ikt 1-1

‹KT‹SADA G‹R‹fi-I
1
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
‹ktisad› ve temel kavramlar›n› tan›mlayabilecek;
‹ktisatç›lar›n teorilerini gelifltirirken kulland›klar› bilimsel yöntemi aç›klayabilecek;
Mikro iktisat ile makro iktisat ve pozitif iktisat ile normatif iktisat aras›ndaki
farkl›l›klar› aç›klayabilecek;
Üretim imkânlar› e¤risini kullanarak k›tl›k, f›rsat maliyeti, etkinlik ve iktisadi
büyüme gibi önemli iktisadi kavramlar› aç›klayabilecek;
Tüm toplumlar›n yan›t bulmak zorunda olduklar› temel sorular› ve iktisadi
sistemleri tan›mlayabilecek
bilgi ve beceriler kazanacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
‹ktisat
K›tl›k
F›rsat maliyeti
Üretim faktörleri (kaynaklar)
‹flgücü
Sermaye
Toprak
Giriflimcilik
Model
‹ktisadi büyüme
Üretimde etkinlik
Üretim (Sermaye) mallar›
Tüketim mallar›
Mallar
Hizmetler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Mikro iktisat
Makro iktisat
Pozitif iktisat
Normatif iktisat
Üretim imkânlar› e¤risi
Artan f›rsat maliyeti yasas›
‹ktisadi sorun
‹ktisadi sistem
Sosyalizm
Kapitalizm
Karma ekonomi
Ceteris paribus
Terkip hatas›
Nedenseme yanl›fll›¤›
‹çindekiler
‹ktisada Girifl-I
‹ktisad›n Temel
Kavramlar›na Girifl
•
•
•
•
•
•
‹KT‹SADIN TANIMI
TEMEL ‹KT‹SAD‹ KAVRAMLAR
‹KT‹SADIN YÖNTEM‹
‹KT‹SADIN BÖLÜMLER‹
ÜRET‹M ‹MKÂNLARI MODEL‹
‹KT‹SAD‹ SORUN VE ‹KT‹SAD‹
S‹STEMLER
‹ktisad›n Temel
Kavramlar›na Girifl
‹KT‹SADIN TANIMI
‹ktisad›n bugün yayg›n olarak kullan›lan tan›m›na ulafl›l›ncaya kadar, iktisad›n yap›s› ve kapsam›n› belirlemeye dönük çeflitli giriflimler olmufltur. Bu kapsamda ilk
olarak Kanadal› iktisatç› Jacob Viner’in çabalar›ndan bahsetmek mümkündür. Viner’e göre iktisat, ‘iktisatç›lar›n yapt›¤› ifl’ ti.
Jacob Viner’den sonra, yaklafl›k 80 y›l öncesine kadar yayg›n bir biçimde kullan›lan iktisat tan›m›n›; ünlü ‹ngiliz iktisatç›s› Alfred Marshall yapm›flt›r. Marshall’a
göre iktisat, ‘s›radan ifl yaflam›nda insano¤lunun incelenmesi’ dir. Ne yaz›k ki, ne
Viner’in ne de Marshall’›n tan›mlar›n›n, iktisad›n yap›s›n› ve kapsam›n› çok iyi bir
biçimde vurgulad›¤›n› söylemek mümkün de¤ildi. Kald› ki Marshall’›n kendisi bile, tan›m›n›n s›n›rl›l›klar›n› kabul ederek, ‘iktisat ile ilgili yap›lacak her k›sa aç›klaman›n, yanl›fl yönlendirici’ oldu¤unu ifade etmifltir.
‹ktisad›n günümüzde kullan›lan tan›mlar›nda ise esas olarak s›n›rs›z isteklere
karfl›, bu istekleri tatmin etmede kullan›lacak kaynaklar›n k›t olmas› durumu olan
k›tl›k gerçe¤ine vurgu yap›lmaktad›r. Bu geliflmede, en önemli rolü ünlü iktisatç›lardan Lionel Robbins’in oynad›¤›n› söylemek mümkündür. Çünkü Lionel Robbins, ‹ktisat Biliminin Yap›s› ve Önemi (The Nature and Significance of Economic
Science) adl› kitab›nda iktisad›, “alternatif kullan›m alanlar›na sahip k›t kaynaklar
ile amaçlar aras›ndaki iliflkiyi inceleyen bir bilim dal›” biçiminde tan›mlam›flt›r.
Lionel Robbins’in iktisat tan›m›, biraz detayland›r›larak ve geniflletilerek günümüzde yayg›n olarak kullan›lan iktisat tan›m› elde edilmifltir. Örne¤in, Amerikal›
iktisatç› Paul A. Samuelson iktisad›, ‘farkl› mallar› üretmek ve toplumdaki farkl›
gruplar ve kifliler aras›nda flimdi veya gelecekte tüketilmek amac›yla da¤›tmak
için; insanlar ve toplumun k›t kaynaklar› nas›l kulland›klar›n incelenmesi’ olarak
tan›mlamaktad›r.
Di¤er yayg›n kullan›lan tan›mlarda ise iktisat, ‘insanlar›n k›tl›kla mücadele ederken nas›l tercih yapt›klar›n›n incelenmesi’ veya sadece ‘ k›tl›k bilimi’ veya biraz daha detayland›r›larak, ‘k›t veya s›n›rl› kaynaklar›n, s›n›rs›z istek ve gereksinimleri
tatmin etmek için nas›l kullan›ld›¤›n› incelenmesi’ olarak tan›mlanmaktad›r.
Biz ise yukar›daki tan›mlardan önemli ölçüde farkl›laflmadan iktisad›, insano¤lunun, toplumun siyasi gerçekleri, karar-verme mekanizmalar› ve sosyal
gelenekleri veri iken; sonsuz olan istek ve arzular›m›z›, k›t kaynaklarla nas›l koordine edece¤ini inceleyen bir sosyal bilim olarak tan›mlayaca¤›z.
Jacob Viner (1892-1970)
Viner’in iktisat yaz›n›na bafll›ca
katk›lar›, k›sa ve uzun dönem
maliyet e¤rileri ile gümrük
birli¤inde ‘’ticaret yarat›c›’’ ve
‘’ticaret sapt›r›c›’’ etkilerin
analizidir.1937 y›l›nda yazd›¤›,
‘’Uluslararas› Ticaret Teorisinde
‹ncelemeler’’ adl› eseri; ‹ktisadi
düflünce tarihi alan›nda bafll›ca
katk›lar›ndan biri olarak
gösterilmektedir.
Alfred Marshall (1842-1924)
“‹ktisad›n ‹lkeleri’’ adl› eserinde
günümüz iktisad›nda kullan›lan
bir çok kavram yer almaktad›r.
Bunlar aras›nda, bu kitapta
s›kça rastlayaca¤›n›z, tüketici
art›¤›, ceteris paribus varsay›m›,
fiyat de¤ifliminin yaratt›¤› gelir
ve ikame etkileri, marjinal fayda,
ortalama maliyet, marjinal
maliyet, marjinal gelir, ortalama
gelir, esneklik gibi kavramlar
vard›r. Ayr›ca Marshall, “Para,
kredi ve Ticaret’’ adl› eserinde
de miktar denklemini ele alarak
yeniden yorumlam›flt›r.
Lionel Robbins (1898-1984)
“‹ktisat Biliminin Yap›s› ve
Önemi’’ adl›, eseri ona
uluslararas› bir flöhret
kazand›rm›flt›r. Eserde iktisatta
pozitif ve normatif konular›
birbirinden ay›rm›flt›r. Robbins,
iktisatç›n›n ne oldu¤u ile daha
çok ilgilenmesi gerekti¤ini
belirtmektedir.
Paul Samuelson (1915-2009)
‹ktisatta matemati¤i yo¤un
olarak kullanan Samuelson,
iktisadi analizlerde analitik ve
metodolojik teknikleri
gelifltirmifltir. ‹ktisat teorisinin
önemli konular›n› basitlefltirmesi
ve yeniden ele almas›ndaki
katk›lar›ndan dolay› Nobel
ödülüne lay›k görülmüfltür.
Enflasyon ve iflsizlik gibi iktisadi
sorunlar üzerine yo¤unlaflm›fl,
bu sorunlar›n çözümü için
makroekonomik politika teorileri
gelifltirmifltir. Keynesyen ve
Neoklasik yaklafl›mlar›
birlefltirerek, ana ak›m iktisad›n
oluflturulmas›nda ‘’Neoklasik
Sentez’’i meydana getirmifltir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
D Ü fi Ü N E L ‹ M
4
‹ktisada Girifl-I
S O R U
S O R U
Burada k›t kaynaklarla
kastedilen üretim faktörleri ya da girdiler dedi¤imiz ve daha
D‹KKAT
sonra ayr›nt›l› olarak tan›mlayaca¤›m›z, iflgücü, toprak, sermaye ve giriflimcilik kastedilmektedir.
D‹KKAT
SIRA
SIRA S‹ZDE
S‹ZDE
N N
K›tl›k: Temel iktisadi
sorundur ve isteklerimizin,
bu istekleri tatmin etmek
AMAÇLARIMIZ
için
D Ü fikullanabilece¤imiz
ÜNEL‹M
s›n›rl› kaynaklardan fazla
olmas› durumudur.
S O R U
K ‹ T A P
‹ktisad›n bu tan›m›nda yer alan ve aç›klanma gereksinimi duyulan baz› önemli
kavramlarAMAÇLARIMIZ
ilki, koordinasyon (eflgüdüm) kavram›d›r. KoordinasDvard›r.
Ü fi Ü N E LBunlardan
‹M
yon sözcü¤ü ile çok say›da farkl› fley kastedilebilir. Ancak iktisatta koordinasyon
ile her ekonominin yan›t›n› bulmak zorunda oldu¤u, hangi mallar ne miktarlarda,
S O R U
K ‹ Tiçin
A Püretilecek sorular›n›n yan›tlar›n›n nas›l bulunaca¤› kastedilir.
nas›l ve kimin
D ‹ yan›t›
K K A T ileriki k›s›mlarda verilmeye çal›fl›lacakt›r.
Bu üç sorunun
D‹KKAT
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
KM ‹A KTA LA E P
1
‹ NDT ‹EKRKNAE TT
K›tl›k, Tercih ve F›rsat Maliyeti
N N
‹ktisat: ‹nsano¤lunun,
toplumun siyasi gerçekleri,
karar-verme mekanizmalar›
ve
veri
K sosyal
‹ T Agelenekleri
P
iken; sonsuz olan istek ve
arzular›m›z›, k›t kaynaklarla
nas›l koordine edece¤ini
inceleyen bir sosyal bilimdir.
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
K M‹ A KT AAL EP
Bu k›s›mda sizlere iktisat biliminin, iktisat alan›n› tan›mlayan temel anahtar kavramT E L E V ‹ Z Y Otan›tmaya
N
lar›ndan baz›lar›n›
çal›flaca¤›z. Burada sözünü etti¤imiz anahtar kavramS O Rdefalarca
U
lar›, bir flark›da
yinelenen notalarla karfl›laflt›rabilirsiniz. Çünkü anahtar
dedi¤imiz bu temel iktisadi kavramlarla hem bu derste hem de di¤er iktisat derslerinizde sürekli
olarak karfl›laflacaks›n›z. fiimdi bu kavramlar› tan›maya çal›flal›m.
‹ NDT E‹ KRKNAE TT
TELEV‹ZYON
S O R U
AMAÇLARIMIZ
S‹ZDEve toplumlar bir tercih yapmak zorundad›r?
Sizce neden SIRA
insanlar
TEMELD‹KT‹SAD‹
KAVRAMLAR
Ü fi Ü N E L ‹ M
D Ü fi Ü N E L ‹ M
SIRA S‹ZDE
MAKALE
‹kincisi SIRA
ise istek
S‹ZDE kavram›d›r. ‹stek ile insanlar›n s›n›rs›z gelirleri olmas› durumunda sat›n alabilecekleri fleyler kastedilmektedir. Yani burada istek ile vurgulanmak istenilen fley, s›n›rs›z gelirle karfl›lanmak istenen duygulard›r. ‹steklerimiz içe‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
risine fayda
veya tatmin sa¤layan her türlü iste¤imiz girmektedir.
N N
‹stek: ‹nsanlar›n gelirlerinin
s›n›rs›z olmas› durumunda
alabilecekleri fleydir.
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
SIRA
SIRA S‹ZDE
S‹ZDE
2
SIRA S‹ZDE
K›tl›k, iktisatMbiliminin
en temel kavram› ve ister zengin ister fakir; ister geliflmifl isAKALE
terse azgeliflmifl olsun; tüm toplumlar›n yüzleflmek zorunda oldu¤u temel iktisadi
sorundur. AMAÇLARIMIZ
K›tl›k yaflam›n bir gerçe¤idir ve dünyan›n her yerinde söz konusu olan
bir sorundur. K›tl›k, zamanda dahil olmak üzere, her iste¤imizi tatmin etmek için
her fleyden yeterli miktarda elde edemeyece¤imizi ifade eder. K›tl›k, insan isteklerinin, bu istekleri
etmek için gerekli mal ve hizmetleri üretmekte kullan›laK ‹ T A tatmin
P
cak kaynaklardan fazla olmas› nedeniyle ortaya ç›kar. Bu nedenledir ki, gerçek yaflamda istedi¤imiz her fleye sahip olamay›z.
K›tl›¤› halk
mal k›tl›¤› ile kar›flt›rmamak gerekir. Örne¤in, deprem bölT E L E Vdilindeki
‹ZYON
gelerinde yaflanan baflta temel g›da maddeleri olmak üzere birçok mal ve hizmet
yetersizli¤ini ya da piyasada bulunamay›fl›n› k›tl›k sorunu olarak adland›rmamak
gerekir. Ayr›ca k›tl›k sorununu fakirlik ile de kar›flt›rmamak gerekir. Çünkü dünya‹NTERNET
n›n en zengin insan› olsan›z bile sizde herkes gibi s›n›rl› bir zamanla karfl› karfl›ya
kalmaktas›n›z. Dolay›s›yla gelir düzeyi düflük olanlar daha fazla k›tl›k sorunu ile
karfl›lafl›r, ya da düflük gelirler daha fazla k›tl›k yarat›r diye bir durum söz konusu
MAKALE
de¤ildir.
S‹ZDE
Sizce, k›tl›k,SIRA
k›t kaynaklar
demek midir?
K›tl›k sorunu nedeniyle hem tercihlerimiz s›n›rlan›r hem de s›n›rl› tercihler araD Ü fi Ü N E L ‹ M
s›nda bir seçim yapmak zorunda kal›r›z. ‹stedi¤imiz her fleyi elde edemeyece¤imi-
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
5
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
ze göre, varolan seçenekler aras›nda bir tercih yapmak durumunday›z. Bir baflka
deyiflle, istedi¤imiz her fleyi elde edememekten dolay›, neyi elde edece¤imize ve
nelerden de vazgeçece¤imize karar vermemiz gerekmektedir. Yani hangi isteklerimizi tatmin edece¤iz, hangilerini etmeyece¤iz bunlar›n karar›n› oluflturmal›y›z. Bunu yaparken, tercihlerimizin fayda ve maliyetlerini de¤erlendirmemiz gerekir. Buna göre de isteklerimiz aras›nda, önceli¤ine göre bir s›ralama yapmam›z, yani hangi istekleri öncelikle tatmin edece¤imizi belirlememiz gerekir. Örne¤in, dizüstü bilgisayar›n›z› yenileyece¤inize ya da yeni iki tane pahal› kot pantolon alaca¤›n›za
karar vermelisiniz.
