldığında,
Türkiye’nin ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, İspanya, Portekiz ve Polonya gibi ülkelerden daha
hızlı büyüdüğü görülmektedir. Yine de mevduatın büyüme hızı Rusya, Güney Afrika ve
Brezilya’ya göre daha yavaş olup, bu ülkelere yakınsama olacağı öngörülmektedir. Ayrıca,
küresel finans sektöründe önemi giderek artan ve faizsiz bankacılığının uygulandığı ülkelerde
toplanan küresel mevduat, 2010 yılında 362,7 milyar dolara ulaşmış olup, söz konusu
pazarda %5’lik bir payı olan Türkiye’nin büyük bir potansiyeli mevcuttur. Küresel boyutta
sendikasyon kredilerinde en yüksek pay %34,9 ile ABD’nindir. Türkiye’nin sendikasyon kredileri
piyasasındaki payı yaklaşık %1’dir. Finansal aracılık etkinliğini temsil eden kredi/mevduat oranı
üzerinden karşılaştırıldığında; bu oran ABD’de 0,83, Almanya’da 1,03, Çin’de 0,70, AB-27’de
1,13’dür. 2009 itibarıyla kredi/mevduat oranının ülkemizde 0,76 olması, Türkiye’nin finansal
aracılığın daha da gelişmesi için kullanılabilecek potansiyelin varlığına işaret etmektedir. Banka
ağırlıklı olan ve büyük bir mevduat tabanı bulunan sektörün söz konusu oranı daha da
geliştirme imkânı bulunmaktadır.
Türk Bankacılık Sektöründe kapasite göstergeleri genel olarak istikrarlı bir gelişim süreci içindedir.
Sayısal veriler, katılım bankalarının bütün kapasite göstergelerinde sektörün üzerinde
performans sergilediğini ve çok hızlı bir gelişim süreci içinde olduğunu göstermektedir. Ölçek
bazında ise küçük ölçekli bankalar, kapasite göstergeleri açısından en az gelişim sağlayan
gruptur. 2000-2001 krizleri özellikle sektördeki şube ve çalışan sayısına büyük darbe vururken,
2003 yılından sonra bu göstergelerde istikrarlı bir artış süreci başlamıştır. Küresel finans krizinin
bile bu gelişim sürecini durduramaması ve kriz döneminde ılımlı da olsa şube ve personel
sayılarında artışın devam etmesi, Türk Bankacılık Sektörünün ve genel anlamda Türk
BDDK
iv
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Ekonomisinin küresel krizden etkilenme düzeyinin görece düşük olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Ödemeler sisteminin de unsurlarından olan ATM ve POS sayılarının, son sekiz yılda sırasıyla yılda
ortalama %11 ve %18 oranında artması bankacılık hizmetlerine erişimin her yıl daha da
kolaylaştığını göstermektedir. ATM sayısındaki artışa paralel olarak banka kartı sayısı da önemli
oranda artmış olup, 2010 yılı itibarıyla kişi başına neredeyse bir banka kartı düşmektedir.
Sektörde kredi kartı sayısı, bankaların pazar payı ve kâr stratejilerinin de etkisiyle son 10 yılda,
yaklaşık üç katına ulaşmıştır.
Gerek kredilendirme gerekse mevduat toplama sürecine ilişkin olarak müşteri adedi, işlem
adedi ve işlem hacmi açısından sektörün mevcut durumdan çok daha fazlasını kaldıracak
kapasiteye ve alt yapıya sahip olduğu görülmektedir. Türkiye söz konusu alanlarda gelişmekte
olan ülkeler içinde iyi bir konumda yer almaktadır. Mevcut duruma göre sektörde çalışan
sayısının yaklaşık 1,5 katına, şube sayısının iki katına, ATM sayısının ise 2,5 katına çıkması halinde
Türkiye’nin AB ortalamalarını yakalayabilecektir. Bu durum, küresel uygulamalara yaklaşma ve
rekabet edebilme bakımından ülkemizin gelişim sahasının oldukça geniş olduğunu ve gelişim
sağlandıkça rekabet gücünün daha da artacağını göstermektedir. Diğer taraftan, özellikle
banka kartı, kredi kartı ve POS sayısı açısından Türkiye küresel kıyaslamada üst sıralarda yer
almaktadır. Kredi kartları alanında nicelik yönünden yaşanan gelişimin, amacına uygun
kullanımı sağlayacak ve takibe dönüşüm oranını düşük tutacak şekilde nitelik yönünden elde
edilecek gelişimle desteklenmesi beklenmektedir.
Türk bankacılık sektöründe fiyat ve ücret seviyelerinin belirlenmesi, tanıtım ve promosyon
yoğunluğu, araştırma geliştirme faaliyetlerinin yoğunluğu ve kredi ihracına ilişkin döngüsellik
gibi davranışsal süreçler piyasa yapısına dayanan farklılıklardan önemli derecede
etkilenmektedir. Ayrıca, birleşme ve devir davranışının yapısal görünüme önemli etkisi
olmaktadır. Bankaların fiyat belirleme davranışında ölçeğe göre yapılan değerlendirme
sonucunda, ortalama mevduat faizlerinin bankanın aktif büyüklüğüne göre farklılaştığı ve
büyük ölçekli bankaların ortalama olarak daha düşük mevduat faizi ödedikleri görülmektedir.
Diğer taraftan, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretler, orta ölçekteki
bankalarda büyük ve küçük ölçekteki bankalara göre daha yüksek gerçekleşmiştir. Fiyat
belirleme davranışında fonksiyona göre yapılan değerlendirmede ise, kullandırılan krediler ve
toplanan mevduata/fonlara ilişkin ortalama faiz oranlarının, mevduat ve katılım bankaları
açısından gittikçe yakınlaşmakta olduğu görülmektedir.
Türk Bankacılık Sektöründe 2001-2011 döneminde toplam 16 adet devir ve birleşme
gerçekleşmiştir. Söz konusu birleşme ve devirler büyük ölçüde 2001-2006 döneminde
yoğunlaşmıştır. Söz konusu dönemi takiben Türk bankacılık sistemine olan ilgi hisse alımları,
stratejik yatırımlar şeklinde devam etmiştir. Küresel krize rağmen sektöre olan küresel ilginin
devam ettiği gözlenmektedir. 2010 yılı itibariyle sektördeki mevcut yoğunlaşma derecesi göz
önüne alındığında devir ve birleşme işlemleri, etkinliği artırmak amacına yönelik olarak orta ve
küçük ölçekteki bankalar tarafından tercih edilebilecektir.
Piyasada tutunma ve yer etme ya da markalaşma araçlarından biri olan tanıtım ve
promosyon faaliyetleri, pazar payı elde etme yarışının bir göstergesi olarak, bankacılık
sektöründe rekabet konusunda önemli ipuçları sunmaktadır. Büyük ölçekli bankaların tanıtım
giderlerinin sektörün toplam tanıtım giderleri içindeki payının yıllar itibarıyla azaldığı, orta ölçekli
bankaların payının ise arttığı görülmektedir. Tanıtım giderlerine ilişkin paylardaki değişiklikler,
büyük ölçekli bankaların yakalamış oldukları markalaşmadan faydalandıklarına ve orta ölçekli
bankaların ise büyük ölçekli bankalarla yarışır hale gelmek için tanıtım harcamalarını
arttırdıklarına işaret etmektedir. Sektörde pazar payı elde edebilmek ve rekabet edebilmek
adına, orta ve küçük ölçekli bankaların tanıtım faaliyetlerini arttırmaları beklenmektedir. Büyük
ölçekli bankaların promosyon giderlerinin, sektörün toplam promosyon giderleri içindeki
payının son üç yıldır arttığı, orta ölçekli bankaların payının ise, son üç yıldır azaldığı
görülmektedir. Bu gelişme, büyük ölçekli bankaların müşteri çekmek için, son yıllarda
promosyon faaliyetlerine daha fazla önem verdiklerini göstermektedir. Orta ve küçük ölçekli
BDDK
v
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
bankaların da sektörde rekabet güçlerini arttırmak için, bu alana ilgi göstermeleri
beklenmektedir. Bankacılık sektörü araştırma-geliştirme (ARGE) giderleri, öteden beri
beklenenin altında seyretmektedir. Sektörün ARGE giderlerinin toplam faiz dışı giderler içindeki
payının da oldukça düşük olduğu görülmektedir. Yıllar itibarıyla bakıldığında, ARGE
faaliyetlerinin büyük ölçekli bankalarda yoğunlaştığı görülmektedir. Büyük ölçekli bankaların
ARGE’ye daha fazla yatırım yapmaları ve küçük ölçekli bankaların ise, ortak organizasyonlarla
ARGE faaliyetlerinin içinde daha fazla yer almaları beklenmektedir. Finansal kapasitenin
artırılmasının ve finansal yeniliklerin yapılmasının yolu ARGE faaliyetlerinin yoğunlaşması ile
mümkün olabilmektedir. Özellikle 2008 yılında yürürlüğe giren Araştırma ve Geliştirme
Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile, bankaların araştırma ve geliştirme
faaliyetlerine daha fazla yatırım yapmaları, tüm bankacılığın yararına olacaktır.
Bankacılık sektörünün ekonomik koşullar karşısındaki kredi verme davranışları incelendiğinde,
bankacılık sektörünün ekonomide yaşanan dalgalanmalara paralel bir kredi verme eğilimi
içinde olduğu görülmektedir. Nitekim ekonomide daralma yaşandığı dönemlerde, bankalar
verdikleri kredi miktarını azaltmakta ve ekonomide canlanma yaşandığı dönemlerde ise,
bankalar verdikleri kredi miktarını arttırmaktadırlar. Bankaların kredi verme konusunda
sergilemiş oldukları bu eğilim, daralma yaşayan ekonomiyi daha da kötüleştirmekte, büyüme
konjonktüründe ise ekonominin aşırı ısınmasına neden olabilmektedir. Dünya finans sisteminde
faal olan bankaların söz konusu devresel kredilendirme davranışlarının, ekonomik istikrarı tehdit
edebildiği yaşanan son küresel kriz tecrübesiyle de teyit edilmiştir. Bu nedenlerle, ekonomideki
muhtemel daralmayı canlanmaya çevirebilecek, diğer taraftan ise, risk doğurucu ve aşırı hızlı
büyümeyi, daha kontrollü ve ihtiyatlı bir patikaya yönlendirecek kredi politikalarının göz
önünde bulundurulması beklenmektedir.
Bankacılık sektörünün performans göstergeleri; kârlılık, etkinlik ve verimlilik açısından analiz edilmiştir.
Buna göre sektörün toplam kârının %81’inin büyük ölçekli bankalarca, %12,1’inin orta ölçekli
bankalarca, %6,8’inin ise küçük ölçekli bankalarca elde edildiği görülmektedir. Büyük ölçekli
bankaların toplam kârdan aldıkları pay, yıllar itibarıyla artan bir eğilim göstermektedir. Buna karşılık
aktif ve özkaynak getirileri bakımından yapılan incelemede, 2010 yılı itibarıyla aktif büyüklüğüne
göre ilk 10 banka içinde küçük ölçekli bankaların yoğun olarak bulunduğu, özkaynak getirisinde ise,
büyük ölçekli bankaların ilk sıralarda yer aldığı, özellikle de büyük ölçekli özel bankaların yüksek
özkaynak getirisiyle çalıştığı görülmektedir. 2010 yılı için küresel boyutta ülkelerin aktif ve özkaynak
getiri oranları karşılaştırıldığında, özellikle AB üyesi ülkelerin getiri oranlarının görece düşük kaldığı,
bununla birlikte söz konusu getiri oranlarının Güney Afrika, Brezilya, ve Arjantin gibi bazı gelişmekte
olan ülke bankacılık sektörlerinde daha yüksek olduğu gözlenmektedir. Bu görünüm içinde Türk
bankacılık sektörünün aktif ve özkaynak getirileri gelişmiş piyasaların görece üzerinde olsa bile, bu
oranların söz konusu yükselen piyasalara göre daha düşük seyretmesi, kârlılık açısından gelişme
alanı olduğunu göstermektedir. Türk bankacılık sektörünün performansı 2000-2010 döneminde,
piyasa tabanlı performans ölçütleri vasıtasıyla incelendiğinde, dalgalı bir seyir izleyen fiyat/kazanç
oranının 2009 yılı ile birlikte yükselmeye başladığı ve 2010 yılsonu itibarıyla 17,1 olarak gerçekleştiği
görülmektedir. Benzer biçimde aynı dönemde ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu da yükseliş
eğilimi içine girerek 2010 yılında 1,6 olarak gerçekleşmiştir.
Bankacılık sektörünün temel fonksiyonu olan ve kredi imkânlarına erişim kapasitesini ifade eden
aracılık fonksiyonu, kredi/aktif, kredi/mevduat rasyoları ile değerlendirildiğinde, söz konusu rasyoların
2002-2010 döneminde, 2009 yılı istisna olmak üzere gelişme göstermiştir. Nitekim kredilerin aktifler
içindeki payı sektör ortalamasında olduğu gibi, ölçek ve fonksiyon bazında da tüm banka
gruplarında artış göstermektedir. Mevduatın krediye dönüşme oranı küresel boyutta incelendiğinde,
birkaç ülke hariç başta Avrupa ülkeleri olmak üzere gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde söz
konusu oranın %100’ün üzerinde seyrettiği, Türkiye’de ise kredi/mevduat oranının 2009 yılında %76
olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, kredi hacmindeki hızlı büyümeye rağmen kredi/mevduat oranı,
Türkiye pazarında hala yüksek ve istikrarlı bir büyüme olanağı bulunduğuna işaret etmektedir. Aktif
büyüklükleri itibarıyla ilk 10 banka içerisinde, özel bankaların kamu bankalarına kıyasla daha yüksek
BDDK
vi
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
kredi/mevduat oranı ile çalıştığı gözlenmektedir. Diğer bir etkinlik göstergesi olan takibe dönüşüm
oranı ölçek bazında incelendiğinde, küresel kriz öncesi dönemde sektör geneline göre takibe
dönüşüm oranları daha düşük seviyede olan orta ölçekli bankaların bu özelliklerini kriz ile birlikte
kaybettikleri gözlenmektedir. Büyük ölçekli bankalar ise sektör geneline göre daha düşük takibe
dönüşüm oranına sahiptir. Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, kalkınma ve yatırım bankalarının
takibe dönüşüm oranlarının diğer fonksiyon gruplarındaki bankalara göre daha istikrarlı bir seyir
izlediği görülmektedir. 2002 yılında %17,6 seviyesinde olan takibe dönüşüm oranı, sonraki on yıllık
süreçte azalma eğilimi göstermiş, küresel kriz dönemi dışındaki dönemlerde %3-4 aralığında
seyretmiştir. Türk bankacılık sektörünün takibe dönüşüm oranının küresel ölçekte düşük düzeylerde
seyretmesi ve buna bağlı olarak piyasa riskinin muadil ekonomilere göre daha az olması nedeniyle
kredi pazarının büyüme potansiyeli oldukça yüksektir. Kredi kalitesinde meydana gelen artış
neticesinde, tahsili gecikmiş alacak tutarındaki azalma, sektörün kârlılığını ve dolayısıyla sermaye
yapısını olumlu etkileyecektir. Kredilendirme sürecinin iyileştirilmesi, banka, sektör ve genel ekonomik
ortam açısından daha da olumlu sonuçlar doğuracaktır.
Bankacılık dışı finansal kesimde, şirket sayısı azalmaya devam etmektedir. Aynı zamanda şube
sayısında da finansal kiralama ve faktoring sektöründe azalma görülürken, finansman
şirketlerinin zaten bir adet bulunan şube sayısı aynı kalmıştır. Buna karşın, finansal kiralama,
faktoring ve finansman şirketlerinin istihdam rakamlarında küresel finansal krize rağmen bir artış
olduğu gözlemlenmektedir. Diğer taraftan, finansal kiralama sektöründe, aktif ve özkaynak
yoğunlaşmasında bir miktar artış ve kredi yoğunlaşmasında bir miktar azalış söz konusudur.
Faktoring sektöründe ise aktif, kredi ve özkaynak yoğunlaşmasında bir miktar düşüş
görülmektedir. Finansman şirketlerinin aktif, kredi ve özkaynak yoğunlaşmasında da, faktoring
şirketlerinde olduğu gibi, bir miktar düşüş vardır. Görece iyi performansa sahip olan faktoring
sektörü, yoğunlaşma göstergelerinin de en düşük olduğu sektördür. Buna karşın finansman
şirketlerinin yoğunlaşma göstergeleri bankacılık dışı finansal kesim içerisinde en yüksek
seviyededir.
Son yirmi yıllık dönemde yerel ekonomilerin artan serbestleşmesi, piyasaların uluslar arası
düzeyde bütünleşmesi ile finansal hizmetlere erişimin kolaylaşması finansallaşmayı hızlandırmıştır.
Küresel ölçekte, uluslararası sermaye hareketlerinin 2007 yılına kadar güçlü bir artış eğilimi arz
ettiği görülmektedir. Türkiye ise, bu akımlardan görece küçük bir pay almasının yanında,
uluslararası net sermaye girişini sürekli arttırmıştır. Finansallaşma, sunduğu fırsatlar yanında riskler
de arz etmektedir. Göstergelere bakıldığında, Türkiye’nin, risklerden ziyade halen
değerlendirebileceği fırsatlarının bulunduğu görülmektedir. 2000-2010 döneminde Türkiye’nin
finansal derinleşme göstergelerinin de arttığı görülmektedir. Toplam kredilerin GSYH’ya oranın,
2000 yılında %19,1 iken, 2010 yılında iki katına çıkarak %40’a yükselmiştir. Söz konusu oranın
Kanada, Güney Afrika ve Güney Kore gibi ülkelerde %80’lerin üzerinde olduğu dikkate
alındığında, Türkiye’nin bu alandaki göreli durumu, net bir büyüme potansiyelini ortaya
koymaktadır. Küresel kriz 2008-2009 döneminde finansal sektörün büyümesini göreli olarak
yavaşlatırken, 2010 yılı itibarıyla yeniden bir hızlanma yaşanmıştır. Türk bankacılık sektörü,
toplam aktiflerinin yıllık ortalama %20’nin, kredilerde ise %30’un üzerinde büyüdüğü bir platoya
yerleşmiştir. Gelişmiş ve Brezilya, Rusya ve Çin gibi gelişmekte olan ülkelere bakıldığında,
Türkiye’nin önünde finansal derinleşme açısından, cari eğilimlerini koruyarak alabileceği daha
çok mesafe olduğu görülmektedir.
BDDK
vii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
BDDK
viii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
ĠÇĠNDEKĠLER
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI ..................................................................................... 1
1.1.
Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi ............................................................................... 1
1.2.
Banka Lisansları............................................................................................................... 9
1.3.
Bankacılkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi .......................................... 11
1.4.
Aktif Büyümesi ve Yoğunlaşması ............................................................................... 17
BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI ............................................................................. 23
2.1.
Krediler ........................................................................................................................... 23
2.2.
Ticari Krediler ................................................................................................................. 25
2.3.
KOBİ Kredileri ................................................................................................................. 27
2.4.
Tüketici Kredileri ............................................................................................................ 28
2.5.
Konut Kredileri ............................................................................................................... 31
2.6.
Kredi Kartları Alacakları ............................................................................................... 33
2.7.
Mevduat ........................................................................................................................ 36
2.8.
Tasarruf Mevduatı ........................................................................................................ 39
2.9.
Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar ............................................................................. 41
2.10.
Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler ....................................................................... 44
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE ............................................................................... 47
3.1.
Müşteri Analizi ............................................................................................................... 47
3.2.
Şube ve Personel Analizi ............................................................................................. 51
3.3.
ATM ve POS Analizi ...................................................................................................... 59
3.4.
Kredi ve Banka Kartı Analizi ........................................................................................ 66
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ............................................................................. 72
4.1.
Bankacılıkta Fiyat Farklılaşması .................................................................................. 72
4.2.
Birleşme ve Devirler ...................................................................................................... 76
4.3.
Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri............................................................................. 78
4.4.
Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri .......................................................................... 82
4.5.
Kredilendirme ile Ekonomik Faaliyet Arasındaki Döngüsellik İlişkisi ..................... 85
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE PERFORMANS ....................................................................... 88
5.1.
Performans Göstergeleri ............................................................................................. 88
5.2.
Etkinlik Analizi ................................................................................................................ 92
5.3.
Verimlilik Göstergeleri ................................................................................................ 101
BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLERĠN YAPISI ................................................................. 112
6.1.
Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı ................................................................ 112
6.2.
Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................... 117
6.3.
Finansman Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................ 120
FĠNANSALLAġMA VE FĠNANSAL DERĠNLEġME ................................................................ 123
7.1.
Finansallaşma ............................................................................................................. 123
7.2.
Finansal Derinleşme ................................................................................................... 137
7.3.
Bankacılık Sektörü Projeksiyonları ............................................................................ 149
BDDK
ix
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
KUTULAR
Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü ........................................................................................... 10
Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü ........................................................................................ 13
Kutu 3: Banka Şube Sayılarının Küresel Görünümü .............................................................................. 15
Kutu 4: Yabancı Banka Şube Sayılarında AB-Türkiye Karşılaştırması ................................................. 17
Kutu 5: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü .................................................................................... 19
Kutu 6: Aktif Yoğunlaşması İtibarıyla Türkiye-AB Karşılaştırması .......................................................... 22
Kutu 7: Kredilerin Küresel Görünümü ...................................................................................................... 24
Kutu 8: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü ................................................................... 26
Kutu 9: Konut Dışı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü .................................................................. 30
Kutu 10: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü ..................................................................................... 32
Kutu 11: Ödeme Araçları İşlem Hacminin Küresel Görünümü ........................................................... 35
Kutu 12: Mevduatın Küresel Görünümü ................................................................................................. 38
Kutu 13: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü....................................................................................... 40
Kutu 14: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü ......................................................................... 43
Kutu 15: Kredi Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ........................................................................... 49
Kutu 16: Mevduat Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................... 51
Kutu 17: Banka Şube Sayılarında Küresel Görünüm ............................................................................ 52
Kutu 18: Şube Sayılarının Yetişkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü ...................... 55
Kutu 19: Çalışan Sayılarında Küresel Görünüm..................................................................................... 58
Kutu 20: ATM Sayılarında Küresel Görünüm .......................................................................................... 60
Kutu 21: ATM Sayılarının Yetişkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü ....................... 62
Kutu 22: POS Sayılarında Küresel Görünüm........................................................................................... 65
Kutu 23: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................................ 68
Kutu 24: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm.............................................................................. 71
Kutu 25: Net Kârların Gelişimi Küresel Görünüm ................................................................................... 89
Kutu 26: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................................... 93
Kutu 27: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm ....................................................................................... 99
Kutu 28: Şube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................... 104
Kutu 29: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .............................................. 107
Kutu 30: İşletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm ................................................ 111
Kutu 31:Leasing Sektöründe Bölgesel Göstergeler ............................................................................ 115
Kutu 32:Leasing İşlem Hacminin Büyümesi ve Penetrasyon Oranı Karşılaştırması ........................ 116
Kutu 33: Faktoring Sektörüne İlişkin Karşılaştırmalı Yapısal Göstergeler ......................................... 118
Kutu 34: Türev İşlemler Küresel Görünümü ........................................................................................... 128
Kutu 35: Finansal Sistem / GSYH Oranının Küresel Görünümü .......................................................... 140
Kutu 36: Finansal Sistem Yapısının Küresel Görünümü ....................................................................... 141
Kutu 37: Bankacılık Sektörü Aktifleri / GSYH Oranının Küresel Görünümü ...................................... 146
Kutu 38: Ülkeler İtibarıyla Kredi Hacimi / GSYH Oranı ........................................................................ 148
TABLOLAR
Tablo 1.1-1: Bankaların Fonksiyonlarına Göre Ayrımı ............................................................................. 1
Tablo 1.1-2: Bankaların Ölçeklerine Göre Ayrımı .................................................................................... 2
Tablo 1.1-3: Finansal Holding Şirketleri ...................................................................................................... 2
Tablo 1.1-4: Bankaların Sahiplik Yapıları Görünümü .............................................................................. 3
Tablo 1.1-5: Statü Değişiklikleri ................................................................................................................... 4
Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü ............................................. 9
Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt İçi Yurt Dışı Ağırlığı ......................................................................................... 11
Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı....................................... 11
Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı ............................................. 12
Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının Gelişimi .................................................................................................... 12
Tablo 1.3-5:Bankaların Organizasyonları................................................................................................ 14
BDDK
x
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 1.3-6: Bankaların Yurtdışı Organizasyonları Aktif Büyüklükleri................................................... 16
Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................... 18
Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması .......................................................................................... 21
Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................. 23
Tablo 2.1-2: Kredilerde İlk 10 Banka Sıralaması ..................................................................................... 25
Tablo 2.2-1: Ticari Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 25
Tablo 2.3-1: Küçük ve Orta Boy İşletmelere Açılan Kredilerin Yoğunlaşma Göstergeleri .............. 27
Tablo 2.3-2: KOBİ Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 28
Tablo 2.4-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 29
Tablo 2.4-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması ....................................................... 31
Tablo 2.5-1: Konut Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ........................................................................ 31
Tablo 2.5-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 33
Tablo 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................. 33
Tablo 2.6-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 34
Tablo 2.7-1: Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................................. 36
Tablo 2.7-2: Mevduatta İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................................... 37
Tablo 2.7-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü ......................................................................................... 37
Tablo 2.7-4: Katılım Fonunda Sıralama ................................................................................................... 37
Tablo 2.8-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................. 39
Tablo 2.9-1: Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar Yoğunlaşma Göstergeleri ....................................... 41
Tablo 2.9-2: Sendikasyon Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................ 42
Tablo 2.9-3: Sendikasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 42
Tablo 2.9-4: Seküritizasyon Yoğunlaşma Göstergeleri ......................................................................... 42
Tablo 2.9-5: Seküritizasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................ 44
Tablo 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler Yoğunlaşması ........................................................ 44
Tablo 2.10-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde İlk 10 Banka Sıralaması ................................... 45
Tablo 2.10-3: Türev İşlemler Yoğunlaşma Göstergeleri ........................................................................ 45
Tablo 2.10-4: Türev İşlemlerde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 46
Tablo 3.1-1: Kredi Müşteri Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................. 47
Tablo 3.1-2: Kredi Müşteri Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ..... 48
Tablo 3.1-3: Kredi Müşteri Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 48
Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı............................................................... 49
Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 50
Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................. 50
Tablo 3.2-1: Şube Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .............................................................. 51
Tablo 3.2-2: Şube Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 54
Tablo 3.2-3: Şube Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................ 54
Tablo 3.2-4: Çalışan Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .......................................................... 56
Tablo 3.2-5: Çalışan Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .............. 57
Tablo 3.2-6: Çalışan Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 57
Tablo 3.3-1: ATM Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 59
Tablo 3.3-2: ATM Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .................... 61
Tablo 3.3-3: ATM Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 61
Tablo 3.3-4: POS Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 63
Tablo 3.3-5: POS Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar..................... 64
Tablo 3.3-6: POS Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 64
Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ..................................................... 66
Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .......... 67
Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması.................................................................... 67
Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................... 69
Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ....... 70
Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 70
Tablo 4.2-1: Yıllara Göre Birleşme ve Devir İşlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü .................................... 77
BDDK
xi
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 4.2-2: Birleşme ve Devirlerin Yoğunlaşma Üzerine Analizi ........................................................ 77
Tablo 4.3-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 78
Tablo 4.3-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ................................................................... 79
Tablo 4.3-3: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ..................................................................................... 79
Tablo 4.3-4: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ............................................ 80
Tablo 4.3-5: Promosyon Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri.............................................................. 80
Tablo 4.3-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................ 81
Tablo 4.3-7: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşma Göstergeleri ............................... 81
Tablo 4.3-8: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ..................................... 82
Tablo 4.4-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ....................................................................... 82
Tablo 4.4-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ...................................................................... 83
Tablo 4.4-3: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ....................................................................................... 84
Tablo 4.4-4: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması .............................................. 84
Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi .................................................. 88
Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................... 88
Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 88
Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı ........................................................................ 90
Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................................................................................... 91
Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ......................................................................... 92
Tablo 5.2-1: Kredi / Aktif Oranları ............................................................................................................ 94
Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Kredi/Aktif Oranları .......................................... 94
Tablo 5.2-3: Kredi / Mevduat Oranları.................................................................................................... 95
Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları .................................. 95
Tablo 5.2-5: Takibe Dönüşüm Oranı ........................................................................................................ 96
Tablo 5.2-6: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 97
Tablo 5.2-7: Karşılıklar/TGA Oranı ............................................................................................................ 98
Tablo 5.2-8: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Karşılıklar/TGA Oranı ........................................ 98
Tablo 5.2-9: Girdi-Çıktı Değişkenleri ........................................................................................................ 98
Tablo 5.2-10: Girdi ve Çıktı Değişkenlerinin Gelişimi ........................................................................... 100
Tablo 5.3-1: Şube Başına Aktif Tutarı ..................................................................................................... 101
Tablo 5.3-2: Şube Başına Kredi Tutarı .................................................................................................... 102
Tablo 5.3-3: Şube Başına Mevduat Tutarı ............................................................................................ 102
Tablo 5.3-4: Şube Başına Dönem Kârı .................................................................................................. 103
Tablo 5.3-5: Personel Başına Aktif Tutarı ............................................................................................... 103
Tablo 5.3-6: Personel Başına Mevduat Tutarı ...................................................................................... 105
Tablo 5.3-7: Personel Başına Dönem Kârı ............................................................................................ 105
Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın T.İşletme Giderleri/T. Gelirleri ........................ 106
Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. İşlet. Giderleri......................... 108
Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. İşlet. Giderleri ....................... 109
Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler ........................... 110
Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 112
Tablo 6.1-2: Aktiflerde İlk 10 Şirketin Payı .............................................................................................. 113
Tablo 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve Yoğunlaşma Göstergeleri ...................................................... 113
Tablo 6.1-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 114
Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 117
Tablo 6.2-2: Aktiflerde Şirket Yoğunlaşması ........................................................................................ 119
Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 120
Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 121
Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................... 121
Tablo 6.3-3: Aktiflerde İlk 5 Şirket Yoğunlaşması ................................................................................. 121
Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 122
Tablo 7.1-1: G-20 Ülkeleri Doğrudan Yabancı Yatırımlar .................................................................. 124
Tablo 7.1-2: G-20 Ülkeleri Portföy Yatırımları ........................................................................................ 125
BDDK
xii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 7.1-3: Finansal Varlık Büyüklüğü ..................................................................................................125
Tablo 7.1-4: Finansal Varlık Büyüklüğü ..................................................................................................126
Tablo 7.1-5: Türleri İtibarıyla Türev İşlemleri ........................................................................................... 127
Tablo 7.1-6: Bölgeler İtibarıyla Future ve Opsiyon İşlemleri ............................................................... 129
Tablo 7.1-7: G-20 Ülkelerinde Bankaların Sınırötesi Alacakları .......................................................... 129
Tablo 7.1-8: G-20 Ülkelerinde Borsa İşlem Hacmi / GSYH ..................................................................130
Tablo 7.1-9: G-20 Ülkelerinde Borsa Kapitilizasyonu/ GSYH .............................................................. 131
Tablo 7.1-10: G-20 Ülkelerinde Dış Brüt Borç Stoku/GSYH .................................................................132
Tablo 7.1-11: Gelişmekte Olan Ekonomilerde YP Dış Borç Stoku /Toplam Dış Borç Stoku ...........132
Tablo 7.1-12: G-20 Ülkelerinde Brüt Borç Stoku/GSYH........................................................................133
Tablo 7.1-13: G-20 Ülkelerinde Kamu Kesimi Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı........133
Tablo 7.1-14: G-20 Ülkelerinde Özel Kesim Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı ...........134
Tablo 7.1-15: G-20 Ülkelerinde Uluslararası Tahvil Arzı / GSYH Oranı ...............................................134
Tablo 7.2-1: Finansal Sistemin Aktif Büyüklüğü ....................................................................................137
Tablo 7.2-2: Finansal Sistemin GSYH’ya Oranı .....................................................................................138
Tablo 7.2-3: G-20 Ülkelerinde Toplam Yurtiçi Tasarruf Oranı ............................................................. 143
Tablo 7.2-4: G-20 Ülkelerinde Bankacılık Sistemince Sağlanan Yurtiçi Kredi / GSYH ....................145
Tablo 7.3-1: Orta Vadeli Kredi Hacmi Genişleme Senaryoları ......................................................... 149
Tablo 7.3-2: Uzun Vadeli Kredi Hacmi Genişleme Senaryoları ......................................................... 150
GRAFĠKLER
Grafik 1.4-1:Aktif Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ..................................................................... 20
Grafik 2.1-1: Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılımı .................................................................. 25
Grafik 2.2-1: Ticari Krediler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 27
Grafik 2.3-1: KOBİ Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 28
Grafik 2.4-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 29
Grafik 2.5-1: Konut Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................. 33
Grafik 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................... 34
Grafik 2.7-1: Mevduat Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................................... 36
Grafik 2.8-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................ 39
Grafik 2.9-1: Mevduat Dışı Kaynaklar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................. 41
Grafik 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. Yoğunlaşması ile Fonksiyonel Dağılım ............................... 44
Grafik 2.10-2: Türev İşlemler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................. 45
Grafik 3.1-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Kredi Müşteri Sayısı Gelişim Endeksi .............................. 47
Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Mudi Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 50
Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Şube Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 53
Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Çalışan Sayısı Gelişim Endeksi........................................ 56
Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla ATM Sayısı Gelişim Endeksi ............................................. 59
Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla POS Sayısı Gelişim Endeksi .............................................. 63
Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Kredi Kartı Sayısı Gelişim Endeksi ................................... 66
Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Banka Kartı Sayısı Gelişim Endeksi................................. 69
Grafik 4.1-1: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım* ............................... 72
Grafik 4.1-2: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım.................................... 72
Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım .............................. 73
Grafik 4.1-4: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım .............................. 73
Grafik 4.1-5: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım* ........................................... 74
Grafik 4.1-6: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım* .............................................. 74
Grafik 4.1-7: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım .......................................... 74
Grafik 4.1-8: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım .................. 75
Grafik 4.1-9: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım ...................... 75
Grafik 4.1-10: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım .............. 76
Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım .............. 76
BDDK
xiii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 4.3-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 78
Grafik 4.3-2: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................ 79
Grafik 4.3-3: Promosyon Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................ 81
Grafik 4.3-4: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ......... 82
Grafik 4.4-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................................................. 83
Grafik 4.4-2: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................... 84
Grafik 4.5-1: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi ............. 85
Grafik 4.5-2: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi ......................... 85
Grafik 4.5-3: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları TGA Büyümesi ............................ 86
Grafik 4.5-4: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları TGA Büyümesi ....................................... 86
Grafik 4.5-5: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Özkaynak Büyümesi ................. 87
Grafik 4.5-6: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Özkaynak Büyümesi ............................. 87
Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................ 91
Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ...... 91
Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi /Aktif Oranı ............................................... 94
Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı ..................................... 95
Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 96
Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Karşılıklar/TGA Oranı ......................................... 97
Grafik 5.2-5: Etkinliğin Gelişimi ................................................................................................................ 100
Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri ......................... 101
Grafik 5.3-1: Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler ..................................................................... 106
Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 108
Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 109
Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler .................................................................................... 109
Grafik 6.1-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 112
Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................... 113
Grafik 6.1-3: Özkaynak Dağılımı ve Yoğunlaşma .............................................................................. 114
Grafik 6.2-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 117
Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma ................................................................................. 119
Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve Yoğunlaşması Göstergeleri ............................................. 120
Grafik 6.3-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısındaki Gelişmeler ........................................................... 120
Grafik 7.1-1: Uluslar arası Sermaye Hareketleri ................................................................................... 123
Grafik 7.1-2: Küresel Tezgahüstü Türev İşlem Hacmi ve Türleri.......................................................... 127
Grafik 7.1-3: İMKB İşlem Hacmi Gelişmeleri ....................................................................................... 130
Grafik 7.1-4: GSYH’da Mali Kuruluşların Faaliyetlerinin Payı ............................................................. 135
Grafik 7.1-5: Toplam İstihdamda Finansal Sektörün Payı ................................................................ 136
Grafik 7.1-6: Bankacılık / TCMB Sektör Bilançoları Göstergeleri ..................................................... 136
Grafik 7.2-1: Finansal Sistemin Büyüklüğü ............................................................................................ 138
Grafik 7.2-2: Bankacılık Sektörü Aktif Büyüklüğü ................................................................................. 139
Grafik 7.2-3: Bankacılık Sektörü Gelişme Hızları................................................................................... 139
Grafik 7.2-4: Yurtiçi Tasarruflar ............................................................................................................... 142
Grafik 7.2-5: Yurtiçi Tasarruflar ............................................................................................................... 142
Grafik 7.2-6: M1 Para Arzı ve M1 Göstergeleri .................................................................................... 144
Grafik 7.2-7: M2 Para Arzı ve M2 Göstergeleri Sektörü Gelişme Hızları ........................................... 144
Grafik 7.2-8: Kredi Hacmi ve Kredi Hacmi Gelişmeleri ...................................................................... 145
Grafik 7.2-9: Mevduat Hacmi ve Mevduat Hacmi Gelişmeleri ....................................................... 147
Grafik 7.3-1: Kredi Büyümesi Eğilimleri .................................................................................................. 150
BDDK
xiv
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
KISALTMALAR
AB
Avrupa Birliği
ABD
BDDK
Amerika Birleşik Devletleri
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
BIS
BKM
BRS
Uluslararası Ödemeler Bankası
Bankalar arası Kart Merkezi
Bankalar Raporlama Sistemi
CEBS
Avrupa Banka Denetçileri Komitesi
COSO
Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi
DTH
Döviz Tevdiat Hesabı
ECB
GSMH
GSYH
Avrupa Merkez Bankası
Gayri Safi Milli Hasıla
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
HH/HHI
Herfindahl Hirschman Endeksi
Küm.
KYB
Kümülatif
Kalkınma ve Yatırım Bankası
MDP
Menkul Değerler Portföyü
P.B.
Parasal Birlik
TCMB
TGA
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Tahsili Gecikmiş Alacaklar
TMSF
Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu
TÜFE
TÜİK
Tüketici Fiyatları Endeksi
Türkiye İstatistik Kurumu
TP
ÜFE
Türk Parası
Üretici Fiyatları Endeksi
v.y.
Veri Yok
YP
Yabancı Para
TL
Türk Lirası
BDDK
xv
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
1. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI
1.1. Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi
Türk bankacılık sektörü, 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre mevduat bankaları, katılım
bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları olarak üç fonksiyonel grupta sınıflandırılmaktadır.
Toplam aktifleri Aralık 2010 itibarıyla 1 trilyon TL seviyesine ulaşan Türk bankacılık sektörü, fonksiyonel
banka grupları itibarıyla incelendiğinde, sektörün aktif büyüklüğünün %92,6’sının 32 adet mevduat
bankasından, %4,3’ünün 4 adet katılım bankasından ve %3,1’inin 13 adet kalkınma ve yatırım
bankasından oluştuğu görülmektedir. Fonksiyonel sınıflamaya göre aktif analizi yapıldığında; ilk 5
mevduat bankasının grup toplamının %55,8’sini, ilk 3 kalkınma ve yatırım bankasının ise grup
toplamının %77,1’ini oluşturduğu, dolayısıyla söz konusu gruplar içerisinde homojen bir dağılımın
olmadığı görülmektedir. Az sayıda banka bulunan katılım bankaları grubu ise, diğer gruplara göre
daha homojen bir yapı sergilemektedir.
Tablo 1.1-1: Bankaların Fonksiyonlarına Göre Ayrımı
Aralık 2010
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
Türkiye İş Bankası A.Ş.
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
Türkiye Halk Bankası A.Ş.
Finansbank A.Ş.
Denizbank A.Ş.
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
Hsbc Bank A.Ş.
Ing Bank A.Ş.
Fortis Bank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
Citibank A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
Mevduat Bankaları Toplamı
(Milyon TL)
Genel
Pay (%)
151.160
132.357
123.963
113.183
84.776
74.146
73.288
38.155
27.757
19.032
17.799
17.299
12.139
11.395
6.305
4.513
15,02
13,15
12,31
11,24
8,42
7,37
7,28
3,79
3,00
1,89
1,77
1,72
1,21
1,13
0,63
0,45
Aktif
1
2
Asya Katılım Bankası A.Ş.
T. Finans Katılım Bankası A.Ş.
Katılım Bankaları Toplamı
14.513
10.692
1
2
3
4
5
6
7
İller Bankası
9.677
Türkiye Sınai Kalk. Bankası A.Ş.
7.912
Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.
6.289
Bankpozitif K. ve Kalkınma B. A.Ş.
1.649
Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.
1.597
İmkb Takas ve Sak. Bankası A.Ş.
1.509
Aktif Yatırım Bankası A.Ş:
1.480
Kalkınma ve Yatırım Bankaları Toplamı
Genel Toplam
1,44
1,10
Grup Payı
(%)
Banka Adı
Mevduat Bankaları
16,21
17 Alternatifbank A.Ş.
14,20
18 Eurobank Tekfen A.Ş.
13,30
19 Deutsche Bank A.Ş.
12,14
20 Tekstil Bankası A.Ş.
9,09
21 Bank Mellat
7,95
22 Turkland Bank A.Ş.
7,86
23 Westlb a.g.
4,09
24 The Royal Bank of Scotl. N.V
2,98
25 Arap Türk Bankası A.Ş.
2,04
26 Turkish Bank A.Ş.
1,91
27 Fibabanka A.Ş.
1,86
28 Birleşik Fon Bankası A.Ş.
1,30
29 Jp Morgan Chase Bank N.A.
1,22
30 Socıete Generale S.A.
0,68
31 Habib Bank Limited
0,48
32 Adabank A.Ş.
Katılım Bankaları
33,50
3 Kuveyt T. Katılım Bank. A.Ş.
24,70
4 Albaraka T. Katılım Bank. A.Ş.
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,96
31,25
8 Merrıll lynch Yatırım Bank A.Ş.
0,79
25,55
9 Nurol Yatırım Bankası A.Ş.
0,62
20,31
10 Gsd Yatırım Bankası A.Ş.
0,16
5,32
11 Diler Yatırım Bankası A.Ş.
0,16
5,16
12 Credıt A. Yatırım Bank.Türk A.Ş.
0,15
4,87
13 Taib Yatırım Bankası A.Ş.
0,18
4,78
Aktif
Genel
(Milyon TL) Pay (%)
Grup
Payı (%)
4.266
4.151
3.051
2.573
1.838
1.510
1.195
1.148
1.141
1.031
902
797
702
674
75
51
932.371
0,42
0,41
0,30
0,26
0,18
0,15
0,12
0,11
0,11
0,10
0,09
0,08
0,07
0,07
0,01
0,01
0,46
0,45
0,33
0,28
0,20
0,16
0,13
0,12
0,12
0,11
0,10
0,09
0,08
0,07
0,01
0,01
9.727
8.406
43.339
0,97
0,84
22,4
19,40
341
217
106
103
66
14
0,034
0,022
0,011
0,010
0,007
0,001
1,1
0,7
0,3
0,3
0,2
0,0
30.962
1.006.671
Yedi adet bankadan oluşan büyük ölçekli bankalar 1 grubunun sektördeki payı %74,8 olarak
gerçekleşirken, dokuz adet bankanın bulunduğu orta ölçekli bankalar grubunun payı %16,8, 11
adet bankadan oluşan küçük ölçekli bankalar grubunun payı %6,6 ve 22 adet adet bankanın
bulunduğu mikro ölçekli bankalar grubunun payı %1,8’dir. Mikro ölçekli bankalar arasında yer alan
12 adet bankanın aktif büyüklüğü, sektörün aktif büyüklüğünün %0,1’inin altındadır. Büyük ölçekli
bankalar grubu içerisinde üç adet kamu bankası bulunmakta ve söz konusu grubun tamamı
mevduat bankalarından oluşmaktadır. Bu nedenle büyük ölçekli bankalar grubu, fonksiyonel
açıdan diğer banka gruplarına göre daha homojen bir yapı sergilemektedir. Katılım bankaları orta
Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan bankalar büyük, %1-%5 arasında olanlar orta,
%0,20-%1 arasında olanlar küçük ve %0,20’nin altında olanlar mikro ölçekli banka olarak sınıflandırılmıştır.
1
BDDK
1
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
ölçekli ve küçük ölçekli bankalar gruplarına eşit sayıda dağılmıştır. Mikro ölçekli bankalar ise genel
olarak kalkınma ve yatırım bankaları ile yabancı banka şubelerinden oluşmaktadır.
Tablo 1.1-2: Bankaların Ölçeklerine Göre Ayrımı
Ara.10
Aktif
(Milyon TL)
1
2
3
4
T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
Türkiye İş Bankası A.Ş.
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
151.160
132.357
123.963
113.183
1
2
3
4
5
Finansbank A.Ş.
Denizbank A.Ş.
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
Hsbc Bank A.Ş.
Ing Bank A.Ş.
38.155
27.757
19.032
17.799
17.299
1
2
3
4
5
6
Kuveyt Türkb.
İller B.
Al Baraka Türk
T. Sınai Kalk.B.
Cıtıbank
T. İhracat Kr. B.
9.727
9.677
8.406
7.912
6.305
6.289
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Bank Mellat
Bankpozitif
T. Kalkınma B.
Turkland Bank
İmkb Takasbank
Aktif Yatırım B.
WESTLB A.G.
Royal Bank Of Sc
Arap Türk B.
Turkısh Bank
Mıllennıum Bank
1.838
1.649
1.597
1.510
1.509
1.480
1.195
1.148
1.141
1.031
902
Sek.Payı Gr.Pay
Banka Adı
(%)
(%)
Büyük Ölçekli Bankalar
15,02
20,1
5 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
13,15
17,6
6 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
12,31
16,5
7 Türkiye Halk Bankası A.Ş.
11,24
15
Grup Toplamı
Orta Ölçekli Bankalar
3,79
22,6
6 Asya Katılım Bankası A.Ş.
3
16,4
7 Fortis Bank A.Ş.
1,89
11,3
8 Şekerbank T.A.Ş.
1,77
10,5
9 T. Finans Katılım Bankası A.Ş.
1,72
10,2
Grup Toplamı
Küçük Ölçekli Bankalar
0,97
14,55
7 Anadolu Bank
0,96
14,47
8 Alternatifbank
0,84
12,57
9 Eurobank Tekf.
0,79
11,83 10 Deutsche Bank
0,63
9,43
11 Tekstil Bank
0,62
9,4
Grup Toplamı
Mikro Ölçekli Bankalar
0,18
10,13
12 Birleşik Fon B.
0,164
9,09
13 Jp Morgan Chase
0,159
8,8
14 Socıete Generale
0,15
8,32
15 Merrıll Lynch
0,15
8,32
16 Nurol Yatırım B.
0,147
8,16
17 Gsd Yatırım B.
0,12
6,59
18 Diler Yatırım B.
0,11
6,33
19 Habib Bank Lim.
0,11
6,29
20 Credıt Agr. Yat. B.
0,1
5,68
21 Adabank A.Ş.
0,09
4,97
22 Taib Yatırım B.
Grup Toplamı
Genel Toplam
Aktif
(Milyon TL)
Sek.Payı
(%)
Gr.Payı
(%)
84.776
74.146
73.288
752.873
8,42
7,37
7,28
11,3
9,8
9,7
14.513
12.139
11.395
10.692
168.781
1,44
1,21
1,13
1,1
8,6
7,2
6,8
6,3
4.513
4.266
4.151
3.051
2.573
66.870
0,45
0,42
0,41
0,3
0,26
6,75
6,38
6,21
4,56
3,85
797
702
674
341
217
106
103
75
66
51
14
18.146
1.006,67
0,08
0,07
0,07
0,034
0,022
0,011
0,01
0,01
0,007
0,01
0,001
4,39
3,87
3,71
1,88
1,2
0,58
0,57
0,41
0,36
0,28
0,08
Finansal holding şirketleri, içlerinden en az bir tanesi bir kredi kuruluşu olmak şartıyla bağlı
ortaklıklarının tümü veya çoğunluğu kredi kuruluşu veya finansal kuruluş olan şirketler olarak
tanımlanmaktadır. Türkiye’de üç adet finansal holding şirketi faaliyettedir. Finansal holding şirketi
bankalarının toplam aktif büyüklüğü sektörün aktif büyüklüğünün %10,5’ini oluşturmaktadır.
Tablo 1.1-3: Finansal Holding ġirketleri
1
2
3
Finansal Holding Şirketi
Koç Finansal Hizmetler A.Ş.
Özyol Holding A.Ş.
TEB Holding A.Ş.
Banka
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
Turkish Bank A.Ş.
Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş.
Sahiplik açısından bakıldığında Türk bankacılık sisteminde belirli bir yoğunlaşma görülmektedir. En
yüksek mülkiyet yoğunlaşması küresel sermayeli bankalarda bulunmakta, bunları kamu sermayeli
bankalar ve holding kontrolünde bulunan bankalar takip etmektedir. Sektörde faaliyet gösteren 37
adet kuruluşta küresel sermaye yatırımı bulunmaktadır. İki adet kamu bankasında da küresel
sermaye bulunmaktadır.
Sahiplik açısından aktif yapısı incelendiğinde, özel bankalarının 314,8 milyar TL ile en büyük payı
aldığı görülmektedir. Özel bankaları, 280,9 milyar TL’lik aktif büyüklüğü ile kamu bankaları
izlemektedir. Bankacılık sistemi küresel sahiplik payı açısından değerlendirildiğinde ise anonim
ortaklık şeklinde faaliyet gösteren bankaların payı 150,4 milyar TL, şube şeklinde faaliyet gösteren
bankaların payı ise 3,3 milyar TL’dir.
BDDK
2
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
K.G.
Tablo 1.1-4: Bankaların Sahiplik Yapıları Görünümü
Milyon TL; (%)
Aktif
Aralık 2010
KAMU
Adabank
Birleşik Fon Bankası
İller Bankası
T.C. Ziraat Bankası
T. İhracat Kredi B.
ANONİM ORTAKLIĞI
KÜRESEL
ÖZEL
Grup Genel Toplamı
Aktif Yatırım B.
89,1
10,32
0
0
0
100
0
0
0
100
TMSF (6)
9.677
100
0
0
0
100
Belediyeler (1)
151.160
100
0
0
0
100
Hazine Müsteşarlığı (1)
6.289
100
0
0
0
100
1.597
99,1
0,9
0
0
99,08
0,92
73.288
75
1,9
0
23
75,02
24,9
74.146
74,6
4,7
0
21
59,1
25,2
1.480
0
100
0
0
0,32 99,65
Alternatifbank
4.265
0
100
0
0
95,84
Anadolubank
28,5 69,97
4.512
0
100
0
0
Diler Yatırım B.
103
0
100
0
0
Gsd Yatırım B.
105
0
100
0
0
Nurol Yatırım B.
217
0
100
0
0
Mıllennıum Bank
902
0
95
5
0
100
2.573
0
89
0
11
75,49
1.509
13,8
81,9
4,3
0
100
Yapı Ve Kredi B.
84.776
0
44,2
38
18
Türkiye İş Bankası
132.357
0
76,4
0
Asya Katılım Bankası
14.513
0
66,4
Akbank
113.182
0
Türkiye Sınai Klk B.
7.912
8,4
Turkısh Bank
1.030
Türk Ekonomi B.
Eurobank Tekfen
Grup Genel Toplamı
T.Finans Katılım. B.
Tekstil Bankası
İmkb Takas Ve Sak. B.
Hakim Ortaklık*
0,55 TMSF (6)
Hazine Müsteşarlığı (1)
Hazine Müsteşarlığı (1)
0,04 Özelleştirme İdaresi Başk. (1)
15,7 Vakıflar GM Temsil Ettiği V. (2)
280,884
251,250
50
5
26
0,03 Çalık Holding A.Ş. (1)
4,16 Anadolu End. Holding A.Ş. (1)
1,55 Habaş Sın. ve Tıb. Gaz. A.Ş. (1)
50
Yazıcı Dem. Çel. S. ve T. A.Ş. (1)
100
GSD Holding A.Ş. (1)
95
Nurol Holding A.Ş. (1)
Credit Europe Bank N.V. (1)
24,5
GSD Holding A.Ş. (1)
İMKB (2)
51,63 22,4
Koç Finansal Hizmetler A.Ş. (1)
24
67,38 32,6
0
34
9,83
50,6
63,9
10
26
9,71 66,05
19,9
T.İş Bankası A.Ş. Men. Mun. Vakfı (1)
39,6 Forum İnşaat Dekorasyon Turizm
4,3 Hacı Ömer Sabancı Holding A.Ş. (1)
62,2
0
29
0
60
40
0
5,17 93,77
19.031
0
46,5
40
14
0,12 89,55
4.150
0
30
70
0
99,24
61,37 38,3
10,3
0,29 T.İş Bankası A.Ş. (1)
1,06 Özyol Holding (1)
0,06 Fortis SA/NV ve TEB M.Y. A.Ş. (1)
0,76 Eurobank EFG Holding S.A (3)
314,842
10.691
0
35,3
65
0
21,1 70,25
Bankpozitif
1.649
0
30,2
70
0
100
Albaraka T. Kat. B.
8.406
0
20,8
62
17
7,5 61,86
Arap Türk Bankası
1.141
15,4
20,6
64
0
100
Kuveyt Türk Kat. B.
9.727
0
19,8
80
0
98,95
Fortis Bank
12.138
0
5,9
65
29
13.9
0
0,7
99
0
38.155
0
0,2
58
42
99,8
0,2
National Bank of Greece (1)
27.757
0
0,2
75
25
99,84
0,16
Dexia Participation (1)
Cıtıbank
6.305
0
0
100
0
100
COIC (1)
Credıt Agrıc. Yat. B.
65.9
0
0
100
0
100
Credit Ag. Corp. and Inv. Bank (1)
Deutsche Bank
3.051
0
0
100
0
100
Deutsche Bank AG (1)
Hsbc Bank
17.798
0
0
100
0
100
HSBC Bank Plc (1)
Ing Bank
17.299
0
0
100
0
100
ING Bank NV (1)
341
0
0
100
0
100
123.963
0
38,5
21
41
0,66 49,11 48,6
Turkland Bank
Bank Mellat
1.509
0
0
100
0
100
Bankmed Sal. ve Arab Bank Plc. (1)
1.837
0
0
100
0
100
Bank Mellat İran (1)
Habib Bank Limited
Jp Morgan C. B. N.A.
75.1
0
0
100
0
100
Habib Bank HBL (1)
701.5
0
0
100
0
100
JPMorgan Chase Bank (1)
674.2
0
0
100
0
100
Societe Generale SA Paris (1)
The Royal B. Of S. N.V.
1.147
0
0
100
0
100
The Roral Bank of Scotland NV (1)
Westlb A.G.
Grup Genel Toplamı (D.Y.)
1.194
0
0
100
0
100
WestLB AG Düsseldorf (1)
11.394
0
57,5
0
43
68,04
Taib Yatırım B.
Finansbank
Denizbank
150.395
Türkiye Garanti B.
ŞUBE
B.P
100
Merrıll Lynch Yat. B
B.K
G.K.P. T.K.P H.A.P Diğer
D.Y
51
T. Kalkınma Bankası
T. Vakıflar Bankası
K.P.
Özel
797
279,836
Türkiye Halk B.
Y.P.
Kamu
Socıete Generale S.A.
3.290
0,72
8,62 National Commercial Bank (1)
Tarshish-Hapo. Hold. and Inv.Ltd. (1)
22,4
8,2
Albaraka Banking Group (1)
Libyan Foreign Bank (1)
1,05 Kuveyt Finans Kurumu (1)
94,11 5,89
Fortisbank SA/NV (1)
99,28
TAİB Bank BSC (4)
Merrill Lynch Eur. As Hold. Inc. (1)
1,6
Banco Bilbao Vizcaya Arg. S.A. (1)**
196,894
ŞEKERBANK
18,7
13,2
BTA Sec. ve Şkb. T.A.Ş. P. M. V. (5)
Sektör Genel Toplam Aktifi 1.006,671
K.G: Kontrol Gücü, Y.P: Yerel Pay, K.P: Küresel Pay, G.K.P: Gerçek Kişi Payı,
T.K.P: Tüzel Kişi Payı, H.A.P: Halka Açık Pay, D.Y: Doğrudan Yatırım, B.P : Borsa Payı *
Birinci Aşamada En Yüksek Paya Sahip Tüzel Kişiliği Göstermektedir. BK: Birlikte Kontrol
** 01.11.2010 tarihinde imzalanan devir sözleşmesi ile Doğuş Holding A.Ş.´ye ait
yüzde 6, 2902 oranındaki T. Garanti Bankası hisseleri ile GE Capital Corporation´a ait
yüzde 18,60 oranındaki T. Garanti Bankası hisseleri Banco Bilbao Vizcaya Argentaria
S.A´ya devredilmiş; bu devir resmi merci onaylarının ardından 22 Mart 2011 tarihinde
tamamlanmıştır.
BDDK
3
(1) Sermayenin Çoğunluğuna Sahip Olmak
(2) İmtiyazlı Hisselere Sahip Olunarak
(3) Diğer Hissedarlarla Yapılan Anlaşma
(4) Herhangi Bir Surette Yönetim Kurulunda Karara Esas Çoğunluğu
Atayabilme
(5)Birlikte Kontrol
(6)TMSF Tarafından Kontrol
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılında sektörün statü yapısında önemli bir değişiklik gerçekleşmemiştir. Akbank T.A.Ş.’nin
ortaklarının pay sahipliği yapısında ve Diler Yatırım Bankası A.Ş.’nin ortaklık yapısında
değişiklikler olmuştur. Fiba Grubu’nun bankacılık alanındaki finansal yatırımlarından olan Credit
Europe Bank NV, Millenniumbank A.Ş.’ nin %95’ine tekabül eden payı devralmıştır.
Tablo 1.1-5: Statü DeğiĢiklikleri
Kuruluş
Ticari Unvanı
Tarihi
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları
1863'de kurulmuş, 1888'de Ziraat Bankası haline dönüştürülmüştür. 1937'de çıkarılan Kanun
ile İktisadi Devlet Teşekkülü statüsü kazanmış ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası unvanını
T.C. Ziraat
almıştır. 2000 yılında, kamu hukuku statüsünden çıkarılan Banka, özel hukuk hükümlerine
1863
Bankası A.Ş.
tabi bir anonim şirket statüsü kazanmış ve yeniden yapılanma sürecine girmiştir. 2001 yılında
ise Türkiye Emlak Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Banka sermayesinin tamamı Hazineye
aittir.
1950 yılından sonra doğrudan şube açma ve kredi kullandırma yetkisi kazanmıştır. 1992 yılında
Türkiye Öğretmenler Bankası T.A.Ş., 1993 yılında Sümerbank, 1998 yılında Etibank, 2001
Türkiye Halk
1938
yılında Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin 96 şubesi ve nihayetinde de 2004 yılında Pamukbank
Bankası A.Ş.
T.A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Aralık 2010 itibariyle Bankanın halka açık hisse oranı
%24,94'dir.
1954 yılında özel bir kanunla kurulmuştur. Banka hisse senetlerinin %25,18’i 2005 yılında halka
Türkiye Vakıflar
arz edilerek İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka sermayesinin %43’ü A Grubu, %15,44’ü
1954
Bankası T.A.O.
B Grubu olmak üzere toplam %58,44’ü Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne, geri kalan %16,38’lik
bölümü de gerçek ve tüzel kişilere aittir.
Özel Sermayeli Mevduat Bankaları
Banka, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14/1 maddesi uyarınca BDDK tarafından izlemeye
alınmış, 25 Temmuz 2003'de Kurulun 1102 sayılı karar ile bankaya yeni bir Yönetim Kurulu
Adabank A.Ş.
1985
atanmıştır. 3 Temmuz 2006 tarihinde Fon tarafından yapılan ihale sonucunda Kuveyt menşeli
“The International Investor Company”e ihale edilmiştir. BDDK'nın 26 Temmuz 2007 tarihli
Kararı ile hisse devrine izin verilmemiştir.
1990 yılında bankanın hisse senetleri İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Ayrıca banka
hisselerinin bir bölümü 1998 yılında American Depository Receipt ve adi hisse senedi olarak
uluslararası piyasalara arz edilerek satılmıştır. 2005 yılında, Ak Uluslararası Bankası A.Ş.,
Bankaya devredilmiştir. 2006’da Banka sermayesinin %20'si Citibank Overseas Invesment
Corporation (COIC) tarafından devralınmıştır. Citigroup Inc. hisselerinin %33,6’lık kısmına sahip
Akbank T.A.Ş.
1948 olan ABD Hazinesinin payı, Citigroup Inc.’nin sermaye artırması ve ABD Hazinesinin bu artırıma
iştirak etmemesi nedeniyle %27,2’ye düşmüştür. Aksigorta A.Ş. ve Exsa Export Sanayi
Mamülleri Satış ve Araştırma A.Ş.’nin Akbank T.A.Ş.’deki mevcut ortaklık paylarının, Hacı
Ömer Sabancı Holding’e devredilmesi ile Hacı Ömer Sabancı Holding’in Banka sermayesindeki
doğrudan payı %32,28’den %40,75’e çıkarılmıştır. Kalan %19,31’lik pay diğer ortaklara ait
ve %19,94’lük pay ise halka açıktır.
Banka hisseleri 1995 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka, 1996 yılında Anadolu
Alternatif Bank
1992
Grubu’nun bağlı ortaklığına geçmiştir. Banka sermayesinin %77,08’i Anadolu Endüstri Holding
A.Ş.
A.Ş.’ye, %22,92’si diğer ortaklara aittir.
1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce Etibank A.Ş.'nin üçe ayrılarak Etibank A.Ş., Denizcilik
Bankası T.A.Ş. ve Anadolu Bankası T.A.Ş. adı altında üç ayrı özelleştirme işlemine tabi
Anadolubank
1996 tutulması sonucunda, Anadolu Bankası T.A.Ş.nin isim ve lisans haklarının Anadolubank A.Ş.'ye
A.Ş.
devri gerçekleştirilmiştir. Banka sermayesinin % 69,97’si Habaş Sınai ve Tıbbi Gazlar İstih. End.
A.Ş.’ye, %27,32’si Mehmet Rüştü Başaran’a ve kalan pay diğer ortaklara aittir.
1953 yılında, Pancar Kooperatifleri Bankası adı altında Eskişehir’de kurulmuştur. Daha sonra
merkezini Ankara'ya taşımış ve 1956 yılında Şekerbank T.A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın hisse
senetleri 1996’da İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında bankanın ödenmiş
Şekerbank T.A.Ş.
1953
sermayesinin %33,98'ine karşılık gelen hisseleri, Turanalem Securities JSC tarafından
devralınmıştır. Bankanın geri kalan sermayesinin %31,96’sı halka açık olup, %33,98’i Şekerbank
T.A.Ş. Munzam Vakfı’na aittir.
1990 yılından itibaren İMKB'de işlem görmeye başlayan Tekstil Bankası A.Ş. hisselerinin
Tekstil Bankası
1986 %24,5'i, halka açıktır. GSD Grubu bünyesinde yer alan bankanın ödenmiş sermayesinin %75,5'i
A.Ş.
GSD Holding A.Ş.'ye aittir.
Banka faaliyetlerine, 1982 yılında İstanbul’da, Kıbrıs’ta kurulu olan Türk Bankası Limited’in
İstanbul Merkez Şubesini açarak başlamıştır. Daha sonra 1991 yılında, Turkish Bank A.Ş.
Turkish Bank A.Ş.
1982
kurulmuş ve Banka, Türk Bankası Limited'in İstanbul Merkez Şubesini devralmıştır. Yine 1991
yılında, bankanın bankacılık işlemlerine ve mevduat kabulüne izin verilmiştir. Banka
sermayesinin %40’ı National Bank of Kuwait’e, %53,77’si Özyol Holding A.Ş.’ye ve kalan %
BDDK
4
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Ticari Unvanı
Kuruluş
Tarihi
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
6,23’lük pay diğer ortaklara aittir.
1927 yılında Kocaeli Halk Bankası T.A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1961'deki statü değişikliğinden
sonra unvanı Kocaeli Bankası T.A.Ş. olarak belirlenmiştir. Bankanın unvanı 1982 yılında Türk
Türk Ekonomi
Ekonomi Bankası A.Ş. olarak bir kez daha değiştirilmiş ve genel merkezi aynı yıl İstanbul'a
1927
Bankası A.Ş.
taşınmıştır. Bankanın hisse senetleri 2000’de İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka
sermayesinin %49,83’ü TEB Mali Yatırımlar A.Ş.’ye, % 34,43'ü BNP Paribas'a, % 15,74’ü ise diğer
ortaklara aittir.
1983 yılında Doğuş Holding bünyesine katılmış, hisse senetleri 1990'da İMKB'de işlem
görmeye başlamış, 1993'te yurtdışına hisse ihraç etmiştir. 2001 yılında, Osmanlı Bankası A.Ş.'yi
Türkiye Garanti
1946 bünyesine almıştır. 2005’de bankanın %25,5'ine karşılık gelen hisse senetleri General Electric
Bankası A.Ş.
Grubuna satılmıştır. Banka sermayesinin %48,62’si halka açık olup, %26,7’si da Doğuş
Holding’e aittir.
Hazine'ye ait olan %12,3 oranındaki pay, Mayıs 1998’de halka arz işlemi ile yerli ve yabancı
Türkiye İş
yatırımcılara sunulmuştur. Şu anda bankanın halka açıklık oranı %32,43’dür. Banka
1924
Bankası A.Ş.
sermayesinin %39,29’u Türkiye İş Bankası A.Ş. Men. Mun. Sos. Güvenlik Sandığına, %28,09’u
Cumhuriyet Halk Partisine aittir.
1980 yılında Çukurova Holding bünyesine girmiş ve hisse senetleri 1987'den itibaren İMKB'de
işlem görmeye başlamıştır. 2005 yılı itibariyle, daha önce Çukurova Grubu Şirketleri ve
TMSF’nin sahip olduğu %57,43 oranındaki banka hisseleri, finansal iştirakleri ile birlikte,
Yapı ve Kredi
Koçbank A.Ş.'nin mülkiyetine geçmiştir. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Koçbank A.Ş.'yi, tüzel
1944
Bankası A.Ş.
kişiliğinin sona erdirilmesi suretiyle, tüm hak, alacak, borç ve yükümlülükleriyle birlikte 2006
yılında devralmıştır. Yine aynı yıl Koçbank A.Ş., tüm aktif ve pasifi ile birlikte ve tüzel kişiliği
tasfiyesiz sona ermek suretiyle Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.'ye devredilmiştir. Banka
sermayesinin %81,80’i Koç Finansal Hizmetler A.Ş’ye ve %18,20’si de diğer ortaklara aittir.
Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları
1977 tarihinde kurulan Arap Türk Bankası, Arap (%62,37’si Libyan Foreign Bank, %1,62’si
Arap Türk
1977
Kuwait Investment Co.) ve Türk (%20,58’i T.İş Bankası, %15,43’ü T.C. Ziraat Bankası)
Bankası A.Ş.
hissedarların bir ortak girişim bankasıdır.
Citibank N.A. 1980 yılında Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetlerine
başlamıştır. 2003 yılında (tamamı Citibank N.A.'ya ait bir yan kuruluş olarak) Citibank A.Ş.
kurulmuştur. Citibank A.Ş. 2004 yılında mevduat kabul etme ve bankacılık işlemleri yapma izni
Citibank A.Ş.
1980
almıştır. Yine aynı yıl Citibank N.A. Citibank A.Ş.'ye devredilmiştir. Böylece Banka Türkiye’deki
faaliyet şeklini şubeden anonim şirkete dönüştürmüştür. Banka sermayesinin tamamı
Citibank Overseas Investment Corporation’a aittir.
1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce açılan ihale kapsamında Denizcilik Bankası T.A.Ş.
hisseleri Zorlu Holding tarafından satın alınmıştır. Daha sonra 2002 yılında Milli Aydın Bankası
T.A.Ş. hisseleri Bankaya devir olmuştur. Denizbank A.Ş. hisseleri 2004 tarihinden itibaren
Denizbank A.Ş.
1997
İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında Zorlu Holding, Bankada sahip olduğu % 74,9
hissesini, Belçika - Fransa sermayeli Dexia Participation Belgique S.A.'ya satmıştır. Şu anda
banka sermayesinin % 99,83’ü Dexia Participation Belgique S.A.'ya aittir.
Türk Merchant Bank A.Ş. unvanı ile 1988 yılında faaliyetlerine başlamış, unvanı 1997 yılında
Deutsche Bank
1988 Bankers Trust A.Ş., 2000 yılında da Deutsche Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2004 yılında,
A.Ş.
mevduat kabul etme yetkisi almıştır. Banka sermayesinin tamamı DeutscheBank AG’ye aittir.
Bank Ekspres A.Ş. 1992 yılında faaliyetine başlamış, 1998 yılında Fon'a devredilmiş, 2001
yılında Tekfen Holding tarafından satın alınmıştır. Tekfen Grubu daha sonra, 2001 yılında,
sahibi olduğu Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.Ş.’yi Bank Ekspres A.Ş.'ye devrederek,
Eurobank Tekfen
iki bankayı birleştirmiştir. Bankanın unvanı da aynı yıl Tekfenbank A.Ş. olarak değiştirilmiştir.
1992
A.Ş.
2007 yılında, Eurobank EFG Holding (Luxemburg) S.A., Tekfenbank A.Ş. hisselerinin %70'ini
devralmıştır. Tekfenbank A.Ş.’nin ticari ünvanı 2008 yılında "Eurobank Tekfen A.Ş." olarak
değişmiştir. Sermayenin %70’lük kısmı Eurobank EFG Holding’e, 29,24’ü Tekfen Holding
A.Ş’ye, aittir.
Bankanın hisse senetlerinin ilk halka arzı 1990 yılında İMKB’de yapılmıştır. Banka’nın hisseleri
1998 yılından itibaren Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda Global Depository Receipts
olarak işlem görmeye başlamıştır. 2003 yılında Fiba Bank A.Ş.'yi devralmıştır. 2006 yılında,
Finans Bank A.Ş.
1987
National Bank of Greece S.A., Finans Bank A.Ş. hisselerinin % 46’sını direkt olarak ve kalan
bölümünü de halka çağrı yapmak suretiyle 2007 yılının başında satın almış ve bankadaki
payını % 77,21’e yükseltmiştir.
1964 yılında Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1971 tarihinde Türk
Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın hisse senetleri 1990'dan itibaren İMKB'da
işlem görmeye başlamıştır. Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş.'nin ödenmiş sermayesinin % 89,34'ü,
Fortis Bank A.Ş.
1964
2005 yılında Fortis Bank NV-SA'ya devredilmiştir. Bu tarih itibariyle banka özel sermayeli
mevduat bankaları grubundan Türkiye’de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. 24
BDDK
5
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Ticari Unvanı
Kuruluş
Tarihi
HSBC Bank A.Ş.
1990
Millennium Bank
A.Ş.
1984
ING Bank A.Ş.
1996
Turkland Bank
A.Ş.
1986
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
Kasım 2005 tarihi itibariyle ticari unvanı Fortis Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2008 yılında
ortaya çıkan finansal kriz sonrası Fortis Grubuna yönelik olarak Belçika Hükümeti tarafından
yapılan kurtarma operasyonu sonrasında Fortis Bank SA/NV’nin %99,93’ü “Société Fédérale
de Participations et d’Investissemant”ya (SFPI) devredilmiştir. Bunun sonucunda
sermayesinin % 94,11’i Fortis Bank SA/NV’ye ait olanBankanın dolaylı olarak %94,03’ünü SFPI
edinmiştir. Bu süreçte, Fortis Bank SA/NV’nin doğrudan olarak %100’üne sahip olan Fortis
Brusseles’in Fortis Bank SA/NV’deki payı %0,07’ye, , Fortis Bank SA/NV’nin dolaylı
olarak %50’sine sahip olan Fortis NV ve Fortis SA/NV’nın Fortis Bank SA/NV’deki payı %0,04’e,
Fortis Bank SA/NV’nin dolaylı olarak %100’üne sahip olan Fortis’in Fortis Bank SA/NV’deki
payı %0,07’ye, inmiştir. Ayrıca, Bankadaki Fortis Brusseles ve Fortis’in payı %0,07’ye, Fortis NV
ve Fortis SA/NV’nin payı ise %0,03’e düşmüştür. Diğer taraftan, daha sonraki süreçte BNP
Paribas SA (BNP) Fortis Bank SA/NV’nin %74,94’ünü devralmıştır. Bunun sonucunda, SFPI’nın
Bankadaki dolaylı payı %94,03’den %30,43’e gerilemiş, Bankanın dolaylı olarak %70,52’sine
BNP sahip olmuş , FortisBank SA/NV’nin %99,93’üne sahip olan SFPI’nın Fortis Bank
SA/NV’deki payı%24,99’a gerilemiş ve Société de Prise de Participation de l’Etat’nın (SPPE)
Fortis Bank SA/NV’deki payı dolaylı olarak%11,39’a yükselmiş, Bankanın dolaylı
olarak %10,72’sine ise SPPE’nin sahip olmuştur. Bu işlemlerin akabinde, SPPE’nin elindeki BNP
hisselerinin satın alınması amacıyla BNP’nin yaptığı sermaye artırımı neticesinde işlemleri
sonucunda SPPE’nin Fortis Bank A.Ş.’deki (Banka) dolaylı payının %10,44’den %9,63’e
gerilemiş, BNP’nin SPPE’nin elindeki kendi hisselerini satın alması sonucu SPPE’nin Bankadaki
dolaylı pay sahipliği kalmamıştır. Geriye kalan hisseler halka açıktır.
Midland Bank A.Ş. unvanı ile 1990 yılında faaliyete başlamıştır. 1999 yılında unvanı HSBC Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. 2001 yılında, Demirbank T.A.Ş.'ı bünyesine almıştır. Banka
sermayesinin tamamı HSBC Bank PLC’ye aittir.
Manufacturers Hanover Trust Company unvanı ile 1984 yılında Türkiye’de şube açan yabancı
banka statüsünde faaliyetine başlamış, 1991'de yılında ise Manufacturers Hanover Bank A.Ş.
unvanını alarak Türkiye’de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. Manufacturers
Hanover Corporation ile Chemical Banking Association'ın birleşmeleri nedeniyle 1992 yılında
bankanın unvanı Chemical Bank A.Ş. olmuştur. Bankanın 1997 yılında Sürmeli Grubu'na
geçmesiyle birlikte, unvanı Sitebank A.Ş. olarak değişmiştir. Bu tarih itibariyle özel sermayeli
mevduat bankaları grubuna geçmiştir. Sitebank A.Ş. 2001 yılında Fon'a devredilmiştir. Daha
sonra bankanın hisselerini 2002 yılında Novabank S.A satın almıştır. Banka, bu tarih itibarıyla
yeniden Türkiye’de kurulmuş küresel sermayeli bankalar grubuna geçmiştir. 2003 yılında
Bankanın unvanı BankEuropa Bankası A.Ş., 2006 yılında ise Millennium Bank A.Ş. olarak
değiştirilmiştir. Fiba Grubu’nun Bankacılık alanındaki finansal yatırımlarından olan Credit Europe
Bank NV, Bankanın doğrudan %95’ine tekabül eden payı BCP Internacional II, Sociedade
Unipessoal SGPS LDA’dan 2010 yılında devralmıştır.
Faaliyete The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi unvanı ile başlamıştır.
Daha sonra Bakanlar Kurulu kararı uyarınca 1990 yılında kurulan The First National Bank of
Boston A.Ş., The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi'ni devralmıştır.
Bankanın unvanı 1991 yılında Türk Boston Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Oyak Grubu, 1994
yılında, tüm hisseleri alarak Bankanın tek sahibi olmuş, banka unvanı 1996 yılında Oyakbank
A.Ş. olarak değiştirilmiş, ayrıca yabancı banka statüsünden özel sermayeli mevduat bankası
grubuna geçmiştir. 2002 yılında, Sümerbank A.Ş., Oyak Bank A.Ş.'ye devredilmiştir. Ordu
Yardımlaşma Kurumu uhdesinde bulunan ve sermayesinin %100’üne tekabül eden Oyak Bank
A.Ş. hisseleri 2007 yılında ING Bank N.V.’ye devredilmiştir. "Oyak Bank A.Ş."nin ticari ünvanı 7
Temmuz 2008 tarihi itibariyle "ING Bank A.Ş." olarak değişmiştir.
1986'da Bank of Bahrain and Kuwait B.S.C. adıyla kurulmuştur. 1991 yılında Bank of Bahrain
and Kuwait A.Ş. unvanını almıştır. 1992 yılında Şahenk Ailesi ve Doğuş Grubu kontrolüne
geçmiş, Tasarruf ve Kredi Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerini sürdürmüştür. Aynı zamanda
yabancı bankalar grubundan özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir. 1994 yılı
Şubat ayında unvanı Garanti Yatırım ve Ticaret Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1997 yılında
banka hisselerinin Doğuş Grubu'ndan MNG Grubu'na geçmesiyle bankanın unvanı MNG Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. MNG Bank A.Ş.’nin ticari unvanı 2007 yılında Turkland Bank A.Ş. olarak
değiştirilmiştir. Banka sermayesinin %50’si Arap Bank, %50’si BankMed Sal’a aittir.
Küresel Sermayeli Mevduat Banka Şubeleri
ABN AMRO Bank
Holantse Bank Uni. N.V. unvanı ile kurulmuş, 1995 yılında ABN AMRO Bank N.V. olarak
1921
N.V.
değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Hollanda merkezli ABN AMRO Bank N.V.’ye aittir.
Unicredit Banca
Banco di Roma unvanı ile 1911 yılında faaliyetlerine başlamış, 1992 yılında ticari unvanı Banca
1911
di Roma S.P.A
di Roma S.P.A. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı İtalya merkezli Banca di Roma
BDDK
6
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Ticari Unvanı
Kuruluş
Tarihi
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
S.P.A.’ya aittir. "Banca di Roma S.p.A."nın ticari unvanı 26 Mart 2008 tarihinde "Unicredit
Banca di Roma S.P.A." olarak değişmiştir.
16 Nisan 1982 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine
Bank Mellat
1982
başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı İran Devletine aittir.
Banka, 1982 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık faaliyetleri yapma yetkisi ve merkez
Habib Bank
şube ile dört şube açma yetkisi almıştır. 1983 yılından bu yana banka, Türkiye’de şube açan
1983
Limited
yabancı banka statüsünde bankacılık faaliyetlerini yürütmektedir. Şube sermayesinin tamamı
Pakistan merkezli Habib Bank’a aittir.
Bankanın ticari ünvanı, The Chase Manhattan Bank ile Morgan Guaranty Trust Company’nin
JPMorgan Chase
birleşmesi sonucu, 2001'de JPMorgan Chase Bank; 2004 yılında bu unvan JPMorgan Chase
1984
Bank N.A.
Bank N.A. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Amerika merkezli JPMorgan Chase
Bank Co’ya aittir.
16 Kasım 1989 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine
başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı Fransa merkezli Sociéte Générale SA’ya aittir. 2009
Sociéte Générale
1989 yılında Societe Generale S.A. Paris tarafından imtiyazlı paylar çıkarılmış ve hisselerinin tamamı
(SA)
Fransa Cumhuriyetinin sahibi olduğu Societe de Prise de Participation de l’Etat isimli şirkete
devredilmiştir.
1985 yılında Standard Chartered Bank unvanıyla Türkiye'de şube açarak faaliyetlerine
başlamış, bankanın unvanı 1990 yılında Westdeutsche Landesbank (Europe) A.G. olarak
WestLB AG
1985
değişmiştir. Daha sonra bu ünvan, 1997 yılında, Westdeutsche Landesbank Girozentrale ve
2002 yılında WestLB AG olarak tekrar değiştirilmiştir. Şube sermayesinin tamamı Almanya
merkezli WestLB AG’ye aittir.
Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Belediyelerin imar faaliyetlerini finans etmek üzere, kamusal sermaye ile 1933 yılında,
Belediyeler Bankası adıyla kurulmuştur. İl Özel İdareleri, belediyeler ve köyleri de içine alan
İller Bankası, 1945 yılında, Belediyeler Bankasının görevlerini üstlenerek resmen kurulmuştur.
İller Bankası
1933
Banka bütün işlemlerinde kuruluş kanunu ve özel hükümlerine bağlı, tüzel kişiliğe sahip kamu
kuruluşudur. Banka sermayesinin %82,56’sı belediyelere, %10,39’u İl Özel İdarelerine ve %7,05’i
köylere aittir.
1996 yılı başından itibaren ilgili mevzuat hükümlerine uygun bir çerçevede mali piyasalara
İMKB Tak. ve
1995
yönelik bir şekilde ihtisas bankacılığı yapmaktadır. Banka sermayesinin %32,62’si İMKB’ye ait
Sak. Bankası A.Ş.
olup, geriye kalan hissedarlar bazı banka ve aracı kurumlardır.
1987 yılında 3332 sayılı Kanunla Devlet Yatırım Bankası, Türkiye İhracat Kredi Bankası
T. İhracat Kredi
A.Ş.(Türk Eximbank)’ye dönüştürülmüştür. Bankanın sermayesinin tamamı Hazine'ye ait
1987
Bankası A.Ş.
olup, bünyesinde ihracat kredisi ve ihracat kredi sigorta/garantisi hizmetlerini sunan
Türkiye'nin tek devlet destekli finansman kuruluşudur.
Banka, 1975 yılında, Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (DESİYAB) A.Ş. unvanı ile
kurulmuştur. 1988 yılında unvanı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1989
yılında Yüksek Planlama Kurulu’nun Kararı ile T.C. Turizm Bankası A.Ş.’nin tüm aktif ve
pasifleriyle Türkiye Kalkınma Bankası’na devredilmesi sonucu Banka’nın hizmet verdiği
Türkiye Kalkınma
1975
alanlara turizm sektörü de ilave edilmiştir. Bankanın hisse senetleri, 1991'de İMKB'de işlem
Bankası A.Ş.
görmeye başlamıştır. Bankanın kuruluşuna ilişkin Kanun 1999’de kabul edilmiştir. Banka, bu
Kanun ile düzenlenen hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi ve anonim şirket
şeklinde, tüzel kişiliğe sahip, bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. Banka sermayesinin %99,08’i
Hazineye aittir.
Özel Yatırım Bankaları
Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %91,5’si Çalık Holding A.Ş.’ye ve
Aktif Yatırım
1999 %8,5’i diğer ortaklara aittir. "Çalık Yatırım Bankası A.Ş."nin ticari unvanı 1 Ağustos 2008 tarihi
Bankası A.Ş.
itibariyle "Aktif Yatırım Bankası A.Ş." olarak değişmiştir.
Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %45’ine sahip olan Recep Sami
Diler Yatırım
Yazıcı’nın vefatı sonrasında, tereke taksimi gereği eşi Fatma Tuba Yazıcı’nın Bankadaki
1998
Bankası A.Ş.
doğrudan payı %0’dan %26,719’a, çocukları Samim YAZICI, Eren Sami YAZICI ve Ömer Mustafa
YAZICI’nın her birinin payı %0’dan %13,430’a çıkmıştır.
GSD Yatırım
Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin tamamı GSD Holding A.Ş.’ye
1998
Bankası A.Ş.
aittir.
Nurol Yatırım
Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %78,15’i Nurol Holding’e,
1999
Bankası A.Ş.
%15,96’sı Nurol İnşaat ve Ticaret A.Ş’ye aittir.
Banka 1950 yılında Dünya Bankası'nın desteği ile T.C. Merkez Bankası ve ticaret bankalarının
T. Sınai Kalkınma
işbirliği ile kurulmuş Türkiye'nin ilk özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankasıdır. Bankanın
Bankası A.Ş.
1950
hisse senetleri 1986 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2002 yılında Sınai Yatırım
Bankası A.Ş.’yi devralmıştır. Sermayesinin %40,51’i İş Bankasına ait olup, halka açıklık oranı
%38,34’tür.
BDDK
7
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kuruluş
Ticari Unvanı
Tarihi
Yabancı Yatırım Bankaları
BankPozitif Kredi
ve Kalk B. A.Ş. 1999
Credit Agricole
Yatırım Bankası
Türk A.Ş.
