e**t*m ps*koloj*s
advertisement
EĞİTİM FELSEFESİ Felsefe, Eğitim, Eğitim Felsefesi EĞİTİM FELSEFESİ tanımı ve tarihi Eğitim kavramı, uygulamaları ve sorunlarını felsefi düşünme yöntemiyle ele alan bir felsefe disiplinidir. Bilim alanında bir disiplinin oluşumu alanda yayınlar (kitaplar ve dergiler), çalışanlar, örgütlülük (dernekler), ve kurumsallaşma (üniversitede okutulması ve kürsü açılması) gibi gelişmeleri gerektirir. Bu anlamda eğitim felsefesi ancak 20. yüzyılda bir disiplin olarak ortaya çıkmıştır. Ancak, aslında filozoflar eğitimin var olduğu çağlardan beri onun üzerine felsefi bir bakış açısı ile düşünmüşlerdir. Bu bakımdan bir disiplin olarak ortaya çıkması yeni olmakla birlikte aslında eğitim felsefesinin tarihi felsefenin tarihi kadar uzundur. Felsefenin kaynağı P.K. filmi felsefe açısından bize ne(ler) söyler? Merak ve anlam arayışı: Çocuklar, dünya onlar için tümüyle yeni bir yer olduğundan, oldukça meraklıdır ve bolca sorular sorarlar. Bu nedenle hayatının bir noktasında hemen herkes felsefi sorulara merak duymuştur. «Gördüğü olayların sebeplerini araştırmak insanoğlunun doğasına özgüdür. Bazıları daha çok araştırır, bazıları daha az; ama herkes kendi iyi ya da kötü kaderinin sebeplerini araştıracak kadar meraklıdır» (T. Hobbes, akt. Cevizci, 2011, s. 10). Şüphe: Felsefi sorgulamayı hareket ettiren güçtür. Şüphe görünenle yetinmeyip, asıl gerçeği arama arzusunu doğurur. Hayatı her şeyden şüphe ederek yaşamak oldukça zordur. Bir çok insan şüphe etmekten vazgeçer ve kendisine sunulan yaşam/yanıtlarla ve edindiği alışkanlıklarla yetinir. «Tanrı her zihne, kişinin gerçeklik ile rahat yaşam arasında kendi tercihini yapması için bir imkan sunar; bunlardan hangisini seçeceği insana kalmış bir şeydir. Ama o, ikisini birden asla seçemez» (R.W. Emerson, akt. Cevizci, 2011, s. 11). Felsefe, Bilim, Din ve Sanat: Felsefe bilimin, sanatın, dinin, dünya görüşlerinin ve gündelik yaşamın konusuna giren hemen her şeyi kendine konu edinebilir ancak bunu yaparken izlediği yöntem ve tavrı bakımından bunların tümünden farklılık gösterir. Okuma Parçası, Cevizci, 2011, s. 12 Felsefe nedir? Yunanca ‘phileo’ (sevmek) ve ‘sophia’ (bilgelik) sözüklerinden türeyen felsefe, milattan önce altıncı yüzyılda Yunanistan, Hindistan ve Çin’de ortaya çıkmıştır. Yunanistan’daki kanatta felsefeden anlaşılan daha çok varlığa ilişkin bir bilgelik, Hindistan’daki kanatta daha çok yaşama dair bir bilgelik, Çin’deki kanatta ise daha çok toplumsal yaşam/siyasete dair bir bilgelik şeklinde bir felsefe anlayışı egemen olmuştur. Filozoflar yüzyıllarca, «bilim de dahil olmak üzere başka hiçbir disiplin tarafından yanıtlanmayan sorular» sormuşlardır. Örneğin, «Psikologlar, ruhsal bozuklukları olan hastaları anlayıp tedavi etmeye çalışırlar. Ama ruhun ne olduğu sorusu onların sorduğu bir soru değildir» (Cevizci, 2011, s. 8). Günümüz felsefe tarihi büyük ölçüde Yunanistan’da ortaya çıkan felsefe üzerinden gelişmiştir. İlkçağlarda evreni/varlığı anlamaya yönelik tüm bilimleri bünyesinde barındıran Felsefe, zamanla bu bilimlerin kendisinden kopmasıyla bu bilimlerin her birini kendine konu edinen yeni disiplinler ortaya çıkartmıştır (Mantık felsefesi, Matematik Felsefesi, Hukuk Felsefesi, Bilim Felsefesi, Tarih Felsefesi, vs.) «İlk önce tıp, sonra fizik, astronomi, kimya, felsefeden kopmuş, XIX. yüzyılda sosyoloji, ardından psikoloji, son olarak da mantık bağımsız birer bilgi alanı haline gelmiştir» (Dinçer, 2012, s. 15) Felsefe soruları Felsefenin ilgilendiği sorunlar, «insan hayatının ve insanın içinde yaşadığı evrenin anlamının ne olduğu sorusunun ortaya çıkardığı sorunlardır… anlam ve önem sorunu, salt bilgiden öte bir sorundur» (Randall ve Buchler, 2014, s. 43). Felsefe sorularına örnekler: Hayatın anlamı nedir? En iyi yönetim şekli nedir? Tanrı var mıdır? Gerçeğin bilgisine ulaşmak mümkün müdür? İnsan bilgisinin sınırları nedir? Yaşamaya değer bir hayatın ilkeleri nelerdir? Ne tür bir hayat gerçekten peşinden koşulmaya değer bir hayattır? Felsefe soruları Felsefe soruları günlük kaygıları aşan, sorulmasını bir daha gerektirecek ya da daha başka sorulara yol açabilir nitelikte, eylemi duraksatan, kişinin kendisine sorduğu ve derinlemesine düşünmeyi gerektiren, ‘… anlamı nedir?’ türünden sorulardır. Filozof, ‘… anlamı nedir?’ diye düşünürken sadece ‘olan’ ile değil aynı zamanda ‘olması gereken’ ile de ilgilenir. Filozofların sordukları sorulara verdikleri yanıtlar temellendirme olarak ortaya çıkar. Bilimde verilen yanıtların başarısı kanıtlanabilirliğine bağlı iken, felsefede verilen yanıtların başarısı temellendirmenin niteliklerine, yani filozofun kendi düşünmesi içerisindeki tutarlılığına ve yeni sorulara yol açıp açmamasına bağlıdır. «Her felsefe temellendirmesi, doğruluk ölçüsünü kendi içinde taşır» (Uygur, 2013, s. 75). Hiçbir temellendirme bir felsefe sorusunu tümüyle ortadan kaldıramaz «yeniden tartışma konusu yapılamayan bir tek felsefe temellendirmesi gösterilemez» (Uygur, 2013, s. 63). Felsefenin soruları tüm insanların soruları olup, felsefi sorular sormak sadece filozoflara özgü değildir. Ancak, felsefi sorular sormak ve felsefe sorunları üzerine düşünmek ile felsefe yapmak farklı şeylerdir. Felsefe yapmak filozofların işidir. Filozof, «sıradan değil de evrensel bir bilince sahip olan kişidir» (Cevizci, 2011, s. 21). Her ne kadar filozof, belirli bir çağda ve belirli bir toplumun üyesi olarak yaşasa da, filozofun kaygıları ve düşünmesi, içinde yaşadığı zaman ve mekan sınırlarını aşar. Fikirler çokluğu ve yaygın Felsefe algısı Filozoflar aynı sorulara birbirinden çok farklı hatta bazen birbiri ile çelişen yanıtlar sunmuşlardır. Bu nedenle, Felsefe bir çok insan tarafından hayattan uzak, faydasız, boşa düşünme şeklinde algılanır. «Ortalama bir insan inanç ister» (Randall ve Buchler, 2014, s. 49). «Ortalama insana felsefe her zaman çekici, fakat düş kırıcı bir şey olarak görünmüştür. O her şeyi vaat etmiş, ancak doğruyu verememiştir. Verdiği şey sadece doğrunun tanımı üzerine bir kavgadır» (Randall ve Buchler, 2014, s. 51). TS: O halde felsefenin, felsefi sorgulama ve düşünmenin yararı ne(ler)dir? Okuma Parçası, Cevizci, 2011, ss. 1-2 Felsefenin faydaları Hoşgörü: «İnsanların şimdiye kadar hayatta ne kadar çok farklı anlamlar bulmuş olduklarını, ne kadar çok dünya görüşü geliştirmiş olduklarını görmek, hoşgörüsüzlük yerine hoşgörüyü, sabırsızlık ve küçümseme yerine sempati ve anlayışı geçirir… hoşgörü, insanın felsefî düşünceyle tanışmasının sağladığı paha biçilmez meyvelerden biridir» (Randall ve Buchler, 