OTONOM SİNİR SİSTEMİ VE ANESTEZİ Doç. Dr. Şule AKIN Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD SİNİR SİSTEMİ • Serebrospinal Sistem • Otonom Sinir Sistemi (OSS) SEMPATİK SİNİR SİSTEMİ NON-KOLİNERJİK/ NON-ADRENERJİK SİNİR SİSTEMİ PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ SİNİR SİSTEMİ • Serebrospinal Sistem • Otonom Sinir Sistemi (OSS) SEMPATİK SİNİR SİSTEMİ PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ TORAKOLUMBAL KRANİOSAKRAL Sempatik ve parasempatik sinir sistemleri genel olarak tüm yapılarda birlikte bulunur ve birbirlerini dengelerler Sempatik sistem; Organizmanın alarm durumuna geçmesi, direnme ve korunma reaksiyonu vermesi gibi durumlarda devreye girmektedir SEMPATİK SİNİR SİSTEMİ • Sinir sisteminin duygularla hareket eden bölümü • Korku, sevinç, heyecan gibi durumlarda aktive olur • Kan basıncı artar • Kalp hızlanır • Sindirim yavaşlar • T1 L2 veya L3 SAVAŞ ya da KAÇ! • Gözbebekleri genişler/büyür • Kalp hız ↑, kan basıncı ↑ • Dolaşımdaki kan önemli organlara çekilir, iskelet kaslarına ve kalp kaslarına daha fazla kan verilir • Terleme ↑ • Solunum yolları genişler ve solunum hızlanır • Kan şekeri ↑ • Sindirim sistemindeki ve idrar yollarındaki sfinkterler kapanır • Sempatomimetik etki: SSS nin tepkisini taklit eden etki • Sempatolitik etki: SSS tepkisini bloke eden etki • Katekolaminler: SSS ne benzer etkiler oluşturan endojen ve ekzojen maddeler PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ • Sempatik sinir sistemini dengeleme görevi var • Uyarıları duyu nöronları ile merkezi sinir sistemine getirir ve oluşan tepkileri motor nöronlarla effektör organlara götürür • Liflerini kraniyal ve sakral sinirlerden alır • En önemli sinir lifleri 10. kraniyal sinir olan “n.vagus” ve 2.-3. sakral sinir • Beyindeki gövde S2 ve S4 DİNLEN ve SİNDİR ! • Dinlenme anında enerji dengesinin düzeltilmesini sağlar • Sempatik uyarıların eski haline dönmesini sağlar • Kalbin yavaşlamasını, solunum yolunun ve göz bebeklerinin eski haline dönmesini sağlar • Tükürük ve barsak salgıları ile barsak hareketlerini ↑ • Eğer kişinin korkusundan kaçmak ya da korkusunu yenmek için çıkış kapısı yoksa: parasempatik etkiler artar; idrar ve dışkı üzerindeki kontrolü kaybolur • Parasempatomimetik etki: PSS tepkisini taklit eden etki • Parasempatolitik (Antikolinerjik) etki: PSS tepkisini bloke eden etki KOLİNERJİK ve ADRENERJİK etkiler • : • KOLİNERJİK: Somatik sinir sisteminin parasempatik postgangliyonundaki sinirlerden asetilkolin (Ach) olarak salgılanan uyarıları ileten hücreler (nörotransmitter) • Asetilkoline duyarlı reseptörlere KOLİNERJİK RESEPTÖR denir • ADRENERJİK: OSS’NİN genellikle sempatik postgangliyonlarından E (epinefrin/adrenalin) ya da NE (norepinefrin/noradrenalin) olarak