TRANSFORMATÖRLER ( TRAFO ) Elektrik enerjisinin en önemli özelliklerinden biride üretildiği yerden çok uzaklara taşınabilmesidir.Bu taşınmanın verimli bir şekilde yapılabilmesi için gerilimin yeteri kadar yüksek olması gerekir. Santrallerde generatörler yardımı ile üretilen elektrik enerjisinin gerilimi çok yüksek değildir.Generatör çıkış gerilimleri 3,3-6,3-10,6-13,0-14,7-15,8 ve 35 Kilovolt (kV) değerlerindedir.Bu gerilimler enerjinin çok uzak bölgelere taşınabilmesini sağlayacak kadar yüksek olmadığından Gerilimin yükseltilmesi ancak transformatör ile gerçekleştirilir.(GÜÇ TRANSFORMATÖRÜ) Santral çıkışında yükseltilen gerilim ENH ları vasıtası ile Şehirlere, Kasabalara, köylere ulaştırılır. Ancak elektrik enerjisini yüksek gerilimde kullanamadığımız için ( 220 yada 380 V da kullanırız.) yüksek gerilim değerini tekrar düşürmede yine transformatör kullanırız. ( DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜ) TRANSFORMATÖRÜN ÇALIŞMASI PRENSİBİ • Elektromanyetik indüksiyon yolu ile frekansta değişiklik yapmadan • gerilim ve akım değerlerini ihtiyaca göre bir oran dâhilinde değiştiren • Hareketli parçası olmayan makinelere transformatör denir. TRANSFORMATÖRÜN ÇALIŞMASI PRENSİBİ Transformatörler, gerilimi alçaltma ve yükseltme şekline göre iki çeşittir: Alçaltıcı Transformatörler: Primer sargısına uygulanan gerilimi sekonder sargısından daha alçak bir şekilde aldığımızda bu tip transformatörlere alçaltıcı tip transformatörler denir.Alçaltıcı transformatörlerde PRİMER sargısı İNCE KESİT ÇOK SİPİR dir. SEKONDER sargı KALIN KESİT AZ SİPİR dir Yükseltici Transformatörler: Primer sargısına uygulanan gerilimi sekonder sargısından daha yüksek bir şekilde aldığımızda bu tip transformatörlere yükseltici tip transformatörler denir. Yükseltici transformatörlerde PRİMER sargısı KALIN KESİT AZ SİPİR SEKONDER SARGI İNCE KESİT ÇOK SİPİR dir TRANSFORMATÖRLERDE DÖNÜŞTÜRME ORANI • U1/U2=N1/N2=I2/I1=K FORMÜL • • • • • • • U1=PRİMER GERİLİMİ U2=SEKONDER GERİLİMİ N1=PRİMER SARIM SAYISI N2=SEKONDER SARIM SAYISI I1=PRİMER AKIMI I2=SEKONDER AKIMI K=DÖNÜŞTÜRME ORANI ÖRNEK-1 Dönüştürme oranı 5 olan bir transformatörün sekonder gerilimi 110 volttur. Bu transformatörün primer gerilimini hesaplayınız. ÖRNEK 2 Bir transformatörün primer sipir sayısı 500, primer gerilimi 220 volt, sekonder gerilimi ise 110 volt olduğuna göre; a) Dönüştürme oranını bulunuz. b) Sekonder sipir sayısını bulunuz. DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİ TİPLERİ YAĞLI TİP TRANSFORMATÖR .REZERVE TANKLI TRANSFORMATÖR .HERMETİK TRANSFORMATÖR KURU TİP TRANSFORMATÖR REZERVE ( YAĞ GENİŞLEME) TANKLI TRANSFORMATÖR VE ELEMANLARI Demir Nüve: Manyetik akı oluşmasını sağlar. Primer Sargılar: İnce ve çok sipirli olup transformatörün YG giriş kısmıdır. Sekonder Sargılar: Kalın ve az sipirli olup, transformatörün AG çıkış kısmıdır. İzolasyon Yağı: Sarımlar sargılar arası ve gövde tank arası izolasyonu ve soğutmayı sağlar. Ana tank: Sargıların, nüvenin ve yağın bulunduğu kısımdır DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNÜN ELEMANLARI VE GÖREVLERİ Rezerve Tankı: Genleşme ve