Merrill Lynch
Yatırım Bank A.Ş.
Taib Yatırım
Bank A.Ş.
Katılım Bankaları
Al Baraka Türk
Katılım B. A.Ş.
Asya Katılım
Bankası A.Ş.
1990
1993
1987
1985
1996
Kuveyt Türk
Katılım B. A.Ş.
1989
Türkiye Finans
Katılım B. A.Ş.
1984
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
1999 yılında Toprak Yatırım Bankası A.Ş. adıyla kurulmuş, 2001 yılında bankanın eski ana
sermayedarı Toprakbank A.Ş. Fon'a devredilmiştir. 2002 yılında banka hisselerinin %89,92'lik
bölümü C Faktoring A.Ş. tarafından satın alınmıştır. Yeni ortaklık yapısıyla 2003 yılında
bankanın unvanı C Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiş, sermaye artışına ve yeni
organizasyonel yapılanmaya gidilmiştir. Sermaye artışları ve bakiye hisselerin alınması
sonrasında C Faktoring A.Ş.'nin Banka'daki payı %99,99'a ulaşmıştır. 2005 yılında imzalanan
sözleşmeye göre, tamamı Bank Hapoalim B.M.'e ait bulunan Tarshish-Hapoalim Holdings and
Investments Ltd., bankada %57,55 hisse sahibi olmuştur. Böylece banka küresel sermayeli
yatırım bankası grubuna geçmiştir. 29 Aralık 2005 tarihinde Banka'nın unvanı Bankpozitif
Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında C factoring A.Ş. %4,825
oranındaki sermaye payını Bankanın diğer ortağı Tarshish-Hapoalim Holdings and
Investments Ltd.’e devretmiş, bu suretle C Faktoring A.Ş.’nin Bankadaki sermaye payı
%35’ten %30,17’e düşmüştür.
1990 yılında Avrupa Türk Yatırım Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, bu unvan 1995 yılında
Indosuez Euro Türk Merchant Bank A.Ş., 2000 yılında da Crédit Agricole Indosuez Türk Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. Banka 2004 yılında Credit Lyonnais (Paris) Merkezi Fransa İstanbul
Türkiye Merkez Şubesi’nin mevduatı hariç bütün aktif ve pasifini devralmıştır. 17 Haziran 2004
tarihinde unvanı Calyon Bank Türk A.Ş. olarak, 2 Mart 2010 tarihinde "Credit Agricole Yatırım
Bankası Türk A.Ş." olarak değişmiştir.
1993 yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerine başlamıştır. 2006 yılında Tat
Yatırım Bankası A.Ş.'nin sermayesinin %99.95'ine tekabül eden hisseleri Merrill Lynch
European Asset Holdings Inc.'e devredilmiştir. Banka unvanı da Merrill Lynch Yatırım Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş.’nin (Banka) hakim ortağı
Merrill Lynch&Co. Inc.’ın (M&L), hisselerinin tamamı Bank of America Corporation’a (BAC) ait
olan MER Merger Corporation (MER) ile birleşmesi suretiyle; BAC’ın Bankada dolaylı olarak
payı %100’e ulaşmıştır.
1987 yılında Yatırım Bank A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1997 yılında bu unvan Taib Yatırım Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin % 99,27’si Taib Bank’a aittir.
Ortadoğu menşeli Albaraka Bankacılık Grubuna ait olan Banka sermayesinin % 54,06’sı
Albaraka Banking Group’a, %9,38’i diğer hissedarlara ait olup, %17,11’i halka açıktır.
1996 yılında Asya Finans Kurumu A.Ş. unvanı ile faaliyete başlamış, 2005 yılında Asya Katılım
Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin %52,53’ü halka açık olup, kalanı diğer
ortaklara aittir.
1989 yılında Özel Finans Kurumu statüsünde kurulmuş, 1999 yılında unvanı Kuveyt Türk
Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Kuveyt Türk’ün sermayesinin %62,23’ü Kuveyt Finans
Kurumu’na (Kuwait Finance House), %9’u Kuveyt Devlet Sosyal Güvenlik Kurumu’na, %9’u
İslam Kalkınma Bankası’na, %18,71’i Vakıfar Genel Müdürlüğü’ne, %2’i de diğer ortaklara aittir.
Faisal Finans unvanı ile 1984 yılında kurulmuştur. Şirket hisselerinin sahibi olan Dar Al-Maal Alİslami S.A. (DMI) Grubu 1998 yılında hisselerini, İsviçre'de mukim OLFO S.A. şirketine
devretmiştir. 2001 yılında kurum hisselerinin %38,82'si Sabri Ülker tarafından devralınmış ve
aynı tarihte kurumun ismi Family Finans Kurumu A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 2001 yılında Sabri
Ülker’in kurum sermaye yapısındaki payı %98,63'e ulaşmıştır. 1991 yılında faaliyete başlayan
Anadolu Finans Kurumu ile Family Finans 2005 yılında birleşmiş, aynı yıl Türkiye Finans Katılım
Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Banka sermayesinin %64,67’si Suudi Arabistan Ulusal Ticaret
Bankası’na aittir.
TMSF Bünyesindeki Bankalar
Birleşik Fon
Bankası A.Ş.
BDDK
1958
1958 yılında Çaybank A.Ş. mahalli banka olarak kurulmuş, 1964'de milli banka olarak statüsü
değişmiştir. 1988 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık işlemleri yapma ve mevduat
kabul etme yetkisi kaldırılmış, 1990 yılında bu yetki tekrar geri verilmiştir. Unvanı 1992 yılında
Derbank A.Ş. olarak değişmiştir. 1998 yılında Bayındır Holding bünyesine geçmesiyle birlikte
Bayındırbank A.Ş. unvanını almıştır. 2001 yılında Banka Fon'a devredilmiştir. Daha sonra
2002’de Ege Giyim Sanayicileri Bankası A.Ş.,; 5 Nisan 2002 tarihinde Etibank A.Ş. (2001’de
Etibank T.A.Ş.'ye devredilen Eskişehir Bankası T.A.Ş. ve İnterbank A.Ş. ile birlikte), İktisat
Bankası T.A.Ş. ve Kentbank A.Ş. tüm aktif ve pasifleriyle; Eylül 2002 tarihinde Toprakbank
A.Ş., Bayındırbank A.Ş. bünyesinde birleştirilmiştir. 2005 yılında Bayındırbank A.Ş.'nin ticari
unvanı Birleşik Fon Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir.
8
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
1.2. Banka Lisansları
5411 sayılı Bankacılık Kanununun 4’üncü maddesinde, bankaların gerçekleştirebilecekleri
temel faaliyetler fonksiyonel gruplar itibariyla belirlenmiştir. Bu kapsamda en önemli ayrım
kriterleri; mevduat kabulu, katılım fonu kabulü ve finansal kiralama işlemleridir.
Mevduat bankaları, mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak, katılım bankaları özel cari ve
katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmakla yetkili kuruluşlardır. Kalkınma ve
yatırım bankaları ise mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında kredi kullandıran ve özel
kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlardır.
Diğer
Sigortacılık
İşlemleri
Sermaye Piyasası
İşlemleri
Bankacılık İşlemleri
Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü
Katılım
Bankası
Kalkınma ve
Yatırım Bankası
√
√
√
√
√
√
√
√
√ (17/32)*
√(29/32)*
√
√(30/32)*
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√(3/13)*
√(11/13)*
√(5/13)*
√(11/13)*
√(4/13*)
√(5/13)*
√
√
Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri
√
√
√
Faktöring ve forfaiting işlemleri
Finansal kiralama işlemleri
√
√
√
√
√
Mevduat kabulü
Katılım fonu kabulü
Kredi verme islemleri
Ödeme, fon transferi ve tahsilât işlemleri
Kambiyo senetlerinin istirası işlemleri
Saklama hizmetleri
Ödeme vasıtalarına ilişkin işlemler
Kambiyo işlemleri; para piyasası araçları, kıymetli maden alımı, satımı, emanete alınması
Garanti işleri
Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık
Vadeli islem ve opsiyon sözlesmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık
Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü
Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satısına aracılık işlemleri
İhraç edilmis olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık işlemleri
Yatırım danısmanlığı işlemleri
Portföy isletmeciliği ve yönetimi
Piyasa yapıcılığı
Saklama hizmetleri
Mevduat
Bankası
√
* Grupta yer alan bankalardan kaçının SPK tarafından verilen yetki belgesi bulunduğunu göstermektedir.
Sermaye Piyasası Kurulu(SPK) tarafından verilen yetki belgeleri incelendiğinde, bankalar
arasında homojen bir dağılım bulunmadığı görülmektedir. Söz konusu yapıda, SPK
düzenlemeleri uyarınca sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına
aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerinin sadece mevduat kabul
etmeyen bankalarca yapılabileceği hükmü etkili olmaktadır. Bankacılık Kanunu çerçevesinde
sermaye piyasası işlemleri yapmalarına engel teşkil edecek genel bir sınırlama bulunmamasına
rağmen, katılım bankalarının tamamının SPK’dan alınmış herhangi bir yetki belgesi
bulunmayan 8 adet banka arasında bulunması dikkat çekicidir. Faizsiz finansal araçların
oluşmasının söz konusu bankalara da sermaye piyasaları faaliyetlerine aktif olarak katılma
imkânı sunacağı ve piyasayı zenginleştireceği değerlendirilmektedir. Sermaye piyasası işlemleri
kapsamında en faal banka grubu, kalkınma ve yatırım bankalarıdır. Mevduat bankalarının
sadece alım satım aracılığı, repo ve ters repo ve türev araçların alım satımına aracılık yetki
belgesi bulunurken, kalkınma ve yatırım bankalarının alım satım aracılığı, repo ve ters repo,
yatırım danışmanlığı, halka arza aracılık, portföy yöneticiliği ve türev araçların alım satımına
aracılık yetki belgeleri bulunmaktadır.
Tüm bankaların lisanlarına konu olan ya da kendilerine tanınan alanların tamamında
faaliyette bulunmaları, elbette, sektörün kapsamı ve etkinliğine olumlu katkı sağlayacaktır.
Piyasanın kapsamını ve derinliğinde telebin olduğu kadar arzın da belirleyici olduğu
bilinmektedir.
BDDK
9
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü
Küresel finansal piyasalar, oldukça geniş bir banka türü çeşitliliği sunmaktadır. Banka türleri
dahil finansal kuruluş türlerinin artmasının; pazarın genişlemesine, çeşitlenmesine,
derinleşmesine, finansal kaynaklara erişimin iyileşmesine, etkinliğin artmasına, kapsamın
genişlemesine ve genel ekonomiye katkı sağlaması beklenmektedir.
Ülke
ABD
Almanya
Lüksemburg
Finlandiya
Japonya
Mısır
BAE
Hindistan
Finansal Kuruluşlar
Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar
Ticari Bankalar
Toptancı Bankalar
Halk Bankaları
Thrift Bankaları
Tasarruf Bankaları
Kredi Birlikleri
Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar
Menkul Kıymet Dealerları
Yatırım Bankaları
Finans Şirketleri
Emeklilik Fonları
Sigorta
Yatırım Fonları
Finansal Holding Şirketleri
Küresel Bankalar
Ticari Bankalar
(Ulusal, Bölgesel, Yabancı B Şubeleri, Özel Bankerler)
Tasarruf Bankaları
(Land Banks)
Kredi Kooperatifleri
Özel Bankalar
Mortgage Bankaları
Yapı ve Kredi Kooperatifleri
Özel Fonksiyonu Bulunan Bankalar
(Postbank AG)
Küresel Bankalar
İpotek Senedi İhraç Eden Bankalar
Ticari Bankalar
Kooperatif Bankaları
Tasarruf Bankaları
Yabancı Kredi Kuruluşlarının Şubeleri
Kamu Kuruluşları
(Posta Tasarruf Bankası)
Ulusal Bankalar
Toptancı Bankalar
Bölgesel Bankalar
İnternet Bankaları
Vakıf Bankaları
Yabancı Bankalar
Ticari Bankalar
İş ve Yatırım Bankaları
İhtisas Bankaları
Ticari Bankalar
İslami Bankalar
Ticari Bankalar (Kamu, Özel, Yabancı)
Kooperatif Bankaları
Ana-kooperatif Bankaları
Merkez kooperatif Bankaları
Devlet kooperatif Bankaları
İhtisas Bankaları
Ülke
Avustralya
İngiltere
Kanada
Türkiye
İsviçre
Fransa
İspanya
Çin
Brezilya
Finansal Kuruluşlar
Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar
Bankalar
Yapı Kooperatifleri
Kredi Birlikleri
Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar
Toptancı Bankalar
Finans Şirketleri
Menkul Kıymet Şirketleri
Bankalar
Şehir Bankaları ve Vakıf Bankaları
Bölgesel Bankalar I ve II
Banka Holding Şirketleri
Vakıf işlemleri yapan Finansal Kuruluşlar
Kredi Birlikleri
Bankalar
Yabancı Banka Şubeleri ve Temsilcilikleri
Kredi Kuruluşları
Kooperatifler
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Bankalar ve Menkul Kıymet Dealerları
Raiffeisen Bankaları
Yabancı B ve Men. Kıym. Dealar Temsilcilik
Ticari Bankalar
Kooperatif Bankaları
Posta Ofisi
Bankalar
Tasarruf Bankaları
Kredi Kooperatifleri
Yabancı Kredi Kurumlarının Şubeleri
İhtisaslaşmış Kredi Kurumları
E-para Çıkaran Kurumlar
Politika Bankaları ve Kalkınma Bankası
Ticari Bankalar
Kooperatif Bankaları
Banka Harici Finansal Kuruluşlar
Posta Tasarruf Bankası
Yabancı Bankalar
Tüm Bankacılık Hizmetlerini Sunan Bankalar
Ticari Bankalar
Tasarruf Bankaları
Kalkınma Bankaları
Mübadele Bankası
Finansal Kiralama Şirketleri
Tüketici Kredisi Şirketleri
GM Kredi Şirketleri ve Tasarruf ve Kredi
BirlikleriKıymet Aracı Kurumu
Menkul
Borsa Aracı Kurumları
Kalkınma Ajansı
Mortagage Şirketleri
Kredi Birlikleri
Mikrofinans Kurumları
Kaynak: Ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri
BDDK
10
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
1.3. Bankacılkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi
2010 yılında, Türk bankacılık sektörünün aktiflerinin %84,7’si yurt içi aktiflerden oluşmaktadır.
Yurtdışı aktiflerin toplam aktifler içindeki payı, 2005-2008 yılları arasında artış eğilimi göstermiştir.
2005 yılında %16,7 olan yurtdışı payı, 2008 yılında %19,52’e ulaşmış, müteakip yıllar boyunca
azalarak 2010 yılında %15,3 olarak gerçekleşmiştir. Yurtdışı aktif büyüklüğünde en yüksek payın
yurtdışı şubelere ait olduğu görülmektedir. Yurtdışı şubelerin aktif toplamı içindeki payı, 2005
yılında %9,9 iken 2010 yılında %10,6 seviyesine ulaşmıştır. Onshore bankaların toplam aktif
içerisindeki payı, 2005 yılında %5,2 olan seviyesinden, dönem boyunca genel olarak azalarak
2010 yılında %3,6’ya gerilemiştir.
Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt Ġçi Yurt DıĢı Ağırlığı
2005
Pay(%)
2006
Pay(%)
2007
2008
Pay(%)
2009
Pay(%)
2010
Pay(%)
Yurtiçi Aktif
381.844
83,28
465.060
83,05
543.172
82,51
679.136
80,48
774.683
83,08
942.685
84,67
Yurdışı Aktif
76.638
16,72
94.929
16,95
115.121
17,49
164.695
19,52
157.823
16,92
170.667
15,33
Yurtdışı Şubeler
45.633
9,95
63.726
11,38
77.803
11,82
112.721
13,36
111.087
11,91
118.068
10,60
Onshore Banka
23.718
5,17
24.449
4,37
29.537
4,49
42.390
5,02
38.738
4,15
39.845
3,58
Off-shore banka
2.259
0,49
2.333
0,42
2.733
0,42
2.569
0,30
1.964
0,21
1.214
0,11
Diğer Mali Kuruluş
5.028
1,10
4.420
0,79
5.047
0,77
7.016
0,83
6.034
0,65
11.540
1,04
458.484
100
559.991
100
658.295
100
843.833
100
932.508
100
1.113.354
100
Milyar TL; %
Toplam*
Pay(%)
*Toplam
aktif, yurtiçi ve yurtdışı şube ve bankaların karşılıklı işlemlerinin elimine edinilmemiş halini içermesi ve iştiraklerin
toplam aktif tutarlarının gösterilmesi nedeniyle raporun diğer bölümlerinde verilen aktif tutarından farklıdır.
Türk bankacılık sektörünün yurtdışı şubeler aracılığıyla kullandırdığı kredilerin toplam içindeki
payı, 2002 yılında %26,5 olan seviyesinden, azalarak 2010 yılında %9,2’ye inmiştir. Söz konusu
kredilerin 2010 yılı itibarıyla %90,7’si yurtiçi yerleşiklerce kullanılmıştır. Kredilerin yurtiçi şubeler
aracılığıyla kullandırılan kısmının neredeyse tamamı (%99,3) yurt içi yerleşiklere aittir. Bankacılık
dışı finansal sektör tarafından kullandırılan krediler de dikkate alınarak hesaplanan kredi
stokunda, bankacılık sektörünün ağırlığı %95’in üzerindedir. 2010 yılı itibarıyla Türk bankacılık
sektörünün toplam mevduatının %7,7’si yurtdışı şubelerde bulunmaktadır. Söz konusu oranın
2002 yılında %3,8 iken tedrici bir artış gösterdiği görülmektedir. Yurtiçi yerleşikler
mevduatı/toplam mevduat oranı 2010 yılı itibarıyla %97,3 düzeyindedir. 2002-2010 döneminde
yurtdışı yerleşiklerin toplam mevduat içindeki sınırlı payında bir değişiklik yaşanmamıştır.
Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı
Milyar TL; %
2002
13,0
2003
11,4
2004
15,3
Yurt İçi Şubelerce Kullandırılan Krediler
36,0
54,8
84,0
134,3
Toplam Bankacılık Sektörü Kredileri
49,0
66,2
99,3
156,4
Kredi Stoku*
49,1
66,4
99,6
165,1
Y. Dışı Şubelerden Kullan.Krediler/T.Krediler
26,5
17,3
15,4
14,1
Y. Dışı Şb.’den Y.İçi Yerşeşiklerce Kul.Kr./Y.Dışı Şb. Kr,
95,4
97,7
94,0
Y. İçi Şb.’den Y. Dışı Yerleşiklerce Kul.Kr./Yurt İçi Şube Kr.
8,9
5,2
5,6
6,1
Yurtiçi Şubeler Mevduatı
132,8
Toplam Mevduat
138,0
Yurt Dışı Şubelerce Kullandırılan Krediler
Yurtdışı Şubeler Mevduatı
Y. Dışı Şb. Mev./Toplam Mevduat
Y.İçi Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat
2005
22,1
2006
31,3
2007
44,4
2008
69,6
2009
57,4
2010
48,2
187,7
241,2
297,9
335,2
477,7
219,0
285,6
367,4
392,6
525,9
231,8
302,1
386,2
407,8
541,8
14,3
15,6
18,9
14,6
9,2
93,6
95,8
91,4
95,6
94,3
90,7
3,4
8,4
1,6
17,0
1,1
20,6
0,4
21,9
0,3
28,9
0,4
33,8
0,7
47,2
149,2
182,7
234,5
287,0
334,9
425,7
480,9
569,8
155,3
191,1
251,5
307,6
356,9
454,6
514,6
617,0
3,8
3,9
4,4
6,8
6,7
6,2
6,4
6,6
7,7
96,6
96,6
96,7
96,4
96,8
97,2
97,0
96,9
97,3
3,4
3,4
3,3
3,6
3,2
2,8
3,0
3,1
2,7
Y. Dışı Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat
*Bankacılık sektörü kredileri, bankacılık sektörü finansal kiralama alacakları, finansal kiralama sektörü alacakları ile tüketici
finansman sektörü alacaklarının toplamından oluşmaktadır.
2010 yıl sonunda yurt içi şubeler 21,9 milyar TL net kâr elde ederken, yurt dışı şubeler, 2,1 milyar
TL kâr etmiştir. Dönem net kârının %97,9’unun yurt içi şubelerce, %2,1’inin ise yurt dışı şubeler
tarafından elde edildiği görülmektedir. 2010 yılında iştirak ve bağlı ortaklıklardan alınan
temettüler, 842 milyon TL tutarındadır. Söz konusu tutar, sektörün toplam gelirlerinin %0,8’lik bir
kısmını teşkil etmektedir.
BDDK
11
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı
Yurt içi şubeler dönem net kârı (Mia TL)
Yurt dışı şubeler dönem net kârı (Mia TL)
Toplam dönem net kârı (Mia TL)
İştirakler ve bağlı ortaklıklardan temettü (MioTL)
İştiraklerden temettü (MioTL)
Bağlı ortaklıklardan temettü (MioTL)
2002
2,48
0,14
2,62
2003
5,34
0,22
5,56
2004
5,91
1,09
6,99
2005
5,44
0,80
6,24
387
265
71
2006
10,79
1,16
11,94
497
432
38
2007
14,53
0,66
15,19
802
733
36
2008
11,85
3,15
15,00
895
675
100
2009
19,70
0,96
20,66
772
702
56
2010
Toplam
Pay
21,89
97,9
0,46
2,1
22,35
100,0
842
0,8*
773
0,8*
36
0,04*
Not: 2005 öncesi veriler, katılım bankalarını içermemektedir. (*) Toplam gelirler içindeki payı ifade etmektedir
Türk bankacılık sektörü, banka sayısı ve fonksiyonel kompozisyon açısından mevcut
görünümünü son üç yıllık dönemde korumaktadır. 1990’lı yıllarda artış gösteren ve en yüksek
seviyesine ulaşan toplam banka sayısı, özellikle 2000-2002 döneminde yaşanan finansal krizlerin
ve sektördeki yeniden yapılandırma çalışmalarının bir sonucu olarak önemli ölçüde azalmıştır.
2010 yılı itibarıyla 49 banka faaliyet göstermektedir.
Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının GeliĢimi
Mevduat Bankaları
Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları
Özel Sermayeli Mevduat Bankaları
TMSF
Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kamu Sermayeli Katılım Bankaları
Özel Sermayeli Katılım Bankaları
Küresel Sermayeli Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Kamu Sermayeli Kal.veYat. Bankaları
Özel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları
Küresel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları
Toplam Banka Sayısı
2000
55
4
23
11
17
6
v.y.
v.y.
v.y.
18
v.y.
v.y.
v.y.
79
2001 2002 2003
46
40
36
3
3
3
19
20
18
7
2
2
17
15
13
5
5
5
v.y.
0
0
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
16
14
14
v.y.
4
4
v.y.
7
7
v.y.
3
3
67
59
55
2004 2005 2006 2007 2008 2009
35
34
33
33
32
32
3
3
3
3
3
3
18
17
14
12
11
11
1
1
1
2
2
2
13
13
15
17
17
17
5
4
4
4
4
4
0
0
0
0
0
0
3
2
2
2
1
1
2
2
2
2
3
3
13
13
13
13
13
13
4
4
4
4
4
4
7
7
5
5
5
5
2
2
4
4
4
4
53
51
50
50
49
49
2010
32
3
10
2
17
4
0
1
3
13
4
5
4
49
2002 sonrası dönemde, sektördeki yeniden yapılanma süreci, siyasal ve ekonomik istikrar
ortamı, Türkiye’nin AB üyeliği müzakere sürecine dâhil olması ve küresel finansal ortamın
uygun hale gelmesi, küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne olan ilgisini artırmıştır.
Küresel sermaye, Türkiye’de faaliyet göstermek üzere en fazla mevduat bankası grubunu
tercih etmiştir. Küresel sermayeli mevduat bankalarının sayısı 2006 yılından itibaren artış
göstermiş ve 2007 yılı sonunda yeniden 2000 yılı seviyesi olan 17’ye ulaşmıştır. Küresel
sermayeli katılım bankaları bakımından 2008 yılında faaliyete bulunan kuruluş sayısı uzun
bir dönemden sonra ikiden üçe çıkmıştır. Kalkınma ve yatırım bankalarının küresel
sermayeli olanlarının sayısı ise 2004 yılında üçten ikiye düşmüş ve akabinde 2006 yılında
dörde yükselmiştir.
Türkiye’de kurulu bankaların 31 farklı ülkede yurtdışı organizasyonu bulunmaktadır.
Yurtdışı bankalar ve mali kuruluşlar; İngiltere, Almanya, Hollanda, İrlanda, Rusya,
Avusturya, İsviçre, Fransa, Lüksemburg, Azerbaycan, Bosna Hersek, Kazakistan,
Türkmenistan, Özbekistan, Romanya, KKTC, Birleşik Arap Emirlikleri, Senegal, Cayman
Adaları ve Channel Adalarında bulunmaktadır.
Türkiye’de kurulu bankaların sınırötesi faaliyetleri AB ülkelerinde yoğunlaşmaktadır. Kuzey
Amerika’da yalnızca kamu sermayeli bankalarının iki adet on-shore şubesi
bulunmaktadır. Off-shore bankaları dört adet banka ile KKTC’de yoğunlaşmakta, ayrıca
bir adet off-shore banka da Dubai’de bulunmaktadır. On-shore şubeler 39 sube ile
KKTC’de, off-shore şubeler ise 10 şube ile Bahreyn’de yoğunlaşmaktadır. Söz konusu
bankaların yurtdışı temsilcilik dağılımlarında ise yedi temsilcilik ile Almanya başı
BDDK
12
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
çekmektedir. Bankaların diğer mali kuruluşları ise altı kuruluş ile Hollanda, üç kuruluş ile
Cayman Adaları ve iki kuruluş ile Lüksemburg’da yoğunlaşmıştır.
Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü
Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren banka sayısı Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerdeki
ortalama kredi kuruluşu sayısının altında olmakta ve önemli bir potansiyeli işaret etmektedir.
Ülkeler
ABD
Çin
Endonezya
Almanya
Hindistan
Japonya
Rusya
İtalya
Avusturya
Fransa
Polonya
İrlanda
İngiltere
İspanya
Finlandiya
İsviçre
Hollanda
Macaristan
İsveç
Portekiz
Danimarka
Güney Kıbrıs R.K.
Luksemburg
Brezilya
Belçika
Litvanya
Kanada
Arjantin
Yunanistan
Avustralya
Çek Cum.
Güney Kore
Türkiye
Meksika
Romanya
Letonya
Güney Afrika
Bulgaristan
Slovakya
Slovenya
Malta
Suudi Arabistan
Estonya
AB-27
PB-16
35
21
24
16
Banka Sayısı
2005
17.883
28.024
2.140
2.089
2.075
1.771
1.253
792
818
854
730
78
394
348
363
337
401
214
200
186
197
391
155
135
100
78
69
73
62
51
56
56
51
35
40
25
36
34
23
25
19
2006
17.466
19.809
2.010
2.050
1.995
1.697
1.189
807
809
829
723
78
394
352
361
331
345
212
204
178
191
336
156
133
105
78
71
74
62
54
57
54
50
37
39
28
35
32
24
25
18
2007
17.043
8.876
2.061
2.026
1.943
1.655
1.136
821
803
808
718
81
396
357
360
330
341
206
201
175
189
215
156
125
110
80
73
69
63
55
56
54
50
46
42
31
35
29
26
27
22
2008
16.512
5.634
2.027
1.989
1.892
1.586
1.108
818
803
728
712
501
391
362
357
327
302
197
182
175
171
163
152
127
105
84
74
69
66
58
54
56
49
49
43
34
35
30
26
24
23
9
8.902
6.848
16
11
8.683
6.681
19
14
8.507
6.511
21
15
8.354
6.365
23
17
8.509
6.569
2002
2003
2004
2.363
2.225
2.148
821
823
989
666
85
451
359
369
801
814
939
660
80
426
348
366
787
796
897
744
80
407
346
363
539
227
216
202
178
408
177
481
222
222
200
203
408
169
461
217
212
197
202
405
162
111
68
108
71
104
74
61
59
62
84
77
70
59
55
53
39
23
39
23
40
23
34
20
50
14
35
22
33
16
7
v.y.
v.y.
7
9.054
v.y.
2009
15.953
3.858
2.023
1.948
1.843
1.542
1.058
801
790
712
710
498
389
352
349
325
295
190
180
166
164
155
147
123
104
84
78
68
66
57
56
55
49
47
42
37
32
30
26
25
24
23
18
8.358
6.458
Kaynak: EU Banking Structures 2010 , OECD istatistikleri
BDDK
13
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılında Türkiye’de kurulu bankaların yedi adet diğer mali kuruluşu ve iki adet offshore bankası kapanmıştır. Diğer taraftan, Hollanda ve Senegal’de olmak üzere iki diğer
mali kuruluş edinilmiştir. Artan sınır ötesi faaliyetlerin, Türk finansal sisteminin rekabet
gücünün arttırması, finansal piyasalarla bütünleşmenin ve piyasanın daha etkin işleyişinin
sağlanmasına katkıda bulunması beklenmektedir.
Tablo 1.3-5:Bankaların Organizasyonları
Banka Adı
Yurtiçi
Şube
Adabank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Aktif YatırımBankası A.Ş.
Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş.
Alternatifbank A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
A rap Türk Bankası A.Ş.
Asya Katılım Bankası A.Ş.
Bank Mellat
Bank Pozitif K.K. Bankası A.Ş.
Birleşik Fon Bankası A.Ş.
Citibank A.Ş.
Credit Agricole Yatırım B. A.Ş.
Denizbank A.Ş.
Deutsche Bank A.Ş.
Diler Yatırım Bankası A.Ş.
Eurobank Tekfen A.Ş.
Fibabanka A.Ş.
Finansbank A.Ş.
Fortis Bank A.Ş.
GSD Yatırım Bankası A.Ş.
Habib Bank Limited
HSBC Bank A.Ş.
ING Bank A.Ş.
İller Bankası
İMKB Takas ve Saklama B.
JP Morgan Chase Bank NA
Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş.
Merrill Lynch Yatırım Bankası A.Ş.
Nurol Yatırım Bankası A.Ş.
Societe Generale SA
Şekerbank A.Ş.
T. C. Ziraat Bankası A.Ş.
Taib Yatırım Bankası A.Ş.
Textilbank A.Ş.
The Royal Bank of Scotland NV
Turkish Bank A.Ş.
Turkland Bank A.Ş.
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
Türkiye Finans Katılım B. A.Ş.
T. Garanti Bankası A.Ş.
T. Halk Bankası A.Ş.
T. İhracat Kredi Bankası A.Ş.
T. İş Bankası A.Ş.
T. Kalkınma Bankası A.Ş.
T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.
T. Vakıflar Bankası A.Ş.
WestLB AG
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
Toplam
(1) Off-Shore şubeler dâhildir.
1
912
6
109
53
86
6
175
3
1
1
37
1
499
1
1
52
18
502
269
1
1
329
318
19
1
1
139
1
2
16
260
1.379
1
44
2
21
27
331
182
853
705
2
1.127
1
2
634
1
867
10.000
Yurtdışı
Şube(1)
Off-Shore
Şube
1
1
Yurtdışı
Banka
Yurtdışı
Mali Kuruluş
2
4
1
Off-Shore
Banka
Temsilcilik
1
1
1
1
1
1
1
4
5
1
2
1
2
1
1
1
8
20
4
1
1
2
5
4
1
1
2
1
3
15
1
1
1
2
1
1
1
1
1
4
4
2
1
1
2
1
1
2
1
66
1
12
4
26
4
16
5
15
.
BDDK
14
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 3: Banka ġube Sayılarının Küresel Görünümü
Banka şube sayıları, demografik ve fiziki ölçeğin de etkisiyle Çin, ABD ve AB bölgesinde
oldukça yüksektir. Ayrıca şube sayısının yapısal olarak gelişmiş ekonomilerde de yüksek olduğu
görülmektedir. Ülkeler itibarıyla banka şube sayıları 2002 yılı 100 bazlı bir endeks olarak
incelendiğinde, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Romanya, Polonya Endonezya ve
Meksika gibi gelişmekte olan ekonomilerin finansal piyasalarındaki gelişmeye paralel yüksek
artışlar görülmektedir. Birçok gelişmiş ekonomide ise, şubeleşme küresel krizle birlikte
yavaşlamıştır.
Şube Sayısı
AB-27
Şube Sayısı (2002=100)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
202,315
206,956
211,442
214,925
228,648
233,889
238,021
2009
229,532
183,897
189,921
193,351
192,971
Çin
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
100
102
105
106
113
116
118
2009
113
100
103
105
105
105
ABD
110,435
111,040
115,105
116,570
116,347
100
101
104
106
Hindistan
77,349
80,205
83,942
87,891
90,356
100
104
109
114
117
Japonya
33,379
32,249
55,714
55,308
55,034
100
97
167
166
165
41,979
43,691
45,500
46,065
44,431
32,916
35,169
39,163
41,554
40,672
İspanya
39,009
39,750
40,603
Rusya
100
102
104
108
112
117
118
114
100
107
119
126
124
Almanya
50,868
47,244
45,331
44,044
40,282
39,777
39,531
39,411
100
93
89
87
79
78
78
77
Fransa
26,162
25,789
26,370
27,075
40,013
39,560
39,634
38,479
100
99
101
103
153
151
151
147
İtalya
29,948
30,501
30,950
100
102
103
114
31,504
32,334
33,230
34,168
34,035
105
108
111
114
Brezilya
27,612
28,307
29,127
30,803
32,177
100
103
105
112
117
Endonezya
11,346
12,283
13,115
14,437
16,326
100
108
116
127
144
309
Polonya
4,302
8,688
8,301
10,074
10,934
11,607
12,914
13,292
100
202
193
234
254
270
300
İngiltere
13,867
13,646
13,386
13,130
12,880
12,425
12,360
12,360
100
98
97
95
93
90
89
89
8,711
9,092
10,123
10,994
100
104
116
126
131
6,568
7,302
8,144
9,304
11,385
9,581
152
6,768
7,123
7,409
7,703
7,581
6,556
6,667
6,725
6,700
Meksika
Türkiye
6,321
6,267
6,474
G. Kore
Kanada
Portekiz
5,348
Romanya
5,397
5,371
5,422
5,618
6,055
6,417
6,430
3,387
3,031
3,533
4,470
6,340
7,375
6,425
Bulgaristan
5,606
Avustralya
5,629
5,569
5,827
6,080
6,038
4,960
5,147
5,264
5,398
5,504
100
100
99
102
104
116
129
147
100
105
109
114
112
100
102
103
102
101
100
101
105
113
120
120
100
89
104
132
187
218
190
100
100
99
104
108
108
100
104
106
109
111
Avusturya
4,466
4,395
4,360
4,300
4,258
4,266
4,243
4,167
100
98
98
96
95
96
95
93
Yunanistan
3,263
3,300
3,403
3,543
3,699
3,850
4,098
4,078
100
101
104
109
113
118
126
125
3,781
3,826
3,882
3,904
3,930
100
101
103
103
104
Macaristan
2,992
3,003
2,987
3,125
3,243
3,387
3,515
3,551
100
100
100
104
108
113
117
119
Hollanda
4,269
3,883
3,798
3,748
3,456
3,604
3,421
3,137
100
91
89
88
81
84
80
73
2,947
3,075
3,299
2,968
3,095
100
104
112
101
105
Arjantin
G. Afrika
İsviçre
2,718
2,694
2,699
2,664
2,639
2,054
2,069
2,018
2,003
2,004
1,988
2,025
2,147
100
Çek Cum.
1,722
1,670
1,785
1,825
1,877
1,862
1,993
1,998
Danimarka
2,128
2,118
2,119
2,122
2,152
2,194
2,192
1,996
Finlandiya
1,572
1,564
1,585
1,616
1,756
1,693
1,672
1,538
1,224
1,289
1,353
1,410
1,519
İsveç
S.Arabistan
Slovakya
İrlanda
100
99
99
98
97
101
98
98
98
97
99
105
100
97
104
106
109
108
116
116
100
100
100
100
101
103
103
94
100
99
101
103
112
108
106
98
100
105
111
115
124
1,020
1,057
1,113
1,142
1,175
1,169
1,258
1,230
100
104
109
112
115
115
123
121
926
924
909
910
935
1,158
895
1,228
100
100
98
98
101
125
97
133
Litvanya
v.y.
723
758
822
892
970
973
972
100
105
114
123
134
135
134
G. Kıbrıs
993
983
977
951
941
921
923
930
100
99
98
96
95
93
93
94
Slovenya
721
725
706
693
696
711
698
706
100
101
98
96
97
99
97
98
Letonya
567
581
583
586
610
682
658
624
100
102
103
103
108
120
116
110
Estonya
198
197
203
230
245
266
257
213
100
99
103
116
124
134
130
108
Lüksemburg
271
99
269
104
253
99
246
109
234
110
229
104
229
111
v.y.
100
99
93
91
86
85
85
116
100
105
100
110
111
105
112
117
5,550
4,989
4,837
4,564
4,574
4,425
4,316
100
Not:2002 yılı eksik olan ülkelerin endekslerinde, verinin olduğu ilk yılı baz yıl olarak alınmıştır.
90
87
82
82
80
78
0
Malta
Belçika
BDDK
15
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 1.3-6: Bankaların YurtdıĢı Organizasyonları Aktif Büyüklükleri
Aralık 2010
ONSHORE BANKALAR
Banka adı
Akbank
Akbank
Anadolubank
Bankpozitif
Denizbank
Denizbank
Şekerbank t.
T.C. Ziraat B.
T.C. Ziraat B.
T.C. Ziraat B.
T.C. Ziraat B.
T.C. Ziraat B.
T.C. Ziraat B.
T.C. Ziraat B.
T.C. Ziraat B.
Kuruluş adı
Akbank ag
Akbank Internatıonal n.v.
Anadolubank Nederland n.v.
JCS Bankpozitiv
C.s.j.c dexıa bank
Denizbank a.g wıen
Şekerbank kıbrıs ltd.
Azer-Türk bank açık tip a.ş.
Kazakhstan Ziraat International Bank
Turkısh Ziraat Bank Bosnıa dd.
Turkmen Turkish Comm. Bank
Uzbekıstan Turkish Bank
Ziraat Bank Internatıonal a.g.
Ziraat Bank Moscow cjsc
Ziraat Banka ad skopje
Anadolubank
Denizbank
Kuveyt türk
Anadolubank ınt.l bankıng unıt ltd.
Euro deniz ınt. bankıng unıt lt.
Kuveyt türk katılım B. dubai ltd.
Akbank
Denizbank
Finansbank
Ing bank
Kuveyt türk
Türk ekonomi B.
Malta şube
Bahreyn şube
Bahreyn şube
Bahreyn şube
Kuveyt türk Bahreyn şube
Bahreyn şube
Hsbc bank
Hsbc bank
Hsbc bank
Hsbc bank
Ing bank
Ing bank
Ing bank
Ing bank
Kuveyt türk
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat B.
T.c. Ziraat Bç
T.c. Ziraat B.
Lefkoşe şubesi
Girne şubesi
Gazimagosa şubesi
Lefkoşe-yenikent şubesi
Lefkoşe şubesi
Girne şubesi
Gazimagosa şubesi
Güzelyurt şubesi
Stutgart şubesi
Lefkoşe şubesi
Girne şubesi
Gazimagosa şubesi
Güzelyurt şubesi
Paşaköy bürosu
Lefkoşe-yakın doğu uni. Şubesi
Gönyeli şubesi
Girne-karaoğlanoğlu şubesi
Girne-çatalköy şubesi
New york şubesi
Londra şubesi
Tiflis şubesi
Sofya şubesi
Filibe şubesi
Kırcaali şubesi
Varna şubesi
Bağdat şubesi
Atina şubesi
Gümülcine şubesi
İskeçe şubesi
Akbank
Akbank.
Akbank
Akbank
Asya katılım B.
Ing bank
Türk ekonomi B.
Türk ekonomi B.
A.r.t.s. Lımıted
Ak global fundıng b.v.
Ak receıvables corporatıon
Akbank (dubaı) lımıted
tamweel africa holding sa
Ing european fınancıal servıces plc.
Kronenburg vastgoed bv
Stıchtıng custody servıces teb
Yrtdış. Akt.Büyük.
Topl. Aktife Oranı
Ülkesi
Aktif Banka adı
Almanya
1.421 Türk Ekonomi B.
Hollanda
3.095 T. Garanti B
Hollanda
441 T. Garanti B.
Kazakistan
106 T. Halk B.
Rusya fed.
234 T. İş B.
Avusturya
2.931 T. Vakıflar B.
KKTC
68 T. Vakıflar B.
Azerbaycan
77 Yapı ve Kredi B.
Kazakistan
74 Yapı ve Kredi B.
Bosna hersek
119 Yapı ve Kredi B.
Türkmenistan
46 Yapı ve Kredi B.
Özbekistan
84
Almanya
921
Rusya fed.
48
Makedonya
61
OFF-SHORE BANKALAR
KKTC
7 Şekerbank t.
KKTC
713 Tekstil B.
Bir.arap emirlik
59
OFF-SHORE ŞUBELER
Malta
13.820 T. Garanti B.
Bahreyn
2.476 T. Halk B.
Bahreyn
2.560 T. İş B.
Bahreyn
36 T. Sınaî Kalk. B.
Bahreyn
477 T. Vakıflar B
Bahreyn
975 Yapı ve kredi B.
ONSHORE ŞUBELER
KKTC
494 Türk ekonomi B.
KKTC
160 Türk ekonomi B.
KKTC
49 Türk ekonomi B.
KKTC
11 T. Garanti B.
KKTC
27 T. Garanti B.
KKTC
7 T. Garanti B.
KKTC
4 T. Garanti B.
KKTC
5 T. Halk B.
Almanya
0 T. Halk B.
KKTC
365 T. Halk B.
KKTC
83 T. İş B.
KKTC
71 T. İş B.
KKTC
33 T. İş B.
KKTC
6 T. İş B.
KKTC
5 T. İş B.
KKTC
13 T. İş B.
KKTC
4 T. İş B.
KKTC
4 T. İş B.
ABD
1.249 T. İş B.
İngiltere
696 T. İş B
Gürcistan
21 T. İş B.
Bulgaristan
42 T. İş B.
Bulgaristan
4 T. İş B.
Bulgaristan
2 T. İş B.
Bulgaristan
5 T. Vakıflar B.
Irak
13
Yunanistan
87
Yunanistan
40
Yunanistan
14
DİĞER MALİ KURULUŞLAR
Channel adaları
1.914 T. Garanti B.
Hollanda
0 T. Garanti B.
Cayman adaları
248 T. Garanti B.
Bir.arap emirlik
1 T. Kalkınma B.
Senegal
63 Yapı ve kredi B.
İrlanda
476 Yapı ve kredi B.
Hollanda
5 Yapı ve kredi B.
Hollanda
0 Yapı ve kredi B.
Kuruluş adı
The Economy Bank n.v.
Garanti Bank Int.n.v
Garanti Bank Moscow
Demir-Halk Bank n.v.
İşbank gmbh
Kıbrıs Vakıflar Bankası ltd.
Vakıfbank Internatıonal a.g.
Banque de commerce
Yapı kredi bank azerbaycan
Yapı kredi bank nederland nv
Yapı kredi moscow
Şekerbank ınt. Bank unıt. Ltd.
The euro textıle ınt. Bank.
Milyon USD
Ülkesi
Aktif
Hollanda
979
Hollanda
4.698
Rusya fed.
329
Hollanda
2.416
Almanya
1.050
KKTC
418
Avusturya
706
İsviçre
2.712
Azerbaycan
259
Hollanda
2.306
Rusya fed.
192
Toplam
24.811
KKTC
KKTC
Toplam
786
7
0
Malta şubesi
Bahreyn şubesi
Bahreyn şubesi
Bahreyn şubesi
Bahreyn şubesi
Bahreyn şubesi
Malta
Bahreyn
Bahreyn
Bahreyn
Bahreyn
Bahreyn
Toplam
11.579
2.899
14.207
83
5.980
9.252
64.344
Lefkoşe şubesi
Girne şubesi
Gazimagosa şubesi
Lefkoşe şubesi
Girne şubesi
Gazimagosa şubesi
Lüksemburg şubesi
Lefkoşe şubesi
Girne şubesi
Gazimagosa şubesi
Lefkoşe şubesi
Girne şubesi
Gazimagosa şubesi
Güzelyurt şubesi
Küçük kaymaklı şubesi
Paşaköy şubesi
Doğu akdeniz uni. Şubesi
Güzelyurt-odtü şubesi
Lefkoşe- kıbrıs uni şubesi
Girne-çarşı şubesi
Lefkoşe-yd uni şubesi
Lefke-avrupa uni şubesi
Gönyeli şubesi
Londra şubesi
New york şubesi
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
Lüksemburg
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
KKTC
İngiltere
ABD
Toplam
162
36
31
248
118
21
11.090
144
10
20
568
119
110
39
100
3
25
7
4
25
9
2
24
2.630
1.130
20.185
Gar. div. paym. rights fin. Comp.
Garanti holding b.v.
T2 capital finance company
İstan. venture capital ınitiative
Stiching custody services ykb
YKi div.paym. rights fin. comp
Yapı kredi holdıng bv
Yapı kredi ınvest llc
Cayman ada.
Hollanda
Luksemburg
Luksemburg
Hollanda
Cayman ada.
Hollanda
Azerbaycan
Toplam
2.961
241
513
10
0
976
60
7.469
117.599
%11,67
TEMSİLCİLİKLER
Banka Adı
Kuveyt Türk Bankası A.Ş.
Şekerbank
T. Garanti Bankası A.Ş.
BDDK
İli
Mannheim
Ülkesi
Almanya
Banka Adı
T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
İli
Tahran
Ülkesi
İran
Almati
Köln
Düsseldorf
Londra
Moskova
Şangay
Kazakistan
Almanya
Almanya
İngiltere
Rusya Fed
Çin
Tekstil Bankası A.Ş.
T. Halk Bankası A.Ş.
Berlin
Köln
Mannheim
Dortmund
Tahran
Şangay
Kahire
Almanya
Almanya
Almanya
Almanya
İran
Çin
Mısır
16
T. iş Bankası A.Ş.
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 4: Yabancı Banka ġube Sayılarında AB-Türkiye KarĢılaĢtırması
Türkiye’de faaliyet gösteren AB menşeli yabancı bankaların şube sayıları* 2005 yılından bu yana
artış göstermektedir. Türkiye’de bankacılık sektörünün büyüme potansiyeli, 2002 sonrasında AB
menşeli bankaların şube sayısında artışa neden olurken, AB dışı yabancı banka şubelerinin
sayılarında sınırlı bir değişim gerçekleşmiştir.
AB Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube sayısı
AB Dışı Menşeli Kredi Kuruluşlarının Şube sayısı
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
AB-27
v.y. 557 579 624 654 709 768 766 v.y. 230
218
211
205
215
215
206
PB-16
v.y. v.y. 435 463 477 520 559 568 v.y. v.y.
119
115
107
113
114
109
Almanya
62
64
62
69
68
66
83
85
21
20
21
20
18
18
20
19
İspanya
50
49
53
57
62
71
78
81
9
8
8
8
7
9
9
8
İngiltere
84
82
81
81
83
81
81
77
105
97
91
89
89
93
91
91
İtalya
47
49
50
58
65
71
77
72
13
13
10
10
9
10
11
10
Fransa
51
52
55
55
59
64
70
70
28
28
27
26
25
24
23
23
Belçika
36
38
36
41
46
49
47
46
10
10
9
9
8
9
9
9
Lüksemburg 48
41
38
36
34
35
33
32
7
9
9
8
8
8
8
8
İrlanda
31
31
31
31
31
31
31
32
1
1
1
1
1
1
1
1
Avusturya
15
18
18
25
25
26
30
29
0
0
0
1
1
1
0
0
Hollanda
19
20
22
22
16
28
30
27
9
8
7
6
5
5
5
5
Portekiz
21
22
26
24
23
23
25
25
1
1
1
1
1
1
3
2
Yunanistan
14
14
19
19
20
22
23
24
7
6
4
4
4
5
6
5
Finlandiya
19
18
19
19
22
21
20
21
0
0
1
1
1
4
2
1
İsveç
16
15
17
18
21
20
22
20
3
3
3
2
3
3
4
2
Çek Cum.
8
8
9
12
13
14
15
18
1
1
0
0
0
0
1
0
Polonya
0
0
3
7
12
14
18
18
0
0
0
0
0
0
0
0
Danimarka
8
16
15
17
17
18
16
17
2
2
2
2
3
4
3
2
Türkiye
11
10
10
9
10
12
13
13
9
9
8
9
11
11
12
9
Slovakya
2
3
3
5
7
10
9
11
0
0
0
0
0
0
0
0
Macaristan
0
0
0
3
4
6
10
11
0
0
0
0
0
0
0
0
Estonya
1
1
3
6
7
8
11
10
0
0
0
0
0
0
0
0
Romanya
v.y.
7
6
5
6
10
10
10
v.y.
1
1
1
1
0
0
0
G. Kıbrıs R.K.
5
5
4
4
4
9
8
9
19
19
19
18
17
16
15
16
Litvanya
3
2
2
2
2
3
7
7
1
1
0
0
0
0
0
0
Letonya
1
1
1
1
3
2
6
6
0
0
0
0
0
0
0
0
Bulgaristan
v.y. v.y.
4
4
2
3
4
4
v.y. v.y.
2
2
2
2
2
2
Slovenya
1
1
2
3
2
3
3
3
0
0
0
0
0
0
0
0
Malta
0
0
0
0
0
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
Kaynak: EU Banking Structures 2010
*Ülke içinde mevcut olan yabancı şube sayısını ifade etmektedir.
1.4. Aktif Büyümesi ve YoğunlaĢması
2010 yılında bankacılık sektöründeki aktif yoğunlaşmasında ilk 5 bankanın ve ilk 10 bankanın
toplam aktifler içindeki paylarında küçük çaplı bir azalma olmuştur. Yoğunlaşmadaki bu
azalma Herfindahl-Hirschman Endeksinin 2 (HHI) azalmasından da tespit edilmektedir. 2010
yılında bir önceki yıla göre toplam aktifler içinde büyük ölçekli bankaların payı azalmıştır.
Fonksiyon dağılımında katılım bankalarının payında artış yaşanmıştır. 2010 yılında, ilk 5 bankanın
sektör aktif payı % 60,1, ilk 10 bankanın aktif payı yüzde 83,2 ve HHI 897 puan olarak
gerçekleşmiştir. Söz konusu yılda, tüm yoğunlaşma göstergelerinin bir önceki yıla göre görece
azalması olumlu nitelenmektedir. 2000-2005 yılları arasında sektör içerisinde; ilk 5 bankanın ve ilk
2 HHI piyasa yoğunlaşmasını ölçmekte sıklıkla kullanılan bir göstergedir. Piyasada yer alan her bir firmanın
(bankanın) piyasa paylarının karelerinin toplamı şeklinde hesaplanmaktadır. HHI 0 ile 10.000 arasında değer
almaktadır. Piyasa yapısı tekele gittikçe yoğunlaşma artmakta ve HHI değeri büyümektedir. Buna göre endeks
değerinin 10.000 olması piyasada tek firma (tekel) olduğunu, HHI değerinin 0’a yaklaşması ise piyasada binlerce
firma olmasına bağlı tam rekabetçi yapının varlığını ifade eder. 1.000’den küçük bir değer görece rekabetçi bir
piyasa yapısını, 1.000-1.800 arası hafif yoğunlaşması artmış bir piyasa yapısını göstermektedir. 1.800’den büyük
değerler tekelci bir yapı olarak kabul edilmektedir.
BDDK
17
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
10 bankanın toplam aktifler içindeki payları önemli ölçüde artmış ve müteakip yıllarda bu
paylar korunmuştur.
Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve YoğunlaĢma Göstergeleri
(Milyar TL; %)
Ölçeğe Göre Aktif Büyüklük
Büyük Ölçekli Bankalar
Orta Ölçekli Bankalar
Küçük Ölçekli Bankalar
Mikro Ölçekli Bankalar
Fonksiyonel Aktif Büyüklük
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam Aktif
Yoğunlaşma Ölçütleri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mikro Ölçekli Bankalar
Toplam
Fonksiyona Göre Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
56,4
28,7
18,6
2,3
128,4
29,5
12,7
4,6
154,4
44,0
15,0
3,3
187,0
43,8
19,7
4,4
231,2
52,3
24,2
6,1
300,9
64,9
34,3
6,7
376,0
74,6
41,3
7,8
430,6
96,0
44,6
10,4
544,3
119,9
56,4
11,9
629,8
135,6
55,0
13,5
752,9
168,8
66,9
18,2
99,5
4,6
1,9
106,0
165,4
8,0
1,9
175,3
203,2
9,4
4,0
216,6
239,4
10,3
5,3
254,9
295,1
11,3
7,4
313,8
384,1
12,9
9,9
406,9
470,6
15,3
15,3
499,7
543,3
18,9
19,5
581,6
683,8
22,9
25,8
732,5
773,4
27,0
33,6
834,0
932,4
31,0
43,3
1.006,7
47,0
53,8
67,9 78,6
623,4 794,9
57,4
79,3
851,7
59,0
80,6
904,6
58,1
82,0
905,9
61,4
82,9
934,7
60,9
83,5
911,0
59,8
82,5
879,1
60,1
82,8
885,7
60,5
83,4
913,3
60,1
83,2
897,0
53,2
27,0
17,5
2,2
100,0
73,3
16,8
7,3
2,6
100,0
74,0
16,0
6,9
1,5
100,0
73,4
16,2
7,7
1,7
100,0
71,6
18,0
7,7
2,0
100,0
71,8
17,5
8,4
1,7
100,0
75,2
14,9
8,3
1,6
100,0
74,0
16,5
7,7
1,8
100,0
74,3
16,4
7,7
1,6
100,0
75,5
16,3
6,6
1,6
100,0
74,8
16,8
6,6
1,8
100,0
93,9
4,4
1,8
100,0
94,4
4,5
1,1
100,0
94,4
3,2
2,4
100,0
94,4
3,2
2,4
100,0
94,2
3,2
2,6
100,0
94,2
3,1
2,7
100,0
93,9
3,1
3,1
100,0
93,4
3,2
3,3
100,0
93,4
3,1
3,5
100,0
92,7
3,2
4,0
100,0
92,6
3,1
4,3
100,0
Yeniden yapılandırma faaliyetlerinde alınan mesafe, siyasal ve ekonomik istikrar ortamı ve
Turkiye’nin AB üyeliği müzakere surecine dahil olması, 2005 yılı sonrasında küresel sermayenin
Türk bankacılık sektörüne ilgisini belirgin bir biçimde arttırmıştır. Ayrıca, sektörün düzenleyici ve
denetleyici yapısında sağlanan iyileşmelerin bir yansıması olarak ortaya çıkan; birleşme ve
devirler, küresel sermaye girişi gibi faktörler de önemli yapısal değişikliklere neden olmuştur.
Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri önceki yıla göre %20,8 oranında artarak Aralık 2010
itibarıyla 1.006,7 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Fonksiyonel açıdan bakıldığında, sektör aktifinin
mevduat bankaları, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları arasındaki dağılımı
sırasıyla %92,6, %4,3 ve %3,1 olarak gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım ile mevduat
bankalarının payında gözlemlenen azalışa paralel olarak katılım bankalarının payında bir artış
müşahede edilmektedir.
Nitekim 2010 ylında, fonksiyonel banka grupları itibarıyla %28,9 ile en yüksek oranlı aktif artışı
katılım bankalarında gerçekleşmiştir. Katılım bankalarını %20,6’lık büyüme oranıyla mevduat
bankaları izlemiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları ise %14,6 oranında büyümüştür.
BDDK
18
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 5: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü
Türkiye yüksek aktif büyüme hızını 2009 yılında da devam ettirerek AB’nin ortalama aktif büyüklüğüne yakınsama
sürecine devam etmiştir. AB’ye üye 27 ülkenin bankacılık sektörlerinin toplam aktifleriyle kıyaslandığında, Türkiye 15 inci
sırada yer almaktadır. Türkiye’nin aktif büyüme hızı Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, İspanya gibi ülkelerden yüksektir.
Bununla birlikte, Türkiye’nin büyüme hızının Güney Afrika, Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerden düşük olması Türkiye’nin
büyüme potansiyeline işaret olarak algılanabilir.
Aktif Büyüklüğü
Aktif Büyüklüğü Gelişim Endeksi
2004=100
Milyar €
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Japonya
Çin
ABD
İngiltere
Almanya
Fransa
Italya
İspanya
Brezilya
Hollanda
Kanada
Hindistan
İsviçre
Irlanda
Belçika
Danimarka
Avusturya
Güney Kore
İsveç
Lüksemburg
Suudi Arabistan
Portekiz
Güney Afrika
Yunanistan
Avustralya
Finlandiya
Türkiye
6.538
2.154
8.611
5.856
6.370
3.832
2.024
1.342
304
1.356
1.109
366
1.530
475
774
534
555
659
487
663
142
310
124
202
405
166
127
8.759
3.108
7.659
6.171
6.394
3.999
2.125
1.503
483
1.474
1.158
536
1.413
575
829
569
586
600
519
656
183
349
131
213
455
186
146
285
99
125
79
59
41
44
13
24
20
16
8
7
5
5
223
135
112
78
84
42
55
15
24
22
18
9
8
6
6
25.312
26.519
Rusya
Meksika
Endonezya
Polonya
Çek Cum.
Arjantin
G.Kıbrıs R.K.
Macaristan
Romanya
Slovakya
Slovenya
Malta
Bulgaristan
Letonya
Litvanya
Estonya
AB-27
PB-16
9.711
7.692
8.674
9.986
12.406
12.449
100
79
89
103
128
128
3.748
4.012
5.364
7.393
9.060
11.122
100
107
143
197
242
297
7.868
9.709
9.560
9.488
10.562
9.848
100
123
121
121
134
125
6.932
5.898
7.061
10.095
8.840
9.421
100
85
102
146
128
136
6.584
6.827
7.121
7.562
7.875
7.424
100
104
108
115
120
113
4.419
5.073
5.728
6.682
7.225
7.155
100
115
130
151
164
162
2.276
2.509
2.793
3.332
3.635
3.692
100
110
123
146
160
162
1.717
2.153
2.527
3.005
3.381
3.433
100
125
147
175
197
200
615
701
1.013
1.699
1.693
2.529
100
114
165
276
275
411
1.678
1.698
1.843
2.168
2.232
2.217
100
101
110
129
133
132
1.221
1.604
1.599
1.876
1.879
2.058
100
131
131
154
154
169
677
702
1.035
1.602
1.493
1.892
100
104
153
237
221
280
1.591
1.807
1.959
2.049
2.022
1.757
100
114
123
129
127
110
723
942
1.178
1.337
1.412
1.324
100
130
163
185
195
183
126
914
1.055
1.122
1.298
1.271
1.156
100
115
123
142
139
629
747
821
978
1.092
1.105
100
119
131
156
174
176
635
721
790
891
1.068
1.037
100
114
124
140
168
163
702
898
993
990
925
966
100
128
142
141
132
138
600
659
782
855
908
935
100
110
130
142
151
156
695
792
840
915
932
797
100
114
121
132
134
115
237
240
303
418
485
524
100
101
128
176
205
221
345
360
397
439
482
520
100
104
115
127
140
151
189
303
387
539
465
496
100
161
205
286
247
263
230
281
315
383
462
490
100
122
137
167
201
213
439
471
454
457
384
476
100
107
104
104
87
109
212
235
255
288
384
388
100
111
120
136
181
183
172
255
269
340
343
387
100
148
156
198
199
225
284
338
363
385
346
328
100
119
128
136
122
115
226
304
290
296
283
306
100
135
128
131
125
135
144
136
192
246
224
290
100
94
133
170
155
201
142
163
190
234
263
274
100
115
134
165
185
193
87
101
115
140
155
160
100
116
132
161
178
184
99
87
114
139
144
150
100
88
115
141
146
151
47
63
77
93
118
139
100
133
163
198
251
297
68
78
94
109
125
126
100
115
138
160
183
186
23
35
52
72
85
86
100
154
226
313
368
376
31
38
49
58
66
54
100
122
159
187
211
176
24
30
35
43
49
53
100
126
145
181
204
223
21
27
30
38
42
41
100
130
143
180
201
196
13
17
22
31
37
38
100
134
172
240
283
292
11
16
23
31
32
30
100
143
206
280
293
272
9
13
17
24
27
26
100
146
193
265
295
291
9
12
15
21
22
21
100
132
171
229
245
237
41.072
42.209
42.144
115
131
147
162
167
166
28.313
30.567
29.921
113
126
138
157
169
166
29.038 32.898 36.820
18.18.069 18.888 20.430
22.641
24.938
Kaynak: EU Banking Structures 2010, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri
BDDK
19
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 1.4-1:Aktif YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
%
80
1.000
70
800
60
(%)
100
98
95
600
40
400
200
83
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mikro Ölçekli
Mevduat Bankaları
2010
2009
2008
2007
2006
2000
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
2005
80
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2002
2003
2001
0
2000
0
85
2004
10
88
2003
20
2002
30
93
90
2001
50
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
2010 yılında Türk bankacılık sektöründe büyük ölçekli bankaların payının azalarak orta, küçük
ve mikro ölçekli bankaların payının arttığı görülmekle birlikte 10 yıllık dönem incelendiğinde
büyük ölçekli bankaların payının sürekli arttığı, buna mukabil diğer banka gruplarının paylarının
azaldığı anlaşılmaktadır. Nitekim 2000 yılında büyük ölçekli bankaların aktifleri sektör
aktiflerinin %53,2’sini oluştururken, 2001 yılında keskin bir artış göstererek toplam
aktiflerin %73,3’üne ulaşmış ve söz konusu seviyeyi korumuştur. 2000 yılında sırasıyla %27
ve %17,5 olan orta ve küçük ölçekli bankaların aktif payı 2001 yılında %16,8 ve %7,3’e düşmüş
ve 10 yıllık dönem boyunca yaklaşık seviyelerde seyretmiştir. Mikro ölçekli bankaların payı
ise %2,2-%1,5 aralığında dalgalanmıştır. 2010 yılı itibariyle, büyük ölçekli bankaların aktifleri
sektör aktiflerinin %74,8’ini oluştururken, orta, küçük ve mikro ölçekli bankaların payları
sırasıyla %16,8, %6,6 ve %1,8 olarak gerçekleşmiştir.
Sektördeki aktif payları sıralaması değerlendirildiğinde, kriz dönemi olan 2000 yılında
faaliyet gösteren 86 adet bankadan 6 tanesi büyük ölçekli ve 12 adet bankanın orta
ölçekli, 33 adet bankanın küçük ölçekli ve 34 adet bankanın mikro ölçekli olduğu
görülmektedir. Söz konusu yılda, 6 adet büyük ölçekli bankanın 2 tanesi kamu
sermayelidir. Bu dönemde sektörün en büyük bankasının aktif payı %15,47 olup, kamu
sermayeli grubunda yer almaktadır.
Finansal krizlerin aşılmaya başlandığı dönem olan 2002 yılında ise, sektörün en büyük
bankasının payı %17,4’tır. Aynı dönemde büyük ölçekli banka sayısı 7’ye çıkmış ve
bugüne kadar sözkonusu grubun banka sayısında herhangi bir değişiklik olmamıştır.
Küçük ölçekli banka sayısı 15’e, mikro ölçekli banka sayısı ise 25’e inmiştir. Müteakip
dönemlerde sistemden çıkan bankalarla birlikte birleşme ve devirlere bağlı olarak küçük
ve mikro ölçekli banka sayısında ılımlı bir azalış meydana gelmiştir
2010 yılında, en büyük bankanın aktif payı %15’e kadar inerken, aktif payı %10’un
üzerinde 4 adet banka yer almaktadır. Büyük ölçekli bankaların aktif paylarının birbirine
yakınsaması sektörde rekabet yapısının güçlendiğine dair bir gösterge olarak
değerlendirilmektedir.
BDDK
20
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması3
(%)
2000
Pay
2002
Pay
2004
Pay
2006
Pay
2008
Pay
2010
Pay
15,47 T.C.Ziraat B.
17,40 T.C.Ziraat B.
18,16 T.İş Bankası
15,08 T.C. Ziraat B.
14,25 T.C. Ziraat B.
15,02
1 T.C.Ziraat B
10,13 Akbank
11,29 T.İş Bankası
12,27 T.C.Ziraat B.
14,54 T. İş Bankası
13,36 T. İş Bankası
13,15
2 T.Halk B.
7,36 T.İş Bankası
10,95 Akbank
11,13 Akbank
11,46 T. Garanti B.
12,14 T. Garanti B.
12,31
3 T.İş Bankas
7,09 T.Garanti B.
9,03 T.Garanti B.
8,37 T.Garanti B.
10,06 Akbank
11,69 Akbank
11,24
4 Yap. Ve Kr.
6,94 Yap. Ve Kr.B.
8,69 T.Halk B.
8,19 Yapı Ve Kredi B.
9,78 Yapı Ve Kredi B.
8,70 Yapı Ve Kredi B.
8,42
5 Akbank
6,24 T.Halk B.
8,04 Yapı Ve Kredi B.
7,85 T.Vakıflar B.
7,40 T. Vakıflar B.
7,15 T. Vakıflar B.
7,37
6 T.Garanti B.
4,62 T.Vakıflar B.
5,88 T.Vakıflar B.
7,71 T.Halk B.
6,92 T. Halk B.
7,01 T. Halk B.
7,28
7 T.Vakıflar B.
4,41 Koçbank
3,07 Koçbank
3,30 Finansbank
3,60 Finansbank
3,63 Finansbank
3,79
8 Pamukbank
3,48 Pamukbank
2,68 Finansbank
2,75 Oyakbank
2,37 Denizbank
2,63 Denizbank
2,76
9 T.Emlak B.
2,21 Finansbank
2,27 Fortıs Bank
2,27 Denizbank
2,30 Ing Bank
2,25 Türk Ekonomi B.
1,89
10 Demirbank
2,17 Türk Exım B.
2,12 Denizbank
2,14 Hsbc Bank
2,06 Hsbc Bank
2,01 Hsbc Bank
1,77
11 T.İhr.Kredi B.
2,03 Fortıs Bank
1,80 Oyakbank
1,96 Fortıs Bank
1,72 Türk Ekonomi B.
2,01 Ing Bank
1,72
12 Osmanlı B.
2,01 Oyakbank
1,62 Hsbc Bank
1,68 Türk Ekonomi B.
1,66 Fortis Bank
1,63 Asya Katılım B.
1,44
13 Koçbank
1,89 Birleşik Fon B.
1,62 Türk Exımbank
1,42 Cıtıbank
1,22 Asya Katılım B.
1,11 Fortis Bank
1,21
14 Finansbank
1,08 Denizbank
1,56 Türk Ekonomi B.
1,14 İller B.
0,89 Şekerbank
1,10 Şekerbank
1,13
15 Birl.T. Körf.B.
1,07 Hsbc Bank
1,47 Şekerbank
0,99 Asya Kat. B.
0,84 T. Finans Kat.B.
0,97 T. Finans Kat.B.
1,06
16 Türk Dış Tic.B.
1,05 T.Ekonomi B.
1,10 İller B.
0,97 Türk Exımbank
0,83 İller B.
0,94 Kuveyt Türkb.
0,97
17 İnterbank
1,03 Şekerbank
1,01 T.Sınai Kal. B.
0,73 Türkiye Finans
0,83 T. Sınai Kalk.B.
0,85 İller B.
0,96
18 Toprakbank
0,97 İller B.
0,85 Anadolubank
0,62 T.Sınai Kal. B.
0,81 Kuveyt Türkb.
0,79 Al Baraka Türk
0,84
19 T. Ekonomi B.
0,89 T.Sınai Kal. B.
0,74 Birleşik Fon B.
0,62 Şekerbank
0,80 Cıtıbank
0,75 T. Sınai Kalk.B.
0,79
20 Eskişehir B.
0,85 Cıtıbank
0,67 Asya Katılım B.
0,62 Kuveyt Türk
0,59 T. İhracat Kr. B.
0,68 Cıtıbank
0,63
21 İller B.
0,85 Alternatbank
0,58 Cıtıbank
0,61 Tekstil B.
0,56 Al Baraka Türk
0,65 T. İhracat Kr. B.
0,62
22 Kentbank
0,80 T.İmar B.
0,54 Kuveyt Türk
0,53 Anadolubank
0,55 Alternatifbank
0,51 Anadolubank
0,45
23 Şekerbank
0,78 Anadolubank
0,53 Al Baraka Türk
0,47 Albaraka Türk
0,50 Eurobank Tekf.
0,48 Alternatifbank
0,42
24 Etibank
0,78 Albarakatürk
0,51 Tekstil B.
0,43 Alternatifbank
0,40 Anadolubank
0,46 Eurobank Tekf.
0,41
25 Tüt.B.-Yaşar
0,75 Tekstil B.
0,50 Famıly Finans .
0,41 Birleşik Fon B.
0,24 Tekstil B.
0,40 Deutsche Bank
0,30
26 Egebank
0,73 Kuveyt Türk
0,50 Alternatifbank
0,37 Tekfenbank
0,22 Bankpozitif
0,23 Tekstil B.
0,26
27 T.İmar B.
0,69 Asya Katılım
0,37 Türkiye Finans
0,33 Mıllennıum B.
0,21 İmkb Takasbank
0,19 Bank Mellat
0,18
28 Hsbc B.
0,66 Tekfenbank
0,26 Tekfenbank
0,19 T.Kalkınma B.
0,18 Abn Amro Bank
0,18 Bankpozitif
0,16
29 İhlas Finans
0,64 Famıly Finans
0,24 T.Kalkınma B.
0,17 Deutsche B.
0,18 Mıllennıum B.
0,17 T. Kalkınma B.
0,16
30 Türk Tic.B.
0,62 Tür. Finans
0,22 Abn Amro Bank
0,14 Abn Amro Bank
0,14 T. Kalkınma B.
0,14 Turkland Bank
0,15
31 İktisat B.
0,61 T.Kalkınma B.
0,21 Jp Mor. Chase
0,14 Westlb Ag
0,14 Turkland Bank
0,14 İmkb Takasbank
0,15
32 Alternatifb.
0,60 Ak Uluslar.
0,21 Turkısh Bank
0,13 Soc. Generale
0,13 Birleşik Fon B.
0,12 Aktif Yatırım B.
0,15
33 Citıbank
0,56 Abn Amro B.
0,14 Socı. Generale
0,12 Turkısh Bank
0,13 Westlb A.G.
0,11 Westlb A.G.
0,12
34 Denizbank
0,54 Turkısh Bank
0,14 Turkland B
0,12 Takasbank Imkb
0,12 Turkısh Bank
0,11 Royal Bank Of Sc.
0,11
35 Tekstil B.
0,48 Arap Türk B.
0,13 Deutsche Bank
0,12 Turkland Bank
0,11 Arap Türk B.
0,11 Arap Türk B.
0,11
36 Egs B.
0,47 Westlb Ag
0,13 Ak Uluslararası
0,11 Bankpozitif
0,10 Deutsche Bank
0,09 Turkısh Bank
0,10
37 Anadolubank
0,42 Adabank
0,13 Arap Türk B.
0,11 Arap Türk B.
0,08 Socıete Gen.
0,07 Mıllennıum Bank
0,09
38 Sümerbank
0,41 Calyon Bank.
0,10 Takasbank Imkb
0,10 Calyon Bank
0,06 Bank Mellat
0,05 Birleşik Fon B.
0,08
39 Albaraka
0,34 Deutsche B.
0,10 Mıllennıum B.
0,09 Bank Mellat
0,05 Aktif Yatırım B.
0,03 Jp Morgan Chase
0,07
40 Bnp-Ak Dresd.
0,31 Takas B. Imkb
0,10 Calyon Bank
0,09 Jp Mor. Chase
0,04 Jp Morgan Chase
0,03 Socıete Generale
0,07
41 Yurt Tic. Kred
0,31 Socıete Gen.
0,07 Westlb Ag
0,08 Nurol Yat.B.
0,03 Diler Yatırım B.
0,02 Merrıll Lynch
0,03
42 T.Sınai Kalk.
0,29 Turkland B.
0,06 Bank Mellat
0,06 Diler Yatırım
0,02 Nurol Yatırım B.
0,02 Nurol Yatırım B.
0,02
43 Ulusal Bank
0,29 Cr.Suıs.F.Bos.
0,06 Bankpozitif
0,05 Gsd Yat. B.
0,02 Merrıll Lynch
0,01 Gsd Yatırım B.
0,01
44 Bank Ekspres
0,27 Bank Mellat
0,05 Banca Dı Roma
0,03 Banca Dı Roma
0,02 Habib Bank Lim.
0,01 Diler Yatırım B.
0,01
45 Westlb Ag
0,27 Jp Mor. Chase
0,05 Nurol Yatırım B.
0,03 Çalık Yatırım
0,01 Gsd Yatırım B.
0,01 Habib Bank Lim.
0,01
46 Kuv. T.Kat. B.
0,24 Nurol Yat. B.
0,03 Çalık Yatırım
0,02 Adabank
0,01 Calyon Yat.B.
0,01 Credıt Agr. Yat. B.
0,01
47 Bayındırbank
0,23 Bancadı Roma
0,03 Gsd Yatırım B.
0,02 Habib Bank
0,01 Adabank
0,01 Adabank
0,01
48 Sınai Yat. B.
0,23 Gsd Yatırım B.
0,03 Adabank
0,02 Merrill Lynch
0,01 Taib Yatırım B.
0,00 Taib Yatırım B.
0,00
49 Araptürk B.
0,23 Çalık Yatırım
0,03 Diler Yatırım
0,02 Taıb Yat. Bank
0,00
50 T.Kalkınma B.
0,22 Fiba Bank
0,03 Habib Bank
0,01
51 Deutsche B.
0,20 Ing Bank
0,02 Taıb Yatırım B.
0,00
52 Jpmorgan B.
0,17 Bankpozitif
0,02 Merrill Lynch
0,00
53 Asya Kat. B.
0,17 Habib Bank
0,01
55 Oyak Bank A.Ş
0,15 Mıllennıum B.
0,01
56 Abn Amro B.
0,14 Taıb Yat.Bank
0,01
57 T. Fin. Kat.B.
0,14 Merrill Lynch
0,01
58 Socıete Gen.
0,14 Cr.Lyonnaıs
0,00
59 Milli Aydın B.
Not: 2000 yılı sıralaması ve sektör paylarının devamı 60 ıncı bankadan 86 ncı bankaya kadar şu şekildedir: MORGAN GUARANTY:0,11, FAMILY FINANS :0,11,
ATLAS YAT. B.:0,10, TURKISH BANK:0,09, RABOBANK : 0,09, BANK KAPİTAL TÜRK: 0,08,SİTEBANK A.Ş.:0,08, UNICREDIT B. DI ROMA:0,06,MNG
BANK AS :0,06, ADABANK A.Ş.:0,06, İMKB TAKASBANK :0,05, FİBA BANK A.Ş. :0,05,ING BANK N.V.:0,04, TEKFEN YAT. VE FİN. B.:0,04, GSD
YATIRIM B. :0,04, NUROL YATIRIM B.: 0,03, CALYON BANK türk:0,03, BANK MELLAT:0,03, CREDIT S. FIRST B.: 0,02, HABİB BANK LTD : 0,02, CREDIT
LYONNAIS: 0,02, OKAN YATIRIM B.:0,01, TAIB YATIRIM B.:0,01, AKTİF YATIRIM B :0,01, DİLER YATIRIM B.:0,01, BANKPOZİTİF :0,01, MERRILL
LYNCH :0,01.
3
2000 yılı verileri BDDK Raporlama Sistemine ait olmayıp, istatistik amaçlı sunulmaktadır.
BDDK
21
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 6: Aktif YoğunlaĢması Ġtibarıyla Türkiye-AB KarĢılaĢtırması
HHI ve ilk 5 banka yoğunlaşma rasyoları esas alınarak AB-27 ülkeleri ile kıyaslandığında
Türkiye’nin genel olarak AB üyesi olan gelişmiş ülkelerden daha yüksek, AB üyesi olup
gelişmekte olan ülkelerden ise daha düşük bir piyasa yoğunlaşmasına sahip olduğu ve söz
konusu yapının 2009 yılında da devam ettiği görülmektedir.
Herfindahl Endeksi (HHI)
AB-27
İlk 5 Banka Yoğunlaşması (%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
520
545
567
600
588
628
653
632
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
38,3
39,7
40,9
42,1
42,1
44,4
44,1
44,3
551
579
599
642
630
654
687
663
39,8
40,5
41,6
42,6
42,8
44,1
44,7
44,6
Finlandiya
2.050
2.420
2.680
2.730
2.560
2.540
3.160
3.120
78,6
81,2
82,7
82,9
82,3
81,2
83,0
82,6
Estonya
4.028
3.943
3.887
4.039
3.593
3.410
3.120
3.090
99,1
99,2
98,6
98,1
97,1
95,7
95,0
93,4
PB-16
Hollanda
1.788
1.744
1.726
1.796
1.822
1.928
2.168
2.032
82,7
84,2
84,0
84,5
85,1
86,3
87,0
85,0
Litvanya
2.240
2.071
1.854
1.838
1.913
1.827
1.714
1.693
83,9
81,0
78,9
80,6
82,5
80,9
81,0
80,5
Belçika
1.905
2.063
2.102
2.112
2.041
2.079
1.877
1.622
82,0
83,5
84,3
85,3
84,4
83,4
81,0
77,1
66,4
67,5
66,5
67,7
66,9
68,2
72,0
72,1
59,7
Slovakya
1.252
1.191
1.154
1.076
1.131
1.082
1.197
1.273
Slovenya
1.602
1.496
1.425
1.369
1.300
1.282
1.268
1.256
68,4
66,4
64,6
63,0
62,0
59,5
59,0
Malta
1.806
1.580
1.452
1.330
1.185
1.174
1.236
1.246
82,4
77,7
78,5
75,3
71,4
70,1
73,0
72,7
Yunanistan
1.164
1.130
1.070
1.096
1.101
1.096
1.172
1.184
67,4
66,9
65,0
65,6
66,3
67,7
70,0
69,2
Letonya
1.144
1.054
1.021
1.176
1.271
1.158
1.205
1.181
65,3
63,1
62,4
67,3
69,2
67,2
70,0
69,3
Portekiz
963
1.043
1.093
1.154
1.134
1.097
1.114
1.150
60,5
62,7
66,5
68,8
67,9
67,8
69,0
70,1
G.Kıbrıs R.K.
938
946
940
1.029
1.056
1.082
1.024
1.086
57,8
57,2
57,3
59,8
63,9
64,8
64,0
65,0
Danimarka
1.145
1.114
1.146
1.115
1.071
1.120
1.229
1.042
68,0
66,6
67,0
66,3
64,7
64,2
66,0
64,0
Çek Cum.
1.199
1.187
1.103
1.155
1.104
1.100
1.000
1.032
65,7
65,8
64,0
65,5
64,1
65,7
62,0
62,4
Türkiye
852
905
906
935
911
879
886
913
57,4
59,0
58,0
61,4
60,9
59,8
60,1
60,5
İsveç
800
760
854
845
856
934
953
899
56,0
53,8
54,4
57,3
57,8
61,0
61,9
60,7
İrlanda
553
500
500
600
600
600
800
881
46,1
44,4
43,9
45,7
44,8
46,1
55,7
58,8
Macaristan
856
783
798
795
823
839
822
861
54,5
52,1
52,7
53,2
53,5
54,1
54,5
55,2
Romanya
v.y.
1.251
1.111
1.115
1.165
1.041
922
857
v.y.
55,2
59,5
59,4
60,1
56,3
54,0
52,4
Bulgaristan
v.y.
v.y.
721
698
707
833
834
846
v.y.
v.y.
52,3
50,8
50,3
56,7
57,3
58,3
Fransa
551
597
623
758
726
679
681
605
44,6
46,7
49,2
51,9
52,3
51,8
51,2
47,2
Polonya
792
754
692
650
599
640
562
574
53,4
52,0
50,0
48,5
46,1
46,6
44,2
43,9
İspanya
513
506
482
487
442
459
497
507
43,5
43,1
41,9
42,0
40,4
41,0
42,4
43,3
İngiltere
307
347
376
399
394
449
412
467
29,6
32,8
34,5
36,3
35,9
40,7
36,5
40,8
Avusturya
618
557
552
560
534
527
454
414
45,6
44,2
43,8
45,0
43,8
42,8
39,0
37,2
İtalya
270
240
230
230
220
330
344
353
30,5
27,5
26,4
26,8
26,2
33,1
33,0
34,0
Lüksemburg
296
315
304
312
294
276
278
288
30,3
31,8
29,7
30,7
29,1
27,9
27,3
27,8
191
206
22,7
25,0
Almanya
163
173
178
Kaynak: EU Banking Structures 2010
BDDK
174
178
183
22
20,5
21,6
22,1
21,6
22,0
22,0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2. BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI
2.1. Krediler
Toplam krediler piyasası, yoğunlaşma arz etmeyen görünümünü uzun süredir korumaktadır.
Çok sayıda küçük ölçekli bankanın faaliyette olduğu 2000-2001 yıllarında 578,7 puanda olan
yoğunlaşma ölçütü HHI, 2010 yılsonu itibarıyla 797,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. HHI’nın sürekli
1.000 puanın altında seyretmesi, krediler piyasasında müşteri tabanını genişletme açısından
güçlü bir yarışın devam ettiğini göstermektedir. Diğer taraftan, HHI, ilk 5 ve ilk 10 banka payının
2010 yılında bir önceki yıla göre hafif yükselmesi, söz konusu yarışın piyasa payı görece büyük
olan bankalar lehine arttığına işaret etmektedir.
Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi YoğunlaĢma Göstergeleri
Toplam Krediler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
2000
44,4
2001
54,6
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
54,0
52,2
51,6
53,0
55,9
54,7
55,5
52,7
54,3
68,9
78,4
73,8
73,4
75,3
76,3
80,4
79,9
81,2
80,1
81,4
578,7
761,3
732,0
710,2
712,6
751,0
805,8
784,2
811,7
772,9
797,1
Büyük Ölçekli
47,2
70,8
62,0
62,6
63,4
63,9
68,8
68,2
70,4
69,4
71,0
Orta Ölçekli
32,9
15,9
24,5
24,0
23,7
25,9
19,8
21,5
20,1
21,7
20,6
Küçük Ölçekli
19,9
13,3
13,5
13,4
12,9
10,2
11,4
10,2
9,5
8,9
8,4
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Mevduat Bankaları
88,8
88,7
87,6
88,4
90,2
90,4
92,5
91,9
92,0
90,5
91,1
Kalkınma ve Yatırım
6,0
8,6
8,3
7,1
5,1
3,7
3,3
3,1
3,2
3,5
3,0
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Katılım Bankaları
Toplam
5,1
2,7
4,1
4,5
4,7
5,9
4,3
4,9
4,8
6,0
5,9
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Krediler piyasasında önemli bir role sahip olan mevduat bankaları söz konusu hâkimiyetlerini
2010 yılında da korumuştur. 2010’da mevduat bankalarının kredilerdeki payı %91,1 olarak
gerçekleşmiştir. Bununla beraber katılım bankaları, toplam krediler piyasasında güçlü bir
şekilde büyümeye devam etmektedir.
BDDK
23
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 7: Kredilerin Küresel Görünümü
AB ve G20 üyesi ülkelerde bankacılık sektörleri tarafından kullandırılan kredilerin 2002-2009 yılları için
aşağıda sunulmaktadır. Tabloya göre sözkonusu veri setinde en yüksek kredi hacmi ABD’de olup, bu
ülkeyi İngiltere, Japonya ve Çin Halk Cumhuriyeti takip etmektedir. Kredi büyümelerinin gelişimi
2004=100 bazlı endeks üzerinden karşılaştırılmıştır. Söz konusu endekse göre, 2009 yılı itibarıyla
Türkiye’nin kredi büyüme hızı; Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, Çin ve Hindistan’dan daha yüksektir.
Milyar €
Milyar €
2002
2003
2004
2005
2006
2007
ABD
5.070 4.516
4.721
5.972
5.817
5.728
İngiltere
2.195 3.440 3.846
4.551
5.090
5.815
Çin Halk C.