salgılanan uyarıları ileten hücreler • Çoğu sempatik postgangliyalardan NE, Adrenal medulladan ise hem E hem de NE salgılanır • Norepinefrine duyarlı alıcılara ADRENERJİK RESEPTÖRLER denir ADRENERJİK RESEPTÖRLER: • α1 ; düzkaslardadır, kasılmaya neden olur, • α2 ; arteriyollerdedir, vazokonstriksiyona neden olur, kan basıncını yükseltir • β1 ; koroner damarlardadır, vazodilatasyona neden olur; + inotropik, + dromotropik, +kronotropik etki yapar • β2 ; akciğerlerdedir, bronkodilatasyona neden olur, oksijenlenmeyi artırır • Dopaminerjik; Böbrek, mezenter, koroner ve serebral damarlarda KOLİNERJİK RESEPTÖRLER: 1. Nikotinik: İskelet kaslarını uyarır 2. Muskarinik: Çizgisiz kasları, kalp kasını ve salgı bezlerini uyarır M1: sinir sisteminde M2: kalpte M3: düz kaslarda OTONOM SİNİR SİSTEMİNE İLAÇLARIN ETKİSİ ? ADRENERJİK SİSTEMİ ERKİLEYEN İLAÇLAR ADRENERJİK AGONİSTLER • Adrenalin • Noradrenalin • Dopamin • Fenilefrin • Efedrin • Dobutamin • İzoprenalin ADRENERJİK SİSTEMİ ERKİLEYEN İLAÇLAR ADRENERJİK ANTAGONİSTLER • α - Adrenerjik Reseptör Antagonistleri Fenoksibenzamin Fentolamin Tolazolin Prazosin • β - Adrenerjik Reseptör Antagonistleri Propranolol Metaprolol Esmolol Labetolol ADRENALİN KOŞUL • Sıvı solüsyon • • • • β agonist etki Vazopressör etki Anaflaksi Anaflaktik şok • KPR sırasında DOZ → → → → → → → 1/1000 (1.0mg/ml) 1/10000 (0.1mg/ml) 0.005-0.02 µg/kg/dk 0.01-0.1 µg/kg/dk 0.2-0.5 mg, SC veya İM. 500ml çözücü içine 1 mg adrenalin eklenip 1ml/dk hızında verilir. 1 mg iv bolus dozunda verilir. 3 dakikada bir tekrarlanır. DOPAMİN • Kardiyojenik ve sirkülatuvar şok • Oligürik böbrek yetmezliği • 2-20 µg/kg/dk infüzyon DOBUTAMİN • Sistolik kalp yetmezliğine bağlı düşük kardiyak debi • Hipermetabolik septik şok • 2-20 µg/kg/dk infüzyon EFEDRİN α ve β reseptörleri uyaran indirekt etkili sentetik nonkatekolamin Endojen norepinefrin salınımını ↑ Kalp hızı ve kan basınçları ↑ Özellikle rejyonal anestezide hipotansiyonun kontrolünde 5 – 25 mg bolus β-RESEPTÖR BLOKERLERİ • Noradrenalinin ve adrenalinin kompetitif antagonisti • Sempatik tonüsü ↓ β BLOKERLERİN KULLANIM YERLERi 1. Hipertansiyon 2. Angina tedavisi 3. Supraventriküler taşiaritmi tedavisi 4. İdiopatik subaortik stenoz ve fallot tetralojisi 5. Akut MI tedavisi ve infarktüs sonrası proflaksi 6. Kronik açık-açılı glokom 7. Migren 8. Hipertiroidi 9. Portal hipertansiyon 10. Esansiyel tremor SANTRAL ETKILI SEMPATOLİTİKLER (SANTRAL α2-AGONİSTLER) Klonidin Deksmedetomidin ANESTEZİNİN OTONOM SİNİR SİSTEMİNE ETKİSİ ? • Modern inhalasyon ajanları ile sempatik aktivite üzerine olan etkiler ↓ • İntravenöz ajanlarla indüksiyon sonrası kan basıncı ↓, kalp hızı ↑ • Ketamin? • Trakeal entübasyon? • Nöromüsküler blokerler? • Postoperatif dönem?