yedek yağ tankıdır.rezerve tankı ana tank üzerine konulur.bir boru ile ana tanka bağlanır.ana tankın 10/1 i kadardır.bir yanında yağ seviye göstergesi bulunur. Yağ Seviye Göstergesi:Rezerve yağ servisini görmek içindir. Radyatör: Transformatör yağının soğutmasını sağlar. Tekerlekler: Transformatörü taşımaya yarar. YG , AG buşingi: YG ve AG fazlarının bağlantı terminallerdir. Ark boynuzu : Enerji nakil hatlarında bir gerilim yükselmesinde transformatörü koruyan elemanlardır. Termometre: Transformatörün ısı derecesini gösterir. Gerilim Kademe Komütatörü: YG gerilim seviyesini ayarlamaya yarar Taşıma Kancaları: Transformatörü montaj ve demontaj işleminde kaldırmaya yarar. TENEFFÜS TERTİBATI:Hacim değişimlerinde oluşan basınçlı havanın dışarı atılması yada vakum oluştuğunda dışarıdan hava alınması esnasında havadaki nemi tutan silikajelin bulunduğu kısımdır. Silicagel, transformatörün teneffüs tertibatı ile birlikte kullanılır. Silikajel 250 KVA ve üzerindeki trafolarda kullanılır. Rutubetten dolayı silicagel’in rengi alttan üste doğru pembeleşmeye başlar; aksi olursa bir hava kaçağı vardır. Teneffüs tertibatında bulunan silicagel miktarının 4/5 i pembeleştiği zaman, silicagel aktivitesini kaybeder. Ancak kurutularak tekrar aktif hale getirilir. Bu işlem birkaç defa tekrarlanabilir. Kurutma işlemi 100-150 °C’ lik ısıda gerçekleştirilir. ÖNEMLİ UYARI Transformatöre silicagel monte edilmiş ise yağ rezerve tankının kapağındaki conta alınmaz. Eğer silicagel yok ise, yağ rezerve kapağındaki conta alınır. HERMETİK TRANSFORMATÖRLER YAĞ GENLEŞME TANKI (REZERVE TANK) OLMAYAN TRANSFORMATÖRLERDİR ANA TANK DİZAYNI SICAKTA OLUŞACAK BASINCA VE SOĞUKTA OLUŞACAK VAKUMA MUKAVEMET GÖSTERECEK SEKİLDE YAPILMIŞTIR. EPOKSİ (REÇİNE)KAPLI TRANSFORMATÖRLER KURU TİP manyetik devresi ve sargıları yalıtıcı bir sıvıya daldırılmamış olan bir transformatördür. Sargılar cam elyaf takviyeli epoksi ile örtülmüş ve yalıtılmıştır. Soğutma ortamı havadır. günümüzde yaygın kullanımı olan (36 kV gerilim seviyesi de dahil) sargıları epoksi reçine ile örtülmüş dökme reçineli kuru tip transformatörler üretilmeye başlanmıştır. KULLANIM YERLERİNE GÖRE TRANSFOMATÖR ÇEŞİTLERİ A) DİREK TİPİ TRANSFORMATÖR B) BİNA TİPİ TRANSFORMATÖRLER *KÖŞK TİPİ *KULE TİPİ *YER ALTI KÖŞKÜ DİREK TİPİ TRANSFORMATÖRLER İletim hatlarında gelen orta gerilimi tüketicilerin kullanabileceği alçak gerilime düşüren ve direklerin üzerine monte edilen trafolara direk tipi trafolar denir. Bu tip trafo merkezleri genellikle küçük yerleşim birimleri ile ana dağıtım trafosuna uzak aboneleri beslemek için kullanılır. Trafo ve donanım direk üzerine monte edilmiştir Bir kısım elemanlar ise direğin yanında bulunan alçak gerilim panosuna monte edilmiştir Yapı olarak demir direklerden oluştuğu gibi beton direklerden de oluşabilir Yeni yapılacak olan direk tipi trafolar için ise beton direkler daha çok tercih edilmektedir. Bakımları kolay ve gövdeye kaçak olma olasılığı çok düşük olmasındandır. Trafo gücüne göre platform boyutu belirlenir Direk tipi trafolar orta gerilimi tüketicilerin kullanabileceği alçak gerilimi düşürür. Türkiye’de