K›tl›k nedeniyle neden tercih yap›l›r?
SIRA S‹ZDE
3
K›tl›k sorunu nedeniyle tercih yapmak zorunda oldu¤umuzu biliyoruz. Yapt›¤›D Ü fi Ü N E L ‹ M
m›z tercih sonucunda ise baz› f›rsatlardan vazgeçeriz. Yapt›¤›m›z her tercih sonucunda ya baflka bir fleyi üretmek ya da tüketmek f›rsat›ndan vazgeçmifl oluruz. ÖrS O Rdi¤er
U
ne¤in, sizin bu üniteleri okumaya ay›rd›¤›n›z zaman, yapaca¤›n›z
faaliyetlere ay›raca¤›n›z zaman› k›salt›r. Baflka bir ders çal›flabilir, ders çal›flma yerine uyuyabilir, televizyon seyredebilir veya zaman›n›z› baflka bir flekildeD ‹de¤erlendirebilirKKAT
diniz. Bu seçenekler içerisinde sizin için en iyi ikinci seçenek, okudu¤unuz ünitelerin f›rsat maliyetidir. ‹flte bir tercih yapt›¤›n›z zaman, vazgeçti¤iniz en de¤erli
SIRA S‹ZDE
alternatif, tercihinizin f›rsat (alternatif) maliyeti olmaktad›r. Burada
yapt›¤›n›z tercihin f›rsat maliyetinin, vazgeçti¤iniz di¤er tüm alternatifler de¤il, sadece vazgeçti¤iniz ikinci en de¤erli alternatif oldu¤unu bilmeniz gerekmektedir.
K›saca, insanlaAMAÇLARIMIZ
r›n arzu ve istekleri genellikle sahip olduklar› kaynaklardan fazla oldu¤u için, insanlar›n yapt›¤› her tercihin bir f›rsat maliyeti vard›r.
F›rsat maliyeti, sadece bireysel tercihler sonucunda oluflmaz.
K ‹ Ayn›
T A Pzamanda bir
toplumu ve hatta dünyay› tümüyle ilgilendiren kararlarla da iliflkili olabilir. Örne¤in bir ülkede daha fazla nükleer denizalt› m›
yoksa daha fazla ekmek mi üretilmesi konuTELEV‹ZYON
sunda tercih yap›lmak zorunda kal›nd›¤›n› düflünelim. Bir nükleer denizalt› üretimi için yaklafl›k yüz milyarlara ulaflan de¤erde toprak,
‹NTERNET
emek (iflgücü) ve sermaye kullan›l›r. Ayn› miktarda kaynak ile milyonlarca insana yetecek kaKITLIK
dar ekmek üretilebilir. Bu nedenle e¤er nükleMAKALE
er denizalt› üretilmeye karar verilirse, bunun
karfl›l›¤›nda yüz binlerce ek ekmek üretiminden vazgeçilmifl olur. ‹flte bir tane daha fazla
TERC‹HLER
nükleer denizalt› üretmenin f›rsat maliyeti, üretilmeyecek ekmek say›s› olacakt›r. Benzer flekilde, nükleer denizalt› yerine ekmek üretmeye
karar verilirse, üretilen ek ekmeklerin f›rsat maFIRSAT MAL‹YET‹
liyeti de vazgeçilen nükleer denizalt› say›s› olur.
K›tl›k gerçe¤i ve k›tl›k ile iliflkili kavramlar›
flekil 1.1 de görmek mümkündür.
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
D‹KKAT
F›rsat maliyeti: Bir fleyi elde
SIRA
S‹ZDE
etmek için veya
bir iste¤i
tatmin etmek için vazgeçilen
en iyi alternatiftir.
S›n›rl›
Kaynaklar
N N
S›n›rs›z
‹stekler
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
fiekil 1.1
TELEV‹ZYON
K›tl›kla ‹liflkili
Kavramlar
‹NTERNET
MAKALE
6
‹ktisada Girifl-I
‹stekler ve ‹htiyaçlar
‹stekler: Gelir s›n›rs›z iken
tatmin edilmek istenen
duygulard›r.
‹htiyaç, s›n›rl› gelirle tatmin
edilmek istenen duygulard›r.
‹stekler ile ihtiyaçlar ayn› fleyler de¤ildir. ‹stekler, gelir s›n›rs›z iken tatmin edilmek
istenen duygular iken; ihtiyaç s›n›rl› gelirle tatmin edilmek istenen duygular fleklinde tan›mlanabilir. ‹htiyaç terimi günlük hayatta s›kça kullan›l›r. Genellikle insanlar,
sahip olmad›¤› ancak arzulad›¤› bir fleyi anlatmak için bu terimi kullan›rlar. Buna
karfl›l›k, iyi veya kötü olsun, ço¤u insan›n s›n›rs›z istekleri vard›r. Fayda sa¤layan
farkl› mal ve hizmetleri arzular›z. Bu nedenle isteklerimiz içerisine, zorunlu ya da
temel dedi¤imiz beslenmek, bar›nmak ve giyinmek gibi isteklerden tutun da, parfüm, yat ve spor arabalara kadar lüks diye adland›rabilece¤imiz isteklerimiz girmektedir. Beslenmek, giyinmek ve bar›nmak gibi baz› isteklerin biyolojik nedenleri vard›r. Oysa baz› özel tür g›da, giyinmek ve bar›nmak istekleri gibi di¤er istekler ise toplumun geleneklerinden ya da adetlerinden kaynaklan›r.
‹stekler, zorunlu ve zorunlu olmayan istekler olarak iki gruba ayr›labilir. Beslenmek, bar›nmak ve giyinmek gibi insano¤lunun yaflamas› için gerekli istekler zorunlu istekleri olufltururken; spor arabalara binmek ve yatlarla seyahat gibi istekler
de zorunlu olmayan istekler olmaktad›r.
Zorunlu ve zorunlu olmayan istekleri, birbirinden kesin olarak ay›rmak mümkün de¤ildir. Çünkü isteklerin derecesi ve flekli, insanlar›n yaflad›¤› toplumun yap›s›na, yafla, cinsiyete ve sosyal s›n›flar ve mesleklere göre de¤ifliklikler gösterebilmektedir. Örne¤in, geliflmemifl bir toplumda otomobil zorunlu bir istek durumunda de¤ilken; geliflmifl ekonomilerde, yaflam otomobile ba¤›ml› olarak organize
edildi¤inden, zorunlu bir istektir. Bu ekonomilerde otomobille al›flverifle gitmek, ifl
takip etmek, ifle gidip gelmek daha ekonomik olabilmektedir.
Zamanla, yeni ve daha geliflmifl ürünler üretildikçe, iktisadi istekler de hem de¤iflmekte hem de artmaktad›r. Bugün ço¤u ülkelerde insanlar, cep telefonlar›,
‹pod’lar, dijital kameralar gibi on, yirmi y›l önce var olmayan ürünleri istemeye
bafllad›lar. Ayr›ca, belli isteklerin tatmin edilmesi, baflka istekleri tetikleyebilmektedir. Ortalama bir binek otomobile sahip bir kifli, daha lüks bir otomobil alma iste¤ini her zaman göstermektedir.
Mallar ve Hizmetler
‹ktisatta, nispeten k›t, faydal› ve baflkalar›na transfer edilebilen mallar ve hizmetler, yani iktisadi ürünler ilgi konusudur. Çünkü bunlar sayesinde iktisadi isteklerimizi tatmin edebiliriz. Hem k›t hem de faydal› olduklar› için, elde edilme karfl›l›¤›nda bir fiyatlar› vard›r. ‹ktisatta mal deyimi, genel olarak mallar ve hizmetleri tümüyle temsil etmek üzere de kullan›l›r. fiimdi iktisadi ürünleri, yani mallar ve hizmetleri s›ras›yla tan›maya çal›flal›m.
Mallar
Mallar: Bireylerin tatmin
veya mutluluk elde ettikleri
tüm nesneler olarak
tan›mlan›r.
‹ktisadi Mallar: S›f›r fiyatta
bile, talep edilen miktar›, arz
edilen miktar›ndan fazla
olan mallard›r.
Mallar, bireylerin tatmin veya mutluluk elde ettikleri tüm nesneler olarak tan›mlan›r. Mallar içerisine soludu¤umuz havadan tutun da, g›da ürünleri, otomobiller,
cep telefonlar› ile ›s›nmam›z› sa¤layan günefl ›fl›¤› da girmektedir. Mallar, öncelikle iktisadi ve serbest mallar olarak ikiye ayr›l›r. ‹ktisadi mal, elde edebilmek için
mutlaka belli bir çaba harcanmas› veya bir bedel ödenmesi gereken mald›r. Bunun
nedeni de her istedi¤imizde bu mallar› do¤adan serbestçe sa¤laman›n mümkün olmamas›d›r. Baflka bir ifade ile k›t kaynaklar› kullanan ve bu yüzden di¤er mallar
cinsinden belirli bir sosyal maliyeti olan mallara iktisadi mal denmektedir. Ekmek,
benzin, tereya¤› gibi.
7
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
Serbest mallar, do¤ada her istendi¤inde bulunabilen ve çaba sarf etmeden elde
edilebilen mallard›r. Havay› her solumak istedi¤imizde bilinçsizce soluruz ve bunun
için ek bir çaba veya bir bedel ödemeyiz. P›nar kenar›ndayken, su da serbest mald›r.
Serbest mallar›n mevcut miktarlar›, hiç bir bedel ödemeyi gerektirmeseler bile;
insanlar›n istediklerinden fazlad›r. Serbest mal›n bir maliyeti yoktur. K›t kaynaklar› kullanmaz. Üstelik bir serbest mal›n tüketimini artt›rmakla baflka mallar›n tüketiminden vazgeçmek gerekmez.
Serbest mallar paylaflt›r›lmalar› konusunda da bir soruna neden olmazlar. K›t
kaynaklar›n alternatif kullan›mlar için da¤›t›m› sorunu, serbest mallar söz konusu
oldu¤unda ortaya ç›kmaz. Serbest mallar k›t olmad›klar› için herhangi bir amaçla
herhangi bir miktarda kullan›labilirler. Serbest mallar›n daha önce de de¤indi¤imiz
gibi do¤adaki miktar›, insanlar›n ihtiyaçlar›ndan daha fazla oldu¤u için toplum taraf›ndan s›f›r maliyetle elde edilebilirler.
Bir mal›n serbest veya iktisadi olmas› duruma göre de¤iflebilir. Soludu¤umuz
hava bile serbest bir mal iken, su alt›ndaki dalg›çlar ve uzayda araflt›rma yapan astronotlar için birer k›t mald›r. Do¤ada varolan içilebilir bir su kayna¤› yak›n›na
kamp yap›ld›¤›nda, su serbest bir mal iken; bir çölde kayboldu¤unuzda oldukça
k›t bir mal durumuna düfler. Dolay›s›yla belli mallar› kesin olarak serbest veya iktisadi mal olarak belirlemek mümkün de¤ildir.
‹ktisadi mallar›, tüketim ve üretim mallar› olmak üzere ikiye ay›rabiliriz. Tüketim
mallar›, tüketicinin ihtiyaçlar›n› do¤rudan karfl›layan mallard›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda bu mallara nihai mal ad› da verilir. Bu tür mallar, er veya geç kullan›lma durumundad›rlar. ‹ktisadi mal olma özelliklerini kaybettikleri anda yok olurlar. Yedi¤imiz g›da maddeleri, giydi¤imiz elbise bunlara örnektir. Üretim mallar› ise di¤er
üretim mallar› ya da tüketim mallar› üretiminde kullan›lan mallard›r. Otomobil üretiminde kullan›lan robot, bir f›r›nc›n›n f›r›n› veya üniversite laboratuvalar›ndaki bilgisayarlar, birer üretim mal› konumundad›rlar. Bu mallara, sermaye mallar› veya yat›r›m mallar› da denilmektedir. Bir mal, kullan›m amac›na ba¤l› olarak üretim mal›
ya da tüketim mal› konumuna gelebilir. Örne¤in bir otomobil bir gezinti için kullan›labilece¤i gibi, bir sat›fl eleman› taraf›ndan da kullan›labilir. Birinci durumunda bir
tüketim mal› konumunda iken, ikincisinde üretim mal› durumuna geçer.
Nihayet mallar›, faydal› olabilecekleri yaflam uzunlu¤unu yans›tacak biçimde,
dayan›kl› veya dayan›ks›z mallar olarak da ay›rabiliriz. Dayan›kl› mallar elde edildikten sonra uzun süre, en az üç veya daha fazla y›l, fayda sa¤layan mallard›r. Buzdolab›, otomobil, bilgisayar gibi. Asl›nda bu mallar› kullan›rken tüketmeyiz. Tüketti¤imiz o mal›n bize sa¤lad›¤› yararlard›r. Yiyeceklerimizi sa¤l›kl› biçimde saklamak,
seyahat etmek, internete girmek gibi. Dayan›kl› mallar, robot gibi sermaye mal› olabilece¤i yan›nda; otomobil gibi tüketim mal› da olabilir. Dayan›ks›z mallar ise fayda sa¤lad›¤›nda yok olan, biten mallard›r. Ekmek, çikolata, peynir gibi.
Hizmetler
Bir di¤er iktisadi ürün türü hizmetlerdir. ‹steklerimizi tatmin etmekte kulland›¤›m›z, ancak maddi özelli¤i olmayan nesnelere de hizmet denir. Tüketiciler taraf›ndan sat›n al›nan zihinsel veya fiziki eme¤i içerir. Hizmetler içerisinde, saç t›rafl›,
musluk tamiri, hastanede bak›m, internet eriflimi, lokanta yeme¤inin haz›rlanmas›,
araba bak›m›, ö¤renim ve konser gibi e¤lenceler de yer al›r. Hizmetler, insanlar veya üretici varl›klar taraf›ndan yarat›l›r ve hizmetleri sunan kifli veya varl›klardan ba¤›ms›z olarak düflünülemez. Ayr›ca mallar›n aksine dokunulamazlar ve üretildikleri anda tüketilirler. Dolay›s›yla, stoklanabilme özelikleri yoktur ve mülkiyeti de bir
baflkas›na devredilemez.
Tüketim mal›: Tüketiciler
taraf›ndan isteklerini
karfl›lamakta do¤rudan
kullan›lan mallard›r.
Üretim (sermaye/yat›r›m)
Mal›: Di¤er üretici mallar› ya
da tüketici mallar›
üretiminde kullan›lan
mallard›r.
Dayan›kl› mal: düzenli
olarak kullan›ld›¤›nda, en az
üç y›l fayda sa¤layan
mald›r.
Dayan›ks›z mal: tüketiciler
taraf›ndan isteklerini
karfl›lamakta do¤rudan
kullan›lan ve
kullan›ld›klar›nda yok olan
mallard›r.
Hizmetler: Tüketicilerce
sat›n al›nan fiziki veya
zihinsel emek veya
yard›md›r. Difl hekimleri,
avukatlar, e¤itimciler ve
toptan ve perakende
sat›c›lar›n yard›mlar› birer
hizmettir. Bunlar›n herhangi
bir fiziksel özelli¤i yoktur.
Tüketici: ‹steklerini tatmin
etmek için mallar ve
hizmetleri kullanan
insanlard›r.