1.510
1.529
1.581
2.039
2.314
2.611
Japonya
3.526
3.129
2.981
3.067
2.775
2.736
Almanya
3.022 3.026 3.009 3.023
3.053
3.142
Fransa
1.370
1.432
1.531
1.701
1.887
2.157
İspanya
760
863
1.010
1.278
1.602
1.860
İtalya
1.066
1.129
1.189
1.280
1.424
1.724
Hollanda
704
762
851
947
1.035
1.083
Kanada
638
651
691
908
901
1.048
Avustralya
340
432
469
566
616
742
İsviçre
647
591
638
708
801
840
Güney Kore
429
403
484
620
702
714
Danimarka
275
292
338
390
447
504
Rusya
74
81
119
188
273
398
İsveç
272
284
303
345
404
444
İrlanda
199
208
262
333
404
481
Brezilya
81
90
106
167
204
284
Avusturya
273
277
296
328
349
378
G.Afrika C.
204
185
199
277
318
346
Belçika
279
287
304
363
389
417
Portekiz
183
186
195
209
231
258
Hindistan
78
80
87
129
163
172
Yunanistan
95
110
128
148
167
199
Lüksemburg
132
119
120
145
159
192
Türkiye
30
40
57
100
118
167
Polonya
61
57
67
78
96
134
Finlandiya
86
94
104
117
131
148
Meksika
138
103
101
128
120
124
Endonezya
39
42
44
60
67
73
Çek Cum.
29
31
33
41
52
67
Macaristan
26
32
40
47
56
66
S.Arabistan
23
29
43
60
54
59
G.Kıbrıs R.K.
22
22
25
28
31
41
Romanya
5
7
11
17
28
42
Slovenya
9
10
14
17
21
29
Slovakya
v.y.
v.y.
11
15
19
25
Arjantin
14
11
12
17
21
26
Bulgaristan
v.y.
v.y.
7
9
12
19
Letonya
3
4
5
9
15
21
Malta
7
8
9
11
14
20
Litvanya
3
4
5
9
12
18
Estonya
3
4
6
8
11
15
AB-27
11.076 12.673 13.679 15.447 17.144 19.299
PB-16
8.169 8.502
9.013 9.889 10.854 12.069
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
BDDK
24
2008
5.943
5.118
3.362
3.679
3.229
2.290
1.986
1.808
1.098
1.018
718
852
635
554
468
425
481
286
420
435
402
282
176
221
203
172
158
165
115
83
77
76
57
54
51
35
31
29
25
23
25
21
17
19.275
12.698
2009
5.336
4.980
4.347
3.364
3.163
2.319
1.969
1.848
1.156
1.146
948
855
684
550
462
459
441
432
415
410
372
291
239
215
186
182
175
166
127
106
80
73
70
58
50
35
31
28
26
21
21
19
16
19.136
12.686
2002
107
57
96
118
100
89
75
90
83
92
72
101
89
81
62
90
76
76
92
103
92
94
90
74
110
53
91
83
137
89
88
65
53
88
45
64
2003
96
89
97
105
101
94
85
95
90
94
92
93
83
86
68
94
79
85
94
93
94
95
92
86
99
70
85
90
102
95
94
80
67
88
64
71
117
92
60
78
60
50
81
91
80
89
80
67
93
94
2004
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
2004=100
2005 2006
126
123
118
132
129
146
103
93
100
101
111
123
127
159
108
120
111
122
131
130
121
131
111
126
128
145
115
132
158
229
114
133
127
154
158
193
111
118
139
160
119
128
107
118
148
187
116
130
121
133
175
207
116
143
113
126
127
119
136
152
124
158
118
140
140
126
112
124
155
255
121
150
136
173
142
175
129
171
180
300
122
156
180
240
133
183
113
125
110
120
2007
121
151
165
92
104
141
184
145
127
152
158
132
148
149
334
147
184
269
128
174
137
132
198
155
160
293
200
142
123
166
203
165
137
164
382
207
227
217
271
420
222
360
250
141
134
2008
126
133
213
123
107
150
197
152
129
147
153
134
131
164
393
140
184
271
142
219
132
145
202
173
169
302
236
159
114
189
233
190
133
216
464
250
282
242
357
460
278
420
283
141
141
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2009
113
129
275
113
105
151
195
155
136
166
202
134
141
163
388
151
168
408
140
206
122
149
275
168
155
319
261
160
126
241
242
183
163
232
455
250
282
233
371
420
233
380
267
140
141
Grafik 2.1-1: Kredi YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılımı
900
70
800
60
700
5,1
400
90
300
88
20
200
85
10
100
83
6,0
8,6
5,1 3,7
8,3 7,1
88,8 88,7 87,6 88,4 90,2
90,4
3,3 3,1 3,2
92,5 91,9 92,0
3,5 3,0
90,5 91,1
Mevduat Bankaları
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2000
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
2003
80
2010
2009
2007
2008
2006
2005
2003
2004
2002
2001
0
2000
0
2,7 4,1
4,5 4,7 5,9 4,3 4,9 4,8
6,0 5,9
2004
30
98
93
500
40
(%)
95
600
50
100
2002
(%)
2001
80
Kalkınma ve Yatırım
Ölçek büyüklüklerine göre yoğunlaşma göstergeleri değerlendirildiğinde, 2010 yılında bir
önceki yıla göre büyük ölçekli bankaların payının yukarı yönlü olduğu görülmektedir. Bu
gelişmeye paralel olarak, söz konusu yılda küçük ve orta ölçekli bankaların payı azalmıştır.
Toplam kredilerde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların ağırlığı bulunmaktadır.
2010 yılında, en fazla kredi kullandıran bankanın payı %12,1 iken, sıralamada 10 uncu olarak
yer alan bankanın payı %2,3’tür. Kamu sermayeli bankalar, 2010 yılında krediler piyasasında
önemli bir pay almaya devam etmişlerdir.
Tablo 2.1-2: Kredilerde Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2000
T.C.ZİRAAT B.
YAP. VE KR. B.
T.İŞ BANKASI
PAMUKBANK
T.GARANTİ B.
AKBANK
T.VAKIFLAR
T.HALK B.
DEMİRBANK
T.EMLAK B.
Pay
11,7
8,7
8,4
8,2
7,3
6,8
6,6
4,3
3,4
3,4
2002
YAP. KR. B.
T.İŞ BANKASI
AKBANK
T.GARANTİ B.
T.C.ZİRAAT B.
T.VAKIFLAR B.
KOÇBANK
TÜRK EXIMBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
Pay
13,3
12,5
11,5
9,7
6,9
5,6
4,4
3,8
3,2
2,7
2004
AKBANK
T.İŞ BANKASI
T.GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
T.C.ZİRAAT B.
T.VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
T.HALK B.
KOÇBANK
HSBC BANK
Pay
12,2
11,9
9,8
9,5
8,2
7,7
4,9
4,1
3,7
3,3
2006
T.İŞ BANKASI
AKBANK
T.GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
T.VAKIFLAR B.
T.C.ZİRAAT B.
T.HALK B.
FİNANSBANK
HSBC BANK
OYAKBANK
Pay
13,0
12,7
12,2
10,0
8,1
7,7
5,2
5,0
3,3
3,3
2008
T.GARANTİ B.
T.İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI VE KREDİ B.
T.C.ZİRAAT B.
T.VAKIFLAR B.
T.HALK B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
13,1
12,5
11,7
9,9
8,1
8,1
6,8
4,6
3,3
2,9
2010
Pay
T. GARANTİ B.
12,1
T. İŞ BANK.
11,9
T.C. ZİRAAT B.
10,7
AKBANK
10,0
YAPI VE KREDİ B
9,7
T. VAKIFLAR B.
8,5
T. HALK B.
8,3
FİNANSBANK
4,7
DENİZBANK
3,4
ING BANK
2,3
2.2. Ticari Krediler
Reel sektörün ihtiyacını karşılaması sebebiyle ekonomik büyümede sürükleyici rol oynayan
ticari krediler piyasası, toplam krediler pazarı gibi yoğunlaşma olmayan bir görünüm arz
etmektedir. HHI’nın 1.000 puanın altında seyretmesi, ilk 5 banka payının %50’ler civarında
olması nedeniyle bu piyasada güçlü bir rekabetin bulunduğu söylenebilir.
Tablo 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢma Göstergeleri
Ticari Krediler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
BDDK
2002
54,2
72,9
742,0
2003
50,9
73,1
697,0
2004
48,8
73,9
676,0
2005
50,3
73,3
695,0
2006
54,4
77,3
758,0
2007
53,2
76,3
734,0
2008
55,0
78,6
787,0
2009
52,1
76,4
742,2
2010
52,1
78,1
762,2
62,3
25,0
12,7
100,0
61,7
24,9
13,5
100,0
61,4
24,4
14,2
100,0
60,4
22,0
17,6
100,0
66,8
18,5
14,6
100,0
66,0
18,9
15,1
100,0
69,5
18,3
12,3
100,0
67,8
20,4
11,9
100,0
69,6
19,3
11,2
100,0
88,2
7,0
4,9
100,0
88,3
6,0
5,7
100,0
89,3
4,2
6,5
100,0
87,4
5,3
7,3
100,0
90,2
4,8
5,0
100,0
88,8
4,6
6,6
100,0
89,4
4,6
6,1
100,0
87,1
5,1
7,8
100,0
88,1
4,4
7,4
100,0
25
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 8: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü
Reel sektöre verilen kredilerde küresel krizin etkisiyle 2009 yılında genel olarak azalma
yaşanmıştır. Reel sektöre verilen kredilerde ilk sırayı Çin alırken bu ülkeyi Japonya ve ABD takip
etmektedir. Çin’de 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %67’si reel kesime kullandırılırken, söz
konusu oran Japonya’da %34, ABD’de %19, AB-27’de %30 civarındadır. Bulgaristan ve
Slovenya’da reel kesime verilen kredilerin toplam krediler içindeki payı %60 civarındayken,
İngiltere’de %12’dir. Türkiye’de söz konusu dönemde küresel krizin etkileri daha sınırlı hissedilmiş
ve toplam krediler 2009 yılında euro bazında %5,8 artmıştır. Söz konusu oranın AB ortalaması
negatif %2,9’dur .
Reel Kesim Şirketlerine Verilen Krediler
2002
2003
2004
2005
2006
2007
550
502
478
560
638
704
1.843
1.157
1.052
1.047
999
958
1.174
908
899
1.143
1.129
1.205
340
432
469
566
616
742
341
388
455
580
760
908
İspanya
841
814
787
774
800
859
Almanya
547
589
615
647
728
824
İtalya
549
535
567
611
670
765
Fransa
440
399
418
528
616
679
İngiltere
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Güney Kore
206
214
224
242
260
297
Hollanda
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Rusya
v.y.
v.y.
v.y.
80
97
135
Brezilya
127
125
128
138
155
176
İsveç
55
65
86
107
144
175
İrlanda
132
131
114
122
129
140
Avusturya
v.y.
83
90
v.y.
121
140
Danimarka
37
38
46
76
105
111
Hindistan
172
146
142
188
196
286
Kanada
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
G.Afrika C.
79
83
84
88
95
105
Portekiz
25
31
40
67
81
112
Türkiye
91
87
86
91
97
110
Belçika
52
58
63
69
74
87
Yunanistan
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
İsviçre
40
37
34
37
42
51
Lüksemburg
33
35
38
41
45
51
Finlandiya
29
26
31
32
37
49
Polonya
45
34
37
44
42
47
Meksika
v.y.
v.y.
v.y.
29
33
36
Endonezya
14
14
15
19
24
29
Çek Cum.
15
18
21
23
26
29
Macaristan
v.y.
v.y.
7
9
15
20
Romanya
v.y.
v.y.
v.y.
11
12
16
G.Kıbrıs R.K.
6
7
9
11
13
18
Slovenya
v.y.
v.y.
5
6
7
12
Bulgaristan
6
6
6
7
10
12
Slovakya
5
4
5
7
10
13
Arjantin
2
2
3
4
7
9
Letonya
2
3
3
5
7
9
Litvanya
1
1
2
3
5
7
Estonya
6
3
3
3
4
4
Malta
3.613
3.721
3.893
4.312
4.902
5.582
AB-27
2.965
3.041
3.161
3.436
3.876
4.424
PB-16
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
Milyar €
Çin Halk C.
Japonya
ABD
Avustralya
BDDK
26
2008
2.185
1.214
1.269
718
969
947
880
846
599
348
326
v.y.
141
174
185
157
157
116
144
v.y.
120
109
122
101
78
66
60
55
49
42
34
31
24
22
21
16
15
14
11
10
7
5
5.961
4.844
2009
2.904
1.159
1.024
948
933
902
861
828
588
359
342
278
213
173
165
155
152
151
141
138
122
121
112
93
91
59
56
54
53
50
32
30
23
23
21
16
15
13
10
9
7
5
5.786
4.692
2009 GSYH’ya
Oran (%)
83,9
32,9
10,4
147,7
92,0
39,0
58,7
45,0
39,0
62,1
62,2
32,5
19,3
61,4
104,6
58,6
70,7
15,7
15,2
69,5
75,5
28,4
34,2
40,6
26,8
162,5
33,9
18,1
8,7
13,3
24,2
33,5
20,6
132,3
62,4
47,3
24,7
6,2
55,0
34,8
52,8
90,2
50,9
52,0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, 2010 yılında bir önceki yıla göre ticari kredilerde orta ve
küçük ölçekli bankalardan, büyük ölçekli bankalara doğru hafif bir kayma olduğu
görülmektedir. Bu durum, söz konusu yılda ölçek avantajının ticari kredilerde hacim yapmada
etkili olduğunun işareti olarak değerlendirilmektedir.
Toplam kredi hacminin en önemli bileşeni konumunda olan ticari kredilerin, %88,1’i mevduat
bankaları tarafından arz edilirken, %4,4’ü KYB’ler, %7,4’i ise katılım bankaları tarafından
kullanıma sunulmaktadır.
Grafik 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
4,8
5,3
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
6,1
4,6
4,6
7,8
7,4
5,1
4,4
90,2 88,8 89,4
88,2 88,3 89,3 87,4
87,1 88,1
Mevduat Bankaları
Büyük Ölçekli
6,6
2010
10
5,0
2009
20
4,2
7,3
2008
30
6,0
6,5
2007
40
7,0
5,7
2006
50
4,9
2005
60
(%)
2004
70
100
98
95
93
90
88
85
83
80
2003
800
780
760
740
720
700
680
660
640
620
2002
(%)
80
Kalkınma ve Yatırım
2.3. KOBĠ Kredileri
HHI’nın 1.000 puanın üzerinde olması sebebiyle 2006 yılında ılımlı yoğunlaşmış piyasa
görünümünde olan KOBİ kredileri piyasası, son yıllarda bu konumundan uzaklaşarak rekabetin
daha şiddetlendiği ve yoğunlaşma olmayan bir piyasaya dönüşmüştür. 2010 yılı itibarıyla, HHI
783,5 puan düzeyinde gerçekleşirken ilk 5 ve il 10 banka payları sırasıyla %56,9 ve %76,8
oranındadır.
Tablo 2.3-1: Küçük ve Orta Boy ĠĢletmelere Açılan Kredilerin YoğunlaĢma Göstergeleri
KOBİ Kredileri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2006
65,7
83,2
1.043,3
2007
61,4
80,7
872,8
2008
60,4
79,7
872,2
2009
57,2
76,6
821,2
2010
56,9
76,8
783,5
71,0
15,4
13,6
100,0
68,2
22,0
9,8
100,0
67,8
23,1
9,1
100,0
64,2
27,2
8,6
100,0
66,4
24,3
9,4
100,0
92,3
1,2
6,5
100,0
92,9
1,3
5,8
100,0
92,3
1,8
6,0
100,0
89,6
2,0
8,4
100,0
88,9
1,8
9,2
100,0
Ölçek dağılımı açısından bakıldığında KOBİ kredilerinin daha çok büyük ölçekli bankalar
tarafından arz edildiği görülmektedir. 2010 yılında büyük ölçekli bankalar KOBİ kredileri
pazarından %66,4 pay alırken, söz konusu oran orta ölçekli bankalar için %24,3, küçük ölçekli
bankalar için ise %9,4’tür. Bununla birlikte, büyük ölçekli bankaların ağırlığı toplam krediler veya
ticari krediler piyasasındaki kadar belirgin değildir.
BDDK
27
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Fonksiyonel dağılıma bakıldığında mevduat bankalarının KOBİ kredilerinde belirgin bir ağırlığı
gözlenmektedir. 2010 yılında KOBİ kredilerinin %88,9’u mevduat bankaları tarafından
sunulmuştur. Katılım bankaları bu piyasada hissedilir bir büyüme göstermiş ve bu piyasadan
aldıkları payı %9,2’ye yükseltmişlerdir.
Grafik 2.3-1: KOBĠ Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
(%)
1.000
60
95
93
800
50
40
30
600
90
400
88
20
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
5,8
6,0
1,2
1,3
1,8
92,9
2007
2006
2010
2009
2006
2008
0
2007
0
6,5
92,3
85
83
80
200
10
%
Mevduat Bankaları
Orta Ölçekli
HHI (sağ Eksen)
92,3
8,4
9,2
2,0
1,8
89,6
88,9
2010
100
98
2009
1.200
70
2008
80
Kalkınma ve Yatırım
Türkiye’de artan büyüme performansı ve finansal istikrarla birlikte KOBİ kredileri önemli bir pazar
haline gelmiştir. Kredi kullanmak isteyen KOBİ’lerin yarattığı talebi karşılamak isteyen bankalar
bu kredi segmentinde yeni ürünleri sunarak bu pazarı sürekli büyütmektedir. En çok KOBi kredisi
sunan bankalar daha çok özel sermayeli olmakla beraber, kamu sermayeli bankalar da bu
piyasada etkindir.
Tablo 2.3-2: KOBĠ Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
2006
AKBANK
Pay
2007
Pay
2008
Pay
2009
Pay
2010
Pay
17,5 T. GARANTİ B.
14,18 T. GARANTİ B.
15,2 T. HALK BANKASI
14,7 T. GARANTİ B.
12,6
2 T. İŞ BANKASI
16,0 T. HALK BANKASI
12,92 T. İŞ BANKASI
14,3 T. GARANTİ B.
13,5 T. HALK BANKASI
12,4
3 T. HALK BANKASI
15,3 T. İŞ BANKASI
12,73 T. HALK BANKASI
12,3 T. İŞ BANKASI
13,0 YAPI VE KRE. B.
11,8
4 T. GARANTİ B.
11,6 YAPI VE KRE. B.
10,99 YAPI VE KRE. B.
9,8 YAPI VE KRE. B.
9,0 T. İŞ BANKASI
11,4
5 FİNANSBANK
5,4 AKBANK
10,57 AKBANK
8,8 AKBANK
6,9 AKBANK
8,7
6 T. VAKIFLAR B.
4,2 T. EKONOMİ B.
4,3 FİNANSBANK
4,3 T.C. ZİRAAT B.
4,9
1
4,906 FİNANSBANK
7 YAPI VE KRE. B.
3,7 T. VAKIFLAR B.
4,2 ING BANK
4,1 T. VAKIFLAR B.
4,6
8 ING BANK
3,5 DENİZBANK
3,759 DENİZBANK
3,82 T. VAKIFLAR B.
3,8 T. EKONOMİ B.
3,9 FİNANSBANK
3,9
9 T. FİNANS KATILIM B.
3,4 ING BANK
3,529 T. EKONOMİ B.
3,6 T.C. ZİRAAT B.
3,7 T. EKONOMİ B.
3,3
10 T.C. ZİRAAT B.
2,8 FİNANSBANK
3,338 ING BANK
3,5 T. VAKIFLAR B.
3,4 ING BANK
3,2
2.4. Tüketici Kredileri
Türkiye’de finansal istikrarsızlığın baskın olduğu yüksek enflasyonlu ve düşük büyüme hızlı
yıllarda yeterince gelişim göstermeyen tüketici kredileri, son yıllarda giderek artan bir öneme
sahip olmaktadır. Kamu borçlanma gereksiniminin azalması, kişi başına düşen gelirin artması ve
hanehalkının borçlanma kısıtlarının esnekleşmesiyle, tüketici kredileri pazarı bankacılık
sektöründe en hızlı büyüyen alanlardan birisi olmaktadır. Finansal kriz dönemlerinde ertelenen
talebinin canlanmasıyla ivmelenen tüketici kredisi talebini bu piyasada rekabeti artırmıştır.
Bu piyasada 2000-2004 yılları arasında yoğunlaşma yönünde bir eğilim görülmüştür. Ancak,
2004-2010 arasında İlk 5 banka payı ve HHI ölçütü açısından gözlenen eğilim, bu pazarın
rekabetçi yapısını koruyacağına işaret etmektedir. Nitekim HHI değeri son 6 yıldır hafif düşme
eğiliminde olup, 2010 itibarıyla 952,5 puan düzeyindedir.
BDDK
28
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri4
Tüketici Kredileri (%)
2000
2001
İlk 5 Banka
49,0
İlk 10 Banka
72,5
80,5
674,2
852,4
HHI
57,0
2002
2003
2004
2005
2006
63,1
2007
60,6
59,6
2008
2009
2010
58,9
58,1
59,4
59,6
68,3
66,7
86,9
91,2
91,7
86,8
87,0
87,2
87,3
88,0
89,0
931,0 1.088,0 1.082,0
979,0
928,0
905,0
907,0
924,4
952,5
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
51,5
63,7
65,3
71,6
71,8
69,2
70,5
71,3
72,4
72,7
75,0
Orta Ölçekli
30,5
26,8
32,1
27,3
26,7
25,5
24,2
24,4
23,8
24,3
22,2
Küçük Ölçekli
18,0
9,6
2,6
1,1
1,4
5,2
5,4
4,3
3,8
3,0
2,9
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
98,6
100,0
100,0
100,0
99,9
96,6
96,5
97,1
97,5
97,0
96,9
Kalkınma ve Yatırım
1,4
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,1
0,3
0,3
0,3
0,3
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
3,3
3,3
2,6
2,2
2,7
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Toplam
2,9
100,0
Diğer kredi kalemlerin de olduğu gibi tüketici kredilerinde de mevduat bankalarının baskınlığı
devam etmektedir. Tüketici kredilerinin %96,9’u 2010 yılında mevduat bankaları tarafından
sunulmuştur. Katılım bankalarının payı ise %2,9 düzeyi ile toplam krediler ve KOBİ kredilerine
göre daha düşüktür. Tüketici kredileri piyasasında %75 paya sahip büyük ölçekli bankalar, bu
alanda toplam krediler ve KOBİ kredileri piyasasına göre daha az baskın durumdadır.
Grafik 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
(%)
1.200
100
1.000
(%)
0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
0,1 0,0 0,1 0,3 0,3 0,3 0,3
3,3 3,3 2,6 2,2 2,7 2,9
800
600
90
100,0 100,0 100,0 100,0 99,9
400
96,6 96,5 97,1 97,5 97,0 96,9
200
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
Mevduat Bankaları
2010
2009
2008
2007
2005
2006
2003
2004
2001
2002
80
2000
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2003
2001
2002
0
2000
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Katılım Bankaları
2010 yılı itibarıyla tüketici kredileri pazarında en yüksek pay %17,3 ile kamu sermayeli bir
bankaya aittir. İlk 5 banka arasında 3 adet özel sermayeli ve iki adet kamu sermayeli banka
yer almaktadır. Toplam tüketici kredilerinin yaklaşık %59,4’ü söz konusu bu beş banka
tarafından kullandırılmaktır.
Banka Raporlama Sistemleri Formlarındaki kısmi eksiklikler nedeniyle, 2000-2004 yıllarında katılım bankaları hariç
hesaplanmıştır.
4
BDDK
29
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 9: Konut DıĢı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü
Ülkelerin bankacılık sektörlerinde konut dışı alanda kullandırılan tüketici kredileri
değerlendirildiğinde, büyüklük sıralamasında ABD ilk sırada yer almakta, bu ülkeyi Kanada ve
Almanya takip etmektedir. 2009 yılı itibarıyla, diğer bireysel krediler piyasasında AB üyesi 27
ülkenin ortalaması 68 milyar Euro, Türkiye’de ise 32 milyar Euro civarındadır.
Konut Dışı Tüketici Kredileri
Milyar €
ABD
2003
1.344
2004
1.343
2005
1.668
2006
1.500
2007
1.526
2008
1.547
2009
1.305
2009 GSYH’ya
Oran (%)
13,3
Kanada
Almanya
388
494
288
488
383
479
390
464
333
454
545
452
633
453
68,3
19,6
Fransa
İspanya
200
133
207
147
216
173
222
203
233
223
235
231
237
220
12,9
21,7
İtalya
İngiltere
156
241
166
266
175
261
187
275
199
260
205
197
215
203
14,7
13,4
G.Kore
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
162
183
31,7
Rusya
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
157
18,4
Avustralya
G.Afrika
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
89
v.y.
93
v.y.
113
v.y.
118
v.y.
130
129
20,3
65,1
İsveç
Avusturya
54
29
57
46
62
56
70
54
74
56
69
57
76
56
27,0
21,2
Polonya
Hollanda
14
43
20
46
24
48
29
52
40
47
45
48
51
46
17,1
8,4
Danimarka
İrlanda
28
17
30
20
34
25
39
29
47
32
48
33
45
33
20,9
20,9
Türkiye*
Yunanistan
7
14
13
19
21
23
25
28
37
30
37
31
32
30
7,5
13,1
Portekiz
Finlandiya
19
17
20
19
21
21
24
23
27
24
28
26
28
27
17,3
16,3
Macaristan
Belçika
3
24
5
25
6
27
8
28
11
28
14
29
27
25
30,2
7,6
Romanya
Arjantin
v.y.
5
3
6
5
9
9
10
16
11
19
13
18
13
16,1
6,1
Lüksemburg
Çek Cum.
15
3
14
4
14
5
14
6
13
8
12
10
13
11
35,8
8,3
G. Kıbrıs R.K.
Bulgaristan
v.y.
v.y.
v.y.
2
8
3
9
3
9
4
11
5
10
6
57,5
17,7
Slovakya
Slovenya
0
v.y.
1
3
2
3
2
3
3
4
4
4
4
4
6,6
11,9
Letonya
Litvanya
0
v.y.
1
1
1
1
2
2
2
2
2
3
2
2
11,0
7,7
Estonya
Malta
0
1
0
v.y.
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
7,5
18,0
1.784
1.328
1.850
1.371
1.821
1.403
1.834
1.404
16,1
15,6
AB27
1.506
1.607
1.690
PB16
1.160
1.220
1.279
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
(*) Türkiye verisi kredi kartları, taşıt, ihtiyaç, diğer ile bireysel kredilerin (konut kredisi hariç) toplamıdır.
BDDK
30
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 2.4-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması
(%)
2000
Pay
Pay
2010
Pay
1
T.İŞBANKASI B.
12,5
T.C.ZİRAAT B.
2004
15,6
Pay
T.C. ZİRAAT B.
2006
14,1
Pay
T.C. ZİRAAT B.
2007
14,1
Pay
T.C. ZİRAAT B.
2008
15,2
T.C. ZİRAAT B.
17,3
2
T.VAKIFLA B.
11,7
T.İŞ BANKASI
14,1
AKBANK
12,8
AKBANK
12,8
T. İŞ BANKASI
11,8
T. İŞ BANKASI
11,0
3
T.GARANTİ B.
10,7
T.VAKIFLAR B.
11,8
T. İŞ BANKASI
12,1
T. İŞ BANKASI
12,1
AKBANK
11,4
T. GARANTİ B.
10,6
4
DEMİRBANK
8,2
YAPI VE KREDİ B.
9,4
T. VAKIFLAR B.
11,8
T. GARANTİ B.
11,8
T. GARANTİ B.
11,1
T. VAKIFLAR B.
10,4
5
T.EMLAK B.
5,9
OYAKBANK
8,6
OYAKBANK
8,9
T. VAKIFLAR B.
8,8
T. VAKIFLAR B.
9,4
AKBANK
10,1
6
AKBANK
5,7
HSBC BANK
7,6
HSBC BANK
6,5
FİNANSBANK
6,5
YAPI VE KREDİ B.
7,3
T. HALK B.
8,2
7
YAPI VE KR. B.
5,4
AKBANK
6,8
YAPI VE KREDİ B.
5,9
YAPI VE KREDİ B.
6,0
FİNANSBANK
6,8
YAP. VE KR. B.
7,4
8
FİNANSBANK
4,6
T.GARANTİ B.
5,9
T. GARANTİ B.
5,7
T. HALK BANKASI
5,7
T. HALK BANKASI
6,1
FİNANSBANK
7,0
9
T.C.ZİRAAT B.
3,9
FİNANSBANK
3,6
FİNANSBANK
4,9
HSBC BANK
4,9
DENİZBANK
4,2
DENİZBANK
3,9
10
PAMUKBANK
3,8
PAMUKBANK
3,4
T. HALK BANKASI
4,5
OYAKBANK
4,5
ING BANK
4,0
ING BANK
3,1
2.5. Konut Kredileri
Ekonomik büyüme performansı, kişi başına gelirin artması, nitelikli konut ihtiyacının yüksek
olması, toplu konut projeleri ile oluşan konut arzı, ilgili düzenlemeler ve iniş eğiliminde olan reel
faizler, konut kredisi pazarının son yıllarda en hızlı büyüyen bankacılık faaliyetlerinden biri
olmasını sağlamıştır. 2009 yılında %15,4 büyüyen konut kredileri 2010 yılında %35,4 artmıştır.
Nitelikli konut açığının yüksek olması nedeniyle söz konusu piyasanın olumlu ekonomik iklim
devam ettiği sürece büyümeye devam etmesi beklenmektedir.
Tablo 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri
Konut Kredileri (%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İlk 5 Banka
59,9
11,3
63,9
59,7
56,6
56,5
55,8
54,1
54,3
İlk 10 Banka
88,2
27,4
91,9
85,8
86,5
85,2
84,5
84,8
86,3
991,0
1.163,2
1.048,0
920,0
868,0
844,0
849,0
833,2
853,9
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
44,7
57,0
60,6
64,4
66,9
66,1
66,8
66,9
69,3
Orta Ölçekli
50,1
40,3
36,6
28,7
25,9
26,6
27,5
28,8
26,8
5,2
2,7
2,8
6,9
7,2
7,3
5,7
4,3
4,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
95,2
94,4
95,0
95,5
94,8
94,5
Kalkınma ve Yatırım
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,2
0,3
0,2
0,1
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,0
4,8
5,6
4,8
4,2
5,0
5,5
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Toplam
2010 yılında konut kredileri piyasa yapısı açısından analiz edildiğinde, HHI ölçütü açısından
853,9 puanla yoğunlaşma olmayan ve ilk 5 banka payının %54,3 olduğu bir görünümü tespit
etmek mümkündür.
Fonksiyonel açıdan bakıldığında mevduat bankalarının %94,5 ile öncü olduğu bu piyasada
katılım bankaları büyüme eğilimindedir. Diğer taraftan büyük ve orta ölçekli bankalar bu
piyasada ağırlıklı bir rol oynamakta olup, küçük ölçekli bankaların gösterdiği atılım son üç yıldır
yavaşlamış gözükmektedir.
BDDK
31
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 10: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü
Küresel krizin olumsuz etkileri dünya genelinde konut kredilerinde büyümenin gevşemesine neden
olmuştur. Konut kredilerinde ABD ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi İngiltere ve Almanya takip etmiştir.
AB-27’de ortalama konut kredileri hacmi 2009 yılında 188 milyar euro civarındadır. Türkiye’nin 2009
yılı itibarıyla konut kredileri son yıllardaki güçlü büyümesine rağmen 28 milyar euro civarındadır.
Türk bankacılık sektöründe konut kredileri geçmiş yıllarda çok düşük bir paya sahipken güçlü
büyümeyle birlikte 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %11’ine ulaşmıştır. Söz konusu oran AB-27
ortalaması olan %27’nin altındadır.
Ülkeler
ABD
İngiltere
Almanya
Fransa
İspanya
Avustralya
Hollanda
Kanada
İtalya
Danimarka
İsviçre
İsveç
G.Afrika
G.Kore
Portekiz
İrlanda
Belçika
Avusturya
Finlandiya
Yunanistan
Polonya
Türkiye
Rusya
Çek Cum.
Lüksemburg
Macaristan
G. Kıbrıs R.K.
Slovakya
Letonya
Estonya
Litvanya
Romanya
Bulgaristan
Slovenya
Malta
Arjantin
S.Arabistan
AB27
PB16
2003
2.264
908
937
385
278
v.y.
302
117
154
154
v.y.
84
v.y.
v.y.
67
55
72
40
36
26
8
0
v.y.
5
8
6
v.y.
1
1
1
1
v.y.
v.y.
1
1
2
1
3.531
2.361
Konut Alımı Amaçlı Bireysel Krediler (Milyar €)
2004
2005
2006
2007
2008
2.479
3.161
3.188
2.997
3.127
975
1.065
1.1530
1.100
787
950
961
976
968
960
432
495
570
643
691
336
448
547
627
658
v.y.
320
349
404
391
332
369
383
393
376
261
337
315
429
329
185
217
244
266
264
169
194
216
237
253
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
220
98
107
126
134
128
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
144
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
125
71
80
92
101
105
74
95
111
124
115
80
95
107
114
86
48
54
61
65
71
42
49
55
62
68
33
43
52
63
65
9
13
21
33
47
1
8
13
19
18
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
29
7
9
8
v.y.
2
1
2
1
0
1
1
1
1
1
3.865
2.592
10
11
9
4
3
3
3
2
1
1
1
2
1
2
4.326
2.921
14
12
11
6
5
5
4
3
2
2
2
2
1
1
4.774
3.217
19
15
12
7
6
7
6
5
4
3
3
2
2
1
5.006
3.444
23
16
15
9
9
7
6
6
5
4
3
2
2
1
4.781
3.499
2009
3.007
992
962
716
657
560
378
372
280
267
256
152
143
142
111
110
79
73
72
68
53
21
27
26
17
15
10
9
7
6
6
6
4
4
2
2
2
5.084
3.551
2009 GSYH’ya
Oran (%)
30,7
65,7
41,6
38,9
64,8
87,3
68,7
40,1
19,1
124,2
75,1
53,9
72,1
24,6
68,7
69,7
24,2
27,6
43,6
29,7
17,8
4,9
3,1
19,7
46,8
16,8
57,5
14,8
38,5
45,3
23,2
5,4
11,8
11,9
36,1
0,9
0,6
44,7
39,4
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
BDDK
32
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
(%)
100
1.200
98
4,8
1.000
95
0,0
800
93
90
600
0,2
5,0
5,5
0,2
0,1
95,2 94,4 95,0 95,5 94,8 94,5
Mevduat Bankaları
2010
2009
2008
2007
2006
2004
2002
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
2005
80
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0,0
4,2
0,3
83
0
2003
4,8
85
200
2002
5,6
100,0 100,0 100,0
88
400
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
(%)
0,0 0,0 0,0
1.400
2003
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Kalkınma ve Yatırım
2010 yılı itibarıyla bu pazarda, ilk 10 banka sırlamasında birincilik özel sermayeli bir bankaya
aittir. İlk dört bankanın payı %10 üzerinde olup, bu paylar birbirine çok yakındır. Kamu sermayeli
bankalar da toplamda %26,6’lık pay ile önemli bir piyasa payına sahiptir. Güçlü teminat yapısı
ve düşük takibe düşme oranları sebebiyle söz konusu kredilendirme türünün bankalar
açısından cazip bir iş alanı olmaya devam etmesi muhtemeldir.
Tablo 2.5-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması
(%)
2002
Pay
2004
Pay
2006
Pay
2007
Pay
2008
Pay
2010
Pay
1
HSBC B.
17,6
HSBC BANK
17,7
AKBANK
12,8
T. GARANTİ B.
12,9
T. GARANTİ B.
12.9
T. GARANTİ B.
2
T.GARANTİ B.
14,2
AKBANK
13,3
T.C.ZİRAAT B.
12,7
AKBANK
12,4
T.C. ZİRAAT B.
12.5
T.C. ZİRAAT B.
12,7
11,9
3
T.VAKIFLAR B.
13,8
T.VAKIFLAR B.
11,7
T.İŞ BANKASI
11,9
T.C. ZİRAAT B.
10,8
AKBANK
11.7
AKBANK
10,2
4
T. İŞ BANKASI
7,4
T.İŞ BANKASI
10,9
T.GARANTİ B.
10,5
T. İŞ BANKASI
10,6
FİNANSBANK
9.8
T. İŞ BANKASI
10,2
5
ING BANK
6,8
T.C.ZİRAAT B.
10,4
FİNANSBANK
8,7
FİNANSBANK
9,9
T. İŞ BANKASI
8.9
FİNANS B.
9,1
6
YAPI VE KR. B.
6,6
OYAKBANK
8,5
T.VAKIFLAR B.
8,4
T. VAKIFLAR B.
7,4
YAPI VE KREDİ B.
8.0
T.VAKIFLAR B.
8,8
7
PAMUKBANK
6,1
T.GARANTİ B.
8,1
YAPI VE KREDİ B.
6,6
YAPI VE KREDİ B.
6,9
T.VAKIFLAR B.
7.8
YAPI VE KREDİ B
8,4
8
FİNANSBANK
5,9
YAPI VE KREDİ B.
5,0
HSBC BANK
5,8
T. HALK BANKASI
5,2
T. HALK BANKASI
5.0
T. HALK B.
5,9
9
BİRLEŞ. FON B.
5,8
FİNANSBANK
4,3
OYAKBANK
5,2
HSBC BANK
4,9
ING BANK
3.9
DENİZ BANK
4,1
10
KOÇBANK
3,9
MILLENNIUM B.
2,1
T.HALK B.
3,9
OYAKBANK
4,3
HSBC BANK
3.9
ING BANK
3,6
2.6. Kredi Kartları Alacakları
Bireysel kredilerin önemli bir bileşeni olan kredi kartları piyasası, diğer kredi kalemlerinin aksine
ılımlı derecede de olsa yoğunlaşma olan (HHI>1.000 puan) bir pazar konumundadır.
Tablo 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢma Göstergeleri
Kredi Kartı (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Toplam
BDDK
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
63,0
66,6
71,5
75,0
75,6
77,6
80,7
78,5
77,3
72,5
70,8
83,6
87,6
90,2
91,8
93,7
93,6
94,8
93,2
92,6
92,5
92,7
1.182,4 1.128,2 1.390,0 1.421,0 1.388,0 1.447,0 1.576,0 1.447,0 1.355,0 1.325,5 1.291,1
69,8
16,6
13,6
100,0
79,3
14,0
6,7
100,0
75,1
21,8
3,1
100,0
76,8
21,2
2,0
100,0
76,4
22,2
1,4
100,0
77,0
20,0
3,0
100,0
78,6
19,4
2,0
100,0
74,1
24,1
1,9
100,0
72,7
24,2
3,1
100,0
72,5
25,2
2,3
100,0
70,8
27,3
1,9
100,0
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
98,8
1,2
100
98,6
1,4
100
98,4
1,6
100
98,1
1,9
100
98,1
1,9
100
98,1
1,9
100
33
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Söz konusu piyasada, ürün maliyeti ve kredi riskinin diğer kredi türlerine göre daha yüksek
olması nedeniyle, rekabetçi fiyatlamanın daha zor olduğu değerlendirilmektedir. Bu nedenle
tüketiciler, bu piyasada daha yüksek maliyetlerle hizmet almaktadırlar.
2010 yılı itibarıyla yoğunlaşma düzeyi HHI, ilk 5 ve ilk 10 banka 2009 yılına göre azalma
eğilimindedir. Bu çerçevede, daha rekabetçi bir yapının ortaya çıkması tüketiciler açısından
yararlı olabilecektir.
Grafik 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
100
(%)
0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,2 1,4 1,6 1,9 1,9 1,9
90
80
100,0100,0100,0100,0100,0 98,8 98,6 98,4 98,1 98,1 98,1
70
Mevduat Bankaları
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2003
2000
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
2001
60
2010
2009
2007
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
2008
2005
2006
2003
2004
2002
2001
2000
1.800
1.600
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2002
(%)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Katılım Bankaları
Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, son yıllarda, büyük ölçekli bankaların pazar payında orta
ölçekli bankalar lehine azalma eğilimi devam etmektedir. Küçük ölçekli bankaların payı da son
iki yıldır azalmıştır. Fonksiyonel boyutta ise katılım bankalarının payında son yıllarda artış eğilimi
görülmekle birlikte, mevduat bankalarının bu piyasadaki baskınlığı açık bir şekilde
gözlenmektedir.
Tablo 2.6-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması
(%)
2000
Pay
2002
1
YAPI VE KR. B.
27,3
YAPI VE KR. B.
2
T.İŞ BANKASI
10,8
3
T.GARANTİ B.
8,8
4
AKBANK
Pay
2004
Pay
2007
Pay
2008
26,3
YAPI VE KR. B
22,4
YAPI VE KR. B
23,6
YAPI VE KR. B
T.GARANTİ B.
19,5
T.GARANTİ B.
20,4
T. GARANTİ B.
20,1
T.İŞ BANKASI
10,9
AKBANK
13,7
AKBANK
13,8
8,1
AKBANK
7,7
T. İŞ BANKASI
11,8
T. İŞ BANKASI
Pay
2010
Pay
21.0
YAPI VE KR. B
18,7
T. GARANTİ B.
19.7
T. GARANTİ B.
17,5
AKBANK
13.9
AKBANK
15,1
12,0
T. İŞ BANKASI
12.8
FİNANSBANK
14,1
5
T.VAKIFLAR B.
8,0
HSBC BANK
7,1
HSBC BANK
7,2
FİNANSBANK
9,0
FİNANSBANK
9.9
T. İŞ BANKASI
12,1
6
PAMUKBANK
6,4
T.VAKIFLAR B.
5,4
FİNANSBANK
6,7
HSBC BANK
6,9
HSBC BANK
6.7
HSBC BANK
5,4
3,2
7
T.C.ZİRAAT B.
5,5
T.C.ZİRAAT B.
4,3
T. VAKIFLAR B.
4,3
FORTİS BANK
2,2
CITIBANK
2.5
T. VAKIFLAR B.
8
DEMİRBANK
3,5
PAMUKBANK
3,6
FORTİS BANK
3,1
T. VAKIFLAR B.
2,0
T. VAKIFLAR B.
2.2
T.C. ZİRAAT B.
2,7
9
CITIBANK
3,2
FİNANSBANK
2,9
DENİZBANK
2,1
CITIBANK
1,9
T.C. ZİRAAT B.
2.0
DENİZBANK
2,3
10
ŞEKERBANK
1,9
CITIBANK
2,5
T.C. ZİRAAT B.
2,0
DENİZBANK
1,7
FORTİS BANK
1.9
CITIBANK
1,6
Diğer kredi piyasalarından farklı olarak, kredi kartları piyasasında özel sermayeli bankaların
hâkimiyeti daha belirgindir. İlk 10 banka içinde iki adet kamu bankası yer alırken, diğer
bankalar özel sermayelidir. Yaygın şube ağı, bireysel kredilerdeki tarihsel deneyimin kredi
kartları müşterisi ve dolayısıyla kredi hacminde ilk sıralarda yer almada etkili olduğu
görülmektedir.
BDDK
34
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 11: Ödeme Araçları ĠĢlem Hacminin Küresel Görünümü
BIS’in Ödemeler Sistemi Komitesi (CPSS) tarafından yıllık olarak hazırlanan Kırmızı Kitap üye ülkelerin
ödemeler sistemi üzerine bilgileri içermektedir. Söz konusu kitapta ödeme araçlarının işlem hacimleri de
yer almaktadır. Rapora göre ödeme araçları toplam işlem hacmi 2009 yılı itibarıyla 535,5 trilyon ABD
dolarına ulaşmıştır. Söz konusu yılda işlem hacminde yıllık %9,4 reel azalış olmuştur. 2009 yılında ödeme
araçları içinde kredi transferleri %75 ile en yüksek paya sahiptir. Ödeme araçları işlem piyasasında, çek
transferlerinin %10, elektronik bankacılığın %5, kredi kartı işlem hacminin ise %1,5 payı vardır. Ödeme
araçlarının işlem hacmi ülkeler bazında değerlendirildiğinde en yüksek payın %21 ile İngiltere’nin
olduğu, bu ülkeyi %17 ile Almanya, %15’er pay ile ABD ve Fransa’nın takip ettiği görülmektedir.
Milyar $
İngiltere
Almanya
Çin Halk C.
ABD
Fransa
Hindistan
S.Arabistan
Meksika
Güney Kore
Brezilya
İtalya
Rusya
Avustralya
Kanada
Hollanda
Belçika
İsviçre
İsveç
Singapur
Türkiye
Japonya
G.Afrika C.
Toplam
Ödeme Araçları Toplam İşlem Hacmi
2005
2006
2007
2008
2009
151.386 172.814 214.907 155.432 109.899
43.705
45.349
98.726 107.218
93.192
50.775
64.474
73.381
80.125
72.552
75.541
78.135
79.629
79.264
21.463
27.200
30.604
34.198
33.594
5.209
8.204
15.298
17.211
23.372
2.913
3.902
9.242
9.888
16.640
4.942
7.641
7.646
9.786
14.766
8.720
12.837
15.487
15.140
14.192
4.679
6.339
8.562
11.456
13.309
9.816
10.703
13.120
14.364
12.925
9.442
12.626
18.631
21.023
12.018
7.848
8.737
11.309
11.928
10.766
8.271
9.728
11.151
11.335
9.457
6.882
7.621
8.577
9.058
8.054
4.502
4.526
5.830
6.754
6.515
2.880
3.091
3.414
3.992
3.792
1.186
1.335
1.645
1.842
1.619
366
441
600
631
586
58
70
100
131
122
26.395
26.070
28.111
31.388
Top.İşlem Hacmi Yıllık Reel Art., %
2005
2006
2007
2008
2009
2,9
10,2
11,7
-23,9
-18,7
5,8
0,9
95,1
-1,1
-8,8
14,1
-0,2
9,7
385.367
486.811
634.259
613.858
535.456
-84,7
50,1
24,2
1,5
62,1
127,4
-3,5
14,5
15,7
10,1
24,1
12,9
6,4
1,6
16
5
11
26,3
19,9
5,2
1,3
9,2
-2,7
24,1
10,8
19,2
-1,1
-3,4
0,6
-1,5
-3,4
3,7
3
5,6
-7,4
18
-3,1
3,2
36,6
60,2
73,8
5,6
20,8
-6,1
-32,9
-5,6
-10,9
-7,4
1,5
-4,4
0
-5
4,4
1,8
23,1
54,5
31
49,3
34,4
17,5
5,6
17,9
8,2
7,9
7,9
-2,7
6,8
9,5
13,7
16,8
1,8
-22,1
10,3
26,6
-7
-9,4
5,5
6,7
2,6
7,3
7
18,1
7,2
1,7
9
7,1
15.617
16.721
2.638
371
3.926
4.850
3.698
7.024
9.055
3.652
4.586
6.509
4.297
2.760
1.063
57
Kredi Transferleri
2006
2007
2008
167.525 209.080 150.213
39.790
82.779
89.466
21.947
31.977
36.069
17.687
19.603
20.737
22.226
25.152
28.451
5.466
11.919
14.162
434
499
750
6.553
6.511
8.689
6.313
7.757
7.533
5.283
7.297
9.884
7.720
9.763
10.883
12.202
18.154
20.331
4.146
5.428
5.855
5.573
6.537
6.731
7.207
8.096
8.490
4.322
5.593
6.506
2.969
3.298
3.856
1.202
1.483
1.685
68
88
108
21.431
21.680
23.704
26.639
293.243
360.313
484.718
457.038
2005
146.309
38.679
2009
105.863
76.714
39.572
20.541
28.532
21.012
772
13.893
7.374
9.310
10.048
11.755
5.245
5.570
7.545
6.288
3.658
1.459
109
26.212
1.600
403.072
Ülkede basılan kartlarla yapılan kredi kartı işlem hacminde Türkiye’nin payı 2009 itibarıyla %1,6’dır. Kredi
kartı işlem hacminde ABD’nin payı %43,4’tür. Çek ödemeleri ABD ve Çin Halk Cumhuriyetinde yoğun
olarak kullanılmakta olup söz konusu ülkelerin 2009 yılı itibarıyla payları sırasıyla %39,0 ve %37,5’dir. Son
yıllarda önemli bir ödeme aracı haline gelen e-bankacılıkta verisi olan ülkelerden Japonya ve İtalya’nın
önemli payı olduğu görülmektedir.
Milyar $
ABD
Çin Halk C.
İngiltere
Fransa
Kanada
G.Kore
Avustralya
Almanya
Hindistan
Brezilya
İtalya
S. Arabistan
Hollanda
Türkiye
İsveç
Belçika
İsviçre
Meksika
G.Afrika C.
Rusya
Singapur
Japonya
Toplam
2005
2.646
573
323
286
258
173
197
72
137
73
85
58
69
52
53
29
12
17
299
5.237
Kredi Kartı İşlem Hacmi
2006
2007
2008
2.969
3.288
3.491
242
406
577
632
759
748
355
425
486
337
392
433
306
363
358
191
238
269
205
198
225
76
123
161
101
140
182
150
176
171
83
93
115
94
110
128
70
100
131
74
91
105
56
67
77
56
63
74
35
42
48
15
21
306
6.179
26
27
336
7.225
47
33
418
8.006
2009
3.386
1.005
658
472
403
331
270
218
195
194
165
125
122
122
93
76
75
43
43
40
33
7.798
2005
41.746
3.056
2.702
3.045
3.492
1.266
642
2.568
909
1.442
135
Çek Ödemeleri
2006
2007
2008
41.600 40.946 40.919
28.587
32.091
36.735
3.103
3.300
2.755
2.769
2.975
3.028
3.402
3.723
3.613
6.074
7.195
7.095
1.283
1.551
1.379
756
582
561
2.656
3.244
2.872
956
1.125
1.390
1.504
1.597
1.599
134
159
190
7
85
3
983
7
75
3
1.044
9
86
2
1.081
10
74
2
1.037
1
269
4.802
65.889
3
323
4.109
97.105
2
449
3.933
102.500
0
446
4.186
106.511
2009
41.120
39.549
1.996
2.552
2.955
6.362
1.198
439
2.151
1.255
1.264
175
5
60
2
819
281
0
402
3.993
105.380
E-Bankacılık
2007
2008
2005
2006
2009
0.053
0.05
0.073
0.099
0.112
0.117
0.119
0.114
0.085
0.072
0.111
0.13
0.219
0.224
0.202
0.192
1.589
0.118
2.827
0.164
4.624
0.291
6.702
0.501
7.229
0.494
0.552
0.651
0.704
0.663
0.605
0.056
0.557
0.056
0.541
0.067
0.516
0.065
0.437
0.064
0.05
0.852
0.057
0.959
4.119
5.425
0.063
1.143
4.935
12.591
0.396
1.349
8.135
18.567
1.076
1.325
13.514
25.195
Kaynak, BIS CPSS
BDDK
35
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
5
2.7. Mevduat
2002-2002 dönemi ve 2008 yılı hariç HHI ölçütüne göre yoğunlaşma olmayan piyasa yapısına
sahip olan toplam mevduat piyasası 2010 yılı itibarıyla 1.042 puanla ılımlı bir yoğunlaşma arz
etmektedir. Çok sayıda bankanın sistemden çıkmasının etkisiyle ve küçük ölçekli bankaların söz
konusu piyasadan aldıkları payın göreli olarak azalmasıyla, ılımlı yoğunlaşmanın görüldüğü bir
pazarın varlığı devam etmektedir. İlk 5 ve ilk 10 banka paylarının 2010 yılında yıllık bazda
artmaya devam etmesi, bu piyasadaki ılımlı yoğunlaşmayı teyit etmektedir.
Tablo 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢma Göstergeleri
Mevduat (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İlk 5 Banka
49,7
56,7
60,8
61,4
62,9
63,9
63,2
62,2
62,3
62,6
63,1
İlk 10 Banka
70,6
82,8
84,5
85,3
86,8
86,9
87,3
86,3
86,1
86,1
86,9
720,7
878,2
969,8
1.027,0
1.090,3
1.056,7
1.034,1
1.003,3
994,9
Büyük Ölçekli
78,6
78,6
78,6
78,4
76,6
76,9
79,5
78,3
78,6
78,5
78,8
Orta Ölçekli
14,6
14,6
14,6
15,0
16,3
15,7
13,8
15,7
15,2
16,6
16,5
HHI
1.015,3 1.042,0
Ölçeğe Göre Dağılım
Küçük Ölçekli
6,8
6,8
6,8
6,6
7,1
7,4
6,7
6,0
6,3
4,9
4,7
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Mevduat Bankaları
96,7
96,7
96,7
96,8
96,6
96,5
96,4
95,8
95,8
94,8
94,6
Kalkınma ve Yatırım
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Katılım Bankaları
3,3
3,3
3,3
3,2
3,4
3,5
3,6
4,2
4,2
5,2
5,4
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Toplam
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının ağırlıklı olduğu mevduat kaleminde,
katılım bankalarının piyasa paylarını arttırmaya devam ederek 2010 yılında %5,4’e ulaştıkları
görülmektedir. Diğer taraftan, toplam mevduatın %78,8’i büyük ölçekli, %16,5’i orta ölçekli
ve %4,7’si küçük ölçekli bankalardadır.
Grafik 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
Mevduat Bankaları
2010
94,8 94,6
2009
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2002
2003
2001
0
2000
0
96,7 96,7 96,7 96,896,6 96,5 96,4 95,8 95,8
2007
200
2008
20
2005
400
2006
600
40
3,3 3,3 3,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 4,2
5,2 5,4
2003
800
60
(%)
2004
1.000
80
100
98
95
93
90
88
85
83
80
2001
1.200
2002
(%)
2000
100
Katılım Bankaları
Mevduatta ilk 10 banka sıralamasında kamu sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu
görülmektedir. 2010 yılında birinci sırada yer alan kamu sermayeli bir banka toplam mevduatın
%19,9’unu toplamıştır. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası sektörde en çok mevduat
(katılım fonu) toplayan bankalara arasında 10 unculuğa yerleşmiştir.
5 Katılım
BDDK
bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dâhildir.
36
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 2.7-2: Mevduatta Ġlk 10 Banka Sıralaması
(%)
2000
1
T.C.ZİRAAT B.
Pay
18,5 T.C.ZİRAAT B.
2002
19,6
Pay
T.C.ZİRAAT B.
2004
22,8
Pay
T.C.ZİRAAT B.
2006
Pay
19,1
T.C.ZİRAAT B.
2008
18,0
Pay
T.C.ZİRAAT B.
2010
Pay
19,9
2
T.HALK B.
10,6 T.İŞ BANKASI
11,6
T.İŞ BANKASI
12,0
T.İŞ BANKASI
14,2
T.İŞ BANKASI
13,6
T.İŞ BANKASI
13,8
3
T.İŞ BANKASI
7,6 AKBANK
11,4
T.HALK B.
9,9
AKBANK
10,5
T.GARANTİ B.
11,2
T.GARANTİ B.
11,3
4
AKBANK
6,6 YAPI VE KR. B.
9,1
AKBANK
9,6
YAPI VE KREDİ B.
9,9
AKBANK
10,6
AKBANK
9,7
5
YP. VE KR.B.
6,5 T.GARANTİ B.
9,1
T.GARANTİ B.
8,6
T.GARANTİ B.
9,4
YAPI VE KREDİ B.
9,0
YAP. KREDİ B
8,4
6
T.VAKIFLAR B.
5,3 T.HALK B.
8,1
T.VAKIFLAR B.
8,5
T.HALK B.
8,5
T. HALK B.
8,5
T. HALK B.
8,3
7
PAMUKBANK
4,9 T.VAKIFLAR B.
6,6
YAPI VE KREDİ B.
7,1
T.VAKIFLAR B.
7,8
T. VAKIFLAR B.
7,8
T. VAKIF. B.
7,4
8
T.GARANTİ B.
4,2 PAMUKBANK
3,7
KOÇBANK
3,6
FİNANSBANK
3,0
FİNANSBANK
3,3
FİNANSBANK
3,8
9
T.EMLAK B.
4,2 KOÇBANK
3,1
FİNANSBANK
2,5
OYAKBANK
2,5
ING BANK
2,2
DENİZBANK
2,5
10
DEMİRBANK
2,2 FİNANSBANK
2,1
OYAKBANK
2,3
DENİZBANK
2,3
DENİZBANK
2,1
ASYA KAT. B.
1,8
Katılım bankaları tarafından toplanan fonlar, mevduat pazarının bir alt parçası olup, büyüme
eğilimine devam etmektedir. Bu fonlar 2010 itibarıyla yaklaşık 34 milyar TL’lik bir büyüklüğe
erişmiştir.
Tablo 2.7-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü
Katılım Fonu (Milyar TL)
Toplam Katılım Fonu
Özel Cari Hesaplar
Katılma Hesapları
2005
2006
2007
2008
2009
2010
8,4
2,0
6,4
11,2
2,4
8,7
14,8
2,8
12,0
19,0
3,4
15,6
26,7
5,0
21,7
33,7
6,5
27,2
Sektörde faaliyet gösteren dört adet kuruluşun göreli payları bir birine yakındır. 2010 yılı
itibarıyla birinci kuruluşun payı %33 iken dördüncü kuruluşun payı %20,3’tür.
Tablo 2.7-4: Katılım Fonunda Sıralama
(%)
2005
Pay
2006
Pay
2007
Pay
2008
Pay
1
T.FİNANS
31,4 FİNANS
31,2 ASYA
31,4 ASYA
30,3 ASYA
2
ASYA
25,4 ASYA
28,4 T.FİNANS
28,9 T.FİNANS
3
KUVEYT TÜRK
22,7 KUVEYT TÜRK
21,1 ALBARAKA
20,1 KUVEYT TÜRK
4
ALBARAKA
20,5 ALBARAKA
19,2 KUVEYT TÜRK
19,6 ALBARAKA
BDDK
37
2009
Pay
2010
Pay
34,0
ASYA
33,0
27,7 T.FİNANS
25,7
T.FİNANS
24,8
21,2 ALBARAKA
20,4
KUV. TÜRK
21,8
20,0
ALBARAKA
20,3
20,8 KUVEYT TÜRK
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2009
GSYH
Oran (%)
Kutu 12: Mevduatın Küresel Görünümü
AB ve G20 üyesi ülkelerde bankacılık sektörlerinin topladığı mevduat 2002-2009 yılları için
aşağıda sunulmaktadır. Tabloya göre sözkonusu veri setinde en yüksek mevduat büyüklüğü
ABD’de olup, bu ülkeyi Çin Halk Cumhuriyeti, İngiltere, Japonya ve Almanya takip etmektedir.
Mevduatın gelişimi 2002=100 bazlı endeks üzerinden karşılaştırıldığında, 2009 yılı itibarıyla
Letonya en yüksek mevduat büyümesini gerçekleştirirken bu ülkeyi Rusya, Brezilya Bulgaristan,
Estonya ve Türkiye takip etmektedir.
Milyar €
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
ABD
5.313
4.718
4.827
6.025
5.862
5.667
6.408
Çin Halk C.
1.966
2.001
2.145
3.007
3.380
3.770
5.026
İngiltere
3.347
3.395
3.815
4.581
5.156
5.857
5.167
Japonya
4.433
4.171
4.105
4.155
3.745
3.674
4.830
Almanya
2.446
2.448
2.511
2.593
2.705
2.882
3.067
İspanya
765
818
887
1.084
1.320
1.507
1.749
Fransa
1.078
1.198
1.270
1.367
1.420
1.579
1.670
Kanada
692
716
759
995
980
1.151
1.161
İtalya
764
768
807
873
931
1.122
1.189
Hollanda
539
571
599
684
794
878
1.001
İsviçre
633
615
667
769
846
904
920
Avustralya
280
351
380
439
491
642
625
Güney Kore
438
396
466
588
623
596
539
Belçika
348
371
409
463
466
513
540
Brezilya
117
128
149
230
258
335
368
G.Afrika C.
168
160
179
248
273
303
456
Avusturya
214
225
235
254
269
301
315
Rusya
39
42
73
119
172
242
255
İrlanda
148
164
187
236
290
328
307
Hindistan
117
121
120
146
178
191
202
Yunanistan
134
140
160
188
211
249
281
Lüksemburg
200
207
222
241
288
296
263
213
Türkiye
83
91
108
158
166
209
Portekiz
135
139
148
164
177
193
211
İsveç
119
127
130
153
183
190
184
Danimarka
94
107
122
v.y.
154
181
191
Polonya
81
72
89
106
122
147
154
Endonezya
89
84
77
97
108
110
111
Arjantin
34
51
85
107
131
127
162
Meksika
135
111
113
147
134
135
128
Finlandiya
72
77
81
86
89
101
113
Çek Cum.
52
53
59
68
78
93
100
S.Arabistan
38
43
57
65
64
72
64
G.Kıbrıs R.K.
28
28
30
38
43
53
56
Macaristan
31
30
35
41
47
51
55
Romanya
v.y.
v.y.
15
22
20
39
40
Slovenya
14
14
15
16
18
20
21
Bulgaristan
v.y.
v.y.
9
45
15
20
22
Slovakya
v.y.
v.y.
20
22
27
22
23
Malta
9
8
9
11
11
14
15
Letonya
5
3
3
9
11
14
13
Litvanya
3
4
6
8
10
12
11
Estonya
3
3
4
6
v.y.
9
9
AB-27
9.104
10.971
11.841
13.469
14.854
16.680
16.788
PB-16
6.844
7.141
7.530
8.250
8.979
9.969
10.800
2009
65,4
180,6
6.251
5.069 335,8
125,3
4.410
133,2
3.079
175,9
1.783
96,1
1.767
142,3
1.320
86,4
1.267
175,5
965
270,3
923
120,9
776
106,8
617
164,5
538
45,3
502
222,1
440
120,2
318
35,2
301
184,5
291
29,6
283
121,8
279
694,2
252
55,8
238
138,6
224
69,2
195
88,9
191
57,3
171
38,7
145
67,5
144
23,1
140
69,6
115
80,3
106
34,1
89
333,7
58
62,6
56
36,7
41
71,3
24
68,0
23
36,2
22
306,6
17
71,5
13
46,5
12
75,5
10
16.888 148,5
11.000 122,0
6.406
2004=100
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
110
92
88
108
97
86
85
91
95
90
95
74
94
85
79
94
91
53
79
98
84
90
77
91
92
77
91
116
40
119
89
88
67
93
89
98
93
89
102
97
92
94
94
95
95
92
92
85
91
86
89
96
58
88
101
88
93
84
94
98
88
81
109
60
98
95
90
75
93
86
125
140
120
101
103
122
108
131
108
114
115
116
126
113
154
139
108
163
126
122
118
109
146
111
118
93
93
100
167
50
75
77
91
89
100
67
75
93
95
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
121
158
135
91
108
149
112
129
115
133
127
129
134
114
173
153
114
236
155
148
132
130
154
120
141
126
137
140
154
119
110
132
112
143
134
133
120
167
135
122
367
167
117
176
154
90
115
170
124
152
139
147
136
169
128
125
224
169
128
332
175
159
156
133
194
130
146
148
165
143
149
119
125
158
126
177
146
260
133
222
110
156
467
200
225
141
132
133
234
135
118
122
197
131
153
147
167
138
164
116
132
246
255
134
349
164
168
176
118
197
143
142
157
173
144
191
113
140
169
112
187
157
267
140
244
115
167
433
183
225
142
143
133
291
133
107
123
201
139
174
157
161
138
204
132
132
336
246
135
412
156
236
174
114
220
151
150
157
192
188
169
124
142
180
156
193
160
273
160
256
110
189
433
200
250
143
146
119
126
126
130
106
115
114
127
117
147
107
500
110
122
300
133
150
114
110
125
119
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
BDDK
38
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2.8. Tasarruf Mevduatı6
Toplam mevduat kaleminden farklı olarak, incelenen dönemde HHI ölçütü açısından sürekli
ılımlı yoğunlaşmış bir piyasa görünümü sergileyen tasarruf mevduatı pazarı, bu eğilimine 2010
yılında da devam etmiştir. 2008-2010 döneminde ilk 5 ve ilk 10 banka payları açısından bir artış
eğilimini görmek mümkündür.
Tablo 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢma Göstergeleri
Tasarruf Mevduatı (%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
İlk 5 Banka
69,2
68,8
69,0
66,1
64,2
63,3
62,2
65,0
2010
65,4
İlk 10 Banka
84,1
84,5
84,6
83,7
85,2
84,0
83,2
85,1
85,6
HHI
1.468
1.391
1.490
1.212
1.132
1.094
1.042
1.053,5
Büyük Ölçekli
76,0
76,8
77,1
75,5
76,4
75,0
74,2
76,7
77,1
Orta Ölçekli
13,1
13,6
12,6
13,0
11,7
13,7
16,8
18,5
18,1
Küçük Ölçekli
10,9
9,6
10,3
11,5
11,8
11,3
9,0
4,8
4,8
Mevduat Bankaları
91,5
91,6
91,2
91,3
90,9
90,3
90,6
93,9
93,5
Katılım Bankaları
8,5
8,4
8,8
8,7
9,1
9,7
9,4
6,1
6,5
1.065,8
Ölçeğe Göre Dağılım
Fonksiyonel Dağılım
Ölçek grupları açısından yaklaşıldığında, büyük ve orta ölçekli bankalar tasarruf
mevduatından en büyük payı almaya devam etmektedir. Şube ağı, hizmet çeşitliliği ve geniş
müşteri tabanının mevduat toplamakta avantaj olduğu görülmektedir. Buna ilave olarak
sermaye yapısı ve banka ölçeğinin, diğer değişkenlerin etkisi ihmal edildiğinde, mudiler
tarafından dikkate alındığı değerlendirilmektedir.
Grafik 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
(%)
(%)
90
1.600
80
1.400
70
1.200
60
8,5
8,4
8,8
8,7
9,1
9,7
9,4
6,1
6,5
90
1.000
50
800
40
600
30
20
400
10
200
80
91,5 91,6 91,2 91,3 90,9 90,3 90,6 93,9 93,5
70
2010
Mevduat Bankaları
2010
2009
2008
2007
HHI (Sağ Eksen)
2006
Küçük Ölçekli
2005
Orta Ölçekli
2004
Büyük Ölçekli
2003
60
2002
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
0
2002
0
6
100
Katılım Bankaları
Bu bölümde, raporlama formlarındaki değişiklikler nedeniyle 2002 yılı sonrası verilere yer verilmektedir.
BDDK
39
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 13: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü
İslam Kalkınma Bankası verilerine göre, 2010 yılı itibarıyla katılım bankacılığının faal olduğu ülkelerde
toplanan küresel mevduat 362,7 milyar dolara ulaşmıştır. Söz konusu mevduat ağılıklı olarak Orta
Doğu ve Asya bölgesinde faaliyet gösteren kuruluşlarca toplanmıştır. Ülke bazında bakıldığında,
Birleşik Arap Emirlikleri, İran ve Suudi Arabistan’ın görece yüksek paylara sahip oldukları
görülmektedir. Türkiye’nin söz konusu “pazarda” %5 payı bulunmaktadır.
Tablo: Katılım Bankaları Tarafından Toplanan Küresel Mevduat (Milyar Dolar)
Bölge
Avrupa
Orta Doğu
Asya
Afrika
Ülke
Birleşik Krallık
Arnavutluk
Bosna Hersek
Bölge Toplamı
2003
0,00
0,01
0,01
0,03
2004
0,00
0,02
0,04
0,07
2005
0,08
0,03
0,03
0,13
2006
0,17
0,04
0,04
0,24
2007
0,29
0,05
0,06
0,39
2008
0,24
0,03
0,08
0,35
2009
0,31
0,03
Suudi Arabistan
Bir. Arap Emir.
Kuveyt
Katar
Bahreyn
Ürdün
Yemen
Filistin
Suriye
Irak
Lübnan
Bölge Toplamı
15,15
7,55
8,40
2,27
1,98
1,70
0,51
0,08
19,12
10,36
9,38
2,81
2,27
1,74
0,66
0,11
26,11
15,73
12,08
3,30
4,22
1,96
14,32
0,12
25,16
22,99
14,51
4,23
6,31
2,23
1,21
0,14
37,64
46,46
0,01
0,02
77,87
0,04
0,03
76,85
32,29
33,49
24,31
6,68
8,98
2,44
1,57
0,18
0,10
0,05
0,03
110,10
40,58
40,07
29,51
17,93
11,41
2,81
1,27
0,21
0,17
0,13
0,03
144,11
42,73
42,58
32,27
13,65
8,22
3,65
1,51
0,23
0,19
0,00
0,00
145,04
İran
Malezya
Pakistan
Türkiye
Bangladeş
Endonezya
Azerbaycan
Bölge Toplamı
64,84
4,97
3,80
2,16
1,54
0,61
83,04
9,32
5,12
2,98
1,44
1,14
103,05
138,66
20,50
8,01
7,93
2,14
1,71
0,002
178,94
179,30
28,38
7,88
11,57
2,97
2,19
0,002
232,29
107,75
39,38
2,76
12,62
3,36
2,37
0,003
168,25
53,66
49,90
26,08
17,96
4,24
3,67
77,92
89,45
12,73
5,54
6,24
1,87
1,35
0,002
117,17
Sudan
Mısır
Güney Afrika
Tunus
Cezayir
Gambiya
Bölge Toplamı
1,15
2,52
0,11
0,13
0,02
0,01
3,94
119,54
65,2
31,5
3,3
0,0
100,0
1,64
3,05
0,16
0,18
3,48
0,16
4,68
4,21
0,18
0,27
5,10
5,14
0,21
0,33
36,85
0,17
0,37
55,01
6,51
0,29
0,00
0,01
4,85
154,42
66,7
30,1
3,1
0,0
100,0
0,01
364,57
559,74
20,9
13,9
65,1
0,0
100,0
9,33
265,37
67,4
29,0
3,5
0,1
100,0
10,78
353,56
65,7
31,1
3,0
0,1
100,0
5,58
42,97
355,68
47,3
40,5
12,1
0,1
100,0
61,81
362,70
42,9
40,0
17,0
0,1
100,0
54,2
12,7
6,3
7,0
1,8
2,1
53,8
12,4
6,7
6,1
1,9
2,0
16,0
4,7
2,8
2,2
1,1
0,6
52,3
9,5
8,7
5,5
3,0
1,6
50,7
9,1
9,5
6,9
3,3
1,5
30,3
11,4
11,3
8,3
3,5
14,8
11,8
11,7
8,9
5,0
Genel Toplam
Bölgesel
Dağılım (%)
Ülke Payları (%)
Asya
Orta Doğu
Afrika
Avrupa
Toplam
İran
Suudi Arabistan
Bir. Arap Emirlikleri
Kuveyt
Türkiye
Mısır
0,35
155,51
Kaynak: Islamic Banks and Financial Institutions Information, Islamic Development Bank (IDB)
BDDK
40
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2.9. Mevduat DıĢı Yabancı Kaynaklar
2000-2010 döneminde mevduat dışı yabancı kaynaklarda 7 , yoğunlaşma tespit edilmeyen
piyasa yapısı bu konumunu korumaya devam etmektedir. Nitekim 2010 yılında, yıllık bazda HHI,
ilk 5 ve ilk 10 banka paylarında hafif bir düşüş gözlenmektedir.
Tablo 2.9-1: Mevduat DıĢı Yabancı Kaynaklar YoğunlaĢma Göstergeleri
Mevduat Dışı Yabancı Kaynaklar (%)
2000
2001
2002
İlk 5 Banka
42,0
50,0
46,9
İlk 10 Banka
60,7
72,2
73,0
HHI
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
51,1
47,5
58,9
60,6
74,9
69,9
78,8
79,7
514,0 657,2 638,6 691,0 627,5
948,6
899,9 873,3
871,4
2010
59,2
59,1
59,6
55,4
79,0
80,9
83,3
76,9
912,0 822,8
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
46,0
60,8
57,7
61,7
59,1
67,8
69,6
68,0
69,3
73,4
68,9
Orta Ölçekli
31,3
22,5
28,4
24,4
20,7
19,1
18,4
19,1
19,1
15,3
17,9
Küçük Ölçekli
22,7
16,7
13,9
13,8
20,2
13,0
12,1
12,9
11,5
11,2
13,2
100,0 100,0 100,0
100,0
Toplam
100,0 100,0
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
90,3
82,9
84,3
87,5
Kalkınma ve Yatırım
9,2
13,4
12,8
Katılım Bankaları
0,5
3,7
2,9
Toplam
100,0 100,0
83,4
92,8
93,3
91,8
92,0
91,9
91,5
10,1
8,2
2,4
8,5
6,6
5,9
6,7
6,4
6,9
6,6
0,6
0,8
1,5
1,6
1,2
100,0 100,0 100,0
100,0
1,9
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Söz konusu dönemde, büyük ölçekli bankaların payı azalmış, orta ve küçük ölçekli bankaların
payı artmıştır. Ayrıca, mevduat dışı yabancı kaynaklarda mevduat bankalarının ağırlığı devam
etmekte, söz konusu fonksiyon grubunu kalkınma ve yatırım bankaları takip etmektedir.
Grafik 2.9-1: Mevduat DıĢı Kaynaklar YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
(%)
2010
2009
2007
2008
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
92,8 93,3 91,8 92,0 91,9 91,5
90,3
82,9 84,3
87,5
83,4
Mevduat Bankaları
2010
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
2006
2005
2004
2003
0
2002
0
8,2
2009
200
10
10,1
2008
20
12,8
2007
400
30
13,4
2006
40
9,2
2005
600
0,6 0,8 1,5 1,6 1,2 1,9
8,5 6,6 5,9 6,7 6,4 6,9
6,6
2004
50
3,7 2,9 2,4
2002
60
(%)
0,5
2003
800
100
98
95
93
90
88
85
83
80
78
75
2001
1.000
70
2000
80
Kalkınma ve Yatırım
Son yıllarda sendikasyon kredileri piyasası, genellikle ılımlı yoğunlaşmanın gözlendiği bir yapıyı
yansıtmaktadır. Yıllık olarak bakıldığında 2010 yılı verileri, ilk 5 ve ilk 10 banka payında
yoğunlaşmada hissedilir bir azalışa işaret etmektedir. Benzer şekilde, HHI ölçütü bir önceki yıla
göre yaklaşık 410,4 puan azalarak 1.214,2 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Bu yayında, mevduat dışı yabancı kaynaklar = Toplam pasifler-mevduat-toplam özkaynaklar şeklinde
kullanılmıştır. Katılım bankaları için söz konusu eşitlikte mevduat yerine toplanan fonlar alınmıştır.
7
BDDK
41
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 2.9-2: Sendikasyon Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri
Sendikasyon Kredileri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2002
90,1
100,0
2.041,0
2003
81,8
100,0
1.866,0
2004
76,7
97,7
1.395,0
2005
77,9
97,1
1.384,0
2006
74,5
93,6
1.288,0
2007
71,3
90,3
1.267,4
2008
72,4
90,6
1.281,5
2009
85,9
100,0
1.624,6
2010
74,2
93,8
1.214,2
66,9
33,1
0,0
100,0
63,5
36,5
0,0
100,0
69,4
27,0
3,6
100,0
73,3
19,9
6,9
100,0
74,5
18,8
6,7
100,0
71,3
16,3
12,5
100,0
72,4
14,5
13,1
100,0
85,9
5,0
9,2
100,0
84,0
11,8
4,1
100,0
94,2
5,8
0,0
100,0
94,5
5,5
0,0
100,0
96,5
3,5
0,0
100,0
96,1
3,9
0,0
100,0
95,5
4,5
0,0
100,0
91,1
6,2
2,6
100,0
88,1
7,9
4,1
100,0
92,6
7,4
0,0
100,0
93,0
3,6
3,5
100,0
Sendikasyon kredilerinde büyük ölçekli bankaların ağırlığı devam etmektedir. Ancak, 2010
yılında küçük ölçekli bankaların payında belirgin bir azalış görülürken, orta ölçekli bankaların
payında ise aynı derecede bir artış yaşanmıştır. Piyasada mevduat bankası ağırlıklı yapı
sürmektedir. Sendikasyon kredilerinde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli mevduat
bankalarının ağırlığı 2010 yılında da devam etmiştir.
Tablo 2.9-3: Sendikasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2002
T. GARANTİ B.
Pay(%)
32,0
2004
T. GARANTİ B.
Pay(%)
21,2
2006
AKBANK
Pay(%)
21,1
2008
AKBANK
Pay(%)
24,2
2010
AKBANK
Pay(%)
17,9
2
AKBANK
20,8
AKBANK
18,4
T.VAKIFLAR B.
18,6
T.İŞ BANKASI
15,3
YAPI VE KREDİ B.
15,7
3
KOÇBANK
17,6
T.İŞ BANKASI
14,9
T.İŞ BANKASI
12,0
T. GARANTİ B.
12,9
T. İŞ BANKASI
14,9
4
T.İŞ BANKASI
14,0
T. VAKIFLAR B.
14,9
T. GARANTİ B.
12,0
T.VAKIFLAR B.
11,0
T. GARANTİ B.
13,9
5
TÜRK EXIMBANK
5,8
FİNANSBANK
7,3
YAPI VE KREDİ B.
10,8
YAPI VE KREDİ B.
9,0
T. VAKIFLAR B.
11,8
6
FİNANSBANK
5,1
FORTİS BANK
7,0
FİNANSBANK
5,6
FİNANSBANK
6,5
FİNANSBANK
5,6
7
TÜRK EKONOMİ B.
4,6
DENİZBANK
5,7
TÜRK EXIMBANK
4,2
TÜRK EXIMBANK
4,7
DENİZBANK
4,5
8
T.HALK BANKASI
0,2
TÜRK EXIMBANK
3,5
DENİZBANK
4,0
TEKSTİL B.
2,5
T. HALK B.
4,2
9
T. EKONOMİ B.
3,5
ING BANK
2,8
T. EKONOMİ B.
2,3
T. İHR. KREDİ B.
2,8
10
TEKSTİL B.
1,3
TEKSTİL B.
2,4
ŞEKERBANK
2,2
TÜRK EKONOMİ B.
2,5
Diğer taraftan sektörde seküritizasyon faaliyetleri sınırlı sayıda banka tarafından yapıldığından
yüksek bir yoğunlaşma hâkimdir. 2010 yılında İlk 5 banka alınan toplam seküritizasyon
kredilerinin %91,7’sini gerçekleştirmiştir. Seküritizasyon faaliyetinin %95,5’i büyük ölçekli bankalar
tarafından gerçekleştirilmiştir.
Tablo 2.9-4: Seküritizasyon YoğunlaĢma Göstergeleri
Seküritizasyon (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
BDDK
2002
100,0
100,0
4.320,0
2003
99,2
100,0
2.465,0
2004
94,6
100,0
2.388,0
2005
92,9
100,0
1.959,0
2006
97,1
100,0
2.218,0
2007
89,9
100,0
1.883,7
2008
91,2
100,0
1.930,0
2009
89,8
100,0
1.862,7
2010
91,7
100,0
2.015,0
91,5
8,5
0,0
100,0
91,6
8,4
0,0
100,0
90,4
9,6
0,0
100,0
83,5
16,5
0,0
100,0
89,0
11,0
0,0
100,0
89,9
10,1
0,0
100,0
91,2
8,8
0,0
100,0
89,8
10,2
0,0
100,0
95,5
4,5
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
42
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 14: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü
2010 yılı itibarıyla, BIS verilerine göre küresel boyutta sendikasyon kredileri %34,9 ile en fazla ABD’de
kullanılmaktadır. Kredi hacmi açısından dikkate çeken diğer ülkeler, Büyük Biritanya, Fransa, İspanya, Almanya,
Hollanda, Kanada, İtalya ve Japonya olarak öne çıkmaktadır.
Tablo: Alıcının Menşe Ülkesine Göre Sendikasyon Kredileri
Milyar Dolar
2000
2001
2002
2003
Toplam
1.274
1.164
1.087
976
Gelişmiş Ülkeleler
1.135
1.051
986
865
ABD
686
687
618
511
Büyük Britanya
109
85
88
86
Fransa
64
42
34
43
İspanya
19
22
20
18
Almanya
37
39
70
40
Avustralya
23
13
15
18
Kanada
34
35
30
24
Hollanda
50
20
15
20
İtalya
23
29
19
42
Japonya
22
22
24
15
İsviçre
19
14
19
13
Norveç
4
7
3
6
Türkiye
10
8
11
8
Danimarka
1
1
1
Lüksemburg
1
4
0
1
Yeni Zelanda
2
3
2
3
Belçika
11
1
8
4
Finlandiya
6
2
2
Portekiz
5
1
3
Avusturya
2
1
1
Yunanistan
5
2
2
1
İrlanda
3
3
2
5
Slovenya
0
0
1
İzlanda
1
1
1
Offshore Merkezleri
37
38
22
28
Hong Kong
19
24
13
19
Singapur
10
5
4
3
Diğer
8
9
5
7
Geliş. Olan Ülkeler
101
74
79
82
Afrika ve Orta Doğu
13
11
14
17
Birleşik Arap Emirlikleri
3
1
1
4
Suudi Arabistan
2
2
1
Güney Afrika
3
3
2
3
Mısır
1
0
1
0
Diğer
7
5
8
8
Asya ve Pasifik
40
27
34
33
Hindistan
3
5
3
4
Çin
5
3
6
5
Güney Kore
10
8
9
4
Malezya
5
2
4
6
Endonezya
1
1
0
1
Diğer
16
8
11
12
Avrupa
16
11
14
15
Rusya
4
2
4
7
Türkiye
9
4
3
2
Ukrayna
0
0
0
Diğer
3
5
6
6
Lat. Ame. ve Karayipler
32
26
16
17
Brezilya
8
9
5
1
Meksika
9
8
7
12
Diğer
15
9
5
4
Uluslararası Kuruluşlar
0
0
0
Dağılım (%)
ABD
53,9
59
56,9
52,3
Büyük Britanya
8,5
7,3
8,1
8,8
İspanya
1,5
1,9
1,8
1,8
Fransa
5
3,7
3,2
4,4
Almanya
2,9
3,3
6,4
4
Rusya
0,3
0,2
0,4
0,7
Türkiye
0,7
0,3
0,3
0,2
Kaynak: BIS
BDDK
43
2004
1.347
1.193
643
124
68
39
87
28
22
35
21
32
20
9
20
4
1
5
13
6
4
4
3
2
1
1
36
20
6
11
117
26
3
4
2
2
14
51
6
7
8
5
1
24
20
7
6
0
7
20
6
6
8
1
2005
1.725
1.490
701
158
113
73
84
43
40
26
41
28
37
15
24
16
15
8
25
15
2
5
8
5
2
6
41
18
8
14
194
47
11
6
4
3
22
70
9
13
18
4
1
25
51
31
9
1
10
27
9
6
13
1
2006
2.064
1.724
778
189
101
77
133
51
62
49
39
52
17
26
35
20
24
8
22
6
5
7
8
8
2
4
59
26
16
16
282
76
17
16
13
2
27
84
16
11
13
9
3
33
68
35
19
2
12
53
9
27
17
0
2007
2.770
2.257
1.070
241
168
112
126
82
79
64
36
76
48
20
31
10
3
10
28
11
7
5
15
7
3
6
71
28
23
19
442
125
43
23
11
2
46
134
36
18
32
13
3
32
124
81
16
4
22
59
23
19
17
0
2008
1.471
1.100
427
123
76
77
49
52
41
41
24
47
16
21
18
16
2
8
12
8
11
10
14
3
3
1
52
16
24
12
318
90
35
13
4
6
32
99
19
18
15
12
6
30
86
58
14
3
11
43
19
12
12
1
2009
1.023
793
255
66
36
83
76
44
35
28
29
41
28
6
9
8
5
4
8
10
4
2
3
8
1
3
33
13
14
6
195
54
25
5
8
2
14
68
13
13
10
9
4
19
38
22
10
0
6
35
22
9
4
1
2010
1.735
1.410
605
125
109
90
89
60
59
52
42
39
30
18
14
12
11
10
9
8
7
6
6
5
1
0
53
32
16
5
272
67
20
16
8
5
18
114
34
18
15
11
8
28
56
33
14
1
7
35
17
10
8
0
47,7
9,2
2,9
5
6,5
0,5
0,5
40,6
9,2
4,2
6,5
4,9
1,8
0,5
37,7
9,2
3,7
4,9
6,4
1,7
0,9
38,6
8,7
4,1
6
4,6
2,9
0,6
29
8,4
5,3
5,2
3,3
3,9
1
25
6,5
8,1
3,5
7,5
2,1
1
34,9
7,2
5,2
6,3
5,1
1,9
0,8
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılı itibarıyla, seküritizasyon kredisini en çok kullanan bankaların ağırlıklı olarak özel
sermayeli mevduat bankaları olduğu görülmektedir.
