WEB TEKNOLOJİLERİNİN GELİŞİMİ VE HAYATIMIZA ETKİLERİ WEB_TEKNOLOJİLERİ İnternetin icat edildiği, ve yaygın olarak kullanılmaya başladığı 1990 yılından bu yana internet ve ilgili teknolojilerde pek çok gelişme ve değişim meydana gelmiştir. Web teknolojileri denildiğinde, epey bir süre HTML (Hyper Text Markup Language) anlaşılırdı. Her şey gibi web teknolojileri de gelişti, değişti ve hayatımızı değiştirdi. HTML, adından da anlaşılacağı üzere sadece Monolog olarak metinlerin yer aldığı ve metinleri tek tarafı olarak kullanıcıların hizmetine sunmayı amaçlayan bir yapı arz etmekteydi. Ancak geçen yıllar içerisinde HTML dili, XHTML ve HTML 5 gibi sürümlere kadar geliştirildi ve CSS3 (Cascading Style Sheets) stil şablonlarıyla birlikte kullanılarak, pek çok kolaylıklar sunmaya başladı. Web teknolojileri, Web 1.0, Web 2.0 ve Web 3.0 olarak adlandırılan gelişimler yaşandı. Yıllar itibariyle gelişimi ise, Web 1.0 1995-2000, Web 2.0 2000-2010 yılları arasında uygulamada yer bulurken, 2010 yılında geliştirilmeye ve uygulanmaya başlayan Web 3.0’ın ise 2020 yılına kadar uygulamada hayatımızı etkileyeceği görülmektedir. WEB TEKNOLOJİSİ GEÇERLİLİK YILI ODAK NOKTASI WEB 1.0 ( MONOLOG ) 1995-2000 Belge odaklı WEB 2.0 ( İNTERAKTİF WEB ) 2000-2010 İnsan odaklı (etkileşimli) WEB 3.0 ( SEMANTİK WEB ) 2010-2020 Bilgi odaklı Web 1.0’ın internette tek yönlü bir iletişime imkan verdiğini, Web 2.0 teknolojisinin ise kullanıcı odaklı yapısıyla sanal dünyaya demokrasi getirdiğini, Web 3.0 ile internetin akıllanacağını söylemek mümkündür. Önümüzdeki 1–2 yıl içinde kimin kimi tanıdığı bilgisi ve bunun anlamlandırılması önem kazanacaktır. Uygulama seviyesinde açıklık, sosyal grafik uygulamaları ve kullanıcıyı tanıma ve kişiselleştirme konuları önem kazanacaktır. Web 1.0, WWW (World Wide Web) üzerinde düz verinin “okunabilmesi” anlamına gelirken, Web 2.0’ın ise, interaktif verinin “yazılabilmesi”, Web 3.0’ın ise, dinamik uygulamaların, interaktif servislerin ve makineden makineye etkileşimli uygulamaların “çalışabilmesi” anlamlarına geldiğini ifade etmek mümkündür. WEB 1.0 , WEB 2.0 , WEB 3.0’IN ARALARIND AKİ FARKLILIKLAR NELERDİR? WEB 1.0 Web 1.0 kavramı, internetin ilk dönemi için kullanılır. Bu dönemde kullanıcılar internet sitelerini bilgi edinme amacıyla ziyaret eder, almak istediği bilgili alır ve siteden gider. Kullanıcı olarak verilen içeriğe yorum yapma, katkıda bulunma, içerik üretme gibi bir olanağı olmazdı. Bu dönemin internet anlayışı genel olarak bunun üzerine kurulmuştur. Site sahibi ne yazarsa, kullanıcılar onu okurdu. Web 1.0 da kullanıcılar sadece okuyucuydu ve sadece bilgiyi alabilen konumdaydı. Çünkü bu kadarına izin verilen bir teknoloji vardı, tüm kontroller web sitesinin elindeydi. Web, var olan metin temelli bilgileri elde etmek, çoğunlukla onlara çeşitli web sunucuları tarafından sağlanan içeriği okumak, program ve dosya indirmek amacıyla kullanılmaktaydı. İnsan etkileşimi yoktu. Bireysel web sayfaları ise tasarım ve teknik bilgi yetersizliğinden dolayı genellikle çok kötüydü. Hatta tasarım bile yoktu, sadece metinler sırayla dizilmiş gibi görünüyordu. Kullanıcıların, okumak ve bilgi almak gibi ihtiyaçlarının yanında deneyimlerini paylaşmak, yorumlar eklemek, bilgi alış verişinde bulunmak, katkı sağlamak, kendini bir grubun üyesi olarak görmek, soysal