gerilim değeri olarak fazlar arası gerilim değeri 380 volttur Bu yüzden direk tipi trafolar orta gerilim değeri olan 36 kV’luk gerilim 0,4kV’a düşürür Direk tipi trafolar 400kVA kadar kurulur. İhtiyaca bağlı olarak 50kVA , 100kVA, 160kVA, 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir TRAFO DEĞİŞİMİ KULE TİP TRANSFORMATÖRLER KÖŞK TİPİ TRANSFORMATÖRLER TRANSFORMATÖR BAĞLANTILARI A) ÜÇGEN BAĞLANTI B) YILDIZ BAĞLANTI C) ZİGZAG BAĞLANTI ÜÇGEN BAĞLANTI Üçgen bağlantı için her faz sargısının giriş ucu öteki sargının çıkış ucu ile birleştirilir. Bağlantı noktalarından alınan uçlar, 3 fazlı gerilim hattına bağlanır. Bağlantının yapılışı hem primer hem de sekonder için aynıdır. Üçgen bağlantıda NÖTR ucu bulunmaz. YILDIZ BAĞLANTI Yıldız bağlantı yapmak için trafonun her faz sargısının çıkış uçları birbirine bağlanır. Buna yıldız noktası denir. Bu yıldız noktası da şebekenin yıldız noktası ile birleştirilir. Boşta kalan uçlar, 3 fazlı gerilim hattına bağlanır. Yıldız bağlantıda NÖTR ucu vardır. ZİGZAG BAĞLANTI Bu bağlantı trafonun sadece sekonder sargılarında uygulanır. Bağlantı için sekonderde aynı fazın eşit gerilimli iki sargısı bulunmalıdır. Zikzak bağlantıda sekonderin her fazının bir sargısı, öteki fazlardan birinin başka bir sargısı ile seri bağlanır. Yıldız bağlantının özelliklerini taşır 160 KVA e kadar olan dağıtım trafolarında uygulanır. TRANSFORMATÖRLERDE BAĞLANTI GRUPLARI Grup Açıları Bir trafoda primerin bir fazına, gerilim tatbik edildiğinde aynı fazın sekonderinde bir gerilim indüklenir. İndüklenen gerilimler arasında bir faz farkı oluşur. Oluşan bu faz farkına grup açısı denir. Bağlantı gruplarında grup açısı 30°'ye bölünerek bir sabite olarak verilir. ÖRNEK (0 derece) Grup açısı 0x30 = 0 derece olarak bulunur. (30 derece) Grup açısı 1x30 = 30 derece olarak bulunur. Genellikle güç trafoları bağlantı şekilleri iki harf bir rakamla belirtilir. Örneğin: Yd 1 gibi. Birinci harf primer sargının bağlantı şeklini gösterir. Yukarıdaki örnekte Y=Yıldız. İkinci harf sekonder sargının bağlantı şeklini gösterir. Yukarıdaki örnekte d=üçgen. Rakam primer ve sekonder gerilimleri arasındaki faz farkını gösterir.(Grup Açısı) ÖRNEK DYN11 Primer ÜÇGEN bağlantı sekonder YILDIZ bağlantı yıldız noktasından NÖTR ucu çıkartılmış 11x30=330 derece grup açısı var DENGELİ 3 FAZLI SİSTEMLER • Üç fazlı bir sistemin her üç faz hattındaki akımların büyüklükleri birbirine eşit ve • aralarında da 120 derece faz farkı varsa üç fazlı sistem dengelidir denir. Dengeli sistemi dengeli yükler oluşturur. Dengeli yüklerin her bir fazının empedansı büyüklük ve faz yönünden birbirine eşittir. Üç fazlı dengeli yüklere örnek olarak, üç fazlı motorları verebiliriz. DENGESİZ 3 FAZLI SİSTEMLER • Dengesiz sistemlerin faz empedansları birbirine eşit değildir. Bunun sonucu olarak her • bir fazın veya hattın akımları da farklı değerdedir. Dengesiz devrelerde faz sırası önemlidir. • Faz sırasının değişmesi ile yükün akımları da değişebilir. Dengesiz sistemlere örnek olarak • üç fazlı ve bir fazlı alıcıların birlikte bulunduğu apartmanları, iş yerlerini ve fabrikaları • verebiliriz DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNİN GENEL KONTROLÜ, ARIZALARI ve YAPILACAK MÜDAHALELER 1)- YG ve AG buşingleri kırık veya çatlak olabilir. Yenisi ile değiştirilecek. 