Tablo 2.9-5: Seküritizasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2
2002
AKBANK
T. VAKIFLAR B.
3
4
FİNANSBANK
T.İŞ BANKASI
Pay(%)
58,9
27,4
8,5
5,2
5
6
2004
AKBANK
T. İŞ B.
Pay(%)
38,0
20,4
2006
T. GARANTİ B.
AKBANK
Pay(%)
27,1
27,0
2008
T. GARANTİ B.
AKBANK
Pay(%)
28,0
21,0
18,4
9,6
T.İŞ BANKASI
YAPI VE KR. B.
23,5
11,5
T.İŞ BANKASI
YAPI VE KR. B.
20,9
10,7
T. İŞ BANKASI.
T. VAKIFLAR B
17,6
10,5
8,2
5,4
FİNANSBANK
DENİZBANK
8,1
2,9
T. VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
10,6
5,2
YAPI VE KR. B.
FİNANSBANK.
9,8
3,8
DENİZBANK
HSBC BANK
3,5
1,1
T. GARANTİ B.
FİNANSBANK
T.VAKIFLAR B.
YAPI VE KREDİ B.
7
8
2010
T. GARANTİ B
AKBANK
Pay(%)
30,5
23,3
2.10. Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler
Gayrinakdi krediler ve yükümlülükler yoğunlaşması son birkaç yıldır hafif bir azalma
göstermektedir. İlk 5 banka, ilk 10 banka ve HHI ölçütlerinin gelişimi 2010 yılında bu eğilimine
devam etmiştir.
Tablo 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler YoğunlaĢması
Gayrinakdi Kredi ve Yük. (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2000
42,5
60,7
513,7
2001
55,1
75,1
780,8
2002
52,8
74,3
765,3
2003
52,6
74,0
766,1
2004
49,9
71,8
712,0
2005
47,8
72,3
664,7
2006
50,4
73,3
748,6
2007
48,5
71,1
681,4
2008
48,1
70,3
648,2
2009 2010
46,1 45,6
70,2 70,4
624,7 608,7
36,0
39,7
24,3
100,0
65,5
22,2
12,3
100,0
56,6
32,7
10,7
100,0
56,1
31,0
12,8
100,0
55,1
29,2
15,7
100,0
51,8
26,7
21,4
100,0
53,4
23,9
22,6
100,0
52,5
31,6
15,8
100,0
54,1
28,1
17,8
100,0
56,0
27,8
16,3
100,0
56,5
26,8
16,7
100,0
96,3
2,9
0,8
100,0
95,5
3,7
0,8
100,0
94,9
3,4
1,7
100,0
94,0
3,0
3,0
100,0
91,7
3,0
5,3
100,0
89,4
2,4
8,1
100,0
86,5
2,3
11,2
100,0
83,7
3,1
13,2
100,0
80,5
3,7
15,8
100,0
80,5
4,8
14,7
100,0
81,4
5,5
13,1
100,0
Gayrinakdi krediler ve yükümlülüklerde büyük ölçekli ve mevduat bankaları baskın konumdadır.
Bununla beraber, orta ölçekli bankaların ve katılım bankalarının anlamlı derecede payı
bulunmaktadır.
Grafik 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. YoğunlaĢması ile Fonksiyonel Dağılım
(%)
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
BDDK
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
Mevduat Bankaları
44
3,1
3,7 4,8
5,5
80,5 80,5 81,4
2010
83,7
2009
86,5
2007
89,4
2008
2000
2010
2009
2008
2007
2005
2006
2004
2003
2001
2002
2000
0
91,7
2005
10
94,0
2006
20
2,3
96,3 95,5 94,9
2003
30
(%)
0,8 0,8 1,7
3,0
2,9 3,7
5,3
3,4
8,1
3,0
11,2
13,1
13,2
3,0
15,8 14,7
2,4
2004
50
40
100
98
95
93
90
88
85
83
80
78
75
2001
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
60
2002
70
Kalkınma ve Yatırım
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 2.10-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde Ġlk 10 Banka Sıralaması
(%)
2000
Pay
2002
Pay
2004
Pay
2006
Pay
2008
Pay
2010
Pay
1
YP. VE KR.B.
12,6 YP. VE KR. B.
17,2 YP. VE KR. B.
16,0 YP. VE KR. B.
17,7 YP. VE KR. B.
13,0 YP. VE KR. B.
11,9
2
T.GARANTİ B
9,0 T.İŞ BANKASI
11,4 T.GARANTİ B.
11,4 T.GARANTİ B.
11,0 T. GARANTİ B.
11,3 T.GARANTİ B.
9,6
3
T.İŞ BANKASI
7,7 T.GARANTİ B.
10,4 T.İŞ BANKASI
9,9 T.İŞ BANKASI
8,4 T. İŞ BANKASI
9,3 T.İŞ BANKASI
9,3
4
T.VAKIFLAR B.
6,8 T.VAKIFLAR B.
7,6 T.VAKIFLAR B.
6,4 ASYA KAT.
7,2 ASYA KAT.
8,1 T. HALK B.
7,8
5
PAMUKBANK
6,4 KOÇBANK
6,2 FİNANS B.
6,2 FİNANS B.
6,1 T.VAKIFLAR B.
6,4 T. VAKIFLAR B.
6,9
6
DEMİRBANK
4,5 PAMUKBANK
5,9 AKBANK
5,0 T.VAKIFLAR B.
5,6 T. HALK B.
5,4 AKBANK
6,3
7
OSMANLI B.
4,5 FORTIS B.
4,2 KOÇBANK
4,9 DENİZBANK
4,7 AKBANK
5,3 ASYA KAT.
5,6
8
FİNANS B.
3,5 FİNANS B.
4,0 FORTIS B.
4,2 AKBANK
4,5 FİNANS B.
4,4 T.C. ZİRAAT B.
4,6
9
KOÇBANK
3,0 AKBANK
3,9 DENİZBANK
4,1 FORTIS B.
4,5 DENİZBANK
3,8 DENİZBANK
4,6
10
EMLAK B.
2,8 T.C.ZİRAAT B.
3,6 T.HALK B.
3,6 T.HALK B.
3,6 T.C. ZİRAAT B.
3,4 FİNANS B.
3,7
İlke olarak risklerden korunmak amacıyla kullanılan türev işlemlerin yoğunlaşmasına
bakıldığında (ilk 5 banka payı), 2007 yılından itibaren bir önceki yıla göre artış gözlenmektedir.
Herfindahl endeksi de 2010 yılında yıllık bazda artmıştır. 2010 yılı itibarıyla ölçeğe göre dağılım
incelendiğinde, orta ve küçük ölçekli bankaların payında azalış, büyük ölçekli bankaların
payında artış gözlenmektedir. Türev işlemler, genel eğilime paralel şekilde 2010 yılında da
ağırlıklı olarak mevduat bankaları tarafından yapılmıştır.
Tablo 2.10-3: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢma Göstergeleri
Türev Finansal Araçlar (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İlk 5 Banka
47,4
60,7
63,9
63,3
59,3
55,3
52,5
53,2
55,1
57,6
63,7
İlk 10 Banka
65,8
84,9
81,9
81,5
79,1
79,4
78,1
76,5
80,4
80,4
84,8
662,7
942,9
1052,0
1044,1
869,4
801,4
835,0
804,2
865,5
845,5
949,9
Büyük Ölçekli
27,0
39,8
42,1
47,5
33,8
36,4
32,6
39,4
45,6
50,1
54,4
Orta Ölçekli
45,0
43,6
42,7
39,4
47,1
40,1
50,7
37,7
37,7
37,4
36,0
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Küçük Ölçekli
Toplam
28,0
16,6
15,3
13,1
19,1
23,5
16,7
22,9
16,7
12,5
9,6
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
97,5
97,9
93,4
94,8
94,7
92,3
95,2
91,4
96,4
95,8
96,7
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
2,5
2,1
6,6
5,1
4,6
7,6
4,0
7,2
1,7
2,2
1,8
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,0
0,0
0,7
0,1
0,8
1,4
1,9
2,0
1,5
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Toplam
Grafik 2.10-2: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
BDDK
2000
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2002
2003
2001
2000
0
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
45
Mevduat Bankaları
96,4 95,8 96,7
95,2
91,4
2010
200
0
93,4 94,8 94,7 92,3
2009
10
97,5 97,9
2007
400
2008
600
20
2005
800
30
(%)
0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,1 0,8 1,4
1,9 2,0 1,5
2,5 2,1
1,7 2,2 1,8
6,6 5,1 4,6 7,6 4,0
7,2
2006
40
100
98
95
93
90
88
85
83
80
2004
1.000
2002
1.200
50
2003
(%)
2001
60
Kalkınma ve Yatırım
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılı için türev işlemlerde ilk 10 banka sıralaması incelendiğinde, özel sermayeli mevduat
bankalarının ve küresel sermayeli mevduat bankalarının bu alanda öncü rol oynadığı
görülmektedir.
Tablo 2.10-4: Türev ĠĢlemlerde Ġlk 10 Banka Sıralaması
(%)
Pay
2002
Pay
2004
Pay
Pay
2010
Pay
1
KOÇBANK
2000
17,6
HSBC BANK
21,4
HSBC BANK
17,4
FİNANSBANK
19,6
T.GARANTİ B.
19,0
YAPI. VE KR. B
15,0
2
T.GARANTİ B.
8,2
AKBANK
15,3
T.GARANTİ B.
12,3
T.GARANTİ B.
10,3
FİNANSBANK
12,1
T. GARANTİ B.
14,1
3
FİNANSBANK
7,5
T.GARANTİ B.
12,6
AKBANK
12,0
AKBANK
7,9
YAPI VE KREDİ B.
8,8
FİNANSBANK
13,4
4
AKBANK
7,4
T.İŞ BANKASI
8,6
DENİZBANK
8,9
T.İŞ BANKASI
7,4
T.İŞ BANKASI
7,9
AKBANK
10,6
5
YAPI VE KR. B.
6,7
DENİZBANK
6,0
FİNANSBANK
8,7
CITIBANK
7,3
AKBANK
7,3
T. İŞ BANKASI
10,5
6
PAMUKBANK
5,2
CITIBANK
4,4
CITIBANK
4,8
HSBC BANK
7,2
FORTİS BANK
7,0
DENİZBANK.
6,7
7
T. DIŞ TİC. B.
3,6
YAPI VE KREDİ B.
4,1
YAPI VE KREDİ B.
4,6
DENİZBANK
5,4
CITIBANK
5,3
HSBC BANK
6,4
8
BİRLEŞ. T. KÖR. B.
3,5
FİNANSBANK
3,7
T.İŞ BANKASI
4,4
YAPI VE KREDİ B.
4,8
DENİZBANK
4,5
FORTİS BANK
3,2
9
OSMANLI B.
3,1
TÜRK EXIMBANK
3,3
KOÇBANK
3,1
FORTIS BANK
4,8
ING BANK
4,3
T.EKONOMİ.B.
2,9
10
ALTERNATİFBANK
3,0
KOÇBANK
2,4
FORTIS BANK
3,0
OYAKBANK
3,4
HSBC BANK
4,2
ING BANK
2,1
BDDK
46
2006
Pay
2008
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
3. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE
3.1. MüĢteri Analizi
3.1.1.
Kredi MüĢterileri
Türk Bankacılık Sektöründe kredi müşteri sayısı, ekonominin büyümesi ve istikrara bağlı olarak
yıllar itibarıyla artış trendi sergilemektedir. Küresel finans krizinin etkili olduğu son dönemde kredi
müşteri sayısının ılımlı artışını sürdürmesi kredi talebinin ve ekonomiye olan güvenin bir
göstergesidir. Mevduat bankalarının kredi kullandırdığı müşteri sayısı, diğer fonksiyonel banka
gruplarının müşteri sayısına göre oldukça fazladır.
Tablo 3.1-1: Kredi MüĢteri Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Kredi Müşteri Sayısı
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Toplam Sayı (bin adet)
29.177,5
27.712,0
34.193,8
38.181,3
39.388,6
41.495,9
Mevduat Bankaları
28.884,3
27.019,1
33.399,1
37.411,4
38.565,7
40.554,8
290,6
678,5
770,3
743,5
794,4
905,3
2,5
14,4
24,4
26,5
28,5
35,8
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
%
99,0
97,5
97,7
98,0
97,9
97,7
Katılım Bankaları
1,0
2,4
2,3
1,9
2,0
2,2
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Mevduat Bankaları
Fonksiyon grupları itibarıyla kredi müşteri sayısı gelişim endeksi 2005=100 alınarak
hesaplandığında, müşteri sayısını en fazla artıran grubun kalkınma ve yatırım bankaları grubu
olduğu anlaşılmaktadır. 2010 yılı itibarıyla söz konusu endeksin değeri, kalkınma ve yatırım
bankaları için 1.408, katılım bankaları için 312, mevduat bankaları için 140 ve sektörün geneli
için 142'ye ulaşmıştır. Ölçek grupları itibarıyla ise, küçük ölçekli bankaların bu alanda gelişim
göstermediği ve 2010 yılı itibarıyla, bu gruba ait endeksin baz yılı değerinin altında kaldığı
görülmektedir. Endekse göre, orta ölçekli bankalar grubu kredi müşteri sayısını son 5 yılda %51,
büyük ölçekli bankalar grubu ise %43 oranında artırmıştır.
Grafik 3.1-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi MüĢteri Sayısı GeliĢim Endeksi
1500
160
(2005=100)
(2005=100)
140
1250
120
1000
100
750
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Sektör
500
250
80
60
Büyük Ölçekli
40
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
20
2010
2009
2008
2007
2006
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2005
0
0
Bir bankanın kredi müşterisi aynı zamanda başka bir bankanın da kredi müşterisi olabildiği için,
müşteri alanında diğer kapasite göstergelerindeki duruma kıyasla daha farklı bir yoğunlaşma
bulunmaktadır. Bununla birlikte toplam müşteri tabanında, bankaların hitap ettiği kredi müşteri
sayıları dikkate alındığında, ilk 5 bankanın toplamdaki payının 2010 yılı itibarıyla %58,1, ilk 10
bankanın payının %89,3 olduğu görülmektedir. Son yıllarda önemli bir yapısal değişimin
olmadığı söz konusu alanda, ilk 5 ve ilk 10 banka paylarının 2009 yılına göre artması ve ilk 10
banka payının son yıllardaki en yüksek düzeyine ulaşması, yoğunlaşma açısından nispeten
olumsuz bir göstergedir.
BDDK
47
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Banka grupları için kredi müşteri sayılarına ilişkin endeksin ortaya koyduğu görünüm, banka
başına ortalama müşteri sayısı verileriyle de teyit edilmektedir. Büyük ölçekli bankalar
grubunda banka başına kredi müşteri sayısı, son beş yılda ortalama %9 oranında artarak
yaklaşık 4,1 milyon kişiye ulaşmıştır. Orta ölçekli bankalar grubunda banka başına müşteri sayısı,
2009 yılında düşmesine rağmen sonraki yılda tekrar artarak 1,3 milyon olmuştur. Sektörde küçük
ölçekli bir banka ortalama 29 bin kredi müşterisine hizmet vermektedir. Fonksiyon grupları
bazında ise, kalkınma ve yatırım bankaları için banka başına müşteri sayısında oransal olarak
büyük artış olsa da, bu bankaların faaliyet şekli nedeniyle müşteri sayısı diğer gruplara göre
düşük kalmaktadır.
Tablo 3.1-2: Kredi MüĢteri Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Kredi Müşteri Sayısı
2005
2006
2007
2008
2009
İlk 5 Banka (%)
63,7
61,3
58,5
59,7
57,4
2010
58,1
İlk 10 Banka (%)
88,0
88,7
88,3
88,7
88,3
89,3
Büyük Ölçekli
2.890,2
2.704,0
3.347,5
3.716,7
3.875,8
4.133,5
Orta Ölçekli
1.097,3
1.129,7
1.231,4
1.412,1
1.275,0
1.289,5
34,2
24,3
26,0
25,5
23,7
29,0
Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet)
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (bin adet)
849,5
818,8
1.012,1
1.169,1
1.205,2
1.267,3
Katılım Bankaları
72,7
169,6
192,6
185,9
198,6
226,3
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,2
1,1
1,9
2,0
2,2
2,8
Mevduat Bankaları
Sektördeki bankaların kredi müşteri sayısı açısından sıralamasına bakıldığında, 2010 yılı itibarıyla
ilk beş sırada özel sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. Bu bankaları, kamu sermayeli üç
banka takip etmektedir. En fazla kredi müşterisine sahip banka 6,3 milyon müşteriye hizmet
verirken, sıralamada 10 uncu olan bankanın kredi verdiği müşteri sayısı 1,7 milyondur.
Tablo 3.1-3: Kredi MüĢteri Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2005
%
1 YAPI KR. B.
2 GARANTİ B.
3 ZİRAAT B.
4 İŞ BANKASI
5 FİNANSBANK
6 HSBC BANK
7 VAKIFBANK
8 ING BANK
9 AKBANK
10 HALKBANK
BDDK
Pay
24,4
12,0
11,1
8,9
7,2
6,9
5,8
4,5
3,7
3,3
2006
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
FİNANSBANK
VAKIFBANK
HSBC BANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
AKBANK
DENİZBANK
Pay
17,6
15,8
10,8
8,8
8,2
8,0
6,9
4,9
4,1
3,6
2007
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
AKBANK
İŞ BANKASI
HSBC BANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
15,5
14,9
10,0
10,0
8,2
7,9
7,0
6,3
4,9
3,7
48
2008
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
İŞ BANKASI
FİNANSBANK
HSBC BANK
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
16,0
14,6
10,1
10,0
9,1
7,6
6,9
6,1
4,6
3,9
2009
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
İŞ BANKASI
FİNANSBANK
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HSBC BANK
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
15,4
13,3
10,1
9,7
9,0
8,1
7,3
6,3
5,0
4,2
2010
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
FİNANSBANK
AKBANK
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
HSBC BANK
DENİZBANK
Pay
15,1
13,4
10,2
10,1
9,3
8,3
7,5
6,0
5,2
4,1
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 15: Kredi MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm
Kredi müşteri sayılarına* ilişkin ülke karşılaştırmalı veriler incelendiğinde, Türkiye’de kredi kullanımının ve
bankaların hizmet verdiği kredi müşterisi sayısının tablodaki ülkelerin çoğundan daha yüksek düzeyde
olduğu söylenebilir. Bu çerçevede Türkiye’de her 100 bin yetişkinden 732’si kredi müşterisi olup bu rakam
Hollanda’da 847, İtalya’da 534, İspanya’da 340’tır.
Kredi Müşteri Sayısı (Milyon Adet)
100.000 Yetişkin Başına Kredi Müşterisi
2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006
2007
2008
2009
Hollanda
9,7
9,7
9,7
9,7
11,4
728,6
726,8
721,0
721,6
847,5
Türkiye
29,2
27,7
34,2
38,2
39,4
573,3
534,2
647,0
709,4
731,8
Estonya
v.y.
v.y.
v.y.
0,5
0,6
v.y.
v.y.
v.y.
474,6
541,0
İtalya
22,5
22,8
23,1
25,8
27,4
447,1
4 1,5
454,0
501,8
534,2
Güney Afrika
12,8
16,0
18,2
1 ,5
14,2
398,2
491,0
552,0
429,1
421,6
Portekiz
3,0
3,2
3,4
3,7
3,8
333,6
358,3
383,1
411,5
417,6
387,9
Arjantin
6,0
7,7
9,5
11,0
11,5
210,2
267,3
325,0
369,2
Letonya
v.y.
v.y.
v.y.
0,7
0,7
v.y.
v.y.
v.y.
363,1
343,1
İspanya
9,5
10,4
11,9
11,9
13,2
254 9
276,3
310,5
305,6
339,5
Malezya
4,7
5,1
5,4
5,4
5,4
269,4
284,8
291,0
283,7
286,6
Endonezya
v.y.
v.y.
26,3
33,1
36,8
v.y.
v.y.
162,0
200,2
222,8
Suudi Arabistan
1,7
2,2
2,5
3,0
3,1
113,6
142,6
155,9
184,4
187,3
Japonya
20,3
19,8
19,7
19,4
18,9
183,9
179,7
178,0
175,3
171,0
Hindistan
77,2
85,4
99,4
107,0
v.y.
105,3
114,3
130,4
137,5
v.y.
ABD
v.y.
v.y.
79,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
331,8
v.y.
v.y.
*Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
3.1.2.
Mevduat MüĢterileri
Bankacılık sektöründe mudi sayısı, genel olarak bankacılık ve mevduat sigortası sistemine olan
güvenden etkilendiği kadar, devlet ile birlikte diğer gerçek ve tüzel müşterilerin bazı bankacılık
hizmetlerinden yararlanma ihtiyacı ve mevduatın getirisi gibi unsurlardan da etkilenmektedir.
Mudiler, hem bankacılık sektörünün hem de genel olarak finansal sektörün en büyük müşteri
grubudur. Türk Bankacılık Sektöründe mudi sayısı8, inişli çıkışlı bir seyir izlemektedir. Fonksiyonel
bankacılık grupları kesitinde değerlendirilirse, son yıllarda mudi sayısındaki azalmanın mevduat
bankalarından kaynaklandığı, buna karşılık katılım bankalarının müşteri sayılarını artırdığı
görülmektedir. Oransal olarak bakıldığında, yine katılım bankaları grubunun hizmet verdiği
müşteri tabanının her geçen yıl genişlediği değerlendirilmektedir.
Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Mudi Sayısı
2005
2006
2007
2008
2009
2010 (*)
Toplam Sayı (bin adet)
69.624,4
71.615,9
71.443,7
68.071,8
68.889,8
49.364,9
Mevduat Bankaları
68.790,6
70.612,9
70.234,1
66.663,9
66.916,8
47.251,8
Katılım Bankaları
833,9
1.003,0
1.209,6
1.407,9
1.972,9
2.113,1
Mevduat Bankaları
98,8
98,6
98,3
97,9
97,1
95,7
1,2
1,4
1,7
2,1
2,9
4,3
%
Katılım Bankaları
(*) Haziran 2010’dan itibaren mudi sayısına bakiyesi sıfır olan mevduat/katılım hesabı mudileri dâhil değildir.
Katılım bankaları grubunun mudi kazanma anlamında kat ettiği yol, mudi sayısı gelişim
endeksinin seyrinden de açık şekilde görülmektedir. 2005 yılı baz alınarak hesaplanan endeksin
değeri, mevduat bankaları için 100'ün altında iken, 2010 yılında bakiyesi sıfır olan hesaplar
8
Mudi sayısında 2010 yılı ortasından itibaren sıfır mevduat bakiyeli hesapların toplamdan düşülmesi şeklindeki hesaplama
nedeniyle, 2010 yılı verileri önceki yıllara ait verilerle kıyaslanabilir değildir.
BDDK
49
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
dikkate alınmamasına rağmen katılım bankaları için 253'e yükselmiştir. Ölçek bazında ise,orta
ölçekli bankalar grubunun mevduat müşterilerini artırma konusunda daha başarılı oldukları
açıktır.
Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Mudi Sayısı GeliĢim Endeksi
180
(2005=100)
250
160
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
200
(2005=100)
140
120
100
150
80
60
100
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
40
50
20
2010
2009
2008
2007
2005
2010
2009
2008
2006
2007
0
2005
0
2006
300
Mudi sayısı için ilk 5 ve ilk 10 bankanın paylarının yıllar itibarıyla azalış sergilemesi, müşterilerin
belli bankalarda oluşturduğu yoğunlaşmanın azaldığına işaret etmektedir. Gruplar itibarıyla
ortalama mudi sayıları dikkate alındığında, 2010 yılı itibarıyla mevduat bankalarının ortalama
mudi sayısı 1,5 milyon, katılım bankalarının ortalama mudi sayısı ise 500 bin civarındadır. Ölçek
bazında ise, büyük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısı, orta ölçekli bankaların ortalama
mudi sayısının altı, küçük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısından ise 114 kat kadardır.
Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Mudi Sayısı
2005
2006
2007
2008
2009
İlk 5 Banka (%)
83,2
80,6
81,0
79,5
78,9
2010
71,0
İlk 10 Banka (%)
94,8
95,3
94,2
94,3
93,7
90,9
Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet)
9.020,5
9.290,5
9.046,5
8.524,0
8.616,8
5.871,6
Orta Ölçekli
668,3
666,7
874,7
908,1
857,1
804,2
Küçük Ölçekli
48,7
53,2
32,0
33,5
26,0
51,3
2.023,3
2.139,8
2.128,3
2.083,2
2.091,2
1.476,6
208,5
250,8
302,4
352,0
493,2
528,3
Büyük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (bin adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Mudi sayısına göre sıralama yapıldığında, ilk 10 banka içinde listenin ilk sıralarında kamu
bankaları yer almaktadır. 2010 yılı itibarıyla ilk sırada yer alan banka, tüm mudilerin yaklaşık
üçte birine hizmet vermektedir. Daha sonra özel sermayeli mevduat bankalarının yer aldığı ilk
10 sıralamasına, 2009 yılında ilk defa bir katılım bankası girmiştir. Fakat söz konusu banka, 2010
yılında yerini tekrar bir mevduat bankasına bırakmıştır.
Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2005
%
1 ZİRAAT B.
2 İŞ BANKASI
3 VAKIFBANK
4 HALKBANK
5 YAPI KR. B.
6 AKBANK
7 GARANTİ B.
8 ING BANK
9 KOÇBANK
10 DENİZBANK
BDDK
Pay
38,8
16,6
13,8
8,0
6,0
4,5
3,0
1,9
1,2
1,0
2006
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
AKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
DENİZBANK
ŞEKERBANK
Pay
39,1
16,8
9,5
8,2
7,1
6,6
3,6
2,4
1,2
0,9
2007
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
HALKBANK
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
DENİZBANK
ŞEKERBANK
Pay
39,8
17,6
9,6
7,4
6,5
3,9
3,7
3,0
1,6
1,1
50
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
ING BANK
DENİZBANK
FİNANSBANK
Pay
39,2
18,6
9,5
7,5
4,6
4,1
4,0
3,4
2,1
1,2
2009
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
HALKBANK
VAKIFBANK
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
ING BANK
FİNANSBANK
BANKASYA
Pay
38,3
19,1
8,8
8,1
4,6
4,6
4,1
3,3
1,5
1,4
2010
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
ING BANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
Pay
29,2
13,4
11,5
9,4
7,6
6,4
5,9
3,2
2,4
2,0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 16: Mevduat MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm
Mudi sayılarına* ilişkin ülke verilerinin yer aldığı aşağıdaki tabloya göre, Japonya’da her 100 bin yetişkinden
yaklaşık yedi bini mevduat müşterisi olup, Japonya bu konuda diğer ülkelerden öndedir. Güney Kore,
Malezya gibi Uzakdoğu ülkeleri de ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de ise her 100 bin yetişkinden
yaklaşık 1.300’ü mevduat müşterisi olup, bu değer Türkiye’yi İtalya, İspanya gibi ülkelerin üzerine
taşımaktadır.
Mevduat Müşteri Sayısı (Milyon Adet)
100.000 Yetişkin Başına Mevduat Müşterisi
2005
2006
2007
2008
2009
2005
20 6
2007
2008
2009
Japonya
833,1
801,2
791,4
785,8
784,8
7.563,2
7.263,9
7.165,0
.108,8
7.099,3
Kore
155,7
161,7
163,7
171,1
176,1
3.996,6
4.11 ,3
4.119,9
4.260,1
4.383,9
Portekiz
v.y.
23,5
24,4
24,9
25,2
v.y.
2.631,3
2.715,1
2.768,5
2.800,0
2.084,0
Estonya
v.y.
v.y.
v.y.
1,9
2,4
v.y.
v.y.
v.y.
1.694,9
Hollanda
23,6
23,5
23,7
23,8
24,0
1.769,1
1.756,3
1.769,9
1.765,5
1.781,7
Malezya
33,3
34,2
34,7
30,9
28,2
1.892,0
1.894,6
1.879,8
1.633,1
1.491,9
Avusturya
9,8
9,8
10,0
10,1
9,9
1.420,1
1.406,2
1.427,5
1.428,4
1.398,8
Türkiye
69,3
71,0
71,1
67,8
69,3
1.362,2
1.370,1
1.345,6
1.261,1
1.288,0
İtalya
37,7
38,3
43,9
55,7
64,2
749,4
756,7
861,5
1.085,1
1.250,8
Letonya
1,8
2,0
2,3
2,3
2,4
931,5
1.023,1
1.159,4
1.195,6
1.205,1
Macaristan
7,2
7,7
8,2
8,5
87
840,0
897,6
957,8
993,2
1.017,1
Güney Afrika
16,8
21,8
24,5
26,4
28,3
525,3
6 1,6
743,7
7 2,9
839,1
Suudi Arabistan
7,3
8,9
10,0
11,8
13,4
479,9
571,7
620,0
714,0
809,3
İspanya
26,2
27,3
28,5
30,1
30,3
707,5
723,6
743,2
775,6
780,7
Arjantin
14,4
15,
17,8
18,4
18,3
505,6
546,3
606,1
619,3
615,9
Norveç
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
422,5
42,3
466,2
90,2
529,7
466,8
485,1
519,2
581,7
v.y.
637,4
649,0
680,7
747,3
v.y.
v.y.
v.y.
83,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
350,2
v.y.
v.y.
Hindistan
ABD
*Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
3.2. ġube ve Personel Analizi
3.2.1.
ġube
Bankalar için hizmet sunumunda, müşteriler açısından ise bu hizmetlere erişimde en önemli
işlevi banka şubeleri yerine getirmektedir. 2000-2001 krizlerinin Türk Bankacılık Sektörüne etkisi
nedeniyle 2003 yılına kadar azalmaya devam eden şube sayısı, bu yıldan itibaren yıllık
ortalama %7 oranında artış sergilemiştir. Özellikle küresel finans krizi öncesinde yüksek büyüme
oranlarına ulaşan sektördeki şube sayısı, kriz sonrasında ılımlı artış göstermektedir. Bankaların
aktif büyüklüğündeki artışa kıyasla şube sayısının daha yavaş artmasında verimlilik faktörü rol
oynamaktadır. Finansal istikrara paralel şekilde hareket eden organik büyüme ile birlikte artışını
sürdüren banka şubesi sayısı, 2010 yılı itibarıyla 10 bini aşmış durumdadır.
Tablo 3.2-1: ġube Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Şube Sayısı
Toplam Sayı
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
%
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
BDDK
2000
7.984
7.812
144
28
2001
6.983
6.854
115
14
2002
6.321
6.168
118
35
2003
6.267
6.045
189
33
2004
6.474
6.186
255
33
2005
6.568
6.241
292
35
2006
7.302
6.904
356
42
2007
8.144
7.678
422
44
2008
9.304
8.724
536
44
2009 2010
9.581 10.066
8.968 9.419
569
607
44
40
97,8
1,8
0,4
98,2
1,6
0,2
97,6
1,9
0,6
96,5
3,0
0,5
95,6
3,9
0,5
95,0
4,4
0,5
94,5
4,9
0,6
94,3
5,2
0,5
93,8
5,8
0,5
93,6
5,9
0,5
51
93,6
6,0
0,4
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 17: Banka ġube Sayılarında Küresel Görünüm
Banka şubesi başına nüfus rakamlarına ilişkin ülke verilerinin karşılaştırıldığı tablo, Türkiye'nin şubeleşme
potansiyelinin oldukça yüksek olduğuna işaret etmektedir. AB üyesi 27 ülkenin yanında İsviçre ve G-20
ülkelerinin verileriyle karşılaştırıldığında, Türkiye şube başına nüfus kıyaslamasında gelişmekte olan ülkelerle
benzer bir görünüm sergilemektedir. Bununla birlikte, 2009 verilerine göre bütün AB ülkelerinin ve dünyanın
en kalabalık nüfusa sahip ülkesi olan Çin'in gerisinde kalması, Türkiye'nin şubeleşme açısından önünde
geniş bir gelişim sahası olduğunu göstermektedir.
Şube Sayısı
Şube Başına Nüfus (Kişi)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
S. Arabistan
v.y.
v.y.
v.y.
1.224
1.289
1.353
1.410
1.519
v.y.
v.y.
v.y.
18.888
18.370
17.918
17.594
16.704
G. Afrika
v.y.
v.y.
v.y.
2.947
3.075
3.299
2.968
3.095
v.y.
v.y.
v.y.
16.069
15.600
14.718
16.546
16.037
Endonezya
v.y.
v.y.
v.y.
11.346
12.283
13.115
14.437
16.326
v.y.
v.y.
v.y.
21.327
19.983
17.895
16.452
14.717
Hindistan
v.y.
v.y.
v.y.
77.349
80.205
83.942
87.891 90.356
v.y.
v.y.
v.y.
14.312
13.989
13.557
13.130
12.949
Arjantin
v.y.
v.y.
v.y.
3.781
3.826
3.882
3.904
3.930
v.y.
v.y.
v.y.
10.457
10.434
10.382
10.369
10.411
Meksika
v.y.
v.y.
v.y.
8.711
9.092
10.123
10.994
11.385
v.y.
v.y.
v.y.
11.854
11.484
10.406
9.664
9.409
Türkiye
7.302
8.144
9.304
9.581
10.890
11.133
10.919
10.903
9.932
8.557
7.587
7.464
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
7.129
6.940
6.853
6.897
6.321
6.267
6.474
6.568
Çin
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Güney Kore
v.y.
v.y.
v.y.
6.768
7.123
7.409
7.703
7.581
v.y.
v.y.
v.y.
7.113
6.780
6.540
6.310
6.430
Estonya
198
197
203
230
245
266
257
213
6.875
6.883
6.656
5.859
5.489
5.047
5.218
6.293
Brezilya
v.y.
v.y.
v.y.
27.612
28.307
29.127
30.803
32.177
v.y.
v.y.
v.y.
6.641
6.555
6.442
6.156
5.951
Hollanda
4.269
3.883
3.798
3.748
3.456
3.604
3.421
3.137
3.773
4.170
4.281
4.350
4.726
4.539
4.795
5.255
Çek Cum.
1.722
1.670
1.785
1.825
1.877
1.862
1.993
1.998
5.927
6.110
5.721
5.600
5.461
5.525
5.209
5.239
Kanada
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
6.556
6.667
6.725
6.700
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
4.962
4.932
4.946
5.025
İngiltere
13.867
13.646
12.880
12.425
12.360
12.360
4.270
4.356
4.460
4.573
4.690
4.892
4.951
4.983
4.400
13.386 13.130
183.897 189.921 193.351 192.971
Slovakya
1.020
1.057
1.113
1.142
1.175
1.169
1.258
1.230
5.273
5.089
4.834
4.715
4.587
4.614
4.293
İsveç
2.054
2.069
2.018
2.003
2.004
1.988
2.025
2.147
4.337
4.321
4.448
4.499
4.515
4.584
4.535
4.311
v.y.
v.y.
v.y.
4.960
5.147
5.264
5.398
5.504
v.y.
v.y.
v.y.
4.120
4.031
4.013
3.994
4.001
3.624
Avustralya
Letonya
567
581
583
586
610
682
658
624
4.137
4.013
3.978
3.936
3.762
3.345
3.451
İrlanda
926
924
909
910
935
1.158
895
1.228
4.211
4.290
4.432
4.518
4.501
3.724
4.918
3.624
Malta
99
104
99
109
110
104
111
116
3.986
3.820
4.039
3.694
3.682
3.921
3.696
3.566
3.489
Rusya
v.y.
v.y.
v.y.
32.916
35.169
39.163
v.y.
v.y.
v.y.
4.348
4.051
3.629
3.416
1.572
1.564
1.585
1.616
1.756
1.693
1.672
1.538
3.305
3.329
3.293
3.240
2.993
3.117
3.170
3.463
Litvanya
v.y.
723
758
822
892
970
973
972
v.y.
4.789
4.546
4.167
3.815
3.490
3.460
3.446
Romanya
v.y.
3.387
3.031
3.533
4.470
6.340
7.375
6.425
v.y.
6.428
7.163
6.130
4.834
3.401
2.919
3.346
İsviçre
v.y.
v.y.
v.y.
2.718
2.694
2.699
2.664
2.639
v.y.
v.y.
v.y.
2.760
2.805
2.823
2.895
2.956
Slovenya
721
725
706
693
696
711
698
706
2.766
2.752
2.828
2.883
2.878
2.828
2.880
2.879
Polonya
4.302
8.688
8.301 10.074
10.934
11.607
12.914
13.292
8.889
4.399
4.601
3.789
3.490
3.285
2.951
2.869
Macaristan
2.992
3.003
2.987
3.125
3.243
3.387
3.515
3.551
3.401
3.377
3.387
3.231
3.107
2.972
2.858
2.825
Danimarka
2.128
2.118
2.119
2.122
2.152
2.194
2.192
1.996
2.523
2.542
2.547
2.550
2.522
2.483
2.498
2.761
Yunanistan
3.263
3.300
3.403
3.543
3.699
3.850
4.098
4.078
3.362
3.335
3.244
3.128
3.008
2.902
2.736
2.761
v.y.
v.y.
v.y.
110.435
111.040
115.105 116.570 116.347
v.y.
v.y.
v.y.
2.689
2.700
2.624
2.608
2.641
Belçika
5.550
4.989
4.837
4.564
4.574
4.425
1.858
2.076
2.149
2.289
2.298
2.392
2.471
v.y.
Japonya
v.y.
v.y.
v.y.
33.379
32.249
55.714
v.y.
v.y.
v.y.
3.828
3.962
2.293
2.309
2.317
202.315
206.956
2.177
271
269
50.868
47.244
Finlandiya
ABD
AB-27
Lüksemburg
Almanya
41.554 40.672
4.316
v.y.
55.308 55.034
211.442 214.925 228.648 233.889 238.021 229.532
253
246
45.331 44.044
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
2.117
2.091
234
229
229
v.y.
1.639
1.667
1.798
1.875
2.005
2.079
2.113
v.y.
40.282
39.777
39.531
39.411
1.621
1.747
1.821
1.873
2.047
2.069
2.080
2.081
Avusturya
4.466
4.395
4.360
4.300
4.258
4.266
4.243
4.167
1.806
1.843
1.868
1.907
1.939
1.942
1.961
2.005
İtalya
29.948
30.501
30.950 31.504
32.334
33.230
34.168 34.035
1.903
1.879
1.870
1.856
1.817
1.779
1.745
1.764
Fransa
26.162
25.789
26.370 27.075
40.013
39.560 39.634 38.479 2.348
2.399
2.362
2.318
1.580
1.609
1.615
1.673
Portekiz
5.348
5.397
5.371
5.422
5.618
6.055
6.417
6.430
1.931
1.928
1.950
1.942
1.881
1.750
1.655
1.653
v.y.
v.y.
5.606
5.629
5.569
5.827
6.080
6.038
v.y.
v.y.
1.392
1.379
1.386
1.318
1.257
1.260
39.009
39.750
40.603 41.979
43.691
1.050
1.048
1.043
1.025
1.002
977
983
1.031
993
983
711
728
748
788
814
845
855
857
Bulgaristan
İspanya
Güney Kıbrıs
977
951
941
45.500 46.065 44.431
921
923
930
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
52
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Şube sayısının fonksiyon gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, katılım bankalarının sektördeki
toplam şube sayısı içindeki payının istikrarlı bir şekilde arttığı ve 2010 yılı itibarıyla %6’ya ulaştığı
gözlemlenmektedir. Buna karşılık, mevduat bankalarının payı yıllar itibarıyla azalış eğilimi
sergilemekte olup, son yılda değişim göstermemiştir. Son bir yılda 44’ten 40’a inen kalkınma ve
yatırım bankalarının şube sayısı ise, toplam şube sayısının %0,4’üne tekabül etmektedir.
2000 yılı baz alınarak hesaplanan şube sayısı gelişim endeksi fonksiyon grupları itibarıyla
incelendiğinde, katılım bankalarının şubeleşme hızının sektör ortalamasının oldukça üzerinde
olduğu dikkati çekmektedir. Katılım bankaları grubu için şube sayısının görece hızlı artışında,
sektördeki payı itibarıyla büyüme potansiyelinin daha fazla olmasının da etkili olduğu
değerlendirilmektedir. Son on yılda şube sayısındaki artış oranı, katılım bankaları için %322 iken
mevduat bankaları için %21, kalkınma ve yatırım bankaları için %43, sektör genelinde ise %26
olarak gerçekleşmiştir. Sektördeki ağırlığı nedeniyle şubeleşme hızının ana belirleyicisinin
mevduat bankalarının olduğu Türk Bankacılık Sektörü, 2001 krizi öncesindeki şube sayısına
ancak 2007 yılında tekrar ulaşabilmiştir.
Şube sayısı gelişim endeksi ölçek bazında değerlendirildiğinde ise, orta ölçekli bankaların daha
hızlı şubeleştiği görülmektedir. Orta ölçekli bankalar grubu için endeks, 2007 yılına kadar büyük
ölçekli bankalar grubundan daha yavaş bir artış sağlarken, söz konusu yıldan itibaren diğer
grupların üzerinde performans sergilemiştir. Söz konusu endeks, büyük ölçekli bankalar için 2005
yılından itibaren istikrarlı bir yükseliş trendi sergilemiş ve 2010 yılı itibarıyla 153 değerine ulaşmıştır.
Küçük ölçekli bankalar grubunda ise, 2001 yılındaki keskin düşüşün ardından endeks genel
itibarıyla yatay seyir izlemektedir.
Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ġube Sayısı GeliĢim Endeksi
500
200
(2000=100)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Sektör
400
300
(2000=100)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
150
100
200
50
100
0
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
Sektörde banka başına şube sayısı verilerine bakıldığında, yoğunlaşmanın diğer göstergelere
(özellikle parasal göstergelere) kıyasla daha az olduğu görülmektedir. Bu durumun
gerçekleşmesinde, sektörün perakende bankacılık ağırlıklı yapısı nedeniyle ölçekten bağımsız
olarak belirli bir düzeyde şube açma gerekliliğinin etkisi olmaktadır. Şube sayısında ilk 5
bankanın payı 2000 yılında %50 seviyesinde iken, 2001’den sonra banka ve şube sayısındaki
gelişmeler sonrası 2001-2004 döneminde %60 seviyesine yükselmiştir. Daha sonra azalmaya
başlayan söz konusu pay, 2010 yılında %51,5 olarak gerçekleşmiştir. İlk 10 bankanın toplam
şube sayısındaki payı ise, küçük iniş çıkışlarla birlikte 2001 yılından itibaren ortalama %78
civarında seyretmektedir.
Ölçek grupları itibarıyla ortalamalar, son yıllarda olduğu gibi 2010 yılında da pozitif yönlü
gelişim olduğunu teyit etmektedir. 2010 yılı itibarıyla büyük ölçekli bankalar grubunda bir
bankanın ortalama 932 şubesi var iken, bu rakam orta ölçekli bankalar grubunda 320, küçük
ölçekli bankalar için 20’dir. Fonksiyonel ayrım çerçevesinde bakıldığında, katılım bankaları
grubunun şubeleşme hızında önde olduğu görülmektedir. Nitekim 2000 yılında mevduat
bankalarının ortalama şube sayısı katılım bankalarının ortalama şube sayısının 5,3 katı iken,
BDDK
53
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılında bu oran 2,3’e inmiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları grubunda banka başına
ortalama şube sayısı son yedi yılda değişim göstermemiştir.
Tablo 3.2-2: ġube Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Şube Sayısı
İlk 5 Banka (%)
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
2000
50,1
68,2
2001
61,5
78,3
2002
58,3
77,5
2003
58,3
78,1
2004
59,5
80,1
2005
57,3
78,8
2006
54,7
79,8
2007
51,3
77,4
2008
51,2
76,5
2009
51,3
77,1
2010
51,5
78,1
711
142
30
637
107
17
612
130
15
608
144
18
642
155
19
632
197
21
701
223
23
744
278
18
842
324
24
873
315
19
932
320
20
128
24
2
146
23
1
154
34
3
168
42
2
177
51
3
184
73
3
209
89
3
213
106
3
273
134
3
280
142
3
294
152
3
Sektördeki bankaların şube sayısına göre sıralamasına bakıldığında, ilk sırada %13,9’luk payla
kamu sermayeli bir bankanın olduğu görülmektedir. Ayrıca, kuruluş tarihine göre daha eski
olan bankaların yaklaşık 10 yıldır şube sayısı açısından ilk iki sırayı alması dikkat çekmektedir.
Diğer taraftan, ilk 10 listesindeki bankalardan özel sermayeli olanların daha hızlı şubeleştiği
değerlendirilmektedir.
Tablo 3.2-3: ġube Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2000
%
1 ZİRAAT B.
2 İŞ BANKASI
3 HALKBANK
4 AKBANK
5 YAPI KR. B.
6 EMLAKBANK
7 VAKIFBANK
8 GARANTİ B.
9 TÜRK TİC. B.
10 PAMUKBANK
BDDK
Pay
16,2
10,8
10,1
7,5
5,5
5,1
4,0
3,3
3,2
2,5
2002
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
HALKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
VAKIFBANK
ING BANK
ŞEKERBANK
PAMUKBANK
Pay
19,8
13,4
9,8
8,6
6,7
4,8
4,6
3,5
3,1
3,1
2004
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
HALKBANK
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
VAKIFBANK
ING BANK
DENİZBANK
ŞEKERBANK
Pay
19,1
13,2
10,9
9,8
6,5
5,4
4,5
4,5
3,1
3,0
54
2006
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
GARANTİ B.
VAKIFBANK
ING BANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
Pay
17,2
12,2
9,4
8,3
7,6
6,6
5,9
4,8
4,2
3,6
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
HALKBANK
VAKIFBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
13,7
11,2
9,3
9,3
7,8
6,5
5,6
4,9
4,3
3,9
2010
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
HALKBANK
VAKIFBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
TEB
Pay
13,9
11,3
9,1
8,6
8,5
7,0
6,3
5,0
5,0
3,3
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 18: ġube Sayılarının YetiĢkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü
Banka şubesi sayılarının* yetişkin sayıları ve coğrafi alan ölçütleriyle ilişkilendirilmesinden elde edilen küresel
verilere bakıldığında, genelde Avrupa ülkelerinin bu konuda daha iyi durumda olduğu görülmektedir.
Örneğin Lüksemburg’ta 100 bin yetişkin başına 94 banka şubesi düşerken Türkiye’de aynı sayıda yetişkin
başına 18 banka şubesi düşmektedir. Bu konuda Türkiye, Almanya, Brezilya, Güney Afrika gibi ülkelerin
önünde yer almaktadır. Yine 1.000 km2 başına 12 banka şubesinin düştüğü Türkiye, bu alanda yalnızca dört
AB ülkesini geride bırakmıştır. Söz konusu göstergelerde Türkiye’nin AB ortalamasına yaklaşması için, şu
andaki duruma göre şube sayısını en az iki katına çıkarması gerekmektedir.
1000 km2 Başına Şube Sayısı
100.000 Yetişkin Başına Şube Sayısı
Lüksemburg
2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006
2007
2008
2009
105,8
101,0
98,0
95,1
94,1
154,8
150,6
148,6
147,1
148,7
142,2
Belçika
53,7
53,4
51,4
49,7
48,0
15 ,2
154,5
149,8
146,1
İtalya
64,2
65,5
66,8
68,1
7,8
109,8
112,7
115 7
118,8
118,
Güney Kıbrıs
199,9
186,6
163,4
153,6
151,6
145,0
137,8
122,7
117,2
117,4
Hollanda
28,1
27,7
28,6
27,6
25,5
110,8
109,6
113,6
110,3
101,8
İsviçre
62,1
60,8
60,4
59,
52,8
96,9
95,7
96,2
95,4
86,4
Portekiz
69,4
71,7
76,
81,0
81,8
67,5
70,1
4,5
79,5
8 ,4
Kore
17,4
17,9
18,4
18,9
18,6
70,0
72,8
75,6
78,3
77,1
Bulgaristan
84,8
84,1
88,3
92,6
91,9
52,1
51,6
53,9
56,3
55,9
İngiltere
28,4
25,7
26,5
26,2
25,5
58,0
52,9
5,0
54,8
53,8
Polonya
37,8
39,4
42,1
45,6
46,3
39,4
1,5
4 ,5
48,4
49,2
Danimarka
50 3
50,6
51,9
50,5
46,0
52,1
52,7
54,4
53,3
48,6
Fransa
22,8
47,5
46,3
46,0
43,1
20,7
43,4
42,8
42,7
40,4
Japonya
12,5
12,4
12,5
12,5
12,5
37,8
37,6
37,9
38,0
37,8
Slovenya
40,2
39,8
40,3
39,4
39,5
34,3
34,1
34,8
34,1
34,5
Almanya
20,2
16,7
16,3
16,3
16,6
40,9
33,8
33,1
33,1
33,8
Yunanistan
35,8
37,4
39,3
41,7
41,4
26,4
27,7
29,3
31,2
31,0
İspanya
39,6
40,4
41,0
40,5
38,6
29,4
30,5
31,5
31,5
30,0
Hindistan
9,7
9,7
9,8
10,1
10,6
23,9
24,3
25,2
26,5
27,9
Romanya
v.y.
v.y.
v.y.
34,9
34,1
v.y.
v.y.
v.y.
27,7
27,0
Çek Cumhuriyeti
21,3
21,8
21,5
22,7
22,7
24,1
24,8
24,6
26,3
26,3
İrlanda
34,5
33,9
33,3
34,0
35,0
16,6
16,7
16,8
17,4
17,8
Macaristan
14,8
16,1
17,2
17,8
18,5
14,0
15,3
16,4
17,0
17,6
Litvanya
24,9
27,0
28,7
28,5
28,1
11,3
12,2
13,0
12,9
12,8
Türkiye
12,8
14,0
15,3
17,2
17,7
8,5
9,4
10,5
12,0
12,4
Letonya
31,0
32,3
36,0
35,1
33,3
9,8
10,2
11,3
11,0
10,5
Avusturya
13,3
13,0
12,9
12,6
11,8
11,2
11,0
11,0
10,8
10,1
ABD
33,3
33,9
34,7
35,1
36,3
8,5
8,8
9,1
9,3
9,6
Endonezya
5,3
5,8
6,0
6,7
7,7
4,6
5,1
5,4
6,1
7,1
Malezya
11,9
10,9
10,8
10,6
10,7
6,4
6,0
6,1
6,1
6,2
Meksika
11,2
11,6
12,8
13,8
14,7
4,1
4,3
4,9
5,3
5,7
Estonya
21,0
22,7
24,0
23,8
20,2
5,7
6,1
6,5
6,4
5,4
Brezilya
13,1
13,3
13,4
13,6
14,2
2,1
2,1
2,2
2,3
2,4
Güney Afrika
7,2
7,5
6,1
7,9
8,1
1,9
2,0
1,7
2,2
2,2
Finlandiya
13,9
14,2
15,2
15,2
14,2
2,0
2,0
2,2
2,2
2,1
Arjantin
13,5
13,4
13,4
13,3
13,4
1,4
1,4
1,4
1,4
1,5
Norveç
6,9
6,9
8,1
7,8
7,5
0,8
0,8
1,0
1,0
1,0
Suudi Arabistan
8,2
8,3
8,5
8,6
9,3
0,6
0,7
0,7
0,7
0,8
Kanada
34,6
24,6
24,6
24,6
24,4
1,0
0,7
0,7
0,8
0,7
Avustralya
30,6
31,2
31,3
31,5
32,1
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
*Ticari banka verilerini içermektedir. Türkiye’de bütün bankalar değerlendirmeye dahildir.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
55
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
3.2.2.
Personel
2000-2001 krizleri sonucunda Türkiye ekonomisinin genelinde yaşanan istihdam azalışı,
bankacılık sektöründe daha belirgindir. Zira sektörde 2000 yılındaki 174 bin kişilik istihdam
sayısına ancak küresel finans krizi arifesinde 2007-2008 döneminde ulaşılabilmiştir. Diğer taraftan,
bankacılık sektöründeki çalışan sayısında 2003 yılında başlayan güçlü artış trendi küresel krizle
birlikte yavaşlamıştır. Bununla birlikte, bu dönemde çalışan sayısının ılımlı da olsa artması, Türk
Bankacılık Sektörünün ve genel olarak Türkiye Ekonomisinin krizden etkilenme düzeyinin görece
düşük olduğunu teyit etmektedir.
Fonksiyon grupları itibarıyla toplam çalışan sayıları incelendiğinde, şube sayısındaki duruma
paralel bir seyrin olduğu açık şekilde görülmektedir. Zira katılım bankalarının toplam çalışan
sayısı içindeki payı istikrarlı bir şekilde artmaya devam ederken, mevduat ile kalkınma ve
yatırım bankalarının payı azalmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sektördeki toplam çalışan sayısı içinde
mevduat bankalarının payı %90,6, katılım bankalarının payı %6,6, kalkınma ve yatırım
bankalarının payı ise %2,8’dir.
Tablo 3.2-4: ÇalıĢan Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Çalışan Sayısı
174.706 140.879 125.893 127.532 132.734 138.724 150.966 168.850 182.665
Toplam Sayı
165.224 133.318 118.292 118.573 122.592 127.851 138.599 153.568 166.326
Mevduat Bankaları
3.001
1.917
1.884 3.502 4.790 5.747
7.112
9.187 11.032
Katılım Bankaları
6.481
5.644
5.717
5.457
5.352
5.126
5.255
6.095
5.307
Kalkınma ve Yatırım B.
%
94,6
94,6
94,0
93,0
92,4
92,2
91,8
90,9
91,1
Mevduat Bankaları
1,7
1,4
1,5
2,7
3,6
4,1
4,7
5,4
6,0
Katılım Bankaları
3,7
4,0
4,5
4,3
4,0
3,7
3,5
3,6
2,9
Kalkınma ve Yatırım B.
2009
184.205
167.063
11.802
5.340
2010
191.180
173.133
12.677
5.370
90,7
6,4
2,9
90,6
6,6
2,8
Son 10 yıllık süreçte bankacılık sektöründeki istihdama oransal olarak en büyük katkıyı yapan
katılım bankalarının bu alandaki gelişimi, çalışan sayısı gelişim endeksinde en dikkat çekici
unsuru teşkil etmektedir. Sürecin genelinde, baz yıl olan 2000 verilerine göre kalkınma ve yatırım
bankaları grubu negatif performans sergilemiştir. Baz yıldaki istihdam sayısını son iki yılda ancak
yakalamış olan mevduat bankaları için endeks, sektör geneline ilişkin endeksin gerisinde
kalmıştır. Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, küçük ölçekli bankalara ilişkin endeksin negatif
görünüm sergilediği görülmektedir. Büyük ve orta ölçekli banka gruplarının gelişim performansı
ise son yıllarda paralel görünüm arz etmektedir. 2010 yılında, çalışan sayısı gelişim endeksi
büyük ölçekli bankalar grubu için 124,3’ten 129,1’e, orta ölçekli bankalar grubu için 127’den
130,1’e yükselmiştir.
Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ÇalıĢan Sayısı GeliĢim Endeksi
100
400
80
320
60
240
40
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
160
20
80
56
2010
2009
2008
2004
2003
2002
2001
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2002
2003
2001
2000
BDDK
2000
0
0
2007
480
(2000=100)
120
2005
560
140
(2000=100)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Sektör
2006
720
640
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Çalışan sayısı açısından sektörde ilk 5’te yer alan bankaların toplamdaki payı, 2001 kriziyle
yaşanan ani yükselişin ardından gelen yapısal değişikliklerle düşüşe geçmiştir. Son 4 yıldır %49
civarında olan bu oranın 2000 yılı değerinin altında olması, yoğunlaşma açısından olumlu bir
göstergedir. Bununla birlikte, ilk 10 bankanın payı için aynı yorumu yapmak mümkün değildir.
Zira son yılda %74,7’den %75,6’ya yükselen söz konusu oran, sektör istihdamında ilk 10 bankada
oluşan yoğunlaşmanın 2000 yılına göre daha fazla olduğunu göstermektedir.
Banka ölçeğine göre değerlendirme yapıldığında, banka başına çalışan sayısının orta ölçekli
bankalar grubunda daha hızlı arttığı görülmektedir. 2010 yılı itibarıyla Türk Bankacılık sektöründe
büyük ölçekli bankalarda ortalama 16.799, orta ölçekli bankalarda ortalama 6.012, küçük
ölçekli bankalarda ise ortalama 590 personel çalışmaktadır. Fonksiyon grupları bazında
ortalama çalışan sayısı rakamları incelendiğinde, katılım bankaları grubu ile mevduat bankaları
grubu arasındaki makasın her geçen yıl daraldığı dikkati çekmektedir. Katılım bankaları,
çalışan sayısı açısından mevduat bankalarına şubeleşme göstergelerine göre daha çok
yaklaşmış durumdadır. Kalkınma ve yatırım bankaları ise çalışan sayısı yönünden diğer grupların
oldukça gerisindedir.
Tablo 3.2-5: ÇalıĢan Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Çalışan Sayısı
50,5
57,9
53,1
52,3
52,2
50,2
51,1
İlk 5 Banka (%)
68,5
76,8
74,8
73,8
75,1
74,4
75,7
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
15.179 12.644 11.693 11.740 12.233 12.438 13.667
Büyük Ölçekli
3.457 1.924 2.696 3.052 3.449 4.368 4.835
Orta Ölçekli
629
418
360
464
514
570
596
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (adet)
2.709 2.837 2.957 3.294 3.503 3.760 4.200
Mevduat Bankaları
500
383
471
778
958
1.437 1.778
Katılım Bankaları
376
408
390
412
394
404
Kalkınma ve Yatırım Bankaları 360
2007
48,9
73,7
2008
48,4
73,8
2009
49,2
74,7
2010
48,7
75,6
14.678 15.790 16.172 16.799
5.582 6.281 5.852 6.012
550
644
555
590
4.266
2.297
435
5.198
2.758
408
5.221
2.951
411
5.410
3.169
413
Çalışan sayısı açısından sektörde uzun yıllar boyunca ilk sırada yer alan bir kamu bankası, son 2
yıldır yerini bir özel bankaya bırakmış durumdadır. Söz konusu kamu bankasının bankacılık
sektörü istihdamındaki payının 2000 yılındaki %21’den 2010 yılında %11,9’a gerilemesinde, 20002005 döneminde personel sayısını önemli oranda azaltması etkili olmuştur. 2008 yılına kadar
özel sermayeli bankalar bu alanda önemli gelişim göstermiş olup, bu yıldan sonra kamu
bankalarının payı tekrar artmaya başlamıştır.
Tablo 3.2-6: ÇalıĢan Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2000
%
1 ZİRAAT B.
2 İŞ BANKASI
3 HALKBANK
4 YAPI KR. B.
5 EMLAKBANK
6 VAKIFBANK
7 AKBANK
8 PAMUKBANK
9 GARANTİ B.
10 DEMİRBANK
BDDK
Pay
21,0
9,2
8,6
5,9
5,7
4,9
4,7
3,3
2,7
2,4
2002
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
HALKBANK
AKBANK
VAKIFBANK
GARANTİ B.
PAMUKBANK
İLLER B.
ING BANK
Pay
18,5
11,8
8,3
7,3
7,2
6,0
5,9
4,0
3,0
2,9
2004
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
HALKBANK
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
VAKIFBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
16,0
12,1
8,4
8,0
7,8
6,9
5,4
4,1
3,3
3,2
57
2006
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
HALKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
13,7
12,4
8,9
8,2
7,9
7,2
5,1
5,1
3,7
3,6
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
Pay
11,7
11,5
9,0
8,3
8,1
6,8
5,5
5,2
4,0
3,8
2010
İŞ BANKASI
ZİRAAT B.
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
Pay
12,5
11,9
8,7
8,0
7,5
7,0
6,1
5,8
4,5
3,4
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 19: ÇalıĢan Sayılarında Küresel Görünüm
Şube başına nüfus rakamlarına benzer şekilde banka çalışanı başına nüfus göstergeleri de, Türkiye’nin
bankacılık sisteminin ve bu sektördeki istihdamın gelişimi konusunda potansiyelinin çok fazla olduğuna
işaret etmektedir. Zira toplam çalışan sayısı açısından AB ükeleriyle karşılaştırıldığında, 2009 yılı verilerine
göre beşinci sırada olan Türkiye, çalışan başına nüfus rakamları söz konusu olduğunda son sırada yer
almaktadır. Bir banka çalışanı başına 388 kişinin düştüğü Türkiye, bu alanda ancak Doğu Avrupa ülkelerine
yaklaşabilmektedir. Türkiye’nin çalışan başına nüfus bakımından AB ortalamalarına ulaşması için,
bankacılık sektörü istihdamını yaklaşık 1,5 katına çıkarması gerekmektedir. Bununla birlikte Türkiye’de
çalışan başına nüfusun görece yüksek olması, çalışan verimliliği açısından Türkiye’nin başarılı olduğu
şeklinde de değerlendirilebilir.
Çalışan Sayısı (1.000 Kişi)
Çalışan Başına Nüfus (Kişi)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
502
488
490
534
521
506
495
471
118
122
122
112
116
120
123
13
Lüksg
23
23
23
23
25
26
27
26
19
20
20
20
19
18
18
19
G. Kıbrıs
11
10
11
11
1
11
13
13
66
68
69
69
71
69
63
64
Malta
3
3
3
3
4
4
4
4
114
116
119
119
11
109
5
108
Avustur.
74
73
73
75
76
78
79
77
109
110
112
109
108
107
106
108
Danimar
48
46
46
48
46
50
53
50
113
116
116
114
117
110
104
110
İrlanda
37
36
36
38
39
42
41
38
107
111
113
109
107
103
109
117
126
121
118
120
117
114
116
110
128
134
138
136
140
143
141
150
İngiltere
Hollanda
Slovenya
12
12
2
12
12
12
12
12
168
169
172
170
169
167
164
167
İspanya
243
243
246
253
262
276
276
267
168
11
172
170
167
161
164
171
Yunani.
60
61
59
61
62
65
66
66
181
180
186
81
17
17
169
171
Portekiz
56
54
53
54
58
61
62
62
186
191
197
195
182
174
170
171
Letonya
8
9
10
10
12
13
14
12
284
262
240
220
197
178
163
183
340
337
336
336
339
340
33
323
167
170
172
174
173
174
176
186
İtalya
İsveç
46
44
44
45
47
48
50
49
194
1
203
201
192
188
183
189
Polonya
162
155
150
158
162
174
189
183
236
247
255
241
235
219
202
208
Finland.
27
27
25
24
25
25
26
25
191
195
206
221
212
211
206
214
Bulg
v.y.
v.y.
22
24
26
31
33
34
v.y.
v.y.
347
328
301
248
230
222
Estonya
4
4
4
5
6
6
6
6
346
317
303
268
237
212
218
235
Macar.
35
36
36
38
39
42
44
43
290
284
285
269
256
240
230
235
AB-27
3.146
3.130
3.130
3.206
3.258
3.316
3.331
2.007
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
149
149
249
Çek Cum.
41
40
39
38
38
40
40
38
252
257
264
269
271
257
260
273
Slovakya
21
20
20
20
20
20
21
19
262
272
271
272
274
273
262
289
Litvanya
8
8
7
8
9
10
1
11
413
458
474
449
395
329
304
307
Romanya
v.y.
47
50
52
59
66
72
68
v.y.
468
437
413
369
327
301
317
Türkiye
126
128
133
139
151
169
183
184
547
547
533
516
480
413
386
388
Almanya
754
726
712
705
693
691
66
v.y.
9
11
116
117
119
119
120
v.y.
Fransa
430
436
432
442
485
497
492
v.y.
143
142
144
142
130
128
130
v.y.
Belçika
75
74
71
69
68
67
66
v.y.
137
141
146
150
155
158
162
v.y.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
58
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
3.3. ATM ve POS Analizi
3.3.1.
ATM
Bankacılık sektöründe son yıllarda işlevi artan ve bankalar açısından maliyeti azaltıcı bir hizmet
sunum aracı olan ATM’lerin sayısı, sektördeki gelişime paralel olarak artmaktadır. Son 10 yılda
ATM sayısı her yıl ortalama %9,4 oranında artmıştır. Katılım bankalarının toplam ATM sayısındaki
payı yıllar itibarıyla artmakla birlikte, 2010 yılında bir önceki yıla göre değişim göstermemiştir.
Diğer taraftan pazar payı açısından bakıldığında ATM sayısı, katılım bankalarının diğer kapasite
göstergelerine göre daha az gelişim sergilediği alan olarak görünmektedir.
Tablo 3.3-1: ATM Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
ATM Sayısı
2000 2001
2002
2003
2004
2005
2006
Toplam Sayı
11.397 12.017
12.081 12.882 13.819 14.836 16.513
2007
2008
2009
2010
18.815 21.953 23.952 27.604
11.397 12.017 12.035 12.726 13.556 14.529 16.133
18.315
21.274
Katılım Bankaları
0
0
46
156
263
307
380
500
679
801
924
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
99,6
98,8
98,1
97,9
97,7
97,3
96,9
96,7
96,7
Mevduat Bankaları
23.151 26.680
%
100,0 100,0
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,4
1,2
1,9
2,1
2,3
2,7
3,1
3,3
3,3
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2000=100 baz alınarak oluşturan endekse göre, katılım bankalarının ATM sayısındaki gelişimi
oldukça hızlı seyretmektedir. Ölçek bazında ise, büyük ölçekli bankalar grubu için ATM sayısı
gelişim endeksi, diğer gruplardan iyi durumda olup, orta ölçekli bankalar da 2001 yılı hariç
büyük ölçekli bankalar grubuna paralel gelişim göstermiştir.
Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ATM Sayısı GeliĢim Endeksi
2500
300
(2000=100)
(2002=100)
2000
250
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
1500
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
200
150
1000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0
2003
0
2002
50
2000
100
500
Sektörde ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma göstergeleri, yoğunlaşma derecesinin azaldığına
işaret etmektedir. ATM sayısı bakımından ilk 5 ve ilk 10 bankanın toplam ATM sayısı içindeki
payları, 2009 yılına göre gerileyerek son yıllardaki en düşük seviyesine inmiştir. 2002 yılında 100
ATM’den 67’si ilk 5 bankaya aitken, 2010 yılı itibarıyla bu rakam 57 civarındadır. 2002 yılında
mevduat bankalarının ortalama ATM sayısı, katılım bankalarının ortalama ATM sayısının yaklaşık
20 katı iken, bu oran 2010 yılında 3,6 kata inmiştir. Ölçek bazında ise, 2010 yılı itibarıyla büyük
ölçekli bankaların ortalama 2.817 ATM’si varken, orta ölçekli bankaların 807, küçük ölçekli bir
bankaların ise ortalama 31 ATM’si bulunmaktadır.
BDDK
59
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 20: ATM Sayılarında Küresel Görünüm
Alternatif erişim kanallarından ATM’lere ilişkin veriler küresel olarak incelendiğinde, ATM başına nusuf
bakımından Çin, Hindistan, Brezilya, Endonezya gibi kalabalık nüfusa sahip dünya ülkelerinden daha iyi
durumda olan Türkiye’nin, diğer G-20 ve AB ülkelerinin gerisinde kaldığı anlaşılmaktadır. ATM başına
yaklaşık 3 bin kişinin düştüğü Türkiye, bu alanda da yine sadece Doğu Avrupa ülkelerine
yaklaşabilmektedir. AB ülkeleri içinde bu konuda en iyi durumda olan ülke ATM başına 619 kişi ile Portekiz
iken, AB ortalaması 1.152 kişidir. Türkiye’nin AB ortalamasını yakalaması için ATM sayısının yaklaşık 2,5 katına
çıkması gerekmektedir. Küresel olarak bakıldığında, ATM başına nüfus bakımından ilk sıralarda genelde G20 ülkelerinin olduğu göze çarpmaktadır. Güney Kore, ATM başına 480 kişi ile bu alanda en başarılı ülke
konumundadır. Banka başına ATM sayısında ise Meksika, Güney Afrika gibi ülkelerden hemen sonra yer
alan Türkiye’nin AB ülkelerinin daha önünde olmasında banka sayısının görece düşük olması da rol
oynamaktadır.
Almanya
G. Kore
Kanada
Portekiz
Belçika
ABD
İspanya
Avustralya
Japonya
İngiltere
Avusturya
Lükse.
İtalya
Slovenya
AB-27
Brezilya
Fransa
G. Kıbrıs
İsviçre
İrlanda
Bulgaristan
Yunanistan
Estonya
Rusya
Letonya
Finlandiya
Danimarka
Hollanda
Macaristan
Litvanya
Romanya
Malta
G. Afrika
Slovakya
Polonya
S.Arabistan
İsveç
Çek Cum.
Türkiye
Meksika
Arjantin
Çin
Endonezya
Hindistan
ATM Sayısı (Adet)
2007
2008
77.595
79.565
93.728
98.171
58.000
60.000
15.850
16.710
15.446
15.471
409.200
406.100
60.590
25.934
6.067
27.081
138.360
139.190
63.420
63.920
8.110
8.650
450
460
48.110
52.260
1.640
1.730
409.430
424.820
153.162
158.414
52.200
53.300
560
610
5.930
6.085
40.577
40.636
4.540
5.110
7.320
7.770
930
930
54.804
79.376
1.150
1.270
3.220
3.210
3.130
3.080
8.546
8.654
4.290
4.620
1.330
1.470
7.450
9.250
160
170
v.y.
v.y.
2.170
2.250
11.540
13.570
7.544
8.893
2.809
2.813
3.360
3.410
18.800
21.970
29.333
31.932
8.377
9.808
128.000
167.000
18.850
21.912
30.000
40.000
2009
82.702
101.541
61.000
17.160
15.271
425.000
61.370
27.067
138.590
62.190
8.410
470
54.070
1.790
433.680
165.570
54.900
670
6.228
3.400
5.470
7.950
920
92.530
1.320
2.920
2.950
8.506
4.750
1.540
9.700
180
21.025
2.280
15.880
9.950
3.319
3.570
23.800
33.905
11.124
215.000
23.944
60.000
Banka Başına ATM (Adet)
2007
2008
2009
38
40
42
1.736
1.753
1.846
795
811
782
91
95
103
140
147
147
24
25
27
170
170
174
474
467
475
84
88
90
160
163
160
10
10
11
3
3
3
59
64
68
61
72
72
49
50
52
1.225
1.247
1.346
65
73
77
3
4
4
18
19
19
4
41
41
157
170
182
116
118
120
62
55
51
48
72
87
37
37
36
9
9
8
17
18
18
25
29
29
21
23
25
17
18
18
177
215
231
7
7
8
v.y.
v.y.
657
83
87
88
16
19
22
359
387
433
14
15
18
60
63
64
376
448
486
638
652
721
121
142
164
14
30
56
9
11
12
15
21
33
ATM Başına Nüfus (Adet)
2007
2008
2009
1.061
1.033
92
51
495
480
567
554
552
669
635
619
685
689
704
738
749
723
734
734
747
810
796
813
923
917
920
958
957
990
1.021
1.087
993
1.058
1.052
1.050
1.229
1.141
1.111
1.226
1.162
1.135
1.209
1.171
1.152
1.225
1.197
1.157
1.219
1.201
1.172
1.391
1.294
1.189
1.285
1.267
1.253
1.331
1.295
1.309
1.691
1.495
1.391
1.526
1.443
1.416
1.443
1.442
1.457
2.593
1.788
1.534
1.984
1.788
1.713
1.639
1.651
1.824
1.740
1.778
1.868
1.914
1.896
1.938
2.346
2.174
2.112
2.545
2.290
2.175
2.895
2.327
2.216
2.549
2.413
2.298
v.y.
v.y.
2.361
2.486
2.400
2.374
3.304
2.809
2.402
3.214
2.789
2.550
3.244
3.264
2.789
3.062
3.044
2.932
3.707
3.213
3.005
3.591
3.327
3.159
4.811
4.127
3.678
10.297
7.934
6.191
12.451
10.839
10.035
37.933
28.850
19.500
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
60
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 3.3-2: ATM Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
ATM Sayısı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İlk 5 Banka (%)
62,2
65,4
67,1
63,8
61,9
60,3
60,1
57,7
58,9
57,7
56,9
İlk 10 Banka (%)
82,1
89,1
89,2
87,7
88,6
87,5
89,0
87,9
87,4
86,7
85,7
Büyük Ölçekli
1.156
1.157
1.321
1.365
1.516
1.588
1.756
1.949
2.297
2.466
2.817
Orta Ölçekli
265
153
236
307
316
425
489
562
638
679
807
Küçük Ölçekli
19
25
6
14
18
20
22
17
23
18
31
187
256
301
354
387
427
489
509
665
723
834
0
0
15
31
53
77
95
125
170
200
231
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
Fonksiyonel Dağılım (adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
ATM sayısı açısından sektörün önde gelen bankalarının sıralamasında, son 11 yıldır ilk sırada
aynı özel sermayeli banka yer almaktadır. İlk 4 bankanın payları 2010 yılı itibarıyla %10’un
üzerinde olup, sıralamada 10 uncu banka %3,4’lük paya sahiptir.
Tablo 3.3-3: ATM Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2000
%
1 İŞ BANKASI
2 YAPI KR. B.
3 ZİRAAT B.
4 AKBANK
5 VAKIFBANK
6 PAMUKBANK
7 GARANTİ B.
8 HALKBANK
9 EMLAKBANK
10 DEMİRBANK
BDDK
Pay
19,1
12,5
11,3
10,2
9,2
6,3
4,3
3,4
3,1
2,7
2002
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
PAMUKBANK
ING BANK
HALKBANK
HSBC BANK
Pay
19,8
13,4
11,5
11,4
11,0
6,0
5,9
4,0
3,4
2,9
2004
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
YAPI KR. B.
AKBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
HSBC BANK
FİNANSBANK
Pay
17,5
13,0
10,6
10,5
10,4
7,6
7,3
6,8
2,8
2,3
61
2006
İŞ BANKASI
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
HALKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
Pay
17,2
11,5
11,3
10,3
9,8
8,9
6,6
5,4
4,6
3,4
2008
İŞ BANKASI
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
HALKBANK
ING BANK
Pay
15,4
11,8
10,8
10,6
10,4
9,9
5,5
4,8
4,5
3,8
2010
İŞ BANKASI
AKBANK
GARANTİ B.
ZİRAAT B.
YAPI KR. B.
VAKIFBANK
HALKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
DENİZBANK
Pay
15,0
11,3
10,9
10,6
9,2
8,2
6,3
5,7
5,2
3,4
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 21: ATM Sayılarının YetiĢkin Nüfus ve Yüzölçümüne Göre Küresel Görünümü
Bankacılık hizmetlerine ATM kanalıyla erişim imkânının ne düzeyde olduğuyla ilgili olarak yapılan küresel
karşılaştırmaya* göre, Türkiye’de 100 bin yetişkin nüfus başına yaklaşık 45 ATM düşmektedir. Türkiye bu
rakamla AB üyesi ülkelerden sadece Çek Cumhuriyetini geride bırakırken, AB dışında Meksika, Malezya
gibi ülkelerle aynı seviyede bulunmaktadır. Bu konuda dünyada en iyi durumda olan ülke 100 bin yetişkin
başına 250 ATM ile Güney Kore iken, AB ülkeleri içinde 207 ile Portekiz ilk sırada yer almaktadır. 1.000 km 2
başına ATM sayısı açısından ise Türkiye birçok ülkeden daha iyi bir görünüm sergilemektedir.
1000 km2 Başına ATM Sayısı
100.000 Yetişkin Başına ATM Sayısı
2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006
2007
2008
2009
Avustralya
143,4
147,8
151,1
148,1
156,5
3,1
3,2
3,3
3,3
3,5
Arjantin
22,8
25,4
28,5
33,0
37,4
2,4
2,7
3,1
3,6
4,1
Suudi Arabistan
30,3
38,9
46,9
53,8
60,2
2,3
3,0
3,8
4,4
5,0
Rusya
22,9
32,5
45,2
65,6
76,4
1,7
2,4
3,3
4,8
5,6
Kanada
197,8
205,8
211,2
217,0
218,5
5,8
6,1
6,4
6,6
6,7
Norveç
58,8
60,0
59,8
59,2
58,4
7,2
7,4
7,5
7,5
7,4
Endonezya
9,4
10,6
11,6
13,3
14,5
8,2
9,4
10,4
12,1
13,2
Güney Afrika
25,4
27,0
31,1
44,7
52,4
6,7
7,2
8,4
12,4
14,5
Meksika
v.y.
v.y.
v.y.
39,4
44,8
v.y.
v.y.
v.y.
15,3
17,4
Brezilya
108,9
107,6
110,0
112,1
115,9
17,4
17,4
18,1
18,7
19,4
Letonya
44,6
48,5
58,5
65,2
67,6
14,1
15,3
18,4
20,5
21,2
Hollanda
55,9
60,7
63,7
64,1
63,0
220,6
240,3
253,1
256,3
22,0
Estonya
73,7
80,3
87,6
89,3
88,2
19,8
21,7
23,6
24,0
23,7
Litvanya
37,2
40,3
46,9
51,7
54,2
16,8
18,3
21,3
23,5
24,6
Malezya
27,8
28,7
34,4
36,7
47,5
14,9
15,8
19,3
21,1
27,3
Türkiye
29,2
31,8
35,6
40,8
44,5
19,3
21,5
24,4
28,5
31,1
Avusturya
44,3
45,6
46,8
47,3
48,2
37,2
38,6
39,8
40,6
41,3
Romanya
23,9
33,0
40,8
50,7
53,2
18,9
26,2
32,4
40,2
42,2
Çek Cumhuriyeti
34,4
37,4
37,9
38,1
39,8
38,9
42,5
43,5
44,1
46,1
ABD
169,2
166,9
173,5
167,9
175,7
43,2
43,1
45,3
44,3
46,4
Slovakya
41,4
44,3
47,8
49,3
50,6
38,5
41,5
45,0
46,8
48,0
Bulgaristan
34,1
54,2
66,6
78,6
80,6
21,0
33,2
40,7
47,8
49,0
İrlanda
89,0
90,1
93,5
96,8
96,6
42,7
44,3
47,0
49,4
49,3
Polonya
27,5
31,0
35,8
42,0
49,1
28,6
32,7
37,9
44,6
52,2
Macaristan
41,4
44,7
50,2
54,2
55,6
39,4
42,5
47,8
51,6
53,0
Yunanistan
65,6
69,8
75,2
78,6
78,6
48,4
51,7
56,0
58,8
58,8
Danimarka
68,2
69,9
70,4
68,8
65,7
70,7
72,9
73,8
72,7
69,4
İspanya
149,9
153,4
159,0
158,2
154,8
111,4
115,8
122,0
123,1
120,5
İsviçre
89,0
91,1
93,2
94,2
96,4
138,8
143,4
148,3
152,1
155,7
Lüksemburg
106,8
112,7
113,3
114,8
116,8
156,4
168,0
171,8
177,6
180,7
Portekiz
155,0
164,4
177,3
188,0
207,0
150,8
160,7
173,8
184,7
203,4
Belçika
83,5
83,0
86,6
87,5
86,4
239,6
240,0
252,4
257,3
v.y.
Güney Kıbrıs
70,1
79,4
78,7
82,5
87,6
50,9
58,7
59,1
63,0
v.y.
Finlandiya
107,9
104,5
101,5
100,1
91,7
15,4
15,0
14,7
14,5
v.y.
Fransa
96,3
95,5
103,2
104,9
107,5
87,3
87,3
95,3
97,4
v.y.
Almanya
v.y.
v.y.
100,4
112,2
116,8
v.y.
v.y.
203,9
228,0
v.y.
İtalya
74,6
78,9
86,0
97,6
105,0
127,6
135,7
149,0
170,4
v.y.
Japonya
123,9
124,3
125,4
125,8
133,0
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Kore
212,9
219,5
235,8
244,4
250,3
856,7
891,1
967,1
1.012,9
v.y.
Slovenya
86,8
88,2
94,6
99,4
101,5
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
İngiltere
64,8
64,5
64,3
64,9
64,6
132,4
132,8
133,4
135,9
v.y.
* Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
62
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
3.3.2.
POS
Türk Bankacılık Sektöründe alternatif erişim kanalı olarak POS cihazı sayısı, perakende
bankacılık hizmetlerinin artmasına paralel biçimde artış göstermektedir. Özellikle 2003-2005
döneminde çok hızlı artan POS sayısı, bu dönemden sonra yıllık ortalama %10 artarak 2010
yılında 1,8 milyona ulaşmıştır. Bununla birlikte son yılda POS sayısının artış hızında bir gerileme
olmuştur. Fonksiyonel banka gruplarının pazar paylarına bakıldığında, mevduat bankalarının
payının %93, katılım bankalarının payının %7 olduğu görülmektedir.
Tablo 3.3-4: POS Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
2002
POS Sayısı
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
489.213 651.559 892.886 1.130.408 1.269.550 1.439.165 1.568.975 1.731.397 1.816.680
Toplam Sayı
489.213 651.559 892.886 1.103.924 1.223.807 1.355.005 1.509.440 1.602.721 1.689.850
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
0
0
0
26.484
45.743
84.160
59.535
128.676
126.830
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0
0
0
0
0
0
0
0
0
100,0
100,0
100,0
97,7
96,4
94,2
96,2
92,6
93,0
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,0
2,3
3,6
5,8
3,8
7,4
7,0
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
%
Mevduat Bankaları
Bankacılık sektöründeki ağırlığı nedeniyle mevduat bankaları grubu, sektörün POS sayısı gelişim
endeksinin gidişatında belirleyici olmaktadır. Zira katılım bankaları için baz yılı 2005 olan
endeksin ulaştığı değer 2010 itibarıyla 479 iken, mevduat bankaları için 153, sektörün geneli için
161’dir. Ölçek bazında bakıldığında en az gelişim büyük ölçekli bankalarda iken, küçük ölçekli
bankalar 2006 yılında yakaladıkları artış hızını yakalayamamıştır. 2002=100 alınarak hesaplanan
POS sayısı gelişim endeksi 2010 itibarıyla 547 değerine ulaşan orta ölçekli bankalar ise, mevcut
durumda en iyi gelişim gösteren gruptur.
Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla POS Sayısı GeliĢim Endeksi
600
1400
(2005=100)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
500
400
(2002=100)
1200
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
1000
800
300
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2010
2009
2008
2007
2006
0
2005
0
2004
200
2003
100
2002
400
2002
600
200
Yıllar itibarıyla gruplar bazıda ortalama POS sayılarında gözlenen genel artış, yoğunlaşma
göstergelerini olumlu etkilemektedir. Sektörün toplam POS sayısında ilk 5 bankanın payının
azalması bu durumu teyit etmektedir. Bununla beraber, ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma
göstergelerine paralel olarak ilk 10 bankanın toplam POS sayısındaki payı 2010 yılında bir
önceki yıla göre artış göstermiştir. 2010 yılı itibarıyla sektörde büyük ölçekli bankalar grubunda
banka başına yaklaşık 184 bin POS cihazı mevcut iken, bu rakam orta ölçekli banlar grubu için
yaklaşık 57 bin civarındadır. Ortalama değerlere bakıldığında, katılım bankaları grubunda
banka başına POS sayısının yıllar itibarıyla dalgalandığı ve 2010 yılında da bir miktar azaldığı
görülmektedir. Diğer taraftan mevduat bankaları grubunda banka başına POS sayısı her yıl
istikrarlı bir şekilde artarak 2010 yılında 76.811’e yükselmiştir.