statü kazanmak gibi doğal ihtiyaçları da vardı. Fakat web 1.0, özellikleri itibariyle bunu sağlayamazdı. Belki de, o yıllarda böyle bir ihtiyaç ta yoktu, belki de biz bugün geriye doğru baktığımızda ve kazanılmış hak olarak gördüğümüzden dolayı böyle analiz ediyoruz. Kısaca Web 1.0 internette yayınlanmış olan ve daha çok metne dayalı bilgilerin pasif bir şekilde ve tek taraflı olarak alınması demektir. WEB 2.0 Web 1.0’ın ihtiyaçlara yeterince cevap verememesinden dolayı web 2.0 doğmuştur. Web 2.0 web-insan etkileşimini sağlayan web teknolojileri olarak nitelendirilebilir. İnternet kullanıcılarının ortaklaşa ve paylaşarak meydana getirdikleri sistemi ifade eder. İnternette sunulan içeriğin kullanıcılar tarafından oluşturulmasına ve bu içeriklerin başkaları ile paylaşılabilmesine imkan verir. Sosyal ağ siteleri, bloglar, web tabanlı wikipedia gibi özgür ansiklopediler, iletişim araçları vb. çevrimiçi araçlarla etkileşim ve paylaşımla gerçekleşir. Sosyalleşme ihtiyaçların karşılanmasına yönelik çabaların bir sonucu olarak, blog, wiki, podcast, RSS, API AJAX, XML vb. teknolojiler ve uygulamalar ortaya çıkmış ve kullanımı yaygınlaşmıştır. Web 2.0 uygulamalarının geliştirilmesiyle birlikte tasarım alanında gelişmeler de meydana gelmiştir. Blog ve benzeri sitelerin, kullanıcılar tarafından oluşturulmaya başlanmasıyla birlikte tasarımda da estetik ve zarafet ihtiyacı artmıştır. Bu bağlamda, web tarayıcıların özellikleri geliştirilmiştir. İnsanlar artık 5 dakika içerisinde kendilerine ait bir web alanına sahip olabilir hale gelmiş ve hiç bir teknik bilgi sahibi olmadan da bunu yapabilmeye başlamışlardı. Çoklu ortamda resim, ses, video paylaşılabiliyor, yorumlar ekleyebiliyor ve diğer insanlarla etkileşim içinde olabiliyorlardı. Web 2.0, O’Reilly Media tarafından 2004’de kullanılmaya başlayan bir kavramdır ve ikinci nesil internet hizmetlerini (toplumsal iletişim siteleri, wikiler, iletişim araçları, folksonomiler) internet kullanıcılarının ortaklaşa ve paylaşarak meydana getirdiği sistemi tanımlar. Kavramın tam anlamı tartışmaya açıktır. Tim Berners-Lee gibi teknoloji uzmanları da web 2.0 ifadesinin tam anlamının ne olduğunu sorgulamışlardır. AJAX, SOA, bıcır (widget) gibi teknolojik terimlerle açıklanmaya çalışılan Web 2.0 gerçekte bir teknolojik anlayıştır. Teknolojik araçlar, bu yaklaşıma hizmet edecek yardımcı araçlardan ibarettir. Web 2.0, web hizmetini iyileştirmek amacıyla ziyaretçilerin siteye katılımını (participation) sağlamak, yine aynı amaçla diğer sitelerle ve ziyaretçilerle işbirliği (collaboration) yapmak fikrine dayanan bir akımdır. Haberdar olmayı ve katılımı kolaylaştırmak amacıyla AJAX, bıcır, sosyal paylaşım linkleri ve RSS gibi teknolojiler kullanılabilmektedir. Siteler kendi aralarında işbirliği yapmak amacıyla SOA, XML, WebService gibi teknolojiler kullanmaktadır. Bu akımda, içeriğin sınıflandırılmasından (etiketleme-tagging) zenginleştirilmesine kadar (Örn: Wikipedia) her türlü büyükküçük katkı teşvik edilir ve memnuniyetle karşılanır. Bu vesile ile basit bir dille Web 2.0, Wikipedia, Youtube, flickr, del.icio.us, Ekşi Sözlük, Facebook, Twitter, Pinterest, Instagram v.b. sosyal ağ siteleri kullanıcıların ziyaret ettikleri en popüler internet siteleridir. Günümüz internet kullanıcıları Web 2.0 teknolojisini kullanıyor. Ancak, daha