2)- Hava kurutucusunda ( silicagel kabı) bulunan silicagel’in rengi, miktarı ve pembeleştiği kısım kabın altında mı, yoksa transformatörün giriş tarafında mıdır? Kontrol edilir. Silicagel’in rengi normalde MAVİ olup PEMBE hale gelmiş ise kurutulur veya yenisi ile değiştirilir. 3)- Transformatör YG ve AG buşing diplerinden yağ kaçağı kontrolü yapılır. Yağ kaçağı varsa, buşing contaları sağlam ise buşing somunları sıkılır, sağlam değil ise yenisi ile değiştirilir. 4)- Ark boynuzlarının düzgün olup olmadığı kontrol edilir. Düzgün değil ise atlama aralığı standart ölçüsüne göre ayarlanır. 5)- Yağ ve sargı ısı göstergeleri varsa bunların kontrolü yapılır. •Isı ayarları uygun değil ise standart ölçülere göre ayarlanır. 6)- Bucholz Rölesi varsa, yağ seviyesi ve elektriki bağlantısı kontrol edilir. Yağ eksikse tamamlanır, Bucholz Rölesi elektriki bağlantıları düzeltilir 7)- Çift kadranlı termometre varsa, elektriki bağlantısının ve temizliğinin kontrolü. •Bağlantılar gevşek ise düzeltilir 8)- Yağ seviye göstergesi sağlamlık kontrolü ve yağ seviyesinin kontrolü. Cam kırık ise değiştirilir, yağ eksik ise tamamlanır. 9)- Transformatör yağının izolasyon seviyesi periyodik olarak test edilir. Test değeri düşükse yenisi ile değiştirilir, yağ eksikse aynı özellikteki (marka) yağ ilave edilir. 10)- Transformatör yağ boşaltma vanası ve tapası kontrol edilir. Yağ kaçağı varsa giderilir. 11)- Transformatörün yüzey temizliği kontrol edilir. Gerekiyorsa temizlenir, radyatörlerde yağ kaçağı varsa, giderilir. Boya gerekiyorsa boyanır. 12)- YG ve AG buşinglerindeki somun ve kablo pabuçları kontrol edilir. Gevşek ise sıkılır. 13)- Transformatörün koruma topraklaması cıvata ve somunları kontrol edilir . Gevşek ise sıkılır. 14)- Transformatörün frenleme saplamaları kontrol edilir. Gevşek ise sıkılır. 15)- Kademe değiştirici kontrol edilir. Arızalıysa değiştirilir. DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNİN BAĞLANTI TERMİNALLERİ YG sargı bağlantısını sağlayan YG buşingleri, AG sargı bağlantısını sağlayan AG buşingleridir. DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNDE GERİLİM KONTROL NOKTALARI YG sigortası gerilim kontrolü. Transformatör YG buşingleri gerilim kontrolü. Transformatör AG buşingleri gerilim kontrolü. AG pano otomatik (termik manyetik) şalter giriş terminallerinden gerilim kontrolü. AG pano baralarından gerilim kontrolü. DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜ İLE PANO ARASI ELEMANLARDAKİ ARIZALAR AG buşinglerinde bağlantı arızası. AG buşingleri ile bara arasındaki NYY kablo arızası. NYY kablo ile termik şalter bağlantı arızası. Termik manyetik şalter arızası. Termik manyetik şalter giriş çıkış bağlantı arızası. Bara bağlantı arızası. Sigortalı yük ayırıcısı ve bağlantı arızası. Sigorta giriş ve çıkış terminalleri bağlantı arızası. Sigorta giriş ve çıkış terminalleri bağlantı arızası. Sigorta çıkışı ile direk arasındaki NYY kablo