organik tarım ürünlerinin pazarlanmasında e

ORGANİK TARIM ÜRÜNLERİNİN PAZARLANMASINDA E-TİCARET
1Canan
2Vecihi
3
SANCAR
AKSAKAL
Taha Emre ÇİFTÇİ
Özet
1990’lı yılardan itibaren sadece gelişmiş ülkelerde değil gelişmekte olan ülkelerde
de tüketicilerin
sağlıklı
gıda tüketimi
ve çevreyi
koruma
konusunda
duyarlıklarının giderek artması organik tarımın giderek yaygınlaşmasına neden
olmuştur. Tüketicilerin organik ürün talebinin artışına paralel olarak dünya ticaret
hacmi de hızla büyümektedir. Dünya ticaretindeki hızlı gelişmeler karsısında
firmaların pazarda rol oynayabilmeleri için pazarlama sistem ve stratejilerini
gözden geçirmeleri gerekmektedir. Bilgi ve iletişim sektörünün hızla gelişmesi ve
artan küresel rekabet karşısında organik ürün pazarına yönelik ürün sunan
firmaların, uluslararası kuruluşların ve perakendecilerin değişen pazarlama
stratejileri karşısında ayakta kalabilmeleri zorlaşmaktadır. Uluslararası platformda
ticarette söz sahibi olabilmek için organik ürünlerin pazarlanmasında geleneksel
yöntemlerin dışına çıkılarak e-pazarlama ve e-ticarete yönelik pazarlama
stratejilerine geçilmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Organik ürünler, pazarlama, dağıtım kanalları, e- ticaret
Öğr.Gör,Gümüşhane Ünv. Kelkit Aydın Doğan MYO,canansancar@gumushane.edu.tr
Yrd.Doç.Dr. Gümüşhane Ünv. Kelkit Aydın Doğan MYO,vaksakal@gumushane.edu.tr
1
2
3
Öğr.Gör. Gümüşhane Ünv. Kelkit Aydın Doğan MYO,tahaemreciftci@gumushane.edu.tr
1
Abstract
The rapid increase starting from 1990s in the sensitivity of consumers on healthy
food consumption and saving the environment not only in developed but also in
developing countries led to the constant spread of organic farming. In parallel to
the ogranic product demand of consumers, it’s worldwide trade volume is rapidly
increasing. So that firms can play important roles in the market against the rapid
progresses in the World trade, they need to go through their marketing system and
strategies. Against the rapid increase of information and communication sector as
well as increasing global rivalry, it gets really hard for firms, international
organizations and retailers that manufacture products in the organic product
market to stand against the changing marketing strategies. In order to function as
an arbiter in the international platform, there must be a shift from traditional
methods of marketing organic products to marketing strategies including ecommerce and e-trade.
Keywords: Organic Products, marketing, distribution channels, e-commerce.
1.Giriş
Organik tarım ürünlerinin üretimi ve tüketimi dolayısıyla ticareti her geçen gün
tüm dünyada hızla artmaktadır. Ülkeleri organik tarım ürünlerinin ticaretine
yönelten temel faktörlerin başında ise entansif olarak yapılan yoğun tarımsal
üretim sonucu ekolojik dengenin bozularak bitkisel ve hayvansal ürünlerdeki
kimyasal artıkların insan sağlığını tehdit eder bir boyuta ulaşması yatmaktadır.
Gelişmiş ülkeler organik işlenmiş gıdaların hem üreticisi hem de ithalatçısı iken
gelişmekte olan ülkeler ise organik gıda tüketimi konusunda halkın bilinç
2
düzeyinin yeterli seviyede olmaması sebebiyle daha çok üretici konumdadır. Bilgi
ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler karşısında ülkeler geleneksel
sınırlarını aşarak tek bir pazar haline gelmiştir.