BDDK
63
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 3.3-5: POS Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
POS Sayısı
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İlk 5 Banka (%)
79,6
80,6
76,2
73,4
74,2
69,4
70,1
67,0
66,8
İlk 10 Banka (%)
97,5
96,4
94,8
92,3
93,1
89,9
91,4
87,6
88,9
Büyük Ölçekli
55.826
73.612
96.976
122.267
138.513
148.420
163.460
172.116
183.623
Orta Ölçekli
10.884
15.691
27.646
32.929
33.633
44.032
52.108
56.158
56.793
53
1.195
2.281
3.387
5.377
4.361
717
2.116
2.019
19.569
27.148
38.821
47.997
55.628
61.591
68.611
72.851
76.811
6.621
11.436
21.040
14.884
32.169
31.708
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Bankaların POS sayıları ile kredi kartı sayıları, genel olarak birbirine paralel hareket eden
göstergelerdir. POS sayısı açısından ilk 10 banka listesinde, özel bankaların ilk sıraları aldıkları
görülmektedir. 2010 yılına kadar ilk 10 içinde sadece bir kamu sermayeli banka varken, 2010
yılında ikinci bir kamu bankası sıralamaya girmiştir. Bununla birlikte POS sayısı, kamu sermayeli
bankaların diğer kapasite göstergelerine göre en zayıf olduğu alandır. Diğer taraftan son üç
yıldır bir katılım bankası, ilk 10 sıralamasına girmektedir.
Tablo 3.3-6: POS Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2002
%
1 AKBANK
2 YAPI KR. B.
3 İŞ BANKASI
4 GARANTİ B.
5 VAKIFBANK
6 FORTİS
7 KOÇBANK
8 PAMUKBANK
9 FİNANSBANK
10 ING BANK
BDDK
Pay
22,3
21,0
16,5
12,9
6,9
6,6
4,1
2,9
2,7
1,7
2004
AKBANK
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
FORTİS
VAKIFBANK
FİNANSBANK
KOÇBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
Pay
21,2
19,7
15,2
12,3
7,8
6,7
3,8
3,3
2,5
2,3
2006
AKBANK
İŞ BANKASI
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
VAKIFBANK
FORTİS
FİNANSBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
BANKASYA
64
Pay
18,4
17,9
15,7
15,3
6,9
4,7
4,7
4,1
3,1
2,3
2008
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
BANKASYA
TEB
Pay
17,1
16,9
16,5
13,4
6,2
5,1
4,9
3,9
3,8
3,7
2010
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
TEB
BANKASYA
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
Pay
17,6
17,1
14,6
10,8
6,7
4,9
4,7
4,6
4,1
3,7
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 22: POS Sayılarında Küresel Görünüm
POS sayılarına ilişkin ülkeler arası karşılaştırmalı tablo, Türkiye’nin kart kullanımında kat ettiği gelişimi
yansıtmaktadır. POS sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer alan Türkiye, banka başına düşen POS
sayısı açısından da sadece Brezilya’ya geçilmiştir. Başka bir ifadeyle Türkiye, bu alanda bütün AB
ülkelerinden ve gelişmiş ekonomilerden daha iyi performans sergilemiştir. Bu durumun, ödeme sistemlerinin
kullanımı ve etkinliği açısından Türkiye açısından bir başarıya işaret ettiği değerlendirilmektedir. Bununla
birlikte, POS sayısının fazla olması kaynakların etkin kullanımı bakımından, ısrafa yol açan bir unsur olarak da
değenlendirilebilir.
POS Sayısı (1000 Adet)
Fert Başına POS Sayısı (adet)
Banka Başına POS Sayısı
2007
2008
2009
2007
2008
2009
2007
2008
Brezilya
3.269
4.233
4.713
0,02
0,02
0,02
26.155
33.331
2009
38.314
Türkiye
1.454
1.633
1.739
0,02
0,02
0,02
29.078
33.319
35.484
Avustralya
629
v.y.
698
0,03
v.y.
0,03
11.433
v.y.
12.242
Meksika
418
446
447
0,00
0,00
0,00
9.090
9.103
9.506
Kanada
603
631
709
0,02
0,02
0,02
8.260
8.527
9.090
Güney Afrika
v.y.
v.y.
237
v.y.
v.y.
0,00
v.y.
v.y.
7.395
İspanya
1.352
1.421
1.393
0,03
0,03
0,03
3.786
3.925
3.957
62
72
83
0,00
0,00
0,00
2.931
3.146
3.592
İngiltere
1.051
1.095
1.179
0,02
0,02
0,02
2.653
2.800
3.031
Romanya
71
91
99
0,00
0,00
0,00
1.698
2.105
2.346
Suudi Arabistan
Bulgaristan
49
54
59
0,01
0,01
0,01
1.686
1.800
1.982
1.243
1.377
1.392
0,02
0,02
0,02
1.538
1.891
1.955
Portekiz
202
226
271
0,02
0,02
0,03
1.156
1.292
1.635
İtalya
1.219
1.334
1.269
0,02
0,02
0,02
1.485
1.631
1.585
Estonya
22
24
27
0,02
0,02
0,02
1.484
1.408
1.479
Slovenya
36
38
37
0,02
0,02
0,02
1.324
1.563
1.469
Çek Cum.
79
58
78
0,01
0,01
0,01
1.410
1.069
1.389
Slovakya
28
33
36
0,01
0,01
0,01
1.067
1.251
1.383
Belçika
122
125
135
0,01
0,01
0,01
1.108
1.190
1.299
Fransa
Yunanistan
71
74
80
0,01
0,01
0,01
1.132
1.119
1.212
İsveç
187
196
218
0,02
0,02
0,02
932
1.077
1.210
1.153
Hollanda
306
316
340
0,02
0,02
0,02
898
1.047
Japonya
1.683
1.706
1.723
0,01
0,01
0,01
1.017
1.076
1.118
AB-27
7.645
8.199
8.555
0,02
0,02
0,02
915
963
1.024
İrlanda
71
74
80
0,02
0,02
0,02
880
900
976
Letonya
21
23
24
0,01
0,01
0,01
663
685
644
Danimarka
87
110
104
0,02
0,02
0,02
459
643
634
Finlandiya
135
153
176
0,03
0,03
0,03
375
429
504
Malta
9
1
11
0,02
0,00
0,03
402
45
477
Litvanya
28
40
39
0,01
0,01
0,01
345
479
461
İsviçre
127
140
143
0,02
0,02
0,02
384
429
441
Macaristan
55
61
71
0,01
0,01
0,01
265
309
373
Rusya
239
333
354
0,00
0,00
0,00
211
301
335
Almanya
566
593
645
0,01
0,01
0,01
279
298
331
Polonya
187
212
231
0,00
0,01
0,01
260
298
325
Hindistan
420
450
490
0,00
0,00
0,00
216
238
266
2
20
22
0,00
0,02
0,03
9
120
140
104
107
101
0,01
0,01
0,01
130
133
128
Lüksemburg
9
10
11
0,02
0,02
0,02
58
63
72
Çin
1
2
2
0,00
0,00
0,00
0
0
1
ABD
5.146
5.175
v.y.
0,02
0,02
v.y.
302
313
v.y.
Güney Kıbrıs
Avusturya
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
65
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
3.4. Kredi ve Banka Kartı Analizi
3.4.1.
Kredi Kartı
Türkiye'de istihdam edilen kişi sayısı son 10 yılda yaklaşık %5 oranında artmış durumdayken,
kredi kartı sayısındaki artışın %265 olması, bankaların pazar payı ve kâr artırma stratejilerinin
etkisinin yanında, tüketicilerin harcama davranışlarındaki değişimi de yansıtmaktadır. Yıllar
itibarıyla veriler incelendiğinde, kredi kartı sayısının yalnızca 2001 yılında bir önceki yıla göre
azaldığı, sonraki yıllarda sürekli arttığı görülmektedir. Bu süreçte en düşük artış oranı ise, %2,3 ile
küresel finans krizinin ekonomi üzerindeki etkilerini en fazla hissettirdiği 2009 yılına aittir. Diğer
kapasite göstergelerinde olduğu gibi katılım bankaları bu alanda da daha hızlı gelişim
göstermekle birlikte, bunların kredi kartlarındaki payı POS sayısındaki payının yaklaşık yarısı
kadardır. Mevduat bankalarının kredi kartı pazarındaki payı yıllar itibarıyla ılımlı şekilde
düşmekte olup, 2010 itibarıyla %96,4 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Kredi Kartı Sayısı
2000
2001
2002
2003
2004
Toplam Sayı (bin adet)
13.373
12.905
15.703
19.863
26.090
Mevduat Bankaları
13.373
12.905
15.703
19.837 26.026 29.522
0
0
0
25
64
364
571
920
1.526
1.842
2.332
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
100,0
100,0
99,6
98,8
98,1
97,9
97,7
97,3
96,9
96,7
96,4
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,4
1,2
1,9
2,1
2,3
2,7
3,1
3,3
3,6
Kalkınma ve Yatırım B.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
%
Mevduat Bankaları
2005
2006
29.886 32.433
31.863
2007
2008
2009
2010
37.335 43.394 44.393 48.803
36.415 41.869
42.551 46.472
Baz yıl olan 2003'te katılım bankalarının kredi kartı sayısının görece düşük olması nedeniyle, bu
banka grubuna ilişkin gelişim endeksi çok yüksek değerlere ulaşmıştır. Katılım bankalarındaki bu
hızlı gelişime karşılık, mevduat bankaları grubunda endeksin 2010 yılı itibarıyla 234 değerine
ulaşması ılımlı bir büyümeye işaret etmektedir. Kredi kartı pazarında büyük ölçekli bankaların
orta ölçekli bankalardan daha hızlı büyümesi ve küçük ölçekli bankaların bu alanda baz
yıldaki durumuna hala yakalayamaması, ATM sayısındaki gelişime benzer bir tablo ortaya
koymaktadır.
Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi
10000
600
(2003=100)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
8000
6000
500
400
(2000=100)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
300
4000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
0
2002
0
2001
100
2000
2000
2000
200
Kredi kartı sayısı, POS sayısına paralel olarak yoğunlaşmanın var olduğu kapasite
göstergelerindendir. Bununla birlikte, yoğunlaşmanın en fazla olduğu 2006 yılına göre 2010 yılı
itibarıyla yoğunlaşma göstergelerinde azalma olmuştur. Kredi kartı pazarında en fazla büyüyen
grup olan büyük ölçekli bankalar grubunda, banka başına kredi kartı sayısı 2010 yılı itibarıyla
yaklaşık 5 milyondur. Ortak ölçekli bir bankanın ortalama kredi kartı sayısı 2009 yılındaki
düşüşten sonra tekrar yükselerek yaklaşık 1,5 milyona ulaşmıştır. Hızlı büyüme performansları
BDDK
66
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
sayesinde katılım bankaları, mevduat bankaları ile olan farkı kredi kartları alanında da her
geçen yıl eritmektedir.
Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Kredi Kartı Sayısı
İlk 5 Banka (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
56,8
64,8
64,0
61,3
64,0
64,3
67,2
64,9
65,0
64,3
2010
63,7
İlk 10 Banka (%)
78,0
87,3
87,2
86,3
89,1
88,8
90,1
89,2
88,4
88,1
88,2
Ölçeğe Göre (bin adet)
Büyük Ölçekli
1.166,8 1.303,0 1.615,5 1.939,0 2.593,1 2.992,8 3.297,4 3.749,9 4.378,1 4.495,6 4.936,1
Orta Ölçekli
443,2
223,6
423,2
668,8
969,0
Küçük Ölçekli
103,6
65,4
65,1
104,4
128,4
1.096,1 1.192,2 1.259,6 1.452,5 1.337,7 1.491,8
114,9
91,5
100,9
112,7
98,2
103,1
Fonksiyona Göre ( bin adet)
Mevduat Bankaları
351,9
445,0
628,1
862,5
Katılım Bankaları
0
0
0
25,9
1.183,0 1.341,9 1.517,3 1.734,0 1.993,7 2.026,2 2.323,6
64,0
121,3
142,7
230,1
381,4
460,5
582,9
Kalkınma ve Yatırım B.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0,0
Kredi kartları alanında sektörde uzun yıllardır liderliği sürdüren bir özel sermayeli banka, son iki
yıldır yerini başka bir özel sermayeli bankaya kaptırmış durumdadır. İlk 5’te ise son yedi yıldır
aynı özel sermayeli bankalar yer almaktadır. 2006 yılında minimum düzeyine inen kamu
sermayeli bankaların payı, son dört yıldır artış göstermektedir. POS ve banka kartı alanında
olduğu gibi, kredi kartı alanında da bir katılım bankası ilk 10’a girmiş durumdadır.
Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2000
YAPI KR. B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
GARANTİ B.
PAMUKBANK
ZİRAAT B.
AKBANK
DEMİRBANK
EGEBANK
CITIBANK
BDDK
Pay
19,3
11,3
9,1
9,0
8,1
5,6
5,4
4,3
3,0
3,0
2002
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
VAKIFBANK
PAMUKBANK
ZİRAAT B.
FİNANSBANK
HSBC BANK
CITIBANK
Pay
18,6
14,7
12,3
11,1
7,3
6,9
6,3
4,1
2,9
2,9
2004
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
HSBC BANK
FORTİS
ZİRAAT B.
DENİZBANK
Pay
17,5
15,9
12,0
10,8
7,7
7,0
6,9
4,0
3,8
3,3
67
2006
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
Pay
19,5
17,3
11,5
10,8
8,0
6,3
5,8
4,7
3,1
3,1
2008
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
17,9
17,3
11,5
10,4
7,8
7,0
5,3
4,7
3,5
3,0
2010
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
HSBC BANK
HALKBANK
BANKASYA
Pay
16,7
16,4
11,0
10,5
9,1
6,7
5,0
4,6
4,4
3,7
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 23: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm
Türkiye, kredi kartı sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. 2009 yılı verilerine göre kart sayısı
açısından ABD, 1,1 milyar kredi kartı ile ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi Çin, Brezilya ve Güney Kore takip
etmektedir. Türkiye ise söz konusu yılda 44 milyon kredi kartı ile İngiltere hariç bütün AB ülkelerini geride
bırakmıştır. Nüfus başına düşen kredi kartı sayısında da 3,6 ile ABD ilk sırada yer alırken Türkiye’de bu rakam
0,6 seviyesindedir. Bu oranla Türkiye, Lüksemburg, İspanya, İngiltere, Finlandiya ve Portekiz dışındaki AB
ülkelerinin önünde yer almaktadır. Ülkemizin, ödeme sistemlerinin kredi kartı ayağında, teknolojik
altyapısıyla ve kullanım kolaylığıyla örnek bir gelişim sergilediği değerlendirilmektedir.
Kredi Kartı Sayısı (Milyon Adet)
Fert Başına Kredi Kartı (adet)
2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006
2007
2008
2009
1.274,9
1.317,5
1.326,8
1.280,5
1.107,6
4,3
4,4
4,4
4,2
3,6
Güney Kore
86,5
92,5
88,8
96,2
107,0
1,8
1,9
1,8
2,0
2,2
Kanada
60,2
61,8
68,4
72,7
73,8
1,9
1,9
2,1
2,2
2,2
Lüksemburg
0,4
0,6
0,4
0,4
0,5
0,8
1,2
0,9
0,9
1,0
İspanya
33,2
38,5
43,5
44,8
43,8
0,8
0,9
1,0
1,0
1,0
İngiltere
69,9
69,5
67,3
66,2
58,6
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
Avustralya
16,7
17,7
18,9
19,5
20,3
0,8
0,9
0,9
0,9
0,9
ABD
Finlandiya
3,1
3,6
3,9
4,5
4,8
0,6
0,7
0,7
0,8
0,9
Brezilya
67,5
85,2
117,7
137,8
152,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
Portekiz
5,1
5,6
6,3
7,4
7,6
0,5
0,5
0,6
0,7
0,7
Türkiye
30,0
32,4
37,3
43,4
44,4
0,4
0,4
0,5
0,6
0,6
İsviçre
3,5
3,9
4,3
4,5
4,7
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
İtalya
28,9
31,3
34,5
33,7
33,6
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
İsveç
3,6
4,0
4,3
5,0
5,2
0,4
0,4
0,5
0,5
0,6
Güney Kıbrıs
0,4
0,4
0,5
0,5
0,4
0,5
0,5
0,6
0,6
0,5
Fransa
31,2
28,9
32,7
34,0
34,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
Yunanistan
6,0
6,3
6,7
7,0
6,0
0,5
0,6
0,6
0,6
0,5
Belçika
3,3
3,4
3,8
4,0
4,3
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
Malta
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
Hollanda
6,0
6,2
6,0
5,7
5,8
0,4
0,4
0,4
0,3
0,4
Estonya
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,2
0,3
0,3
0,3
0,3
Avusturya
v.y.
2,3
2,4
2,5
2,5
v.y.
0,3
0,3
0,3
0,3
Almanya
18,3
18,3
21,7
22,2
24,1
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3
Polonya
4,4
6,4
7,8
9,4
10,9
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
AB-27
127,1
130,7
143,5
149,2
141,9
v.y.
v.y.
0,3
0,3
0,3
Danimarka
1,0
1,0
0,9
1,1
1,4
0,2
0,2
0,2
0,2
0,3
Meksika
14,7
21,2
24,8
25,2
22,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
Slovakya
0,7
1,0
1,2
1,3
1,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
Letonya
v.y.
v.y.
0,5
0,5
0,4
v.y.
v.y.
0,2
0,2
0,2
Litvanya
0,1
0,2
0,3
0,5
0,6
0,0
0,1
0,1
0,2
0,2
Macaristan
1,0
1,6
1,7
1,7
1,5
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
Çek Cum.
0,9
1,4
1,9
2,1
1,5
0,1
0,1
0,2
0,2
0,1
Çin
v.y.
50,6
90,3
142,3
185,6
v.y.
0,0
0,1
0,1
0,1
Bulgaristan
0,3
0,8
1,1
1,2
1,1
0,0
0,1
0,1
0,2
0,1
Romanya
0,7
1,3
1,8
2,7
2,2
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
Suudi Arabistan
1,1
1,4
1,8
1,9
2,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
Rusya
2,5
5,7
8,9
9,3
8,6
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
Slovenya
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
İrlanda
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
Hindistan
17,3
23,1
27,6
24,7
18,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Japonya
289,1
292,7
308,6
317,8
v.y.
2,3
2,3
2,4
2,5
v.y.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
68
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
3.4.2.
Banka Kartı
Sektörde banka kartı sayısı, ATM sayısındaki artışa paralel olarak her yıl istikrarlı bir şekilde
artmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sistemdeki toplam 70 milyon banka kartından, 67 milyonu
mevduat bankalarına, üç milyonu ise katılım bankalarına aittir. Mevduat bankalarının banka
kartı pazarındaki payı, 2004 yılında %99,9 iken bu oran 2010 yılında %95,8'e gerilemiştir.
Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Banka Kartı Sayısı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Toplam Sayı (bin adet)
29.482,8 30.017,6 35.057,3 39.563,5 42.207,0 48.192,6 53.464,1 55.510,1 60.551,5 64.661,9 69.916,5
Mevduat Bankaları
29.482,8 30.017,6 35.057,3 39.563,5 42.165,3 47.794,7 52.776,0 54.408,2 58.779,3 62.313,3 66.991,0
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,0
0,0
41,7
397,8
688,1
1.101,8
Kalkınma ve Yatırım B.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1.772,2 2.348,7 2.925,5
0,0
0,0
0,0
95,8
%
Mevduat Bankaları
100,0
100,0
100,0
100,0
99,9
99,2
98,7
98,0
97,1
96,4
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,8
1,3
2,0
2,9
3,6
4,2
Kalkınma ve Yatırım B.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Fonksiyon grupları itibarıyla banka kartı gelişim endeksi incelendiğinde, katılım bankalarının
yine çok hızlı bir büyüme gösterdiği, fakat sektördeki görece düşük payı nedeniyle bu durumun
sektörün performansını fazla etkilemediği görülmektedir. Ölçek bazında ise, 2000 yılı baz
alınarak hesaplanan endeks değerleri, büyük ölçekli bankaların banka kartı pazarında diğer
gruplara kıyasla daha çok büyüdüğünü göstermektedir. Zira orta ölçekli bankalar için endeks
ancak son iki yılda baz değerin üzerine çıkarken, küçük ölçekli bankalar için olumlu bir gelişim
gözlenememektedir.
Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Banka Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi
8000
400
(2004=100)
(2000=100)
6000
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
320
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
240
Sektör
4000
160
2000
80
0
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
Banka kartlarında 2001 yılında sırasıyla %82 ve %96,2 olan ilk 5 ve ilk 10 bankanın payları 2010
yılında %63,2 ve %89,5'e kadar inmiş durumdadır. Buna rağmen banka kartları alanında her
geçen yıl biraz daha azalmakla birlikte yoğunlaşma devam etmektedir. Büyük ölçekli bankalar
grubunun banka kartı sayısında diğer gruplara göre daha iyi gelişim gösterdiği, banka başına
ortalama kart sayısından da rahatlıkla görülebilmektedir. Zira 2000 yılında büyük ölçekli bir
bankanın ortalama banka kartı sayısı orta ölçekli bir bankanın kart sayısının yaklaşık 2,2 katı
iken bu oran 2010 yılı itibarıyla 5 kata çıkmış durumdadır. Küçük ölçekli bankalar grubunda ise
banka başına kart sayısı hala düşük seviyelerdedir. Fonksiyon grupları bağlamında ise,
mevduat bankası başına ortalama 3 milyon kart düşerken, katılım bankaları grubunda bu
rakam yaklaşık 730 bin civarındadır.
BDDK
69
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Banka Kartı Sayısı
İlk 5 Banka (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
75,4
82,0
78,4
77,4
76,8
73,0
73,4
68,7
65,3
63,8
2010
63,2
İlk 10 Banka (%)
93,2
96,2
96,0
95,2
95,7
94,0
95,0
93,4
91,0
90,4
89,5
Ölçeğe Göre (bin adet)
Büyük Ölçekli
2.811,0 3.536,1 4.500,2 4.996,1 5.291,7 5.916,5 6.577,4 6.639,3 6.995,6 7.262,1 7.869,0
Orta Ölçekli
1.257,6 204,3
Küçük Ölçekli
56,5
21,4
377,6
542,0
683,7
847,8
898,6
1.073,1
19,7
28,3
37,9
64,8
94,4
40,9
1.361,0 1.472,1 1.565,9
63,1
57,9
74,1
Fonksiyona Göre ( bin adet)
Mevduat Bankaları
775,9 1.035,1 1.460,7 1.648,5 1.833,3 2.078,0 2.398,9 2.473,1 2.671,8 2.832,4 3.045,0
Katılım Bankaları
0,0
0,0
0,0
0,0
41,7
99,5
172,0
275,5
443,0
587,2
731,4
Kalkınma ve Yatırım B.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Mudi sayısındaki sıralamaya paralel olarak banka kartları sayısında da ilk sıralarda kamu
sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. İlk sırada yer alan bankanın toplam banka kartı
sayısı içindeki payı %20 olup, kalan bankaların payından belirgin şekilde fazladır. Bu durumun
gerçekleşmesinde söz konusu bankanın, banka üzerinden yürütülmesi gereken devletvatandaş ilişkilerinde büyük oranda aracılık yapması da rol oynamaktadır. Diğer taraftan ilk 10
sıralamasında 2010 yılı itibarıyla 9 mevduat, 1 katılım bankası yer almaktadır.
Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2000
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
PAMUKBANK
GARANTİ B.
EMLAKBANK
HALKBANK
DEMİRBANK
BDDK
Pay
24,8
19,3
14,8
9,7
6,9
6,3
3,9
3,3
2,7
1,7
2002
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
HALKBANK
PAMUKBANK
FORTİS
ING BANK
Pay
26,5
21,4
13,9
9,7
7,0
6,6
4,8
3,3
1,5
1,3
2004
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
HALKBANK
FORTİS
ING BANK
KOÇBANK
Pay
25,7
20,6
12,9
9,7
7,9
6,1
4,9
3,6
2,6
1,8
70
2006
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
HALKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
ING BANK
FORTİS
DENİZBANK
Pay
23,1
19,8
13,7
9,2
7,6
6,5
6,2
4,5
2,6
1,8
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
AKBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
ING BANK
FİNANSBANK
FORTİS
Pay
19,6
13,1
12,3
12,3
8,0
7,9
7,7
5,0
2,6
2,5
2010
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
İŞ BANKASI
HALKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
FİNANSBANK
BANKASYA
ING BANK
Pay
20,0
12,2
12,0
10,2
8,8
8,1
7,4
5,0
2,9
2,8
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 24: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm
Bankacılık hizmetlerinde banka kartı kullanımıyla ilgili olarak yapılan küresel karşılaştırmaya göre Türkiye’de
kişi başına 0,9 adet banka kartı düşmektedir. Kişi başına banka kartında AB ortalaması ise bir adettir ve
Türkiye kişi başına banka kartı sayısında AB ortalamasına yaklaşmıştır. Bu konuda dünyada en iyi durumda
olan ülke kişi başına 3,2 banka kartı ile Japonya iken, AB ülkeleri içinde 1,6 ile Portekiz ilk sırada yer
almaktadır.
Banka Kartı Sayısı (Milyon Adet)
Fert Başına Banka Kartı (Adet)
2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006
2007
2008
394,0
407,0
421,0
409,0
412,0
3,1
3,2
3,3
3,2
3,2
Güney Kore
81,6
90,2
102,0
118,8
124,3
1,7
1,9
2,1
2,4
2,6
Avustralya
28,9
30,6
32,3
35,3
37,9
1,4
1,5
1,5
1,6
1,7
Portekiz
14,1
15,0
15,8
16,7
16,7
1,3
1,4
1,5
1,6
1,6
Hollanda
25,4
25,5
25,3
25,2
24,4
1,6
1,6
1,5
1,5
1,5
Belçika
12,7
13,2
13,7
14,7
15,0
1,2
1,3
1,3
1,4
1,4
İngiltere
67,0
68,3
71,6
76,3
79,3
1,1
1,1
1,2
1,2
1,3
Slovenya
2,3
2,4
2,5
2,6
2,6
1,2
1,2
1,2
1,3
1,3
Almanya
88,5
89,7
100,3
100,7
101,7
1,1
1,1
1,2
1,2
1,2
Brezilya
163,9
174,5
182,4
207,9
221,5
0,9
0,9
1,0
1,1
1,2
Malta
0,3
0,4
0,4
0,4
0,5
0,9
0,9
1,0
1,1
1,1
Litvanya
2,8
3,2
3,5
3,7
3,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,1
Fransa
38,9
56,4
64,4
66,0
70,8
0,6
0,9
1,0
1,0
1,1
Estonya
1,1
1,3
1,3
1,4
1,4
0,8
0,9
1,0
1,0
1,0
Lüksemburg
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,9
0,9
1,0
1,0
1,0
İsviçre
6,3
6,6
0,7
7,6
7,9
0,8
0,9
0,1
1,0
1,0
Danimarka
3,9
4,2
4,5
5,1
5,5
0,7
0,8
0,8
0,9
1,0
378,6
407,6
452,9
471,4
482,1
v.y.
v.y.
0,9
0,9
1,0
6,7
7,0
7,2
7,5
7,8
0,8
0,8
0,9
0,9
0,9
Japonya
AB-27
Avusturya
Güney Kıbrıs
2009
0,4
0,5
0,6
0,6
0,7
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
ABD
269,0
271,4
273,9
276,3
278,8
0,9
0,9
0,9
0,9
0,9
Türkiye
48,2
53,5
55,5
60,6
64,7
0,7
0,7
0,8
0,9
0,9
İsveç
6,7
7,2
7,5
7,9
8,2
0,7
0,8
0,8
0,9
0,9
Letonya
1,6
1,8
1,8
1,9
2,0
0,7
0,8
0,8
0,8
0,9
Bulgaristan
4,4
5,2
6,3
6,9
6,6
0,6
0,7
0,8
0,9
0,9
Finlandiya
4,7
4,9
5,2
5,3
4,5
0,9
0,9
1,0
1,0
0,8
Rusya
52,1
68,9
94,1
109,3
115,4
0,4
0,5
0,7
0,8
0,8
Yunanistan
5,9
6,7
7,6
8,2
9,2
0,5
0,6
0,7
0,7
0,8
Slovakya
3,1
3,3
3,6
3,9
4,0
0,6
0,6
0,7
0,7
0,7
Çek Cum.
6,6
6,8
7,2
7,5
7,8
0,6
0,7
0,7
0,7
0,7
Macaristan
6,3
6,6
6,9
7,2
7,3
0,6
0,7
0,7
0,7
0,7
İrlanda
1,3
1,6
2,5
2,9
3,1
0,3
0,4
0,6
0,7
0,7
İspanya
31,8
31,6
31,5
31,6
30,7
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
Kanada
20,5
20,3
21,3
21,5
22,3
0,6
0,6
0,6
0,6
0,7
İtalya
30,7
32,6
33,1
35,5
35,5
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
Polonya
15,4
16,9
18,3
20,5
22,0
0,4
0,4
0,5
0,5
0,6
Meksika
36,1
51,7
51,9
56,9
60,8
0,3
0,5
0,5
0,5
0,6
Suudi Arabistan
8,0
10,0
11,1
12,4
13,7
0,3
0,4
0,5
0,5
0,5
Romanya
6,6
7,9
9,8
10,8
10,6
0,3
0,4
0,5
0,5
0,5
Hindistan
49,8
75,0
102,4
137,4
182,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,2
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
71
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
4. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ
4.1. Bankacılıkta Fiyat FarklılaĢması
Bu bölümde ölçek, fonksiyon ve sahiplik dağılımının bankaların bankacılık ürünleri fiyatları,
komisyonlar ve bankacılık hizmet ücretleri üzerindeki etkileri incelenmektedir. Ölçeğe ve
sahiplik yapısına yönelik yapılan değerlendirmelere katılım bankaları dahil edilmemiştir.
Bankacılık sektöründe fiyat, komisyon ve ücretlerde gözlenen ayrışmalar birden çok etkene
dayanmaktadır. Bunlar arasında, ölçek ekonomileri, kapsam ekonomileri, bankaların risk algısı
ve risk hesaplamalarındaki farklılıklar, bankaların aktif ve pasif yapısındaki çeşitlilik, piyasa ve
müşterilerin bankalara yönelik risk algısındaki farklar vb. etkenler sayılabilir. Özellikle, bankaların
sahip olduğu kredi ve mevduat portföylerindeki müşteri ve vade açısından ayrışmalar ile
bankaların finansörlerinin(mudi veya diğer bankalar) ölçek veya diğer hususlar dolayısıyla
bankalara uyguladıkları risk primindeki sapmaların önemli olduğu düşünülmektedir.
Öncelikle, aktif ve pasif tarafındaki bankacılık ürünlerinin fiyatlarına ilişkin genel bir
değerlendirme yapılması için, ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyeti incelenmiştir.
Ölçeğe göre yapılan değerlendirmede, ortalama plasman faizinde orta ölçekteki bankaların,
ortalama faiz maliyetinde de küçük ölçekli bankaların lehine farklılaşmalar olduğu
görülmektedir.
Grafik 4.1-1: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım*
3,5
2,5
(%)
(%)
Ortalama Plasman Faizi
3,0
Ortalama Faiz Maliyeti
2,0
2,5
1,5
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
2,0
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
1,0
1,5
2010
2009
2008
2010
2009
2008
0,5
* Toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı aktiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ortalama plasman
faizi; toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı pasiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama faiz
maliyeti olarak tanımlanmıştır.
Fonksiyonel dağılıma göre yapılan değerlendirmede, ortalama plasman faizi/kâr payında
mevduat bankalarının lehine bir durum olduğu; ortalama faiz maliyeti açısından mevduat ve
katılım bankalarında yakınlaşma olduğu, kalkınma ve yatırım bankalarının ortalama faiz
maliyetinin bu iki gruptan daha düşük olduğu görülmektedir.
Grafik 4.1-2: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım
2,5
(%)
Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı
4
2,0
3
1,5
2
1,0
BDDK
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
2008
0,0
2010
2008
0
0,5
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
2009
1
Ortalama Faiz/Kâr Payı Maliyeti
72
2010
(%)
2009
5
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, mevduat bankalarında, ortalama plasman faizi ve
ortalama faiz maliyeti açısından yabancı sermayeli ve yerli özel sermayeli bankalar arasında
bir yakınlaşma görülmektedir. Kamu sermayeli bankalar bu iki gruptan daha yüksek ortalama
plasman faizi ve ortalama faiz maliyetine sahiptir.
Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım
Ortalama Plasman Faizi
(%)
3,0
2,5
3,0
2,0
2,5
1,5
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
2,0
Ortalama Faiz Maliyeti
(%)
3,5
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
1,0
2008
2010
2009
2008
2010
0,5
1,5
2009
4,0
Kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin sahipliğe göre yapılan değerlendirme, kamu sermayeli
bankaların daha düşük ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetine sahip olduğunu
göstermektedir.
Grafik 4.1-4: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahipliğe Göre Dağılım
(%)
Ortalama Plasman Faizi
(Kalkınma ve Yatırım Bankaları)
2,0
Ortalama Faiz Maliyeti
(Kalkınma ve Yatırım Bankaları)
(%)
0,75
1,5
0,25
2008
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
2010
-0,25
2010
2009
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
2008
1,0
1,25
2009
2,5
Bankaların aracılık fonksiyonu açısından önemli olan krediler ile mevduat/toplanan fonlar
kalemlerine ilişkin faiz oranlarında ölçeğe, fonksiyona ve sahiplik yapısına göre nasıl bir ayrışma
olduğu da incelenmektedir. Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde ölçeğe göre yapılan
değerlendirmede, orta ölçekli bankaların verdiği kredilerin ortalama olarak daha yüksek
fiyatlandığı görülmektedir. Mevduat faizlerinde ise ölçeğe göre bir sıralama olduğu ve
bankaların ölçek büyüdükçe ortalama olarak daha düşük mevduat faizi ödedikleri dikkat
çekmektedir.
BDDK
73
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 4.1-5: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım*
6
(%)
Ortalama Kredi Faizi
5
(%)
5
Ortalama Mevduat Faizi
4
4
3
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
3
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
2
2
2010
2009
2008
2010
2009
2008
1
* Kredilerden sağlanan toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı krediler kaleminin yıl içindeki ortalama
değerine oranı ortalama kredi faizi; mevduata ödenen toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerlerinin faize duyarlı mevduat
kaleminin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama mevduat faizi olarak tanımlanmıştır.
Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde fonksiyona göre yapılan değerlendirmede, mevduat
ve katılım bankalarının kullandırdıkları krediler ve topladıkları mevduata/fonlara ilişkin ortalama
faiz oranları arasındaki farkın son iki yılda kapandığı ve mevcut durumda bir ayrışmanın
olmadığı görülmektedir. Ayrıca kalkınma ve yatırım bankalarının ortalama kredi faizlerinde
diğer iki gruba göre önemli bir fark olduğu görülmektedir.
Grafik 4.1-6: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım*
3,0
4,5
4,0
Kredilerden Sağlanan Ortalama
Plasman Faizi/Kâr Payı
(%)
Mevduata/Toplanan Fonlara Ödenen
Ortalama Faiz/Kâr Payı
(%)
2,5
3,5
3,0
2,0
2,5
1,5
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
1,0
2008
2010
2010
2008
1,0
2009
1,5
2009
2,0
* Katılım Bankaları için mevduat toplanan fonlar kalemini faiz ise kâr payını ifade etmektedir.
Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, yabancı
bankalarda ortalama kredi faizinin diğer iki gruba göre daha yüksek olduğu görülmektedir.
Mevduat bankalarında ortalama mevduat faizi kamu bankaları için diğer iki gruba göre daha
yüksek olmakla birlikte son dönemde kamu, yabancı ve yerli özel sermayeli bankaların
ortalama mevduat faizlerinde bir yakınlaşma olduğu görülmektedir.
Grafik 4.1-7: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım
5
Ortalama Kredi Faizi
(Mevduat Bankaları)
(%)
4
3,5
Ortalama Mevduat Faizi
(Mevduat Bankaları)
(%)
3,0
4
(%)
Ortalama Kredi Faizi
(Kalkınma ve Yatırım Bankaları)
3
2,5
2
2,0
3
BDDK
1
2010
2009
74
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
0
2009
1,0
2010
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
2008
1,5
2008
2010
2008
2
2009
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Bankaların aldığı komisyonlar ve bankacılık hizmet ücretleri ile ödedikleri personel ücretlerinde
bir farklılaşma olup olmadığının değerlendirilmesi amacıyla, bankalarca dönem içerisinde söz
konusu kalemlere yönelik alınan toplam gelir ve ödenen toplam giderler, bankaların ortalama
aktifleri ile oranlanarak ölçeğe, fonksiyona ve sahipliğe göre karşılaştırılmıştır. Bu çerçevede,
bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin orta ölçekli bankalarda büyük ve
küçük ölçekli bankalara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel
giderleri ise en yüksek orta ölçekli bankalarda, en düşük ise büyük ölçekli bankalarda
gerçekleşmiştir.
Grafik 4.1-8: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım
0,008
Komisyon ve Bankacılık Hizmet
Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler
0,007
Personel Giderleri/Ortalama Aktifler
0,006
0,007
0,005
0,003
0,002
2008
2010
0,003
2009
0,004
2008
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
0,004
2010
0,005
2009
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
0,006
Fonksiyona göre yapılan değerlendirmede ise, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon
ve ücretlerin mevduat bankalarında katılım bankalarına göre daha yüksek olduğu
görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise en yüksek katılım bankalarında, en düşük
ise kalkınma ve yatırım bankalarında gerçekleşmiştir.
Grafik 4.1-9: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım
0,5
Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret
Gelirleri/Ortalama Aktifler
0,004
0,003
0,001
2010
2008
0
2009
0,002
2008
0,1
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
2010
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
2009
0,2
Personel Giderleri/Ortalama Aktifler
0,005
0,4
0,3
0,006
Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede ise, mevduat bankalarında bankaların birim aktif
başına aldıkları komisyon ve ücretlerin yabancı sermayeli bankalarda daha yüksek olduğu
görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise yine en yüksek yabancı sermayeli
bankalarda gerçekleşmiştir.
BDDK
75
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 4.1-10: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım
0,007
Komisyon ve Bankacılık Hizmet
Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler
0,006
Personel Giderleri/Ortalama Aktifler
0,006
0,004
0,002
0,002
2010
2008
2008
0,003
2009
0,003
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
2010
0,005
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
2009
0,005
0,004
0,007
Kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin sahipliğe göre yapılan değerlendirme, bankaların birim
aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin ve birim aktif başına personel giderlerinin aynı
şekilde en yüksek yabancı sermayeli bankalarda, en düşük kamu sermayeli bankalarda
gerçekleştiğini göstermektedir.
Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım
0,008
Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret
Gelirleri/Ortalama Aktifler
0,007
Personel Giderleri/Ortalama Aktifler
0,006
0,005
0,004
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
2008
2010
0,001
2010
2009
-0,002
2008
0,000
2009
0,002
0,003
4.2. BirleĢme ve Devirler
Türk Bankacılık Sektörü’nde 2001-2011 döneminde toplam 16 adet devir ve birleşme
gerçekleşmiştir. Özellikle 2001 ve 2002 yıllarında gerçekleşen birleşme ve devirlerin sayısı sektör
aktifleri içerisindeki payı oldukça yüksek düzeydedir. 2006 yılı sonuna kadar sürdüğü görülen
birleşme ve devir işlemleri takip eden dört yıl içerisinde gerçekleşmemiş ve 2011 yılı içerisinde
bir adet birleşme ve devir işlemi yapılmıştır.
Küresel çapta finansal piyasalarda gözlemlenen birleşme ve devir davranışının genel özellikleri
incelendiğinde, birleşme ve devir işlemlerinin etkinlik ile kârlılığı artırmak ve bazı coğrafi
bölgelere, ürün çeşitlerine ve müşteri tabanına açılmak amacıyla yapıldığı görülmektedir.
Birleşme ve devir işlemleri genellikle belli dönemlerde kümeleşmektedir. TBS açısından bu
kümeleşme, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizlerinin sonrasında yaşanmıştır. Bunda söz konusu
krizler sonrasında yapısal açıdan dönüşüm geçiren ve rekabetçiliği artan sektörde maliyet
etkinliği ve ölçek ekonomisi arayışlarının etkili olduğu düşünülmektedir. Nitekim, özellikle aynı
grup içerisinde faaliyet gösteren bankaların birleştirilmesi yönündeki örnekler bu amacı açık
şekilde yansıtmaktadır.
2010 yılı itibarıyla sektördeki mevcut aktif yoğunlaşma düzeyi göz önüne alındığında, orta ve
küçük ölçekteki bankalar arasında daha fazla piyasa payına erişmek amacına yönelik devir ve
birleşme işlemlerinin görülebileceği tahmin edilmektedir. 2011 yılının başında görülen ve sektör
büyüklüğünün yaklaşık %1,16’sına tekabül eden devir işlemi de bu çerçevede
değerlendirilebilir.
BDDK
76
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 4.2-1: Yıllara Göre BirleĢme ve Devir ĠĢlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü
İşlem Sayısı
Toplam Değer(bin TL)*
Pay(%)**
2001
6
13.130.946
2002
3
3.142.566
1,50
2003
1
45.015
0,02
2004
2
6.249.259
2,04
2005
2
1.738.445
0,45
2006
1
20.028.494
4,23
2011
1
11.877.152
1,16
7,69
*Devralınan bankanın toplam aktif değerinin birleşmenin toplam değerini ifade ettiği varsayılmaktadır.
** Bankacılık sektörü toplam aktif içerisindeki payını ifade etmektedir.
Türk Bankacılık Sektörü’nde görülen 16 birleşme ve devir işleminin sektördeki aktif yoğunlaşması
ve personel sayısı üzerine etkileri incelenmiştir. Sektör yoğunlaşması üzerine en büyük etki, 2001
yılında T. Emlak Bankası’nın T.C. Ziraat Bankası’na ve Osmanlı Bankası’nın T. Garanti Bankası’na,
2004 yılında Pamukbank’ın T. Halk Bankası’na ve 2006 yılında Koçbank’ın Yapı ve Kredi
Bankası’na devir işlemi sonrasında olmuştur.
Devir ve birleşme işlemlerinin büyük çoğunluğunda (16 işlemden 11’inde), devir alan veya
birleşme sonucu oluşan kuruluşun maliyet etkinliğini artırmak amacıyla personel sayısında
azalmaya gittiği görülmektedir. Diğer 5 işlemde ise birleşme sonucu oluşan kuruluşun personel
sayısında bir azalmaya gidilmemiştir.
Tablo 4.2-2: BirleĢme ve Devirlerin YoğunlaĢma Üzerine Analizi
Birleşen Kuruluşlar
Birleşme Sonrası Ünvan
Birleşme
Öncesi
Piyasa
Payı(%)
T.C. Ziraat Bankası
A.Ş.
12,49
15,14
38.762
32.926
Osmanlı Bankası A.Ş.
2,20
3,38
1.708
1.288
Tekfen Bank A.Ş.
0,15
0,18
649
630
14.12.2001
T. Emlak Bankası A.Ş. ve T.C. Ziraat
Bankası A.Ş.
Birleşik Türk Körfez Bankası A.Ş. ve
Osmanlı Bankası A.Ş.
Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası
A.Ş. ve Bank Ekspres A.Ş.
Osmanlı Bankası A.Ş. ve T. Garanti
Bankası A.Ş.
T. Garanti Bankası
A.Ş.
6,21
9,08
6.538
5.949
14.12.2001
Demirbank T.A.Ş. ve HSBC Bank A.Ş.
HSBC Bank A.Ş.
0,90
1,50
3.674
3.163
14.12.2001
Morgan Guaranty Trust Company ve
The Chase Manhattan Bank
JP Morgan Chase
Bank
0,18
0,20
62
50
11.01.2002
Sümerbank A.Ş. ve Oyak Bank A.Ş.
Oyak Bank A.Ş.
0,28
1,77
2.540
3.487
T. Sınai Kalkınma
Bankası A.Ş.
0,37
0,60
421
308
27.12.2002
Sınai Yatırım Bankası A.Ş. ve T. Sınai
Kalkınma Bankası A.Ş.
Milli Aydın Bankası A.Ş. ve Denizbank
A.Ş.
Denizbank A.Ş.
1,40
1,46
2.856
3.024
09.04.2003
Fibabank A.Ş. ve Finansbank A.Ş.
Finansbank A.Ş.
2,47
2,49
3.129
3.742
Tarih
06.07.2001
31.08.2001
26.10.2001
29.03.2002
Birleşme
Sonrası
Piyasa
Payı(%)
Birleşme
Öncesi
Personel
Sayısı*
Birleşme
Sonrası
Personel
Sayısı**
Credit Lyonnais Türkiye İstanbul
Credit Agricole
Merkez Şubesi ve Credit Agricole
Indosuez Türk Bank
0,125
0,126
50
40
03.03.2004
Indosuez Türk Bank A.Ş.
A.Ş.
Pamukbank T.A.Ş. ve T. Halk Bankası
T. Halk Bankası A.Ş.
7,15
9,19
11.236
10.864
12.11.2004
A.Ş.
Ak Uluslararası Bankası A.Ş. ve Akbank
Akbank T.A.Ş.
12,42
12,48
10.978
11.177
19.09.2005
T.A.Ş.
Family Finans Kurumu A.Ş. ve Anadolu
Türkiye Finans Katılım
0,37
0,76
1.752
1.918
30.12.2005
Finans Kurumu A.Ş.
Bankası A.Ş.
Koçbank A.Ş. ve Yapı ve Kredi Bankası
Yapı ve Kredi Bankası
5,94
10,16
13.468
13.355
02.10.2006
A.Ş.
A.Ş.
Fortis Bank A.Ş. ve Türk Ekonomi
Türk Ekonomi Bankası
1,88
3,05
10.096
9.632
12.02.2011
Bankası A.Ş.
A.Ş.
* Birleşme veya devir işleminin taraflarının birleşme tarihi itibarıyla toplam yurtiçi personel sayısını göstermektedir.
**Devir veya birleşmeden sonra oluşan kuruluşun işlem tarihinden 6 ay sonraki yurtiçi personel sayısını göstermektedir.
BDDK
77
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Birleşme ve devirlerin yanı sıra sektörde diğer bir yeniden yapılanma yöntemi olan hisse
devirleri ise ağırlıklı olarak yabancı sermaye girişi ile sonuçlanan işlemlerdir. Özellikle 2006 yılı
yabancı sermaye girişi ile sonuçlanan hisse devirlerinin yoğunlaştığı bir yıl olmuştur. Yabancı
sermaye girişlerinde makroekonomik ve siyasi istikrarın ve geleceğe yönelik olumlu beklentilerin
etkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, düzenlemelerden kaynaklanan sektördeki mevcut giriş
engelleri ve hisseleri devralınan kuruluşun sektördeki mevcut birikiminin kullanılmasına yönelik
stratejik amaçlar da hisse devirleri açısından önemli etkenlerdir.
4.3. Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri
Tanıtım ve promosyon, bankaların sektördeki rekabet güçlerini arttırmak için kullandıkları
araçlar arasında yer almaktadır. Tanıtım giderlerinde ilk 5 ve ilk 10 banka paylarında 2007
yılında başlayan azalma, 2009 yılında artışa geçerek 2010 yılında da artışını sürdürmüş ve
sırasıyla %60,8 ve %85,2 oranlarına ulaşmıştır. Küçük ölçekli bankaların sektörün toplam tanıtım
giderleri içindeki payı, 2008 yılından itibaren azalmaya başlamış ve 2010 yılında belirgin bir
düşüş göstererek %3,6’ya inmiştir. Büyük ve orta ölçekli bankaların tanıtım giderleri içindeki
paylarında ise, son yıllarda artış yaşanmıştır. Yıllar itibarıyla bakıldığında büyük ölçekli
bankaların payındaki azalma, orta ölçekli bankaların payına artış olarak yansımıştır. 2010 yılı
itibarıyla büyük ölçekli bankaların tanıtım giderlerinin toplam tanıtım giderleri içindeki
payı %64,3, orta ölçekli bankaların payı ise %32,1 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 4.3-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri
Tanıtım Giderleri (%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
78,7
92,0
74,0
92,0
74,7
91,8
65,2
86,1
68,7
87,1
60,7
81,5
56,7
80,6
58,4
81,7
60,8
85,2
Büyük Ölçekli
74,8
73,4
75,6
66,0
68,7
60,5
60,9
63,1
64,3
Orta Ölçekli
20,9
22,9
21,2
24,4
22,8
30,0
31,8
29,8
32,1
Küçük Ölçekli
4,3
Toplam
100
3,7
100
3,2
100
9,6
100
8,6
100
9,5
100
7,3
100
7,0
100
3,6
100
Mevduat Bankaları
99,7
99,8
99,7
96,0
93,8
93,1
92,9
92,9
93,7
Kalkınma ve Yatırım
0,3
0,2
0,3
0,4
0,4
0,7
v.y.
0,3
v.y.
0,3
Katılım Bankaları
0,2
v.y.
Toplam
100
100
100
3,7
100
5,9
100
6,6
100
6,7
100
6,8
100
5,6
100
Ölçeğe Göre Dağılım
Fonksiyonel Dağılım
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının ağırlıklı olduğu tanıtım giderlerinde, 2010
yılında katılım bankalarının piyasa payında bir önceki yıla göre azalma olurken, mevduat
bankaları ve kalkınma ve yatırım bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2010 yılında
mevduat bankaları tanıtım giderlerinin toplam tanıtım giderleri içindeki payı %93,7, kalkınma ve
yatırım bankalarının payı %0,7 ve katılım bankalarının payı %5,6 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 4.3-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
100 (%) 0,0
0,3
98
100
80
(%)
0,0 0,0
0,2 0,3
3,7
0,3
95
0,2
93
60
90
40
6,6
6,7
6,8
0,3
0,4
0,4
5,6
0,7
99,7 99,8 99,7
96,0
88
85
20
5,9
93,8 93,1 92,9 92,9 93,7
83
0
İlk 5 Banka
Orta Ölçekli
BDDK
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mevduat Bankaları
78
Kalkınma ve Yatırım
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
80
Katılım Bankaları
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tanıtım giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu
görülmektedir. 2010 yılında tanıtım giderlerinde ilk üç bankanın toplam payı, %43,5 olarak
gerçekleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki adet kamu bankası, sektörde
tanıtıma en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır.
Tablo 4.3-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
YAPI VE KREDİ B.
AKBANK
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
FORTİS BANK
HSBC BANK
KOÇBANK
CITIBANK
FİNANSBANK
PAMUKBANK
Pay
30,0
19,1
12,4
11,1
6,0
3,8
3,1
2,3
2,2
2,0
2004
T. İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI VE KREDİ B.
T. GARANTİ B.
HSBC BANK
T. VAKIFLAR B.
FORTİS BANK
KOÇBANK
DENİZBANK
FİNANSBANK
Pay
21,9
21,5
18,8
7,7
4,9
4,3
3,9
3,0
3,0
2,8
2006
T. İŞ BANKASI
YAPI VE KREDİ B.
AKBANK
T. GARANTİ B.
HSBC BANK
FORTİS BANK
FİNANSBANK
T. VAKIFLAR B.
DENİZBANK
ASYA K. B.
Pay
23,8
15,1
15,1
8,9
5,9
4,3
4,2
4,1
3,1
2,6
2008
AKBANK
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
FİNANSBANK
HSBC BANK
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B.
ASYA K. B.
CITIBANK
Pay
13,5
12,9
12,5
10,2
7,5
7,2
5,4
4,0
3,9
3,4
2010
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
AKBANK
YAPI VE KREDİ B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
T. VAKIFLAR B.
HSBC BANK
T. HALK B.
ASYA K. B.
Pay
15,4
14,2
13,9
9,0
8,4
6,2
5,0
4,8
4,4
3,9
İlk 5 ve ilk 10 bankanın tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan azalma
2010 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %4,4 ve %3,9 olarak gerçekleşmiştir. Büyük ölçekli
bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan azalma, 2010
yılında artışa geçerek %2,9’a yükselmiştir. Orta ölçekli bankaların söz konusu oranında 2006
yılında başlayan azalma, 2010 yılında artışa geçerek %3,5’e yükselmiştir. Küçük ölçekli
bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında ise son beş yılda azalma yaşanmış ve bu
oran, 2010 yılı itibarıyla %1,1’e gerilemiştir.
Tablo 4.3-3: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler
Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
8,2
6,2
7,8
5,8
8,7
7,4
6,8
6,6
7,6
6,5
7,1
5,6
5,1
4,0
4,5
3,5
4,4
3,9
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
3,9
4,1
5,2
3,5
4,3
3,1
2,9
2,5
2,9
Orta Ölçekli
2,6
3,6
4,5
5,3
4,6
4,6
4,0
3,0
3,5
Küçük Ölçekli
1,9
1,8
2,1
3,2
2,9
3,3
2,1
2,0
1,1
Sektör
3,4
3,8
4,8
3,8
4,2
3,5
3,1
2,6
2,9
Mevduat Bankaları
3,5
3,9
4,9
3,8
4,2
3,5
3,1
2,6
2,9
Kalkınma ve Yatırım
0,3
0,4
0,5
0,6
0,4
1,0
v.y.
0,5
v.y.
0,5
Katılım Bankaları
0,2
v.y.
4,3
6,1
5,3
4,2
3,4
2,9
Sektör
3,4
3,8
4,8
3,8
4,2
3,5
3,1
2,6
2,9
Fonksiyonel Dağılım
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat ve katılım
bankalarında, kalkınma ve yatırım bankalarına göre büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında
tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için bir
önceki yıla göre artarak sırasıyla %2,9 ve %1’e yükselirken, katılım bankaları için bir önceki yıla
göre azalarak%3,4’ten %2,9’a gerilemiştir.
Grafik 4.3-2: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
12
İlk 5 Banka
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
8
0,2
2
3,5
3,9
4,9
0,5
0,4
3,8
4,2
3,4
2,9
0,5
0,6
4,2
3,5
3,1
0,4
2,6
2,9
2010
0,3
2009
4
5,3
2008
2
0,5
2007
4
1,0
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2010
79
Mevduat Bankaları
2004
0
0
BDDK
6,1
4,3
6
2006
6
(%)
10
2005
8
2003
(%)
2002
10
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılı itibarıyla tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında ilk
sırada bir kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2010 yılında tanıtım giderleri/faiz dışı giderler
oranında ilk 10’da kamu bankası yer almamıştır. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki
adet kalkınma ve yatırım bankası, sektörde tanıtıma en çok harcama yapan ilk 10 banka
arasında yer almıştır.
Tablo 4.3-4: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
YAPI VE KREDİ B.
NUROL Y. B.
AKBANK
FORTİS BANK
HSBC BANK
T. İMAR B.
CITIBANK
T. GARANTİ B.
FİNANSBANK
T. İŞ BANKASI
Oran
9,0
8,9
7,6
7,6
6,4
6,3
6,1
4,3
3,8
3,7
2004
AKBANK
CITIBANK
FİBABANK
YAPI VE KREDİ B.
HSBC BANK
T. İŞ BANKASI
AKTİF Y. B.
DENİZBANK
FORTİS BANK
ŞEKERBANK
Oran
10,7
7,8
7,7
7,6
6,9
6,5
6,4
6,0
5,4
4,7
2006
T. FİNANS K. B.
ASYA K. B.
T. İŞ BANKASI
HSBC BANK
FİBABANKA
AKBANK
T. EKONOMİ B.
FORTİS BANK
TURKLAND B.
YAPI VE KREDİ B.
Oran
9,5
7,9
7,5
7,0
6,8
6,4
6,1
5,8
5,6
5,1
2008
CITIBANK
ASYA K. B.
HSBC BANK
FİNANSBANK
AKBANK
T. FİNANS K. B.
FORTİS BANK
ŞEKERBANK
T. GARANTİ B.
T. İŞ BANKASI
Oran
7,4
6,7
5,8
4,8
4,3
4,0
3,5
3,3
3,3
3,0
2010
AKTİF Y. B.
ASYA K. B.
FİNANSBANK
AKBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
ŞEKERBANK
TAİB YAT. B.
Oran
5,2
5,2
4,7
4,2
4,1
4,0
3,6
3,4
3,4
3,0
Promosyon giderlerinde ilk 10 bankanın sektör içindeki payında, 2009 yılına kadar devam eden
azalma, 2010 yılı itibarıyla artışa geçerek %95,7’ye ulaşmıştır. 2010 yılında ilk 5 bankanın
promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı ise, 2009 yılına göre azalarak %76,4’e
inmiştir. Promosyon giderlerinde, öteden beri en yüksek paya sahip olan büyük ölçekli
bankaların, promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı, 2010 yılında bir önceki yıla
göre 1,5 puan artarak %88,2’ye yükselirken, orta ölçekli bankaların payı ise bir önceki yıla göre
1,5 puan azalarak %11,7’ye gerilemiştir. 2010 yılı itibarıyla küçük ölçekli bankaların promosyon
giderlerinin sektör toplamı içindeki payında, bir önceki yıla göre değişim olmamıştır.
Tablo 4.3-5: Promosyon Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri
Promosyon Giderleri (%)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
95,5
99,7
85,6
98,7
81,6
97,5
82,0
95,5
79,3
94,7
76,4
95,7
90,8
81,4
81,7
85,4
86,7
88,2
Orta Ölçekli
8,7
18,2
17,8
14,2
13,2
11,7
Küçük Ölçekli
0,4
0,4
0,5
0,4
0,1
0,1
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
99,8
99,3
99,2
99,4
99,6
0,0
0,2
0,7
0,8
0,6
0,4
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Toplam
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderlerinde mevduat bankalarının sektörün
tamamına yakınını kapsadığı görülmektedir. 2010 yılında katılım bankalarının piyasa payında
azalma olurken, mevduat bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2010 yılı itibarıyla
mevduat bankaları promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı %99,6 ve katılım
bankalarının payı ise %0,4 olarak gerçekleşmiştir.
BDDK
80
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 4.3-3: Promosyon Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
0,0
0,2
0,7
0,8
0,6
0,4
100,0
99,8
99,3
99,2
99,4
99,6
2006
2007
2008
100 (%)
(%)
2005
100
80
90
0
60
2010
2009
2007
2006
İlk 5 Banka
Orta Ölçekli
2008
70
2005
20
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mevduat Bankaları
2010
80
40
2009
60
Katılım Bankaları
2010 yılında promosyon giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında üçüncü sırada bir kamu
bankası yer almıştır. 2010 yılı itibarıyla 3 adet kamu bankasının yer aldığı promosyon giderleri ilk
10 banka sıralamasında, hiçbir katılım bankası yer almamıştır.
Tablo 4.3-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması
%
1
AKBANK
2005
Pay
35,2
AKBANK
2006
Pay
32,4
AKBANK
2007
Pay
23,7
AKBANK
2
YAPI VE KREDİ B.
24,9
YAPI VE KREDİ B.
24,0
3
T. İŞ BANKASI
15,9
T. GARANTİ B.
13,6
4
T. GARANTİ B.
14,1
T. İŞ BANKASI
5
FİNANSBANK
5,5
FİNANSBANK
6
FORTİS BANK
1,7
7
T. HALK B.
0,8
8
KOÇBANK
9
ING BANK
10
ŞEKERBANK
2008
Pay
22,0
AKBANK
2009
Pay
22,1
T. GARANTİ B.
2010
Pay
22,3
YAPI VE KREDİ B.
19,1
T. GARANTİ B.
18,4
T. İŞ BANKASI
16,9
T. İŞ BANKASI
18,2
T. GARANTİ B.
18,7
AKBANK
21,0
T. VAKIFLAR B.
15,6
T. VAKIFLAR B.
15,0
8,3
T. GARANTİ B.
15,3
YAPI VE KREDİ B.
11,8
7,3
FİNANSBANK
6,6
T. VAKIFLAR B.
11,6
YAPI VE KREDİ B.
11,5
T. İŞ BANKASI
9,2
T. İŞ BANKASI
11,4
YAPI VE KREDİ B.
8,8
HSBC BANK
5,5
T. VAKIFLAR B.
5,4
FİNANSBANK
4,2
T. HALK B.
4,1
T. HALK B.
7,4
DENİZBANK
3,2
HSBC BANK
4,0
HSBC BANK
3,5
ZİRAAT B.
3,3
ZİRAAT B.
4,3
0,8
T. HALK B.
2,5
DENİZBANK
3,5
DENİZBANK
2,3
FİNANSBANK
3,2
FİNANSBANK
3,5
0,6
FORTİS BANK
1,2
FORTİS BANK
1,8
T. HALK B.
2,2
DENİZBANK
2,7
HSBC BANK
2,4
0,3
T. VAKIFLAR B.
0,6
T. HALK B.
1,2
T. EKONOMİ B.
1,3
FORTİS BANK
2,2
DENİZBANK
1,7
İlk 5 ve ilk 10 bankanın promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, 2010 yılında bir önceki yıla
göre artarak sırasıyla %11 ve %8,2’ye yükselmiştir. 2010 yılında büyük ölçekli bankaların
promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, bir önceki yıla göre artarak %8,9’a yükselirken, orta
ölçekli bankaların söz konusu oranı ise, bir önceki yıla göre azalarak %2,8’e inmiştir. Küçük
ölçekli bankaların promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranında ise, son iki yılda değişiklik
yaşanmamıştır.
Tablo 4.3-7: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢma Göstergeleri
Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
2005
4,1
3,5
2006
8,6
6,3
2007
7,9
7,1
2008
9,3
7,8
2009
8,8
7,4
2010
11,0
8,2
3,2
1,3
0,1
2,5
5,3
3,8
0,1
4,4
6,3
4,1
0,2
5,2
7,8
3,4
0,2
5,9
7,6
2,9
0,1
5,7
8,9
2,8
0,1
6,4
2,7
0,0
2,5
4,7
0,2
4,4
5,5
0,8
5,2
6,3
0,9
5,9
6,2
0,7
5,7
6,9
0,5
6,4
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat
bankalarında, katılım bankalarına göre oldukça büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında
promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat bankalarında bir önceki yıla göre
artarak %6,9’a yükselirken, katılım bankalarında %0,5’e gerilemiştir.
BDDK
81
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 4.3-4: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
12
8
(%)
(%)
7
10
6
8
0,5
0,9
0,7
6,3
6,2
0,8
5
0,2
4
6
3
4
0,0
2
2
4,7
6,9
2,7
1
0
5,5
İlk 5 Banka
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mevduat Bankaları
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
Katılım Bankaları
2010 yılı itibarıyla promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında 3
adet kamu bankası yer almıştır.
Tablo 4.3-8: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması
2005
%
Oran
1
AKBANK
10,9
2006
AKBANK
Oran
14,2
2007
AKBANK
Oran
13,4
2008
AKBANK
Oran
13,2
2009
AKBANK
2
FİNANSBANK
4,6
YAPI VE KREDİ B.
8,4
FİNANSBANK
3
T. GARANTİ B.
4,0
HSBC BANK
6,8
T. GARANTİ B.
7,4
T. VAKIFLAR B.
10,6
T. VAKIFLAR B.
7,3
T. GARANTİ B.
9,0
T. GARANTİ B.
4
T. İŞ BANKASI
3,0
FİNANSBANK
6,1
YAPI VE KREDİ B.
6,9
T. İŞ BANKASI
8,1
5
YAPI VE KREDİ B.
2,5
T. GARANTİ B.
5,6
T. İŞ BANKASI
5,9
YAPI VE KREDİ B.
6
FORTİS BANK
1,4
7
KOÇBANK
0,7
DENİZBANK
4,6
HSBC BANK
5,8
T. İŞ BANKASI
2,7
DENİZBANK
5,7
8
ING BANK
0,7
T. HALK B.
2,5
T. VAKIFLAR B.
9
T. HALK B.
0,6
FORTİS BANK
1,7
10
ŞEKERBANK
0,4
ING BANK
0,8
Oran
13,8
2010
AKBANK
Oran
14,3
13,1
T. VAKIFLAR B.
13,7
8,7
T. GARANTİ B.
12,1
YAPI VE KREDİ B.
6,4
T. HALK B.
8,3
6,5
T. İŞ BANKAS
5,0
YAPI VE KREDİ B.
6,0
HSBC BANK
5,3
T. HALK B.
4,4
T. İŞ BANKASI
4,8
FİNANSBANK
5,1
FORTİS BANK
4,4
HSBC BANK
4,4
4,8
DENİZBANK
3,9
DENİZBANK
4,0
FİNANSBANK
4,3
FORTİS BANK
3,2
T. HALK B.
2,7
FİNANSBANK
3,7
FORTİS BANK
3,6
ASYA K. B.
2,0
FORTİS BANK
2,5
HSBC BANK
3,6
ZİRAAT B.
3,5
4.4. AraĢtırma ve GeliĢtirme Faaliyetleri
Bankacılık sektörü ARGE giderleri, öteden beri beklenenin altında gerçekleşmektedir. Aktif
büyüklüğü sıralamasına göre ilk 10 bankanın ARGE giderlerininin, sektörün toplam ARGE
giderleri içindeki payı, 2010 yılı itibarıyla %99,7’ye ulaşarak, toplamın çok büyük bir kısmını
oluşturur hale gelmiştir. 2010 yılında ilk 5 bankanın ARGE giderlerinin sektör toplamı içindeki payı
ise, 2009 yılına göre azalarak %94,5’e gerilemiştir. ARGE giderlerinde ölçek itibarıyla en yüksek
payı, öteden beri büyük ölçekli bankalar elde etmektedir. 2010 yılında büyük ölçekli bankaların
ARGE giderlerinin toplam sektör içindeki payı, bir önceki yıla göre 0,9 puan artarak %73,4’e
yükselirken, orta ölçekli bankaların ARGE giderlerinin payı bir önceki yıla göre 1,2 puan
azalarak %23,2’ye gerilemiştir. Küçük ölçekli bankaların ARGE giderlerinin toplam sektör
içindeki payı ise, bir önceki yıla göre 0,3 puan artarak %3,4’e yükselmiştir.
Tablo 4.4-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri
ARGE Giderleri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
BDDK
2002
90,4
98,1
2003
93,8
98,4
2004
93,0
98,5
2005
91,4
98,9
2006
91,6
99,0
2007
93,4
99,4
2008
97,1
99,7
2009
95,3
99,7
2010
94,5
99,7
84,1
11,3
4,6
100
85,2
13,7
1,1
100
87,5
11,3
1,2
100
70,6
26,0
3,5
100
63,4
33,2
3,3
100
86,3
12,2
1,5
100
89,4
9,4
1,2
100
72,5
24,4
3,1
100
73,4
23,2
3,4
100
99,5
0,5
v.y.
100
99,0
1,0
v.y.
100
99,9
0,1
v.y.
100
99,9
0,1
0,0
100
99,8
0,0
0,2
100
98,7
1,3
0,0
100
98,9
1,0
0,1
100
97,1
2,1
0,7
100
96,9
2,7
0,4
100
82
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının, sektörün toplam ARGE giderlerinin çok
büyük bir kısmını oluşturduğu görülmektedir. Buna karşılık, 2010 yılında ARGE giderlerinde
mevduat ve katılım bankalarının piyasa payında azalma olurken, kalkınma ve yatırım
bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2010 yılında mevduat bankaları ARGE
giderlerinin toplam sektör içindeki payı %96,9, kalkınma ve yatırım bankalarının payı %2,7 ve
katılım bankalarının payı %0,4 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 4.4-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
100
100 (%) 0,0
0,5
(%)
0,0
1,0
0,0
0,1
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
1,3
0,1
1,0
98
80
0,7
0,4
2,1
2,7
95
93
60
90
40
99,5 99,0 99,9 99,9 99,8 98,7 98,9
88
97,1 96,9
85
20
83
0
İlk 5 Banka
Orta Ölçekli
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
80
Katılım Bankaları
ARGE giderlerinde öteden beri ilk üç bankanın payı sektörün neredeyse tamamını
oluşturmaktadır. 2010 yılında ARGE giderlerinde ilk üç bankanın payı %85,2 olarak
gerçekleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve bir adet kalkınma ve yatırım
bankası, sektörde ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır.
Tablo 4.4-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
YAPI VE KREDİ B.
T. İŞ BANKASI
T. VAKIFLAR B.
FORTİS BANK
KOÇBANK
DENİZBANK
DEUTSCHE B.
FİBABANKA
T.C. ZİRAAT B.
ŞEKERBANK
Pay
47,5
31,5
4,0
4,0
3,2
2,6
1,8
1,5
1,0
0,8
2004
T. GARANTİ B.
AKBANK
T. İŞ BANKASI
YAPI VE KREDİ B.
ING BANK
FİNANSBANK
KOÇBANK
ŞEKERBANK
DENİZBANK
T. EKONOMİ B.
Pay
39,9
27,8
10,1
9,5
5,7
2,2
1,3
1,0
0,6
0,5
2006
T. İŞ BANKASI
FİNANSBANK
T. GARANTİ B.
AKBANK
YAPI VE KREDİ B.
ING BANK
ŞEKERBANK
THE ROYAL B.
T. VAKIFLAR B.
DENİZBANK
Pay
35,6
29,1
16,4
6,5
4,1
3,7
2,1
0,6
0,6
0,5
2008
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
FİNANSBANK
ING BANK
YAPI VE KREDİ B.
T. İHR. KREDİ B.
HSBC BANK
AKBANK
T. HALK B.
THE ROYAL B.
Pay
76,6
10,3
6,5
1,9
1,8
1,0
0,9
0,6
0,1
0,1
2010
T. GARANTİ B.
T. İŞ BANKASI
ING BANK
FİNANSBANK
YAPI VE KREDİ B.
T. İHR. KREDİ B.
HSBC BANK
AKBANK
KUVEYT TÜRK K. B.
ARAP TÜRK B.
Pay
43,6
25,5
16,1
5,4
3,9
2,7
1,7
0,3
0,3
0,1
Yıllar itibarıyla bakıldığında, ARGE giderlerinin toplam faiz dışı giderler içinde oldukça küçük bir
paya sahip olduğu görülmektedir. İlk 5 ve ilk 10 bankanın ARGE giderleri/faiz dışı giderler
oranında 2008 yılında başlayan azalma, 2010 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %0,8 ve %0,6
olarak gerçekleşmiştir. ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında büyük ölçekli bankalar için
2009 ve 2010 yıllarında, orta ölçekli bankalar için 2008 ve 2010 yıllarında azalma yaşanmıştır.
Küçük ölçekli bankaların ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında ise, son yıllarda anlamlı bir
değişiklik yaşanmamıştır.
BDDK
83
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 4.4-3: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler
ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0,3
0,2
0,5
0,5
0,5
0,3
0,7
0,3
1,1
0,9
1,8
1,2
2,3
1,6
1,2
1,1
0,8
0,6
Büyük Ölçekli
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,8
1,1
0,5
0,3
Orta Ölçekli
0,0
0,1
0,1
0,3
0,7
0,4
0,3
0,4
0,2
Küçük Ölçekli
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Sektör
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
0,4
0,3
Mevduat Bankaları
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
0,4
0,3
Kalkınma ve Yatırım
0,0
0,0
0,4
0,4
0,4
0,3
v.y.
0,0
v.y.
0,0
Katılım Bankaları
0,1
v.y.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
Sektör
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
0,4
0,3
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Fonksiyonel Dağılım
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat ve kalkınma ve
yatırım bankalarında, katılım bankalarına göre daha büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında
ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için bir önceki
yıla göre azalarak her ikisi de %0,3’e gerilemiştir.
Grafik 4.4-2: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
(%)
0,0
2,0
0,0
1,0
0,4
0,4
1,5
0,1
0,8
0,4
0,6
0,0
0,4
İlk 5 Banka
Orta Ölçekli
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
0,0
0,2
2003
2004
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0,0
0,2
2002
0,0
0,0
0,1
Mevduat Bankaları
0,0
0,2
0,4
2006
0,1
0,2
2005
0,7
0,5
Kalkınma ve Yatırım
0,0
0,3
0,8
0,4
2007
1,0
0,3
2010
1,2
2009
1,4
(%)
2008
2,5
Katılım Bankaları
2010 yılı itibarıyla ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında ilk sırada
bir adet kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2010 yılında ARGE giderleri/faiz dışı giderler
oranında ilk 10’da katılım bankası yer almamıştır. 2010 yılı itibarıyla 2 adet kalkınma ve yatırım
bankası, sektörde ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır.
Tablo 4.4-4: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
FİBABANKA
DEUTSCHE BANK
GSD YAT. B.
ARAP TÜRK B.
YAPI VE KREDİ B.
T. İŞ BANKASI
DENİZBANK
FORTİS BANK
KOÇBANK
FİBA BANK
BDDK
Oran
2,1
1,0
0,6
0,4
0,3
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
2004
T. GARANTİ B.
AKBANK
ING BANK
ADABANK
FİBABANKA
GSD YAT. B.
ARAP TÜRK B.
YAPI V KREDİ B.
FİNANSBANK
T. İŞ BANKASI
Oran
0,6
0,4
0,4
0,2
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
2006
FİNANSBANK
T. İŞ BANKASI
THE ROYAL B.
T. GARANTİ B.
ING BANK
TURKLAND B.
ŞEKERBANK
AKBANK
DEUTSCHE BANK
ARAP TÜRK B.
84
Oran
2,3
1,1
0,9
0,6
0,6
0,5
0,5
0,3
0,1
0,1
2008
T. İŞ BANKASI
T. İHR. KREDİ B.
FİNANSBANK
T. GARANTİ B.
ING BANK
HSBC BANK
GSD YAT. B.
TURKISH BANK
THE ROYAL B.
YAPI VE KREDİ B.
Oran
4,6
2,4
1,1
0,7
0,6
0,2
0,2
0,2
0,1
0,1
2010
T. İHR. KREDİ B.
ING BANK
T, GARANTİ B.
T. İŞ BANKASI
GSD Y. B.
FİNANSBANK
ARAP TÜRK B.
HSBC BANK
TURKISH BANK
YAPI V KREDİ B.
Oran
2,8
1,6
0,9
0,5
0,3
0,3
0,1
0,1
0,1
0,1
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
4.5. Kredilendirme ile Ekonomik Faaliyet Arasındaki Döngüsellik ĠliĢkisi
Bankalarca verilen kredi miktarı, dönemsel olarak dalgalanmaktadır. Ekonomide büyümenin
yaşandığı dönemlerde, bankalarca verilen kredi miktarı artmakta, ekonomide daralmanın
yaşandığı dönemlerde ise, bankalar kredi arzını kısmaktadırlar. Bankaların kredi arzında
yaşanan dalgalanmalar, ekonomide yaşanan dalgalanmalarla aynı yönde hareket etmekte
ve ekonomide meydana gelen dalgalanmaların şiddetini arttıran etkilere sebep olmaktadır.
Bankacılık sektörü ve mevduat bankaları kredi hacminin reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış
GSYH büyüme hızı incelendiğinde, yıllar itibarıyla her ikisinin de birlikte hareket ettiği
görülmektedir. Fakat bazı dönemlerde toplam kredi hacminin reel büyüme hızında,
ekonominin büyüme hızının seyrinden daha şiddetli eğilimler yaşanmıştır. Örnek olarak, 2004 yılı
ve 2006 yılı üçüncü çeyreklerinde ekonominin büyüme hızında küçük düşüşler yaşanırken,
toplam kredi hacminin reel büyüme hızında sert düşüşler yaşanmıştır.
Grafik 4.5-1: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi
25
4
25
3
20
(%)
3
20
2
15
4
(%)
(%)
(%)
2
15
1
0
Toplam Krediler Reel Büyüme
-1
5
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-2
0
-5
-3
-5
-10
-4
-1
Mevduat Bankaları Kredileri Reel Büyüme
-2
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-3
2010
2009
2008
2004
2003
-4
2007
-10
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
0
2006
5
1
10
0
2005
10
Katılım bankalarının kredi hacmi reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı, bazı yıllar
dışında birlikte hareket etmektedirler. 2007 yılı ikinci çeyreğinde yıllıklandırılmış GSYH büyüme
hızında yavaşlama olurken, katılım bankalarında kullandırılan kredilerde belirgin bir artış
yaşanmıştır. 2010 yılı ikinci çeyrekte de benzer bir gelişme yaşanmıştır. Kalkınma ve yatırım
bankalarının kredi hacmi reel büyüme hızı ise, ekonominin büyümesine genel olarak paralel bir
seyir izlememektedir. Örneğin 2009 yılı birinci çeyreğinde ekonomi daralırken, kalkınma ve
yatırım bankalarının kredi hacminin reel büyüme hızında artış gerçekleşmiş, 2010 yılı birinci
çeyreğinde ise aksi bir durum yaşanmıştır.
Grafik 4.5-2: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Kredi Hacmi Büyümesi
25
(%)
3
10
2
8
(%)
20
(%)
(%)
3
6
15
1
10
0
2
5
-1
0
0
-2
0
-1
-2
-2
-3
-4
2010
2009
2003
-8
2008
-6
2007
Kalkınma Bankaları Kredileri Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
2006
-3
2010
2009
2008
2007
2006
1
-4
-4
2005
4
2005
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-10
2
2004
Katılım Bankaları Kredileri Reel Büyüme Hızı
-5
4
Bankalarca verilen kredi miktarını belirleyen önemli etkenlerden biri, karşı taraf riskidir.
Ekonomide büyümenin yaşandığı dönemlerde, şirketler ve hanehalkı kesiminin ekonomik
BDDK
85
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
durumu iyiye gitmekte ve bu kesimlerin bankalar karşısında kredibilitesi artmaktadır. Ekonomide
daralmanın yaşandığı dönemlerde ise, şirketler ve hanehalkı kesiminin ekonomik durumu
kötüye gitmekte ve bu kesimlerin bankalar karşısında kredibilitesi azalmaktadır. Karşı taraf
riskinin bankalar açısından en önemli göstergesi ise tahsili gecikmiş alacaklar (TGA) kalemidir.
Bankacılık sektörü ve mevduat bankalarına ait TGA reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH
büyüme hızı incelendiğinde, bu iki serinin yıllar itibarıyla birbirlerine ters yönde hareket ettiği
görülmektedir. Diğer bir ifadeyle ekonomide daralma yaşandığı dönemlerde TGA artmakta
ve ekonomide büyüme yaşandığı dönemlerde ise TGA azalmaktadır. TGA’da yaşanan artış
bankaların risk algısını artırmakta ve verdikleri kredileri kademeli olarak azaltmalarına sebep
olmaktadır. TGA’da azalma yaşandığı dönemlerde ise, bankaların risk algısı azalmakta ve kredi
arzı kademeli olarak arttırılmaktadır.
Grafik 4.5-3: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları TGA Büyümesi
30
4
(%)
(%)
30
3
20
1
0
0
0
-10
-1
-3
-4
2010
2009
Mevduat Bankaları TGA Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
2008
-40
2007
-4
2003
-30
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
-40
-3
-2
2006
Toplam TGA Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-30
-1
-20
-2
2005
-20
2004
-10
3
2
10
1
0
(%)
20
2
10
4
(%)
TGA reel büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı arasındaki ters yöndeki ilişki katılım
bankaları için geçerli iken kalkınma ve yatırım bankaları için aynı ölçüde geçerli değildir.
Kalkınma ve yatırım bankaları kredi arzının sektörden farklı eğilimler göstermesi, TGA reel
büyüme hızına da yansımıştır.
Grafik 4.5-4: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları TGA Büyümesi
1
10
0
0
-1
-10
Katılım Bankaları TGA Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-20
20
4
2
10
0
0
Kalkınma Bankaları TGA Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-10
-20
-2
-4
2003
2010
2009
2008
2007
2006
(%)
-2
-3
-4
2005
-30
(%)
2010
20
30
2009
2
2008
30
2007
3
2006
(%)
2005
(%)
2004
40
Ekonomide yaşanan gelişmeler, bankaların özkaynaklarını da etkilemektedir. Ekonomide
daralma yaşandığı dönemlerde, bankalar karşı karşıya oldukları risklere ve TGA’daki artışa karşı
özkaynaklarını artırma eğilimine girmektedir. Ekonomide büyüme yaşandığı dönemlerde ise,
bankaların risk algısı ve TGA azalmakta ve bankalar bu gelişmeler karşısında, özkaynaklarına
yatırım yapmayı azaltmaktadır. Bankacılık sektörü ve mevduat bankalarında özkaynak reel
büyüme hızı ile yıllıklandırılmış GSYH büyüme hızı incelendiğinde, bunların birbirlerine ters yönde
hareket ettiği görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, ekonomide risklerin artması, bankaları bu
risklere karşı özkaynaklarını güçlendirme eğilimine itmektedir. Ekonomide risklerin azaldığı
zamanlarda ise, bankalar özkaynaklarına yatırım yapmayı bırakarak, kredi arzını
arttırmaktadırlar.
BDDK
86
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 4.5-5: Ekonomik Büyüme, Toplam ve Mevduat Bankaları Özkaynak Büyümesi
15
4
(%)
(%)
20
(%)
10
4
2
10
2
0
0
0
-2
-10
-4
-20
5
0
(%)
-5
-2
2010
2009
2008
2007
2006
2003
2005
-4
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2004
-15
Mevduat Bankaları Özkaynak Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
2004
Toplam Özkaynak Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-10
Ekonomideki dalgalanmalar karşısında bankacılık sektörünün özkaynaklar konusundaki eğilimi,
katılım bankaları için de istisnai bazı dönemler dışında geçerlidir. Kalkınma ve yatırım bankaları
ise bankacılık sektörünün özkaynaklar konusundaki eğilimini genel itibarıyla izlememektedir.
Grafik 4.5-6: Ekonomik Büyüme, KYB ve Katılım Bankaları Özkaynak Büyümesi
8
5
-2
BDDK
0
2
0
-2
-2
-4
2010
2009
2008
2007
2005
-5
2006
Katılım Bankaları Özkaynak Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
4
Kalkınma Bankaları Özkaynak Reel Büyüme
Yıllıklandırılmış GSYİH Büyüme (Sağ Eksen)
-4
2003
0
2
6
87
-4
2010
0
(%)
2009
15
10
4
(%)
2008
2
20
10
2007
4
2006
(%)
2005
(%)
25
2004
30
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
5. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE PERFORMANS
5.1. Performans Göstergeleri
Bankacılık sektöründe kârlılık analizinde aktif getirisi (ROA), özkaynak getirisi (ROE) ve net faiz marjı
9
kullanılmıştır . 2010 yıl sonu itibarıyla, bir önceki yılla kıyaslandığında, ölçek ve fonksiyon bazında tüm
grupların aktif ve özkaynak getirilerinde kısmi düşüşler meydana geldiği görülmektedir. Söz konusu
dönemde aktif getirileri, mevduat bankaları için %2,2, kalkınma ve yatırım bankaları için %2,7,
katılım bankaları için %1,8 düzeyindedir.
Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma Yatırım B.
Katılım Bankaları
Sektör
Pay
2002
ROA
ROE
Pay
2004
ROA
ROE
Pay
112,1
-27,0
14,9
100,0
2,1
-1,8
2,4
1,3
17,6
-20,3
12,3
11,2
83,5
15,9
0,6
100,0
1,2
4,9
0,4
1,3
10,7
15,5
4,4
11,2
2006
ROA
ROE
Pay
72,2
15,2
12,7
100,0
2,0
1,9
2,7
2,1
14,9
13,3
10,8
14,4
93,6
4,8
1,6
100,0
2,1
2,8
1,4
2,1
15,0
6,1
10,7
14,0
2008
ROA
ROE
Pay
70,6
14,5
15,0
100,0
2,1
2,2
3,5
2,3
20,4
21,0
13,7
19,1
90,1
6,4
3,4
100,0
2,2
4,8
2,8
2,3
20,3
9,7
25,1
19,1
2009
ROA
ROE
Pay
73,9
12,9
13,3
100,0
1,8
1,4
2,6
1,8
18,3
12,0
10,0
15,5
88,3
6,9
4,8
100,0
1,7
4,0
2,5
1,8
16,4
8,7
17,4
15,5
2010
ROA
ROE
78,3
12,7
9,0
100,0
2,5
1,9
2,6
2,4
21,7
13,9
9,2
18,2
81,0
12,1
6,8
100,0
2,4
1,6
1,8
2,2
19,7
12,4
6,8
16,4
91,6
4,9
3,5
100,0
2,4
3,7
2,1
2,4
19,7
7,8
16,0
18,2
92,8
3,8
3,4
100,0
2,2
2,7
1,8
2,2
17,8
6,0
13,9
16,4
Sektörün toplam kârının %81’inin büyük ölçekli bankalarca, %12,1’inin orta ölçekli
bankalarca, %6,8’inin ise küçük ölçekli bankalarca elde edildiği görülmektedir. Büyük ölçekli
bankaların toplam kârdan aldıkları pay, geçen yıla kıyasla artmıştır.
Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
İLLER BANKASI
İMKB T. VE SAK. B.
BİRLEŞİK FON B.
AKTİF YATIRIM B.
YAPI VE KREDİ B.
TEKSTİL B.
AK ULUS. B.
DEUTSCHE BANK
FİNANSBANK
T. HALK B.
ROA
19,4
11,1
10,9
8,5
5,9
5,4
4,6
4,4
3,8
3,4
2004
B.FON B.
AK ULUS. B.
DEUTSCHE B.
İMKB T. S.. B.
GSD YAT.B.
BANKPOZİTİF
T. İH. KR.İ B.
AKTİF YAT. B.
T. KAL. B.
THE ROYAL B.
ROA
19,9
13,4
12,1
9,5
7,8
7,4
4,7
4,6
3,5
3,0
2006
BİRLEŞİK FON B.
T.KALKINMA B.
ÇALIK YATIRIM
EXIMBANK
TAKASBANK
DEUTSCHE B.
GSD YATIRIM B.
FİNANSBANK
İLLER B.
ASYA KATILIM B.
ROA
32,2
16,8
7,8
7,3
5,5
5,1
4,7
4,1
3,6
3,5
2008
GSD YAT.B.
B. FON B.
JPM CH. B.
T.İHR.KR. B.
ADABANK
HABİB BANK
DİLER YAT.B.
DEUTSCHE B.
İLLER BANKASI
BANKMELLAT
ROA
12,0
9,5
8,7
7,5
5,6
5,5
5,2
5,0
4,4
4,3
2009
CR. AGR. Y. B.
JPMCH. B.
DİLER Y.B.
B. FON B.
T. RO.L B.
DEUTS. B.
WTLB A.G.
T.İHR.K. B.
HABİB BANK
BANKMELLAT
ROA
14,8
11,3
7,4
6,6
5,8
5,5
5,4
5,3
4,6
4,6
2010
CR. AGR. Y. B.
GSD YATIRIM B.
MER. LYNCH YB
T.İHR.KR. B.
DİLER Y.B.
JPMCH. B.
T.HALK B.
ANADOLUBANK
T.SINAİ KALK.B.
T.GARANTİ B.
ROA
8,6
4,4
4,3
4,1
3,2
3,0
2,7
2,7
2,7
2,5
Aktif getirisinde, 2010 yılı itibarıyla ilk 10 banka içinde büyük ölçekli bir kamu bankası ve bir özel
banka dışındaki tüm bankaların küçük ölçekli bankalar olduğu görülmektedir.
Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
BİRLEŞİK FON B.
TEKSTİL B.
T. VAKIFLAR B.
YAPI VE KREDİ B.
FİNANSBANK
İLLER BANKASI
T. HALK B.
EUROBANK
ANADOLUBANK
ALTERNATİFB.
ROE
64,8
61,8
40,3
40,2
35,2
34,6
32,5
27,6
25,7
24,9
2004
DEUTSCHE BANK
T. VAKIFLAR B.
BİRLEŞİK FON B.
T.C. ZİRAAT B.
AK ULUS. B.
ŞEKERBANK
ANADOLUBANK
ALBARAKA T. B.
FİNANSBANK
T. HALK B.
ROE
35,4
31,0
30,4
30,3
29,4
27,8
27,0
23,2
18,3
17,5
2006
BİRLEŞİK FON B.
FİNANSBANK
T.FİNANS. KAT.B..
T.C.ZİRAAT B.
ALBARAKATÜRK
T.KALKINMA B.
DEUTSCHE BANK
ASYA KATILIM B.
T.HALK B.
T.GARANTİ B.
45,4
34,4
32,2
31,9
28,2
27,6
23,5
23,1
22,8
22,8
2008
T.C. ZİRAAT B.
BANK MELLAT
T. HALK B.
AL BARAKA T. B.
T. GARANTİ B.
ASYA KATILIM B.
ANADOLU B.
ABN AMRO BANK
WESTLB A.G.
İMKB TAKAS.
ROE
29,0
25,4
23,7
21,4
18,5
17,6
17,1
16,9
16,6
16,6
2009
T.C. ZİRAAT B.
T. HALK B.
DEUTSCHE B.
BANK MELLAT
T.GARAN.B.
DENİZBANK
THE ROYAL B.
WESTLB A.G.
AKBANK
ANADOLU B.
ROE
33,9
28,3
25,6
24,8
22,2
20,2
19,5
19,2
19,2
19,1
2010
T.C. ZİRA.B.
T. HALK B.
B.MELLAT
MER. LY.YB
YAPI KR. B.
T.GARAN.B.
FİNANSBANK
T.İŞ BANKASI
T.SIN.KALK.B
T.EKON.B.
ROE
27,6
27,0
26,3
23,5
20,0
19,1
17,6
17,5
16,7
16,6
Özkaynak getirisinde ise, büyük ölçekli bankalar ilk sıralarda yer almakta; iki adet kamu
bankası en yüksek özkaynak getirisine sahip olmakla beraber, büyük ölçekli özel bankaların
yüksek özkaynak getirisiyle çalıştığı görülmektedir.
Aktif Getirisi (ROA)=Dönem Net Kârı/Toplam Aktifler, Özkaynak Getirisi (ROE)= Dönem Net Kârı/Toplam
Özkaynaklar, Net faiz marjı: Net faiz gelirleri/Toplam Aktifler
9
BDDK
88
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 25: Net Kârların GeliĢimi Küresel Görünüm
AB ve G20 üyesi ülkelerin bankacılık sektörlerinin net dönem kârları, 2002-2009 dönemi için
aşağıda sunulmaktadır. ABD bankacılık sektörü, 2008 yılında 4,7 milyar Euro zarar etmişken,
2009 yılında 13,4 milyar Euro net kâr elde etmiştir. Danimarka ve İrlanda bankacılık sektörleri,
2009 yılı itibarıyla sırasıyla 15,5 ve 23,2 milyar Euro zarar etmiştir. Türk bankacılık sektörünün 2009
yıl sonu net kâr tutarı, 9,3 milyar Euro’dur.
Milyar Euro
İsveç
Fransa
ABD
İspanya
Kanada
Türkiye
Polonya
İtalya
Güney Kore
Meksika
Rusya
S. Arabistan
Çek Cum.
Finlandiya
İsviçre
Arjantin
Macaristan
Slovakya
Slovenya
Hollanda
Estonya
Belçika
Almanya
Danimarka
İrlanda
Avustralya
Avusturya
Brezilya
Bulgaristan
Çin Halk C.
Endonezya
G.Afrika C.
Kıbrıs R.K.
Hindistan
İngiltere*
Japonya
Letonya
Litvanya
Lüksemburg
Malta
Portekiz
2002
12,2
17,3
104,6
9,3
6,4
1,7
2,3
9,9
3,8
0,3
0
v.y.
v.y.
1,2
6,2
-4,6
v.y.
0,4
0,1
5,8
0,1
2,6
4,9
14,5
4
v.y.
1,6
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
10,7
-41,6
v.y.
v.y.
2,7
v.y.
v.y.
2003
17,4
17,3
98,8
9,4
9,1
3,2
2,3
11,1
1
2,3
0
v.y.
v.y.
2,8
8
-0,8
v.y.
0,4
0,1
8,5
0,1
4,3
-5,4
16,3
3,9
v.y.
2,1
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
14,8
6,1
v.y.
v.y.
2,9
v.y.
v.y.
2004
52,9
19,7
92,1
10,7
10,9
3,5
7,1
15
5,5
2,1
3,9
v.y.
v.y.
1,4
9,8
-0,3
v.y.
0,4
0,2
10,7
0,2
3,5
2,5
21,9
5
v.y.
3,3
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
16,7
17,4
v.y.
v.y.
2,9
v.y.
v.y.
Romanya
v.y.
v.y.
v.y.
Yunanistan
v.y.
v.y.
v.y.
Kaynak: OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
*Büyük ticari bankalara ilişkin veridir.
BDDK
89
2005
32
23,3
115,8
13,6
11,2
3,7
9,1
16,5
9,4
4,6
6
v.y.
v.y.
2
15,6
0,2
1,2
0,5
0,3
13,5
0,2
4,7
21,1
26,9
6,0
v.y.
3,5
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
19,4
40,3
v.y.
v.y.
3,6
v.y.
v.y.
2006
70,1
34,2
112,5
19,2
14,8
6,1
10,7
22,4
9,5
5,7
8,1
3,5
v.y.
2
12,2
0,7
1,4
0,8
0,3
14,1
0,2
8
19,3
33,5
7,0
v.y.
6,3
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
22,7
27
v.y.
v.y.
5,7
v.y.
v.y.
2007
44,2
21,6
72,6
25,2
16,3
8,6
13,7
23,6
10
5,3
10,8
2,3
1,7
2,7
5,4
0,5
1,3
0,7
0,4
19,7
0,5
3
19,9
32,6
7,2
v.y.
4,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
24,5
17,5
v.y.
v.y.
3,7
v.y.
v.y.
2008
38,1
-6,9
-4,7
18,5
9,7
6,2
13,7
10,5
4
3,1
v.y.
2,8
2,2
1,9
-20,7
0,7
0,9
0,5
0,2
-10,9
0,3
-19,5
-19,9
-6,1
0,2
v.y.
-1,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-37,5
-12,9
v.y.
v.y.
0,2
v.y.
v.y.
2009
34,3
17,7
13,4
13
11,8
9,3
8,5
7,4
3,8
3,7
3,2
3
2,1
1,5
1,4
1,1
0,8
0,3
0,1
-0,3
-0,6
-3
-6,8
-15,5
-23,2
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
5,9
6,0
7,5
6,1
4,3
4,0
7,9
4,6
5,5
6,0
6,9
5,8
4,3
5,4
5,5
4,6
4,0
4,9
5,1
4,2
4,2
5,4
5,4
4,5
3,7
5,7
5,6
4,2
4,6
6,6
5,1
5,0
3,6
4,9
3,8
3,8
5,7
12,4
8,1
6,1
4,2
11,6
7,3
4,6
5,6
8,9
5,8
5,8
4,5
6,5
4,5
4,6
4,2
6,3
4,8
4,2
4,4
6,1
4,7
4,5
4,1
6,6
4,8
4,2
5,0
5,5
4,6
5,0
3,8
4,1
3,5
3,8
Net faiz gelirlerinin 2009 yılsonuna göre düşmesi sebebiyle, fonksiyon ve ölçek bazında tüm
gruplarda net faiz marjı kısmi bir düşüş göstermiştir. Fonksiyon grupları itibarıyla, en yüksek net
faiz marjı %4,1 ile kalkınma ve yatırım bankalarında görülürken, mevduat bankalarının net faiz
marjı %3,8, katılım bankalarının ise %3,5 seviyesinde olduğu görülmektedir.
Piyasa tabanlı performans ölçütleri vasıtasıyla, bankacılık sektörünün performansının piyasalar
tarafından nasıl değerlendirildiği analiz edilmektedir. 2010 yılı itibarıyla, halka açık olan 16
banka bulunmakta olup (12 mevduat bankası, 2 katılım bankası, 2 kalkınma ve yatırım
bankası), söz konusu bankaların piyasa bazlı performans değerlendirmesi, ölçek ve fonksiyon
grupları bazında; ortalama fiyat/kazanç 10 ve fiyat/maddi varlıklar 11 rasyoları üzerinden
yapılmıştır.
Fiyat/kazanç rasyosu, temel olarak halka açık bir şirketin sermaye yapısının analizinde
kullanılmaktadır. Söz konusu oranın yüksek olması, yatırımcıların şirketin birim kazancı için daha
fazla değer biçtikleri ve o hisse senedine olan talebin gücünü göstermektedir. Böyle bir durum,
temelde yatırımcıların gelecek dönemleri için söz konusu şirketin finansal performansı, risk yapısı
vb. hususlar hakkındaki olumlu görüşlerini yansıtmaktadır. Bununla birlikte, fiyat/kazanç oranları
dışındaki parametreleri özdeş olan iki şirketten, fiyat/kazanç oranı düşük olan şirketin hisse
senedi, diğer şirketin hisse senedinin aşırı değerli olması nedeniyle yatırımcılar tarafından daha
yatırım yapılabilir bulunmaktadır.
Fiyat/maddi varlıklar rasyosu, halka açık bir şirketin piyasa değeri ile defter değerinin
karşılaştırılması amacıyla kullanılmaktadır. Söz konusu oranın düşük olması, piyasada bu şirketin
ucuz fiyatlandığını, yüksek olması ise pahalı fiyatlandığını göstermektedir. Bir şirket için,
fiyat/maddi varlıklar rasyosunun yükselmesi, o şirketin yatırımcıların gözünde değer kazandığına
ve güvenilirliğinin arttığına işaret etmektedir. Hem fiyat/kazanç, hem de fiyat/maddi varlıklar
rasyoları için yapılacak karşılaştırmaların, sektörler ve fonksiyon grupları arasında farklılıklar
olması itibarıyla, ihtiyatlı yorumlanması gerekmektedir.
2000-2010 dönemi itibarıyla dalgalı bir seyir izleyen12 fiyat/kazanç oranının, 2003 yılı ile birlikte
artmaya başladığı, küresel krizin etkilerini arttırması ile birlikte hisse senedi piyasalarında
yaşanan değer kayıpları nedeniyle 2008 yılının sonu itibarıyla düştüğü görülmektedir. Bu dönem
sonrası krizin etkilerinin azalmasına paralel olarak 2009 yılı ile birlikte söz konusu oran yükselmeye
başlamış ve 2010 yılsonu itibarıyla 17,1 olarak gerçekleşmiştir.
Fiyat/Kazanç rasyosu (price-earnings ratio) hisse senedi fiyatının bankanın yıllık karına bölünmesi suretiyle
bulunmaktadır.
10
Fiyat/Maddi Varlıklar rasyosu (price-to-book ratio) hisse senedi fiyatının net maddi varlıklara bölünmesi suretiyle
bulunmaktadır.
11
Söz konusu dalgalanmaların bir kısmı bazı bankaların halka açılması ile ortaya çıkmış olup, genelde ekonomik
veya fnsal olaylarla açıklanamayan ve veriden kaynaklandığı düşünülen oynaklıklardır.
12
BDDK
90
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı
70
80
Rasyo
70
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
60
50
Rasyo
60
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Katılım
Sektör
50
40
40
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0
2003
10
0
2002
10
2001
20
2000
20
2001
30
30
Kaynak: Bloomberg
Ölçek bazında incelendiğinde, küçük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç oranlarının
sektör ortalamasının bir miktar üstünde olduğu, büyük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç
oranlarının ise sektör ortalamasının bir miktar altında yer aldığı görülmektedir.
Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı
Fiyat / Kazanç
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyonel
Mevduat Bankaları
Kalkınma Yatırım B.
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
4,5
7,8
9,5
7,6
34,3
6,3
5,6
5,6
7,6
3,6
2,7
4,1
12,8
6,1
2,1
9,7
13,0
46,2
9,6
25,1
17,2
11,9
37,8
23,9
11,0
10,3
11,5
11,3
11,7
12,7
12,7
12,4
6,1
6,7
14,0
9,3
8,9
11,0
19,4
11,9
9,6
11,6
27,5
17,1
6,3
9,1
0,0
7,6
14,1
6,4
0,0
5,6
5,8
2,5
0,0
4,1
9,3
0,0
0,0
9,7
21,0
11,2
0,0
25,1
19,4
51,7
0,0
23,9
13,0
6,7
0,0
11,3
11,7
12,8
14,5
12,4
9,2
7,5
5,2
9,3
11,4
0,0
10,7
11,9
12,3
44,2
10,3
17,1
2000-2001 krizi sonrasında piyasalarda bankacılık sektörüne duyulan güveni ve risk algısındaki
olumlu bekleyişleri yansıtan bir şekilde büyüyen ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu, 2006
yılından sonra azalma eğilimi içerisine girmiştir. Bu duruma, küresel piyasalarda o dönem
başlamış olan dalgalanma ve yatırımcılar tarafından bankacılık sektörü ortalama fiyat/maddi
varlıklar rasyosunun aşırı yükselmiş olduğu düşüncesi gibi nedenlerin yol açtığı söylenebilir.
Küresel krizin etkisini arttırması paralelinde hisse senedi piyasalarında yaşanan düşüşler, 2009
yılının ilk çeyreğine kadar devam etmiştir. Krizin etkilerinin azalmasına paralel olarak söz konusu
dönem sonrasında, ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu tekrar yükselmeye başlayarak 2010
yılında 1,6 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Rasyo
Rasyo
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2003
91
2002
2000
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Katılım
Sektör
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
2001
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Kaynak: Bloomberg
BDDK
Ölçek grupları bazında incelendiğinde, orta ve büyük ölçekli banka grupları için ortalama
fiyat/maddi varlıklar rasyosunun genel itibarıyla sektör ortalamasının üstünde seyrettiği
görülmektedir. 2010 yılında küçük ölçekli bankalar için de söz konusu rasyo, sektör
ortalamasının üzerine çıkmıştır.
Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu
Fiyat / Özkaynak (%)
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma Yatırım B.
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2,1
2,2
1,1
1,7
2,0
1,5
2,2
2,0
0,9
0,7
0,6
0,6
1,3
1,1
1,2
1,1
1,5
1,7
0,7
1,3
2,8
2,8
2,7
2,7
2,2
2,9
2,0
2,2
2,7
2,5
2,2
2,3
1,1
1,1
0,7
0,9
1,8
1,8
1,2
1,5
1,8
1,6
1,7
1,6
1,6
1,6
1,9
1,4
0,8
0,6
1,3
0,0
1,5
0,7
2,9
2,4
2,4
1,6
1,7
2,0
0,6
1,1
1,3
2,7
2,2
2,5
1,4
3,9
2,3
1,0
0,7
0,8
0,9
1,6
0,0
1,8
1,5
1,6
2,3
1,5
1,6
5.2. Etkinlik Analizi
Etkinlik analizi bankacılığın temel fonksiyonu olan aracılık fonksiyonunun ne derece etkin
gerçekleştirildiğini belirlemek amacıyla yapılmaktadır. Etkinliği ölçmede kullanılan yaygın
yöntemlerden biri rasyo analizidir. Rasyo analizi, bankacılığın temel işlevi olan aracılık
faaliyetleri üzerinden hesaplanan oranlar aracılığıyla yapılmakta olup, temel olarak
krediler/aktifler, krediler/mevduat ve takibe dönüşüm oranı olmak üzere üç rasyo baz alınarak
gerçekleştirilmiştir.
BDDK
92
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 26: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm
2010 yılı için ülkelerin aktif ve özkaynak getiri oranları karşılaştırmasında, AB ülkeleri için getiri
oranlarının görece düşük kaldığı, gelişmekte olan ülke bankacılık sektörlerinde daha yüksek aktif ve
özkaynak getirileri olduğu görülmektedir. Türk bankacılık sektörü aktif ve özkaynak getirileri ise AB
genelinin üzerinde ve gelişmekte olan ülkeler arasında üst sıralarda yer almaktadır.
ROA
%
Arjantin
Endonezya
Kanada
Brezilya
Çek Cum.
Çin
Güney Afrika
Türkiye
Slovakya
Meksika
Malta
Rusya
Hindistan
Belçika
G.Kore
Finlandiya
Japonya
G.Kıbrıs R.K.
Avusturya
İspanya
Portekiz
İngiltere
Almanya
İtalya
Hollanda
Estonya
ABD
Macaristan
Yunanistan
Romanya
Letonya
AB-27
Avustralya
Bulgaristan
Danimarka
Fransa
İrlanda
İsveç
İsviçre
Litvanya
Lüksemburg
PB-16
Polonya
Slovenya
Suudi Arabistan
ROE
2009
3,6
2,6
0,7
1,9
14
0,8
1
2010
4
2,7
1,1
2,1
1,3
1,1
1,3
2009
29,5
26,8
18,2
20,4
26,4
16,7
18
2010
34,8
25,9
22,9
21,7
19,7
19,7
18,7
2,4
0,6
1,5
1,2
0,7
v.y.
–0,1
0,6
0,6
0,2
0,8
0,1
0,6
0,4
0,1
0,2
0,3
0,o
–2,8
0,2
0,6
0,4
0,2
–3,9
v.y.
1
1,1
-0,1
0,3
-1,6
0,4
0,5
v.y.
0,6
v.y.
0,8
0,2
2
2,2
1,6
1,7
1,5
2
1
0,5
0,7
0,5
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,3
0,2
0,3
0,1
0,3
0,2
0,1
0
-0,2
-1,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
0,9
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
18,2
6,7
15,2
11,7
4,1
v.y.
-2,5
8,9
10
5,5
14
1,5
9,1
7,3
2,6
5
4
0
-24,6
1,8
8,3
5,2
2,9
-50,6
v.y.
17,4
9,8
-3,2
7,2
-35,8
8
7,3
v.y.
11,5
v.y.
10,7
2
v.y.
16,4
16,3
15,2
13,5
12,5
10,8
10,6
9,7
9,2
9,2
9,1
7,9
7,9
7,5
6,1
5
4
3
2,1
1,8
1,3
0
-2,1
-19,7
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Fiyat/Kazanç*
2009
2010
8
8,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
17
13,8
v.y.
v.y.
21,1
14,6
16,6
18,9
11,9
17,1
v.y.
v.y.
22,7
23,9
v.y.
v.y.
15,6
8,3
21,8
22,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
14,2
12,2
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
19,3
14,1
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Fiyat/Maddi Varlıklar*
2009
2010
1,2
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
2,3
v.y.
v.y.
v.y.
2,7
v.y.
2,4
v.y.
1,5
v.y.
v.y.
v.y.
2,6
v.y.
v.y.
v.y.
1,3
v.y.
3,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
1,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
1,6
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Kaynak: IMF Global Financial Stability Report October 2010, IMF FSI Table
2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur.
*Oran olarak verilmiştir, % olarak yorumlanmamalıdır. Ülkelerin hisse senedi piyasaları genel olarak değerlendirilmiştir. Bankalar için ayrıca bir hesap
yapılmamıştır.
BDDK
93
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
5.2.1.
Rasyolarla Etkinlik Analizi
Aracılık faaliyetleri açısından, bankacılık sektörünün temel göstergelerinden biri olan
kredi/aktifler oranı, 2010 yılsonu itibarıyla, büyük ölçekli bankalar için %49,6, orta ölçekli
bankalar için %53,6, küçük ölçekli bankalar için %34,3 düzeyindedir. Söz konusu oran, mevduat
bankaları için %51,4, katılım bankaları için %71,1 iken kalkınma ve yatırım bankaları
için %51,7’dir.
Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi /Aktif Oranı
80
80
%
%
60
60
40
40
20
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
KYB
20
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2002
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2004
0
0
Sektörün toplam aktifleri içerisinde kredilerin payı ise %52,2 oranındadır. Bankacılık sektörünün
temel fonksiyonu olan aracılık fonksiyonunun 2002-2010 döneminde, küresel ekonomik krizin
etkilerinin yoğun olduğu 2009 yılı istisna olmak üzere gelişme eğilimi gösterdiği gözlenmektedir.
Tablo 5.2-1: Kredi / Aktif Oranları
Kredi / Aktif (%)
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
Sektör
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
20,5
28,4
27,9
23,2
37,9
26,3
28,6
47,3
29,0
33,8
55,0
29,9
40,1
58,2
30,8
45,3
59,7
33,3
47,5
56,9
31,6
43,2
52,2
35,3
49,6
53,6
34,4
22,0
52,4
44,9
23,0
25,6
58,5
48,1
26,5
31,9
66,4
46,9
32,4
37,5
65,1
46,3
38,4
43,0
67,8
46,9
43,8
48,3
72,4
47,5
49,1
49,4
68,5
51,0
50,2
45,9
70,3
50,7
47,1
51,4
71,1
51,7
52,2
2010 yıl sonunda büyük ölçekli bankaların kredilerinin bilanço içindeki payının oldukça
yükseldiği, orta ölçekli bankalardaki artışın görece düşük kaldığı görülmektedir. Küçük ölçekli
bankaların ise, kredilerinin bilanço içindeki oranının düştüğü görülmektedir. Sektörde kredilerin
artışında, özellikle büyük ölçekli bankalar etkili olmaktadır.
Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Kredi/Aktif Oranları
%
K/A
2006
1
T.C. ZİRAAT B.
2002
9,4
T.C. ZİRAAT B.
15,0
T. İŞ BANKASI
37,7
T.C. ZİRAAT B.
28,7
T.C. ZİRAAT B.
37,1
2
AKBANK
24,1
T. İŞ BANKASI
32,2
T.C. ZİRAAT B.
23,3
T. İŞ BANKASI
47,1
T. İŞ BANKASI
47,3
3
T. İŞ BANKASI
26,9
AKBANK
36,6
AKBANK
48,6
T. GARANTİ B.
54,3
T. GARANTİ B.
51,3
4
T. GARANTİ B.
25,3
T. GARANTİ B.
38,7
T. GARANTİ B.
52,9
AKBANK
50,3
AKBANK
46,2
5
YAPI VE KR B.
36,2
T. HALK B
16,7
YAPI VE KR B.
44,8
YAPI VE KR B.
57,4
YAPI VE KR B.
59,9
6
T. HALK B
6,9
YAPI VE KR B.
40,1
T. VAKIFLAR B
47,7
T. VAKIFLAR B.
57,0
T. VAKIFLAR B.
60,0
7
T. VAKIFLAR B.
22,6
T. VAKIFLAR B.
33,3
T. HALK B
32,9
T. HALK B
48,7
T. HALK B
59,4
8
KOÇBANK
33,9
KOÇBANK
37,0
FİNANSBANK
61,3
FİNANSBANK
64,3
FİNANSBANK
65,0
9
PAMUKBANK
13,9
FİNANSBANK
58,9
ING BANK
60,4
DENİZBANK
62,5
DENİZBANK
64,2
33,5
FORTİSBANK
41,9
DENİZBANK
37,7
ING B ANK
63,7
TÜRK EKON.B.
60,0
10
FİNANSBANK
*K/A: Kredi/Aktif Oranı
BDDK
K/A
2004
94
K/A
2008
K/A
2010
K/A
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Aracılık fonksiyonunun temel süreçlerinden olan, mevduatın krediye dönüştürülme derecesi,
kredi/mevduat oranı 13 ile ölçülmektedir. Söz konusu oran, gerek ölçek gerekse fonksiyon
bazında 2009 yılına kadar artış eğilimi göstermiş, 2009 yılında kredi hacmindeki yavaşlama
sebebiyle azalmıştır. 2010 yılında ise sektördeki büyümeye paralel olarak, kredi/mevduat oranı
tüm ölçek ve fonksiyon grupları için artmıştır.
Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı
140
120
100
%
%
80
100
60
80
Büyük Ölçekli
60
Küçük Ölçekli
20
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
40
Orta Ölçekli
40
20
Sektör
0
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
Ölçek grupları ve fonksiyon grupları itibarıyla incelendiğinde, kredi/mevduat oranı büyük
ölçekli bankalarda %76,8 ile sektör geneline en yakın seviyedeyken, orta ölçekli bankalarda
mevduatın krediye dönüşme oranının %106,8 düzeyinde olduğu görülmektedir. Küçük ölçekli
bankalar ise mevduatlarının %95,8’ini kredi olarak kullandırmışlardır.
Tablo 5.2-3: Kredi / Mevduat Oranları
Kredi / Mevduat (%)
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
48,3
67,6
42,1
51,2
31,9
27,2
39,4
31,8
29,7
48,5
78,9
36,2
35,1
65,9
88,0
43,5
42,7
84,9
101,2
52,9
51,5
97,1
111,7
62,2
61,6
102,5
119,9
71,2
69,7
109,3
96,7
77,5
72,4
107,0
81,7
78,3
67,4
100,1
83,4
73,6
76,8
106,8
95,8
82,6
50,6
92,6
51,2
31,4
55,9
31,8
32,4
65,5
36,2
39,5
76,3
43,5
49,2
81,8
52,9
59,2
77,4
62,2
68,3
83,6
71,2
76,6
94,9
77,5
77,6
92,6
78,3
72,8
88,5
73,6
82,0
93,2
82,6
Mevduatın krediye dönüşme oranı, mevduat bankalarında %82, katılım bankalarında %93,2’dir.
Sektör genelinde mevduatın krediye dönüşme oranı ise %82,6 düzeyindedir.
Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları
%
2002
K/M
2004
K/M
2006
K/M
2008
K/M
2009
K/M
2010
K/M
1
T.C.ZİRAAT B.
12,8
T.C. ZİRA. B.
19,1
T. İŞ BANKASI
64,8
T.C. ZİRAAT B.
36,5
T.C. ZİRAAT B.
36,5
T.C. ZİRAAT B.
45,7
2
AKBANK
36,5
T. İŞ BANKASI
52,4
T.C. ZİRAAT B.
28,7
T. İŞ BANKASI
74,7
T. İŞ BANKASI
67,6
T. İŞ BANKASI
73,3
3
T.İŞ BANKASI
39,0
AKBANK
67,4
AKBANK
86,3
T. GARANTİ B.
95,1
T. GARANTİ B.
80,3
T. GARANTİ B.
90,8
4
T.GARANTİ B.
38,8
YAPI VE KR B.
70,4
T. GARANTİ B.
91,9
AKBANK
89,8
AKBANK
75,2
AKBANK
87,8
5
YAPI VE KR. B.
53,1
T. HALK B.
22,1
YAPI VE KR. B.
71,8
YAPI VE KR B.
89,3
T. VAKIFLAR B.
80,4
YAPI VE KR B.
98,5
6
T.HALK B.
10,5
T. GARANTİB.
59,9
T. VAKIFLAR B.
73,5
T. VAKIFL. B.
84,3
YAPI VE KR B.
90,7
T. VAKIFLAR B.
97,5
7
T.VAKIFLAR B.
30,7
T. VAKIFL. B.
48,3
T. HALK B.
43,7
T. HALK B
64,7
T. HALK B
75,6
T. HALK B
84,9
8
KOÇBANK
51,0
FİNANSBANK
105,2
FİNANSBANK
118,6
FİNANSBANK
114,8
FİNANSBANK
97,8
FİNANSBANK
105,8
9
PAMUKBANK
15,3
FORTİS BANK
87,0
ING BANK
91,5
DENİZBANK
128,1
DENİZBANK
120,2
DENİZBANK
116,9
KOÇBANK
54,5
DENİZBANK
94,5
ING BANK
106,3
ING BANK
113,1
TÜRK EKON.B.
106,3
10
FİNANSBANK
55,2
*K/M: Kredi/Mevduat Oranı
13
Katılım bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dahildir.
BDDK
95
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Toplam aktif büyüklükleri itibarıyla ilk 10 banka içinde yer alan bankalarda, kamu bankaları ile
karşılaştırıldığında özel bankaların genel itibarıyla daha yüksek kredi/mevduat oranı ile çalıştığı
gözlenmektedir. Söz konusu oranın, ilk 10 bankanın tamamında kredi büyümesine paralel
olarak, 2009 yılına kıyasla arttığı görülmektedir.
Aktif kalitesi, bankacılık sektörünün finansal sağlamlığının analizinde en önemli göstergelerden
biridir. Bu nedenle, Türk bankacılık sektörü aktiflerinin yaklaşık %50’sini oluşturan kredilere ilişkin
takibe dönüşüm oranlarının ölçek ve fonksiyon bazında incelenmesi önem taşımaktadır.
Bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranı, 2000-2001 krizi sonrasında azalma eğilimine girmiştir.
Küresel finans krizinin etkisiyle 2007 yılı sonrası artış eğilimi içine giren takibe dönüşüm oranı, krizin
etkilerinin azalması ile birlikte 2010 yılında tekrar azalmıştır.
Ölçek bazında incelendiğinde, kriz öncesi dönemde sektör geneline göre takibe dönüşüm
oranları daha düşük seviyede olan orta ölçekli bankaların, bu özelliklerini kriz ile birlikte
kaybettikleri gözlenmektedir. Bu durum, büyük ölçekli bankalar için aksi yönde gerçekleşmiştir.
Küçük ölçekli bankaların takibe dönüşüm oranlarının ise büyük ve orta ölçekteki bankalara
göre daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir.
Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe DönüĢüm Oranı
20
20
%
%
16
12
2010
2009
2005
2002
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
2004
0
2003
4
2002
4
2006
8
2004
8
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Katılım
Toplam
2008
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
2003
12
2007
16
Bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranları fonksiyon bazında incelendiğinde, kalkınma ve
yatırım bankalarının takibe dönüşüm oranlarının diğer fonksiyon gruplarındaki bankalara göre
daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Sektör genelinde takibe dönüşüm oranı ise,
bankacılık sektöründeki ağırlıklı payı dolayısıyla mevduat bankalarının takibe dönüşüm oranları
ile paralel yönde seyretmektedir. 2010 yılı itibarıyla kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım
bankalarının takibe dönüşüm oranları sektör geneline göre daha düşük seviyededir.
Tablo 5.2-5: Takibe DönüĢüm Oranı
TDO (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2002
15,2
20,6
2003
11,4
12,4
2004
6,5
6,6
2005
3,9
5,0
2006
3,5
3,8
2007
3,4
3,6
2008
3,3
3,5
2009
4,6
5,1
2010
2,8
3,5
18,1
19,8
6,4
17,6
13,2
8,4
7,8
11,5
6,9
3,8
6,0
6,0
5,3
3,0
5,1
4,8
4,1
2,2
4,1
3,8
3,8
2,9
2,9
3,5
3,6
3,9
4,0
3,7
4,9
6,5
5,2
5,3
3,2
5,2
3,8
3,7
18,6
4,0
17,6
12,1
3,5
11,5
6,2
3,3
6,0
4,9
2,6
4,6
4,8
3,8
2,5
3,8
3,8
3,6
1,8
3,6
3,5
3,7
1,7
4,5
3,7
5,4
2,3
4,8
5,3
3,7
2,1
3,5
3,7
Aktif büyüklüklerine göre ilk 5 ve ilk 10 bankanın takibe dönüşüm oranı incelendiğinde, ilk 5
bankanın takibe dönüşüm oranının sektör geneline göre oldukça düşük olduğu görülmektedir.
BDDK
96
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılında takibe dönüşüm oranı, bankacılık sektörü için %3,7 iken ilk 10 banka için %3,5, ilk 5
banka için ise %2,8 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 5.2-6: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Takibe DönüĢüm Oranı
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
T.C.ZİRAAT B.
AKBANK
T.İŞ BANKASI
T.GARANTİ B.
YAPI VE KR. B.
T.HALK B.
T.VAKIFLAR B.
KOÇBANK
PAMUKBANK
FİNANSBANK
TDO
41,1
1,9
15,6
6,8
10,7
48,8
24,5
13,1
70,5
9,3
2004
T.C. ZİRAAT B.
T. İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI VE KR B.
T. HALK B.
T. GARANTİ B.
T. VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
FORTİS BANK
KOÇBANK
TDO
4,3
8,4
1,6
4,1
22,1
6,6
9,0
9,6
2,1
4,9
2006
T. İŞ BANKASI
T.C. ZİRAAT B.
AKBANK
T. GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B.
FİNANSBANK
ING BANK
DENİZBANK
TDO
3,9
1,9
2,1
2,3
7,3
5,4
8,7
2,3
0,8
2,4
2008
T.C. ZİRAAT B.
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
AKBANK
YAPI VE KR B.
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
TDO
2,0
4,5
2,5
2,6
4,5
4,6
4,8
3,7
3,3
2,5
2010
T.C.ZİRAAT B.
T.İŞ BANKASI
T.GARANTİ B.
AKBANK
YAPI VE KR. B.
T.VAKIFLAR B.
T.HALK B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
T.EKONOMİ B.
TDO
1,5
3,7
3,0
2,4
3,5
4,8
3,9
6,6
4,9
3,1
Kullandırılan krediler nedeniyle maruz kalınabilecek zararların sermaye üzerindeki etkisini
azaltmak için ayrılan özel karşılıkların tahsili gecikmiş alacaklara (TGA) oranı, sektörün kredi
riskinin ve etkinliğinin analizinde önem taşımaktadır.
Bankacılık sektörünce ayrılan özel karşılıkların TGA’ya oranı, 2001-2002 krizi sonrası, azalan TGA
ve artan karşılık tutarları nedeniyle hızlı bir şekilde yükselmiş, 2006 yılına kadar da istikrarlı bir seyir
izlemiştir. 2006 yılsonunda %89,7 olan söz konusu oran, 2008 yılsonunda %79,8’e inmiştir. Küresel
krizin etkilerini azaltması ile birlikte TGA tutarlarının azalması ve ayrılan özel karşılık tutarlarının
artması, söz konusu oranın artmasına ve 2010 yılı itibarıyla %83,6’ya yükselmesine neden
olmuştur.
Karşılıkların TGA’ya oranı ölçek bazında analiz edildiğinde söz konusu oranın, büyük ölçekli
bankalar için sektör geneline göre daha yüksek, orta ve küçük ölçekli bankalar için ise daha
düşük olduğu görülmektedir. 2010 yılsonu itibarıyla söz konusu oran büyük, orta ve küçük ölçekli
bankalar ile sektör genelinde sırasıyla %88,9, %75,8, %74,9 ve %83,9 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre KarĢılıklar/TGA Oranı
100
100
%
%
90
90
80
80
70
2010
2009
2008
2005
2004
2003
2002
2010
50
2007
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Katılım
Toplam
60
2009
2006
2005
2004
2003
2002
50
2008
60
2007
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
2006
70
Karşılıkların TGA’ya oranı fonksiyonel bazda incelendiğinde, kalkınma ve yatırım bankaları ile
katılım bankaları için söz konusu oranın sektör genelinin altında, mevduat bankaları için ise
sektör genelinin üstünde olduğu gözlenmektedir. Katılım bankaları için söz konusu hususun
tarihsel bir geçmişi olduğu görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankaları için ise söz konusu oran
2008 yılı sonrası hızlı bir düşüş göstermiş, 2010 yılı itibarıyla bu eğilim sona ermiştir.
BDDK
97
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 5.2-7: KarĢılıklar/TGA Oranı
Karşılıklar/TGA (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2002
61,8
63,6
2003
91,2
91,5
2004
91,3
88,9
2005
91,5
90,6
2006
87,4
91,2
2007
86,6
89,4
2008
82,5
83,5
2009
92,5
87,8
2010
87,3
87,1
66,1
60,1
60,1
64,2
93,2
71,5
80,0
88,5
90,3
80,9
80,0
88,1
90,9
86,2
79,1
88,7
91,2
85,7
83,8
89,7
90,2
78,4
73,9
86,8
84,3
71,8
66,4
79,8
89,7
72,8
72,4
83,6
88,9
75,8
74,9
83,8
64,2
64,0
88,5
90,3
88,1
87,2
64,2
88,5
88,1
89,7
93,4
61,7
88,7
90,7
95,0
64,9
89,7
88,3
93,4
55,5
86,8
81,2
91,7
54,9
79,8
84,6
75,1
67,9
83,6
84,6
80,6
70,7
83,8
İlk 5 ve ilk 10 banka için karşılıkların TGA içindeki payının sektör geneline göre yüksek olduğu
görülmektedir. İlk 5 ve ilk 10 banka için söz konusu oran 2010 yıl sonu itibarıyla sırasıyla %87,3
ve %87,1 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 5.2-8: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın KarĢılıklar/TGA Oranı
%
1
2
3
4
5
2002
T.C.ZİRAAT B.
AKBANK
T.İŞ BANKASI
T.GARANTİ B.
YAPI VE KR. B.
6
7
8
9
10
T.HALK B.
T.VAKIFLAR B.
KOÇBANK
PAMUKBANK
FİNANSBANK
5.2.2.
K./TGA
71,6
100,0
41,3
31,7
69,3
99,3
48,7
45,9
58,1
59,8
2004
T.C. ZİRAAT B.
T. İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI VE KR B.
T. HALK B.
T. GARANTİ B.
T. VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
FORTİS BANK
KOÇBANK
K./TGA
83,8
100,0
100,0
56,4
96,5
74,6
100,0
76,3
100,0
70,4
2006
T. İŞ BANKASI
T.C. ZİRAAT B.
AKBANK
T. GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B.
FİNANSBANK
ING BANK
DENİZBANK
K./TGA
100,0
80,9
100,0
70,9
81,8
100,0
98,6
100,0
36,3
96,3
2008
T.C. ZİRAAT B.
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
AKBANK
YAPI VE KR B.
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
K./TGA
81,1
100,0
63,7
100,0
62,4
94,2
82,9
100,0
69,2
34,5
2010
T.C.ZİRAAT B.
T.İŞ BANKASI
T.GARANTİ B.
AKBANK
YAPI VE KR. B.
T.VAKIFLAR B.
T.HALK B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
T.EKONOMİ B.
K./TGA
67,0
100,0
81,9
100,0
77,1
98,9
83,3
86,8
72,3
65,9
Veri Zarflama Yöntemi Ġle Etkinlik Analizi
Son yıllarda faiz marjlarında yaşanan daralma, bankaların kârlılığını koruyabilmesinde, faaliyetlerin
etkin bir yapıda sürdürülmesinin önemi artmıştır. Bu yeni ortamda operasyonel maliyetlerini azaltan
bankaların daha etkin çalışacağı düşünülmektedir.
Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren bankaların14 etkinlik gelişimi, veri zarflama yöntemi
kullanılarak analiz edilmiştir 15 . Etkinliğin ölçülmesinde aracılık yaklaşımı kullanılmıştır. Aracılık
yaklaşımında geleneksel aracılık işlevinden hareket edilmekte, bankalar yabancı kaynaklarını
kredilere dönüştürmek için sermaye ve işgücü kullanan firmalar olarak değerlendirilmektedir.
Bu yaklaşımda, girdileri bankanın çeşitli yabancı kaynakları (mevduat ve diğer yabancı
kaynaklar, bunlara yapılan faiz ödemeleri, işgücü ödemeleri, fiziksel sermaye gibi) oluştururken;
çıktıları krediler ve diğer gelir getiren aktifler ile bunlara ait faiz gelirleri oluşturmaktadır. Analizde
kullanılan girdiler ve çıktılar aşağıdaki tabloda tanımlanmıştır.
Tablo 5.2-9: Girdi-Çıktı DeğiĢkenleri
Girdiler
1. Yabancı Kaynaklar/ Toplam Aktifler
2. Faiz Giderleri/ Toplam Aktifler
3. Faiz dışı Giderler/ Toplam Aktifler
Çıktılar
1. Toplam krediler/ Toplam Aktifler
2. Faiz Gelirleri/ Toplam Aktifler
3. Faiz dışı Gelirler/Toplam Aktifler
Çalışmada TMSF bankaları dışında sistemde yer alan mevduat, kalkınma ve yatırım ve katılım bankaları
kullanılmıştır. Katılım bankaları BDDK denetimine girdiği 2005 yılından itibaren dâhil edilmiştir.
14
Veri zarflama analiziyle ilgili geniş bilgi için Berger, A. ve Humprey, D.Humprey (1997), “Efficiency of Financial
Institutions: International Survey and Directions for Future Research”, Wharton School, Financial Institutions Center,
Working Paper No:97-05’e bakılabilir.
15
BDDK
98
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 27: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm
Bankacılık sektörünün etkinliğine ilişkin ülkeler arası karşılaştırmada, AB ülkeleri için, kredilerin aktif içindeki payının Doğu
Avrupa ülkelerinde görece yüksek olmakla beraber, %40-%77 aralığında yer aldığı görülmektedir. Mevduatın krediye
dönüşme oranı ise birkaç ülke istisna olmak üzere Avrupa ülkelerinde %100’ün üzerinde seyretmektedir. Türkiye’de ise
kredi/mevduat oranı, 2009 yılında %76,5 ile bahsedilen ülkelerin altındadır. Söz konusu oranın, gelişmiş ve gelişmekte olan
muadil ekonomilere göre daha düşük düzeyde seyretmesi, kredi piyasasında yüksek ve istikrarlı bir büyüme olanağına
işaret etmektedir. Ayrı
Küresel krizin ekonomi üzerindeki etkilerinin azalması paralelinde Türk bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranı da aşağı
yönlü bir eğilim izlemeye başlamış ve 2010 yılsonunda %3,7 seviyesine gerilmiştir. Türk bankacılık sektörünün takibe
dönüşüm oranının küresel ölçekte düşük düzeylerde seyretmesi ve buna bağlı olarak piyasa riskinin
muadil ekonomilere göre daha az olması nedeniyle kredi pazarının büyüme potansiyeli oldukça
yüksektir. Tahsili gecikmiş alacak tutarındaki azalış nedeniyle kredi kalitesinde meydana gelebilecek düzelmenin,
sektörün kârlılığı üzerinde olumlu etkileri olacak, dolayısıyla sektörün sermaye yapısı daha sağlıklı bir hale gelecektir.
(%)
2008
Kredi/Aktif
2009
Kredi/Mevduat
2008
2009
Litvanya
77,8
73,1
190,9
158,3
Letonya
71,9
70
176,9
161,5
İrlanda
34,1
33,3
156,7
151,5
Romanya
60
58,1
127,5
122
İtalya
49,8
50,1
152,1
145,9
Macaristan
60,8
57,9
138,2
130,4
Yunanistan
47,8
43,9
78,6
77,1
Rusya
135,3
140,9
183,5
153,5
Bulgaristan
67,6
68,4
113,6
113
Malta
59,5
51,2
166,7
123,5
Güney Afrika
v.y.
v.y.
95,4
93,2
Slovakya
86,4
129,6
247,8
318,2
Slovenya
63,3
58,5
147,6
129,2
ABD
56,3
54,2
92,7
83,3
Çek Cum.
49,7
50
77
75,5
Estonya
77,3
76,2
188,9
160
G.Kıbrıs R.K.
45,8
41,7
96,4
100
İspanya
58,7
57,4
113,6
110,4
İngiltere
57,9
52,9
99,1
98,2
Türkiye
50,1
47
80,8
76,5
Almanya
41
42,6
105,3
102,7
Danimarka
50,7
49,8
290,1
288
Portekiz
58,5
56
133,6
129,9
Brezilya
v.y.
v.y.
77,7
86,1
Avusturya
39,3
40
133,3
130,5
Belçika
31,6
32,2
74,4
69,1
Hollanda
49,1
52,1
109,7
119,8
Japonya
v.y.
v.y.
76,2
76,3
Hindistan
v.y.
v.y.
87,1
84,5
Avustralya
187
199,2
114,9
122,2
Arjantin
v.y.
v.y.
17,9
19,4
Meksika
40,6
41,5
89,8
90,7
Kanada
54,2
55,7
87,7
86,8
Çin
v.y.
v.y.
66,9
69,5
G.Kore
47
42,4
117,8
110,9
Lüksemburg
21,8
23,3
77,2
73,8
AB-27
45,7
45,4
114,8
113,3
Endonezya
v.y.
v.y.
74,8
73,1
Finlandiya
43
42,8
146
144,3
Fransa
31,7
32,4
137,1
131,2
İsveç
47,2
49,1
231
235,4
İsviçre
42,1
48,7
92,6
92,6
PB-16
41,5
42,4
117,6
115,3
Suudi Arabistan
v.y.
v.y.
54,7
39,3
Polonya
60,1
63,9
102,6
102,3
TGA/Krediler
2009
2010
19,3
19,2
16,4
15,9
9
12,8
15,3
11,7
7
9,9
6,7
9,1
7,7
9,1
9,7
8,2
6,4
7,8
2,4
7,3
5,9
5,8
5,3
5,8
2,3
5,8
5,4
5,5
4,6
5,4
5,2
5,4
v.y.
5,2
5,1
4,6
3,5
3,7
5,3
3,7
3,3
3,3
v.y.
3,3
3,2
3,3
4,2
3,1
2,3
2,8
2,7
2,8
v.y.
2,6
1,7
2,5
2,3
2,4
1,2
2,2
3
2,1
3,1
2
1,3
1,2
1,6
0,8
1,2
0,6
1,3
0,3
v.y.
v.y.
3,3
v.y.
0,7
v.y.
4
v.y.
2
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
3,3
v.y.
7,6
v.y.
Karşılıklar/TGA
2009
2010
v.y.
v.y.
57,4
59,8
44,5
44,8
50,6
52,5
40,1
v.y.
53,2
51,1
41,5
43,4
94,8
100
78,3
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
75,6
74,5
75,9
76,2
58,1
64,2
49,8
48,6
83,5
41,6
v.y.
v.y.
58,7
57,1
38,1
41,1
83,6
83,5
34,1
v.y.
v.y.
v.y.
76,2
66,2
156,7
161,9
64,4
73,8
51,1
v.y.
v.y.
v.y.
83,7
v.y.
v.y.
v.y.
68,7
66,6
125,7
134,3
173,9
184,5
71,2
12,5
155
v.y.
139,9
127,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
62
v.y.
v.y.
v.y.
109,4
v.y.
53,7
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
89,8
v.y.
50,2
v.y.
Kaynak: IMF Global Financial Stability Report October 2010, IMF FSI Table
*2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur.
Not: Analizde kredi tanımı farklılıkları ve bunun neticesinde örneğin kredi/aktif oranı %100’ün üzerinde yer alması gibi durumların göz önünde bulundurulmasında
fayda bulunmaktadır.
BDDK
99
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Veri zarflama analizi 2002-2010 dönemini kapsamaktadır.16 Buna göre, analizde kullanılan girdi
ve çıktıların, veri seti genelindeki gelişimi aşağıdaki tabloda sunulmaktadır.
Tablo 5.2-10: Girdi ve Çıktı DeğiĢkenlerinin GeliĢimi
Girdiler
Yabancı Kaynaklar/Toplam Aktifler
Faiz Giderleri/Toplam Aktifler
Faiz dışı Giderler/Toplam Aktifler
Çıktılar
Krediler/Toplam Aktifler
Faiz Gelirleri/Toplam Aktifler
Faiz Dışı Gelirler/Toplam Aktifler
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0,93
0,17
0,06
0,89
0,23
0,07
0,88
0,15
0,06
0,86
0,11
0,05
0,85
0,07
0,05
0,87
0,06
0,05
0,88
0,07
0,04
0,87
0,08
0,04
0,88
0,07
0,04
0,87
0,05
0,03
0,87
0,04
0,03
0,32
0,21
0,03
0,22
0,35
0,03
0,23
0,21
0,04
0,27
0,16
0,03
0,32
0,13
0,03
0,38
0,11
0,03
0,44
0,11
0,03
0,49
0,12
0,03
0,50
0,12
0,02
0,47
0,10
0,02
0,52
0,07
0,02
Girdilerin tarihsel gelişimi incelendiğinde, yabancı kaynakların aktiflere oranının ele alınan dönem
boyunca oldukça istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Nominal faiz oranlarındaki düşmenin
etkisiyle, faiz giderleri/toplam aktifler oranı 2007 yılından itibaren azalan bir seyir izlemektedir. Çıktılar
içinde yer alan krediler/toplam aktifler, küresel krizin etkileri sebebiyle yaşanan daralmanın etkisiyle
2009 yılında azalmakla beraber, 2010 yılında önemli bir artış göstermiştir. Ancak kredi portföyündeki
artışa rağmen, nominal faiz oranlarındaki azalma sebebiyle 2010 yılında faiz gelirleri/toplam aktifler
oranı düşmüştür. Faiz dışı gelirler/toplam aktifler oranı ise, bankacılık hizmet gelirleri ile ücret ve
komisyon gelirlerindeki istikrarlı artışa rağmen azalma eğilimi göstermiştir.
Grafik 5.2-5: Etkinliğin GeliĢimi
1,0
1,0
2010
2009
2008
2006
Orta Ölçekli
Ort.Etkinlik
2005
2004
2003
2002
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0,6
2004
0,6
2003
0,7
2002
0,7
2001
0,8
2000
0,8
2001
0,9
2000
0,9
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
2007
%
Ortalama Etkinlik
Etkin Olmayan Bankalar
%
Analiz sonuçlarına göre, bankacılık sektörünün etkinliği 2002-2004 döneminde artmıştır. Ortalama
etkinlik 2005 yılında düşmüş ve 2006-2008 döneminde artış göstermiştir. 2009 yılında azalan etkinlik
oranı, 2010 yılında yeniden artışa geçmiş, söz konusu dönemde etkinlik derecesi birin altında olan
bankaların (etkin olmayan bankalar) etkinlikleri, ortalama etkinlikle paralel bir seyir izlemiştir. Ölçek
bazında etkinlik analizinde, orta ölçekli bankalar dışındaki banka gruplarının 2009 yılında
etkinliklerinin azaldığı, 2010 yılında ise tüm banka gruplarında etkinliğin arttığı görülmektedir.
16
Türk bankacılık sektörüne yönelik 2002-2005 dönemi için yapılan “Dezenflasyon Sürecinde Türk Bankacılık
Sektöründe Etkinliğin Gelişimi” BDDK ARD Çalışma Raporları 2005/10’a bakılabilir.
BDDK
100
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri
1,10
1,00
%
Kamu
Özel
1,00
Küresel Ser.
Ort.Etkinlik
%
Katılım B.
Mevduat B.
0,90
Kal.ve Yat. B.
Ort.Etkinlik
0,90
0,80
0,80
0,70
0,70
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2010
2009
2007
2008
2006
2005
2003
2004
2002
2001
2000
2000
0,60
0,60
Kamu sermayeli bankalar dönem boyunca daha iyi etkinlik performansı göstermiştir. Kamu
sermayeli bankaların çoğunluğunun büyük ölçekli bankalar olması, söz konusu bankaların
daha iyi etkinlik derecelerine sahip olmalarında belirleyici olmuştur. Özel sermayeli bankalar
sektörün ortalama etkinlik derecesine paralel bir seyir izlerken, küresel sermayeli bankaların
etkinlik dereceleri görece düşük kalmıştır. Söz konusu gelişmede, temel belirleyicinin ölçek
büyüklüğü olduğu düşünülmektedir. Fonksiyon grubuna göre sınıflandırma yapıldığında, katılım
bankalarının performansının daha iyi olduğu, bu grubu kalkınma ve yatırım bankaları ile
mevduat bankalarının izlediği görülmektedir.
5.3. Verimlilik Göstergeleri
5.3.1.
ġube ve ÇalıĢan Bazlı Verimlilik Göstergeleri
Türk bankacılık sektöründe şube başına aktif tutarı, genel olarak artmaya devam etmektedir.
Sektör geneli için 2005 yılında 61,9 milyon TL olan söz konusu tutar, 2010 yılsonu itibarıyla 100
milyon TL’ye ulaşmıştır. Şube başına aktif tutarı, 2010 yılsonunda bir önceki yıla göre büyük
ölçekli bankalar için %12, orta ölçekli bankalar için %22,3, küçük ölçekli bankalar için ise %19,5
oranında artmıştır. Aktiflerdeki artış hızının şube sayısının artış hızından büyük olması, bütün ölçek
grupları için şube başına aktif tutarlarının yükselmesine sebep olmuştur.
Fonksiyon grupları bazında bankacılık sektörünün şube başına aktif tutarları gelişimi
incelendiğinde, 2010 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat
bankaları için %14,8, kalkınma ve yatırım bankaları için %26,0, katılım bankaları için ise %20,8
oranında artış gösterdiği görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankaları için bu husus, 2009-2010
döneminde aktiflerin %15 oranında artmasından, şube sayısının ise 44’ten 40’a düşmesinden
kaynaklanmaktadır. Diğer fonksiyon grupları için hem şube sayısının hem de aktif tutarlarının
arttığı gözlenmektedir.
Tablo 5.3-1: ġube BaĢına Aktif Tutarı
Şube Başına Aktif Tutarı (milyon TL)
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
13,2
16,8
10,6
23,4
26,6
21,7
36,0
25,3
43,9
43,9
27,9
49,6
51,4
35,5
52,8
68,0
47,0
54,1
76,7
48,0
58,7
82,7
43,1
79,7
92,3
46,2
83,7
103,0
47,9
107,6
115,4
58,6
128,6
12,7
165,7
15,7
13,3
22,7
569,1
20,6
25,2
33,0
269,7
33,0
39,6
311,0
29,4
47,7
343,2
28,1
61,5
367,6
34,1
68,2
365,3
38,6
70,9
449,7
46,1
78,4
521,4
48,1
33,6
39,8
47,3
62,0
68,4
71,4
78,7
86,2 99,0
614,3 774,0
71,4
59,1
87,0 100,0
Bankacılık sektöründe şube başına kredi tutarı, şube başına aktif tutarına benzer şekilde artış
eğilimini 2010 yılında da sürdürmüştür. 2005 yılında 23,8 milyon TL tutarında olan şube başına
BDDK
101
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
kredi tutarı, 2010 yılında 52,2 milyar TL’ye yükselmiştir. Ölçek bazında incelendiğinde, 2000-2010
döneminde en hızlı artışın küçük ölçekli bankalar için gerçekleştiği görülmektedir. 2010 yılında
şube başına kredi tutarı, bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalarda %28,5, orta ölçekli
bankalarda %25,2, küçük ölçekli bankalarda ise %21,7 oranında artmıştır. Kredi hacmindeki
genişleme söz konusu artışı tetiklemiştir.
Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, 2010 yılında bir önceki yıla göre şube başına kredi
tutarının mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için %28,5, katılım bankaları için ise %22,4
oranında büyüdüğü görülmektedir. Bu durumun temel nedeni, kredi hacmindeki büyümedir.
Bunun yanında kalkınma ve yatırım bankalarının şube sayısındaki gerileme, söz konusu tutarın
bu grup için yükselmesine yol açan diğer bir etkendir.
Tablo 5.3-2: ġube BaĢına Kredi Tutarı
Şube Başına Kredi Tutarı (milyon TL)
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
3,7
6,5
3,3
5,0
5,6
6,4
7,4
7,3
16,5
10,2
10,2
19,6
14,7
21,9
11,9
23,0
25,8
25,1
30,7
28,0
29,9
37,4
27,6
42,4
43,9
28,4
42,8
44,6
30,1
54,8
57,2
37,7
66,7
3,8
72,4
12,0
4,2
4,7
239,9
9,3
5,6
7,3
121,1
14,7
10,1
149,7
17,7
15,2
160,8
18,6
23,1
170,3
22,2
29,4
171,4
26,2
34,3
213,6
33,1
38,8
266,2
32,9
50,9
400,2
50,8
7,7
10,6
15,3
23,8
30,0
35,1
39,5
39,6
311,2
41,5
41,0
52,2
Bankacılık sektöründe şube başına mevduat tutarları, 2010 yılı itibarıyla artmaya devam etmiştir.
2005 yılında 35,3 milyon TL olan söz konusu tutar, 2010 yılı itibarıyla 61,3 milyon TL’ye yükselmiştir.
Şube başına mevduat tutarı, 2000-2010 döneminde büyük ölçekli bankalarda 7,7 milyon
TL’den 74,5 milyon TL’ye; orta ölçekli bankalarda 8,8 milyon TL’den 35,3 milyon TL’ye; küçük
ölçekli bankalarda ise 6,5 milyon TL’den 44,3 milyon TL’ye yükselmiştir. Büyük ölçekli bankaların
şube başına mevduat tutarı, 2010 yılında bir önceki yıla göre %12,7 oranında artarken, bu oran
orta ölçekli bankalarda %17,3, küçük ölçekli bankalarda %11,0 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Şube başına mevduat gelişimi fonksiyon bazında incelendiğinde, 2010 yılı itibarıyla mevduat ve
katılım bankaları için söz konusu tutarın 2009 yılına göre sırasıyla %13,9 ve %16,2 oranında
yükseldiği görülmektedir.
Tablo 5.3-3: ġube BaĢına Mevduat Tutarı
Şube Başına Mevduat Tutarı (milyon TL)
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
7,7
8,8
6,5
15,8
15,0
11,0
24,9
17,8
15,6
29,0
18,2
18,7
34,4
21,9
21,0
44,7
26,6
22,4
49,9
27,3
24,8
53,7
25,1
31,0
60,6
26,6
34,9
66,1
30,1
39,9
74,5
35,3
44,3
7,5
0,0
7,6
15,1
0,0
16,1
22,4
28,5
25,7
23,0
30,9
22,8
39,0
28,7
43,0
31,3
44,6
35,1
49,9
35,5
21,8
24,8
29,5
38,3
42,1
43,8
48,9
54,4
46,9
53,7
62,0
54,5
61,3
Diğer bir verimlilik göstergesi olan şube başına dönem kârı tutarı, 2010 yılında da sektör
genelinde artmaya devam etmiştir. Sektör geneli için 2005 yılında 0,9 milyon TL olan söz konusu
tutar, 2010 yılsonu itibarıyla 2,2 milyon TL’ye ulaşmıştır. Şube başına dönem kârı, 2010 yılsonunda
bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalar için %3,8 oranında artmış, orta ölçekli bankalar için
değişmemiş, küçük ölçekli bankalar için ise %17,8 oranında azalmıştır. 2010 yılı itibarıyla önceki
yılsonuna göre orta ölçekli bankaların şube sayılarının ve dönem kârlarının aynı oranda
büyümesi, küçük ölçekli bankaların ise dönem kârlarının azalması bu iki grup için şube başına
dönem kârı tutarının yükselmesine engel olmuştur.
BDDK
102
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık sektörünün şube başına dönem kârı tutarları gelişimi
incelendiğinde, 2010 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat
bankaları için %4,8, katılım bankaları için ise %20,8 oranında artış gösterdiği, bununla birlikte
kalkınma ve yatırım bankaları için %5,8 oranında azaldığı görülmektedir. Kalkınma ve yatırım
bankaları için gözlenen azalış, bu banka grubu için dönem kârının %14,8 oranında
azalmasından kaynaklanmıştır.
Tablo 5.3-4: ġube BaĢına Dönem Kârı
Şube Başına Dönem Kârı (milyon TL) 2000
Ölçeğe Göre Dağılım
0,3
Büyük Ölçekli
-0,6
Orta Ölçekli
-1,6
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
-0,4
Mevduat Bankaları
7,7
Kalkınma ve Yatırım
0,1
Katılım Bankaları
Sektör
2001 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
-0,6
-2,1
-5,8
0,8
-0,6
0,7
0,9
0,7
1,0
1,1
0,5
18,0
0,3
0,9
20,5
1,7
95,8
25,7
2,2
0,8
2,5
1,7
0,7
2,2
2,6
0,9
2,8
2,7
0,9
2,3
-1,4
-15,3
-0,2
-1.7
0,4
13,3
0,1
0,5
0,9
13,4
0,4
0,9
14,7
11,3
0,4
1,0
10,2
29,1
0,9
0,9
41,3
29,8
1,1
1,6
1,8
20,6
1,2
1,8
1,4
21,0
1,2
1,4
2,1
22,4
1,2
2,1
2,2
21,1
1,3
2,2
Bankacılık sektörü personel başına aktif tutarı, artış eğilimini 2010 yılında da sürdürmüştür. 2005
yılında 2,9 milyon TL olan söz konusu tutar, 2010 yılında 5,3 milyon TL’ye yükselmiştir. Ölçek
bazında incelendiğinde, 2010 yılında personel başına aktif tutarının bir önceki yıla göre büyük
ölçekli bankalarda %15,1, orta ölçekli bankalarda %21,1, küçük ölçekli bankalarda ise %16,7
oranında arttığı görülmektedir.
Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, 2010 yılında bir önceki yıla göre personel başına aktif
tutarının mevduat bankaları için %16,3, kalkınma ve yatırım bankaları için %13,9, katılım
bankaları için ise %20,0 oranında büyüdüğü görülmektedir.
Tablo 5.3-5: Personel BaĢına Aktif Tutarı
Personel Başına Aktif Tutarı (bin TL)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
619
1.480
1.270 1.886 2.275 2.763 3.500 4.005 4.240 4.940 5.564 6.402,3
1.535 1.484 1.595 1.692 1.705 2.099 2.566 2.331 2.575 3.119,2
4.775 3.740 4.365,5
505
866
1.226
1.350 3.264 3.827 4.346 4.481
Mevduat Bankaları
602
1.241
1.718
2.019 2.957
3.174
Kalkınma ve Yatırım
716
1.412
1.651
3.888 3.898 4.244 4.629 5.385,3
1.881 3.387 4.516 4.499 5.214 5.398 5.062 5.765,7
Katılım Bankaları
751
1.234
1.672
1.500
1.794
1.979
2.175
2.399 2.849 3.418,7
609
1.247 1.689 1.958 2.309 2.933
3.310
3.445
4.010 4.528
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Sektör
BDDK
103
1.562
5.266
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 28: ġube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm
Şube bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde, İngiltere, İrlanda ve Hollanda gibi AB
üyesi ülkeler ile uluslararası bankacılık faaliyetlerinde bankaları etkin rol oynayan İsviçre’nin şube
başına aktif, kredi, mevduat ve dönem kârı gibi göstergelerde ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir.
Ayrıca, gelişmiş ülkeler ile kıyaslandığında Türkiye için söz konusu oranların düşük olduğu da dikkat
çekmektedir.
Şube Başına Aktif
2008
2009
Şube Başına Kredi
2008
2009
İrlanda
1577,7
1078,2
537,4
359,1
343
237
İngiltere
715,2
762,2
414,1
402,9
418
410,1
(Milyon €)
Şube Başına Mevduat
2008
2009
Hollanda
653,3
706,7
321
368,5
292,6
307,6
İsviçre
759,0
665,8
319,8
324
345,3
349,8
Danimarka
498,2
553,6
252,7
275,6
87,1
95,7
İsveç
444,4
435,5
209,9
213,8
90,9
90,8
Malta
378,4
353,4
225,2
181
135,1
146,6
Kanada
279,4
307,2
151,4
171
172,6
197
Finlandiya
229,7
252,3
98,7
107,9
67,6
74,8
Avusturya
251,7
248,9
99
99,6
74,2
76,3
Almanya
199,2
188,4
81,7
80,3
77,6
78,1
Fransa
182,3
185,9
57,8
60,3
42,1
45,9
G.Kore
120,1
127,4
82,4
90,2
70
81,4
Yunanistan
112,7
120,2
53,9
52,7
68,6
68,4
İtalya
106,2
108,5
52,9
54,3
34,8
37,2
Estonya
85,6
98,6
66,1
75,1
35
46,9
ABD
90,6
84,6
51
45,9
55
55,1
Portekiz
75,1
80,9
43,9
45,3
32,9
34,8
Çek Cum.
77,8
80,1
38,6
40
50,2
53,1
İspanya
73,4
77,3
43,1
44,3
38
40,1
Slovenya
70,2
75,1
50,1
49,6
30,1
34
Letonya
48,6
48,1
35
33,7
19,8
20,8
Slovakya
52,5
43,9
24,6
25,2
18,3
17,9
Türkiye
36,9
40,4
18,5
19
22,9
24,8
Macaristan
35,6
35,5
21,6
20,6
15,6
15,8
Litvanya
27,7
26,7
21,6
19,5
11,3
12,3
Meksika
25,7
26,9
10,5
11,2
11,6
12,3
Polonya
20,4
20,6
12,2
13,2
11,9
12,9
Romanya
11,5
13,4
6,9
7,8
5,4
6,4
Rusya
8,3
8,1
11,3
11,4
6,1
7,4
Bulgaristan
6,1
6,3
4,1
4,3
3,6
3,8
AB-27
177,3
183,6
81
83,4
70,5
73,6
Arjantin
v.y.
v.y.
7,4
7,1
41,5
36,6
Avustralya
71,1
86,5
133
172,2
115,8
141
Belçika
294,7
v.y.
93,1
v.y.
125,1
v.y.
Brezilya
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
2,1
0
Çin
v.y.
v.y.
17,4
22,5
26,0.
32,4
Endonezya
v.y.
v.y.
5,7
6,5
7,7
8,9
G.Kıbrıs R.K.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
60,7.
62,4
Güney Afrika
v.y.
v.y.
146,6
132,5
153,6
142,2
Hindistan
v.y.
v.y.
2
2,6
2,3
3,1
Japonya
v.y.
v.y.
66,5
0
87,3
0
4069,9
v.y.
886,5
v.y.
1148,5
v.y.
PB-16
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
S. Arabistan
v.y.
v.y.
40,4
46,1
45,4
58,6
Lüksemburg
Şube Başına Dönem Karı
2008
2009
0,2
-18,9
-3,0
v.y.
-3,2
-0,1
-7,8
0,5
-2,8
-7,8
18,8
16,0
v.y.
v.y.
1,4
1,8
1,1
1,0
-0,3
v.y.
-0,5
-0,2
-0,2
0,5
0,5
0,5
v.y.
v.y.
0,3
0,2
1,2
-2,8
0,0
0,1
v.y.
v.y.
1,1
1,1
0,4
0,3
0,3
0,1
v.y.
v.y.
0,4
0,2
0,7
1,0
0,3
0,2
v.y.
v.y.
0,3
0,3
1,1
0,6
v.y.
v.y.
v.y.
0,1
v.y.
v.y.
0,0
0,0
0,2
0,3
v.y.
v.y.
-4,5
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-0,2
v.y.
0,9
v.y.
v.y.
v.y.
2,0
2,0
Kaynak: Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
104
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
2010 yılında bir önceki yıla göre %15,5 oranında artış göstererek 3,2 milyon TL’ye ulaşan
personel başına mevduat tutarına temel eğilimler itibarıyla bakıldığında, büyük ölçekli
bankaların ortalamasının sektör ortalamasından belirgin düzeyde farklı olduğu görülmektedir.
Mevduat bankalarında, mevduat garantisinin sınırlandırıldığı 2004 yılında 904 bin TL olan
personel başına mevduat, 2010 yılında 3,4 milyon TL’ye, katılım bankalarında ise aynı
dönemde 1,3 milyon TL’den 2,6 milyon TL’ye yükselmiştir.
Tablo 5.3-6: Personel BaĢına Mevduat Tutarı
Personel Başına Mevduat Tutarı (bin TL) 2000 2001 2002 2003 2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
1303 1.504 1.812 2.289 2.575 2.726 3.233 3.568 4.134,2
869 919
893
930 1.121 1.108 1.367 1.618 1.877,3
589 592 467
554
621
735 1.253 1.388 1.504,2
360
857
Orta Ölçekli
361
864
Küçük Ölçekli
308
438
Mevduat Bankaları
356
904
1.110
1.296 1.435
2.156
621
828 1166
1000 1353
1.310
Katılım Bankaları
1.174
1.272
1.514
1.617
1.794
348
797
1.218 1.439
1.813
2.038 2.114
Fonksiyonel Dağılım
Sektör
1096
1.671
2.921 3.372,8
2.263 2.610,2
2.489 2.794
3.228
Sektör geneli için 2005 yılında 42 bin TL tutarında olan personel başına dönem kârı tutarı, 2010
yılsonu itibarıyla 115 bin TL’ye ulaşmıştır. Şube başına dönem kârı, 2010 yılsonunda bir önceki
yıla göre büyük ölçekli bankalar için %8,6, orta ölçekli bankalar için %2 oranında artmış, küçük
ölçekli bankalar için ise %21,2 oranında azalmıştır. 2010 yılı itibarıyla önceki yılsonuna göre orta
ölçekli bankaların şube sayılarının ve dönem kârlarının aynı oranda büyümesi, küçük ölçekli
bankaların ise dönem kârlarının azalması, bu iki grup için personel başına dönem kârı tutarının
artmasına engel olmuştur.
Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık sektörünün personel başına dönem kârı tutarları
gelişimi incelendiğinde dikkat çeken husus, 2010 yılında, bir önceki yıla göre personel başına
dönem kârının kalkınma ve yatırım bankaları için %15,1 oranında azalmasıdır. Kalkınma ve
yatırım bankaları için gözlenen düşüş, bu banka grubu için dönem kârının %14,8 oranında
azalmasından kaynaklanmıştır.
Tablo 5.3-7: Personel BaĢına Dönem Kârı
Personel Başına Dönem Kârı (Bin TL)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
12
-34
40
49
55
25
85
111
89
140
152
Orta Ölçekli
-24
-123
-27
34
23
38
39
65
36
49
50
Küçük Ölçekli
-78
-231
29
42
115
135
83
140
146
99
78
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
-20
-77
21
44
107
80
82
104
104
111
119
Kalkınma ve Yatırım
33
-38
81
81
76
179
66
189
178
185
157
Katılım Bankaları
4
-13
7
21
22
43
53
56
59
60
60
-84
23
44
49
43
75
88
73
110
116
5.3.2.
ĠĢletme Bazlı Verimlilik Göstergeleri
Bankacılık sektöründe artan rekabet ve küresel krizin olumsuz etkileri, bankaların sürdürülebilir
büyüme için verimlilik olgusuna daha fazla önem vermelerine neden olmaktadır. Bu ortamda
sağlıklı yapısını muhafaza edebilen Türk bankacılık sektörüne, çeşitli verimlilik performansı
göstergeleri açısından bakıldığında sektörün ana eğilimlerini koruduğu görülmektedir.
BDDK
105
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Sektör geneli için işletme giderlerinin toplam gelirlere17 oranında 2010 yılında bir önceki yıla
göre ılımlı bir artış yaşanmıştır. 2009 yılında %44,6 olan söz konusu oran, 2010 yılında %46,3’e
yükselmiştir. Ölçek bazında incelendiğinde, büyük ölçekli bankalar için bu dönemde bir
değişim gözlenmezken, orta ve küçük ölçekli bankaların toplam işletme giderlerinin toplam
gelirlerine oranında artış yaşandığı görülmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla bakıldığında ise,
tüm bankacılık gruplarında 2010 yılı itibarıyla bu göstergede ılımlı artışlar yaşandığı
gözlenmektedir.
Grafik 5.3-1: Toplam ĠĢletme Giderleri/Toplam Gelirler
90
130
%
120
80
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
110
100
90
80
%
70
60
50
40
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Katılım
Toplam
2000
2010
2009
2008
2007
2005
2003
2006
0
2004
10
30
2002
40
2001
20
2000
30
50
2001
70
60
2010 yılı itibarıyla aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın, toplam işletme giderlerinin toplam
gelire oranı 2008 yılına göre azalmıştır. Bu dönemde toplam işletme giderlerinin toplam gelirlere
oranı en hızlı düşen bankalar, T.İş Bankası, T.Garanti Bankası ve Yapı ve Kredi Bankasıdır.
Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın T.ĠĢletme Giderleri/T. Gelirleri
%
2000
1
T.C.ZİRAAT B.
Pay
2002
Pay
2004
58,0
T.C.ZİRAAT B.
44,3
ZİRAAT B.
Pay
2006
Pay
2008
Pay
2010
Pay
34,0
T.İŞ BANKASI
35,7
T.C.ZİRAAT B.
39,2
T.C.ZİRAAT B.
33,7
2
T.HALK B.
69,1
AKBANK
48,1
T.İŞ BANKASI
67,2
T.C.ZİRAAT B.
58,1
T.İŞ BANKASI
56,7
T.İŞ BANKASI
44,1
3
T.İŞ BANKASI
56,0
T.İŞ BANKASI
65,1
AKBANK
40,7
AKBANK
41,3
T.GARANTİ B.
55,2
T.GARANTİ B.
44,9
4
YAPI VE KR.İ B.
44,5
T.GARANTİ B.
82,5
T.GARAN. B.
70,3
T.GARANTİ B.
42,6
AKBANK
45,7
AKBANK
40,4
5
AKBANK
28,4
YAPI VE KR. B.
56,2
T.HALK B.
37,0
YAPI VE KRİ B.
74,7
YAPI VE KR. B.
59,2
YAPI VE KR. B.
43,5
6
T.GARANTİ B.
56,1
T.HALK B.
28,0
YAPI VE KR. B.
110,4
T.VAKIFLAR B.
48,5
T.VAKIFLAR B.
55,6
T.VAKIFLAR B.
51,2
7
T.VAKIFLAR B.
93,1
T.VAKIFLAR B.
87,7
T.VAKIFLAR B.
49,9
T.HALK B.
36
T.HALK B.
39,7
T.HALK B.
36,5
8
PAMUKBANK
35,7
KOÇBANK
69,6
KOÇBANK
56,8
FİNANSBANK
46
FİNANSBANK
49,1
FİNANSBANK
44,6
9
T.EMLAK B.
498,0
PAMUKBANK
-202,3
FİNANSBANK
53,0
OYAKBANK
63,6
DENİZBANK
56,6
DENİZBANK
51,9
10
DEMİRBANK
409,3
FİNANSBANK
35,7
FORTİS BANK
73,9
DENİZBANK
66,2
ING BANK
63,2
T.EKONOMİ B.
60,8
17 Toplam İşletme Giderleri = Faiz Dışı Giderler-Genel Karşılık Provizyonu; Toplam Gelirler= Net Faiz Gelirleri+Faiz dışı
Gelirler
BDDK
106
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 29: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm
Personel bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde, İngiltere, İrlanda, Hollanda ve
Lüksemburg gibi AB üyesi ülkelerin personel başına aktif, kredi, mevduat ve dönem kârı gibi
göstergelerde üst sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Türkiye için söz konusu oranlar AB ortalamasının
oldukça altındadır. 2009 yılında personel başına kredi ve mevduat tutarı, AB-27 için sırasıyla 9,5 milyar
€ ve 0,8 milyar € iken Türkiye için 0,9 milyar € ve 0,1 milyar € olarak gerçekleşmiştir.
(Milyon €)
İrlanda
Lüksemburg
Danimarka
AB-27
Hollanda
İngiltere
İsveç
Finlandiya
Avusturya
İspanya
İtalya
G.Kıbrıs R.K.
Malta
Portekiz
Yunanistan
Slovenya
Çek Cum.
Estonya
Macaristan
Slovakya
Letonya
Litvanya
Türkiye
Polonya
Romanya
Bulgaristan
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Belçika
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
G.Kore
Güney Afrika
Hindistan
İsviçre
Japonya
Kanada
Meksika
PB-16
Rusya
S. Arabistan
Personel Başına Aktif
2008
2009
34.439,0
34.842,1
34.518,5
30.653,8
20.603,8
22.100,0
12.671,6
20.998,5
19.267,2
20.154,5
17.858,6
20.002,1
18.000,0
19.081,6
14.769,2
15.520,0
13.519,0
13.467,5
12.250,0
12.857,7
10.733,7
11.430,3
9.076,9
10.692,3
10.500,0
10.250,0
7.774,2
8.387,1
7.000,0
7.424,2
4.083,3
4.416,7
3.875,0
4.210,5
3.666,7
3.500,0
2.840,9
2.930,2
3.142,9
2.842,1
2.285,7
2.500,0
2.454,5
2.363,6
1.874,3
2.103,3
1.391,5
1.497,3
1.180,6
1.264,7
1.121,2
1.117,6
v.y.
v.y.
11.479,6
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
19.272,7
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
14.685,0
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Personel Başına Kredi
2008
2009
Personel Başına Mevduat
2008
2009
11.731,70
11.605,30
748,8
765,8
7.518,50
7.153,80
974,1
969,2
10.452,80
11.000,00
360,4
382
5.786,60
9.534,60
504
841,5
9.465,50
10.509,10
862,9
877,3
10.339,40
10.573,20
1.043,80
1.076,20
8.500,00
9.367,30
368
398
6.346,20
6.640,00
434,6
460
5.316,50
5.389,60
398,7
413
7.195,70
7.374,50
633,7
667,8
5.349,10
5.721,40
351,8
392,3
4.153,8
4.461,5
430,8
446,2
6.250,00
5.250,00
375
425
4.548,40
4.693,50
340,3
361,3
3.348,50
3.257,60
425,8
422,7
2.916,70
2.916,70
175
200
1.925,00
2.105,30
250
278,9
2.833,30
2.666,70
150
166,7
1.727,30
1.697,70
125
130,2
1.476,20
1.631,60
109,5
115,8
1.642,90
1.750,00
92,9
108,3
1.909,10
1.727,30
100
109,1
939,9
989,1
116,4
129,3
836
956,3
81,5
93,4
708,3
735,3
55,6
60,3
757,6
764,7
66,7
67,6
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
4.707,00
v.y.
447,1
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
6.090,90
v.y.
818,2
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
4.654,50
v.y.
339,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Personel Başına Dönem Karı
2008
2009
4,9
-610,5
7,4
v.y.
-115,1
-310,0
0,0
0,0
-94,0
-2,7
-75,8
v.y.
762,0
700,0
73,1
60,0
-17,7
v.y.
67,0
48,7
31,1
22,9
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
16,7
8,3
55,0
55,3
50,0
-100,0
20,5
18,6
23,8
15,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
33,9
50,5
72,5
46,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-29,0
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-295,5
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-14,0
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
107
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Personel giderlerinin, toplam işletme giderleri içerisindeki payı, sektörün büyümesine paralel bir
biçimde, 2005 yılı sonrasında girdiği ılımlı artış eğilimini 2010 yılında da sürdürmüştür. 2005 yılsonu
itibarıyla %28,9 olarak gerçekleşen söz konusu oran, 2010 yılında %41,2’ye yükselmiştir.
Bankacılık sektörü ölçekler itibarıyla incelendiğinde, küçük ve orta ölçekli bankalar için söz
konusu oranın 2010 yılında azaldığı, büyük ölçekli bankalar için ise 4,7 puanlık keskin bir artış
yaşandığı görülmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla ise, kalkınma ve yatırım bankaları için
personel giderlerinin işletme giderleri içindeki payı görece yüksek olup, sektör ortalamalarının
üzerinde seyretmeye devam etmektedir. Katılım bankalarının personel giderlerinin toplam
işletme giderleri içindeki payında 2010 yılında bir önceki yıla göre bir miktar düşüş yaşandığı
görülmektedir.
Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam ĠĢletme Giderleri
50
60
%
%
45
50
40
40
35
30
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
30
25
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Katılım
Toplam
20
10
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
2000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2000
2001
20
Aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın personel giderlerinin toplam işletme giderleri
içerisindeki payı incelendiğinde, 2010 yılı itibarıyla, T.C. Ziraat Bankası, T. Halk Bankası ve İş
Bankası’nın sektör ortalamasının üzerinde değerlere sahip oldukları görülmektedir.
Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. ĠĢlet. Giderleri
%
2000
Pay
2002
Pay
2004
Pay
Pay
2010
Pay
44,7
T.C.ZİRAAT B.
47,3
T.İŞ BANKASI
38,7
T.C.ZİRAAT B.
47,6
T.C.ZİRAAT B.
52,5
AKBANK
19,7
T.İŞ BANKASI
31,6
T.C.ZİRAAT B.
44,4
T.İŞ BANKASI
37,5
T.İŞ BANKASI
46,6
T.İŞ BANKASI
38,0
AKBANK
27,2
AKBANK
30,4
T.GARANTİ B.
31,6
T.GARANTİ B.
34,3
36,7
T.GARANTİ B.
19,9
T.GARANTİ B.
23,1
T.GARANTİ B.
27,5
AKBANK
33,9
AKBANK
32,3
27,5
YAPI VE KREDİ B.
19,7
T.HALK B.
48,1
YAPI VE KREDİ B.
28,6
YAPI VE KREDİ B.
32,5
YAPI VE KR. B.
35,5
T.GARANTİ B.
29,5
T.HALK B.
54,1
YAPI VE K. B.
23,6
T.VAKIFLAR B.
30,8
T.VAKIFLAR B.
34
T.VAKIFLAR B.
34,0
T.VAKIFLAR B.
38,0
T.VAKIFLAR B.
31,0
T.VAKIF. B.
32,4
T.HALK B.
49,7
T.HALK B.
45,3
T.HALK B.
42,8
8
PAMUKBANK
42,6
KOÇBANK
24,4
KOÇBANK
35,7
FİNANSBANK
28,3
FİNANSBANK
37,7
FİNANSBANK
40,1
9
T.EMLAK B.
33,1
PAMUKBANK
13,6
FİNANSBANK
34,8
OYAKBANK
44,8
DENİZBANK
41,2
DENİZBANK
36,5
10
DEMİRBANK
60,4
FİNANSBANK
27,0
FORTİS BANK
29,6
DENİZBANK
52,6
ING BANK
47,6
T.EKONOMİ B.