8
‹ktisada Girifl-I
Hizmetleri de kiflisel ve ticari hizmetler olarak ikiye ay›rmak mümkündür. Berberler, hizmetçiler, diflçiler ve operatör doktorlar›n sunduklar› hizmetler kiflisel hizmetleri olufltururken; kiflisel olmayan, bankac›l›k, ticaret ve sigortac›l›k gibi üretim
organizasyonu oluflturan bir hizmet s›n›f› vard›r ki bunlara da ticari hizmetler ad›
verilir.
Fayda, De¤er ve Fiyat
Fayda, bir kiflinin bir mal›n tüketiminden elde etti¤i doyumdur. Örne¤in, susuzluk
bir ihtiyaç ve su da bu ihtiyac› tatmin etti¤i için faydaya sahiptir. Bir mal veya hizmetin faydas›, o mal veya hizmetin bir iste¤i giderme özelli¤idir.
‹ktisatta tan›mland›¤› biçimiyle fayda kavram›, günlük dildeki anlam›ndan belli
aç›lardan ayr›l›r. Bir fleyin faydal› olabilmesi için ahlâk veya yasalara uygun olmas› gerekmez. Önemli olan fayda sa¤layan fleyin insanlar›n isteklerini tatmin özelli¤ine sahip olmas›d›r. Bu anlamda kokain kullanmak, yasalarca kullan›lmas› yasak
olmas›na ra¤men uyuflturucu ba¤›ml›s› bir kimse için faydal›d›r. ‹ktisatta fayda objektif yani toplum taraf›ndan genel kabul gören bir fayda kavram› de¤ildir. ‹ktisadi fayda, sübjektif yani bireye göre de¤iflen bir faydad›r.
Herhangi bir mal veya hizmetin de¤eri, o mal veya hizmetin f›rsat maliyeti cinsinden ölçülür. Örne¤in, birey, bir kazak alacak paray› kazanmak için befl saat çal›flmaya raz›d›r. O halde, kaza¤›n o kifliye göre de¤erinin befl saatlik dinlenmeden
daha fazla oldu¤unu söyleyebiliriz. Bu aç›dan bakt›¤›m›zda de¤er, belli bir mal veya hizmetin, di¤er mal veya hizmetlerle de¤ifltirilebilece¤i oran demektir. De¤eri
olan bir mal veya hizmet istekleri tatmin etme özelli¤ine sahiptir. Buna karfl›l›k, istekleri karfl›layan her mal›n, bir de¤eri yoktur. Örne¤in, soludu¤umuz hava yaflamam›z için gerekli ama, vurgulad›¤›m›z anlamda bir de¤ere sahip de¤ildir.
Gerçek yaflamda bir mal› elde etmek için karfl›l›¤›nda mutlaka baflka bir mal vermeyiz. Yani, her zaman mallar› mallarla de¤ifltirmek zorunda kalmay›z. Bunun için
para kullan›r›z ve bütün mallar›n de¤erini para ile ifade ederiz. Mal ve hizmetin
standart para birimi cinsinden ölçülen de¤eri fiyat olarak tan›mlan›r. Mal fiyatlar›n›
karfl›laflt›rd›¤›m›zda, asl›nda yapt›¤›m›z fley, farkl› mallar›n de¤ifltirilebilece¤i oranlar› karfl›laflt›rmakt›r. Yine hava örne¤imize dönersek, normal koflullarda teneffüs etti¤imiz havan›n arz› çok fazla oldu¤u için kimse karfl›l›¤›nda bir fley vermek istemeyecektir. Bu nedenle hava iktisadi bir de¤ere ve bir fiyata sahip olamayacakt›r.
Üretim ve Üretim Faktörleri
Üretim, iktisadi ürünlerin miktar›n› veya faydas›n› art›rmak veya yararl› hizmetler
sunmak amac›yla harcanan tüm çabalar› ifade eder. Bir baflka deyiflle üretim, istekleri tatmin etmek için fayda yarat›lmas›d›r. Dolay›s›yla hem mal, hem de hizmetlerin yarat›lmas›, iktisatç› aç›s›ndan üretimdir. Üretim mallar› ve ticari hizmetlerin
kullan›m›n› sa¤layan üretimin temel amac›, tüketim mallar› ile kiflisel hizmetler
sa¤layarak fayda yaratmakt›r.
Üretim söz konusu oldu¤unda, çiftçi, fabrika iflçisi, sürücü, doktor veya aktör
aras›nda ayr›m yap›lmaz. Günlük anlamda üretim nesnelerin yap›ld›¤›, imal edildi¤i veya fabrikalaflt›r›ld›¤› bir süreç olarak alg›lan›r. Ancak bu günlük tan›m bile,
üretimin temel unsurlar› hakk›nda bilgi vermesi aç›s›ndan önemlidir. Üretimin temel unsurlar›,
• Girdilerin ç›kt›ya dönüfltürülmesi ve
• Farkl› girdilerin bir bileflimi olarak ç›kt›d›r.
9
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
Bira üretimini ele al›rsak, üretimin anlam›; malt, su, fleker gibi girdilerin bira elde etmek için dönüfltürülmeleri olacakt›r. Ayn› flekilde üretim dedi¤imizde binlerce iflçinin çal›flt›¤› otomobil üreten fabrikalar›, bilgisayar üretimini veya mobilya
üretimini düflünebiliriz. Bunlara ilave olarak doktor, ö¤retmen veya avukatlar›n çabalar›n› da üretim olarak düflünebiliriz.
Üretim faaliyeti ile flekil, yer, zaman ve mülkiyet faydas› yarat›l›r. fiekil faydas›,
mallar›n kimyevi ve fiziksel yap›lar›n›n de¤ifltirilmesi ile, yer faydas› mallar›n daha çok
olarak bulundu¤u bir yerden daha az bulundu¤u bir yere tafl›nmas›yla, zaman faydas› mallar›n en fazla istenildikleri zaman haz›r bulundurulmalar› ile ve nihayet mülkiyet faydas› da mallar› onlara en fazla de¤er atfeden kifliye ulaflt›rmak ile yarat›l›r.
Üç tür üretimden söz etmek mümkündür. Bunlardan ilki, do¤ada haz›r bulunan
mallar›n üretimi ile ilgili olan birincil üretimdir. Kömür, alt›n, kurflun, ham petrol
ç›kar›m› ile çiftçilik ve bal›kç›l›k bu tür üretimin örneklerindendir. ‹kinci üretim türü, ikincil üretimdir. ‹kincil üretim, birincil üretim sonucunda elde edilen ürünlerden karmafl›k ürünlerin elde edilmesidir. ‹kincil üretim mühendislerin, dekoratörlerin, hal›c›lar›n, seramikçilerin ve çelik iflçisinin gerçeklefltirdi¤i üretimdir. Nihayet
üçüncü tür üretim hizmet üretimidir. Buradaki üretim, ticari hizmet ve kiflisel hizmet üretimi olarak ikiye ayr›l›r. Toptanc›l›k, perakendecilik, bankerlik, sigortac›l›k
ve ithalat ve ihracatç›l›k ticari hizmet üretiminin çeflitli örnekleri iken; doktor, diflçi, hemflire, ö¤retmen ve polis gibi kiflilerin sundu¤u hizmetler ise kiflisel hizmet
üretimi içerisinde yer al›r.
Üretimde kullan›lan kaynaklara üretim faktörleri, kaynaklar ya da üretim girdileri denir. Üretim faktörleri, toprak, emek, sermaye ve giriflimciliktir.
Üretim sürecinde kullan›lan tüm do¤al kaynaklar, toprak içerisinde yer al›r. Yani, bir üretim faktörü olarak toprak dedi¤imizde akl›m›za sadece tar›m alanlar› de¤il, mineral kaynaklar, atmosferdeki gazlar, ormanlar ve okyanuslar gelmelidir.
Topra¤›n kullan›m› karfl›l›¤›nda yap›lan ödemelere rant denir.
Emek (iflgücü), mal ve hizmet üretimine katk› yapan kiflilerin tüm fiziksel ve zihinsel faaliyet ve eylemlerini ifade eder. ‹flle ilgili olarak ö¤retmen, profesyonel
futbolcu ve nükleer fizikçinin yapt›¤› tüm faaliyetler emek olarak de¤erlendirilir.
Emek tan›m› içerisinde, insanlar›n giriflim yetenekleri yer almaz. Emek, insan›n
sundu¤u bir kaynak olmas› ile di¤er faktörlerden ayr›l›r. Emek, belirli bir zaman
süresi içerisinde çal›flmak için ayr›lan zamanla ölçülür. Emek hizmetleri karfl›l›¤›
yap›lan ödemelere, ücret denir.
Sermaye, üretim için girdi olarak kullan›lan üretim mallar› ile tüketicilerin ellerinde olmayan tüketim mallar› stoklar›ndan oluflur. Gerçekte, geçmiflte üretilmifl
ancak tüketilmeyen herhangi bir mal bugün sermayeyi temsil eder. Sermaye insan
SIRA S‹ZDE
yap›m› bir kaynak oldu¤u için, insanlar›n bugün sermaye üretimi
için ay›rd›klar›
kaynaklar›, gelecekte art›rmalar› mümkündür. ‹ktisatç› aç›s›ndan sermaye, reel, fiziki ve insan yap›m› üretici varl›klar olarak tan›mlan›r. Bu kapsamda,
D Ü fi Ü N E L tüm
‹ M fabrika,
da¤›t›m ve depolama araçlar›, makine ve aletler sermaye olarak de¤erlendirilir. Finansal varl›klar bu tan›m içerisinde yer almaz. Sermayenin kullan›lmas› sonucu yaS O R U
p›lan ödemelere faiz denir.
‹ktisatta kullan›lan sermaye tan›m› ile finansta kullan›lan sermaye tan›m›
önemD ‹ K Karas›nda
AT
li fark vard›r. Finansal sermaye hisse senedi, bono ve para gibi finansal varl›klara karfl›l›k
kullan›l›r.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Toprak: Mal ve hizmet
üretiminde kullan›lan,
fabrika arazisi, do¤al
mineraller, iklim ve su gibi
do¤al kaynaklard›r
Emek (iflgücü): Mallar ve
hizmetleri üretmek için
kullan›lan insanlar›n fiziki
ve zihinsel çabalar›d›r.
Üretim faktörleri: Mal ve
hizmet üretmek için
kullan›lan miktar› s›n›rl› ve
emek, sermaye, toprak ve
giriflimcilik olarak
s›n›fland›r›lan nesnelerdir.
Sermaye: Mallar ve
hizmetlerin üretiminde
kullan›lan makine ve
ekipman gibi unsurlard›r.
N N
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
10
‹ktisada Girifl-I
Giriflimcilik: Üretim
faktörlerini mal ve hizmet
üretmek için bir araya
getiren ve bunun için risk
üstlenen ve karfl›l›¤›nda da
kar elde eden insan ifllevidir.
Giriflimcilik, toprak, emek ve sermaye gibi üretim faktörlerini, mallar› üretmek
amac›yla bir araya getirmek, yeni ifl olanaklar› yaratmak ve mevcut iflleri yapmada
kullan›lmak üzere yeni yöntemler gelifltirmek için; baz› insanlar›n sahip olduklar›
özel yeteneklerdir. Giriflimci di¤er kaynaklar› kullanma karfl›l›¤› ücret, faiz ve rant
ödedikten sonra kalan paray› geliri olarak tutar. Bu paraya kâr denir. Kâr, giriflimcinin ifl riski alma, üretken kaynaklar› organize etme ve yeni bulufllar› ortaya ç›karma karfl›l›¤›nda ald›¤› bir ödül olarak düflünülür. Giriflimci üretimin tüm riskini üstlendi¤i için bu yönü ile di¤er üretim faktörlerinden ayr›l›r. Özetle giriflimci, emek,
sermaye ve topra¤› mal ve hizmet üretmek için bir araya getirir. Temel iflletme politika kararlar›n› oluflturur. Yeni ürünler, yeni üretici teknikler veya yeni iflletme veya organizasyon biçimleri gelifltirmeye çal›fl›r ve bütün bu ifllemleri gerçeklefltirirken bütün ifl risklerini üstlenir.
fiekil 1.2
Üretim Faktörleri ile
‹stekler ve
‹htiyaçlar
Aras›ndaki ‹liflki
Üretim Faktörleri
Sahipleri
Üreticiler
Toplum
Toprak
‹flgücü
Sermaye
Giriflimci
Kaynaklar›n mal
ve
hizmete
dönüflmü
‹stekler ve ihtiyaçlar›n
tatmini
fiekil 1.2’de üretim faktörleri (kaynaklarla) ile istekler ve ihtiyaçlar aras›ndaki
iliflki görülmektedir.
fiekil 1.2’den de görüldü¤ü gibi, üreticiler, faktör sahiplerinden sat›n ald›klar›
üretim faktörlerini, toplumun isteklerini tatmin etmek için mal ve hizmetlere dönüfltürmektedirler.
Temel Karar Birimleri
‹ktisadi aktörler de denilen, temel karar birimleri, hanehalk›, firmalar ve devlettir.
Her karar birimi, insan›n yaflamdaki rolünden çok, insan›n iktisadi fonksiyonlar›n›
tan›mlar. Bu nedenle, bir insan gün boyunca, bu iktisadi fonksiyonlardan birden
fazlas›n› gerçeklefltirebilir.
Hanehalk›, ayn› çat› alt›nda yaflayan ve ortak finansal kararlar alan tüm insanlar olarak tan›mlanabilir. Hane halklar› tek kifliden oluflabilece¤i gibi birden fazla
kifliden de oluflur. Ayr›ca hanehalk›n› oluflturan kiflilerin akraba olmalar› gerekmez. Örne¤in ayn› evde kalan ö¤renciler gibi. Hane halklar›, üretilen mal ve hizmetlerin tüketicisi; üretici kaynaklar›n sahibi veya arz edicisidir. Tüketiciler olarak
hanehalk›, firmalar taraf›ndan üretilen mal ve hizmetleri sat›n al›r. Tüketicilerin sat›n ald›klar› mal ve hizmetlerin miktar›, tüketicilerin s›n›rl› gelirleri ve mal ve hizmet fiyatlar›nca k›s›tlan›r. Tüketici, belli bir sat›n alma gücü ile harcad›¤› her liradan mümkün oldu¤u kadar fazla doyum elde etmeye çal›fl›r. Faktör sahibi olarak
hane halklar›, sahip olduklar› faktörleri veya kaynaklar› firmalara satarlar ve bu flekilde gelirlerini maksimize etmeye çal›fl›rlar.
Firmalar, üretici kaynaklar› kullanan ve ne üretilece¤ini kararlaflt›ran flah›s flirketinden devlete kadar bütün üretici birimlerdir. Firmalar, di¤er firmalara, hane
halklar›na veya merkezi otoritelere (devlete) satt›¤› mallar› üretmek için üretim
faktörleri kullanan birimlerdir. Firmalar›n ekonomide oynad›klar bafll›ca iki rol vard›r: üretim faktörlerini sat›n almak ve ürettikleri mallar› satmak.
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
11
Devlet, firmalar taraf›ndan üretilen mallar›n bir k›sm›n› sat›n al›r. Hane halklar›n›n gelirlerinin bir k›sm›n› vergi olarak toplar. Devlet, ayr›ca çeflitli mal ve hizmetleri bizzat üretebilir. Bunlar›n yan›nda devlet, mülkiyet haklar›n› düzenler ve özellikle firmalar›n faaliyette bulunduklar› piyasalar ile ilgili düzenlemeleri yaparak; firmalar, tüketiciler ve kaynak sahipleri ile ilgili tüm düzenlemeleri hayata geçirir.