Bu çalışmada “organik tarım/ organik ürün tanımı ve kapsamı, organik ürünlerin
pazarlama
karması,
organik
tarım
ürünlerinin
pazarlanmasında
avantaj
sağlayacağı düşünülen elektronik ticaret kavramı, kapsamı ve önemi, elektronik
ticaret modelleri, elektronik ticaretin avantaj ve dezavantajları ve elektronik
ticaretin ekonomik etkileri kapsamlı biçimde açıklanmıştır.
2. Organik Tarım / Organik Ürün Tanımı ve Kapsamı
Organik tarım; ‘Üretimde kimyasal girdi ve ilaç kullanmadan yönet karşılıklı
güven esasına melikler çerçevesinde izin verilen girdiler kullanımıyla yapılan,
üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim
biçimidir’ (Karaarslan ve Yetkin,2010:619) şeklinde tanımlanmaktadır.
Codex Alimentarius’un (2010) tanımına göre ise organik tarım “İçinde biyolojik
çeşitliliği, biyolojik döngüyü ve toprağın biyolojik aktivitesinin olduğu tarımekosistem sağlığını ilerleten ve geliştiren bir bütün üretim yönetimidir. Bölgesel
şartların yerel anlamda düzenlenmiş sistemlere ihtiyacı olduğunu hesaba katarak
çiftlik dışından gelen girdilerin kullanımının yerine yerel girdilerin kullanımını
destekler. Bu, mümkün olunan yerlerde, sistem içerisinde herhangi bir fonksiyonu
yerine getirmek için sentetik materyaller kullanmaya karşı bir biçimde agronomik,
biyolojik ve mekanik metotlar kullanarak başarılabilir. “Organik” olarak
üretilmiş olan ürünler formüle edilmiş düzenlemeler gibi açık bir şekilde
tanımlanmış olan organik üretim standartlarına uygun şekilde üretilir
(www.intracen.org). Organik ürün kavramı içerisinde süt ve süt ürünleri, taze ve
3
kurutulmuş sebze ve meyveler, ekmek, vücut bakım ürünleri ve çeşitli kozmetik
ürünler, temizlik ve hijyen sağlayan ürünler, kırtasiye malzemeleri ve çeşitli
tekstil ürünleri ilk akla gelenler olmaktadır.
3. Organik Tarım Ürünlerinin Pazarlanmasında Pazarlama Karması ve ETicaret
3.1. Pazarlama Karması
Modern pazarlama anlayışı; ‘işletme amaçları doğrultusunda, tüketici istek ve
ihtiyaçlarını karşılamaya yönelmiş, bütünleştirilmiş pazarlama tarafından
desteklenen, tüketici odaklı bir tutumdur’ (Deniz, 2009:11). Modern pazarlama
anlayışında işletmelerin varlıklarını sürdürme ve karlılık hedeflerine ulaşmada en
önemli araç müşteri ile iletişimde rakiplerine karşı üstünlük sağlamaktır.
Pazarlamanın amacı, üreticinin ürettiği pazarlanabilir nitelikteki ürün ve
hizmetleri satacak müşterileri bulmak, bu müşterileri korumak, rakiplerin
müşterilerini kendine çevirmek, ürünü ilk defa kullanacakların firmadan
almalarını ve karlılığı sağlamaktır (İyiler, 2009:109).
2010 yılında organik ürün pazarının 70 milyar dolara aştığı düşünülmektedir.
Günümüzde sadece gelişmiş ülkeler organik ürünlerin temel tüketicileri olarak
görülmekte ve ihracata yönelik çalışan ülkeler için önemli bir gelir kaynağı
olmaktadır. Önümüzdeki süreçte gelişmekte olan ülkelerde de organik ürünlere
talebin artacağı tahmin edilmektedir (İpek ve Çil 2010:141). Modern pazarlama
anlayışında ürün, yer, fiyat ve tanıtım faaliyetlerinden oluşan pazarlama karması
pazarlama açısından önemli bir kavramdır. Bu bölümde organik ürünlerin
pazarlanmasında pazarlama karması unsurları organik ürün kavramına daha önce
4
değinildiği için fiyat, dağıtım kanalları ve tutundurma faaliyetleri kapsamında
incelenecektir.
