TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU ENGELLİNİN İNSAN HAKLARI Engelliye Ayrımcılık yasağı IŞIĞA DOĞRU ENGELSİZ ADIMLAR PANELİ 2 ARALIK 2013 MEHMET ALTUNTAŞ BAŞBAKANLIK UZMANI TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU mehmetaltuntas@yahoo.com @mehmetaltuntash SUNUM PLANI •İnsan Hakları Kavramı •Engellinin İnsan Hakları •Haklar •Sorunlar •İnsan Haklarının Korunması •Uluslararası Koruma Mekanizmaları •BM ve Avrupa Konseyi •Ulusal Koruma Mekanizmaları •Anayasa Mahkemesi, Ombudsman, TİHK, İl ve İlçe İHK, Diğer 22.02.2020 TİHK 2 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU İNSAN HAKLARI NEDİR? TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU İnsan + Hak İnsan: Akıl ve muvazene sahibi, Eşref’i Mahlukat, Ahlaki/Etik Değerlere doğal olarak sahip, Hak: Hak, hem ahlaki hem de hukuki bir kavramdır. Her iki alanda da hak, bir kişi, bir kurum veya bir şey üzerindeki gerekçelendirilmiş bir iddia veya talebi ifade eder. Hak sahibi, başka insanlar veya sosyal kurumlar tarafından kendisine belli bir şekilde davranılmaya hakkı olduğunu ileri surer. 22.02.2020 TİHK 5 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU İNSAN HAKLARI NEDİR? •İnsan Hakları; ENGELLİ-ENGELSİZ KADIN- ERKEK MÜSLÜMAN-HIRİSTİYAN-YAHUDİ TÜRK - KÜRT, SÜNNİ – ALEVİ AYIRT ETMEDEN HERKES İÇİN GEÇERLİ OLAN HAKLARDIR İnsan Hakları Nedir? • İnsan Hakları; – İnsanı insan yapan, – insanın değerini ve onurunu koruyan, – insanın sırf insan olduğu için – ayrım gözetmeksizin tüm insanların doğuştan sahip olduğu, – devredilemez, vazgeçilemez – özüne zarar vermeden ancak kanunlarla sınırlanabilen haklarıdır. 22.02.2020 www.insanhaklari.gov.tr 7 İnsan Hakları Nedir? • İnsan Hakları; İnsanı insan yapan, insanın değerini ve onurunu koruyan, insanın sırf insan olduğu için ve tüm insanların ayrım gözetmeksizin doğuştan sahip olduğu devredilemez vazgeçilemez haklarıdır. • İnsanın insanca yaşaması için gerekli, zorunlu koşulları ifade eder. • İnsanın insan olmaktan kaynaklanan temel gereksinimlerini karşılamaya yönelik, maddi ve manevi varlığını korumayı, geliştirmeyi hedef edinen en temel değerlerdir. 8 İnsan Hakları Nedir? … • İnsan hakları, tüm insanların sahip olduğu temel hak ve özgürlüklere denir. • İnsan hakları, ırk, din, dil ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm insanların yararlanabileceği haklardır. • Bu hakları kullanmakta herkes eşittir. • İnsan hakları terimi bir ideali içerir. • Bu terimi kullananlar, bu alanda olanı değil, olması gerekeni dile getirirler. 9 İnsan Hakları Nedir?... • İnsan hakları, tüm insanların hak ve saygınlık açısından eşit ve özgür olarak doğduğu anlayışına dayanır. • Bu özgürlükler başkalarının haklarına saygılı olmak ve bu hakları çiğnememe zorunluluğu ile dengelenmektedir. • Bir başka deyişle, birçok hakkın yanında bir sorumluluk da bulunmaktadır. 10 İNSAN HAKLARI HERKES İÇİNDİR 22.02.2020 11 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU İNSAN HAKLARININ ÖZELLİKLERİ •Evrenseldir •Doğuştandır •Devlet öncesidir •Mutlaktır •Dokunulmazdır •Vazgeçilmezdir •Devredilmezdir •Birey haklarıdır •Temel haklardır •Çoğunlukla özgürlük haklarıdır •Esas olarak Devlete karşı ileri sürülen haklardır. TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU Devletin insan haklarıyla ilgili dört ödevi •Tanıma •Dokunmama •Koruma •Temin/Tedarik İnsan Hakları Nedir? … • “Bütün insanlar hür, haysiyet (onur) ve haklar bakımından eşit doğarlar. • Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.” – Madde Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (UDHR) 14 İnsan haklarının sınıflandırılması 22.02.2020 15 NEGATİF STATÜ HAKLARI (1.KUŞAK HAKLAR) • • • • • • • • • • Yaşama Hakkı ve Kişi Dokunulmazlığı İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Düşünce ve İfade Özgürlüğü Din ve Vicdan Özgürlüğü Yerleşme ve seyahat özgürlüğü Özel hayatın Gizliliği Hakkı Adil Yargılanma Hakkı Seçme ve seçilme hakkı Ayırımcılık Yasağı 22.02.2020 16 POZİTİF STATÜ HAKLARI (2.KUŞAK HAKLAR) • • • • • • • • • Çalışma Hakkı Sosyal Güvenlik Hakkı Sendika Kurma Hakkı Toplu Sözleşme ve Grev Hakkı Yeterli Yaşama Düzeyi Hakkı (Beslenme, Konut ) Eğitim Hakkı Sağlık Hakkı Kültürel Yasama Katılabilme hakkı Mülkiyet Hakkı (Negatif statü) 22.02.2020 17 3. KUŞAK HAKLAR DAYANIŞMA HAKLARI (KOLEKTİF HAKLAR) 22.02.2020 TİHK 18 ENGELLİ BİREYLERİN İNSAN HAKLARI 22.02.2020 BİHB 19 ÜÇÜNCÜ KUŞAK HAKLAR-DAYANIŞMA HAKLARI KOLEKTİF HAKLAR • • • • • • • • • Sağlık Hakkı Çevre hakkı İnsanlığın ortak malvarlığına saygı hakkı Kalkınma /Gelişme hakkı Barış hakkı Yiyecek hakkı/Beslenme Hakkı İnsani yardım alma hakkı Su hakkı Tüketici Hakları TİHK 20 ENGELLİ BİREYLERİN İNSAN HAKLARI • Engelliye bakış açısı –Tıbbi perspektif-Sağlık konusu –Muhtaç:Sosyal yardım konusu –Sakat: Fiziksel değerlendirme –Çürük: Askeri görevde yetersizlik –Özürlü: Sosyal Devlet –Engelli: Sosyal perspektif 2013 Eşit birey, pozitif ayrımcılık, 22.02.2020 BİHB 21 ENGELLİ BİREYLERİN İNSAN HAKLARI • Engelli hakları, mevcut engel durumu nedeniyle engellilerin, engelsiz bireyler gibi eşit haklara erişiminin sağlanması için engellilere verilen pozitif ayrıcalık sağlayan haklara verilen genel ad. Ayrımcılık yasağı ile çok sıkı bir ilişkisi var. 22.02.2020 BİHB 22 ENGELLİ BİREYLERİN İNSAN HAKLARI • Çağdaş demokrasi anlayışına göre çağdaş toplumlarda, artık insanların fakir, cahil, engelli, genç, yaşlı, kadın ya da erkek olmaları, onların haklarını kullanmalarını engellememektedir. • Bu nedenle, bedensel veya zihinsel engeli olanların sorumluluğu, teorik olarak sadece ailelerine değil, aynı zamanda topluma ve ülke yönetimlerine de düşmektedir. 22.02.2020 BİHB 23 ENGELLİ BİREYLERİN İNSAN HAKLARI • Aileleri ile birlikte yaklaşık 30 milyon kişilik bir toplumsal karşılığı olan 8,5 milyon kişilik bir kitleyi temsil eden engelli vatandaşlarımızın da Türkiye Cumhuriyetinin “sosyal devlet” yüzüyle tanışmaları ve Cumhuriyetin eşit haklara sahip birinci sınıf vatandaşları olduklarını hissetmeleri sağlanmalıdır. 22.02.2020 BİHB 24 Engellinin İnsan Hakları Nedir? • Tüm engelli bireyler de bir insan olmaktan dolayı tüm insanların hak ve saygınlık açısından eşit ve özgürlüklerden yararlanırlar. • Bu özgürlüklerden bazılarına fiziksel ve başka sebeplerle yararlanamadıklarından dolayı eşitliği sağlamak için devlet, din ve toplum onlara diğer bireylerden farklı olarak pozitif ayrımcılık uygular. • Bir başka deyişle, eşit vatandaş ve birey olmaları için desteklenmelidirler. 25 ENGELLİ BİREYLERİN İNSAN HAKLARI • • • • • • • • • • • Çevresel mimari erişim hakkI Ulaşım hakkı, erişim erişilebilirlik hakkı Engelliler için özel araçlar Engellinin eğitim ve kültür hakkı Yüksek Öğretimde Sağlanılan Haklar İletişim hakkı İş ve istihdam ÖMSS (Özürlü Memur Seçme Sınavı) Engellilere uygulanan vergi indirimleri Erken ve malülen emeklilik hakkı Engelli yüzdesine göre verilen yasal hakları 22.02.2020 BİHB 26 NELER YAPILDI (2002-2012) • Ülkemizin ilk Engelliler Kanunu çıkarılmıştır. • Ayrımcılıkla mücadele, paydaşların katılımı ve hizmette ailenin bütünlüğü ilkelerini temel alan 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun ile literatürde ve tanımlamada da dil birliği sağlanmıştır. • 5378 sayılı Kanunun uygulanmasına ilişkin 15 yönetmelik ve ilgili diğer mevzuat ile birlikte yaklaşık 1.500 maddelik bir Engelliler Hukuku oluşturulmuştur. 