bunu bile tam kavrayıp uyum sağlamamışken, şimdi de yeni internet teknolojisi Web 3.0 ile tanışmak zorunda kaldılar. WEB 3.0 Web 3.0; internet kontrolünün insanın elinden çıktığı ve kendi kendini yönettiği bir web dünyasıdır. Web 3.0 cihazlar arası etkileşimle internetin kendi kendini meydana getireceği bir web dünyası olacaktır. İnternet üzerindeki tüm bilgiler ve ilişkilerinin, sadece insanlar tarafından değil, makineler tarafından da anlaşılabilecektir. Makineler, insanlar gibi, bilgileri hafızaya alacak ve bir çok alanda en uygun olanlarını insanlara sunacaktır. Kontrol yapay zekalı teknolojilere bırakılacak, üretilen girdileri işleyip anlamlı çıkarımlar yaparak, aynı zamanda bağımsız uygulama ve veritabanlarını birbiriyle konuşturan uygulamalar bütününü algılayabilecektir. Semantik veya ontolojik web (anlamsal web) de denilen web 3.0 uygulamalarının ulaşacağı ideal nokta kişiye özel öğrenen akıllı robot olması anlamına gelecek düzeyde olacaktır. Çünkü bu robotlar önce okuyor, sonra okuduğunu anlıyor, sonra da yorumluyor ve tüm bunlar saliseler içinde gerçekleşiyor. Akıllı robot, kullanıcıların kişi veya üye olunan grup bazında webdeki davranışlarına göre, kendi kendine öğreniyor ve mantıksal çıkarsamalar yaparak sunuyor. Üstelik bu akıllı robotların öğrenme eğrileri, insanlardan ve internet gezintilerinden bilgi aldıkça dikey bir şekilde ivmelenerek artıyor. Daha kısabir ifadeyle Web 3.0; Türkiye ve dünyada internet alanında yaşanan gelişmeler ışığında, Web 2.0 devrimiyle sanal dünyaya aktarılan içeriklerin anlamlandırılması olarak tanımlanmaktadır. Web 3.0 için kişiye özel internet demek pek yanlış olmasa gerek. Bu dönem, semantik web kavramının ortaya çıktığı dönemdir. Günümüzde internet kullanımı tüm dünya üzerinde oldukça yaygın bir hal aldı, bir çok iş internet üzerinden yapılmaya başlandı, her şey internetten aranıyor; ancak aramalarda işe yarayacak sonuçları bulmakta zaman zaman güçlük çekiliyor ve çok zaman kaybediliyor. Web 3.0, semantik arama ile; aradığını bulmakta kolaylık sağlayacak bir dönem olacaktır. Bu dönemde değişim süreci ilk olarak metinler üzerinde daha sonra resimler ve videolar üzerinde semantik arama şeklinde devam edecektir. Bu dönemin temelleri geçtiğimiz yıllar içerisinden atılmaya başladı, buna dair uygulamaya başlayan siteler şimdiden mevcut durumdadır. WEB 3.0 VE SEMANTİK WEB Web 3.0 teknolojileri için; leb demeden leblebiyi anlayan internet te denilebilir. Dünya nüfusunun sadece %20 sinin web erişimi olmasına rağmen web teknolojisi baş döndüren bir hızla gelişmeye devam ediyor. Web 3.0, semantik web demektir. Semantik’in kelime anlamı ise “anlambilim” veya “anlamsal” demektir. Web 3.0 üzerine söylenen bazı sözler şu şekildedir: Bill Gates : “Web 3.0 yapay zekadır”… Ünlü bilişim yazarı Nicholas Carr: “Web 3.0 insan gibi düşünecek”… Bir çok uzman ise; “Web 3.0 mobil teknolojide devrimdir” diyor. Özetle; tüm dünya kullanıcılarının oluşturduğu devasa boyutlarda bir veri tabanı var ve Web 3.0, yüksek hıza sahip internet sayesinde “sezgi sahibi yapay zeka” uygulamalarından yararlanarak, “semantik” teknolojisi ile bu veritabanına ulaşıyor ve kullanıcı doğrudan araştırılan konuya yönlendiriliyor. Eğer bir kullanıcı hafta sonunda sinemada aksiyon türünde bir film seyredip, çıkışta da şöyle lezzetli bir