38,5
1
T.C.ZİRAAT B.
46,6
T.C.ZİRAAT B.
2
T.HALK B.
42,0
3
T.İŞ BANKASI
45,1
4
YAPI VE KREDİ B.
5
AKBANK
6
7
2006
Pay
2008
Bankacılık sektörünün faiz dışı gelirlerini artırma yönünde izlediği politikalar ve kredi
portföyündeki genişlemeye paralel olarak komisyon gelirlerini artırması sonucu yükselen
komisyon gelirlerini18 toplam işletme giderlerine oranı, artış eğilimini 2010 yılında sürdürememiştir.
Ölçek bazında küçük ve orta ölçekli, fonksiyon bazında ise mevduat ve katılım bankaları için
söz konusu oran, 2010 yılında azalmıştır. Komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerini
karşılama oranı sektör ortalamasının oldukça altında olan kalkınma ve yatırım bankaları için söz
konusu oran, 2010 yılında bir önceki yıla göre 6,2 puanlık bir artış göstererek %31,0’a yükselmiştir.
Komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerini yüksek oranda karşılayabilmesi, bankacılık
sektörünün faiz marjlarının bir önceki döneme göre 1,2 puan daraldığı 2010 yılında, sektörün
kârlılığını sürdürebilmesine katkı sağlamıştır.
18 Komisyon
BDDK
Gelirleri = Kredilerden Alınan Komisyonlar + Bankacılık Hizmetleri Gelirleri
108
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam ĠĢletme Giderleri
60
70
%
%
60
50
50
40
40
30
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
20
10
Mevduat
30
Kalkınma ve Yatırım
20
Katılım
Toplam
10
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2000
0
0
2010 yılı itibarıyla, aktif büyüklüklerine göre ilk 10 bankanın komisyon gelirlerinin toplam işletme
giderlerine oranı incelendiğinde, söz konusu bankaların beş tanesinin sektör ortalamasının
üzerinde bir orana sahip oldukları görülmektedir.
2008 yılına göre 2010 yılında T.C. Ziraat Bankası, Akbank, Yapı ve Kredi Bankası, Halk Bankası ve
T. Ekonomi Bankası için söz konusu oranların yükseldiği görülmektedir. Bununla birlikte
değerlendirmeler yapılırken, toplam işletme giderlerinin düzeyinin ve ürün fiyatlamasındaki (faiz
oranı ve komisyon gelirlerinin ikame edilmesi gibi) tercihlerin dikkate alınması gerektiği
düşünülmektedir.
Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. ĠĢlet. Giderleri
%
2000
Pay
2004
Pay
Pay
2010
Pay
18,4
T.C.ZİRAAT B.
29,6
T.İŞ BANKASI
47,7
T.C.ZİRAAT B.
43,8
T.C.ZİRAAT B.
46,8
AKBANK
31,2
T.İŞ BANKASI
36,1
T.C.ZİRAAT B.
46,4
T.İŞ BANKASI
43,5
T.İŞ BANKASI
42,2
T.İŞ BANKASI
27,9
AKBANK
47,6
AKBANK
57,4
T.GARANTİ B.
67,3
T.GARANTİ B.
66,9
46,3
T.GARANTİ B.
45,2
T.GARANTİ B.
48,8
T.GARANTİ B.
69,8
AKBANK
57,2
AKBANK
57,5
29,9
YAPI VE KREDİ B.
41,3
T.HALK B.
22,9
YAPI VE KREDİ B.
49,7
YAPI VE KREDİ B.
60,8
YAPI VE KR. B.
69,6
T.GARANTİ B.
33,3
T.HALK B.
12,0
YAPI VE KR. B.
39,8
T.VAKIFLAR B.
35,0
T.VAKIFLAR B.
38,7
T.VAKIFLAR B.
27,9
T.VAKIFLAR B.
24,6
T.VAKIFLAR B.
40,2
T.VAKIFLAR B.
38,2
T.HALK B.
34,8
T.HALK B.
41,8
T.HALK B.
44,6
8
PAMUKBANK
35,0
KOÇBANK
37,1
KOÇBANK
47,7
FİNANSBANK
46,6
FİNANSBANK
66,7
FİNANSBANK
66,3
9
T.EMLAK B.
15,5
PAMUKBANK
14,0
FİNANSBANK
53,3
OYAKBANK
33,9
DENİZBANK
34,8
DENİZBANK
32,6
10
DEMİRBANK
30,1
FİNANSBANK
62,7
FORTİS BANK
42,2
DENİZBANK
38,2
ING BANK
36,4
T.EKONOMİ B.
65,4
1
T.C.ZİRAAT B.
2
3
Pay
2002
19,1
T.C.ZİRAAT B.
T.HALK B.
13,1
T.İŞ BANKASI
28,8
4
YAPI VE KREDİ B.
5
AKBANK
6
7
2006
Pay
2008
Bankacılık sektörü net faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı 2010 yılında bir önceki yıla
göre 5,1 puan düşerek %63,4’e gerilemiştir. Ölçek ve fonksiyon bazında tüm gruplar için söz
konusu pay bu dönemde azalmıştır. Bununla birlikte kalkınma ve yatırım bankalarının faiz
gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı, sektör ortalamasının oldukça üstünde seyretmeye
devam etmektedir. Özellikle, nominal faiz oranlarındaki düşüşün söz konusu gelişmede etkili
olduğu düşünülmektedir.
Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler
100
100
%
%
80
80
60
60
40
40
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
20
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Katılım
Toplam
20
BDDK
109
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0
2000
0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Aktif büyüklüğünde ilk 10 banka grubuna bakıldığında beş bankanın net faiz gelirlerinin toplam
gelirler içerisindeki payının sektör ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. T. Garanti
Bankası ve T. Vakıflar Bankası’nın faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı, 2008 yılına kıyasla
2010 yılında artış göstermiştir.
Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler
%
Pay
2004
Pay
Pay
2010
Pay
1
T.C.ZİRAAT B.
2000
79,9
Pay
T.C.ZİRAAT B.
2002
86,5
T.C.ZİRAAT B.
84,5
T.İŞ BANKASI
2006
56,7
Pay
T.C.ZİRAAT B.
2008
75,7
T.C.ZİRAAT B.
69,8
2
T.HALK B.
78,8
AKBANK
76,9
T.İŞ BANKASI
60,6
T.C.ZİRAAT B.
76,2
T.İŞ BANKASI
59,4
T.İŞ BANKASI
56,9
3
T.İŞ BANKASI
62,0
T.İŞ BANKASI
53,7
AKBANK
75,0
AKBANK
61,7
T.GARANTİ B.
55,6
T.GARANTİ B.
61,5
4
YAPI VE KREDİ B.
55,6
T.GARANTİ B.
53,1
T.GARANTİ B.
56,8
T.GARANTİ B.
49,9
AKBANK
64,0
AKBANK
63,5
5
AKBANK
88,4
YAPI VE KREDİ B.
32,7
T.HALK B.
82,0
YAPI VE KREDİ B.
54,1
YAPI VE KREDİ B.
51,4
YAPI VE KR. B.
48,5
6
T.GARANTİ B.
70,9
T.HALK B.
63,2
YAPI VE K.İ B.
48,5
T.VAKIFLAR B.
67,2
T.VAKIFLAR B.
67,0
T.VAKIFLAR B.
69,5
7
T.VAKIFLAR B.
44,7
T.VAKIFLAR B.
38,1
T.VAKIF. B.
64,7
T.HALK B.
59,4
T.HALK B.
69,9
T.HALK B.
69,5
8
PAMUKBANK
54,8
KOÇBANK
65,8
KOÇBANK
70,3
FİNANSBANK
45,4
FİNANSBANK
60,3
FİNANSBANK
58,8
9
T.EMLAK B.
-292,5
PAMUKBANK
143,5
FİNANSBANK
62,4
OYAKBANK
63,7
DENİZBANK
68,0
DENİZBANK
63,9
10
DEMİRBANK
-450,2
FİNANSBANK
71,9
FORTİS BANK
55,6
DENİZBANK
54,4
ING BANK
71,9
T.EKONOMİ B.
47,8
BDDK
110
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 30: ĠĢletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm
İşletme bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde Litvanya, Yunanistan ve Danimarka gibi
ülkelerin net faiz geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler gibi göstergelerde ön sıralarda yer
aldıkları görülmektedir. AB ve G20 ülkeleri ortalamalarına göre Türkiye için söz konusu oranların yüksek
olduğu görülmektedir. 2010 yılında net faiz geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler oranları
verilen ülkelerin ortalaması için sırasıyla %57,4 ve %37,6 iken Türkiye için %63,4 ve %41,2 olarak
gerçekleşmiştir.
%
Litvanya
Yunanistan
Danimarka
Slovakya
G.Kıbrıs R.K.
Bulgaristan
G.Kore
Almanya
Macaristan
Meksika
Hollanda
Hindistan
Malta
Avusturya
Japonya
İspanya
ABD
Türkiye
Çek Cum.
Slovenya
Endonezya
İsveç
Belçika
Romanya
İtalya
Brezilya
Estonya
Polonya
Portekiz
Letonya
Kanada
Rusya
Fransa
Güney Afrika
Çin
İngiltere
Finlandiya
Net Faiz Geliri/Toplam Gelir
2009
2010
Personel Giderleri/Faiz Dışı Giderler
2009
2010
Arjantin
PB-16
v.y.
73,3
82,4
76,8
66,7
74,8
80,9
72,5
66,8
68,1
68,8
v.y.
62,2
69,7
73,9
65,3
62,6
68,5
55,8
163,1
62,5
59,7
70,8
44,1
60,8
48,5
42,3
v.y.
53,8
57
46,4
45,2
44,7
39,5
47,7
44,1
52,4
30,4
36,5
52,7
60
v.y.
v.y.
v.y.
88,1
85
82,4
76
75,9
74,8
73,1
72,5
71,9
71,6
70,4
67,8
67,6
67,4
67,2
63,8
63,6
63,4
63,1
61,3
60,5
59,7
58,7
58,7
56,8
54,7
54,1
54,1
52,2
49,4
48,6
47
44,7
44,5
44
41,9
40
30,4
27,2
0
0
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
56,3
v.y.
38,5
59,4
37,1
37,4
54,7
v.y.
100
47,4
v.y.
56,1
51,4
v.y.
57,1
41,9
38,4
40,5
v.y.
40,9
v.y.
38,9
31,8
57,5
v.y.
30,9
v.y.
49,3
54,9
52,9
28,9
42,9
43,7
v.y.
44,3
38,4
55,3
38,7
36
39,8
v.y.
v.y.
v.y.
41,4
55,7
69,6
39,3
59,4
37,1
36,7
54,7
0
100
57
0
53,4
50,2
0
56,4
41,9
41,2
39,7
0
37,3
0
43
36,1
56,5
0
36,5
42,3
49,2
52,6
54,1
30,2
42,9
50,8
0
49,2
36,5
55,3
34,4
0
0
v.y.
v.y.
v.y.
S. Arabistan
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
İsviçre
Lüksemburg
Avustralya
İrlanda
AB-27
Kaynak: IMF FSI Table (fsi.imf.org)
*2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur.
BDDK
111
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
6. BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLERĠN YAPISI
6.1. Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı
6.1.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler
Finansal kiralama sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı yıllar itibariyle devamlı azalarak 2010
yılsonu itibarıyla 35’e düşmüştür. Şubeleşme ise kriz döneminde zayıflayarak 2009 yılında 17
adet iken 2010 yılında 16 adede inmiştir. Bu dönemde sektörde, finansal kiralama şirket sayısı
ve şube sayısında görülen azalmanın aksine, personel sayısı bir önceki yıla göre %1,2 artarak
1.286’ya ulaşmıştır.
Grafik 6.1-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi
1.800
1.600
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
80
60
40
Personel Sayısı(sol eksen)
Finansal Kiralama Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Fin. Kiralama Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı(sol eksen)
2007 2008 2009 2010
68
50
47
35
10
18
18
16
1557 1427 1280 1286
20
2010
2009
2008
2007
0
Ölçekler itibarıyla incelendiğinde19, Aralık 2010 itibarıyla büyük ölçekli şirket sayısı 6, orta ölçekli
şirket sayısı 12 ve küçük ölçekli şirket sayısı 17’dir. Şirket sayısında görülen azalmanın özellikle
küçük ölçekli grupta olduğu gözlemlenmektedir. Toplam 16 şubenin olduğu sektörde, sadece
3 şirket şubeleşmiştir. Büyük ölçekli şirketler şubelerin %56’sına ve orta ölçekli şirketler %44’üne
sahip iken, küçük ölçekli şirketlerin şubesi bulunmamaktadır. Büyük ölçekli şirketler sektördeki
istihdamın %50’sine, orta ölçekli şirketler %35’ine ve küçük ölçekli şirketler %15’ine sahip iken,
personel yoğunluğunun en fazla büyük ölçekli şirketlerde olduğu görülmektedir. Diğer taraftan
finansal kiralama sektöründe, ölçek bazında ve toplamda müşteri sayılarında 2010 yılında bir
önceki yıla göre düşüş yaşanmıştır. Buna göre, büyük ölçekli şirketlerden orta ölçekli şirketlere
müşterilerin yönelmesi ile birlikte, büyük ölçekli şirketler müşterilerin %70’ine, orta ölçekli
şirketler %25’ine ve küçük ölçekli şirketler %5’ine sahip olmuşlardır.
Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler
(kişi, adet)
Fin. Kiralama.Şirketi Sayısı
Şube
Personel
Kredi Müşteri Sayısı (Adet)
Şirket Başına Personel Sayısı
6.1.2.
Büyük
Ölçekli
7
11
691
44.614
99
2009
Orta
Küçük
Ölçekli
Ölçekli
12
28
7
0
410
179
12.677
2.719
34
6
Toplam
47
18
1.280
60.010
27
Büyük
Ölçekli
6
9
640
35.317
107
2010
Orta
Küçük
Ölçekli
Ölçekli
12
17
7
0
455
191
12.511
2.600
38
11
Toplam
35
16
1.286
50.428
37
YoğunlaĢma Göstergeleri
Finansal kiralama sektöründe, aktiflerdeki büyüme paralelinde, aktif yoğunlaşması 2010 yılında
bir önceki yıla kıyasla bir miktar artarken, orta ve küçük ölçekli şirketlerin toplam aktiflerdeki
payı sırasıyla %10,7 ve %17,7 yükselmiş, büyük ölçekli şirketlerin payı ise %4,8 azalmıştır. İlk 5
şirketin payında %5,4, ilk 10 şirketin payında %2,3 artışın yaşandığı söz konusu dönemde, aktif
yoğunlaşmasına ilişkin HHI 872’ye yükselmiştir.
Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan şirketler büyük, %1-%5 arasında olanlar orta ve
%1’in altında olanlar küçük ölçekli finansal kiralama şirketi olarak sınıflandırılmıştır.
19
BDDK
112
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
920
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI(sağ eksen)
900
880
860
840
2007
58
80
905
2008
59
82
887
2009
57
80
851
2010
60
82
872
70
22
8
100
71
21
7
100
71
25
4
100
68
28
4,7
100
2010
2009
2008
2007
820
Aktif (%)
İlk 5 Şirket
İlk 10 Şirket
HHI
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Finansal kiralama sektöründe toplam aktif içerisinde en yüksek paya sahip ilk 10 şirket arasına
2010 yılında TEB Finansal Kiralama A.Ş. dahil olurken, FFK Fon Finansal Kiralama A.Ş bu
dönemde sıralamaya dahil olamamıştır. Sektörün başlıca aktörleri, önceki dönemlerde olduğu
gibi 2010 yılında da bankaların bağlı kuruluşlarıdır. İlk 10 şirketin toplam aktif içindeki pay
dağılımı değerlendirildiğinde, önceki yılara göre 2010 yılında birbirine daha yakın oranlar
görülmektedir.
Tablo 6.1-2: Aktiflerde Ġlk 10 ġirketin Payı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2009
Yapı Kredi F.K.
Garanti F.K.
Deniz F.K.
Finans F.K.
İş F.K.
Ak F.K.
Fortis F.K.
TEB F.K.
FFK Fon F.K.
Halk F.K.
Pay (%)
16,2
12,9
10,9
9,1
8,0
7,8
6,3
3,5
3,0
2,8
Kümülatif Pay (%)
16,2
29,1
40,0
49,1
57,1
64,9
71,2
74,7
77,7
80,5
2010
Yapı Kredi F.K.
Garanti F.K.
Deniz F.K.
İş F.K.
Finans F.K.
Ak F.K.
BNP Paribas F.K.
Vakıf F.K.
Halk F.K.
TEB F.K.
Pay (%)
14,0
13,8
11,7
10,3
10,2
7,5
4,8
3,6
3,0
2,8
Kümülatif Pay (%)
14,0
27,9
39,5
49,9
60,1
67,6
72,4
76,1
79,1
81,9
Finansal kiralama sektöründe kredi yoğunlaşmasına ilişkin HHI göstergesi 2009 yılında 907
seviyesinde iken 2010 yılında 899’a gerilemiştir. HHI’daki gerilemeye ve ilk 5 ve ilk 10 şirketin
payının azalmasına karşın, yoğunlaşmanın sürdüğü ve ilk 10 şirketin payının %80’in üzerinde
olduğu görülmektedir. Aynı dönemde orta ölçekli şirketlerin kredilerdeki payı artarken büyük
ölçekli şirketlerin payı azalmıştır.
Tablo 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve YoğunlaĢma Göstergeleri
1.000
980
960
940
920
900
880
860
840
%
Toplam Krediler (%)
İlk 5 Şirket
İlk 10 Şirket
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
2007
60
81
984
2008
46
78
919
2009
58
82
907
2010
56
81
899
72
21
7
72
21
7
72
24
4
66
29
4
2010
2009
2008
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
2007
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2010 yılında finansal kiralama sektörünün özkaynaklarındaki yoğunlaşma göstergelerinde bir
önceki yıla göre ılımlı bir artış gözlenmektedir. Buna göre HHI ölçütü 916 puana yükselmiştir. Bir
BDDK
113
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
önceki yıl ile kıyaslandığında 2010 yılında, büyük ölçekli şirketlerin toplam özkaynaklardaki payı
azalırken, küçük ölçekli şirketlerin payı aynı kalmış ve orta ölçekli şirketlerin payı artmıştır.
Grafik 6.1-3: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma
80
1.020
1.000
980
960
940
920
900
880
860
%
60
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
40
Küçük Ölçekli
HHI(sağ eksen)
20
2010
2009
2008
2007
0
Toplam
Özkaynaklar(%)
İlk 5 Şirket
İlk 10 Şirket
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
2007
62
80
1.001
2008
47
76
955
2009
59
79
915
2010
60
80
916
70
21
9
100
70
19
11
100
69
25
6
100
67
26
6
100
Finansal kiralama sektöründe 2010 yılsonu itibarıyla şirketlerin kâr dağılımı değerlendirildiğinde,
sektör kârının %75,1’i büyük ölçekli şirketlere, %21,9’u orta ölçekli şirketlere ve %8,5’i küçük
ölçekli şirketlere ait olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, her üç ölçekteki şirketlerin aktif ve
özkaynak kârlılığı 2010 yılında bir önceki yıla göre önemli ölçüde azalmıştır. Özkaynak kârlılığı
ölçek bazında kıyaslandığında ise, küçük ölçekli şirketlerin büyük ve orta ölçekli şirketlere göre
oldukça düşük oranlara sahip olduğu gözlenmektedir.
Tablo 6.1-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı
Net Dönem Kârı (%) Dağılım
Büyük Ölçekli
93,4
Orta Ölçekli
6,6
Küçük Ölçekli
-10,9
Sektör
100,0
BDDK
2007
ROA
3,8
0,8
-4,0
2,8
ROE Dağılım
21,1
71,5
4,9
21,5
-20,4
7,1
15,8
100,0
2008
ROA
3,5
3,0
4,3
3,4
114
ROE Dağılım
20,5
70,5
19,8
25,1
15,4
4,4
17,4
100,0
2009
ROA
3,9
4,0
4,0
3,9
ROE Dağılım
16,8
75,1
16,5
21,9
12,3
8,5
16,5
100,0
2010
ROA
3,2
2,3
1,9
2,9
ROE
13,4
10,1
0,3
12,0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 31:Leasing Sektöründe Bölgesel Göstergeler
Dünya finans piyasalarında yaşanan kriz, 2001-2002 yıllarındaki küçülmeden sonra istikrarlı bir büyüme
sürecine giren finansal kiralama sektörünü olumsuz etkilemiş ve sektör 2009 yılını küçülmeyle
tamamlamıştır. 2008 yılında 732,8 milyar dolar olan faaliyet hacmi, %23,9 oranında azalarak 2009
yılında 557,3 milyar dolar seviyesine gerilemiştir.
Kaynak: World Leasing Yearbook (2011)
2009
2008
2007
2005
2006
2004
2002
2003
2001
2000
Leasing Sektörü Aktif Büyüklükleri (Milyar Dolar)
400
350
300
Avrupa
K.Amerika
250
Asya
200
G.Amerika
150
Avustralya/YZ
100
Afrika
50
0
Kuzey
Güney
Yıllar Avrupa Amerika Asya Amerika
Avustr./
Yeni
Zel.
Afrika Toplam
2000
131
272,4
78
8,1
5,3
3,9
498,9
2001
140
254,1
68
5,6
5,5
3,8
476,6
2002
162,1
216
71
3,3
5,8
3,7
461,6
2003
192,5
223,9
78
4
7,6
5,6
511,3
2004
229,8
240,7
85
7,5
8,1
8,1
579,1
2005
231,6
236,7
82
13,9
8,2
9,6
582
2006
260,5
241,1
93
19,2
8,6
11,1
633,7
2007
367,1
237,9
119
41,4
4,1
11,2
780,4
2008
311,9
226,1
124
54,2
6,9
9,6
732,8
2009
211,5
190,8
112,7
56,8
5,7
6,5
557,3
Leasing sektöründe 2009 yılında, Asya bölgesinde Çin’in pozitif gelişimi dışarıda tutulduğunda,
bölgesel olarak tüm leasing sektörlerinde küçülme yaşanmıştır.
Global leasing sektörünün
yaklaşık %70’ini teşkil eden Avrupa ve Kuzey Amerika leasing sektörlerinde 2009 yılında görülen
küçülme Güney Amerika ve Avustralya/YZ leasing sektörlerindeki daralmanın gerisindedir. Ancak bu
daralmaya karşın Kuzey Amerika leasing sektörünün dünya leasing hacmindeki payı aynı
dönemde %30,8’den %34,2’ye yükselmiştir. Oransal bazda en az daralma Afrika’dadır. Önceki
yıllarda sektörde lider konumda olan Kuzey Amerika, 2006 yılından itibaren yerini AB’ye bırakmıştır.
Leasing Hacmi ve geliĢimi
Leasing Hacmi ve gelişimi
Büyüme
2008-09
(%)
Avrupa
K.Amerika
Asya
G.Amerika
Afrika
Avustralya/YZ
Toplam
Yıllık
hacim
(Milyar
$)
211,5
190,8
112,7
30,2
6,5
5,7
557,3
Dünya Dünya
Pazar
Pazar
Pazar
Büyüme Hacmi Hacmi
Payı
2008- Yüzdesi Yüzdesi Değişimi
09 (%)
2008
2009 2008-09
-32,2
43
38
-5
-16
31
34
3
-9,1
17
20
3
-44,3
7
5
-2
-6
1
1
0
-41
1
1
0
Kaynak: World Leasing Yearbook (2011)
2009 yılında Çin leasing sektörünün %86,7 oranındaki gelişimi, hem bölge hem de Dünya genelinde
sektöre olumlu yansımıştır. Dolayısıyla Asya’nın pazar payının artmasında da, Çin leasing sektörünün
performansı etkili olmuştur. Avrupa’da hemen tüm ülkelerde finansal kiralama hacmi daralmıştır.
Diğer taraftan, Afrika ve Avustralya’nın leasing sektöründeki payları çok küçüktür.
BDDK
115
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 32:Leasing ĠĢlem Hacminin Büyümesi ve Penetrasyon Oranı KarĢılaĢtırması
Küresel leasing hacminde görülen yaklaşık %20 oranındaki daralma bu sektörde şimdiye kadar
yaşanan en ciddi küçülmedir. 2009 yılında dünya genelinde birinci sırada yer alan ABD’de leasing
işlem hacmi %14,8 oranında azalırken, Meksika leasing sektörü %10 oranında büyümüştür. Avrupa’da
tüm üye ülkelerin leasing hacminde düşüş yaşanırken, bu olumsuzluktan en fazla %75 daralma ile
Sırbistan etkilenmiştir. Latin Amerika’da leasing sektöründe %48,5 ile en fazla düşüş yaşanan Brezilya,
ilk 50 ülke içinde dördüncülükten yedinciliğe düşmüştür. Çin’de bu sektör, piyasada serbestliğin
artması ve bu sayede uluslararası ve yerel birçok şirketin leasing sektörüne girmesinin etkisiyle son
yıllarda önemli ölçüde büyümüştür. Sektörün %18,7 oranında küçüldüğü Japonya, dünya
pazarındaki üçüncülüğünü korumaktadır. Dünya genelinde 31. sırada yer alan Türkiye leasing
sektörünün %59 oranında küçüldüğü görülmektedir.
Ülkeler
Amerika
Almanya
Japonya
Çin
Fransa
İtalya
Brezilya
İngiltere
Kanada
Rusya
İsveç
İspanya
Hollanda
Polonya
Kore
Avusturya
Leasing İşlem
Hacmi
(Milyar $)
2009
173,9
55,3
53,3
41
31,8
26,8
23,3
14,7
13,1
8,9
8
7,9
7,7
7
6,4
6,3
% değişim
2008-2009
-14,8
-26
-18,7
86,7
-19,8
-32,3
-48,5
-31,2
-12,9
-60,4
-31,2
-50,4
-27,6
-45,9
-25,6
-29,7
Pazar Penetrasyonu %
Ülkeler
Avustralya
Danimarka
Belçika
Norveç
İsviçre
Portekiz
Meksika
Güney Afrika
Çek Cumhuriyeti
Yunanistan
Macaristan
Türkiye
Romanya
Kolombiya
Diğer
Toplam
17,1
13,9
7,0
3,1
10,0
13,1
v.y.
17,6
14,0
4,1
17,5
3,6
6,1
0,6
4,4
12,6
Leasing İşlem
Hacmi
(Milyar $)
2009
6
5,5
5,4
5,4
5,3
4,7
3,8
2,8
2,5
2,5
2,3
1,9
1,6
1,3
20,8
557,3
% değişim
2008-2009
-33
-36,9
-22,7
-29,2
-29
-26,9
10
10
-58,1
-32,9
-64,8
-59
-71,6
18
Pazar Penetrasyonu %
10,0
15,4
7,1
17,1
10,6
18,6
v.y.
v.y
10,2
5,8
11,6
3,7
4,9
v.y.
Kaynak: World Leasing Yearbook (2011)
Ülkelerin leasing sektörünün yapısal ölçütlerinden biri de, tüm sabit teçhizat ve ekipman yatırımları
büyüklüklerine kıyasla leasing işlem hacmi miktarının gözetildiği (leasing işlem hacmi/sabit teçhizat ve
ekipman yatırımları*100) penetrasyon oranıdır. Bu oran, ülkelerin mevcut pazar büyüklüklerinden
doğan karşılaştırma zorluklarını bertaraf etmekte, temel olarak leasinge konu olabilecek yatırımlar ile
leasing hacmi arasında ilişki kurmaktadır. Amerika ve AB ülkelerindeki penetrasyon oranları görece
yüksek düzeydedir. Söz konusu oran ABD’de %17,1, Almanya’da %13,9, İngiltere’de %17,6,
Fransa’da %10, Rusya’da %4,1, Çin’de %3,1, Japonya’da %7’dir. Türkiye’nin %3,7 oranındaki
penetrasyon düzeyi Asya ortalamasına daha yakındır.
BDDK
116
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
6.2. Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı
6.2.1.
ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler
Faktoring sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 2010 yılında bir önceki yıla göre 2 adet
azalarak 76’ya gerilemiştir. Konsolidasyonun devam ettiği faktoring sektöründe 2010 yılında
faktoring şirketlerinin personel ve şube sayısında artış görülmüştür.
Grafik 6.2-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi
4.000
%
3.500
Faktoring Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı(sağ eksen)
3.000
2.500
Faktoring Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı(sağ
eksen)
2007
87
16
2008
81
20
2009
78
26
2010
76
28
2.912 3.009 2.959 3.557
2010
2009
2008
2.000
2007
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2010 yılında faktoring sektöründe, büyük ve orta ölçekli şirket sayısının aynı kaldığı, küçük ölçekli
şirket sayısının azaldığı görülmektedir. Toplam 28 şubenin olduğu sektörde, sadece 8 şirket
şubeleşmiştir. Müşteri sayısı bir önceki yıla kıyasla yaklaşık %39 oranında artmıştır. Faktoring
sektöründeki orta ve küçük ölçekli şirketler, sektörün toplam müşteri sayısı içinde %85’lik bir
paya sahiptir. Sektördeki istihdamın yarısını da orta ve küçük ölçekli şirketler sağlamaktadır.
Şirket başına düşen personel sayısı bakımından büyük ölçekli şirketlerde oranın diğerlerinden
oldukça yüksek olduğu görülmektedir.
Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler
(Kişi, Adet)
Faktoring Şirketi Sayısı
Şube
Personel
Kredi Müşteri Sayısı (Adet)
Şirket Başına Personel Sayısı
BDDK
Büyük
Ölçekli
6
0
446
4.643
74
2009
Orta
Ölçekli
17
12
1.117
21.071
66
117
Küçük
Ölçekli Toplam
55
78
14
26
1.396
2.959
15.283 40.997
25
38
Büyük
Ölçekli
6
6
538
8.478
90
2010
Orta
Küçük
Ölçekli
Ölçekli
17
53
8
14
1.252
1.767
24.327
24.266
74
33
Toplam
76
28
3.557
57.071
47
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 33: Faktoring Sektörüne ĠliĢkin KarĢılaĢtırmalı Yapısal Göstergeler
AB ülkelerinde 592, ABD’de 300 faktoring şirketi bulunmaktadır. Türkiye 70 şirket ile ABD ve
Almanya’dan sonra en fazla faktoring şirketine sahip ülke konumundadır. Şirket sayıları ile
faktoring işlemlerinin gelişmişlik düzeyi arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır. Zira
Hollanda, Fransa, İspanya, Belçika ve Finlandiya gibi az sayıda faktoring şirketi bulunan bazı
ülkelerde şirket başına işlem hacmi oldukça yüksek seviyededir.
Ülkelere Göre ġirket Sayısı ve Faktoring ĠĢlem Hacminin GeliĢimi
Milyar €
Ülkeler
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Almanya
23,5 29,4 30,2
35,1 45,0 55,1 72,0
Belçika
8,0
9,0
9,4
11,5 13,5 14,0
16,7
Çek Cum.
1,0
1,2
1,7
1,9
2,6
2,9
4,0
Danimarka
4,0
5,5
5,2
5,6
6,8
7,8
7,7
Estonya
0,6
1,4
2,1
2,3
3,9
2,4
2,9
Finlandiya
7,1
7,4
9,0
9,1
8,8
9,2
11,1
Fransa
52,5 67,7 67,4 73,2 81,6 89,0 100,0
Hollanda
15,9 17,8 20,1
17,5 19,6 23,3
25,5
İngiltere
123,8 136,1 156,7 160,8 184,5 237,2 248,8
İsveç
12,3
5,3 10,2
11,0 14,5 19,8
21,7
İspanya
19,5 23,6 31,6 37,5 45,4 55,5 66,8
İtalya
110,0 124,8 134,8 132,5 121,0 111,2 120,4
G.Kıbrıs
1,4
1,6
2,0
2,0
2,1
2,4
2,5
Latviya
0,2
0,0
0,3
Litvanya
1,0
1,6
1,9
Lüksemburg
0,2
0,3
0,3
0,3
0,3
Macaristan
0,3
0,5
0,6
1,1
1,4
1,8
2,9
Polonya
2,1
3,3
2,5
2,6
3,5
3,7
4,4
Portekiz
9,0 10,2
11,3
12,2 14,7 17,0
16,9
Slovakya
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
1,3
Slovenya
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
Yunanistan
1,5
2,0
2,7
3,7
4,4
4,5
5,2
Türkiye
6,4
3,9
4,3
5,3
8,0
11,8
14,9
ABD
102,3 101,7
91,1 80,7 81,9 94,2 96,0
Kaynak: World Factoring Yearbook 2011, Factors Chain International
2007
89,0
19,2
4,8
8,5
1,3
12,7
122,0
31,8
286,5
22,0
83,7
122,8
3,0
1,1
2,7
0,5
3,1
7,9
16,8
1,4
0,5
7,4
19,6
150,2
2008
106,0
22,5
5,0
5,5
1,4
12,7
135,0
30,0
188,0
16,0
100,0
128,2
3,3
1,5
3,4
0,6
3,2
7,8
18,0
1,6
0,7
10,2
18,1
100,0
2009 2010
96,2 175,8
23,9 42,8
3,8
5,9
7,1
10,6
1,0
1,6
10,8
16,5
128,2 203,6
30,0 46,5
195,6 300,6
18,8 24,9
104,2 150,0
124,3 191,0
3,4
4,6
2,5
0,4
1,8
2,0
0,3
0,4
2,5 26,8
12,0
18,8
17,7
27,6
1,1
1,3
0,7
0,9
12,3
19,6
20,3
51,8
88,5 126,2
Şirket Şirket
Sayısı
Başına İşl.
2010
Milyon €
100
962,0
6
3.983,3
8
475,0
6
1.183,3
4
250,0
5
2.160,0
11
11.654,5
5
6.000,0
44
4.445,5
40
470,0
23
4.530,4
45
2.762,2
3
1.133,3
8
312,5
8
225,0
1
300,0
22
113,6
14
857,1
14
1.264,3
6
183,3
5
140,0
12
1.025,0
70
290,0
300
295,0
Şirket başına faktoring işlem hacmi verileri değerlendirildiğinde, 11,6 milyar Euro ile Fransa’nın
ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bu ülkeyi, 6 milyar Euro ile Hollanda ve 4,5 milyar Euro ile
İspanya takip etmektedir. Türkiye ise 290 milyon Euro ile arka sıralarda yer almaktadır.
BDDK
118
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
6.2.2.
YoğunlaĢma Göstergeleri
Bankacılık dışı finansal kesim içinde yoğunlaşmanın en az olduğu sektör olan faktoring
sektöründe, 2010 yılında aktiflerdeki yoğunlaşma bir önceki yıla göre azalma kaydetmiştir.
Buna göre 2009 yılında 591 olan HHI göstergesi 538’e gerilemiştir. Bu gelişme paralelinde ilk 5 ve
10 şirketin payı da azalmıştır. Ölçek bakımından aktif yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2010
yılında bir önceki yıla göre büyük ölçekli şirketlerde %6,7 oranında bir azalma, orta ölçekli
şirketlerde %0,6 ve küçük ölçekli şirketlerde %20,2 oranında bir artış görülmüştür.
Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma
60
700
%
50
600
500
40
400
30
300
200
100
0
2008
49
66
616
2009
46
65
591
2010
43
62
538
55
24
21
100
52
32
16
100
48
33
19
100
2010
2007
0
2009
10
2008
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI
20
T. Aktifler (%)
2007
İlk 5 Şirket
40
İlk 10 Şirket
57
HHI
451
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
35
Orta Ölçekli
46
Küçük Ölçekli
19
Toplam
100
Faktoring sektöründe, aktif büyüklüğü açısından en yüksek orana sahip ilk 5 ve ilk 10 şirket
içinde banka ortaklı şirketlerin ağırlıklı olarak yer aldığı görülmektedir. Sektörde 2009 yılında ilk
10 şirket arasında yer alan şirketlerin tamamı, her ne kadar aynı sırada olmasa da, 2010 yılında
da ilk 10 şirket arasında yer almıştır.
Tablo 6.2-2: Aktiflerde ġirket YoğunlaĢması
2009
Yapı Kredi F.
Garanti F.
Fiba F.
Girişim F.
Deniz F.
Vakıf Finans F.
TEB F.
Kapital F.
Lider F.
İş F.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Pay (%)
14,7
10,9
8,2
6,4
6,0
5,5
4,2
3,9
2,9
2,6
Kümülatif Pay (%)
14,7
25,6
33,8
40,2
46,2
51,7
55,9
59,8
62,7
65,3
2010
Yapı Kredi F.
Garanti F.
Deniz F.
Fiba F.
Vakıf Finans F.
TEB F.
Girişim F.
Kapital F.
İş F.
Lider F.
Pay (%)
13,9
10,9
6,5
5,8
5,7
5,4
4,3
3,7
3,3
2,6
Kümülatif Pay (%)
13,9
24,8
31,3
37,1
42,8
48,1
52,5
56,1
59,4
62,0
Faktoring alacaklarındaki yoğunlaşma 2010 yılında azalmıştır. Buna göre 2009 yılında 634 olan
HHI yoğunlaşma endeksi 2010 yılında 565’e gerilemiştir. Ayrıca, faktoring sektörünün
alacaklarındaki ilk 5 ve ilk 10 şirketin payı azalmıştır. Ölçek bazında değerlendirildiğinde küçük
ölçekli şirketlerin payının arttığı, büyük ve orta ölçekli şirketlerin payının ise azaldığı
görülmektedir. Büyük ölçekli şirketlerin faktoring alacaklarının oranı küçük ölçekli şirketlerdekinin
2 katı kadardır. Bir başka deyişle, büyük ölçekli Faktoring şirketleri sektördeki ağırlıklarını
azalarak devam ettirmektedirler.
Grafik 6.2-3: Ölçeğe Göre Alacak Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri
60
50
800
%
700
40
30
500
400
2010
2008
2007
0
2009
10
BDDK
600
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI
20
119
T.Krediler (%)
2007
İlk 5 Şirket
41
İlk 10 Şirket
56
HHI
479
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük
Ölçekli
36
Orta Ölçekli
45
Küçük
Ölçekli
19
Toplam
100
2008
36
60
715
2009
46
65
634
2010
43
61
565
54
24
50
33
48
32
22
100
17
100
20
100
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Faktoring sektöründe özkaynak yoğunlaşması 2010 yılında azalma kaydetmiştir. Buna göre,
özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2009 yılındaki 397 seviyesinden 2010 yılında 375
seviyesine gerilemiştir. Ayrıca, İlk 5 ve ilk 10 şirketin toplam özkaynaklardaki payı da düşmüştür.
2010 yılında küçük ve orta ölçekli şirketlerin özkaynaklardaki payı bir miktar artarken, büyük
ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Sektörde aktif, kredi ve kâr yoğunlaşması ile kıyaslandığında
özkaynak yoğunlaşması daha düşük seviyededir. Bu durum, genel olarak şirket ölçeği
büyüdükçe yabancı kaynak kullanımının artma eğiliminde olmasının ve asgari sermaye
yükümlülüklerinin sonucudur.
Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve YoğunlaĢması Göstergeleri
60
50
600
%
500
40
400
30
300
20
200
Küçük Ölçekli
HHI
100
2008
2009
2010
23
36
372
36
52
397
22
44
375
26
39
35
100
31
42
27
100
23
47
30
100
2010
0
2009
2007
0
Orta Ölçekli
2008
10
Büyük Ölçekli
T.Özkaynaklar
2007
(%)
İlk 5 Şirket
22
İlk 10 Şirket
52
HHI
493
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
21
Orta Ölçekli
56
Küçük Ölçekli
23
Toplam
100
Son dönemlerde uygulanan düşük nominal faiz politikası sonucu faktoring sektöründe kârlılık
performansı önceki yıllara göre gerilemiştir. Ölçek bazında, büyük ölçekli şirketlerin toplam kâr
içindeki payı azalırken, orta ve küçük ölçekli şirketlerin payının arttığı görülmektedir. Aktif ve
özkaynak kârlılığı açısından küçük ölçekli şirketler görece daha iyi performansa sahiptir.
Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı
Net Dönem Kârı (%)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
2008
ROA
3,6
8,1
8,3
5,6
Dağılım
55,0
23,7
21,3
100
ROE
24,2
16,2
16,7
18,5
Dağılım
53,1
35,7
11,2
100
2009
ROA
2,1
5,1
2,5
3,1
ROE
14,3
16,3
6,2
13,0
Dağılım
30,5
40,0
29,6
100
2010
ROA
1,8
3,4
4,3
2,8
ROE
17,8
11,5
13,3
13,5
6.3. Finansman Sektörü Piyasa Yapısı
6.3.1.
ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler
Finansman sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 2010 yılında bir adet artmıştır. Aynı
dönemde sektörde şube sayısı değişmezken personel sayısı bir önceki yıla göre 39 adet artarak
551’e ulaşmıştır.
Grafik 6.3-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısındaki GeliĢmeler
12
10
600
%
550
8
Tüketici Fin. Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı(sağ eksen)
6
4
500
450
2
0
Tüketici Fin. Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı(sağ
eksen)
2007
9
3
2008
10
3
2009
10
1
2010
11
1
474
544
512
551
400
2007
2008
2009
2010
Ölçek bazında bakıldığında, 2010 yılında sadece küçük ölçekli şirket sayısının 1 adet artış
kaydettiği, büyük ve orta ölçekli şirket sayısının aynı düzeyde kaldığı görülmektedir. Finansman
şirketleri yeni müşteriler kazanma veya kredilerini genişletme çalışmalarını merkezden
yürüttüklerinden, 2010 yılsonu itibarıyla sektörde sadece bir şube bulunmaktadır. 2010 yılında
BDDK
120
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
müşteri sayısı bir önceki yıla göre 32.229 adet artmıştır. Bu artış büyük ve küçük ölçekli şirketlerin
müşteri portföylerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Bu dönemde, istihdam büyük ölçekli
şirketlerde yoğunlaşmaya devam etmektedir.
Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler
Büyük
Ölçekli
6
0
430
228.252
70
Tüketici Fin. Şirket Sayısı
Şube
Personel
Müşteri sayısı(adet)
Şirket başına personel sayısı
6.3.2.
2009
Orta
Küçük
Ölçekli Ölçekli
2
2
1
0
59
23
1.190
234
54
15
Toplam
10
1
512
229.676
54
Büyük
Ölçekli
6
1
476
260.472
79
2010
Orta
Küçük
Ölçekli Ölçekli
2
3
0
0
36
39
1.096
337
18
13
Toplam
11
1
551
261.905
50
YoğunlaĢma Göstergeleri
Finansman şirketleri sektöründe aktif yoğunlaşması 2010 yılında azalma kaydetmiştir. Buna göre,
HHI yoğunlaşma endeksi 2009 yılında 1804,2 seviyesinde iken 2010 yılında 1621,5 seviyesine
gerilemiştir. Ancak bankacılık dışı mali sektör içinde en yüksek yoğunlaşmanın finansman
şirketlerinde olduğu gözlemlenmektedir.
Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve YoğunlaĢma Göstergeleri
100
3000
%
80
60
2000
2008
2007
0
1000
2007
81
93
2626
2008
71
87
1941
2009
70
84
1804
2010
59
87
1622
93
7
0
100
87
12
1
100
91
8
1
100
92
7
1
100
2010
20
2009
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI
40
Aktif (%)
İlk 3 Şirket
İlk 5 Şirket
HHI
Ölçeğe göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Finansman şirketleri sektöründe 2010 yılında, ilk 3 şirketin payında azalma ve ilk 5 şirketin
payında artış görülmektedir. Sektörde küçük ölçekli şirketlerin payı değişmezken, büyük ölçekli
şirketlerin payı yükselmiş, orta ölçekli şirketlerin payı ise azalmıştır.
Tablo 6.3-3: Aktiflerde Ġlk 5 ġirket YoğunlaĢması
1
2
3
4
5
2009
VW Doğuş T.F.
Merc.-Benz F.Türk
Koç T.F.
Koç Fiat Kredi T.F.
TEB T.F.
Pay (%)
24,6
23,9
21,0
7,5
7,0
Kümülatif Pay (%)
24,6
48,5
69,5
77,0
84,0
2010
Merc.-Benz F.Türk
Koç T.F.
VW Doğuş T.F.
TEB T.F.
Koç Fiat Kredi T.F.
Pay (%)
20,9
19,3
18,5
17,2
11,1
Kümülatif Pay (%)
20,9
40,2
58,7
75,9
87,0
Finansman sektöründe kredi yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2010 yılında HHI endeksinin
gerileyerek 2009 yılındaki 1954 seviyesinden 1691 seviyesine indiği görülmektedir. Ölçek
bazında bakıldığında, sektördeki kredilerin %90’ından fazlasını büyük ölçekli şirketlerin
kullandırdığı görülmektedir. Bu dönemde orta ölçekli finansman şirketlerinin kredi paylarının bir
önceki yıla göre düştüğü, büyük ölçekli şirketlerde ise arttığı gözlemlenmektedir.
BDDK
121
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 6.3-2: Kredi Dağılımı ve YoğunlaĢma
100
3.000
%
80
60
2.000
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI(sağ eksen)
40
20
0
T. Krediler (%)
2007
İlk 3 Şirket
81,7
İlk 5 Şirket
93,1
HHI
2641
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
93,1
Orta Ölçekli
6,9
Küçük Ölçekli
0
Toplam
100
2008
75
89
2093
2009
73
87
1954
2010
59
90
1691
89
11
0
100
92
8
1
100
93
6
1
100
1.000
2007
2008
2009
2010
Tüketici finansmanı sektöründe özkaynak yoğunlaşması, 2010 yılında azalma kaydetmiştir.
Özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2009 yılındaki 1.727 seviyesinden 2010 yılında
1.636 seviyesine gerilemiştir. Büyük ölçekli şirketlersektör özkaynaklarının %88,6 ile diğerlerinden
çok yüksek bir orana sahiptir. Aynı zamanda 2010 yılında büyük ve küçük ölçekli şirketlerin
özkaynak yoğunlaşma oranı bir önceki yıla göre artış kaydederken, orta ölçekli şirketlerin
payında azalma yaşanmıştır.
Grafik 6.3-2: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma
100
3.000
%
80
2.000
60
40
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI
1.000
20
0
0
2007
2008
2009
2010
T. Özkaynaklar
2007
(%)
İlk 3 Şirket
73,5
İlk 5 Şirket
89,1
HHI
2209
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
89,1
Orta Ölçekli
8
Küçük Ölçekli
2,9
Toplam
100
2008
2009
2010
56
72
1800
61
83
1727
60
77
1636
72
20
8
100
78
17
5
100
89
4
8
100
2010 yılında tüketici finansman sektöründe toplam kâr içinde büyük ve küçük ölçekli şirketlerin
payı artarken orta ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Tüketici finansman sektörünün aktif ve
özkaynak kârlılığı ölçek bazında değerlendirildiğinde, 2010 yılında büyük ve küçük ölçekli
şirketlerin kârlılığında bir önceki yıla göre artış görülürken, küçük ölçekli şirketlerinkinde düşüş
gözlenmektedir.
Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı
Net Dönem Kârı (%)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
BDDK
Dağılım
80,8
17,1
2,1
100
2007
ROA
1,1
3,1
11,5
1,3
ROE
15,0
35,1
12,1
16,5
Dağılım
87,1
11,9
0,9
100
122
2008
ROA
0,3
-1,4
5,0
0,1
ROE
4,1
-10,8
6,8
8,0
Dağılım
78,7
25,8
-4,5
100
2009
ROA
0,3
1,0
-1,1
0,3
ROE
3,3
5,0
-2,7
3,2
Dağılım
99,7
6,6
-6,3
100
2010
ROA
1,0
0,9
-5,0
0,9
ROE
12,9
21,1
-9,4
11,6
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
7. FĠNANSALLAġMA VE FĠNANSAL DERĠNLEġME
7.1. FinansallaĢma
Finansallaşma, ulusal ve küresel ekonomide finansal hizmetlerin ve finansal hareketlerin
ekonomi içindeki ağrılığındaki artışı ifade etmektedir. Finansallaşma, bir yanı ile finansal
piyasaların öneminin artması, bir ekonomideki finansal aktörlerin sayısının ve ağırlığının artması
olarak görülmektedir. Diğer bir yanıyla ise, finansal olmayan kuruluşların dahi finansal dürtülerle
karar alması olarak ifade edilmektedir. Sonuç olarak, temelde finansallaşma, finansal
piyasaları ve sermaye hareketleri serbestleşmiş ekonomilerin bir kavramı olarak ortaya
çıkmaktadır. Finansallaşma belirli açılardan gelişmişlik göstergesi olarak değerlendirilirken,
özellikle bölüşüm ve finansal risklerdeki yükselme yönündeki olumsuz etkileriyle de, ekonomi
kuramının yeni tartışılan kavramlarının başında gelmektedir
Finansal hizmetlerin ve akımların ağırlığının ölçümünde ise zaman içinde farklı yaklaşımların
oluştuğu görülmektedir. Bu yaklaşımların çıkış noktaları ve sonuç önermeleri farklılaşmakla
birlikte, bir takım ekonomik ve finansal göstergelerin ortak olarak incelendiği görülmektedir. Bu
göstergeler, küresel sermaye hareketlerine ilişkin olanlar, ulusal sermaye piyasasına yönelik
veriler, borç piyasası göstergeleri ve istihdam göstergeleri olarak gruplandırılabilir. Ayrıca, milli
gelir ile ilişkili olan finansal derinleşme göstergeleri de bir küme halinde finansallaşma
olgusunun incelenmesinde yardımcı değişkenler olarak kullanılmaktadır.
7.1.1.
Sermaye Hareketleri
Finansallaşma göstergelerinin temelinde finansal hizmetlerin sunumunun serbestleşmesinin yer
aldığı görülmektedir. Sermaye finans hesaplarında belirli düzeyde bir serbestlik olmadan,
finansal hizmetlerin ekonomi içindeki ağırlığının artması mümkün gözükmemektedir. Bu itibarla,
bir çok araştırmada öncelikle küresel özel sermaye hareketlerinin hacminin temel bir değişken
olarak izlendiği görülmektedir. Paincheira (2009) 20 , sermaye hareketlerindeki artışın yurtiçi
ekonomik aktivitenin finansallaşması ile arttığını ifade etmektedir. Artan sermaye hareketlerinin
portföy yatırımı ağırlıklı olmasının, bu süreci daha da desteklediği ifade edilmektedir.
Grafik 7.1-1: Uluslar arası Sermaye Hareketleri
3,0 3.000
3.000
Milyar Dolar
Doğrudan Yatırım
Gelişmiş Ekonomiler
2.500
2,5
Gelişmiş Ekonomiler
2.500
2.000
Gelişmekte Olan Ekonomiler
2.000
4,5
Milyar Dolar
2,0
1.500
Küresel Hacim (Net)
1.500
Portföy Yatırımı
Gelişmekte Olan Ekonomiler
3,5
Küresel Hacim (Net)
3,0
2,5
Türkiye (Sağ Eksen)
1,5
Türkiye (Sağ Eksen)
2,0
1.000
1.000
1,0
500
0,5
0
0,0
-500
4,0
1,5
500
1,0
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
0,5
0,0
Kaynak: IMF
P. Paincheira (2009), “Developing Countries in the Era of Financialisation: From Deficit Accumulation to Reserve
Accumulation” Research on Money and Finance Discussion Papers No 4.
20
BDDK
123
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Son 10 yılık dönem incelediğinde, 2007 yılında yaşanan küresel krizin, küresel ölçekte sermaye
hareketlerini olumsuz etkilediği görülmektedir. Küresel doğrudan yabancı yatırım hacmi 20012008 döneminde 2,5 trilyon dolara ulaşmış ve 2009 yılında yaşanan büyük durgunluğa paralel
bir biçimde 1,3 trilyon doların altına inmiştir. Bu tür sermaye hareketlerinden Türkiye’nin aldığı
pay ise oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Ancak, 2005-2008 döneminde Türkiye’de
gerçekleştirilen özelleştirmelerin etkisiyle göreli bir akım artışı sağlanmıştır.
Portföy akımlarına bakıldığında, küresel hacmin 2005 yılında 2,8 trilyon dolara yükseldiği
görülmektedir. Başlangıcında küresel kriz tüm akımları etkilerken, en belirgin daralmanın söz
konusu yatırımlarda olduğu görülmektedir. Küresel ölçekte, 2008 yılı itibarıyla net portföy
akımları sıfırlanmıştır. Ancak 2009 yılı itibarıyla küresel toparlamayla birlikte, net akımların
yeniden hızlandığı gözlenmiştir.
Tablo 7.1-1: G-20 Ülkeleri Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Milyar dolar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
159,2 142,4
154,5 149,6
316,2
36,2
244,9
414,0
351,1
268,7
ABD
Avrupa Birliği (*)
4,7
3,6
5,0
13,6
17,5
22,5
55,7
130,5
130,2
48,9
59,7
39,3
19,6
5,2
20,0
77,0
119,2
163,7
137,2
60,1
Almanya
0,9
0,2
-0,6
0,8
0,7
1,3
2,4
1,5
1,4
0,7
Arjantin
3,3
12,0
7,8
17,2
11,1
-33,9
23,9
20,0
38,1
v.y.
Avustralya
246,3
61,8
50,3
65,6
94,0
80,8
85,6
328,1
163,2
46,7
Birleşik Krallık
2,3
-2,3
2,5
0,3
9,5
2,5
28,2
7,1
20,5
-10,1
Brezilya
0,9
6,9
2,5
-0,2
1,8
11,3
21,2
17,0
53,5
43,9
Çin
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
3,4
3,1
2,7
4,7
5,9
3,0
Endonezya
174,3
87,0
50,6
53,4
56,9
113,8
111,4
167,1
165,2
147,1
Fransa
0,3
-3,5
-0,4
0,6
1,3
0,9
5,9
3,0
-2,1
1,8
G. Afrika
0,5
1,4
1,7
1,9
2,2
3,0
14,3
17,3
18,4
14,9
Hindistan
12,1
21,8
17,3
9,0
19,3
40,8
42,5
92,1
42,9
43,7
İtalya
31,5
38,5
32,0
28,8
31,0
45,4
50,2
73,5
130,8
74,6
Japonya
44,5
36,2
26,8
23,6
42,6
27,6
46,4
57,7
82,2
40,4
Kanada
5,0
2,4
2,6
3,4
4,7
4,3
8,1
15,6
18,9
10,6
Kore
v.y.
4,4
0,9
1,3
4,4
6,5
5,8
8,3
1,2
7,6
Meksika
3,2
2,5
3,5
9,7
13,8
12,8
23,2
45,9
55,6
44,5
Rusya
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-0,4
0,0
-0,1
3,5
2,2
S. Arabistan
0,9
0,5
0,1
0,5
0,8
1,1
0,9
2,1
2,6
1,6
Türkiye
44,0
18,4
8,6
15,7
26,1
50,8
76,6
49,9
50,2
26,9
İsviçre
1,337.3 722.9 660.4 666.9 1,008.1 1,067.5 1,502.9 2,485.1 2,091.0 1,251.2
Küresel Hacim
Kaynak: IMF. (*) Bölgesel içi akımla netleştirilmiş veriler.(**) 2004-2009 Yıllık ortlama artış oranı
Küresel
Pay
(2009)
21,5
3,8
4,8
0,1
3,0
3,7
-0,8
3,5
0,2
11,8
0,1
1,2
3,5
6,0
3,2
0,8
0,6
3,6
0,2
0,1
2,1
100,0
20042009(**)
-3,2
22,8
24,6
0,9
36,2
-13,1
-201,3
89,2
-2,9
20,9
6,7
46,8
17,8
19,2
-1,1
17,8
11,4
26,4
14,7
0,6
4,4
G-20 ülkelerinde doğrudan yatırım girişleri incelendiğinde, 2009 yılı itibarıyla en yüksek
payı %21,5 ile ABD’nin aldığı, Türkiye’nin ise %0,1 paya sahip olduğu görülmektedir. Çin ve
Hindistan %3,5 pay alırken, Meksika %0,6 ve Rusya %3,6 paya sahiptirler. Portföy yatırımları
açısından benzer bir gelişme görülmekte olup, yine en yüksek pay %22,9 ile ABD’nindir.
Bununla birlikte, 2009 yılı itibarıyla Türkiye’nin payı %0,2’ye yükselmiştir. Net portföy yatırımlarının
doğası itibarıyla dalgalı (volatil) olduğu göz önünden kaçırılmaması gerekmektedir. Özellikle
küresel finansal krizin en derin hissedildiği 2008 yılında gelişmiş ekonomilerdeki negatif akımlar
dikkat çekmektedir.
Sonuç itibarıyla 2000’li yılların başıdan itibaren, küresel finansal krize kadar olan dönemde
sermaye hareketleri yönünden finansallaşmanın hızlı bir artış içinde olduğu görülmektedir. Bu
durumda, gelişmiş ülkelerin başat aktör olduğu, ancak aynı zamanda gelişmekte olan
ekonomilerinde güçlü bir biçimde finansallaştığı izlenmektedir.
BDDK
124
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 7.1-2: G-20 Ülkeleri Portföy Yatırımları
Milyar dolar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
127,9
90,6
48,6
123,1
177,4
257,5
ABD
Avrupa Birliği
2.1
2.5
6.1
7.5
10.4
23.7
191,6
111,7
57,9
52,5
128,6
257,3
Almanya
1,3
-0,2
-0,5
0,1
0,1
-1,4
Arjantin
10,9
10,1
16,8
8,2
24,6
21,3
Avustralya
97,2
124,7
-1,2
58,4
259,5
273,4
Birleşik Krallık
1,7
0,8
0,3
-0,2
0,8
1,8
Brezilya
11,3
20,7
12,1
-3,0
-6,5
26,2
Çin
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-0,4
1,1
Endonezya
97,4
85,5
84,6
192,7
232,5
243,6
Fransa
3,7
5,3
0,9
0,1
1,0
0,9
G. Afrika
0,1
0,1
0,0
v.y.
0,0
0,0
Hindistan
80,3
36,2
15,3
57,4
26,4
108,1
İtalya
83,4
106,8
85,9
176,3
173,8
196,4
Japonya
43,0
24,4
18,6
13,8
18,9
44,2
Kanada
0,5
5,5
5,0
4,4
9,9
14,1
Kore
-3,1
-2,1
-1,8
-1,2
1,8
3,3
Meksika
0,4
-0,1
0,8
2,2
3,8
10,7
Rusya
9,4
2,8
-7,6
18,7
26,7
-0,4
S Arabistan
0,6
0,8
2,1
1,4
1,4
1,2
Türkiye
23,2
43,1
29,2
32,9
42,4
53,3
İsviçre
1,306.4 1,208.2 742.0 1,432.9 1,906.7 2,560.4
Küresel Hacim
Kaynak: IMF (*) 2004-2009 Yıllık ortalama artış oranı
7.1.2.
2006
2007
2008
2009
498,9
390,8
-285,9
393,5
18.0
28.4
203,4
199,9
0,0
0,0
43,9
77,3
257,0
179,7
-0,5
-0,3
110,4
2,3
1,8
4,4
325,4
281,8
2,2
3,4
0,0
-0,2
61,7
-1,6
71,0
123,5
69,4
42,8
28,0
56,4
6,0
4,7
-6,3
10,0
12,0
5,5
4,0
2,1
41,7
20,3
2,835.2 2,521.8
18.2
17.0
-23,1
101,6
0,0
0,0
-3,0
v.y.
-199,7
239,2
-1,9
-4,1
-32,8
-9,9
1,3
0,1
142,7
84,1
6,7
1,9
0,0
0,2
-107,4
53,3
189,6
160,3
-10,0
6,2
-23,5
-1,3
5,3
6,2
7,8
10,4
3,9
20,1
1,3
2,7
65,6
35,4
-29.9
1,714.8
Küresel
Pay
(2009)
22,9
1,0
5,9
0,0
v.y.
13,9
-0,2
-0,6
0,0
4,9
0,1
0,0
3,1
9,3
0,4
-0,1
0,4
0,6
1,2
0,2
2,1
100,0
20042009 (*)
17,3
10,4
-4,6
-1,6
-240,6
8,8
-183,3
-18,4
15,0
53,4
15,1
-1,6
-19,9
-166,6
28,7
22,1
-5,5
14,5
-3,5
-2,1
Küresel Finansal Varlıklar, Türev ĠĢlemler, Uluslararası Bankacılık Faaliyetleri
Ekonomilerin gelişmesi ve büyümesine paralel bir biçimde, hanehalkı elinde bulunan finansal
aktiflerin hacminde de bir gelişme görülmektedir. Uluslar arası düzeyde Küresel Finansal
Varlıklar Raporu ile incelenen sözkonusu aktif büyüklüğü de, finansallaşma açısından önemli bir
gösterge olarak değerlendirilmektedir. Küresel finansal varlık tanımı ise esas olarak, mevduat,
hisse senedi, sigorta ve diğer finansal varlıklardan derlenen hanehalkı servet stokunu ifade
etmektedir.
Tablo 7.1-3: Finansal Varlık Büyüklüğü
GSYH
Banka
Hisse
Bono
Toplam
Dünya
(Trilyon Dolar)
2001
2009
31,0
57,8
79,0
92,9
29,0
47,1
42,0
92,0
150,0
232,2
Asya
2001
10,4
8,5
4,5
3,0
6,2
2009
13,6
10,7
11,5
4,3
8,3
Küresel Hacim içinde Pay (%)
L.Amerika
2001
2009
6,1
6,9
2,0
2,8
1,4
4,7
1,7
2,5
1,8
3,1
Yükselen Avrupa
2001
2009
2,7
5,6
0,6
1,8
0,3
2,1
0,7
1,0
0,6
1,5
Kaynak:FTKMC-Credit Suisse
Allianz tarafından tahmin edilen küresel hacim ülkeler itibarıyla detay sunmaktadır. 2009 yılı
verilerine göre, toplam küresel finansal varlıklarda ABD’nin payının %38,9 olduğu görülmektedir.
Türkiye’nin payı ise %0,7 düzeyindedir. Ancak yıllık %14,9’luk artış oranı dikkat çekicidir. Allianz
raporuna göre küresel ölçekte finansal varlık büyümesinin 2001’den bu yana ortalaması %3,7
seviyesindedir.
2009 yılı itibarıyla 118,5 trilyon dolar olan, 2010 yılı geçici verilerine göre ise 200 trilyon dolara
yaklaşan bu finansal varlık büyüklüğü 62,9 trilyon dolarlık küresel hasılanın üç katından fazlaya
ulaşmıştır. Bu, 2001 yılında 150 trilyon dolar olan varlıkların küresel krize rağmen %30 civarında
artması demektir.
BDDK
125
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 7.1-4: Finansal Varlık Büyüklüğü
Finansal Varlıklar
Fert Başına GSYH
Fert Başına Finansal Varlık Finansal Varlık Dağılımı
Yıllık % Değ.
(Milyar Dolar)
(Dolar)
(Dolar)
(%)
29,7
AB
33.903
29.640
54.970
40,4
ABD
46.128
6,8
48.316
146.598
14,2
Japonya
16.240
2,3
40.984
127.722
5,9
Almanya
6.730
5,4
43.631
81.907
5,9
Birleşik Krallık
6.726
12,6
37.941
109.258
4,8
Fransa
5.517
9,0
45.480
88.506
4,4
İtalya
5.075
2,9
37.510
84.772
4,3
Çin
4.888
29,3
4.181
3.632
2,6
Kanada
2.913
3,4
40.596
86.776
1,9
Avustralya
2.197
14,0
53.309
103.199
1,6
İsviçre
1.785
7,0
70.113
235.872
1,5
Güney Kore
1.729
18,4
22.120
35.757
1,0
Brezilya
1.095
9,0
10.391
5.654
0,8
Hindistan
938
23,0
1.302
784
0,7
Türkiye
810
14,9
14.449
11.266
0,7
Meksika
808
13,2
9.043
7.374
0,2
Rusya
285
26,6
9.185
2.024
0,2
Güney Afrika
222
2,6
6.594
4.438
0,2
Endonezya
176
22,3
2.514
766
0,0
Arjantin
49
25,0
7.513
1.233
2,2
İspanya
2.525
3,20
34.229
56.237
1,9
Hollanda
2.194
5,20
51.271
132.244
1,1
Belçika
1.297
13,10
47.005
121.772
0,7
Danimarka
758
9,20
61.273
138.646
0,6
Avusturya
634
-2,10
49.555
75.774
0,5
Portekiz
562
3,30
23.083
52.448
0,4
İrlanda
442
7,10
50.683
98.047
0,4
Yunanistan
413
4,50
30.655
37.106
0,3
Polonya
333
4,10
12.373
8.750
0,2
Çek Cumhuriyeti
179
14,80
19.085
17.290
0,1
Macaristan
146
8,20
13.921
14.599
0,1
Romanya
131
31,50
7.857
6.160
0,1
Slovenya
58
8,00
24.885
28.396
0,0
Slovak Cumhuriyeti
56
10,60
16.877
10.354
0,0
Bulgaristan
48
7,40
6.365
6.340
0,0
Estonya
33
5,90
14.760
24.577
0,0
Litvanya
30
-5,60
11.679
9.396
0,0
Letonya
16
-4,70
11.961
6.768
100,0
Dünya
114.166
25.267
Kaynak: Allianz. Not: Mevduat, hisse senedi, sigorta ve diğer finansal varlıklardan derlenen hanehalkı servet stokunu ifade
etmektedir. Türkiye verisi BDDK tarafından hesaplanmıştır.
2009
Allianz raporu bulgularına göre, küresel ölçekte finansallaşma 2001 sonrasında yatay bir seyir
arz etmiştir. Küresel finansal varlıkların bu dönemdeki ortalama nominal artış oranı (%3,7),
küresel gelirdeki artışın altında kalmıştır.
Epstein(2005) 21 ve Paincheira (2009) küresel sermaye akımlarına ilave olarak, artan türev
işlemlerin ve sınır ötesi bankacılık faaliyetlerinin küresel ve ulusal düzeyde finansallaşma için
temel göstergelerden biri olduğunu belirtmektedirler. Bu yaklaşıma göre, söz konusu faaliyetler
yine finansal sektörün genel ekonomik aktivite içindeki göreli payını artırmakta, ekonomik
birimlerin kararlarında belirgin rol oynamaktadırlar. Bu durum finansal gelişmişliğin büyümeye
sağladığı olumlu katkıların yanında, ekonomik ilişkilerin ve piyasa bilgisinin karmaşıklaşması ile
risk unsuru olarak da değerlendirilmektedir. Nitekim 2007-2009 döneminde küresel ölçekte
yaşanan finansal krizin ana nedenlerinden biri olarak toksik varlıklar gösterilmiştir.
Epstein, Gerald A. (2005). “Introduction: Financialization and the World Economy” in Gerald A. Epstein (ed.)
Financialization and the World Economy, Cheltenham: Edward Elgar.
21
BDDK
126
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
800
700
450
Milyar dolar
türev işlemler/nosyonel
değer
70
Trilyon Dolar
400
300
500
400
60
Döviz ve Faiz
CDS (Sağ eksen)
Hisse Senedi (Sağ eksen)
350
600
50
250
40
200
30
300
150
200
100
100
50
10
0
0
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
20
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2003
2004
2001
2002
1999
2000
0
1998
Thousands
Grafik 7.1-2: Küresel Tezgahüstü Türev ĠĢlem Hacmi ve Türleri
Kaynak:BIS, ISDA
Uluslararası bankacılık faaliyetleri ve türev işlemler piyasasının temel veri kaynağı olan BIS’e
bakıldığında, raporlama yapan ülkelerin verilerinden derlenen küresel tezgâh üstü türev
işlemler hacminin 2000’li yıllarda, bilgi teknolojilerindeki gelişmenin desteği ile hızla arttığı
görülmektedir. Ancak, 2007 ikinci yarısındanitibaren, bu piyasada bir duraklama
gözlenmektedir.
Tablo 7.1-5: Türleri Ġtibarıyla Türev ĠĢlemleri
Toplam
Döviz Kuru Sözleşmeleri
Forward
Swap
Opsiyon
Faiz Oranı Sözleşmeleri
Forward
Swap
Opsiyon
Hisse Senedi Sözleşmeleri
Forward+Swap
Opsiyon
Emtia Sözleşmeleri
Altın
Diğer Emtia
Forward+Swap
Opsiyon
CDS
Tek İsimli
Çoklu İsim
Endeks Ürünler
Diğer
Kaynak:BIS
2005
299,3
31,4
15,9
8,5
7,0
212,0
14,3
169,1
28,6
5,8
1,2
4,6
5,4
0,3
5,1
1,9
3,2
13,9
10,4
3,5
2006
418,1
40,3
19,9
10,8
9,6
291,6
18,7
229,7
43,2
7,5
1,8
5,7
7,1
0,6
6,5
2,8
3,7
28,7
17,9
10,8
30,8
43,0
Trilyon Dolar
2007
2008
585,9
598,1
56,2
50,0
29,1
24,5
14,3
14,9
12,7
10,6
393,1
432,7
26,6
41,6
309,6
341,1
57,0
50,0
8,5
6,5
2,2
1,6
6,2
4,8
8,5
4,4
0,6
0,4
7,9
4,0
5,1
2,5
2,8
1,6
58,2
41,9
32,5
25,7
25,8
16,1
61,4
62,7
2009
603,9
49,2
23,1
16,5
9,5
449,9
51,8
349,3
48,8
5,9
1,7
4,3
2,9
0,4
2,5
1,7
0,8
32,7
21,9
10,8
63,3
2010
601,0
57,8
28,4
19,3
10,1
465,3
51,6
364,4
49,3
5,6
1,8
3,8
2,9
0,4
2,5
1,8
0,7
29,9
18,1
11,8
7,5
39,5
2005
100,0
10,5
5,3
2,8
2,3
70,8
4,8
56,5
9,6
1,9
0,4
1,5
1,8
0,1
1,7
0,6
1,1
4,6
3,5
1,2
2006
100,0
9,6
4,8
2,6
2,3
69,7
4,5
54,9
10,3
1,8
0,4
1,4
1,7
0,2
1,5
0,7
0,9
6,9
4,3
2,6
10,3
10,3
Yüzde Dağılım
2007
2008
100,0
100,0
9,6
8,4
5,0
4,1
2,4
2,5
2,2
1,8
67,1
72,3
4,5
6,9
52,8
57,0
9,7
8,4
1,4
1,1
0,4
0,3
1,1
0,8
1,4
0,7
0,1
0,1
1,3
0,7
0,9
0,4
0,5
0,3
9,9
7,0
5,5
4,3
4,4
2,7
10,5
10,5
2009
100,0
8,1
3,8
2,7
1,6
74,5
8,6
57,8
8,1
1,0
0,3
0,7
0,5
0,1
0,4
0,3
0,1
5,4
3,6
1,8
10,5
2010
100,0
9,6
4,7
3,2
1,7
77,4
8,6
60,6
8,2
0,9
0,3
0,6
0,5
0,1
0,4
0,3
0,1
5,0
3,0
2,0
1,2
6,6
BIS verilerine göre sözleşme türleri itibarıyla türev işlemler (nosyonal değerler) incelendiğinde en
büyük payın faiz oranı sözleşmelerinde olduğu görülmektedir (2010 yılında %77,4). Bu sözleşme
türünün de en ağırlıklı kalemini faiz swapları oluşturmaktadır (2010 yılında faiz
sözleşmelerinin %78,3’ü). Küresel kriz sonrasında CDS’lerin payında ise %9,9’dan %5’e bir düşüş
gözlenmektedir.
Ülkeler itibarıyla türev işlem hacimlerine bakıldığında, piyasanın ABD ağırlıklı bir yapısı olduğu
görülmektedir. ABD’de OCC raporlarından da görülebileceği gibi en büyük 25 ticari
bankanın %99’unu oluşturduğu bir türev işlemler piyasası görülmektedir. Bu küresel bankalar
aracılığı ile tüm dünyadaki toplam türev işlemlerinin piyasa değerinin yarısıdan fazlasının
gerçekleştirildiği tespit edilmektedir. Türev işlemler hacmindeki güçlü artışın finansallaşmaya
önemli katkı sağladığı görülmektedir.
BDDK
127
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 34: Türev ĠĢlemler Küresel Görünümü
Finansal işlemlerin taşıdıkları çeşitli risklerden korunmak amacıyla ortaya çıkan türev ürünler küresel
düzeyde önemli bir hacme ve yaygınlığa ulaşmıştır. Türev işlemlere ilişkin en kapsamlı tarihsel veri seti
BIS tarafından derlenmektedir. Bu veri seti, G10 ülkeleri ve İsviçre’nin Merkez Bankaları 1998 yılından
itibaren faiz, para ve hisse senedi bazında vadeli işlemler, swaplar ve opsiyon bilgilerini içermektedir.
Bu kapsamda, izleyen tabloda 2004-2010 dönemi için BIS’e yapılan raporlamalardan elde edilen
türev işlemler piyasalarının gelişimi sunulmaktadır. Türev işlemlerin dağılımında dönem boyunca
belirgin bir değişiklik yaşanmamış, faiz swapları görece ağırlığını korumuştur. Son yıllarda türev
işlemlerin artışında bir duraklama gözlenmektedir.
Tablo: Küresel Boyutta Türev ĠĢlemler
Milyar Dolar
Vadeli Döviz İşlemleri
Para Swapları
Faiz Swapları
CDS
Diğer
Toplam
% Pay
2004
2005
2006
2007
2008
14.951
15.873
19.882
29.144
8.223
8.504
10.792
14.347
150.631 169.106 229.693 309.588
28.650
58.244
Yıllık % Art.
2009
2010
2009
24.494
23.129
28.434
3,8
4,7
-5,6
22,9
14.941
16.509
19.271
2,7
3,2
10,5
16,7
341.128 349.288 364.378
57,8
60,6
2,4
4,3
29.898
5,4
5,0
-21,9
-8,5
182.281 159.068
30,2
41.883
32.693
2010 2009 2010
6.396
13.908
78.427
91.870
129.114
174.610 175.703
26,5
3,7
-12,7
258.628 299.261
418.131
585.932 598.147 603.900 601.048 100,0 100,0
1,0
-0,5
Kaynak: BIS
Türk bankacılık sektöründe türev işlemler 2008 yılında yaşanan düşüşün ardından büyüme sürecine
devam etmektedir. Bununla birlikte, türev işlemlerin toplam bilançoya oranı 2004 yılındaki %13’lük
düzeyinden 2010 yılında %39’a yükselmiştir. Türev işlemler içerisinde para swapları ağırlığını
korumaktadır. BIS’e raporlanan türev işlemlerin büyüklüğü ile kıyaslandığında, Türk bankacılık
sektörünce yapılan türev işlemlerin istikrarlı artışına rağmen, hacim olarak hala çok sınırlı olduğu
görülmektedir.
Tablo: Türk Bankacılık Sektöründe Türev iĢlemler
Milyar $
% Pay
Yıllık % Art.
2004
2005
2006
2007
2008
2009
7
10
17
30
22
23
30
14
12
Para Swapları
15
24
38
51
66
73
114
44
Faiz Swapları
0
2
5
14
21
35
49
21
v.y.
v.y.
0
2
2
1
1
6
13
16
41
20
36
29
49
76
138
130
167
Vadeli Döviz İşlemleri
CDS
Diğer
Toplam
2010 2009 2010 2009 2010
4
32
45
11
56
19
67
42
0
0
-53
13
59
22
23
82
64
253
100
100
28
52
Kuzey Amerika ve Avrupa’nın tüm future piyasasının %90’nı, opsiyon piyasasının ise %85’inin
üzerinde paya sahip olduğu görülmektedir.
BIS’e raporlama yapan ülkelerinin bankacılık sektörlerinin uluslar arası pozisyonlarının hacmine
bakıldığında, 2000-2010 döneminde küresel krizdeki duraklamaya rağmen 30 trilyon dolara
ulaşıldığı ve bu düzeyin korunduğu görülmektedir. Raporlama yapan G-20 ülkelerine bu
pozisyon içerisindeki ağırlıkları incelendiğinde, Birleşik Krallık ve ABD’nin yüksek payı dikkat
çekmektedir. Türkiye ise hacim olarak son 10 yılda, iki katın üzerinde büyüdüğü halde, küresel
hacimden ancak %0,1 pay amaktadır.
Sınır ötesi bankacılık faaliyetlerindeki son beş yıllık dönemdeki yıllık ortalama %7,8 oranındaki
artış, oldukça güçlü bir artışa işaret etmektedir. Küresel finansal piyasaların entegrasyonundaki
artışın da bir göstergesi olarak kabul edilen bu göstergedeki artış, finansallaşmadaki yükselişi
desteklemektedir.
BDDK
128
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 7.1-6: Bölgeler Ġtibarıyla Future ve Opsiyon ĠĢlemleri
Milyar Dolar
2008
Tüm Piyasalar
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Kuzey Amerika
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Avrupa
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Asya-Pasifik
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Diğer Piyasalar
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
19,508.1
18,732.3
125.1
650.7
10,138.2
9,818.8
60.8
258.5
6,506.3
6,252.3
5.3
248.8
2,466.3
2,327.1
7.7
131.5
397.2
334.0
51.3
11.9
Tüm Piyasalar
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Kuzey Amerika
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Avrupa
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Asya-Pasifik
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Diğer Piyasalar
Faiz Oranı
Döviz Kuru
Hisse Senedi
Kaynak:BIS
38,236.2
33,978.8
129.3
4,128.1
19,533.5
17,788.9
45.0
1,699.5
18,115.7
15,879.5
0.6
2,235.6
219.4
83.8
135.6
367.6
226.6
83.7
57.4
Tutar
2009
2010 2010 Pay
Future
21,737.9
22,311.9
100.0
20,627.7
21,013.4
94.2
144.3
170.2
0.8
965.9
1,128.3
5.1
10,720.9
11,863.5
53.2
10,284.9
11,351.1
50.9
90.7
114.8
0.5
345.3
397.6
1.8
8,053.4
6,345.1
28.4
7,608.7
5,816.6
26.1
2.7
2.5
0.0
441.9
526.0
2.4
2,408.3
3,168.6
14.2
2,250.6
2,982.8
13.4
9.7
1.5
0.0
148.1
184.2
0.8
555.4
934.7
4.2
483.5
862.9
3.9
41.2
51.4
0.2
30.7
20.4
0.1
Opsiyon
51,379.6
45,634.6
100.0
46,428.7
40,930.0
89.7
147.3
144.2
0.3
4,803.5
4,560.3
10.0
23,874.9
24,353.4
53.4
21,817.7
22,070.2
48.4
65.3
72.3
0.2
1,991.9
2,210.9
4.8
26,322.6
19,247.2
42.2
23,905.0
17,320.8
38.0
0.3
0.3
0.0
2,417.2
1,926.1
4.2
310.4
383.3
0.8
7.2
3.5
0.0
0.3
0.0
303.3
379.4
0.8
871.7
1,650.7
3.6
698.9
1,535.5
3.4
81.7
71.3
0.2
91.1
43.9
0.1
2009
İşlem Hacmi
2010
2010 Pay
1,126,516.5
1,016,361.6
24,598.7
85,556.1
599,025.0
543,950.8
19,606.8
35,467.4
449,387.1
420,030.6
78.8
29,277.7
63,125.2
43,808.5
552.4
18,764.3
14,979.2
8,571.7
4,360.8
2,046.7
1,380,537.4
1,235,907.5
35,771.2
108,858.7
729,195.9
658,193.5
28,649.0
42,353.4
533,296.2
498,836.1
255.2
34,204.8
92,273.7
60,899.7
1,594.4
29,779.6
25,771.7
17,978.1
5,272.6
2,520.9
100.0
89.5
2.6
7.9
52.8
47.7
2.1
3.1
38.6
36.1
0.0
2.5
6.7
4.4
0.1
2.2
1.9
1.3
0.4
0.2
533,634.9
434,601.0
1,980.3
97,053.6
216,390.4
188,438.5
657.5
27,294.3
258,556.9
240,483.9
7.7
18,065.4
52,751.4
2,825.0
606,661.8
468,872.0
3,048.5
134,741.3
261,543.9
225,342.9
1,600.9
34,600.2
251,485.3
233,930.0
5.1
17,550.2
82,757.4
2,605.3
6.2
80,145.8
10,875.2
6,993.8
1,436.3
2,445.1
100.0
77.3
0.5
22.2
43.1
37.1
0.3
5.7
41.5
38.6
0.0
2.9
13.6
0.4
0.0
13.2
1.8
1.2
0.2
0.4
2010
Yılı Pay
11,9
8,9
0,8
18,3
0,2
8,3
0,2
0,3
0,1
2,7
1,9
9,4
1,5
0,1
0,1
100,0
2004-2010
12,5
3,8
15,5
6,5
22,3
8,0
10,5
12,7
10,1
-2,2
7,1
11,1
19,5
21,5
7,6
7,8
49,926.4
5,936.2
2,853.6
1,315.1
1,767.5
Tablo 7.1-7: G-20 Ülkelerinde Bankaların Sınırötesi Alacakları
2000
2001
2002
2003
2004
ABD
951
1.115
1.159
1.398
1.771
Almanya
975
1.087
1.384
1.786
2.151
Avustralya
40
40
51
84
108
Birleşik Krallık
2.094
2.219
2.514
3.093
3.787
Brezilya
...
...
15
22
21
Fransa
640
673
825
1.036
1.573
G.Afrika
...
...
...
...
...
G.Kore
...
...
...
...
...
Hindistan
...
17
14
14
17
İsviçre
740
711
805
850
921
İtalya
189
166
241
303
384
Japonya
1.198
1.159
1.232
1.334
1.501
Kanada
99
112
120
146
153
Meksika
...
...
...
8
11
Türkiye
18
15
14
15
21
Tüm Ülkeler
10.774 11.626
13.316 16.012 19.199
Kaynak:BIS, (*) 2004-2010 Yıllık ortalama artış oranı
BDDK
2005
1.924
2.133
100
4.130
26
1.919
...
58
19
966
385
1.771
179
27
20
21.134
129
2006
2.383
2.794
147
5.185
36
2.196
...
69
26
1.122
497
1.903
241
24
35
26.093
2007
2.961
3.561
185
6.844
65
2.814
...
86
28
1.539
648
2.402
303
27
44
33.441
2008
2.918
3.390
260
5.639
61
2.600
...
107
25
1.116
665
2.576
343
34
52
31.288
2009
3.140
3.130
231
5.436
52
2.576
52
98
24
908
598
2.465
412
26
46
30.074
2010
3.582
2.688
255
5.512
70
2.492
57
105
30
805
579
2.820
445
35
32
30.117
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
7.1.3.
Sermaye Piyasası Göstergeleri
Yerel ölçekte sermaye piyasaların gelişmişliğini de finansallaşmanın temel göstergelerinden bir
diğeri olarak değerlendirilmektedir. Bir ekonomide sermaye piyasalarının gelişmişliği, mevcut
firmaların kaynak yaratma bakımından söz konusu piyasayı kullanma düzeyi, şirketlerin ve
dolayısıyla ekonominin finansallaşması bakımından kritik önemi haizdir. Borsa işlem hacimleri ve
piyasa kapitalizasyonu göstergeleri bu alandaki temel göstergelerdir. İşlem hacmi, piyasanın
etkin kullanımına yönelik değerlendirilirken, piyasa kapitalizasyonu aynı zamanda bir
derinleşme ölçütü olarak yaygınlık göstergesi olarak kabul edilmektedir.