arızası. Dağıtım çıkış kablosu ile şebeke iletkenleri arasındaki bağlantı arızası. Ölçü devresi teçhizat ve bağlantı arızası. TRANSFORMATÖRDE İZOLASYON TESTİ • Bu deney transformatörün yalıtım durumu hakkında yorum yapmamızı sağlayan ve pratikte en yaygın olarak kullanılan deneydir. Yaygın olarak kullanılabilmesinin nedeni deneyde kullanılan ölçü aletlerinin diğer ölçü aletlerine kıyasla daha ucuz ve kullanımının çok kolay olmasıdır. Yalıtım direnci ölçen cihzlara MEGAOHMMETRE ya da kısaca MEGGER adı verilir. Dinamolu, bataryalı ve motorlu olmak üzere başlıca üç farklı türü vardır. Megger ölçü aletleri 500-10002500-5000-10000-15000 V. Gerilim kademeleri olan ve DC gerilim üreten cihazlardır. Uygulamada dinamolu ve bataryalı meggerlerle 1 dakika süreli ölçüm yapılır. ÖLÇÜMLER *AG-TANK *YG-TANK *YG-AG ARASI YAPILIR PRENSİP BAĞLANTI ŞEMASI 2500 ve 5000 v. luk megerler daha ziyade YG cihazlarının (Güç transformatörleri, ölçü transformatörleri, kesici v.s.) izolasyon ölçmelerinde kullanılırlar. 500 ve 1000 v. luk megerler ise AG şebekelerinde izolasyon ölçmelerinde kullanılır. TTR (ORAN) TESTİ • Transformatör sargılarının sarım sayılarının projeye uygun olup olmadığını tespit edebildiğimiz tek test olması nedeniyle çok önemlidir. Ayrıca yine bu test yardımı ile trafo sargılarında herhangi bir iletken kopukluğu ya da kısa devre arızası olup olmadığını kolayca tespit edebiliriz. TTR TESTİ TRANSFORMATÖR YAĞININ İŞLEVİ 1) İZOLASYONU SAĞLAR 2) SOĞUTMAYI SAĞLAR YAĞIN TRANSFORMATÖR İÇİNDE BULUNDUĞU BÖLÜMLER ANA TANKTA REZERVE TANKTA RADYATÖRDE TRANSFORMATÖR YAĞ DEĞİŞİM KOŞULLARI • TRANSFORMATÖR YAĞI DEĞİŞİMİ RUTUBETSİZ VE KURU ORTAMDA YAPILMASI GEREKİR • YAĞ DEĞİŞİM MALZEMELERİNİN TEMİZ OLMASI • YAĞIN TEST EDİLMİŞ OLMASI • YAĞIN ALTTAN BASILMASI YAĞ NUMUNESİNİN ALINMASI VE YAĞIN İZOLASYON DEĞERİNİN ÖLÇÜLMESİ İzolasyon yağını teste tabi tutmak ve teknik karakteristikleri hakkında genel bilgiye sahip olmak için usulüne uygun olarak aldığımız yağ, numune yağıdır. Test Yağı Alma Koşulları Numune kabı koyu renkli kuru ve temiz olmalıdır. Numune alınacak vana önceden temizlenmelidir. Numune alınmadan önce vana açılır, bir miktar kirli yağ, kirli yağ kabına akıtılır. Dip kısımlarda toplanan tortu ve kirler ilk etapta akacağından alınacak numune bundan sonra alınmalıdır. Numune kabı, alacağımız numune yağı ile birkaç defa çalkalanıp dökülerek temizlenir. Numune kabı üst kısmından itibaren 1,5-2 cm. kalıncaya kadar doldurulur ve kapağı sızdırmasız bir şekilde kapatılır. Numune alındıktan sonra vana sızdırmasız bir şekilde kapatılır. Eğer numune işletmedeki teçhizattan alınmış ise yağ seviyesinin düşüp düşmediği kontrol edilir. Numuneye tanıtma kartı verilir. Yağın İzolasyon Değerleri Yüksek gerilim tekniğinde kullanılan sıvı izolasyon maddelerinin çoğu mineral yağlardır. Saf yağın delinme (dielektrik) dayanımı 200Kv./cm.dir. TSE 623’e göre Yağ testinde küre çapı 12,5-13 cm. Elektrot açıklığı 2,5 mm. Yüksek gerilim hızı: 2Kv./sn. Yağın dinlendirilmesi: 10 dk. Test adedi: 6 Testler arası 1-5 dk. Dinlendirilme Yağ miktarı 3-5 lt. Sıcaklık 15-25 °C şartlarında eski