‹KT‹SADIN YÖNTEM‹
Tüm do¤al bilimler ve di¤er sosyal bilimlerde oldu¤u gibi, iktisat bilimi de yöntem
olarak bilimsel yöntem kullan›r. Burada dört aflamadan oluflan bir süreç izlenir:
• Sürecin birinci aflamas›nda, gerçek yaflamla ilgili gözlemler yap›l›r. Gerçek
dünyada davran›fllar ve sonuçlara bak›l›r.
• Bu gözlemler kullan›larak, neden-sonuç iliflkilerine bir aç›klama getirilir (hipotez).
• Bu aç›klaman›n ne kadar geçerli oldu¤unu belirlemek için, formüle edilen
aç›klama; belli olaylar›n sonuçlar› ile bu olaylara iliflkin hipotezden kestirilen
(hipoteze dayan›larak elde edilen) sonuçlar karfl›laflt›r›larak teste tabi tutulur.
• Hipotez gerçeklerle sürekli olarak teste tabi tutulur ve e¤er hipotezin geçerli oldu¤u yönünde bulgular elde edilirse; hipotez bir teoriye dönüfltürülür.
Çok iyi test edilmifl ve öngörüleri gerçek yaflamdan elde edilen sonuçlarla
(gerçeklerle) desteklenmifl ve iktisatç›lar aras›nda genel kabul görmüfl bir
teori, iktisadi bir yasa ya da ilke olarak de¤erlendirilir.
‹ktisatç›lar, üretim, tüketim ve de¤iflim faaliyetlerinde bulunan tüm iktisadi birimlerin davran›fllar›n› aç›klamak için teoriler gelifltirirler. ‹ktisatç›lar›n gelifltirdikleri gerek teoriler ve ilkeler ve gerekse modeller olsun, bunlar›n tamam› bilinçli olarak belli bir amaçla basitlefltirilmifl çerçevelerdir. Oysa iktisadi gerçekli¤in kendisi
oldukça karmafl›k ve tam olarak anlafl›lamayacak kadar da flafl›rt›c›d›r. Bu nedenle
de iktisatç›lar, teorilerini, ilkelerini ve modellerini gelifltirirken, biraz da bu zorunluluktan dolay›, olaylar› kar›fl›kl›klar›ndan ar›nd›rmakta ve olaylar› basitlefltirmektedirler.
Bu gelifltirilen iktisadi ilkeler ve modeller sayesinde bir ekonominin iflleyifl mekanizmas› ve iktisadi davran›fllar rahatl›kla analiz edilebilme yetene¤i kazan›lmaktad›r. Modeller sayesinde iktisadi sistemdeki neden-sonuç iliflkilerini rahatl›kla irdeleyebilmekteyiz. ‹yi bir biçimde oluflturulmufl teoriler sayesinde iyi analizler ve
aç›klamalar yap›labilmekte ve hatta iyi kestirimler de oluflturulabilmektedir. ‹yi bir
model, amac›m›za göre yeterli ayr›nt›ya sahip olan modeldir. Ayr›ca, iktisatç›lar bir
teoriyi de¤erlendirirken, varsay›mlar›n›n gerçeklik derecesine göre de¤il; teorinin
ne kadar iyi kestirim yapt›¤›na göre de¤erlendirilir.
Ayr›ca bu iktisadi ilkelerle ilgili bilinmesi gereken baz› konular da vard›r. Her
fleyden önce bu iktisadi ilkelerin, iktisadi davran›fl veya ekonominin kendisi ile ilgili bir genellefltirmeden ibaret oldu¤u unutulmamal›d›r. Çünkü bu ilkeler, tipik ya
da ortalama olarak adland›r›lan bir tüketicinin, iflçinin ve firman›n e¤ilimleri olarak
ifade edilmektedirler. ‹kincisi, bu teoriler oluflturulurken, iktisatç›lar ceteris paribus, yani di¤er fleyler sabitken varsay›m›n› kullanmaktad›rlar. Bir de¤iflken d›fl›nda di¤er tüm de¤iflkenlerin sabit kald›¤›n› varsaymaktad›rlar. Örne¤in, herhangi bir
mal›n fiyat› ile sat›n al›nan miktar› aras›ndaki iliflkiyi düflünelim. Bu iliflki analiz
edilirken, mal›n kendi fiyat› d›fl›nda kalan ama sat›n al›nan miktar› etkileyen, tüketicinin geliri, tüketicilerin zevk ve tercihleri gibi etkenler sabit varsay›lmakta ve sadece mal›n kendi fiyat›n›n de¤iflti¤i varsay›larak analiz yap›lmaktad›r. Çünkü bu
sayede bu iki de¤iflken aras›ndaki iliflkiye yo¤unlafl›labilmektedir. Nihayet ço¤u ik-
Ceteris paribus veya di¤er
fleyler sabitken: iki de¤iflken
arars›ndaki iliflkiyi analiz
ederken, di¤er de¤iflkenlerin
sabit varsay›ld›¤› analiz
arac›.
12
‹ktisada Girifl-I
Terkip hatas›: Birey için iyi
veya do¤ru olan bir fleyin
toplum için de iyi veya do¤ru
olaca¤› biçimindeki yanl›fl
görüfl.
tisadi modellerin, bu kitapta oldu¤u gibi, grafikle gösterilebilece¤ini de bilmek gerekmektedir.
Bütün bunlarla beraber, iktisadi teorileri ve modelleri gelifltirirken çok yanl›fl
sonuçlara yol açabilecek iki nedenseme hatas›ndan da kaç›nmak gerekmektedir.
Bunlar, terkip hatas› ve nedenseme yanl›fll›¤›d›r.
Burada sözünü etti¤imiz terkip hatas›, birey için iyi veya do¤ru olan bir fleyin,
grup içinde mutlaka iyi veya do¤ru olaca¤› biçiminde alg›lanmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Örne¤in, futbol maç›na giden bir taraftar maç› ayakta izleyerek, keyifli
bir maç izleyebilir, pozisyonlar› daha iyi görebilir. Ancak ayn› fleyi bütün seyirciler
yapt›¤› anda bu herkesin de maç› iyi izleyece¤i anlam›na gelmez. Veya büyük
kentlerde kalabal›kta yaflamay› sevmeyen bir kifli, küçük bir Ege sahil kasabas›na
tafl›nd›¤›nda mutlu olabilmektedir. Bu durum, ayn› gerekçeyle benzer hareketi yapan herkesin de mutlu olaca¤› anlam›na gelmez.
Nedenseme yanl›fll›¤› ise, olaylar›n zamanlamas› nedeniyle yap›lan neden-sonuç iliflkisine dair de¤erlendirme hatalar›n› içerir. Bu yanl›fll›k nedeniyle, arka arkaya olan iki olaya bakarak, birinci olay ikinci olay›n gerçekleflmesine neden oldu
biçiminde yanl›fl bir sonuca ulafl›labilmektedir. Örne¤in, pazartesi günü saat 14:00
sular›nda araban›z› y›katt›¤›n›z› ve hemen yar›m saat sonrada müthifl bir ya¤murun
ya¤maya bafllad›¤›n› varsayal›m. Bu durumda olaylar›n s›ras›na bakarak, ya¤mur
ya¤d›, çünkü ben arabay› y›katt›m fleklinde bir de¤erlendirme ile ya¤an ya¤murun
nedeni olarak araba y›katmay› göstermek yanl›fll›¤›ndan kaç›nmak gerekir. Yani
ya¤an ya¤murun nedeni olarak araban›z› y›katman›z› göstermemeniz gerekir.
Özellikle günlük görsel ve yaz›l› medyada yap›lan hisse senedi piyasas›na iliflkin
günlük de¤erlendirmelerde bu tür nedenseme yanl›fll›klar›n› s›kça görmek mümkündür. Borsa indeksindeki de¤iflmeleri hiç ilgisi olmayan olaylarla aç›klama gibi.
SIRA S‹ZDE
4
D Ü fi Ü N E L ‹ M
Ekonomi: K›t olan kaynaklar›
alternatif kullan›m alanlar›
aras›nda
bir
S O Rda¤›tan
U
mekanizmad›r. Bu
mekanizma sayesinde nenas›l-kimler için üretilecek
D ‹ K K Ayan›t›
T bulunmaya
sorular›n›n
çal›fl›l›r.
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
Makro iktisat: Ekonominin
iflleyiflinin bir bütün olarak
Tincelenmesi
ELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
‹KT‹SADIN BÖLÜMLER‹
D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹ktisat, iktisatç›lar›n
sorduklar› sorular›n tipine göre dört farkl› kategoriye ayr›l›r.
Bunlar, Mikro ve Makro ‹ktisat ile Pozitif ve Normatif ‹ktisatt›r.
S O R U
Mikro ‹ktisat ve Makro ‹ktisat
Mikro iktisat, iktisad›n insan davran›fl› ve insanlar›n piyasa, endüstri ve firma gibi
D‹KKAT
nispeten küçük birimlerle iliflkili tercihlerini inceleyen bölümüdür. Burada temel
yo¤unlaflma konular›, bireysel firmalar ve hane halklar› ile özellikle ürün ve kaySIRA S‹ZDE
nak piyasalar›d›r.
Mikro iktisad›n temel konular› aras›nda, tüketici davran›fl›, faydamaliyet analizi, firmalar›n kârlar›n›n belirlenmesi ve ürün piyasalar›nda fiyatlama
yer al›r. Mikro
iktisatta bir ekonominin bireysel parçalar› analiz edilmeye çal›fl›l›r.
AMAÇLARIMIZ
Makro iktisat ise iktisad›n, bir bütün olarak ekonomiyi ve toplulaflt›r›lm›fl ekonomik davran›fl› inceleyen bölümüdür. Makro iktisat, milli gelir, para, bankac›l›k,
enflasyon, ekonomik
K ‹ T A P büyüme gibi makro konular› inceler. Mikro iktisatta iktisatç›lar tek bir fiyat üzerinde incelemede bulunurlarken, makro iktisatta genel fiyat düzeyi üzerinde dururlar. Mikro iktisat belirli bir mal veya hizmetin talebi ile ilgilenirken, makro
T E Liktisat
E V ‹ Z Y Omal
N ve hizmetlerin toplam talebi ile ilgilenir.
Her ne kadar mikro iktisat ve makro iktisad›n inceleme alan› içerisinde de¤erlendirilen kendilerine özgü yo¤unlaflt›klar› ayr› alanlar› olsa da, ço¤u iktisadi sorunlar›n hem mikro iktisad› hem de makro iktisad› ilgilendiren yönleri oldu¤u için;
‹ N T E R N Eiktisat
T
mikro ve makro
baz› ortak düflünce ve araçlar kullan›rlar. Örne¤in PSP
N N
Mikro iktisat: Ekonomideki
piyasalar ve bireysel karar
birimlerinin incelenmesi.
AMAÇLARIMIZ
Bir iktisat teorisi
neden gelifltirilir?
SIRA S‹ZDE
MAKALE
13
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
oyunlar›n›n icat edilmesi ile multimedya ürün piyasas›n›n geliflimini ele alal›m. Burada mikro iktisat kapsam›nda ele al›nacak konu, PSP oyunlar›n›n fiyatlar› ve miktarlar› iken; makro iktisat kapsam›nda, bu geliflmelerin bir ekonomide toplam harcama düzeyi ve istihdam üzerindeki etkileri aç›klanmaya çal›fl›l›r.
Bir baflka aç›dan bak›ld›¤›nda, bu iki iktisat branfl› aras›ndaki fark sadece kavramsal düzeyde kalmaktad›r. Çünkü gerçek yaflamda, makro iktisadi sonuçlar,
mikro davran›fllara ba¤l› iken; mikro davran›fllar makro sonuçlardan etkilenmektedir. Bir ekonominin nas›l iflledi¤ini tam anlam›yla anlayabilmek için ekonominin
tüm kat›l›mc›lar›n›n nas›l davrand›¤›n› ve yapt›klar› bir eylemde neden öyle davrand›klar›n› çok iyi kavramak gerekmektedir.
‘Kaba¤›n fiyat›, neden otomobil fiyat›ndan daha fazla dalgalanma gösterir?’
SIRA S‹ZDEbiçimindeki
SIRA S‹ZDE
bir soru, sizce mikro iktisadi mi yoksa makro iktisadi mi bir konudur.
Pozitif ve Normatif ‹ktisat
5
D Ü fi Ü N E L ‹ M
D Ü fi Ü N E L ‹ M
D Ü fi Ü N E L ‹ M
D Ü fi Ü N E L ‹ M
Mikro ve makro iktisat ayr›m› incelemek istedi¤imiz ayr›nt› düzeyi ile ilgili iken, bir
S O R U iktisat olasorunu analiz etme amac›na ba¤l› olarak da, iktisad›, pozitif ve normatif
S O R U
rak ay›rabiliriz.
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
D‹KKAT
Hem mikro hem de makro iktisad›n pozitif ve normatif iktisad›n ö¤elerini
D ‹ K K Aiçerebilece¤ini
T
unutmay›n›z.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
N
N N
N
Pozitif iktisatta, ne oldu¤u ile ilgilenilir. Pozitif iktisat, gerçekler ve neden-sonuç iliflkileri üzerine odaklan›r. Burada tan›mlama, teori gelifltirme
ve teorilerin s›AMAÇLARIMIZ
namas› yap›l›r. Pozitif iktisat de¤er yarg›lar› içermez. ‹ktisadiAMAÇLARIMIZ
olaylarla ilgili bilimsel aç›klamalar oluflturulmaya çal›fl›l›r. Örne¤in, Türkiye’de gelir vergisi oranlar›
düflürüldü¤ünde, ekonomi daha h›zl› büyür mü? E¤er büyürse,
K ‹ hangi
T A P oranda büK ‹ T A Pgibi sorular
yür? Bu büyümenin toplam istihdam üzerinde ne tür etkisi olacakt›r
pozitif iktisat sorular›d›r.
Normatif iktisatta ise iktisadi olaylar ne olmas› gerekir, ne olmas›
T E L E V ‹ Zdaha
Y O N iyidir baE L Eilgili
V ‹ Z Y Osorunlar›
N
k›fl aç›s›ndan irdelenmeye çal›fl›l›r. Normatif iktisat, ekonomi Tile
tan›mlamak ve çözümler sunmak için kullan›l›r. Normatif iktisatta de¤er yarg›lar›na
dayan›larak, ekonominin nas›l olmas› ve arzulanan amaçlara ulaflmak için ne tür
‹ N T E R sadece
NET
politikalar tavsiye edilmesi gerekti¤i belirlenir. Yani pozitif iktisatta
gerçek‹NTERNET
ler önemli iken, normatif iktisatta de¤er yarg›lar›n› kullanmak gereklidir. Örne¤in,
bir iktisatç›, baz› yurttafllar›n yarar ama baz›lar›n›n da zarar görece¤i bir kamu harM A K A Ldemektir.