Tablo 7.1-8: G-20 Ülkelerinde Borsa ĠĢlem Hacmi / GSYH
ABD
AB
2000
321,9
86,8
2001
283,8
87,2
2002
239,6
71,2
2003
140,2
63,6
2004
163,9
78,0
2005
171,0
89,3
2006
249,5
105,4
2007
303,0
158,9
2008
253,8
103,8
2009
331,0
59,4
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
G. Afrika
56,3
2,1
54,3
124,2
15,7
60,2
8,7
81,6
58,3
75,1
1,6
63,3
126,5
11,8
33,9
6,0
80,4
58,8
61,1
1,3
74,2
118,5
9,6
22,9
6,7
64,1
71,0
47,0
3,8
78,9
118,8
10,9
29,1
6,3
61,3
61,1
51,2
5,0
83,6
168,3
14,1
38,7
10,7
68,7
74,3
63,2
9,0
88,5
182,8
17,5
26,0
14,7
71,1
81,2
85,2
2,1
110,3
173,9
23,4
60,3
13,4
110,5
119,7
101,0
3,2
154,4
368,9
42,8
223,0
26,1
131,8
148,7
85,4
4,1
97,9
243,6
44,0
121,0
21,7
114,4
145,2
38,7
0,9
82,4
156,5
40,7
179,6
21,3
51,6
120,0
Hindistan
110,8
İtalya
70,9
Japonya
57,7
Kanada
87,6
Kore
200,2
Meksika
7,8
Rusya
7,8
S. Arabistan
9,2
Türkiye
67,2
İsviçre
243,7
Dünya
151,4
Kaynak: Dünya Bankası
52,2
49,4
44,6
64,5
139,5
6,4
7,5
12,1
39,8
118,0
133,7
38,9
44,3
40,2
55,3
137,5
4,3
10,5
18,9
30,4
235,7
115,5
47,5
44,0
53,7
54,0
106,0
3,4
18,8
74,1
32,9
177,1
81,0
52,5
46,6
74,5
65,9
88,5
5,6
22,1
188,9
37,6
200,3
95,1
52,0
62,7
109,8
74,5
142,4
6,2
20,9
349,7
41,7
237,1
105,8
67,1
73,3
143,3
100,9
140,8
8,4
52,0
393,4
42,9
328,9
139,2
89,1
109,3
148,4
115,5
188,1
11,3
58,1
176,6
46,7
409,5
181,9
86,3
29,1
120,3
118,1
157,4
9,9
33,7
110,2
32,8
299,6
135,5
79,1
21,8
82,7
92,8
190,0
8,8
55,4
89,7
39,6
161,7
142,5
2004/09 Ort.
245,4
99,1
70,8
4,1
102,9
215,7
30,4
108,1
18,0
91,4
114,9
71,0
57,1
113,2
94,6
151,2
8,4
40,4
218,1
40,2
272,9
133,3
G-20 ülkeleri itibarıyla borsa işlem hacminin GSYH’ya oranına bakıldığında, gelişmiş
ekonomilerden özellikle ABD, Kanada ve Birleşik Krallığın çok yüksek değerlere sahip olduğu
görülmektedir. Gelişmekte olan G-20 ekonomilerine bakıldığında ise, Türkiye’nin konumunu
geliştirdiği izlenmektedir. Son dönemde G.Afrika’nın performansı dikkat çekicidir. Uluslar arası
sermaye akımlarına ve fiyat hareketlerine son derece duyarlı olan bu göstergenin
yorumlanmasında, volatilite unsuruna dikkat etmek gerekmektedir.
Türkiye’de sermaye piyasası işlemleri verileri daha detaylı incelendiğinde, işlem hacmine ek
olarak, toplam işlem adetlerinde istikrarlı bir artış eğilimi tespit edilmektedir.
Grafik 7.1-3: ĠMKB ĠĢlem Hacmi GeliĢmeleri
70
Milyar TL
Milyar Adet
60
Toplam Islem Hacmi (Bin TL)
25
(%)
20
İşlem Hacmi /GSYH
50
Toplam Islem Miktari (Bin Adet)
40
30
15
10
20
2010Ç1
2010Ç4
2009Ç2
2008Ç3
2007Ç1
2007Ç4
2006Ç2
2005Ç3
2004Ç1
2004Ç4
2003Ç2
2001Ç4
2002Ç3
0
2001Ç1
2010Ç1
2010Ç4
2009Ç2
2008Ç3
2007Ç1
2007Ç4
2005Ç3
2006Ç2
2004Ç1
2004Ç4
2003Ç2
2002Ç3
2001Ç1
2001Ç4
0
5
2000Ç2
10
2000Ç2
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Kaynak: İMKB, TÜİK, BDDK
BDDK
130
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
İMKB İşlem hacmi/GSYH oranı ise, görece yatay bir seyir izlemektedir. Ancak, 2004 sonrasında
hafif bir artış eğilimi tespit edilmektedir. İMKB’de yabancı yatırımcıların yüksek düzeylerdeki
(%70’ler) payı, bu göstergenin küresel risk iştahına duyarlılığını artırmaktadır. Nitekim ulusal
ölçekte bir finansallaşma göstergesi olarak yorumlanmasında yerli-yabancı paylarındaki bu
yapısal özellik dikkate alınmalıdır. Benzer büyüklükteki piyasalar değerlendirildiğinde, yabancı
sahipliğindeki yükseklik ulusal bazda sermaye piyasasının derinliğinin düşük olduğu sonucunu
doğuracaktır.
Tablo 7.1-9: G-20 Ülkelerinde Borsa Kapitilizasyonu/ GSYH
(%)
ABD
AB
Almanya
2000
154,7
100,2
66,8
Arjantin
2002
106,5
60,8
56,7
58,4
71,6
101,4
30
30,3
33,6
37,2
33,0
15,9
29,0
29,8
92,0
174,4
35,1
101,4
147,2
33,6
98,4
115,6
24,6
128,6
132,2
42,5
129,7
128,1
49,8
119,2
134,1
53,8
151,3
155,8
65,3
158,2
137,6
102,8
66,5
69,3
37,4
179,0
132,2
169,7
134,0
126,2
Çin
48,5
Endonezya
16,3
Fransa
108,9
Güney Afrika
154,2
Güney Kore
32,2
Hindistan
32,2
İtalya
70,0
Japonya
67,6
Kanada
116,1
Meksika
21,5
Rusya
15
S.Arabistan
35,6
Türkiye
36,7
İsviçre
3,0
101,7
Dünya
Kaynak: Dünya Bankası
39,5
14,3
87,7
118
43,6
23,1
47,2
55,0
97,9
20,3
24,9
40
19,4
2,9
88,8
31,9
15,3
66,4
166,5
43,3
25,8
39,4
54,3
78,3
15,9
36
39,7
16,1
2,1
72,0
41,5
23,3
75,3
160,7
51,2
46,6
40,8
71,9
103,2
17,5
53,5
73,3
21,1
2,0
87,0
33,1
28,5
75,6
210,9
59,4
55,3
45,7
79,9
118,7
22,6
45,3
122,3
23,7
2,2
92,0
34,9
28,5
81,9
232,9
85
68,3
44,9
104,1
130,7
28,2
71,8
204,7
33,6
2,4
96,7
91,3
38,1
107,2
277,4
87,8
89,5
55,1
108,3
133
36,7
106,6
91,7
30,3
2,9
110,1
184,1
49,0
106,9
293,8
107,1
154,6
50,7
101,7
152,9
38,9
116,1
134,1
39,9
3,0
118,7
64,6
19,3
52,2
177,7
53,2
55,7
22,6
65,6
66,8
21,4
78,7
52,5
19,1
3,2
58,6
v,y,
74,1
124,4
338,2
278,1
51,0
98,4
207,4
138,9
64,7
158,0
65,3
41,9
3,4
85,2
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
2003
130,8
69,3
34,3
2004
140,3
71,6
44,2
2005
137,3
74,0
43,5
2006
148,1
92,2
43,8
2007
145,2
92,2
56,2
2008
83,3
41,4
63,5
2009
152,3
60,0
74,7
2004/09
Ort.
134,4
71,9
54,3
2001
137,5
79,9
66,8
79,8
81,6
39,6
91,4
255,2
111,8
79,1
52,9
111,2
123,5
35,4
96,1
111,8
31,4
2,9
93,6
G-20 ekonomilerinde borsa kapitilizasyonunun milli gelire oranına bakıldığında, Türkiye’nin,
henüz gelişmiş ekonomiler kadar derinlik kazanmamış olmakla birlikte, G-20’lerde yer alan
gelişmekte olan ekonomiler içerisinde, görece ilerilerde bulunduğu görülmektedir. Benzer
şekilde 2009 yılında G. Afrika’nın ve Brezilya’nın performansları dikkat çekmektedir.
7.1.4.
Borçluluk Göstergeleri
Dore (2008)22 finansallaşmayı bir diğer yüzü ile ülkelerin borç stoklarındaki artış olarak ifade
etmektedir. Artan borçlanma, finansal ürünler ve piyasalar ile olan ilişkinin güçlenmesinin
göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ancak, borçlanma göstergeleri bir yandan küresel
finansal piyasalar ile bütünleşmenin göstergesiyken, diğer yandan makroekonomik çerçevede
kırılganlık göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, ülkelerin dış borçlanmalarındaki
gelişim ve bu borçlanmanın yapıldığı para cinsinin söz konusu yaklaşımı destekleyen diğer
göstergeler olarak kullanıldığı görülmektedir23.
Dore, Ronald (2008). “Financialization of the Global Economy”, Industrial and Corporate Change, 17 (6): 10971112., Palley, Thomas I., Financialization: What it is and Why it Matters. Levy Economics Institute Working Paper No.
525.
23 Eichengreen, B; Hausmann, R. Ve U. Panizza (2002) “The Pain of Original Sin”. Inter-American Development
Bank, November 2002.
22
BDDK
131
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 7.1-10: G-20 Ülkelerinde DıĢ Brüt Borç Stoku/GSYH
(%)
AB
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
G.Afrika
Hindistan
İtalya
Japonya
Kanada
Kore
Meksika
Rusya
Suudi Arabistan
Türkiye
İsviçre
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
50,9
56,9
153,2
131,8
112,6
70,8
55,5
45,6
37,0
40,1
38,5
12,3
95,4
42,7
14,2
92,1
47,2
12,9
74,1
43,1
12,8
59,1
33,5
12,8
56,0
21,6
12,5
49,4
18,0
11,9
35,9
17,6
10,6
32,3
16,3
8,3
29,7
17,9
8,7
30,2
19,2
22,0
21,0
20,8
23,2
20,8
16,8
19,8
12,6
17,1
12,8
14,5
13,9
16,8
15,8
16,5
15,7
18,6
15,1
18,2
26,6
63,2
26,9
50,4
25,8
43,5
24,8
42,0
22,8
34,0
20,1
30,8
17,4
26,1
19,1
29,1
19,0
24,9
22,3
31,9
44,4
59,1
56,7
48,4
41,3
34,6
37,3
36,9
36,5
41,2
Kaynak: Dünya Bankası
Dünya Bankası verilerinden derlenen brüt dış borç stokunun milli gelire oranı verileri
incelendiğinde gelişmekte olan ülkelerin dış borç oranlarının özellikle 2000’li yıllar başında
yüksek olduğu görülmektedir. Bu oranların daha sonra Brezilya, Rusya ve Endonezya gibi
ülkelerde zaman içerisinde düştüğü, Türkiye, Meksika ve Hindistan gibi ülkelerde ise görece
yatay bir seyir izlediği görülmektedir. Borçlanmanın yüksekliği bir taraftan yurtiçi yatırım-tasarruf
açığına işaret ederken, diğer taraftan ülkelerin küresel finansal kurumlarla ve piyasalarla olan
bütünleşmesine de işaret etmektedir.
Tablo 7.1-11: GeliĢmekte Olan Ekonomilerde YP DıĢ Borç Stoku /Toplam DıĢ Borç Stoku
(%)
Arjantin
Brezilya
Çin
Hindistan
Endonezya
Litvanya
Meksika
Romanya
Rusya
G. Afrika
Türkiye
2000
99,9
99,7
99,6
99,1
99,2
97,6
99,5
99,2
100,0
98,4
99,8
2001
99,9
99,9
99,6
99,2
99,2
98,0
99,7
99,3
100,0
98,6
99,8
2002
99,9
99,9
99,6
99,2
99,2
98,3
99,7
99,5
100,0
99,1
99,8
2003
99,9
99,9
99,6
99,6
99,2
98,4
100,0
98,4
100,0
98,6
99,8
2004
99,9
99,9
99,7
99,6
99,1
98,6
100,0
98,1
100,0
98,3
99,8
2005
99,8
99,9
99,7
99,5
99,0
98,8
100,0
97,5
100,0
98,4
99,8
2006
99,8
100,0
99,7
99,6
99,0
99,7
100,0
97,4
99,1
97,9
99,8
2007
99,8
100,0
99,8
99,7
99,0
99,8
100,0
97,2
99,4
98,1
99,7
2008
99,8
100,0
99,9
99,8
99,2
99,9
100,0
98,0
99,3
98,2
99,7
2009
99,8
100,0
99,9
99,7
99,1
100,0
100,0
98,3
99,3
98,6
99,7
Kaynak: Dünya Bankası
Dünya Bankası kalkınma ve gelişme göstergeleri veri bankasından derlenen veriler
çerçevesinde, gelişmekte olan ekonomilerin dış borç stokunun neredeyse tamamının yabancı
para cinsinden olduğu görülmektedir. Ayrıca söz konusu para birimleri içerisinde ABD dolarının
ağırlıklı olduğu görülmektedir.
BDDK
132
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Tablo 7.1-12: G-20 Ülkelerinde Brüt Borç Stoku/GSYH
Milyar dolar
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Endonezya
EA
Fransa
G. Afrika
Hindistan
İtalya
Japonya
Kanada
Kore
Meksika
Rusya
Türkiye
26,5
2001
2002
115,3
136,3
24,0
60,5
2003
62,6
136,2
127,3
89,4
290,5
42,6
2004
70,7
137,5
111,7
82,3
305,5
33,2
2005
75,3
128,3
62,1
76,5
323,9
21,3
47,0
118,5
29,4
127,8
22,1
138,3
19,8
142,2
18,7
91,6
0,0
71,0
23,1
25,0
96,3
32,0
66,9
22,0
23,2
43,2
47,6
95,4
33,8
61,0
20,9
21,9
36,3
41,1
94,3
33,4
55,9
19,1
20,4
33,7
35,2
48,9
2006
84,0
144,6
50,8
85,4
378,7
18,3
36,4
106,3
168,5
22,8
16,8
113,1
34,7
54,5
23,7
17,7
31,6
39,1
2007
95,5
153,7
47,5
95,7
402,3
17,6
32,7
118,9
186,7
26,3
16,6
120,5
40,4
58,4
31,8
18,8
35,7
38,5
2008
95,7
141,0
38,1
76,9
342,0
15,9
30,4
111,9
170,4
26,0
18,9
104,3
45,6
54,9
34,1
18,5
28,8
38,4
2009
97,5
153,9
38,0
112,0
429,4
17,4
32,0
120,3
196,4
27,5
18,3
120,8
41,2
72,6
41,5
22,5
37,9
43,7
2004/09
Ort.
86,5
143,2
58,0
88,1
363,6
20,6
35,7
114,4
167,1
23,5
17,7
108,1
38,2
59,6
28,5
20,0
34,0
39,3
Kaynak: Dünya Bankası
G-20 ülkeleri itibarıyla brüt borç stoku büyüklük olarak incelendiğinde, ABD ve EA’nın yüksek
borç stoku çok belirgin olduğu gözlenmektedir. Bu oranın aynı zamanda bir ekonomik
kırılganlık göstergesi olduğu dikkate alındığında, Türkiye’nin G-20 dahilinde görece iyi bir
konuda olduğu görülmektedir. Artan borç stokunun, önümüzdeki dönemde makroekonomik
etkilerine ek olarak, bilançolarındaki kamu borçlanma senetlerinin artan payı nedeniyle,
finansal sektör kuruluşlarının davranışları üzerinde etkili olması beklenmektedir.
Tablo 7.1-13: G-20 Ülkelerinde Kamu Kesimi Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
G. Afrika
Hindistan
İtalya
Japonya
Kanada
Kore
Meksika
Rusya
Suudi Arabistan
Türkiye
İsviçre
2000
0,4
32,0
10,9
20,0
0,3
39,1
8,1
29,9
45,6
0,4
23,1
92,5
78,5
61,3
21,2
11,7
0,0
2001
0,4
31,9
10,8
18,1
0,3
48,7
9,3
31,0
44,9
0,3
25,3
86,2
89,4
60,0
25,5
14,3
0,0
2002
0,4
34,4
21,2
17,6
0,3
44,6
12,0
26,4
47,0
0,3
27,9
84,5
104,8
58,0
26,8
15,8
0,0
2003
0,4
37,3
20,4
17,7
0,3
39,2
15,6
24,8
50,3
0,3
29,7
82,4
123,4
56,1
30,8
16,9
0,0
2004
0,5
40,8
23,1
15,3
0,3
42,5
19,0
22,5
53,9
0,3
32,0
83,2
138,5
56,7
39,2
16,8
0,0
2005
0,5
41,1
25,3
13,6
0,3
41,4
23,5
17,8
53,3
0,3
32,0
80,5
149,1
53,0
44,8
16,9
0,0
2006
0,5
40,0
27,6
13,0
0,3
44,0
26,6
16,1
51,5
0,3
31,6
78,2
154,6
48,8
48,0
18,6
0,0
2007
0,5
39,9
23,7
13,1
0,3
46,1
29,4
17,0
51,4
0,3
31,0
79,1
159,9
51,3
48,1
20,3
0,0
2008
0,5
39,8
20,5
13,2
0,3
48,6
32,3
18,0
51,2
0,2
30,3
80,1
165,7
54,1
48,2
22,4
0,0
2009
0,5
39,7
17,8
13,3
0,3
51,2
35,8
19,2
51,1
0,2
29,6
81,2
172,3
57,3
48,3
24,6
0,0
2004/09
Ort.
0,5
40,2
23,0
13,6
0,3
45,6
27,8
18,4
52,1
0,3
31,1
80,4
156,7
53,5
46,1
19,9
0,0
0,2
0,2
0,4
0,2
0,4
0,2
0,4
0,3
0,4
0,3
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2
0,2
0,3
0,3
Kaynak: Dünya Bankası
Borçlanmanın kesimler itibarıyla izlenebildiği uyumlaştırılmış göstergelerden olan uluslararası
tahvil piyasası kapitalizasyonlarının milli gelire oranı, G-20 ülkelerinde büyük farklılık arz
BDDK
133
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
etmektedir. Ekonomide kesimler itibarıyla yatırım-tasarruf dengesi yapısının bir yansıması olan
bu gelişmede, belirgin ayrışmalar görülmektedir. Kamu kesimi tahvil ihraçlarının milli gelire oranı
bakımından Japonya’yı, Kanada ve Kore takip etmektedir. ABD, G.Afrika, Rusya, Birleşik Krallık
ve Türkiye’nin söz konusu oranları sıfıra yakındır.
Tablo 7.1-14: G-20 Ülkelerinde Özel Kesim Tahvil Piyasası Kapitalizasyonu / GSYH Oranı
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
G. Afrika
Hindistan
İtalya
Japonya
Kanada
Kore
Meksika
Rusya
Suudi Arabistan
Türkiye
İsviçre
2000
1,02
61,47
4,95
27,18
0,20
8,50
7,04
1,40
39,21
0,11
0,45
32,50
47,73
25,88
51,83
9,70
2001
1,06
54,08
5,04
28,69
0,18
9,40
7,52
1,38
39,81
0,09
0,42
34,31
48,50
27,34
59,97
9,70
2002
1,08
46,95
12,95
31,96
0,18
9,26
8,05
1,15
40,08
0,10
0,40
39,01
47,22
26,83
62,63
11,32
2003
1,11
42,69
10,04
38,95
0,17
8,80
8,61
1,72
40,35
0,10
0,41
42,32
45,44
26,35
61,03
12,85
2004
1,12
39,57
8,92
40,40
0,16
10,08
8,96
2,42
42,47
0,12
0,50
46,36
43,89
28,00
57,22
13,88
2005
1,15
34,95
8,43
40,86
0,16
11,88
10,61
2,36
41,09
0,13
0,95
48,36
42,06
28,31
53,55
15,32
2006
1,20
33,00
7,60
44,89
0,15
14,85
12,94
2,00
41,48
0,14
1,76
50,54
39,67
28,16
54,29
16,29
2007
1,25
34,54
5,58
57,37
0,16
16,92
14,53
1,98
48,49
0,16
2,67
54,77
38,79
29,62
58,82
17,11
2008
1,30
36,12
3,92
72,04
0,16
19,23
16,46
1,96
57,02
0,18
3,96
59,39
37,86
31,14
63,96
17,99
2009
1,35
37,89
2,80
90,64
0,17
21,91
18,69
1,94
66,64
0,20
5,83
64,09
36,97
32,69
69,22
18,95
2004/09
Ort.
1,23
36,01
6,21
57,70
0,16
15,81
13,70
2,11
49,53
0,16
2,61
53,92
39,87
29,65
59,51
16,59
v.y.
0,43
v.y.
0,41
v.y.
0,40
v.y.
0,39
v.y.
0,36
v.y.
0,32
0,00
0,28
0,00
0,29
v.y.
0,29
v.y.
0,30
0,00
0,31
Kaynak: Dünya Bankası
Özel kesim tahvil piyasası kapitilizasyonlarının milli gelire oranı incelendiğinde ise, Avustralya,
Fransa ve İtalya’nın yüksek oranları dikkat çekmektedir.
Tablo 7.1-15: G-20 Ülkelerinde Uluslararası Tahvil Arzı / GSYH Oranı
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
G. Afrika
Hindistan
İtalya
Japonya
Kanada
Kore
Meksika
Rusya
Suudi Arabistan
Türkiye
İsviçre
2000
0,44
32,02
10,89
20,03
0,31
39,09
8,11
29,92
45,55
0,39
23,11
92,51
78,52
61,35
21,21
11,66
0,03
2001
0,42
31,92
10,84
18,12
0,29
48,68
9,26
30,98
44,90
0,33
25,32
86,21
89,37
59,96
25,53
14,30
0,02
2002
0,42
34,38
21,22
17,58
0,28
44,57
12,00
26,43
47,01
0,33
27,93
84,51
104,82
57,97
26,76
15,78
0,02
2003
0,44
37,25
20,40
17,73
0,27
39,25
15,64
24,84
50,26
0,31
29,72
82,36
123,44
56,08
30,80
16,90
0,02
2004
0,46
40,80
23,06
15,31
0,28
42,53
18,96
22,49
53,91
0,33
32,02
83,16
138,54
56,71
39,15
16,82
0,03
2005
0,47
41,07
25,32
13,59
0,31
41,35
23,53
17,83
53,31
0,32
32,01
80,47
149,15
53,01
44,81
16,94
0,03
2006
0,47
40,04
27,57
13,01
0,32
44,04
26,63
16,11
51,47
0,29
31,60
78,16
154,59
48,77
48,03
18,58
0,03
2007
0,47
39,94
23,72
13,10
0,32
46,13
29,44
16,96
51,35
0,26
30,97
79,09
159,91
51,31
48,11
20,32
0,03
2008
0,47
39,83
20,54
13,21
0,32
48,61
32,29
17,96
51,23
0,23
30,30
80,12
165,68
54,11
48,21
22,38
0,03
2009
0,47
39,72
17,78
13,33
0,32
51,24
35,82
19,20
51,08
0,21
29,58
81,24
172,26
57,27
48,32
24,65
0,03
20002009
Ort.
0,47
40,23
23,00
13,59
0,31
45,65
27,78
18,43
52,06
0,27
31,08
80,37
156,69
53,53
46,11
19,95
0,03
0,18
0,38
0,36
0,42
0,38
0,42
0,38
0,45
0,40
0,59
0,37
0,75
0,35
0,83
0,31
0,89
0,27
0,97
0,23
1,07
0,32
0,85
Kaynak: Dünya Bankası
BDDK
134
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Toplam uluslararası tahvil arzı açısından ise Japonya’nın ve İtalya’nın oldukça yüksek oranlara
sahip olduğu görülmektedir. Türkiye, Rusya, Hindistan uluslararası tahvil arzının sınırlı olduğu
ekonomiler olarak görülmektedir. ABD ve Birleşik Krallık ise küresel finansal merkez olmalarının
dışsallığı çerçevesinde uluslararası tahvil arzı verisinde düşük oranlara sahiptirler.
7.1.5.
Ekonomik Ağırlık Göstergeleri
Bir ekonominin finansallaşmasının ölçümünde kullanılan yaklaşımlardan bir diğeri, istihdam,
katma değer gibi değişkenler yardımıyla finansallaşmanın yurtiçi ekonomik faaliyetler içindeki
payını veya ağırlığını ölçmektedir. Orhangazi (2008) 24 , bu göstergeler ile finansal olmayan
kesimin finansal kesim ile olan göreli ilişkisi üzerinden finansallaşmaya yaklaşmakta ve
finansallaşma ile yatırım harcamaları arasındaki bağı araştırmaktadır. Ayrıca, bazı çalışmalarda
finansal şirketlerin büyüklüğünün (bilanço) ve kârlılığının, finansal olmayan şirketlerin
büyüklüklerine oranının da kullanıldığı görülmektedir.
Türkiye ekonomisi için, ilk olarak milli gelir hesaplarında yer alan mali aracı kuruluşların
faaliyetlerinin (katma değer olarak) GSYH’ya oranına bakıldığında, 2002 yılı sonrası %4
etrafında salınan bir değer görülmektedir. Milli gelir tahmininde söz konusu kalem için 1987
bazlı yöntemde sadece istihdam bilgilerinden yararlanılırken, yeni hesaplamada, mali aracılık
hizmetleri doğrudan ve dolaylı üretim olmak üzere iki ayrı alt kalemde hesaplanmaktadır.
Doğrudan üretim, bankacılık hizmetlerinden doğan gelirleri, dolaylı üretim ise, faiz işlemlerinde
kredi ve mevduat sahiplerinden örtülü olarak alındığı varsayılan hizmet bedelini içermektedir.
Bu kalemlerin toplamının oranına bakıldığında %4’ler düzeyinden %6’lara gelen bir eğilim
görülmektedir. 2002 yılı öncesi ise, değerlendirme açısından tutarsızlık yaratabilecek veriler
içermektedir.
Grafik
7.1-4: GSYH’da Mali KuruluĢların Faaliyetlerinin Payı
18
(%)
12
Mali aracı kuruluşların
faaliyetleri/GSYH
16
(%)
Mali aracı kuruluşların
faaliyetleri/GSYH
10
14
12
Dolaylı Mali aracı
kuruluşların
faaliyetleri/GSYH
8
10
6
8
6
4
4
2
2
2010Ç1
2010Ç4
2009Ç2
2008Ç3
2007Ç1
2007Ç4
2005Ç3
2006Ç2
2004Ç1
2004Ç4
2003Ç2
2002Ç3
2001Ç1
2001Ç4
2010Ç1
2010Ç4
2009Ç2
2008Ç3
2007Ç1
2007Ç4
2005Ç3
2006Ç2
2004Ç1
2004Ç4
2003Ç2
2002Ç3
2001Ç1
2001Ç4
2000Ç2
2000Ç2
0
0
Kaynak:TÜİK
Nitekim daha uzun dönemli bir perspektifte finansal kesimin istihdamı üzeriden incelendiğinde,
2000-2002 döneminde bankacılık sistemindeki istihdamdaki azalış, açık bir biçimde
görülmektedir. Toplam finansal kesimin, genel istihdam içindeki payına bakıldığında 2002
sonrası hızlı bir artış görülmektedir. Toplam istihdamın 2009 yılı itibarıyla %6,3’ne kadar yükselen
payında, bankacılık kadar diğer finansal kesimlerin artan performansı önemlidir. Bankacılık
sektörünün toplam finansal kesim istihdamının yaklaşık %30’unu oluşturduğu görülmektedir.
Orhangazi, O., (2008) "Financialisation and capital accumulation in the non-financial corporate sector:,"
Cambridge Journal of Economics, Oxford University Press, vol. 32(6), s.863-886.
24
BDDK
135
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 7.1-5: Toplam Ġstihdamda Finansal Sektörün Payı
7
1,00
(%)
Toplam İstihdamda Pay
0,95
6
45
Toplam İstihdamda Pay
(%)
0,90
35
0,85
5
Finansal Kurumlar /Toplam İstihdam
30
0,80
4
25
0,75
3
20
0,70
15
0,65
2
0,60
0,55
0
0,50
Bankacılık/Toplam İstihdam
10
Bankacılık/Top. Fin. Kurumlar (Sağ Eksen)
5
0
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
1
40
Kaynak: BDDK, DPT, TÜİK, TBB
Bankacılık sektörünün, ekonomide yer alan diğer sektörlere göre kâr ve aktif büyüklüklerinin
karşılaştırılması, finansallaşma açışından kullanılan göstergelerdendir. Bu çerçevede, Türkiye’de
bankacılık sektörü aktif ve dönem kârı bilgilerini, TCMB’nin şirket bilançoları ile mukayese etmek
olanaklıdır. Bankacılık sektörü bilgileri ile bankacılık hariç olan TCMB’nin 13 ana sektör ve 28 alt
sektör itibarıyla 8000 civarı firmadan derlediği bilanço ve gelir-gider tablosu verileri
incelendiğinde, bankacılık toplam aktifinin, diğer sektörler toplam aktifinin %120 ile %90’ı
arasında dalgalandığı görülmektedir. En güncel veriler itibarıyla 2009 yılında bu oran %110’dur.
Grafik 7.1-6: Bankacılık / TCMB Sektör Bilançoları Göstergeleri
90
125
Dönem Kârı
(%)
(%)
Toplam Aktif
120
80
115
70
110
105
60
100
50
95
90
40
85
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
80
2002
30
Kaynak: BDDK,TCMB
Dönem kârı açısından bakıldığında söz konusu oranın, %40-%80 arasında dalgalandığı
görülmektedir. Bu dalgalanmada yurt içi ekonomik gelişmeler kadar küresel eğilimler de
etkilidir. Özellikle 2007-2009 döneminde küresel kriz ile ihracata dayalı üretim yapan sektörlerin
kârlılıklarında düşüş olurken, bankacılık sektörünün portföy yapısından ötürü kârlılığını devam
ettirebilmesi, bu oranın yükselmesine yol açmıştır. Ülkeler arası çok farklılık arz eden bu oranların
küresel mukayeselerinden ziyade, yurt içi ekonomik dinamiklerle birlikte değerlendirildiği
görülmektedir.
BDDK
136
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
7.2. Finansal DerinleĢme
Finansal derinleşme, toplumun tüm kesimlerin daha geniş ve farklı finansal hizmet
seçeneklerine erişim ve iktisadi faaliyetlerde finansal sektörün sunduğu hizmetleri daha yüksek
hacimde kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Finansal derinleşme, ekonominin kalkınmışlığının
ifadesiyle ilgili bir kavram olarak uluslararası kullanımı yaygın alan hale gelmiştir. Finansal
derinleşmenin, büyüklük, yapı ve ürün çeşitliliğini kapsayan göstergelerle açıklanan bir kavram
olarak ele alındığı tespit edilmektedir. Miktar göstergeleri; parasal büyüklükler, kredi
büyüklükleri ve sermaye piyasası büyüklükleri olarak üçe ayrılmaktadır 25 . Bu göstergeler
aracılığı ile yurtiçi ekonomik faaliyetlerin ne düzeyde parasallaştığı, finansal piyasaların
hizmetlerinden ne düzeyde yararlanıldığı anlaşılmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda, sistemde
finansal hizmet sunan kuruluş türlerinin aktif büyüklüğünün uluslararası ölçekte en çok kabul
gören göstergelerden biri olduğu görülmektedir. Bu gösterim aynı zamanda finansal sistemin
yapısı hakkında da önemli bilgiler sunmaktadır.
7.2.1.
Finansal Sistem Büyüklüğü
Finansal sistemin mutlak büyüklüğü ve bunun milli gelire oranı, finansal gelişmişliğin ve
dolayısıyla derinleşmenin en temel göstergesi olarak olarak kullanılmaktadır26.
Türk finansal sistemine büyüklük veya miktar göstergeleri açısından bakıldığında, sistemin 2010
yılsonu itibarıyla 1,7 trilyon TL’ye ulaştığı görülmektedir. Söz konusu büyüklük, TCMB bilanço
büyüklüğü dışarıda tutulduğunda 1,6 trilyon TL’ye, İMKB toplam piyasa kapitilizasyonu hariç
tutulduğunda ise 1,1 milyar TL tutarına gelmektedir. Bu tutar, 2000 yılında 116milyar TL iken, 2002
yılında da yaklaşık 236 milyar TL düzeyindedir.
Tablo 7.2-1: Finansal Sistemin Aktif Büyüklüğü
Milyar TL
TCMB
Bankalar
Finansal Kiralama Şirketleri
Faktoring Şirketleri
Tüketici Fin. Şirketleri
Varlık Yönetim Şirketleri
Sigorta Şirketleri
Bireysel Emeklilik Şirketleri
M.K. Aracı Kur.
M.K. Yat. Ort.
M.K. Yat. Fon.
İMKB Top. Piyasa Kap.
G.M.Y.O
Girişim Sermayesi Yatırım Ort.
Toplam
Toplam-TCMB Hariç
Toplam-TCMB ve İMKB Hariç
2000
30,9
106,4
2,2
1,3
0,0
0,0
2,5
0,0
0,5
0,0
1,9
46,7
0,9
0,0
193,3
162,4
115,7
2001 2002 2003 2004 2005 2006
2007 2008 2009
2010
82,8
74,1
76,5
74,7
90,1 104,4 106,6
113,5 110,0
128.4
173,4 212,7 249,7 306,4 406,9 499,7 581,6 732,5 834,0 1,007.0
2,8
3,8
5,0
6,7
6,1
10,0
13,7
17,1
14,6
15,8
1,5
2,1
2,9
4,1
5,3
6,3
7,4
7,8
10,4
14,5
0,0
0,5
0,8
1,5
2,5
3,4
3,9
4,7
4,5
6,1
0,0
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
0,2
0,4
0,4
0,7
4,0
5,4
7,5
9,8
14,4
17,4
22,1
26,5
33,3
31,0
0,0
0,0
3,3
4,2
5,7
7,2
9,5
12,2
15,7
17,8
0,7
1,0
1,3
1,0
2,6
2,7
3,8
4,2
5,2
8,0
0,0
0,1
0,2
0,3
0,5
0,5
0,7
0,6
0,7
0,7
4,8
9,3
19,9
24,4
29,4
22,0
26,4
24,0
29,6
29,7
68,6 56,4
96,1 132,6 218,3 230,0
336,1 182,0 350,8
472,6
1,1
1,1
1,2
1,4
2,2
2,5
4,1
4,3
4,7
5,1
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
0,2
0,2
339,6 366,5 464,4 567,2 784,1 906,2 1116,3 1129,9 1414,1 1.737,6
256,9 292,4 387,9 492,5 694,0 801,8 1009,7 1016,4 1304,1 1.609,2
188,3 236,0 291,8 359,9 475,7 571,8 673,6 834,4 953,3 1.136,6
Kaynak: BDDK, TCMB, SPK, HM, TBB, İMKB
Finansal sistemin nominal büyüklüğüne ek olarak miktar göstergelerinin ulusal gelire
oranlanarak incelenmesinde yarar görülmektedir. Türkiye’de toplam finansal sistemin GSYH’ya
oranının 2000 yılında %116 olan seviyesinden, 2010 yılında %157,2’ye yükseldiği görülmektedir.
Sermaye piyasası ve merkez bankası büyüklükleri hariç tutularak incelendiğinde, finansal
sektörün 2002 yılında GSYH’nın %69,4’üne ulaşan düzeyden 2010 yılında %102,9’a yükseldiği
gözlenmektedir.
25
Lynch, D., (1996), “Measuring Financial Sector Development”, Journal of Monetory Economics, V.22., N.28,
26
Shaw, Edward S., 1973, Financial Deepening in Economic Development, New York, Oxford University Press.
BDDK
137
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 7.2-1: Finansal Sistemin Büyüklüğü
2.000
1.800
180
Milyar TL
Finansal Sistem
Toplam
1.600
1.400
Toplam-TCMB
ve İMKB Hariç
1.200
Bankalar
(%)
160
Finansal
Sistem/GSYH
140
120
100
1.000
80
800
60
Toplam
Toplam-TCMB ve İMKB Hariç
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2000
Bankalar
2010
2009
2008
2007
2005
2006
0
2004
0
2003
20
2001
200
2002
40
2000
400
2001
600
Kaynak: BDDK, TCMB, SPK, HM, TBB, İMKB
Türk finansal sisteminin bankacılık ağırlıklı yapısı, devam etmektedir. Bankacılığın toplam
içindeki payı 2000 yılında %55 iken, 2010 yılında %58 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca TCMB ve
İMKB piyasa kapitilizasyonu hariç toplam üzerinden bakıldığında aynı oran, 2000 ve 2010
yıllarında sırasıyla %91,9 ve %88,6’ya yükselmektedir. 2004 sonrası dönemde bireysel emeklilik
sigortasının etkisiyle sigorta şirketlerinin finansal sistem içerisinde göreli ağırlığının arttığı
gözlenmektedir. Ayrıca tüketici finansman şirketlerinin son yıllardaki büyümesi dikkat
çekmektedir.
Tablo 7.2-2: Finansal Sistemin GSYH’ya Oranı
(%)
TCMB
Bankalar
Finansal Kiralama Şirketleri
Faktoring Şirketleri
Tüketici Fin. Şirketleri
Varlık Yönetim Şirketleri
Sigorta Şirketleri
Bireysel Emeklilik Şirketleri
M.K. Aracı Kur.
M.K. Yat. Ort.
M.K. Yat. Fon.
İMKB Top. Piyasa Kap.
G.M.Y.O
Girişim Sermayesi Yatırım Ort.
Toplam
Toplam-TCMB Hariç
Toplam-TCMB ve İMKB Hariç
2000
18,5
63,8
1,3
0,8
0,0
2001
34,5
72,2
1,2
0,6
0,0
2002
21,1
60,7
1,1
0,6
0,1
2003
16,8
54,9
1,1
0,6
0,2
2004
13,4
54,8
1,2
0,7
0,3
2005
13,9
62,7
0,9
0,8
0,4
2006
13,8
65,9
1,3
0,8
0,4
1,5
0,0
0,3
0,0
1,2
28,0
0,5
0,0
116,0
97,4
69,4
1,7
0,0
0,3
0,0
2,0
28,6
0,5
0,0
141,4
106,9
78,4
1,5
0,0
0,3
0,0
2,7
16,1
0,3
0,0
104,6
83,4
67,3
1,6
0,7
0,3
0,0
4,4
21,1
0,3
0,0
102,1
85,3
64,2
1,8
2,2
0,8
0,9
0,2
0,4
0,1
0,1
4,4
4,5
23,7 33,6
0,3
0,3
0,0
0,0
101,5 120,8
88,1 106,9
64,4
73,3
2,3
0,9
0,4
0,1
2,9
30,3
0,3
0,0
119,5
105,7
75,4
2007
12,6
69,0
1,6
0,9
0,5
0,0
2,6
1,1
0,5
0,1
3,1
39,9
0,5
0,0
132,4
119,7
79,9
2008
11,9
77,1
1,8
0,8
0,5
0,0
2,8
1,3
0,4
0,1
2,5
19,1
0,5
0,0
118,9
106,9
87,8
2009
11,5
87,4
1,5
1,1
0,5
0,0
3,5
1,6
0,5
0,1
3,1
36,8
0,5
0,0
148,2
136,7
99,9
2010
11,6
91,1
1,4
1,3
0,6
0,1
2,8
1,6
0,7
0,1
2,7
42,8
0,5
0,0
157,2
145,6
102,9
Kaynak: BDDK, TCMB, SPK, HM, TBB, İMKB
Finansal sistemin 2000-2010 döneminde nominal ve reel (TÜFE ile deflate edilmiş) gelişimleri
incelendiğinde, sistemin istikrarlı bir büyüme performansı arz ettiği görülmektedir. Finansal
sektör, 2002-2010 döneminde nominal olarak yıllık ortalama %24,6 oranında büyümüştür. Aynı
dönemde yıllık ortalama reel büyüme hızı da %7,6 gibi yüksek bir oranda gerçekleşmiştir.
Sektörün aktif büyüklüğü enflasyondan arındırılmış veriler ve milli gelire oran biçiminde
incelendiğinde, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri çerçevesinde 2003 yılının ilk çeyreğine kadar
bir daralma gözlenmektedir. Daha sonraki dönemde ise sektörün, gözetim ve denetim
çerçevesinde gelişmelere ve ekonomik istikrarın tesisine çok güçlü bir biçimde, istikrarlı bir
biçimde büyüyerek yanıt verdiği görülmektedir.
BDDK
138
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 7.2-2: Bankacılık Sektörü Aktif Büyüklüğü
600
100
(%)
Milyar TL
1.200
Milyar TL
Aktif
90
500
80
70
400
1.000
800
60
300
50
40
200
400
30
Aktif Sabit 230729.4301
20
Aktif/ GSYH (Sağ Eksen)
200
10
2010Ç1
2010Ç4
2009Ç2
2008Ç3
2007Ç1
2007Ç4
2005Ç3
2006Ç2
2004Ç1
2004Ç4
2003Ç2
2002Ç3
2000Ç2
2010Ç1
2010Ç4
2009Ç2
2008Ç3
2007Ç1
2007Ç4
2005Ç3
2006Ç2
2004Ç1
2004Ç4
2003Ç2
2002Ç3
2001Ç1
2001Ç4
2001Ç1
0
0
2000Ç2
0
2001Ç4
100
600
Kaynak:BDDK, TÜİK
2000-2010 döneminde bankacılık sektörünün yıllık ortama büyüme hızı nominal olarak %27,7,
reel olarak ise %8,6 oranında gerçekleşmiştir. 2002-2010 döneminde yıllık ortalama reel artış
hızı %9,6’ya yükselmektedir ve büyüme performansı istikrarlı bir yapı arz etmektedir.
25
60
20
50
15
10
2010
2009
Ortalama
2008
Bankacılık
2007
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
-10
2002
-5
0
2001
0
10
2000
5
20
2005
Ortalama
30
2006
Bankacılık
Bankacılık Reel
2004
40
(%)
2003
Bankacılık Nominal
2002
(%)
2001
70
2000
Grafik 7.2-3: Bankacılık Sektörü GeliĢme Hızları
Kaynak:BDDK, TÜİK
BDDK
139
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 35: Finansal Sistem / GSYH Oranının Küresel Görünümü
Dünya Bankasının merkez bankası/GSYH oranı, mevduat bankaları/GSYH, diğer finansal kuruluşlar/GSYH oranı ile
borsa kapitilizasyonu/GYSH verilerinden derlenen rakamlar incelendiğinde, Türkiye’nin 2004 sonrası dönemde
finansal derinleşme alanında önemli bir mesafe kat ettiği görülmektedir. Ancak, AB üyesi gelişmiş ekonomilerle
kıyaslandığında gelişmeye açık bir kapasitenin olduğu görülmektedir.
GSYH’ya Oran, %
2000
Lüksemburg
273,8
Güney Afrika
325,9
İsviçre
478,1
İspanya
194,1
Hollanda
315,3
Kanada
225,2
Hindistan
85,2
Danimarka
160,0
Büyük Britanya
315,8
Avustralya
189,2
İsveç
239,3
İrlanda
181,2
Kıbrıs
262,8
Brezilya
111,1
Portekiz
182,1
Kore, Rep
193,5
Finlandiya
323,3
Japonya
331,4
Fransa
212,5
Slovenya
63,8
Rusya
47,6
Belçika
208,5
Bulgaristan
30,2
Yunanistan
194,1
Avusturya
139,4
İtalya
164,0
Almanya
217,6
Malta
210,9
ABD
364,5
Türkiye
116,0
Estonya
66,0
Macaristan
83,2
Suudi Arabistan
102,7
Çek Cum.
76,5
Letonya
27,4
Polonya
53,9
Meksika
61,2
Endonezya
89,2
Litvanya
30,3
Romanya
16,8
Slovak Cumhuriyeti
67,3
Arjantin
81,0
Çin
38,1
Kaynak: DB ve BDDK hesaplamaları
BDDK
2001
263,6
313,6
456,5
197,9
283,0
267,5
78,2
212,4
297,6
193,4
223,1
183,3
262,7
114,3
185,3
175,2
255,2
278,9
202,2
69,2
44,6
197,8
29,5
157,8
139,8
155,9
208,2
215,6
348,6
141,4
64,7
74,4
112,4
69,0
34,5
52,6
57,6
76,3
30,1
16,1
70,4
106,7
42,1
2002
224,8
314,7
383,3
189,1
247,9
286,1
78,2
205,0
264,3
190,6
210,5
164,3
274,0
106,3
178,2
179,6
185,2
227,1
177,6
75,3
54,7
173,4
32,6
142,4
137,8
139,5
188,4
205,0
323,3
104,6
69,0
69,5
114,7
67,3
40,7
52,6
54,4
72,6
29,8
20,0
70,9
197,1
34,2
140
2003
211,9
299,9
369,8
193,6
239,7
276,8
89,2
209,2
259,2
201,9
203,7
159,1
260,2
111,5
177,4
188,3
160,4
233,3
169,2
81,8
68,3
159,1
39,8
133,0
140,2
136,9
179,3
203,8
322,0
102,1
79,5
71,9
126,8
69,0
48,7
54,6
51,6
72,6
37,8
22,4
65,6
109,1
35,1
2004
237,2
335,8
388,1
214,0
249,3
293,5
103,8
221,1
269,0
214,1
223,2
179,2
249,1
120,9
179,6
190,8
162,9
246,0
177,3
92,8
69,9
166,6
49,6
136,0
146,2
143,7
181,5
215,0
345,5
101,5
97,7
79,9
163,2
72,0
58,7
60,6
54,3
75,5
52,0
27,0
60,3
74,6
34,5
2005
256,8
390,0
416,9
231,5
263,8
312,8
116,7
236,9
287,4
222,4
242,6
202,5
251,6
126,6
183,8
209,4
175,8
267,6
186,3
101,6
81,9
178,6
61,6
145,1
159,4
151,5
181,2
227,2
353,8
120,8
98,8
88,5
213,9
77,4
72,6
66,6
60,2
73,2
66,3
34,9
60,3
71,0
31,9
2006
298,5
442,4
462,6
258,7
282,6
335,2
134,8
260,2
308,4
243,4
266,4
230,7
287,6
143,6
199,0
190,9
192,6
283,3
205,1
109,8
112,2
192,0
74,4
158,9
175,9
160,4
182,7
229,7
364,3
119,5
102,3
97,8
198,5
82,9
87,4
77,2
70,4
72,7
78,1
44,7
60,5
67,7
60,6
2007
428,6
476,5
483,0
290,8
304,8
291,9
175,9
283,8
316,9
265,2
277,9
246,7
347,9
177,0
219,8
210,4
211,0
273,9
218,6
130,4
135,5
195,9
100,0
170,8
181,4
171,1
184,2
157,5
376,4
132,4
114,0
104,1
159,2
92,5
95,1
88,3
81,7
79,9
81,1
53,2
61,0
62,2
131,8
2008
640,4
512,2
506,2
327,6
330,9
318,3
240,3
311,5
327,9
290,0
290,2
266,5
259,8
209,9
244,0
234,4
232,5
265,4
234,4
163,5
166,8
200,0
138,6
183,8
187,9
182,2
186,4
155,1
389,1
118,9
128,7
112,1
137,1
105,1
105,5
101,7
96,4
91,9
85,5
63,7
61,3
57,3
0,0
2009
1.005,3
551,6
530,1
369,2
360,9
350,6
349,2
344,4
341,4
316,9
303,3
288,9
280,3
274,4
273,3
262,2
259,0
256,5
252,9
216,6
207,5
205,0
204,6
198,6
196,5
195,3
190,0
153,9
152,3
148,2
146,2
122,0
120,5
120,4
119,5
117,0
116,1
108,2
92,3
78,6
61,8
53,0
0,0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 36: Finansal Sistem Yapısının Küresel Görünümü
Dünya bankası verilerine göre 2009 yılında ülkeler itibarıyla finansal sistemin yapısına bakıldığıda,
özellikle gelişmiş ekonomilerin, gelişmiş bankacılığın yanında derin bir sermaye piyasasına sahip
oldukları görülmektedir. ABD’de özellikle sigorta şirketlerinin ağırlığı nedeniyle diğer finansal kuruluşların
milli gelir ve finansal sistem içindeki ağırlığı dikkat çekicidir. Gelişmiş ekonomiler için bakıldığında
sermaye piyasası kapitalizasyonunun, bankacılık düzeyine yakın olduğu hatta onu aştığı örneklerin
olduğu görülmektedir.
2009 ; %
Lüksemburg
Güney Afrika
İsviçre
ABD (*)
İspanya
Hollanda
Kanada
Hindistan
Danimarka
Büyük Britanya
Avustralya
İsveç
İrlanda
Kıbrıs
Brezilya
Portekiz
Kore, Rep
Finlandiya
Japonya
Fransa
Slovenya
Rusya Federasyonu
Belçika
Bulgaristan
Yunanistan
Avusturya
İtalya
Almanya
Malta
Estonya
Türkiye(**)
Macaristan
Suudi Arabistan
Çek Cumhuriyeti
Letonya
Polonya
Meksika
Endonezya
Litvanya
Romanya
Slovak Cumhuriyeti
Arjantin
Çin
Merkez
Bankası
/GSYH
0,4
1,0
5,3
1,1
0,3
3,0
2,2
0,2
1,6
9,2
8,8
13,8
0,1
2,1
9,8
1,3
0,3
0,8
1,3
4,2
1,8
4,3
0,2
11,5
0,4
5,1
4,7
-
Mevduat
Bankaları /
GSYH
266,5
94,8
188,9
69,1
216,7
215,2
140,1
69,0
242,4
207,6
128,6
140,0
233,2
271,6
90,8
193,3
121,1
86,5
148,3
127,2
87,3
48,8
115,3
85,3
108,4
121,8
140,1
115,1
153,9
118,4
87,4
90,5
55,1
67,1
112,9
55,5
38,3
29,0
73,5
51,8
54,7
18,5
-
Diğer finansal
Kuruluşlar/
GSYH
118,2
166,9
15,7
12,5
13,1
0,9
-
Borsa
Toplam
Kapitilizasyonu /
Finansal
GSYH Sistem/GSYH
738,8
1.005,3
338,2
551,6
340,3
530,1
152,3
393,6
151,5
369,2
145,3
360,9
207,4
350,6
278,1
349,2
101,8
344,4
132,2
341,4
179,0
316,9
147,6
303,3
55,8
288,9
280,3
169,7
274,4
80,0
273,3
138,9
262,2
172,5
259,0
98,4
256,5
124,4
252,9
129,1
216,6
158,0
207,5
88,4
205,0
119,3
204,6
86,0
198,6
73,0
196,5
51,0
195,3
74,7
190,0
153,9
27,8
146,2
36,8
148,2
31,1
122,0
65,3
120,5
53,3
120,4
6,6
119,5
61,5
117,0
64,7
116,1
74,1
108,2
18,8
92,3
26,7
78,6
7,1
61,8
29,0
53,0
-
Kaynak: DB ve BDDK hesaplamaları, (*) ABD verisi 2008 yılına ait, (**) Türkiye Verisi BDDK verisi
BDDK
141
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
7.2.2.
Yurtiçi Tasarruflar
Finansal sisteme ilişkin temel yapısal göstergelerden biri de yurtiçi tasarruflardır. Toplam yurtiçi
tasarruf düzeyi ekonomik büyüme için belirleyici olmakla birlikte finansal sistemin gelişmişliği ve
derinliği konusunda da bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, yurtiçi tasarrufların kesimler itibarıyla gelişimi
(kamu ve özel kesim), yurtiçi finansal ürünlerin türleri ve gelişimi açısından da önem
taşımaktadır27.
Grafik 7.2-4: Yurtiçi Tasarruflar
30
25
20
(%)
Özel Tasarruf/GSYH
(%)
Kamu Tasarrufu/GSYH
20
Yatırm-Tasarruf Farkı / GSMHG
15
10
Toplam Yurt içi Tasarruflar /GSYH
15
Özel
5
Kamu
10
0
5
-5
0
-5
-10
Yurtiçi Tasarruflar/GSYH
-10
2010 GT.
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2004
2002
2001
2000
2009
2010 GT.
2007
2008
2005
2006
2004
2002
2003
2001
2000
-15
Kaynak:DPT (GT: Gerçekleşme Tahmini)
Türkiye’de 2000-2010 dönemi toplam yurtiçi tasarrufların GSYH’ya oranı incelendiğinde, 2000
yılında %18,4 olan düzeyin 2010 yılında %12,6’ya gerilediği görülmektedir. Bu gelişmede 2003
sonrası dönemde belirgin bir biçimde azalan özel kesim tasarruf eğilimi etkili olmuştur. 2000
yılında %23,1 olan özel tasarruf/özel harcanabilir gelir oranı, 2006 yılında %14,5’e kadar
gerilemiş ve 2010 yılında %13,5 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu düşüş, 2008 ve 2009 yılındaki
göreli artıştan sonra, küresel krizin özel tüketim üzerindeki etkisinin azalması ile gerçekleşmiştir.
Grafik 7.2-5: Yurtiçi Tasarruflar
28
Özel Tas./ Top. Yurtiçi Tas
(%)
26
Özel Tas./ Özel Harc. Gelir
(%)
24
22
20
18
16
14
12
2010 GT.
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2010 GT.
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
10
2000
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
Kaynak:DPT (GT: Gerçekleşme Tahmini)
Kesimler itibarıyla yatırım tasarruf farklarına milli gelire oran olarak bakıldığında, 2000-2004
döneminde sürekli tasarruf açığı bulunan kamu kesiminin, sağlanan mali disiplin sonucu 20052008 döneminde tasarruf fazlası veren bir yapıya dönüştüğü görülmektedir. 2009-2010 yıllarıda
ise küresel krizin etkilerinin azaltılması yönünde uygulanan politikalar çerçevesinde gerçekleşen
göreli gevşemeyle, kamu kesimi tekrar tasarruf açığı vermiştir. Ancak açığın oranı, 2010 yılında
gerilemiştir. Özel kesim incelendiğinde ise, uygun uluslararası borçlanma olanaklarının ve güçlü
yurtiçi talebin olduğu dönemlerde tasarruf açığının oluştuğu görülmektedir. 2000 sonrası
King, Robert G., and Ross Levine, 1993a, “Finance and Growth: Schumpeter Might Be Right,” Quarterly Journal
of Economics, Vol. 108, s. 717-38.
27
BDDK
142
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
dönemde bakıldığında, özellikle özel kesimin finansal derinleşmenin artmasıyla daha rahat
borçlanabildiği ve tasarruf eğiliminin göreli olarak düştüğü görülmektedir.
Tablo 7.2-3: G-20 Ülkelerinde Toplam Yurtiçi Tasarruf Oranı
(%)
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
G. Afrika
Hindistan
İtalya
Japonya
Kanada
Kore
Meksika
Suudi Arabistan
Türkiye(*)
İsviçre
Dünya
2000
17,9
19,8
13,0
19,6
14,6
13,9
36,8
25,0
21,7
15,8
25,1
20,5
28,0
23,5
33,0
20,5
29,5
18,4
34,6
22,1
2001
16,3
19,2
12,8
19,1
15,1
13,5
37,6
21,1
21,3
15,6
25,5
20,8
26,9
22,2
31,1
17,9
26,1
18,4
30,5
21,1
2002
14,4
19,3
20,0
19,8
15,1
14,7
40,3
16,7
20,0
16,7
26,7
20,9
25,9
21,2
30,5
18,5
28,5
18,6
28,9
20,4
2003
13,6
19,4
20,1
19,5
14,9
16,0
44,0
29,9
19,4
15,7
28,5
19,9
26,0
21,4
31,8
21,9
34,3
15,5
33,1
20,5
2004
14,2
22,0
20,8
20,1
14,9
18,5
46,8
24,6
19,4
15,0
33,1
20,3
26,7
22,9
34,0
24,0
41,0
16,0
33,3
21,5
2005
14,7
22,1
24,0
19,5
14,4
17,3
49,2
19,1
18,8
14,5
34,0
19,6
27,1
23,8
32,0
23,2
48,5
15,9
34,8
21,8
2006
15,9
24,3
26,7
20,8
14,2
17,6
52,3
19,9
19,6
14,4
34,9
19,7
27,6
24,4
30,7
25,7
47,8
16,5
35,6
22,8
2007
13,4
25,9
26,6
20,9
15,6
18,1
52,4
18,2
20,2
14,1
36,7
20,1
28,4
23,8
30,8
25,0
45,7
15,5
31,0
22,3
2008
11,4
25,1
25,0
21,5
15,0
18,8
53,5
19,9
19,6
14,9
32,5
18,0
26,8
23,5
30,7
25,6
49,9
16,8
23,0
21,0
2009
9,8
21,5
23,2
v.y.
12,2
14,7
53,6
23,2
16,4
15,4
35,0
16,0
23,6
17,7
30,3
21,7
32,2
13,1
32,3
18,5
Kaynak: Dünya Bankası, (*)DPT.
G-20 ülkelerinde yurtiçi tasarruflara bakıldığında, ABD haricindeki gelişmiş ekonomilerin görece
yüksek tasarruf oranlarına sahip oldukları görülmektedir. Ayrıca, G-20 dahilindeki gelişmekte
olan ekonomilerden Çin, Hindistan, G. Kore ve Rusya’nın belirgin bir biçimde yüksek tasarruf
oranlarına sahip oldukları görülmektedir. Gelişmekte olan ülke sınıfından Türkiye ve Brezilya’nın
ise göreli olarak düşük tasarruf oranları olduğu gözlenmektedir. Bu husus Türkiye ekonomisi için
büyümenin yanı sıra finansal derinleşmenin de önündeki en önemli sorunlardan biri olarak yer
almaya devam etmektedir.
7.2.3.
Parasal Büyüklükler
Parasal büyüklükler finansal derinleşme için kullanılan en yaygın göstergeler arasında yer
almaktadır. En dar tanımlı para arzından en geniş tanımlı para arzına kadar olan tüm
büyüklüklerin gelişimi, ulusal para ve diğer paralar ile ödemeler sisteminin kullanımı finansal
derinleşmenin ölçütleri haline gelmişlerdir28.
M1/GSYH oranının, ekonomide finansal derinleşmenin devam etmesiyle birlikte düşmesi
beklenmektedir. Dolaşımdaki para miktarının büyük olması, yani M1/GSYH oranının yüksek
olması finansal açından az gelişmişliğin, düşük olması ise finansal piyasaların gelişmişliğinin bir
göstergesi olarak kabul edilmektedir
Levine, R. , (1997), Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda , Journal of Economics
Literature, Vol.35
28
McKinnon, R. I., (1973), Money and Capital in Economic Development, Washington D.C., Brookings Institution.
BDDK
143
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 7.2-6: M1 Para Arzı ve M1 Göstergeleri
60
12
Milyar TL
M1
(%)
50
10
40
M1 Sabit
8
30
M1/GSYH (Sağ Eksen)
6
20
4
10
2
0
0
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
100
90 Milyar TL
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Kaynak: TCMB, TÜİK, BDDK
TCMB verilerine göre üç aylık para arzı tanımlarına bakıldığında, M1/GSYH’nın 1987-1999
döneminde belirgin bir azalma eğilimine sahip olduğu görülmektedir. Daha sonraki
dönemlerdeki yükselmenin ardında M1 tanımına gelen değişiklikler yer almaktadır. Bu
değişikliğe rağmen söz konusu orandaki artış sınırlı kalmıştır.
Parasal büyüklükler arasında sıkça kullanılan finansal derinleşme göstergelerinden biri geniş
tanımlı para arzının GSYH’ye oranıdır. M2/GSYH ile vadeli mevduat birlikte dikkate alındığında,
bankacılık sisteminin kullanımının da hesaba katıldığı bir gösterge elde edilmektedir. Bu bir
anlamda parasallaşmanın derecesinin ölçütüdür.
Grafik 7.2-7: M2 Para Arzı ve M2 Göstergeleri Sektörü GeliĢme Hızları
450
Milyar TL
400
250
40
Milyar TL
M2
(%)
200
350
300
30
25
150
250
35
20
200
100
150
100
15
10
50
50
M2 Sabit
M2/GSYH (Sağ Eksen)
0
5
0
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
0
Kaynak: TCMB, TÜİK, BDDK
M2/GSYH oranın yüksek olması finansal piyasaların gelişmişliğinin göstergesidir. Türkiye’de
özellikle yeni tanım ile birlikte DTH hesaplarının da dahil olduğu M2/GSYH oranı, 2002 sonrası
dönemde hızlı bir biçimde yükselmiş ve 2010 itibarıyla %36’ya ulaşmıştır.
7.2.4.
Kredi ve Mevduata ĠliĢkin Büyüklükler
Parasal büyüklüklere benzer biçimde kredi ve mevduata ilişkin hacim göstergeleri, finansal
derinleşme açısından sık kullanılan değişkenlerdir. Özellikle kredi hacminin GSYH’ya oranı
finansal derinleşmenin temel göstergelerinden biri olarak kabul görmektedir. Bu gösterge ile
finansal derinleşmede bankacılık sisteminin rolü ve etkinliği de izlenebilmektedir 29.
Levine, R., (2004), “Finance And Growth: Theory and Evidence”, National Bureau of Economic Research NBER
Working Paper Series, Working Paper 10766.
29
Shaw, E.S., (1973), Financial Deepening in Economic Development, New York, Oxford University Press.
BDDK
144
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Türk finansal sisteminin kredi hacmi incelendiğinde, 2000 sonrası dönemde 2001-2002
yıllarındaki yavaşlamanın ardından, ekonomik ve siyasal istikrarla desteklenen tüketici ve
yatırımcı güveniyle birlikte güçlü bir artışın yaşandığı görülmektedir. Bu çerçevede kredi/GSYH
oranı, 2010 yılında %40’ı aşmıştır.
Grafik 7.2-8: Kredi Hacmi ve Kredi Hacmi GeliĢmeleri
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
300
Milyar TL
(%)
Milyar TL
250
Kredi
Kredi (Sabit)
200
35
30
Toplam Kredi / GSYH (Sağ Eksen)
25
150
20
100
15
10
5
0
0
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
50
Kaynak: BDDK, TÜİK
45
40
Reel olarak kredi hacmi incelendiğinde ise 2002 sonrası görülen artış eğiliminin, 2008 yılının ikinci
yarısında küresel krizin bir yansıması olarak, yerini yatay bir seyre bıraktığı, ancak, 2009 itibarıyla
kredilerin yeniden bir artış sürecine girdiği görülmektedir.
Tablo 7.2-4: G-20 Ülkelerinde Bankacılık Sistemince Sağlanan Yurtiçi Kredi / GSYH
(%)
ABD
AB
Almanya
Arjantin
Avustralya
Birleşik Krallık
Brezilya
Çin
Endonezya
Fransa
Güney Afrika
Güney Kore
Hindistan
İtalya
Japonya
Kanada
Meksika
Rusya
Suudi Arabistan
Türkiye(*)
İsviçre
Dünya
2000
198,4
116,2
145,4
34,5
93,0
130,1
71,9
119,7
60,7
103,4
152,5
79,5
53,0
96,4
308,9
113,7
34,1
24,7
v.y.
37,9
171,9
159,6
2001
206,1
119,3
144,0
37,2
94,5
135,7
72,5
123,0
54,5
105,6
184,3
83,8
54,7
97,3
299,4
203,7
33,1
25,6
v.y.
52,9
168,1
162,1
2002
198,8
119,4
142,4
62,4
100,8
140,8
74,5
143,5
52,4
103,1
159,8
89,6
58,9
96,8
299,2
198,4
36,5
26,8
v.y.
47,5
167,4
159,1
2003
214,4
121,6
140,6
50,6
104,7
144,9
74,0
151,9
49,2
104,9
163,1
92,0
57,4
102,5
307,3
192,0
33,2
27,8
v.y.
42,8
172,0
162,9
2004
221,3
124,0
137,8
45,4
109,1
153,2
72,6
140,4
49,6
105,8
169,6
87,4
57,6
103,4
303,5
194,4
31,8
25,7
v.y.
41,4
173,5
162,0
2005
225,2
129,1
136,1
38,3
113,7
161,9
74,5
134,3
46,2
108,5
178,5
91,4
58,4
108,0
312,8
202,7
32,1
22,1
v.y.
45,6
177,3
162,2
2006
235,1
134,1
131,0
30,8
119,0
171,9
86,6
133,5
41,7
115,0
192,9
99,9
60,9
112,2
305,0
219,6
34,9
22,4
v.y.
45,8
182,2
162,6
2007
242,7
142,2
124,5
28,5
135,9
188,4
92,2
127,8
40,6
122,0
195,2
101,8
60,8
128,8
294,3
154,2
37,6
25,5
v.y.
49,3
185,5
160,3
2008
219,7
148,1
126,3
24,4
143,7
211,3
96,9
120,8
36,8
124,3
172,2
112,3
68,2
132,6
295,4
178,1
37,4
25,1
v.y.
52,5
179,8
154,0
2009
230,5
157,9
131,8
28,0
143,6
228,9
97,5
145,2
36,9
128,4
183,5
112,4
69,4
141,6
320,5
v.y.
v.y.
33,8
v.y.
63,0
191,0
169,0
Kaynak: Dünya Bankası (*)Dünya Bankası tanımı olup, kredi tanımı farklıklaşmaktadır.
G-20 ülkeleri itibarıyla bankacılık sistemince sağlanan yurtiçi kredi hacminin milli gelire oranına
bakıldığında, Türkiye’nin gelişmiş ekonomilerin gerisinde olduğu görülmektedir. Ancak
gelişmekte olan G-20 ülkeleri ile kıyaslandığında, Türkiye’nin 2000 sonrası dönemde istikrarlı bir
gelişim göstererek Arjantin, Endonezya, Rusya ve Meksika gibi ülkeleri finansal derinleşme
açsından geride bıraktığı gözlenmektedir. Küresel ağırlıklı ortalamaya bakıldığında Türkiye’nin
hâlâ yurtiçi kredi hacmini geliştirebilme potansiyeline sahip olduğu görülmektedir.
BDDK
145
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 37: Bankacılık Sektörü Aktifleri / GSYH Oranının Küresel Görünümü
Ülkeler itibarıyla kredi kuruluşlarının toplam aktiflerinin GSYH’ya oranı incelendiğinde, gelişmiş ekonomilerde
Türkiye’ye göre oldukça yüksek bir oran görülmektedir. Söz konusu oran AB üyesi ülkelerde %200
düzeyindedir. Türkiye’de ise söz konusu oran, 2009 yılında %87,4’e 2010 yılında ise %91,1’e kadar yükselmiştir.
Bu oranla Türkiye AB’ye yeni üye ülkelerin bir kısmının üzerinde yer alırken, gelişmiş finansal sisteme sahip
ülkelere de yaklaşmaktadır. Ancak halen köklü bankacılık ve finansal hizmet geçmişi olan ülkelerin gerisinde
olduğu ve bu alanda Türkiye’nin yüksek bir büyüme potansiyeline sahip olduğu da görülmektedir.
Lüksemburg
İrlanda
Kıbrıs
Malta
Büyük Britanya
İsviçre
Danimarka
Hollanda
Avusturya
Fransa
Japonya
Belçika
İspanya
İsveç
Portekiz
Çin
Almanya
İtalya
Güney Afrika
Finlandiya
Brezilya
Kanada
Yunanistan
Suudi Arabistan
Hindistan
Kore, Rep
Letonya
Estonya
Slovenya
Macaristan
Çek Cumhuriyeti
Bulgaristan
Litvanya
ABD
Türkiye (*)
Polonya
Slovak Cumhuriyeti
Endonezya
Romanya
Avustralya
Arjantin
Meksika
Rusya Federasyonu
2002
3.923,6
517,8
518,9
505,1
485,4
733,6
410,4
413,9
360,1
351,4
222,9
409,7
261,3
259,3
314,1
198,0
422,0
221,9
148,6
164,2
80,5
201,6
183,1
100,9
96,3
152,9
100,4
91,2
115,8
88,4
140,2
66,9
47,2
108,7
60,7
84,3
92,6
67,6
37,9
136,1
76,7
58,6
0,0
2003
3.241,0
525,1
454,1
519,2
477,7
626,1
385,5
394,5
335,0
320,1
298,4
383,8
245,0
237,6
311,5
272,8
377,2
203,1
112,6
163,3
125,9
192,7
157,7
122,6
128,9
134,3
103,0
87,8
109,1
94,0
123,0
62,7
46,4
99,5
54,9
74,4
75,5
82,9
36,3
139,8
93,3
45,9
0,0
2004
2.837,2
543,5
413,4
521,2
438,0
609,8
357,7
382,9
305,7
298,3
293,4
352,3
228,8
230,6
259,8
270,1
333,8
183,3
119,8
156,2
129,0
171,2
138,7
131,7
130,6
135,3
111,2
104,1
99,0
92,7
110,5
71,6
55,5
92,7
54,8
78,2
77,0
78,1
42,4
99,3
90,0
41,4
66,9
2005
3.097,6
687,9
541,8
671,7
380,8
714,0
426,5
391,5
350,5
347,9
248,7
412,5
280,4
261,9
277,4
261,7
360,4
207,8
180,7
176,5
116,9
208,3
170,3
111,9
123,9
156,5
144,3
125,7
124,1
104,6
119,3
88,9
74,6
113,6
62,7
79,2
90,9
69,9
52,7
99,6
70,1
52,7
65,1
2006
2.580,9
699,7
547,7
612,1
381,2
659,4
394,0
358,2
322,7
332,9
261,8
370,2
269,5
258,1
260,1
260,4
321,3
197,4
195,1
161,7
122,6
164,7
157,2
112,0
143,3
137,4
149,9
122,0
117,8
109,2
106,1
88,4
75,9
94,4
65,9
73,1
93,7
69,3
55,7
79,8
69,9
40,1
48,3
2007
2.106,1
607,5
501,9
590,9
425,4
556,7
371,4
328,6
282,3
303,9
269,1
333,8
246,1
218,1
224,5
249,6
268,0
185,7
222,2
138,0
146,8
155,4
145,9
128,2
152,2
111,3
126,4
113,7
108,4
92,2
94,9
87,5
71,9
79,6
69,0
64,9
81,3
67,1
50,2
62,9
63,0
34,0
35,0
2008
2.201,4
722,2
634,3
684,6
452,2
548,2
436,4
348,2
350,9
344,8
345,8
342,5
288,8
253,5
260,8
272,9
295,1
215,6
229,2
193,3
139,5
170,7
179,6
138,6
167,3
135,3
129,8
127,8
122,7
109,8
97,7
96,8
76,7
100,1
77,1
67,7
90,6
59,6
57,6
50,3
60,2
35,4
28,3
2009
1.925,9
735,8
703,0
652,1
547,2
451,0
450,6
353,5
343,6
341,1
310,2
309,7
297,0
290,7
282,1
281,8
281,6
220,7
219,6
205,7
200,3
194,6
187,6
176,0
173,5
146,6
144,3
141,2
139,1
123,6
106,4
98,4
88,9
88,1
87,4
80,5
78,5
67,8
67,7
65,0
61,5
44,1
33,6
Kaynak: EU Banking Structures, DB, Ülke merkez bankaları ve denetim otorite siteleri.(*) BDDK verisi
BDDK
146
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Grafik 7.2-9: Mevduat Hacmi ve Mevduat Hacmi GeliĢmeleri
250
400
200
300
40
Milyar TL
Milyar TL
350
Mevduat
(%)
Mevduat (Sabit)
Toplam Mevduat/ GSYH (Sağ Eksen)
250
150
200
35
30
25
20
150
100
15
100
10
50
50
5
Kaynak: BDDK, TÜİK
0
0
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
1987Ç1
1988Ç2
1989Ç3
1990Ç4
1992Ç1
1993Ç2
1994Ç3
1995Ç4
1997Ç1
1998Ç2
1999Ç3
2000Ç4
2002Ç1
2003Ç2
2004Ç3
2005Ç4
2007Ç1
2008Ç2
2009Ç3
2010Ç4
0
Bankacılık sisteminin ve dolayısıyla finansal sistemin başta hanehalkı olmak üzere ekonomik
kesimler tarafından kullanımının en önemli göstergesi mevduat hacminin milli gelire oranıdır.
DTH nedeniyle kur gelişmelerini de içeren mevduat göstergeleri incelendiğinde, temel eğilim
olarak özellikle 2002 sonrasında milli gelire oranın %50’leri aştığı ve mevduat hacminin istikrarlı
bir biçimde genişlediği görülmektedir. Bu, tasarruf sahiplerinin finansal sisteme yönelmekte
olduklarının ve finansal derinleşmenin belirgin yapısal göstergelerinden biridir.
BDDK
147
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Kutu 38: Ülkeler Ġtibarıyla Kredi Hacimi / GSYH Oranı
Gelişmiş finansal sisteme sahip AB ülkelerinde bankacılık alanında güçlü, sınır ötesi bankacılıkta merkez haline gelmiş
Lüksemburg, Malta gibi ülkeler dışarıda tutulduğunda kredi/GSYH oranının %60 civarında olduğu görülmektedir.
Gelişmekte olan ekonomilere bakıldığında bu oranın azaldığı %30-50 aralığına gerilediği görülmektedir. Türkiye’de
ise bu oran son dönemlerdeki gelişmeler ile %40’lar düzeyindedir. Bu durum finansal derinleşme açısından yetersiz
bir görünüm arz ederken, aynı zamanda sistemin büyüme potansiyelini işaret etmesi açısından önem taşımaktadır.
2002
2003
Lüksemburg
584,6
408,1
Malta
165,4
160,2
G.Kıbrıs R.K.
208,4
165,1
İngiltere
136,2
184,9
İrlanda
162,3
131,9
Danimarka
158,2
137,3
İsviçre
232,2
181,8
Hollanda
160,8
141,6
G.Afrika C.
183,6
110,0
İspanya
110,7
97,7
Portekiz
138,8
115,2
AB-27
118,1
110,8
İsveç
108,4
90,2
Avusturya
132,6
109,9
Avustralya
85,6
92,2
PB-16
118,1
99,5
Almanya
149,8
123,9
Fransa
94,0
79,6
İtalya
87,5
74,9
Çin Halk C.
103,9
93,2
Kanada
86,8
75,2
Estonya
41,0
40,6
Güney Kore
74,5
62,6
Letonya
32,2
35,8
Belçika
110,5
92,2
Slovenya
39,0
34,4
Finlandiya
63,7
57,3
Japonya
90,0
74,0
Yunanistan
64,5
56,5
Macaristan
39,1
37,9
Bulgaristan
v.y.
v.y.
Litvanya
21,2
21,5
Çek Cum.
38,5
33,9
Türkiye
14,0
14,6
Polonya
30,8
26,3
ABD
47,9
40,7
Rusya
21,4
18,8
Slovakya
v.y.
v.y.
Romanya
10,9
11,8
Brezilya
16,0
16,2
Endonezya
19,9
17,9
S.Arabistan
12,2
13,5
Hindistan
15,4
13,3
Meksika
21,3
14,7
Arjantin
13,7
8,5
Kaynak: EU Banking Structures 2010, DB,
BDDK
2004
352,0
160,5
158,0
174,6
141,5
138,1
175,8
139,5
90,8
96,7
105,5
103,7
83,7
102,4
76,2
92,1
109,6
74,3
68,8
81,8
69,6
49,9
67,0
36,3
84,2
41,5
55,1
64,7
55,5
39,2
27,7
22,2
30,1
17,8
26,5
40,0
20,1
19,6
14,6
15,9
17,1
17,2
12,1
13,3
7,8
2005
385,0
184,6
164,7
199,6
165,2
151,4
190,1
148,3
112,1
113,1
109,3
112,1
93,1
108,3
81,3
97,3
108,4
79,2
72,0
90,3
80,1
57,5
73,4
56,1
96,4
47,6
59,8
67,4
60,9
42,7
31,1
34,7
32,9
24,1
25,7
47,5
24,6
24,5
17,2
19,0
21,0
19,0
15,5
15,1
9,3
148
2006
371,1
216,7
168,3
208,7
182,2
162,9
204,7
152,7
121,8
129,7
114,9
116,7
101,2
108,3
82,2
100,8
104,6
83,3
76,4
85,3
70,5
66,2
73,8
75,2
97,5
53,9
63,0
63,6
63,3
49,6
36,1
39,9
36,5
28,9
28,1
43,6
27,6
27,5
22,8
18,7
18,4
15,1
17,1
12,6
9,8
2007
374,4
265,0
187,8
207,7
185,2
162,2
193,5
139,1
120,9
129,1
111,7
113,8
96,0
101,5
86,6
97,6
94,4
83,2
81,5
74,7
73,6
70,1
68,0
73,0
90,9
61,3
60,2
62,5
64,2
47,6
45,1
46,0
38,5
33,9
31,5
40,7
30,6
29,7
24,8
20,8
16,9
15,3
13,8
12,1
10,0
2008
352,2
297,2
212,8
192,2
180,6
162,6
169,6
125,8
157,4
124,6
112,0
105,3
87,2
101,3
69,1
93,5
88,8
80,2
78,7
74,4
67,9
72,3
68,2
67,9
79,5
64,3
61,0
75,3
63,1
49,1
48,2
44,6
35,6
38,7
29,9
41,4
28,1
31,5
25,5
17,3
16,3
12,0
14,5
10,6
8,9
2009
355,7
262,9
231,6
229,0
194,1
177,7
173,8
145,9
143,7
134,8
125,0
116,8
113,0
108,9
102,5
101,8
95,0
87,5
87,5
87,2
85,8
83,8
82,2
80,2
79,0
72,2
69,8
66,4
65,2
56,6
53,4
51,1
42,0
41,2
40,7
37,8
37,5
35,4
31,0
27,1
19,6
18,6
17,4
14,5
9,1
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
7.3. Bankacılık Sektörü Projeksiyonları
Bankacılık sektörüne ilişkin projeksiyonların elde edilmesinde, büyüme, yurtiçi talep gelişmeleri
ve kredi genişlemesi üzerinden gerçekleştirilen çalışmadan ve küresel büyüme eğilimlerinden
yararlanılmıştır.
2007 yılından itibaren küresel düzeyde yaşanan finansal krizin olumsuz etkileri bankacılık
sektöründe özellikle 2009 yılında hissedilmiş ve aktif büyümesinin görece düşük kalmasına
neden olmuştur. 2010 yılından itibaren krizin olumsuz etkilerinin azalmaya başlamasıyla birlikte
yurtiçi talepteki gelişmelere paralel bir biçimde bankacılık sektörü büyümesini yeniden
hızlandırmıştır. Sektörün 2011 yılından itibaren 2004-2010 dönemindekine yakın bir büyüme
performansını yakalayacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca, büyüme hızının finansal istikrar
açısından riskli olmayacak düzeylerde devam etmesi hususu, sürdürülebilirlilik açsından önem
kazanmaktadır. Nitekim 2011 yılının ilk yarısında bazı politika tedbirleri bu kapsamda hayata
geçirilmiştir. Bu tedbirlerin bankacılık sektörü büyümesinde göreli bir yavaşlama yaratması
beklenmektedir. Ancak, orta ve uzun vadede yüksek büyüme potansiyeli ile Türk bankacılık
sektörünün, güçlü performansını sürdüreceği öngörülmektedir.
Temel olarak bir doğrusal analiz olan “kredi hız katsayısı” çerçevesi özellikle gelişmekte olan
ülkeler için kullanılmaktadır. Göreli büyüme oranları olarak ifade edilebilen bu “hız katsayısı”
gelişmekte olan ülkeler için 2 civarındadır. Bu oran 1987-2010 dönemi için Türkiye’de oldukça
düşük düzeyde 1,3 olarak hesaplanırken, düşük enflasyonlu 2004 sonrası dönem için 5,21’e
yükselmektedir. Daha önce Finansal Piyasalar Raporu’nun Aralık 2007 (sayı 8) sayısında
bulunan “Türkiye Ekonomisinde Kredi Genişlemesi” analizinde de ve “Bankacılıkta Yapısal
Gelişmeler-2009” raporunun ilgili bölümünde bu katsayılar Türkiye için nominal olarak 4,5
civarında hesaplanmıştır.
Tablo 7.3-1: Orta Vadeli Kredi Hacmi GeniĢleme Senaryoları
2004-2010
GSYH büyümesi Tahmini
Kredi Artışı Hızı/GSYH büyüme hızı oranı (5,21)
Kredi Artışı Hızı/Toplam Yatırım büyüme hızı oranı (4,22).
Kredi Artışı Hızı/Toplam Talep büyüme hızı oranı (5,22).
Tahminler Ortalaması (2004-2010)(1+2+3/3)
2011
7,0
36,5
29,5
36,6
34,2
2012
6,0
31,3
25,3
31,3
29,3
2013
8,0
41,7
33,8
41,8
39,1
Kaynak: BDDK
Bu tahmin çalışmasında da, 2004-2010 dönemi hız katsayıları esas alınmıştır. En son veriler ile
uzun vadede de, orta vadede de, katsayı 4-5 düzeyine yükselmektedir. Bu yöntem ile
gerçekleştirilen çalışma çerçevesinde, kredi büyümesi tahminleri 2011 yılı için %29,5 ila %36,6,
2012 yılı için %25,3 ila %31,3 ve 2013 yılı için %33,8 ila %41,8 arasındadır. 2011 yılı için GSYH
büyümesi %7 olarak alınırken, bu oranlar 2012 yılı için %6, 2013 için ise %8 olarak kullanılmıştır.
Uluslararası kuruluşların da öngördüğü çerçevede gelişmekte olan ekonomilerin orta vadede
yıllık ortalama %6-8 aralığında bir büyüme performansı göstermeleri öngörülmektedir. Bu
çerçevede (II) numaralı temel senaryoda, Türkiye’nin de 2023 perspektifinde söz konusu
ortalama büyüme rakamlarını yakalayacağı biçiminde ele alınmıştır.
Görece güçlü senaryo olan (I) numaralı senaryoda ise, büyüme performansının, iş ortamındaki
hızlı olumlulaşma, küresel düzenleyici yapıdaki değişimlerin olumlu yansımaları, üniversite-sanayi
işbirliğindeki artışların olumlu yansımaları gibi unsurlarla, diğer gelişmekte olan ekonomilerin de
üzerinde yıllık ortalama %9 civarında olacağı durumlar incelenmiştir.
Görece daha düşük büyüme içeren senaryo olan (III) numaralı senaryoda (ortalama senaryo),
Türkiye’nin 2004-2010 dönemi ortalama büyümesini sürdüreceği ve mevcut performansında ek
bir iyileşmenin olmayacağı varsayılmaktadır. Ancak bu varsayımda da makroekonomik ve
finansal istikrarın korunduğu bir ortamda büyümeye devam edeceği durumu ele alınmıştır.
BDDK
149
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Bu senaryolar çerçevesinde 2011-2023 döneminde kredi hacminin, temel senaryoda yıllık
ortalama %31,8, ortalama senaryoda %22,8 ve güçlü senaryoda %35,3 oranında artacağı
öngörülmektedir .
Tablo 7.3-2: Uzun Vadeli Kredi Hacmi GeniĢleme Senaryoları
2011
2015
2020
2011-2023
2023 Ortalama
Kredi Artışı Hızı Senaryo (I) [Güçlü Senaryo]
31,5
40,5
36,0
40,5
35,3
Kredi Artışı Hızı Senaryo (II) [Temel Senaryo]
31,5
36,0
31,5
36,0
31,8
Kredi Artışı Hızı Senaryo (III) [Ortalama Senaryo]
31,5
21,6
21,6
21,6
22,8
(%)
Bu uzun vadeli bakış ile 2023 yılında Türk Bankacılık sektörünün kredi büyüklüğünün 17,5 trilyon
lirayı aşması olası görünmektedir. Bu büyüklük finansal derinleşmede çok hızlı bir gelişimi ifade
etmektedir. Bu gelişim için Türk bankacılık sektörünün sadece ulusal ölçekte değil uluslar arası
ölçekte de faaliyet gösterebilen bir sektör olması gerekmektedir.
Grafik 7.3-1: Kredi Büyümesi Eğilimleri
60,0
50,0
Güçlü Senaryo
GSYH büy. %8
Kredi büy. %35,6
(%)
40,0
Temel Senaryo
GSYH büy. %7
Kredi büy. %26,8
30,0
20,0
10,0
Ortalama Senaryo
GSYH büy. %4,8
Kredi büy. %17,9
0,0
-10,0
-20,0
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
-30,0
BDDK
150
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
BDDK
151
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
BDDK
152
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
BANKACILIK
DÜZENLEME VE DENETLEME
KURUMU
Atatürk Bulvarı No:191 06680 Kavaklıdere/Ankara
Tel:(312)455 65 29 Faks: (312) 424 08 74
www.bddk.org.tr
BDDK
153
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2010
Download