yağlarda bu değer 25 Kv. olmalıdır. XVI. DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNDE ARK ATLAMA MESAFELERİ Ark boynuzları: Buşingleri Aşırı gerilim yükselmelerine karşı korumak için kullanılan bir elemandır. Buşingin alt ve üstünde olmak üzere birbirinin karşısında eğik galvanizli demir çubuklardır. Alttaki demir çubuk ayarlanabilir. Ark Boynuzları Atlama Mesafeleri: Gerilimi Ark boynuzları aralığı VDE 0111/261 6,3Kv………………...6cm. 15,8Kv……………….11,5cm. 30Kv…………………22cm. Not: Bu değerler deniz seviyesinden 1000 m yüksekliğe kadar geçerlidir. KADEME DEĞİŞİMİ TRANSFORMATÖRÜN SEKONDER GERİLİMİ ZAMAN ZAMAN DÜŞÜK VEYA YÜKSEK OLABİLİR SEKONDER GERİLİMİMİZİ SABİT TUTMAMIZ GEREKECEĞİNDEN GERİLİM AYARLAMAK İÇİN KADEME DEĞİŞİMİ YAPILIR KADEME DEĞİŞİMİ TRANSFORMATÖRÜN PRİMER TARAFINDA YAPILIR KADEME DEĞİŞİMİ KADEME KOMİTATÖRÜNÜN ÇEVRİLMESİ İLE YAPILIR KADEME DEĞİŞTİRME ASLINSA PRİMERDEKİ SİPİR SAYISINI DEĞİŞTİRMEK DEMEKTİR • KADEME DEĞİŞTİRME KOMİTATÖRÜ Kaide olarak trafo dağıtım panosunda gerilim düşük ise, trafo kademesi gerilimi düşük olan kademeye gerilim yüksek ise, trafo kademesi gerilimi yüksek olan kademeye alınacaktır PRİMER TARAFINDA GERİLİM DEĞERİNİ YÜKSELTMEK SEKONDER TARAFTA GERİLİMİ DÜŞÜRMEYE YÖNELİKTİR PRİMER TARAFINDA GERİLİMİ DEĞERİNİ DÜŞÜRMEK SEKONDER TARAFTA GERİLİMİ YÜKSELTMEYE YÖNELİKTİR DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİNİN SEKONDER DEVRELERİNDE DENGESİZ YÜKLERİN DOĞURABİLECEĞİ SONUÇLAR Transformatörlerin fazla akım çekilen sekonder sargısının ısınması. Aynı faz üzerinde uç noktalardaki abonelerde gerilim düşümleri oluşması. Aynı fazdan beslenen abonelerde gerilim düşmesi neticesinde fazla akım çekilir. Aynı abonelerin elektrik ile beslenen cihazlarında arızalar oluşabilir. Çekilen akım, termik manyetik şalterin termik ayarının üzerine çıkarsa, termik şalterin açmasına ve abonelerin elektriksiz kalmasına sebep olur. Fazla yüklenen fazın faz kaymasından dolayı, o fazın geriliminin düşmesine müteakip diğer fazların gerilimlerinin yükselmesine sebep olur. Dengesiz yüklenmeden dolayı şebeke nötründe gerilim bulunur. TRANSFORMATÖRLERİN PARALEL BAĞLANMASI • Transformatörden çekilen toplam güç, trafonun nominal gücünü aştığında (soğutma sistemlerinin tamamı devredeyken), yapılacak iki işlem vardır.Birincisi bu trafodan daha büyük güçlü bir trafoyla değiştirilmesi,ikincisi ise bu trafoyla birlikte çalışacak,çekilen gücü paylaşacak ikinci bir trafonun ilave edilmesidir. PARALEL BAĞLAMA ŞARTLARI • 1- Trafoların bağlantı grupları aynı olmalıdır. Bu şartın gerçekleşmesiyle sekonder tarafta gerilimlerin aynı fazda olması sağlanır. Örnek olarak 1. trafonun bağlantı gurubu Dyn5 ise ikinci trafonun bağlantı grubu Dyn5 olmalıdır. 2- Dönüştürme oranları eşit olmalıdır. Bu şartla gerilimlerin genliklerinin eşit olması temin edilir. Dönüştürme oranları arasında küçük bir fark varsa kısa devre empedans gerilimleri arasındaki fark %10'dan küçük kalmak şartıyla paralel çalışma kabul edilir. 3- Trafoların nominal güçlerinin aynı olması gerekir. Gerektiğinde güçler arasındaki oran 1/3 kadar olabilir. Örneğin paylaşılan güç toplamı 40MWA ise trafolardan biri 30MWA ise diğeri 10MWA olabilir. 