3.1.1. Fiyat
Piyasada var olan bütün mal ve hizmetler için olduğu gibi organik ürün
piyasasında da fiyat oluşumunda arz ve talep belirleyici konumdadır. Şüphesiz
pazarlama karmasının unsurlarında biri olan fiyat belirlenirken işletmenin içinde
bulunduğu dönemde karını maksimize edecek, yatırımın karlılık oranını, pazar
payını, satış gelirlerini artırmak gibi pazarlama hedefleri dikkate alınır.
Pazara yeni sunulan bir ürün için fiyatlandırma maliyet odaklı olmak zorundadır.
Konvansiyonel muadillerine göre hemen hemen tüm ülke pazarlarında ortalama
%24-65 aralığında(hatta bazı ürünler için %50-%100) pahalı olan organik tarım
ürünlerinin fiyat oluşumunda tüketicilerin ödemeye razı oldukları fiyat yanında,
eğitim durumları, tüketim alışkanlıkları, pazarlama alt yapısı vb. faktörler etkilidir
(www.bahce.biz/organik). Organik tarım ürünlerinin pazar hacminin artışına ve
rekabet artışına paralel olarak aradaki fiyat farkının azalacağı beklenmektedir.
3.1.2. Tutundurma
Günümüz dünyasında, özellikle gelişmiş ve Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin
birçoğunda üretim sorun olmaktan çıkmış, üretilenin tüketicilere beğendirilmesi,
tüketicinin ikna edilerek satısının yapılabilmesi ve böylelikle ürünün pazarda uzun
soluklu ve kalıcı hale getirilmesi, temel sorun haline gelmiştir (İnal ve Diğerleri,
2010:287). Tutundurma, İşletmelerin küreselleşen dünya pazarında işletmelerin
rekabetçi piyasa şartlarında ürünlerinin mevcut veya potansiyel müşterilere
ulaştırılması ve kullanım alışkanlığı yaratılmasında uyguladığı reklam, kişisel
5
satış, satış geliştirme araçları ve halkla ilişkiler faaliyetleri olarak ifade
edilmektedir.
Organik tarım ürünlerinin deneme ürünleri ile satış noktasında tüketiciye sunulan
örnek ürünler de tüketici yelpazesini genişletmeye ve bu sayede organik tarım
ürünlerinin
pazarda
tutunmasına
yardımcı
olacaktır.
Fiyat
avantajı
ile
ödüllendirilen tekrar satın alma faaliyeti, tüketiciyi denemiş olduğu organik tarım
ürününü almaya yöneltebilir. İşlenmiş veya işlenmemiş organik tarım ürünlerini
satın almanın alışkanlık haline dönüşmesi için tekrarlanan promosyonlar önem arz
etmektedir (Gök,2008:64).
3.1.3. Pazarlama/Dağıtım Kanalları
Ürünler, üretimlerinden itibaren son tüketiciye ulaşıncaya kadar işleme,
depolama, paketleme ve müşteriye ulaştırılması gibi değişik işlemlerden
geçmektedir. Ürünlerin geçmiş olduğu bu yolların tamamına birden “pazarlama
veya dağıtım kanalları” olarak adlandırılmaktadır.
Bir mal veya hizmetin ilk üreticisinden son kullanıcıya ulaştırılması ve ulaşım
esnasında izlediği yollar dağıtım kanalları ve dağıtım kanalı sistemi olarak
tanımlanır. Bu sistemin faaliyette bulunabilmesi için bir takım aracılara gerek
vardır. Bu aracılar, toptancılar, perakendeciler, acenteler, üreticiler ve tüketiciler
şeklinde genel bir sınıflandırmaya tabi tutulabilir (Öz,2008:1).Pazarlama karması
elemanlarından dağıtım kanalları, diğer tüketim mallarında olduğu gibi organik
tarım ürünleri için de önemli bir unsur olarak yerini almaktadır.