2014, ss. 60-61). Aydınlatma: «felsefenin işlevi, inançlar yaratmak değildir, onları açıklığa kavuşturmak ve değiştirmektir» (Randall ve Buchler, 2014, s. 73). Felsefe tarihi boyunca geliştirilmiş temel kavramlar düşünme sürecinde zihin araçları olarak işlev görür. Felsefe tarihi boyunca geliştirilmiş temel argümanlar/görüşler düşünsel dünyamızı zenginleştirir. Felsefi düşünme yöntemleri, ölçütler ve entelektüel usuller doğru düşünme için rehberlik eder. Felsefe, kendi yaşam serüvenimizde bize neleri değiştirebilip neleri değiştiremeyeceğimizi anlamamızı sağlar. «Nereden geldiğimizi seçemeyiz, ama oradan nereye gideceğimizi seçebiliriz» The Perks of Being a Wallflower Felsefenin faydaları Mantığımız ve duygularımız/tutkularımız arasında denge kurmamıza yardımcı olur. İlkeli bir hayat sürebilmek için gerekli bakış açısını kazanmamızda yardımcı olur. Bir takım konularda kafa karışıklığına ve kavram kargaşasına düşmemizi engeller. Hayatımızdaki öncelikleri belirlemede yol gösterir. Sadece kendi hayatımız değil, toplumsal hayata dair bakış açımızı geliştirmemize, toplumsal yaşamı ilkeler doğrultusunda düzenlememize katkıda bulunur. Demokrasinin gelişmesine ve işlerliğine katkıda bulunur. Zira demokrasi ancak, eleştirel bakış açısına sahip, farklılıklara karşı hoşgörülü ve kararlarını bilgi temelinde alan bireylerle mümkündür. Kendimizi tanımamızı sağlayarak bireysel kimlik kazanmamıza katkıda bulunarak özgürleşmemizi sağlar ve toplumsal çatışmayı önler. «Zira gerçekler özgürce çarpışan farklı düşüncelerden doğar» (Cevizci, 2011, s. 19) Okuma Parçası, Cevizci, 2011, ss. 18-19 FELSEFENİN KONUSU Felsefe kendine özgü bir düşünme, sorgulama ve tutumu olan bir bilgi alanıdır. Tarihi 2500 yıl gerilere Antik Yunan dönemine kadar gider. Bu süreç içerisinde filozofların felsefe yaklaşımlarında içerik (konu ya da ilgi alanı) ve yöntem bakımından farklılıklar arz eden çeşitli dönemler/yaklaşımlar bulunur. Ontolojik anlayış: “varlığa, varlığın ilk ilke ve nedenlerine dair bir araştırma olarak felsefe” anlayışı (Ör: Platon, Aristo, Heidegger, vd.) Etik anlayış: “hayata yön vermesi gereken moral ilkeleri konu alan” felsefe anlayışı (Ör: Stoacılar, Epiküroscular, Nietzsche, Sartre, vd.) Teolojik anlayış: “ilahi hikmetin peşine düşen dine dayalı felsefe veya teoloji olarak felsefe” anlayışı (Ör: St. Augustinus, Aquinalı Thomas, Farabi, Gazali, vd.) Epistemolojik anlayış: “bilginin kurucu ilkelerine dair bir araştırmadan meydana gelen bilgi teorisi ve eleştirisi olarak felsefe” anlayışı (Ör: F. Bacon, Descartes, Hume, Kant, vd.) Bilimsel-İdeolojik anlayış: “bilimsel dünya görüşünü hayatın her alanına yaymaya, doğalcılığı yegâne geçerli bakış açısı haline getirmeye çalışırken, bilim ideolojisini hayatın her alanına yayma cihetine giden ve dolayısıyla dinin yerine bu kez bilimi ikame etme çabası gösteren ideoloji olarak felsefe” anlayışı (Ör: A. Comte, H. Spencer, vd.) Sosyolojik anlayış: dinden ya da daha çok bilimden “ilham alan toplum felsefesi veya yarı dini veya yarı bilimsel bir dünyagörüşü olarak felsefe” anlayışı (Ör: Hegel, J. Locke, J.S.Mill, J. Dewey, Marx, vd.) Antik Yunan çağından günümüze kadar genel olarak altı farklı felsefe anlayışından ve bunların üzerinde odaklandıkları üç ana konudan (varlık, bilgi