4- Trafoların faz sırası ile sistemin faz sırası birbirine uymalıdır. (primer ve sekonder) 5- Nominal akımlarındaki kısa devre empedansları eşit olmalıdır. Bu şartın gerçekleşmesi trafoların nominal güçleri ile orantılı olarak yüklenmelerini sağlar. Güçleri farklı trafolar paralel çalıştığında küçük güçlü trafonun aşırı yüklenmesine mani olmak için kısa devre geriliminin daha büyük olması gerekir NOMİNAL KISA DEVRE GERİLİMİ VE ÖNEMİ • Sekonderi kısa devre edilmiş bir transformatörde sekonderden nominal akım geçinceye kadar uygulanan primer gerilimine Uk denir ve nominal gerilime olan yüzdeyle gösterilir. (%Uk) ÖNEMİ • %Uk TRANSFORMATÖRLERİN PARALEL BAĞLANMASI ESNASINDAKİ HESAPLAMALARDA BÜYÜK ÖNEM TAŞIR • TRANSFORMATÖRLER PARALEL BAĞLANMADA ÜZERLERİNE %Uk DEĞERİ KADAR YÜK ALIRLAR • BU YÜK ALIMI %Uk İLE TERS ORANTILIDIR • %Uk SI BÜYÜK OLAN DAHA AZ YÜK ALIR ÖRNEK • • • • ETİKET DEĞERLERİ: 1. TRAFO GÜCÜ:100 KVA %Uk:3,4 2. TRAFO GÜCÜ:160 KVA %Uk:4,6 3. TRAFO GÜCÜ:250 KVA %Uk:4 • BU 3 TRAFO PARALEL BAĞLANDIĞINDA ÜZERİNE ALACAKLARI YÜKLERİ GÖRELİM ÖNCE ORTAK %Uk YI BULALIM %UK: 510/(100/3,4)X(160/4,6)X(250/4) =%4,02 ŞİMDİ ÜZERLERİNE ALACAKLARI YÜK 1. TRAFO 100X4,02/3,4 =118 KVA 2.TRAFO 160X4,02/4,6 =140 KVA 3.TRAFO 250X4,02/4 =252 KVA SONUÇ 1. TRAFO AŞIRI YÜKLENMİŞ 2. TRAFO DÜŞÜK YÜKLENMİŞ 3. TRAFO TAM YÜKLENMİŞ TRAFOLARIN FARKLI YÜKLENMESİNİ ÖNLEMEK İÇİN %Uk SI EN KÜÇÜK OLAN TRAFONUN %UK SI ALINIR TRANSFORMATÖRÜN KORUMALARI BUCHOLZ RÖLESİ Bucholz rölesi, genleşme deposu bulunan trafolar için kullanılır. Bucholz rölesi, genleşme deposu ile tank arasındaki boru üzerine monte edilir. Çalışma prensibi olarak; trafonun herhangi bir iç arızasında meydana gelen gaz, genleşme kabına doğru hareket ederek bucholz rölesinin haznesinde toplanır ve şamandırayı hareket ettirerek kontakların kapanmasını sağlar. Bucholz rölesi, trafoda meydana gelen arızanın henüz başlangıç safhasında ve fazla tahribata meydan vermeden önleyen bir koruma sistemidir. Elektrik dağıtım sistemlerimizde 630 kVA ve üzerindeki güçte olan trafolar da kullanılan Bucholz rölesi, devre kesicisini veya yük ayırıcısını açtırarak trafoyu devre dışı eder. BUCHOLZ DA GAZ TOPLANMIŞSA 1- Siyah ve gri renkli yanan gazın tespiti halinde izolasyon yağının delinme sonucu yandığını bakır sargılardan üzerine sarılmış katı maddelerin delinmesi sonucu tanka veya sipirler kendi arasında delindiğini elektriki testlerde arızanın sipir kısa devresi veya sargı-nüve, sargı tank arızası şeklinde oluştuğu teyidini vermelidir TTR ve DC direnç testleri titizlikle yapılmalı 2-Bucholzdan alınan birikmiş gaz numunesinin yakılması sırasında mavi alev oluşursa trafo bağlantı noktalarının birinde buşing merkez iletkeni sargı iletkenine bağlantı noktasındakademe sargı uçlarının bağlantı noktasında kopukluk vardır 3-Bucholz haznesinden alınan gazın yakılmasıyla sarı alev bulunması halinde bakır iletkenlerin yandığı veya ark geçirdiği söylenebilir 4-Beyaz renkli yanan gazın oluşması kağıt izolasyonunun yandığını veya kavrulduğunu gösterir. TERMİK RÖLE trafonun