Tüm Dünya’da organik tarım ürünlerinin pazarlanmasında perakende zincirleri
büyük yer tutmaktadır. Son yıllarda organik tarım ürünlerine yönelik talep artışı,
6
doğal olarak alternatif dağıtım kanalları arayışını beraberinde getirmiştir.
Süper/hiper marketler, ayırt edici özellikleri bulunan dükkânlar, doğal ürün
satıcısı süper marketler ve doğrudan üretici bahçesinde satış işlemleri organik
tarım ürünleri için dağıtım kanallarını ifade etmektedir. Ayrıca son dönemlerde
organik tarım ürünlerinin dağıtım kanalları arasına elektronik ticaretin de
katıldığını söylemek yerinde olacaktır. E-Ticaret, özellikle bilgisayar ve internet
kullanımının
artması
ile
birlikte
giderek
artan
doğrudan
pazarlama
yöntemlerinden birisidir.
4. Organik Tarım Ürünlerinin Pazarlanmasında E-Ticaret
Avrupa ülkelerinde pazarlama alanında bilgi teknolojilerinin kullanımı epazarlama ve e-ticaret yöntemlerini gündeme getirmiştir. Pazarlama ve tanıtım
aktivitelerindeki hızlı ve çarpıcı gelişmeler, teknoloji kullanımında yaşanmıştır.
Günümüzde özellikle gelişmekte olan ülkelerin ihracatçılarının karşılaştıkları en
önemli sorunlar bilgi ve iletişim teknolojilerinde yeterli seviyede olmayışları ve
güvenilir pazar bilgisinin bulunmayışıdır. Bu sorunun çözümü için, Uluslararası
Ticaret Merkezi (ITC) “Organic Link” diye adlandırılan yeni bir web portalı
geliştirmiştir. Organic Link (www.intracen.org/organics) küresel olarak ithalatçı
ve ihracatçılara arasındaki iletişimi kolaylaştırmak üzere oluşturulmuştur.
Organik tarım ürünlerinin pazarlanması amacıyla ulusal ve uluslararası e-ticaret
sitelerine örnek olarak;http://www.organicgroup.eu, http://www.orgamar.com,
http://www.eMarketer.com,http://www.organikpazar.com,www.intracen.org/orga
nics
internet
siteleri
örnek
gösterilebilir.Tüketicinin
bilinç
düzeyinin
yükseltilmesinde bilişim teknolojilerine ağırlıklı olarak yer verilmeli ve bu amaca
hizmet eden web siteleri ve tanıtım portalları tutundurma faaliyetleri kapsamında
7
uygulanmalıdır.
Tablo-2 Web Dahil Bazı Kanalların Firmalara Sunduğu Avantajlar
KANAL
Web
Avantajları
- Bir ürüne sanal olarak sınırsız yer ayrılabilir.
- Perakende mağazaları açmadan küresel pazara ve pazarlara erişim
- 7 gün 24 saat sipariş verebilme
- Katalogların baskı ve postalama maliyetinin webde olmaması
- Müşteri hizmet yetkilileri olmadan nakliye emrinin onaylanması
- Satış sunumunda görüntü (video) ve sesi kullanabilme
- Geçmiş ve mevcut müşterilere özel e-mail gönderebilme
- Engelli kişilerin fiziksel hareket sıkıntısı olmadan araştırma yapabilmesi
- Az rağbet gören ürünlerin stoğunu verimli ayarlama
- Fiziksel mağazalarda sunulmayan ürün çeşitlerini satışa sunabilme
- Web temelli alışverişi tercih eden segmentlere doğrudan seslenme
- Otomatik ara yüz tekniklerini kullanma: ortaklaşa filtreleme, cooki’ler,
web log analizleri, gerçek zamanlı
- Görselleştirme ve anketlerle müşterilerin spesifik ihtiyaçlarına göre
tekliflergeliştirme
- Tüketimde otomasyon (Örn: Çiçeklerin her ayın belirli gününde
gönderilmesi
isteğini gerçekleştirmek)
- Anındalık: Müşteri ürünü görüp beğendiğinde beraberinde götürebilir.