kebap yemek istiyor ve oradan da trafiğe takılmadan eve dönmek istiyorsa, arama seçeneklerinde şunu belirtmesi yeterli olacak “şu saatte aksiyon filmi izlemek, kebap yemek ve en kısa yoldan evime dönmek istiyorum”. Bu cümleyi bilgisayar anlayarak onunla ilgili siteleri getirecektir. Bilgi kirliliği olmadan sadece konuyla ilgili seçenekler sunacaktır. Bu, bilgisayarın kişiye özel seçenekler sunması anlamına gelmektedir. Web 3.0 ile internet artık robot gibi değil bir insan gibi davranacaktır. Kişisel sorular sorarak aranan konular bulunabilecektir. Robotlaşan bilgisayarlar bu tür kolaylıklar sunarken, insanların da öğrenmekten vazgeçip robotlaşmamasına dikkat edilmelidir. WEB TEKNOLOJİLERİ VE HAYATIMIZDAKİ DEĞİŞİ MLER İlk internetin ortaya çıktığı yıllarda Web 1.0 teknolojileri bile kullanıcıların başını döndürmeye yetmişti. İlk defa bir noktadan bir noktaya veriler ağ üzerinden gönderilebiliyordu. Kurumların uzaktan webe koydukları verileri binlerce insan kullanabiliyordu. Hatta bir takım araştırmalar bile yapmaya başlamıştı. Bu aslında Web 2.0 ile zirveye çıkan insanların yalnızlık içerisinde sosyalleşmesinin de temellerini oluşturuyordu. Web 2.0 ile birlikte Bloglar, Facebook, Twitter gibi sosyal paylaşım başladı. Artık herkes içindekini yazmak ve başkalarıyla paylaşmak istiyordu. Birden dünyada milyonlarca yazar meydana geldi. Artık, insanlar gittiği lokantaları, kafeleri ve yediklerini sosyal ağlarda paylaşıyor ve aynı tecrübeyi sonradan yaşamak isteyenlere fikir veriyorlardı. Aynı yerlere ilişkin başka kişilerin tecrübeleriyle birleştirince neredeyse ortak akıl ortaya çıkıyordu. Mobil cihazların yaygınlaşması da bu yapılanlara katalizör etkisi yapıyordu. Artık herkesin elinde bir akıllı telefon bulunuyordu. Artık, açık ansiklopedilerde ve wikilerde insanlar bildiklerini yazıyor, diğerleri de onları doğrulayabiliyor, yanlışlayabiliyor veya ilaveler yapabiliyordu. Herkes her türlü bilgiyi paylaşmaya başladı. Bu paylaşılan bilgiler, zaman içerisinde bilgi kirliliği de yapabiliyordu. Artık internette bilgi kirliliğinden dolayı aranan bilgilere doğrudan erişilememesi noktasına gelindi. Artık Kullanıcıların istediği doğru bilgiyi, önlerine getirecek akıllı bir teknolojiye ihtiyaç vardı. Bu Web 3.0’dı. Web 3.0 hayatımızda pek çok şeyi değiştirecek gibi görünüyor. Semantik arama yöntemi ile, kullanıcılar doğru bilgiye daha kısa zamanda ulaşmaya başlıyor. Hatta, semantik arama yöntemi, tüm dünyada en çok kullanılan Google arama motoruna, Yandex adında rakip bir marka ortaya çıkardı ve Yandex tanıtımlarında semantik aramayı öne sürdü. Semantik metin aramanın ardından, Google ve Facebook gibi firmalar bir adım ileri götürerek resim ve fotoğrafları da semantik arama üzerine çalıştıklarını açıkladı. Hatta artık videolar bile semantik aranabilecek. Peki bu durum kullanıcıları nasıl etkileyecek? Artık, bir siteye girdiğinizde sizin ilgi alanlarınıza uygun reklamlar (adsense) önünüze gelecek. Şaşıracaksınız bunun nasıl olduğuna? Hatta bir siteye girip, pazarlama kitaplarını incelmenin ardından Google veya Yandex’e geçip pazarlama yazdığınızda; tarayıcı, sadece pazarlama kitaplarını önünüze getirecek. Kullanıcılar işlerine yarayan yada işlerine yarayabilecek verilerle muhatap olacaklar. Gelecek Web teknolojilerine hazır mısınız? Değilseniz kaybedersiniz.