aşırı yüklenmesi yada sargıların kısa devre yapması halinde tankın içerisinde bulunan izolasyon yağı aşırı ısınır. Bu ısınma trafoyu tehlikeli bir hale sokmaya başlayınca devreye termik röle girer termik rölenin 2 kontağı bulunur. yağ sıcaklığı 60 derece ye gelince bir kontağı kapanır ve fanları devreye alır ısının 85 derece ye çıkması sonucunda diğer kontağını da kapatır ve bağlı olduğu kesiciyi açtırır. TERMOMETRELER TRAFOLARDA SOĞUTMA Bütün elektrik makinelerinde olduğu gibi transformatörler de çalışmaları sırasında ısınırlar. Bu ısınma transformatörün özellikle sargılarında ve demir nüvesinde oluşan kayıpların bir sonucudur. Döner makinelerde soğutmayı az da olsa sağlayan hava akımlarının oluşmasına karşın, duran makine olan transformatör daha olumsuz şartlarda çalışır. Transformatörlerin soğutma yöntemi harf simgelerle belirtilir. Her simge 4 harften oluşur. ONAN: Isınan yağı içindeki normal sirkülasyon yardımı ile soğutma ONAF: Fanla soğutma OFAF: Hem fanla hem de yağ sirkülasyon pompası ile soğutma DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNÜN SERVİS HARİCİ EDİLMESİ • DİREK TİPİ TRAFODA SİGORTALI AYIRICI AÇILACAK. • BİNA TİPİ TRANSFORMATÖR İSE KESİCİ AÇILACAK. • TRANSFORMATÖR BARA AYIRICISI AÇILACAK. • TOPRAKLAMA BIÇAĞI KAPATILACAK. DAĞITIM TRANSFORMATÖRÜNÜN SERVİSE ALINMASI • TRANSFORMATÖRLERİN SERVİSE ALINMASI İÇİN SERVİS HARİCİ MANEVRA İŞLEM SIRASININ TERSİ UYGULANIR. TRAFONUN BOŞTA ÇALIŞMASI Transformatörün boş çalışma deneyinde; DEMİR KAYIPLARI BULUNUR Pfe transformatörün boş veya yüklü olması demir kayıplarını etkilemez. TRAFONUN KISA DEVRE ÇALIŞMASI Transformatörün kısa devre olması istenmeyen bir durum olup sadece deney amaçlı yapılr. TRAFONUN BAKIR KAYIPLARI BULUNUR Pcu KISA DEVRE GERİLİM DEĞERİ BULUNUR %Uk TRANSFORMATÖRLERİNİN ETİKET DEĞERLERİ MARKA Markası: Transformatörü yapan firmanın adıdır. Seri No: Transformatörün seri numarasıdır. İmal Yılı: Transformatörün yapıldığı yıldır. TS: Hangi standarda göre yapıldığını gösterir. Güç: Nominal gücü ifade eder. Frekans: Transformatörün çalışma frekansını gösterir. • Kademe Etiketi: Bulunduğu kademedeki gerilim değerini gösterir. Bağlantı Grubu: Transformatörün primer ve sekonderinin hangi bağlantı grubunda sarıldığını belirtir. İzole Seviyesi: Test edilen OG – AG İzolasyon seviyesidir. • Nominal Kısa Devre Gerilimi: Transformatörün nominal % Uk kısa devre gerilimidir • Max. Kısa Devre Süresi: Transformatörün en fazla kısa devreye dayanma süresidir. • Soğutma Şekli: ONAN tabii soğutma; ONAF fanla soğutma; OFAF fan ve sirkülasyon pompası ile soğutmadır. • Nominal Akım: Primer ve sekonderden devamlı çekilebilecek akımı belirtir. • Boşta Akım I0: Yüksüzken çekebileceği % olarak akım değeridir. • İzolasyon Direnci Test Değerleri Tablosu: Transformatörün fabrikada yapılan test değerleridir. • Toplam Ağırlık: Transformatörün aksesuarlarıyla birlikte komple ağırlığıdır. • Yağ Ağırlığı: Transformatördeki toplam yağ ağırlığıdır. • Yağ Cinsi: Transformatörlerde kullanılan yağın markasını ve cinsini belirtir. • Kazandan Çıkarılan Kısmın Ağırlığı: Nüve ve sargıların ağırlığıdır.