- Eşyayı alan müşteri ayrıca nakliye ücreti ödemez.
- Tamamlayıcı ürünleri görme, ürünü görme, deneme
Mağaza
- Satış personeli ile ilişki
- Alışveriş sosyal bir aktivite olarak, diğer kanallarda olmayan bir
sosyalleşme
imkanı sunar.
-Taşınabilirlik: Katalog her yere gider, okunur.
- Uzun süre raf ömrü
- Katalogda renklerin orjinale yakınlığı webe göre daha kalitelidir.
- Küresel pazar ve pazarlara perakende mağazaları olmadan erişim
Katalog
- 7 gün 24 saat sipariş verebilme
- Müşteriler arasında paylaşma ve değişme
- Algısal duyuları (görme, koklama) internete göre daha iyi tatmin eder.
Kaynak: Berman ve Diğerleri,2004:147-156
4.1. E-Ticaretin Tanımı ve Kapsamı
8
E-ticaret kavramı farklı ülkelerin kuruluşları tarafından farklı şekilde tanımlandığı
görülmektedir. Ancak en çok kabul göreni OECD tarafından 1997’de yapılan
tanımdır. OECD’ye göre e-ticaret, bir süreçtir ve aşağıdaki eylemleri
kapsamaktadır(OECD,1998); İşletmelerin ticari işlemlerden önce elektronik
ortamda araştırma yapmaları ve bilgilenmeleri, İşletmelerin elektronik ortamda bir
araya gelmesi, Ödeme sürecinin yerine getirilmesi,Taahhüdün yerine getirilmesi,
mal veya hizmetin müşteriye teslimi,Satış sonrası hizmetlerin ( bakım-destek vb.)
temin edilmesidir.
E-ticaret, elektronik ortamda alıcı ve satıcıları bir araya getirmektedir. Bu yönüyle
elektronik ortamdaki ticaretin sınırları ulusal düzeyden uluslararası düzeye
taşınmıştır. Sadece katılımcılar dikkate alınarak e-ticaret altı gruba ayrılabilir
(Kalaycı:2004:6). Günümüzde e-ticaret pazarlama, satış, internetten ürün ve
hizmet satın alma, bankacılık, on-line kamu hizmetleri, dış ticaret işlemleri gibi
bilişim
teknolojilerinin
kullanımıyla
işletme
verimliliğinin
artırılmasını
hedefleyen bir pazarlama tekniğidir.
4.2. E-Ticaretin Avantajları ve Dezavantajları
Geleneksel ticaret karşısında elektronik ticaretin avantajları aşağıdaki şekilde
belirlenebilir (www.eticaret.org):
*
İşlem Maliyetlerinde Parasal Tasarruflar: Sanal ortamda sipariş verme ve işleme
maliyetlerinde önemli düşüler sağlanmaktadır. Forbes rakamlarına göre, Forbes
500 listesindeki şirketlerin geçen yıl içinde karları %26 oranında artmıştır. Bu
verimlilik patlamasında bilişim teknolojileri ve e-ticaretin büyük payı
bulunmaktadır.
9
* Mal ve Hizmetlerin Tesliminde Zaman Tasarrufu: Ağ üzerinden verilen ve
işlenen siparişler geleneksel sürece göre daha kısa sürede gerçekleşmektedir.
* Satın Alma Sistemlerini Birleştirme:Bu yolla farklı bölüm ve birimlerin tek
başına satın alım yapmaları yerine bir merkezde toplanan veriler yardımıyla
birleşmiş satın alma yoluna gidilebilir.
* Sipariş İşlemlerinde ve Bürokraside Azalama: Kağıt üzerinde takip edilen işler
yerine elektronik ortamda yapılan işler nedeniyle şirketler dikkatlerini stok ve
envanter üzerine yoğunlaştırmakta, tedarikçileriyle daha yaratıcı işbirliği yoluna
gitmektedirler.