ve değer) söz etmek mümkündür: Felsefenin Konusu Varlık Felsefe Dalı Ontoloji / Metafizik Teorik/Pratik Boyut Teorik Felsefe Bilgi Epistemoloji Değer Aksiyoloji Etik (bireyi konu alıyorsa) Politik (toplumu konu alıyorsa) Pratik Felsefe Tarihsel ya da sistematik felsefe anlamında bakıldığında felsefenin üç temel ilgi alanı olduğu ve bunların her birine ağırlık veren dalları olduğu görülmektedir. Felsefenin bu temel ilgi alanları aynı zamanda eğitim felsefesinin de temel konu alanını, yani eğitim felsefesinin farklı boyutlarını teşkil etmektedir: eğitimin ontolojik, epistemolojik, etik ve politik boyutları. FELSEFENİN YÖNTEMİ Filozoflar varlık, bilgi ve değer konularını ele alışlarında da felsefe tarihi sürecinde farklı yaklaşımlar sergilemişlerdir. Bu yaklaşımlar üç başlık altında ele alınabilir: (a) normatif ya da preskriptif yaklaşım, (b) kavramsal ya da analitik yaklaşım ve (c) eleştirel yaklaşım. Felsefenin ilgi alanlarında olduğu gibi konusunu ele alış biçiminde görülen bu farklı yönelimler aynı zamanda farklı eğitim felsefesi yaklaşımlarına işaret etmektedir: Preskriptif Eğitim Felsefesi Yaklaşımı: “Preskriptif yönelim, geçmişte baştan sona normatif olduğunu söyleyebileceğimiz klasik eğitim felsefesinde veya klasik eğitim felsefesini meydana getiren ‘-izmler’de veya sistemlerde somutlaşır. O, sözgelimi idealizm benzeri belli bir felsefe anlayışından hareketle, eğitimin nasıl anlaşılması, onun ne şekilde olması gerektiğini söyleyip, anlayışını ya da eğitim telakkisini uygulamaya dönük belli bir eğitim kuramı yoluyla ifade eder” (Cevizci, 2011, s. 16). Analitik Eğitim Felsefesi Yaklaşımı: “Hareket noktasını 20. Yüzyılda Anglo Sakson (İngiliz) dünyada ortaya çıkan analitik felsefeden alan “analitik eğitim felsefesi “eğitimle ilgili temel kavramları açıklığa kavuşturmayı, insanların eğitim konusunda birtakım tercihlerde bulunur veya kararlar alırken, dayandıkları argümanları, geliştirdikleri akıl yürütmeleri aydınlatmaya çalışır” (Cevizci, 2011, s. 17). Eleştirel Eğitim Felsefesi Yaklaşımı: “Günümüz eğitim felsefesinde kendini gösteren” ve “eğitimle ilgili hatalı algı ve yanlış kavrayışların dezavantajlı grupların ihtiyaçlarıyla gerçek çıkarlarını karattığını düşünen eleştirel yönelim sahipleri, bu yüzden öncelikle yanlış algıları, hatalı kavrayışları düzeltme, ideolojilerin maskelerini düşürme amacı güder” (Cevizci, 2011, s. 17). EĞİTİM FELSEFESİ YAKLAŞIMLARI FELSEFE YÖNTEMİ • Eğitim Felsefesi Yaklaşımı Normatif / Preskiptif • Klasik Eğitim Felsefesi Yaklaşımları Analitik • Analitik Eğitim Felsefesi Yaklaşımı Eleştirel • Eleştirel Eğitim Felsefesi Yaklaşımı EĞİTİM FELSEFESİ YAKLAŞIMLARI I. II. Klasik Eğitim Felsefesi Yaklaşımı a) İdealist eğitim felsefesi yaklaşımı b) Realist eğitim felsefesi yaklaşımı c) Spirtualist eğitim felsefesi yaklaşımı d) Naturalist eğitim felsefesi yaklaşımı 1. Rasyonalist /Ampirist eğitim felsefesi yaklaşımı (1. versiyon) 2. Romantik eğitim felsefesi yaklaşımı (2. versiyon) e) Pragmatist eğitim felsefesi yaklaşımı f) Kültürel eğitim felsefesi yaklaşımı g) Bireyci eğitim felsefesi yaklaşımı Antik Yunan Analitik Eğitim Felsefesi Yaklaşımı III. Eleştirel Eğitim Felsefesi Yaklaşımı Günümüz HAFTAYA İdealist Eğitim Felsefesi Yaklaşımı (Cevizci, 2011, ss. 21-44)