E
cama kesintisini tavsiye ediyorsa, o iktisatç› normatif analiz yap›yor
ÜRET‹M ‹MKÂNLARI MODEL‹
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
MAKALE
MAKALE
6
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
D‹KKAT
Modelin dört temel varsay›m› vard›r. Bunlar:
SIRAmakine
S‹ZDE ve ekip1. Tüm üretim faktörlerinin miktar› sabittir. Yani iflçi say›s›,
man miktar›, kamyon ve di¤erlerinin say›s›nda bir de¤ifliklik yoktur.
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ktisadi
‹ T A P
Normatif iktisat:
olaylarda ne olmas›
gerekti¤inin incelenmesidir.
fiimdiye kadar k›tl›k, tercih ve f›rsat maliyeti gibi çok önemli iktisadi kavramlar›
aç›klamaya çal›flt›k. fiimdi üretim imkânlar› modeli ad›n› verdi¤imiz
S O Rilk
U iktisadi modelimiz yard›m›yla, önemli iktisadi kavramlar› sizlere aç›klamaya çal›flal›m.
Modelin Varsay›mlar›
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Pozitif iktisat:
‹ktisadi
AMAÇLARIMIZ
konularda ne AMAÇLARIMIZ
oldu¤unun
incelenmesidir.
MAKALE
‘Gelir vergisindeki bir art›fl, büyüme oran›n› yavafllat›r’ biçimindeki bir
SIRAifade,
S‹ZDEsizce normatif mi yoksa pozitif mi bir ifadedir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
14
‹ktisada Girifl-I
Teknoloji: Bir toplumun mal
ve hizmetleri nas›l üretece¤i
konusunda kullanabilece¤i
bilgi havuzudur.
2. Tüm kaynaklar tam olarak kullan›lmaktad›r. ‹steyen herkes ifl bulabilmekte
ve kullan›lmayan kaynak söz konusu olmamaktad›r.
3. Varolan teknoloji de¤iflmemekte ve ayn› kalmaktad›r. Yeni icatlar söz konusu olmamaktad›r.
4. Ekonomide biri üretim mal› (sanayi robotu), di¤eri de yüksek teknolojili dayan›kl› tüketim mal› olmak üzere (cep telefonu) iki mal üretilmektedir.
Üretim ‹mkânlar› Tablosu
Tablo 1.1. de yer alan üretim imkânlar› tablosu, yukar›daki varsay›mlar geçerli
iken, ekonomide üretilebilecek cep telefonu ve sanayi robot bileflimlerini göstermektedir.
Tablo 1.1
Üretim ‹mkânlar›
Tablosu
Üretim imkânlar› e¤risi:
Sabit teknoloji ve tüm
kaynaklar›n kullan›lmas› ile
üretilebilecek tüm olas› mal
üretim bileflimlerini gösteren
e¤ridir.
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
7
Üretim
Alternatifleri
Cep Telefonu
(milyon adet)
Sanayi Robotu
(bin adet)
A
0
10
B
1
9
C
2
7
D
3
4
E
4
0
Tabloda, üretilebilecek befl farkl› cep telefonu ve sanayi robotu bileflimi verilmifltir. A alternatifi, e¤er tüm kaynaklar sanayi robotu üretiminde kullan›l›rsa 10,000
adet sanayi robotu üretilebilece¤ini ve hiç cep telefonu üretilmeyece¤ini göstermektedir. Buna karfl›l›k E alternatifi, e¤er tüm kaynaklar cep telefonu üretiminde
kullan›l›rsa maksimum 4,000.000 adet cep telefonu üretilebilece¤ini ve hiç sanayi
robotu üretilmeyece¤ini göstermektedir. Bu alternatiflerin çok gerçekçi oldu¤unu
söylemek pek olas› de¤ildir, çünkü bir ekonomide böyle uç alternatifler yerine B,
C, ve D alternatiflerinde oldu¤u gibi tüketim (cep telefonu) ve sermaye mallar›n›n
(sanayi robotu) farkl› bileflimleri üretilir. A alternatifinden E’ye do¤ru hareket edildi¤inde ise, üretilebilecek cep telefonu say›s› artarken, sanayi robotu say›s› azalmaktad›r. Görüldü¤ü gibi, tüm kaynaklar›n tam olarak kullan›ld›¤› bir ekonomide,
bir maldan daha fazla üretebilmek için, di¤erinden vazgeçmek gerekmektedir.
Üretim mallar›n›n
üretilen miktar›n›n artt›r›lmas›, buna karfl›l›k tüketim mallar›n›n mikSIRA S‹ZDE
tar›n›n azalt›lmas› ne anlama gelir?
D Ü fi Ü N E L ‹ M
Üretim ‹mkânlar› E¤risi
Tablo 1.1 deki üretim imkânlar› tablosunda yer alan üretim olas›l›klar›, üretim imS O R U
kânlar› e¤risi ad›n› verdi¤imiz ve flekil 1.3 de yer alan bir e¤ri ile de gösterilebilir.
Üretim imkânlar› e¤risi, bir toplumun, mevcut tüm kaynaklar ve teknoloji ile üreD ‹ K K Ave
T hizmetlerin alternatif bileflimlerini gösterir.
tebilece¤i mallar
E¤ri üzerindeki her nokta, iki maldan üretilebilecek maksimum ç›kt› bileflimlerini vermektedir.
E¤ri üretilebilecek mal miktarlar›n›n s›n›r›n› gösterir. Bu nedenle
SIRA S‹ZDE
e¤er sahip olunan kaynaklar tam olarak kullan›l›yorsa, e¤ri üzerindeki noktalar üretilebilecek mal bileflimleri olmaktad›r. E¤ri üzerinde sol yukardan sa¤ afla¤›ya do¤AMAÇLARIMIZ
ru inildikçe,
1 milyon tane daha fazla cep telefonu üretmek için, her defas›nda daha fazla sanayi robotu üretmekten vazgeçmek gerekmektedir. Üretim imkânlar› e¤-
N N
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
15
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
fiekil 1.3
risi orijine göre içbükey e¤ridir. Bu e¤rinin e¤imi, iki Sanayi robotu
Üretim
mal aras›ndaki f›rsat maliye‹mkânlar›
A
E¤risi
10
tini verir. E¤rinin orijine göre içbükey olmas› da iki mal
B
9
aras›nda f›rsat maliyetinin
sol yukardan sa¤ afla¤›ya
C
do¤ru inildikçe artaca¤›n›
7
göstermektedir. Örne¤in, A
alternatifinden, B alternatifine hareket edildi¤inde, 1 taD
4
ne daha fazla cep telefonu
üretmenin maliyeti, 1 tane
daha az sanayi robotu üretmektir. Ayn› flekilde B’den
C’ye; C’den D’ye ve D’den
E
0
E’ye hareket edildi¤inde ya1
2
3
4
Cep telefonu
ni daha fazla cep telefonlar›
üretmek tercih edildi¤inde;
önemli bir iktisadi ilkeyle tan›flm›fl oluruz: toplum aç›s›ndan her defas›nda ek bir tane daha fazla cep telefonu üretmenin f›rsat maliyeti artmaktad›r. Örne¤in, A’dan
B’ye harekette 1 tane daha fazla cep telefonu üretmek için sadece 1 tane sanayi ro- Artan f›rsat maliyetleri
yasas›: Bir mal daha fazla
botundan vazgeçmek gerekirken; B’den C’ye harekette 2; C’den D’ye 3 ve nihayet üretildikçe, o mal›n f›rsat
D’den E’ye harekette 4 tane sanayi robotundan vazgeçmek zorunda kal›nmaktad›r. maliyetinin artmas›d›r.
K›sacas›, bir maldan daha fazla ek birim üretilmek istendi¤inde di¤er maldan her
defas›nda daha fazla miktarlarda vazgeçilmek zorunda kal›nmaktad›r. Bu durum,
artan f›rsat maliyeti yasas› olarak adland›r›lmaktad›r. Üretim imkânlar› e¤risinin flekli de bu artan f›rsat maliyetlerini yans›tmaktad›r.
Artan f›rsat maliyetleri yasas› ile orijine göre içbükey üretim imkânlar›
SIRAe¤risi
S‹ZDEaras›nda nas›l bir iliflki vard›r?
8
D Ü fi Ü Nnedeni,
EL‹M
Bir maldan daha fazla üretildikçe f›rsat maliyetinin artmas›n›n
iktisadi
kaynaklar›n, alternatif kullan›mlara tamamen adapte olamamas›d›r. Birçok kaynak
belli mallar›n üretimine, di¤erlerine oranla daha uygundur. BuS Onedenle
belli bir
R U
mal›n üretimini art›rmak için önce en uygun kaynaklar kullan›lmaya bafllan›r. Daha sonra ortaya ç›kan kaynak gereksinimlerini karfl›lamak için o mal›n üretimine
D‹KKAT
daha az uygun kaynaklar kullan›l›r.
SIRA S‹ZDE
‹ktisadi Kavramlar ve Üretim ‹mkânlar› E¤risi
N N
Üretim imkânlar› e¤risi kullan›larak, baflta k›tl›k olmak üzere, tercih, f›rsat maliyeti, üretimde etkinlik ve etkinsizlik ile iflsizlik ve iktisadi büyüme gibi farkl› iktisadi
AMAÇLARIMIZ
kavramlar› aç›klayabiliriz. fiimdi bunlar› s›ras›yla yapal›m.
K›tl›k, Tercih ve F›rsat Maliyeti
K ‹ T A P
K›tl›¤›n, s›n›rl› kaynaklar›n, s›n›r›z istekleri karfl›lamada yetersiz olmas› durumu oldu¤unu biliyoruz. Kaynaklar›n s›n›rl› olmas› durumu, üretim imkânlar› e¤risi ile
gösterilmektedir. Mal bileflimleri ile ilgili tercihlerimiz, e¤ri üzerinde
alt›nda
T E L E V ‹ Z Y Oveya
N
yer alan noktalarla s›n›rl›d›r. E¤rinin d›fl›nda yer alan herhangi bir mal bileflimini
‹NTERNET
MAKALE
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
16
‹ktisada Girifl-I
seçmemiz olanaks›zd›r, çünkü bu mal bileflimini mevcut kaynaklarla üretmemiz
mümkün de¤ildir.
Üretim imkânlar› e¤risi, bir ekonominin üretim olanaklar›n› iki bölgeye ay›rmaktad›r. Bunlardan ilki, e¤ri üzerinde ve alt›nda kalan noktalardan oluflur ve bu
bölgeye eriflilebilir bölge denir (flekil 1.4 deki A dan F’ye kadar e¤ri üzerinde olan
ve G gibi e¤ri alt›nda kalan noktalar). ‹kincisi ise e¤rinin üzerinde yer alan, örne¤in H noktas› gibi, noktalardan oluflan eriflilemez bölgedir. H noktas›n›n temsil etti¤i mal bileflimi, mevcut kaynaklar ve teknoloji ile üretilmesi mümkün olmayan
mal bileflimidir.
fiekil 1.4
Üretim ‹mkânlar›
E¤risi ve Farkl›
‹ktisadi Kavramlar
Konut
100
A
B
90
H
C
75
Eriflilemez
Bölge
D
55
Eriflilebilir
Bölge
30
E
G
F
0
50
100
150
200
250
Füze
Tercih ve f›rsat maliyeti kavramlar›n› da flekil 1.4’ü kullanarak aç›klayabiliriz.
Eriflilebilir bölgede, bireyler istedikleri mal bileflimini seçebilmektedirler. Çok say›da farkl› tercih oldu¤unu biliyoruz. Örne¤in, A ve B noktalar›n›n temsil etti¤i bileflimleri göz önüne alal›m. Her iki noktay› birlikte seçemeyece¤imize göre, bunlar
aras›nda tercih yapmak zorunday›z.
F›rsat maliyeti ise e¤ri üzerinde bir noktadan di¤erine hareketle aç›klanabilir.
Örne¤in, C noktas›ndan D noktas›na hareket etti¤imizi varsayal›m. C noktas›nda
100 birim füze üretilirken, 75 adet konut; D noktas›nda ise, 150 adet füzeye karfl›l›k, 55 adet konut infla edilmektedir. Dolay›s›yla 1 adet daha fazla füze üretmenin
f›rsat maliyeti, 0.4 konut olmaktad›r.
Üretimde Etkinlik
Bir ekonominin üretimde etkin olabilmesi için, veri kaynaklar ve teknoloji ile maksimum üretimde bulunmas› gerekir. E¤ri üzerindeki A, B, C, D, E ve F noktalar›,
üretimde etkin olan noktalard›r. Bu noktalar›n hepsinde mevcut kaynaklar ve teknoloji ile en fazla üretim elde edilir. E¤er ekonomi, mevcut kaynaklar ve teknoloji ile bu bileflimlerin ifade etti¤inden daha az üretirse, kaynaklar›n tümü etkin olarak kullan›lm›yor demektir. Örne¤in flekilde yer alan G noktas›nda, ekonomi etkin
de¤ildir. Çünkü bu noktada ekonomi mevcut kaynaklar› ve teknolojisi ile maksimum üretim bileflimini elde edememektedir. G noktas›ndan C noktas›na hareket
edildi¤inde daha fazla konut ve G noktas›ndaki kadar füze üretilmektedir. Ayn› flekilde G noktas›ndan D noktas›na hareket edildi¤inde, hem daha fazla füze hem de
konut üretilebilmektedir. Nihayet G noktas›ndan E noktas›na hareket edildi¤inde
17
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
daha fazla füze ve G noktas› ile ayn› miktarda konut üretilmektedir. Yani, üretimde etkinli¤in ifade etti¤i gibi, etkin olmayan bir noktadan (G noktas›), etkin olan
bir noktaya (E noktas›), üretilen füze say›s›n› azaltmadan konut say›s›n› art›rarak
eriflilebilecektir. Ekonomi etkin olmad›¤› zaman kaynaklardan baz›lar› kullan›lm›yor veya israf ediliyor demektir. Görüldü¤ü gibi, üretimde etkinlik yoksa, bir mal›n üretimini azaltmadan di¤erinin üretimini art›rmak mümkün olmaktad›r.
‹flsizlik
Ekonomide üretimde etkinlik sa¤lanamad›¤› zaman, üretim imkânlar› e¤risinin alt›nda bir noktada mallar›n üretimi söz konusu olur, örne¤in flekil 1.4’te G noktas›
gibi. Bunun nedenlerinden birisi, varolan kaynaklar›n tamam›n›n kullan›lmamas›
olabilir. Örne¤in, baz› iflçiler iflsiz kal›yor demektir. Oysa e¤ri üzerinde üretimde
etkinli¤in sa¤land›¤› bir noktada üretim yap›ld›¤›nda, böyle kullan›lmayan bir kaynak olmamaktad›r. Dolay›s›yla da bir iflsizlikten söz edilemez.
Bir ülke neden üretim imkânlar› e¤risi alt›nda üretim yapar?
‹ktisadi Büyüme
SIRA S‹ZDE
Üretimde etkinlik: Mevcut
kaynaklar ve teknoloji ile
maksimum ç›kt›n›n
üretildi¤i durumdur.
Üretimde etkinsizlik:
Mevcut kaynaklar ve
teknoloji ile maksimum
ç›kt›n›n üretilemedi¤i
durumdur. Üretimde etkinlik
gerçekleflmezse, bir maldan
di¤erinin miktar›
azalt›lmadan daha fazla
üretilebilir.