* Müşteriler ve Ortaklar Arasında Yakınlaşma: Sıradan mağazalarda hangi
müşterinizin, ne zaman, hangi ürünleri satın aldığının kaydını tutmanız pek kolay
olmazken Internet üzerinde gerekli yazılım araçlarını kullanarak her bir müşteri
ayrı ayrı takibe alınabilmekte ve satışlar artırılabilmektedir.
E-ticaretin yukarıda belirtilen olumlu yanlarına karşın bazı olumsuzlukları da
bulunmaktadır.
Elektronik
ticaretin
olumsuzlukları
aşağıda
özetlenmiştir(www.trline.net):
E-ticaret, bilim ve teknolojiyi üreten, süratle ekonomik ve toplumsal faydaya
dönüştüren gelişmiş ülkeler ile endüstri toplumu olmadan bilgi toplumu olmaya
çalışan geri kalmış ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki refah düzeyi farkını daha
daartıracaktır. Elektronik ticaret (internet), bir yandan yeni iş alanları, görev ve
ünvanlarortaya çıkarırken, diğer yandan da organizasyonların yatay ve dikey
olarak büzülmesi ve geleneksel ticarette rol alan bazı unsurların ortadan
kalkmasınedenleriyle işgücü fazlası ortaya çıkacak, dolayısıyle işsizlik artacaktır.
10
E-ticaret (internet), bütünü ile ele alındığında teknik yapısı itibari ile denetime
müsait
olmayışı
nedeniyle
internetin
kullanımında
ortaya
çıkabilecek
suiistimalleri karşı yaptırım uygulayacak merkezi bir otorite de bulunmamaktadır.
4.3. E-Ticaretin Ekonomik Etkileri
Elektronik ticaret, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak
ülkelerin ekonomik ve sosyal yapılarını etkilemektedir. Ulusal pazarların sınırları,
özellikle elektronik ticarete elverişli sektörlerde küreselleşmektedir. Dinamik ve
sürekli büyüyen bir yapıya sahip bu pazarlarda, bilgisayar ve internet kullanım
oranlarının yükselmesiyle birlikte elektronik ortamdaki tüketici sayısının da
artması işletmeleri, elektronik ticaretten pay alma konusunda yeni yaklaşımlara
zorlamaktadır.
İnternetin ulaştığı tüm ülkelerdeki birey ve firmalar müşteri veya satıcı konumuna
gelmekte, ticari işlemler fiziki çevreden soyutlanarak sanal ortama taşınmaktadır.
Piyasaların, müşterileri ve satıcıların elektronik ortamlarda fiziki sınırları aşarak
bir araya gelmesi, pazarın büyüklüğünü artırmakta ve elektronik ticaret için uygun
ortamlar yaratmaktadır. Elektronik ticaretin işletmeler üzerindeki etkileri etkinlik
ve verimlilik artışları, maliyet ve fiyatların düşürülmesi, yeni pazarlara giriş
imkanının sağlanması ve rekabetin artması açısından değerlendirilebilir.
İnternet kullanımının yaygınlaşması özellikle gelişmekte olan ülkelerin firmaları
açısından gelişmiş ülkelerin hatta dünya pazarının dev firmalarıyla rekabet
avantajı sağlamakta, fırsat eşitliği sağlayarak kaynak dağılımının optimuma
ulaşması gibi bir amaca hizmet eder.
Diğer taraftan elektronik ticaret özellikle pazarlama ve satış departmanı açısından
11
bir çok görev tanımını ortadan kaldırarak işgücü kaybına yol açarken, bilgi
iletişim teknolojisinin yoğun kullanımı nedeniyle
yeni istihdam alanı
yaratmaktadır.Bilgi ve bilginin kullanımıyla biçimlenen yeni ekonomik ortamda,
işletme ve pazarlama stratejilerinde değişiklikler olmuştur. Bu değişim sürecinde
işletmeler,
bilginin
kullanımıyla
sağlanan
rekabet
üstünlükleri
üzerine
yoğunlaşmışlardır. Bilginin daha fazla kullanılması, işletme ve pazarlama
stratejilerinin müşteri yönlü geliştirilmesini olanaklı kılmıştır.