22.02.2020 BİHB 27 NELER YAPILDI (2002-2012) • İNSAN HAKLARI VE ÖZÜRLÜLÜK BİLGİLENDİRME SEMİNERLERİ PROJESİ: Proje kapsamında; proje çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetler yasama süreçlerinde görev alan uzmanlar, kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcileri, yargı mensupları ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri olarak 4 farklı hedef gruba yönelik olarak seminerler düzenlenmesi ve çeşitli yayınların hazırlanması olarak planlanmıştır. Proje 2012 yılında sonuçlanmıştır. 22.02.2020 BİHB 28 Tarihi Süreç • İNSAN HAKLARININ TARİHİ GELİŞİMİNE KISA BİR BAKIŞ –MÖ 539 Kiros Silindiri –MS 632 Veda Hutbesi* –1215 Magna Carta Libertatum –10 Aralık1948 BM İHEBeyanname 22.02.2020 TİHK 29 İSLAM VE İNSAN HAKLARI • Veda Hutbesi: Azası kesik siyahî bir köle* başınıza amir olarak tayin edilse, sizi Allah'ın kitabi ile idare ederse, onu dinleyiniz ve itaat ediniz. • İslâm dini, özürlülere pozitif ayrımcılık kapsamında bazı sosyal haklar verirken sosyal sorumluluklarını da özürlülüklerinin müsaade ettiği boyutta yerine getirmelerini istemektedir. 22.02.2020 30 İslam'ın Engellilere bakışı • Abese - Abdullah İbni Mektum • Ayağından sakat olduğu halde Muaz b. Cebel, Hz. Peygamber tarafından o günün en büyük idari makamlarından sayılan valilik görevine tayin edilmiştir. • Değişik vesilelerle Medine dışına çıktığı zaman, Abdullah b. Ümmi Mektûm'u yerine cemaate namaz kıldırması için vekil olarak bırakmıştır. Vekaleten de olsa bir nevi Medine Valiliğine getirilen Abdullah b. Ümmi Mektûm'a bu görev on üç defa verilmiştir 22.02.2020 TİHK 31 İSLAM VE İNSAN HAKLARI • Engelliler toplum tarafından korunması gereken özürlüler de toplumda oldukları gibi yani eşit değerde vatandaşlar gibi yaşama ve kendileri fırsat eşitliği çerçevesinde geliştirme hakkına sahiptirler. • İslâm dini, özürlülere pozitif ayrımcılık kapsamında bazı sosyal haklar verirken sosyal sorumluluklarını da özürlülüklerinin müsaade ettiği boyutta yerine getirmelerini istemektedir. 22.02.2020 32 Engellilerin Karşılaştığı Bazı sorunlar 22.02.2020 TİHK 33 ENGELLİLERİN KARŞILAŞTIĞI BAZI SORUNLARI • Kütüphanelerin ulaşılabilirliği. Kayseri örneği uzak yere taşınacak. • Engelli öğretmenlerden rapor istenmesi. • Otobüs şoförlerinin nezaket eksikliği. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Raporundan • Engelli bir memurun talebi dışında ailesinin de rızası dışında uzak bir yere atanması. • İbadethanelerin erişilebilir olmaması. 22.02.2020 34 22.02.2020 TİHK 35 22.02.2020 TİHK 36 22.02.2020 TİHK 37 Değerlerimiz ve İnsan Hakları Yaratılanı sev yaratandan ötürü. Yunus Emre İNSANI YAŞAT Kİ DEVLET YAŞASIN Ey oğul! Sabretmesini bil, vaktinden önce çiçek açmaz. Şunu da unutma; insanı yaşat ki, devlet yaşasın! Şeyh Edebalı’nın Osman Bey’e Nasihati HASSAS GRUPLARIN ÖNCELİĞİ • Kadınlar • Çocuklar • Engelliler • Yaşlılar • Sığınmacı ve göçmenler • Mülteciler 22.02.2020 40 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU Engellinin İnsan Hakları için Koruma Mekanizmaları TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU • İNSAN HAKLARININ KORUNMASI • ULUSLARARASI KORUMA – Birleşmiş milletler – Engelli Hakları Sözleşmesi – Uluslararası insan hakları örgütleri • ULUSAL KORUMA – – – – – Anayasa Mahkemesi Kamu Denetçiliği Kurumu Türkiye İnsan Hakları Kurumu İl ve İlçe İHK lar. ASPB Engelli ve Yaşlı Hizmetleri GM 22.02.2020 42 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM MEHMET ALTUNTAŞ BAŞBAKANLIK UZMANI TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU mehmetaltuntas@yahoo.com @mehmetaltuntash