9
D Ü fi Ü N E L ‹ M
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
Üretim imkânlar› modelinin varsay›mlar›ndan, kaynaklar›n ve teknolojinin sabit oldu¤u varsay›mlar› geçerlili¤ini yitirdi¤inde, üretim imkânlar› e¤risinin pozisyonu ve
S O R UBir ekonomiS O R U
ekonominin potansiyel olarak üretebilece¤i maksimum üretim de¤iflir.
nin üretken kapasitesindeki art›fla, iktisadi büyüme denir ve bu da üretim imkânlar›
e¤risinin d›fla do¤ru de¤iflmesi ile gösterilir. fiekil 1.5, bu durumu Dgöstermektedir.
‹kD‹KKAT
‹KKAT
tisadi büyümeyi etkileyen iki ana etken vard›r. Bunlar, kaynaklar›n miktar›ndaki art›fl ve teknolojik geliflmedir. Örne¤in bir ülkede nüfusun artmas› ile, hem çal›flacak
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
kifli say›s› hem de giriflimci say›s› artar. Ayr›ca tarihsel olarak bak›ld›¤›nda ülkelerin
sermaye stoklar›n›n önemli ölçüde artt›¤› da gözlenmektedir. Yeni enerji ve mineral
kaynaklar›n›n da bulundu¤unu biliyoruz. ‹flte bu kaynaklardaki
art›fl sayesinde bir
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
ekonomi hem daha fazla tüketim mallar› hem de sermaye mallar› üretme kapasitesine sahip olacakt›r. Bu da flekil 1.5’te üretim imkanlar› e¤risinin PPF1 den PPF2 ye
kaymas›yla gösterilmektedir.
K ‹ T A P
K ‹ T A P
fiekil 1.5
Üretimde kaynaklar›n nas›l
kullan›laca¤› ile ilgili bilgi ve be- Sanayi robotu
Üretim
‹mkânlar›
ceriler olarak tan›mlad›¤›m›z tekTELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
E¤risi ve
nolojideki geliflme ile toplum sa‹ktisadi
bit kaynaklarla daha fazla üretme
Büyüme
yetene¤i, ya da ayn› miktar üreti‹ N T E RPPF
NET
‹NTERNET
mi daha az kaynak kullanarak
2
gerçeklefltirme olana¤› kazan›r.
Çünkü teknolojideki geliflme saPPF1
MAKALE
MAKALE
yesinde hem daha yeni ve geliflmifl mallar üretebilece¤imiz gibi;
bunlar› daha iyi tekniklerle üretme yetene¤i de kazan›r›z. Teknolojik geliflme ile ilgili olarak günümüzde bilgisayar, iletiflim ve
bio-teknoloji alanlar›ndaki geliflCep telefonu
melere dikkat çekebiliriz. Bilgi-
N N
18
‹ktisada Girifl-I
sayar teknolojilerindeki geliflmelere ba¤l› olarak hem bilgisayarlar›n fiyat› düfltü
hem de h›zlar› artt›. Bu sayede de bilgisayarlar›n günlük yaflamdaki kullan›mlar›
artt›. Cep telefonlar› ve internet sayesinde iletiflim kapasitesi artt› ve bu da üretim
ve piyasalarda etkinlik art›fl›na neden oldu. Öyle ki cep telefonu üretimindeki bafl
döndürücü teknolojik geliflmeler sayesinde, cep telefonlar› yaflam›m›z›n çok önemli bir parças› haline bile geldi ve yaflam›n her alan›nda da kullan›l›r oldu. Yani, nerdeyse günlük her türlü iflimizi cep telefonu ile yapar hale geldik. Bio-teknoloji alan›ndaki geliflmeler sayesinde de tar›m ve t›p alan›nda bir sürü yeni icatlar ortaya
ç›kt›. K›sacas› teknolojik geliflme ile kaynaklar›n artmas› durumundaki sonuca ulafl›r›z ve bu da e¤rinin PPF1 den PPF2 ye kaymas› ile gösterilir.
SIRA S‹ZDE
10
D Ü fi Ü N E L ‹ M
G›da ve videoSIRA
oyunlar›
S‹ZDE üretiminde artan f›rsat maliyeti söz konusu iken, ülkeye her iki mal›n üretiminde kullan›labilecek iflçi göçü gerçekleflmiflse, üretim imkânlar› e¤risi bu durumda nas›l etkilenir?
D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹KT‹SAD‹ SORUN VE ‹KT‹SAD‹ S‹STEMLER
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
S O R U sistemleri ne olursa olsun, o ülkeyi yöneten iktidar kim olursa
Ülkelerin, iktisadi
olsun veya ülkeler ne kadar zengin veya fakir olurlarsa olsunlar, yan›t›n› bulmalar› gereken baz›
temel iktisadi sorular vard›r. Bunlar, hangi mallar›n ne kadar, nas›l
D‹KKAT
ve kimin için üretilece¤i sorular›d›r. Bu sorular iktisatç›lar taraf›ndan iktisadi sorun
olarak da adland›r›lmaktad›r. ‹ktisadi sorun, ülkenin k›t kaynaklar›n›n nas›l da¤›t›SIRA S‹ZDE
laca¤› ile ilgilidir.
Hangi mallar›n üretilece¤i sorusuna yan›t ararken; ülkeleri, mevcut kaynaklar›
ve sahip oldu¤u
teknoloji s›n›rlar. Ülke, mevcut kaynaklar› ve sahip oldu¤u teknoAMAÇLARIMIZ
loji ile belirli bir zamanda çok say›da mal bileflimini istedi¤i kadar üretemez. K›t
kaynaklar›n en yararl› biçimde kullan›ld›¤› bir dünyada, bir maldan daha fazla üretebilmek için
K ‹ baflka
T A P bir maldan daha az üretmek gerekmektedir. Çünkü mallar›
üretecek kaynaklar da s›n›rl›d›r. Dolay›s›yla bir mal›n üretimine daha çok kaynak
ayr›l›rsa, di¤er mallar›n üretimi için daha az kaynak kal›r. Bu nedenle, mevcut kaynaklar ve Tteknoloji
E L E V ‹ Z Y O Nile hangi mallar›n ne miktarda üretilece¤inin kararlaflt›r›lmas›
gerekir.
Hangi mallar›n ne miktarda üretilece¤ine karar verildikten sonra s›ra, bu mallar›n nas›l üretilece¤i sorusunun yan›tlanmas›na gelir. Bu soru, üretim teknolojisi ve
‹ N T E R N E edildi¤i
T
üretimin organize
iktisadi sistemle yak›ndan ilgilidir. Ço¤u mal, çok say›da farkl› kaynak ve teknolojilerle üretilebilir. Bu nedenle öncelikle hangi mallar›n
üretiminde, hangi teknolojinin kullan›laca¤›n›n belirlenmesi gerekir. Mal›n üretiA K A L emek
E
minde daha Mfazla
daha az sermaye mi yoksa daha az emek daha fazla sermaye mi kullan›laca¤›na karar verilmelidir. Örne¤in, bir mal›n üretiminde amaç
mümkün oldu¤u kadar, çok kifliyi istihdam etmek olabilece¤i gibi; topluma en az
maliyet yükleyecek biçimde üretmek de olabilir. Bir anlamda, üretimde kaynaklar›n hangi oranlarda kullan›laca¤›, organize edilme biçimleri ve nerede bir araya getirilecekleri ile ilgili karar›n verilmesi gerekir.
Hangi mallar›n ne miktarda ve nas›l üretilecekleri kararlaflt›r›ld›ktan sonra s›ra,
bu mallar›n toplumdaki kifliler ve gruplar aras›nda nas›l bölüfltürülece¤inin belirlenmesine gelir. Bu s›rada, bu mallar, bu mallar› almak ve bedelini ödemek isteyen herkese sat›lacak m›? Yoksa devlet mi bu mallar› kimin elde edece¤ini belirleyecek sorular› yan›tlanmal›d›r.
‹ktisadi sorun daha önce de vurgulad›¤›m›z gibi, bütün uluslar›n çözüm bulmak durumunda oldu¤u ortak sorundur. Ancak, her ulusun iktisadi sorunu nas›l
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
‹ktisadi sistem: ‹ktisadi
sorunun çözümü için, bir
ekonominin organize edilme
biçimidir.
19
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
çözece¤i konusu, tamamen o ulusun sahip oldu¤u iktisadi sisteme ba¤l›d›r. Bir
baflka deyiflle iktisadi sisteme göre, hangi mallar›n ne miktarda, nas›l ve kimler için
üretilece¤i belirlenir. Bu kapsamda uluslar›n tercih etmek zorunda olduklar› üç tane iktisadi sistem vard›r. Bunlar, kapitalist iktisadi sistem, sosyalist iktisadi sistem
ve karma iktisadi sistemdir. ‹ktisadi sistemler, üretim faktörlerine kimin sahip oldu¤una ve iktisadi faaliyetleri yönetme ve koordine etme yöntemleri ile birbirlerinden ayr›l›rlar.
Sosyalist sistemde, devlet büyük ölçüde kaynaklar›n mülkiyetine sahiptir, yani kolektif mülkiyet vard›r ve iktisadi karar verme sürecinde merkezi iktisadi plan
belirleyici rol oynar. Hükümet taraf›ndan atanan merkezi planlama örgütü üyeleri,
üretim faktörlerinin nas›l kullan›laca¤›, hangi mallar›n ne miktarda üretilece¤i ve
da¤›t›m› ve üretimin organizasyonu gibi hemen hemen tüm önemli iktisadi kararlar› al›r. Devlet firmalar›n büyük ço¤unlu¤una sahiptir. Bu firmalar hükümet direktiflerine göre üretim yapar. Merkezi planlama örgütü, her iflletmenin üretim amaçlar›n›, kangi kaynaklar› ne miktarda kullanaca¤›n› belirler. Ne kadar üretim ve ne
kadar tüketim mal› üretilece¤ine ve sermaye mallar›n›n hangi sektörlere ne miktarda tahsis edilece¤ine; merkezi planlama örgütü karar verir. Bu tür iktisadi sistemlerde merkezi plan ile iktisadi faaliyetler yürütülmeye çal›fl›l›r.
Sosyalist sisteme alternatif olarak iktisadi sorunun çözümü için kapitalizm ve
piyasa sistemi tercih edilebilir. Bu sistemde üretim faktörleri özel mülkiyettedir ve
iktisadi faaliyetlerin düzenlenmesi ve yönlendirilmesi piyasalar ve fiyatlar arac›l›¤›yla yap›l›r. ‹ktisadi faaliyetlere kat›lanlar sadece kendi ç›karlar›n› gözetirler. Bireyler ve iflletmeler üretim, tüketim veya çal›flma ile ilgili kendi kararlar›n› alarak,
iktisadi amaçlar›na ulaflmaya çal›flmaktad›rlar. Üretilen mallar ve hizmetler, kim almak istiyorsa ve alabilecekse onlara sat›lmak için piyasaya sunulur. Bu yüzden de
mallar›n, üretim faktörlerinin al›c›lar› ile sat›c›lar› aras›nda piyasada yo¤un bir rekabet vard›r. Ayr›ca, potansiyel olarak çok yüksek paralar kazanma olas›l›¤› var oldu¤u için, mevcut iflletmeler ve giriflimciler yeni ürünler ve teknolojiler üretmek
için büyük çaba sarf ederler. ‘B›rak›n›z yaps›nlar’ türü pür kapitalist sistemde, devletin rolü, sadece özel mülkiyeti korumak ve piyasa sisteminin iyi iflleyebilmesi için
gerekli ortam› sa¤lamakla s›n›rl›d›r.
Yukar›da aç›klad›¤›m›z iki temel iktisadi sistem, gerçek yaflamda teknik olarak
tam uygulanamayan iktisadi sistemlerdir. Bu sistemlerin yerine yayg›n olarak gözlenen iktisadi sistem, iktisadi sorunun çözümünde kapitalizm ile sosyalizmin bir
bileflimini yans›tan karma iktisadi sistemdir. Bu sistemde, hem kapitalist hem de
sosyalist sistemin çeflitli araçlar› kullan›l›r. Karma iktisadi sistemlere sahip günümüz ekonomileri (ABD, Almanya; Türkiye gibi), sosyalist ve kapitalist sistemlerin
araçlar›n› kullanma derecelerine göre farkl›lafl›rlar. Karma iktisadi sisteminde devletin görevi, ekonomik yaflam›n yasal çerçevesini belirlemektir. Ayr›ca devlet güvenlik ve e¤itim gibi kamu hizmetlerini karfl›lamakta, fakat ço¤u kararlar piyasa
mekanizmas› yard›m›yla al›nmaktad›r.
S‹ZDE nas›l ve kiKapitalist, sosyalist ve karma iktisadi sistemlerde, hangi mallar›n neSIRA
miktarda,
min üretilece¤i sorular› ile ilgili kararlar nas›l al›n›r?
Sosyalizm: Üretim
faktörlerinin kolektif
mülkiyetinin ve gelir
da¤›l›m›n› eflitleme
giriflimlerinin oldu¤u bir
iktisadi sistemdir.
Karma ekonomi: Piyasa
sistemi ile merkezi planlama
sisteminin belli bir bileflimi
olan bir iktisadi sistem.
Kapitalizm: Serbest giriflim
ve özel mülkiyet haklar›n›n
oldu¤u ve iktisadi kararlar›n
piyasa sistemi içerisinde
gerçekleflti¤i bir iktisadi
sistemdir.
11
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
20
‹ktisada Girifl-I
Özet
N
A M A Ç
1
‹ktisad› ve temel kavramlar›n› tan›mlamak.
‹ktisat, insano¤lunun, toplumun siyasi gerçekleri,
karar-verme mekanizmalar› ve sosyal gelenekleri veri iken; sonsuz olan istek ve arzular›m›z›, k›t
kaynaklarla nas›l koordine edece¤ini inceleyen
bir sosyal bilimdir. Ekonominin temeli k›tl›k gerçe¤idir. K›tl›k, isteklerimizin, bu istekleri tatmin
etmekte kullan›lacak kaynaklardan fazla olmas›
durumudur.
K›tl›k beraberinde tercih yapma zorunlulu¤unu
getirir. S›n›rl› kaynaklarla, tatmin etmek istedi¤imiz isteklerimiz aras›nda tercih yapmak zorunday›z. ‹steklerimiz aras›nda tercih yapt›¤›m›z anda, yapt›¤›m›z tercihin bir f›rsat maliyeti oluflur.
F›rsat maliyeti, herhangi bir tercih durumunda,
vazgeçmek zorunda oldu¤umuz ikinci en iyi tercihi ifade eder.
Mallar, bireylerin tatmin veya mutluluk elde ettikleri tüm nesneler olarak tan›mlan›r. Mallar, öncelikle iktisadi ve serbest mallar olarak ikiye ayr›l›r.
‹ktisadi mallar ise tüketim ve üretim mallar›ndan
oluflur. Nihayet mallar›, faydal› olabilecekleri yaflam uzunlu¤unu yans›tacak biçimde, dayan›kl›
veya dayan›ks›z mallar olarak da ay›rabiliriz.
‹steklerimizi tatmin etmekte kulland›¤›m›z, ancak maddi özelli¤i olmayan nesnelere de hizmet
denir. Hizmetler kiflisel hizmetler ve ticari hizmetler olmak üzere ikiye ayr›l›r.
Üretim, iktisadi ürünlerin miktar›n› veya faydas›n› art›rmak amac›yla harcanan tüm çabalar› ifade
eder. Üretim faaliyeti ile flekil, yer, zaman ve mülkiyet faydas› yarat›l›r.