BULGULAR VE ÖNERİLER
Yeni Pazar koşullarına uyum ve ayrıca bilgi ve iletişim teknolojisindeki
ilerlemeler, diğer sektörlerde olduğu gibi organik ürünlerin pazarlanmasında da eticaret sistemini kullanan üretici, firma- şirket, pazarlayıcılar ve tüketiciler daha
avantajlı konumda olmaktadır.
Sonuç olarak yaşanan teknolojik gelişmelerle ekonomik işlemlerin bütünleşmesi
e-ticaret ile yeni aşamalar kazanmaktadır. Bilgi ve teknoloji ekonomik gelişmenin
ve büyümenin itici gücü olarak görülmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde
organik tarım alanında dünyadaki potansiyel üretici ve tüketicilere ulaşabilmek
için teknolojik altyapının geliştirilmesi, kamu ve özel kesimde gerekli olan yasal
düzenlemelerin ve organizasyon yapılarının oluşturulması, insan kaynaklarının
niteliğinin ve becerilerinin çok yönlü olarak yükseltilmesi, organik üretime ve eticaretine yönelik devlet tarafından sağlanacak yatırım indirimi, düşük faizli
krediler, sübvansiyonlar gibi mali nitelikli destekler sağlanmalıdır.
12
KAYNAKÇA
DENİZ, Esma, OrganikTarım Sektör Raporu, European Comission, Avrupa İşletmeler
Ağı-Karadeniz, 2009
GÖK, S. Adalet, Genişlyen Avrupa Birliği Pazarında Türiye'nin Organik Tarım Ürünleri
Ticareti Açısından Değerlendirilmesi, Ankara, 2008
GÜLER, İbrahim, Organik Tarımda Ekimin Önemi, Atatürk Üniversitesi ZiraatFakültesi,
Türkiye IV. Organik Tarım Sempozyumu, 28 Haziran - 1Temmuz 2010, Erzurum
İNAL, M. Emin, Turizm işetmelerinde Tutundurma Faaliyetlerinim
Belirlenmesine Yönelik
Bodrum YöresindeBir Araştırma,Mustafa Kemal
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 7/14, 2010
İPEK, Selçuk ve ÇİL, Yaşar, Uluslar arası Ticari Boyutuyla Organik Tarım ve Devlet
Destekleri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İİBF, Çanakkale
İYİLER, Zeynep, Pazarla İletişim, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüd
Merkezi, Ankara, Aralık 2009
KALAYCI, Cemalettin, Elektronik Ticaret ve Muhtemel Ekonomik Etkileri, Uludað
Üniversitesi Ýktisadi ve Ýdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C: XXIII, S:, 2004
OECD ,The Economic and Social Impacts of Electronic Commerce:Preliminary Findings
and Research Agenda, Paris, 1999
ÖZ, Murat, Pazarlama Dağıtım Kanallarının Yönetimi ve Araçların Müşteri
Memnuniyeti Üzerindeki Etkilerinin Ölçülmesi,KMU İİBF Dergisi 10/14 Haziran,2008
13
YETGİN, Sibel ve KARAARSLAN, Vildan, Organik Tarıma Başlama ve İlkeleri,
Türkiye IV. Organik Tarım Sempozyumu, 28 Haziran - 1Temmuz 2010, Erzurum
http://www.trline.net/forum/e-ticaret/1400-e-ticaret-etkiler-olumlu-olumsuz.html
http://www.bahcesel.com/content/view/3803/3188/04.02.2011
http://www.intracen.org/search/Default.aspx/06.03.2011,
http://www.eticaret.org/eticaretin-avantajlari-ve-dezavantajlari.html/12/04/2011
14