Üretimde kullan›lan kaynaklara üretim faktörleri,
kaynaklar ya da girdiler denir. Üretim faktörleri,
iflgücü, sermaye, toprak ve giriflimcilikten oluflur.
‹flgücünün geliri, ücret, sermayenin geliri faiz,
topra¤›n geliri rant ve giriflimcilik geliri de kâr’d›r.
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
‹ktisatç›lar›n teorilerini gelifltirirken kulland›klar› bilimsel yöntemi aç›klamak.
‹ktisad›n yöntemi, di¤er bilimlerde kullan›lan
yönteme benzemektedir. ‹ktisatç›lar, iktisadi
olaylar› aç›klamak ve kestirebilmek için teoriler
gelifltirir ve modeller olufltururlar. ‹ktisatç›lar, teoriler, yasalar ve ilkeler oluflturmak için, nedensonuç iliflkileri ile ilgili hipotezlerin oluflturulmas› ve bunlar›n gerçek yaflamdan gözlemlerle test
edilmesi biçiminde bilimsel bir yöntemi kullan›rlar. ‹ktisatç›lar ço¤u zaman bu yöntemle oluflturduklar› teorilerini, gerçe¤in özet ya da basitlefltirilmifl bir temsili olan, modellerle temsil ederler.
‹ktisatç›lar de¤iflkenler aras›nda neden-sonuç iliflkileri olufltururken, iki tür nedenseme yanl›fll›¤›
yapabilirler. Öncelikle iliflki ile nedensemeyi kar›flt›rabilirler. Buna göre, iki fley zaman aç›s›ndan
iliflkili bulunarak, buradan bunlar›n birini neden,
di¤erini sonuç olarak gösterme yanl›fll›¤›na düflebilirler. Ayr›ca, birey için iyi veya gerçek olan bir
fleyi, toplum için de iyi ve gerçek olarak kabul
etme yanl›fll›¤›n› da yaparlar (terkip hatas›).
Mikro iktisat ile makro iktisat ve pozitif iktisat ile
normatif iktisat aras›ndaki farkl›l›klar› aç›klamak.
‹ktisat, mikro ve makro iktisat olmak üzere ikiye
ayr›l›r. Mikro iktisat bireylerin tercihleri ile bu tercihlerin iktisadi güçlerden nas›l etkiledi¤ini inceler. Makro iktisat ise ekonominin bir bütün olarak incelenmesidir. Enflasyon, iflsizlik ve büyüme
gibi konular makro iktisad›n temel konular›d›r.
‹ktisad› ayr›ca, pozitif ve normatif iktisat olarak
da ay›rmak mümkündür. Pozitif iktisat, ne oldu¤unu; normatif iktisat ise ne olmas› gerekti¤ini
inceler. Normatif iktisat, bir fleyin iyi veya kötü
olup olmad›¤› konusunda de¤er yarg›s› içerirken; pozitif iktisatta gerçekler kullan›l›r, de¤er
yarg›lar› kullan›lmaz
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
N
A M A Ç
4
Üretim imkanlar e¤risini kullanarak k›tl›k, f›rsat
maliyeti, etkinlik ve iktisadi büyüme gibi önemli
iktisadi kavramlar› aç›klamak.
Üretim imkânlar› e¤risi, bir ekonominin belli miktarda kaynak ve veri teknoloji ile üretebilece¤i
maksimum mal bileflimlerini gösterir.
Üretim imkânlar› e¤risi, orijine göre içbükey bir
e¤ridir. Çünkü bir maldan daha fazla üretebilmek için, di¤erinden daha fazla miktarlarda vazgeçmek zorunda kal›n›l›r. Yani artan f›rsat maliyeti yasas› geçerlidir. E¤rinin üstündeki noktalar›n ifade etti¤i mal bileflimlerini mevcut kaynaklarla üretmek mümkün de¤ildir. Yani bu noktalara eriflilemez. E¤ri alt›nda kalan noktalar ise etkin de¤ildir. Etkinsizlik, iflsizlik ve/veya kaynaklar›n yanl›fl da¤›t›m› sonucunda oluflur. Sadece
e¤ri üzerindeki noktalar hem etkin hem de eriflilebilirdirler.
F›rsat maliyeti, üretim imkânlar› e¤risi üzerinde
bir noktadan di¤erine hareketle aç›klanabilir. Bu
hareketle, bir maldan daha fazla üretilirken, di¤erinden daha az üretilir. Azalan mal miktar›, di¤er mal›n miktar›ndaki art›fl›n f›rsat maliyetidir.
‹ktisadi büyüme sonucunda üretim imkânlar› e¤risi, d›fla do¤ru kayar. Bu tür bir kayma, ya üretimde kullan›lan kaynaklar›n artmas› ya da teknolojik geliflme sonucunda olur.
N
A M A Ç
5
21
Tüm toplumlar›n yan›t bulmak zorunda olduklar› temel sorular› ve iktisadi sistemleri tan›mlamak.
Tüm toplumlar, hangi mallar ne miktarda, nas›l
ve kimin için üretilmeli sorular›n›n yan›t›n› bulmak zorundad›r. Bu üç soru, iktisadi sorunu oluflturur. Bu üç sorunun yan›t›n› bulmaya çal›fl›rken,
ülkeler üç farkl› iktisadi sistem aras›nda seçim
yaparlar. Bunlar, kapitalizm, sosyalizm ve karma
ekonomidir.
Kapitalizm, özel mülkiyet ve serbest giriflim ve
seçim özgürlü¤üne dayal› bir sistemdir. Bu sistemde, tüketiciler, üreticiler ve kaynak sahiplerinin kendi bireysel ç›karlar›n› gözetmelerine izin
verilir. Sosyalizmde, kollektif mülkiyet vard›r ve
ço¤u iktisadi faaliyetler merkezi planlama örgütü
taraf›ndan yönlendirilir. Karma ekonomik sistemde ise hem sosyalist hem de kapitalist sistemin
araçlar› kullan›l›r. Günümüzün ço¤u ekonomisinin sahip oldu¤u sistem karma iktisadi sistemdir.
22
‹ktisada Girifl-I
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi iktisat biliminin temel çal›flma konusudur?
a. K›tl›¤› yok etmek için gerekli yöntemlerin bulunmas›.
b. Hisse senetleri ve bono gibi finansal araçlar›n
incelenmesi.
c. K›t kaynaklar›n, s›n›rs›z istekleri tatmin için nas›l
da¤›t›laca¤›.
d. Tüketicilerin neden belli mallar› sat›n al›p, di¤erlerini almad›klar›.
e. ‹nsanlar›n nas›l tercih yapt›klar›.
2. Afla¤›dakilerden hangisi mikro iktisadi bir örnektir?
a. Yeni bilgisayar fiyatlar›n›n incelenmesi.
b. Türkiye bütçesinin de¤erlendirilmesi.
c. ‹flsizlikle mücadelede ne tür politikalar gerekti¤i
konusunda öneriler.
d. Türkiye’de enflasyonun tarihi.
e. Türkiye’de cari a盤›n nedenlerinin incelenmesi.
3. Her ekonomide yan›t› bulunmas› gereken üç temel
soru, afla¤›daki hangi seçenekte verilmifltir?
a. Hangi mallar, nas›l, kim taraf›ndan üretilmeli?
b. Hangi mallar, nas›l üretilmeli, kim taraf›ndan tüketilmeli?
c. Hangi mallar, nas›l, neden üretilmeli?
d. Hangi mallar, nas›l, ne zaman üretilmeli?
e. Hangi mallar, nerede, ne zaman üretilmeli?
4. Afla¤›dakilerden hangisi Sosyalist sistemde vard›r?
a. Özel mülkiyet.
b. Piyasa mekanizmas›n›n geçerli olmas›.
c. ‹ktisadi serbestlik.
d. Devletin kararlar› almas›.
e. Özel giriflim özgürlü¤ü.
5. Bir kapitalist ekonomide, iktisadi faaliyetleri koordine etmek için afla¤›dakilerden hangisi kullan›l›r?
a. Gelenekler.
b. Devlet.
c. Merkezi planlama örgütü.
d. ‹flletmeler.
e. Fiyatlar.
6. Afla¤›dakilerden hangisi bir üretim faktörü örne¤idir?
a. Traktör.
b. Hisse senedi.
c. Bono.
d. Yüz T ka¤›t para.
e. Bir tabak pirinç pilav› ile kuru köfte.
7. Afla¤›dakilerden hangisi bir ticari hizmet de¤ildir?
a. Bankalar›n para transferi.
b. Difl hekiminin yapt›¤› implant.
c. Yeni bir sigorta poliçesi sat›m›.
d. Ulafl›m.
e. X flirketinden ald›¤›n›z yeni internet.
8. Üretim imkânlar› e¤risi üzerindeki her nokta;
a. Üretimde etkin de¤ildir.
b. Tüm kaynaklar kullanmadan üretilebilir.
c. Etkin ve eriflilebilirdir.
d. Mevcut kaynaklar ve teknoloji ile üretilemez.
e. Kaynak da¤›t›m›nda hata yap›ld›¤›n› gösterir.
9. Bir ülkenin üretim imkânlar›, ülkenin 40000 bilgisayar ile 20000 televizyon ya da alternatif olarak 25000
bilgisayar ile 40000 televizyon seti üretebilece¤ini göstermektedir. Ek bir televizyon üretmesinin f›rsat maliyeti afla¤›dakilerden hangisidir?
a. 15000 bilgisayar.
b. 1.33 bilgisayar.
c. 20000 televizyon seti.
d. 3/4 bilgisayar.
e. 0.75 televizyon seti.
10. Bir ülke yeni petrol yataklar› keflfederse afla¤›dakilerden hangisi gerçekleflir?
a. Üretim imkanlar› e¤risi üzerinde bir noktadan
di¤erine hareket olur.
b. Üretim imkanlar› e¤risi orijine do¤ru kayar.
c. Üretim imkanlar› e¤risi de¤iflmez ama daha dikleflir.
d. Üretim imkanlar› e¤risinde hiçbir de¤ifliklik olmaz.
e. Üretim imkanlar› e¤risi sa¤a do¤ru kayar.
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
“
23
Yaflam›n ‹çinden
Ege CANSEN ecansen@hurriyet.com.tr
Bir iktisat efsanesi
MODERN iktisat nedir diye bir soru sorulsa, birçok kifli
gibi benim de cevab›m “parasal iktisat” olur.
Para, metal olmaktan ç›k›p önce “k⤛t” sonra “kay›t”
haline geldi¤inden beri, iktisadi hayat›n bafl oyuncusu
olmufltur. Para, ulusal veya Euro’da oldu¤u gibi uluslar
aras› bir merkez bankas› taraf›ndan “üretilen” sanal bir
metad›r. Paran›n piyasa fiyat› yoktur. Çünkü “piyasa fiyat›” denilen fley, ancak üretimi ve tüketimi/kullan›m›
üstünde herhangi bir k›s›t olmayan, mesela telefon, gömlek, pantolon, gözlük, tarak gibi mallar için geçerlidir.
Hâlbuki para üretmek merkez bankalar›n›n tekelindedir. Üretiminde tekel olan bir mal›n piyasa fiyat›ndan
bahsedilemez. Bunun için önce “piyasada gördü¤ün
her fiyat, piyasa fiyat› de¤ildir” kural› hat›rlanmal›d›r.
Para (birimi yani T, Dolar veya Euro v.s.) al›fl verifl arac› olarak kullan›lacaksa bir mald›r. Yok, yat›r›m arac›
olarak kullan›lacaksa bir mülktür. Dolay›s›yla paran›n
bir “fiyat›” bir de “kiras›” vard›r. Paran›n fiyat›, onu di¤er paralara de¤ifltirme oran›d›r. Buna “kambiyo kuru”
veya k›saca “kur” denir. Para kiras›n›n ad› da “faiz”dir.
Para, yat›r›m arac› olarak kullan›lacaksa, bu mülkün
amortisman› yani afl›nma pay› vard›r. Buna “paran›n
sat›n alma gücünün azalmas›” veya k›saca enflasyon
denir. Paran›n net kiras›na da (nominal faiz eksi enflasyon) “reel faiz” denir.
Efsaneye göre paran›n faizi yükselince, enflasyon düflermifl. Faizi belirleyen de onu piyasaya arz eden merkez bankas›d›r. Bu sebeple efsanenin devam› flöyle gelir. Görevi fiyat istikrar›n› sa¤lamak (enflasyona izin
vermemek veya yüksekse düflürmek) olan merkez bankalar›, “enflasyonun bafl›n›, görüldü¤ü yerde ezmek için” faiz silah›n› çeker. Vay be!
Faizle enflasyon aras›ndaki iliflki bir “döngüdür”. Yani
enflasyon artt›kça, faizler yükselir; faiz yükseldikçe enflasyon artar. Faizleri artt›rarak enflasyonu düflürmek
çok özel bir haldir. Yani genel teori de¤ildir. Ampirik
kan›tlar ise ço¤u kez bunun tersini gösterir. Mesela faizlerin uzun y›llard›r çok düflük oldu¤u Japonya ve ‹sviçre’de enflasyon da düflüktür. Hatta Japonya’da eksidir. Bunun sebebi “düflük faiz, tüketimi artt›r” önermesinin tamamen yanl›fl olmas›d›r. Faizle ulusal tasar-
ruf oran› aras›nda güvenilir bir korelâsyon yoktur. Olan
da ters yöndedir. Yüksek faiz, tüketimi artt›r›r.
Türk ekonomisinin sa¤l›¤›, yani enflasyonun tekrar yükselmemesi ve makro dengelerin sürdürülebilir hale gelmesi için faizlerin daha düflük olmas› gereklidir. Hatta
oranlar bir süre negatif reel faiz band›nda dolaflabilir.
”
Son Söz: K›s›r döngü k›r›lm›flsa, yeniden bafllatma.
16 Ocak 2010
24
‹ktisada Girifl-I
Okuma Parças›
Serdar Sayan, Dr. - Seçimler ve çimler 27/07/2011
Her seçim (yahut tercih) ayn› zamanda bir vazgeçifltir
laf›n› biliyor musunuz? Bir totoloji, yani tan›m gere¤i
do¤ru olan bir ifade gibi gözükür: Karfl› karfl›ya oldu¤umuz iki (veya daha fazla) alternatiften birini seçmemiz
(tercih etmemiz), zaten di¤er(ler)ini seçmedi¤imiz (tercih etmedi¤imiz) anlam›na gelir. Seçmedi¤imiz ya da
tercih etmedi¤imiz alternatifler de asl›nda vazgeçtiklerimizdir bir anlamda. Böyle bak›ld›¤›nda malumu ilan
eden (dolay›s›yla lüzumsuz) bir ifade gibi gözükse de,
ben severim bu laf›. Severim çünkü hepimizi durmaks›z›n de¤iflik alternatifler aras›nda tercih yapmaya zorlayan bu hayatta, her seçimimizin -bazen do¤rudan görünmeyen ya da kestirilemeyen- bir tak›m fedakarl›klara yol açt›¤› gerçe¤ini veciz biçimde hat›rlat›r. Mesela
bir yol ayr›m›na geldi¤imizde karfl›m›zdaki iki yoldan
birini seçmemiz, di¤er yöne giden yolun bizi götürece¤i yer ya da hedeften vazgeçmemiz; bu yer ya da hedefi feda etmemiz demektir genellikle. (Genellikle diyorum çünkü bazen yollar ilk çataldan sonra tekrar birleflir. Ama bu durumda bile çatal›n bir taraf›ndaki yolu
seçmek, en az›ndan var›lacak noktaya di¤er taraf›ndaki
yoldan yolculuk yaparak ulaflma deneyiminden vazgeçmek anlam›na gelir.)
Ben asl›nda bu ayki yaz›mda, “farkl› toplumlar için nelerin lüks, nelerin ihtiyaç oldu¤unu nas›l saptar›z?” gibi,
bana sorarsan›z süper ilginç olan bir soruyu ele alacakt›m ama geçen sabah, “yoksa bireylerin çeflitli alternatifler aras›nda nas›l seçim (ya da tercih) yapt›¤› ile ilgili bir
fleyler mi yazsam?” diye düflünerek uyand›m. Muhtemelen yaklaflan milletvekili seçimleri dolay›s›yla günde yaklafl›k 237 defa iflitmeye bafllad›¤›m “seçim” (ya da “tercih”) sözcü¤ünün bilinçalt›ma kaz›nmas›n›n yol açt›¤›
bir ilham sapmas› oldu diye düflünüyorum. Ama yaz›m›n konusuna iliflkin karar de¤iflikli¤imin as›l nedeni,
dikkatimi, deneysel iktisatç› Dan Ariely’nin daha önce
de sözünü etti¤im kitab›nda anlatt›¤› bir deneye çeken
bir sohbet oldu. Ariely’nin yak›nlarda Ak›ld›fl› Ama Öngörülebilir bafll›¤› ile Türkçeye de çevrilen kitab›nda anlatt›¤›, bireylerin tercih yapma davran›fllar› ile ilgili bu
deneyi ben de çok ilginç buldum. Bu yaz›da bireylerin
tercih yapma davran›fl› ile ilgili ahkâm keserken, seçimler/tercihler ve vazgeçifller ile feda edilenler ve hayat
üzerinde uzun ve derin düflünceleri tetikleyebilecek bu
“aç›l›p kapanan kap›lar” deneyinden de söz edece¤im.
Öncelikle iktisatta tercihler ve vazgeçifllerle ilgili yukar›daki lafa karfl›l›k gelen
F›rsat maliyeti kavram›
konusunda bir fleyler söyleyeyim. Elinizde tuttu¤unuz
bu flahane dergiyi de ç›kartan ElifYay›nevi’nin Tuncel
Öncel’in çevirisi ile yay›nlad›¤› çok e¤lenceli iktisat kitab› Do¤al ‹ktisat’›n yazar› Robert H. Frank, f›rsat maliyeti (opportunity cost) kavram›n›n iktisada girifl derslerinde ö¤retilen en önemli ve yararl› iki üç kavram›ndan
biri oldu¤unu söylüyor -ki ben de aynen kat›l›yorum.
Kavram, önümüze konan ve her biri bizim için de¤erli
ya da arzu edilir olan iki ya da daha fazla seçenekten
birini seçti¤imizde, (onu seçmenin do¤al bir sonucu
olarak) vazgeçti¤imiz di¤er seçeneklerden en iyisinin
bizim için de¤erini ifade eder. Neoklasik iktisat, rasyonel oldu¤unu varsayd›¤› bireylerin sistematik olarak f›rsat maliyetini aflacak fayday› sa¤layan seçenekleri tercih edece¤ini söyler. Bir örnek vermem gerekirse, üniversite hocas› olmam›n f›rsat maliyeti, baflka bir ifl yapma, diyelim bir flirkette yönetici olma f›rsat›n› kaç›rmam›n yol açt›¤› maafl ve (varsa) di¤er (parasal ya da parasal olmayan) kay›plar›n toplam›d›r. Bu kay›plara ra¤men üniversite hocas› olarak çal›flmay› sürdürüyor olmam, bu iflin bana sa¤lad›¤› öznel (parasal ve parasal
olmayan) kazançlar toplam›n›n, en iyi alternatifi seçmemifl olmam›n ima etti¤i kay›plardan fazla oldu¤u anlam›na gelir. Daha basit bir örnek vermem gerekirse, Ankara’da ya¤›fl›n nihayet kesildi¤i flu güzel hafta sonu
gününde bu yaz›y› yazmam›n bana f›rsat maliyetinin,
güneflli havan›n tad›n› d›flar›da keyifli bir yürüyüfl yaparken ç›kartmak ya da televizyonda “King of Queens”i
seyretmek oldu¤unu söyleyebilirim.[1]
K›sacas› hayati önemdeki bir meslek tercihinin de, hafta
sonunu nas›l geçirece¤imizle ilgili küçük, gündelik tercihlerin de bir f›rsat maliyeti mutlaka vard›r. Daha da genellefltirerek, her tercih ya da seçimimizin bir f›rsat maliyeti oldu¤unu söyleyebilirim. Böyledir çünkü asl›nda bütün tercihlerimiz temelde, k›s›tl› bir kayna¤› (param›z,
gelirimiz gibi) alternatif kullan›mlar aras›nda da¤›tmaya
iliflkin kararlard›r. Esasen insan hayat› da özünde, irili
ufakl› tercihlerin (ve vazgeçifllerin) sürekli birbirini izledi¤i bir kararlar silsilesinden ibaret olarak görülebilir.
Bu kararlar›n bir k›sm›n›, fazla hatta neredeyse hiç düflünmeden, adeta otomatik biçimde; al›flkanl›klar›m›z,
içgüdülerimiz ya da duygular›m›z/zaaflar›m›z yahut reflekslerimiz vas›tas›yla al›r›z. Günlük hayatta karfl›m›za
ç›kan çeflitli alternatifler aras›nda tercih kararlar›n›n ço¤unu, ö¤le yeme¤inde ne yemeli; sinemaya m› gitmeli,
o kitab› m› okumal› benzeri tercihlere iliflkin kararlar
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
25
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
bu tür kararlard›r. Bunlar›n f›rsat maliyetinin ne oldu¤unu düflünmeye gerek bile görmeyiz. Daha önemli baz›
tercihlere iliflkin kararlar› ise, önümüzde mevcut olan
alternatiflerden hangisini seçmemizin iyi olaca¤› konusunda uzun uzun düflünerek, her birinin bilinen ya da
beklenen avantaj ve dezavantajlar›n› elimizden geldi¤ince iyi ölçüp biçerek al›r›z. Bu kategoriye örnek olarak, flu marka/model otomobili ya da bilgisayar› m› alay›m türü kararlar› gösterebilirim. Bu tür kararlara konu
olacak alternatiflerin avantajlar› da, dezavantajlar› da
büyük ölçüde gözlenebilir, ölçülebilir ve karfl›laflt›r›labilirdir. Buradaki kararda, gelece¤e iliflkin belirsizlikler
(sat›n al›nan fleyin zaman içinde bozulma riski vb. d›fl›nda) nispeten azd›r. ‹nce eleyip s›k dokuma gere¤i
büyük ölçüde, alternatif marka/modellerde karfl›laflt›r›lacak çok say›da performans kriteri olmas›ndan kaynaklan›r. Alternatif marka/modellerin birinde kimi özellikler di¤erlerinden daha iyiyken, bir baflkas›nda bir tak›m baflka özellikler iyidir ve bu seçim yapmay› zorlaflt›r›r. Ancak seçiminizi yapt›¤›n›zda (yani daha avantajl›
buldu¤unuz modeli sat›n ald›¤›n›zda), konu büyük ölçüde (en az›ndan bir dahaki sefere kadar) kapan›r.
Hayatta en zor, en karmafl›k kararlar ise, daha seyrek
karfl›m›za ç›kan ama sonuçlar› aç›s›ndan “hayati
önem”de olanlard›r. Üniversite tercihlerimde flu okulu
mu yukar› yazay›m, bu okulu mu; mezun olduktan sonra lisansüstüne devam m› edeyim, ifl hayat›na m› at›lay›m; mevcut iflimde mi kalay›m, di¤er flirketin/kurumun
teklifini mi kabul edeyim; flu aday ile mi evleneyim, bu
adayla m›; o flehirde mi yaflayay›m, ötekinde mi; flimdi
mi emekli olay›m, iki y›l sonra m› türü tercihlere iliflkin
kararlar bu kategoriye girer. Bu kararlar›n sonuçlar›na
iliflkin belirsizlikler çok daha fazlad›r ve bunlara konu
olan seçeneklerin avantaj ve dezavantajlar›n›n neler olaca¤› ve nispi büyüklükleri bir sürü de¤iflik olas›l›¤a ba¤l›d›r. Dolay›s›yla bu tür kararlara konu olacak alternatiflerin beklenen avantajlar› da, dezavantajlar› da kolayca
kestirilebilir, ölçülebilir ve karfl›laflt›r›labilir de¤ildir. Üstelik bu tür tercihlerimizin bir k›sm›n›n zaman içinde
de¤iflme ihtimali de olabilir. Bu yüzden, pek ço¤umuz
bu kararlar›n f›rsat maliyetini düflürmek için seçeneklerimizi mümkün mertebe aç›k tutmak isteriz. Ancak...
Kaynak: Bu yaz› ‹ktisat ve Toplum Dergisi’nin Haziran
2011 say›s›nda yay›nlanm›flt›r. Yaz›n›n devam›na,
http://www.tepav.org.tr/tr/kose-yazisi/s/2588 adresinde eriflebilirsiniz.
1. c
2. a
3. b
4. d
5. e
6. a
7. b
8. c
9. d
10. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ktisad›n Tan›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ktisad›n Bölümleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ktisadi Sorun ve ‹ktisadi
Sistemler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ktisadi Sorun ve ‹ktisadi
Sistemler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ktisadi Sorun ve ‹ktisadi
Sistemler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üretim ve Üretim Faktörleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mallar ve Hizmetler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üretim ‹mkânlar› Modeli”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üretim ‹mkânlar› Modeli”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üretim ‹mkânlar› Modeli”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
26
‹ktisada Girifl-I
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Ne toplumlar ne de insanlar istedikleri her fleye sahip
olamazlar. Çünkü onlar›n istekleri, bu istekleri tatmin
etmek için kullan›lacak s›n›rl› kaynaklardan her zaman
fazlad›r. Bir baflka ifadeyle, k›tl›k gerçe¤iyle karekterize
edilen bir dünyada yaflad›klar› için, tercih yapmak zorundad›rlar.
S›ra Sizde 2
Hay›r. Çünkü k›tl›ktan söz edebilmek için: hem kaynaklar k›t olmal› hem de istekler s›n›rs›z olmal›d›r. Yani k›tl›k, insanlar›n isteklerinin, bu istekleri tatmin etmek için kullan›lacak kaynaklardan fazla olmas› durumudur.
S›ra Sizde 3
Çünkü s›n›rs›z istekleri tatmin etmekte kullan›labilecek
kaynaklar yetersizdir, yani k›tl›k söz konusudur. Bu nedenle de baz› isteklerimiz tatmin edilemez. Sonucunda
da tatmin edilecek ve edilmeyecek istekler aras›nda tercih yap›lmal›d›r.
S›ra Sizde 4
Bir iktisat teorisi gelifltirmenin amac›, belli olmayan baz› fleyleri aç›klamakt›r. Örne¤in, enflasyon oran›ndaki
de¤iflmelerin nedeni belli de¤ilse, iktisatç›lar, enflasyon
oran›ndaki de¤iflmeleri aç›klamak için teori gelifltirirler.
S›ra Sizde 5
Bu ifade mikro iktisadi bir konudur. Çünkü ekonominin tümüyle ilgili de¤il, sadece bir mal›n fiyat›n›n, bir
baflka mal›n fiyat›ndan neden daha fazla dalgaland›¤›n›n nedeni sorulmaktad›r.
S›ra Sizde 6
Bu ifade pozitif bir ifadedir. Çünkü burada gelir vergisinin artmas› durumunda ne olaca¤› anlat›lmaya çal›fl›lmaktad›r, ne olmas› gerekti¤i de¤il.
S›ra Sizde 7
Bu durumda daha fazla sermaye mallar› üretilece¤i için,
ekonominin gelecekteki üretim kapasitesi ve dolay›s›yla da tüketim kapasitesi artacakt›r.
S›ra Sizde 8
Orijine göre içbükey üretim imkânlar› e¤risi, artan f›rsat maliyetlerinin bir temsilidir. K›sacas›, e¤ri orijine
göre iç bükey olmasayd›, artan f›rsat maliyetleri söz
konusu olmazd›.
S›ra Sizde 9
E¤er bir ülkenin sahip oldu¤u kaynaklar›n tamam›, örne¤in sahip oldu¤u tüm insani, do¤al ve sermaye kaynaklar› tam olarak kullan›lam›yorsa veya kaynaklar›n
kullan›m alanlar› aras›ndaki da¤›t›mda yanl›fll›k varsa, o
ülke üretim imkanlar› e¤risinin alt›nda üretim yapar.
S›ra Sizde 10
Üretim imkânlar› e¤risi ayn› iktisadi büyüme de oldu¤u
gibi d›flar›ya do¤ru kayar. Bunun nedeni her iki mal›n
üretiminde de kullan›labilecek iflgücü kaynaklar›n›n artmas›d›r.
S›ra Sizde 11
Kapitalist sistemde, bu kararlar, piyasa arac›l›¤›yla bireysel al›c› ve sat›c›lara dayan›r. Sosyalist sistemde merkezi planc›lar bu kararlar› al›rken; karma ekonomilerde, hem piyasa hem de merkezileflmifl karar verme süreci kullan›l›r.
1. Ünite - ‹ktisad›n Temel Kavramlar›na Girifl
Yararlan›lan Kaynaklar
Antonioni, P., ve Flynn, S. M. (2011). Economics For
Dummies. England: John Wiley&Sons
Arnold, R. A. (2008). Economics, South-Western
Cengage Larning, Mason, Ohio.
Ayers, Ronald M., Collinge Robert A.(2005).
Economics, Pearson Education, Inc., New Jersey.
Baumal, William J., Blinder, Alan S. (2011). Economics,
South-Western Cengage Larning, Mason, Ohio.
Case, Karl E., Fair, Ray C. ve Oster, Sharon M. (2012),
Principles of Ecoomics, Pearson ducation, Inc.,
Boston.
Clayton, Gary E. (2008), Economics, The MacGrawHill Copmanies, Inc.,Columbus, Ohio.
Macconnell, Campbell R., Brue, Stanley L.,ve Flynn,
Sean M. (2012). Microeconomics, MacGrawHill/Irwin, New York.
Mankiw, Gregory N. (2012), Principles of Ecoomics,
South-Western Cengage Larning Mason, Ohio.
Miller, Roger LeRoy. (2012), Economics Today, The
Micro View, Addison-Wesley, Boston.
Özer, Mustafa. (1998), ‹ktisada Girifl, Editörler: Önder
Özkazanç, Engin Ataç, Anadolu Üniversitesi Aç›k
Ö¤retim Yay›nlar› No: 565 , Eskiflehir.
Parkin, Michael. (2012), Microeconomics, Pearson
Education, Boston.
Sloman, John, (2006), Economics, Prentice Hall,
England.
Ünsal, Erdal M. (2010), Mikro ‹ktisat, ‹maj Yay›nc›l›k,
Ankara.
Üstünel Besim. (2001), ekonominin temelleri, Dünya
yay›nlar›, ‹stanbul.
Welch, Patrick J., Welch, Gerry F. (2010), Economics,
Theory&Practice, John Wiley & Sons, Inc.,USA.
27