eğitimin felsefi temelleri
advertisement
EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Felsefe sözcüğünün kaynağı nedir? • Özel bir bilgi türü olarak felsefe, Yunanca “bilgelik” ya da genel olarak “bilgi” anlamına gelen sophia ve “sevgi” anlamına gelen philia sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Bu çerçevede felsefe (philosophia), bilgi ve bilgelik sevgisi, anlamına gelmektedir. Filozof (philosophos)da bilgeliği seven, bilgiyi arayan, ve ona ulaşmak isteyen kişidir. Bilgelik ne anlama gelir? • Eski Yunanca da bilgelik (sophia) sözcüğü yalnızca kuru ve soyut bilgi anlamında değil, akıllıca davranmak, aşırılıktan kaçınmak, kendine egemen olmak ve kötü durumlara göğüs germeyi bilmek anlamına da gelir. O halde filozof, yaşamın anlamını bulmaya ve bu anlama uygun yaşamaya çalışan kimsedir. Felsefenin amacı da yalnızca kuramsal bilgi elde etmek değil, aynı zamanda doğru davranışta bulunmamızı sağlamak; ahlâklı yaşamanın yollarını öğretmektir. Felsefe nedir? • Felsefe, insanın kendisi, yaşamı, içinde yaşadığı • toplum ve evren üzerine düşünme faaliyeti olarak tanımlanabilir. “Bütün insanlar doğal olarak bilmek isterler“. Gerçekten de insanı insan yapan en önemli özelliklerden biri onun kendisini çevreleyen dünyayı, içinde yaşadığı toplumu, geçmişini ve bütün yanları ile bizzat kendisini tanımak ve bilmek istemesidir. • Felsefe, bilginin temelinde bulunan bir takım • • doğrulara ve insan davranışını yöneten ilkelere ulaşma çabasıdır. Bir düşünme faaliyeti olarak felsefe, insanların kendileri ve yaşamın anlamı üzerinde düşünmelerini sağlar. İşte, söz konusu düşünme faaliyeti sonucunda ortaya felsefi bilgi adını verdiğimiz “özel” bir bilgi türü çıkar. Bilgi Türleri • Gündelik bilgi • Dini bilgi • Teknik bilgi • Sanat bilgisi • Bilimsel Bilgi • Felsefe bilgisi Felsefi bilginin özellikleri • • • • • • • • • Eleştirel bir bilgidir. Sistemli ve düzenlidir Yığılan, birikimli (kümülatif) bir bilgidir Akla dayanır Birleştirici ve bütünleştiricidir Kesinlik yoktur Normatiftir Evrenseldir Özneldir Felsefenin Alanları • Varlık Felsefesi (Ontoloji): • • Varlık felsefesi, varlığı bir bütün olarak ve varlık olmak bakımından ele alır. Varolmanın ne anlama geldiğini ve varlığın ilk nedenlerini araştırır. Bilgi Felsefesi (Epistemoloji): Bilgi felsefesi, bilgi konusunu genel olarak ele alır; doğru bilginin olanaklı olup olmadığını, bilginin kaynağının ne olduğu konularını araştırır Normatif Ahlâk Felsefesi (Aksiyoloji): Ahlâk felsefesi, insanın yaşamıyla ilgili temel değerleri ele alır. İnsanın yaşamında uyması gereken ilkeler ve erdemlerin neler olduğunu araştırır. Felsefenin Çeşitli Alanlarla İlişkisi • Felsefe – Bilim İlişkisi Felsefe ve bilim arasında ortak olduğu kadar pek çok noktada ayrıldıkları noktalar vardır. Bununla birlikte felsefenin en fazla işbirliği içinde olduğu alan bilim olmuştur. Felsefe bütün bilimlerin sonuçlarından etkilendiği gibi, kendisi de bilimlere yol gösterir. Doğru bilgiye ulaşmak için bilim de felsefi araştırmaların sonuçlarına kayıtsız kalamaz. • Felsefe – Din İlişkisi Felsefe ile din birbirinden farklı iki disiplin olarak tarih içinde hep yakın ilişki içinde olmuştur. Dini dogmalar felsefe aracılığıyla temellendirilmeye çalışılmıştır. Her ikisi de varlık ve değerler konusunu ele almıştır; insanı ve evreni açıklamaya çalışmıştır. Şu halde amaç yönünden tam bir benzerlik gösteren din ile felsefe, yöntem bakımından farklılıklar göstermektedir. Dinin kaynağı Tanrı, felsefenin kaynağı insan, akıldır. Dinde eleştiriye, kuşkuya yer yokken felsefe, eleştiri ve kuşkuya dayanır. • Felsefe – Sanat İlişkisi Sanat da felsefe gibi yaratıcı bir insan etkinliğine dayanır; insan kendi varoluşunu sanat yoluyla yansıtır. Ancak, sanatın bilgisi felsefi bilgiden farklıdır. Sanat bilgisi, insanda duygu ve heyecan uyandırmayı amaçlar. Estetik ise felsefenin konusudur. Bu çerçevede, hem sanat hem de felsefe, hayatı ve insanı yaratıcı bir zeka ile kavrar, yorumlar. Felsefe – Eğitim İlişkisi • Eğitim felsefesinin önemli bir kavramı kültürdür. Eğitim kültürel • • • • aktarım aracıdır. Felsefe ise kültüre kayıtsız kalamaz. Bu durumda kültür ile eğitim felsefesi arasında karşılıklı neden sonuç ilişkisi vardır. Eğitim felsefesi, felsefi sorunlardan ziyade eğitim sorunları üzerine eğilir. Felsefe ile eğitim birlikte yürümek durumundadır. Her ikisi de karşılıklı olarak birbirini oluşturur, eylem ve düşünce sürecinde birbirleriyle alışverişte bulunurlar. Birbirlerinin aracısı ve amacıdırlar; hem süreç hem de üründürler. Eğitim felsefesi normla ilgili ölçütlerin oluşturulması ve amaçların belirlenmesinde yardımcı olur. Eğitimin temel işlevi, insanı geliştir ve güzelleştirmektir. Felsefenin de işlevi bir anlamda insani gelişim olduğu söylenebilir. Bu durumda eğitimciler bir ölçüde felsefenin ortaya koyduğu görüşleri insanlara uygulama sorunuyla ilgilenirler. Filozof, insanın özüne ilişkin teorik sorunlarla uğraşırken, eğitimci bu teoriyi gündelik yaşamla ilişkilendirir. Felsefe – Eğitim İlişkisi • Felsefi düşünmenin öğretmenler ve öğrenciler • açısından problem çözme, sorunları tartışma, ve yaratıcı düşünme bakımından yol göstericidir. Felsefe işlevleri bakımından da eğitim teorisyenlerine ve program yapımcılarına (Kişisel gelişme, hedef yazma, hipotez geliştirme, ve objektif testler hazırlama gibi) pratik ve somut yardımda bulunabilir. Ayrıca, eğitim sorunları üzerine düşünme ve yeni tartışmalara zemin hazırlaması bakımından da felsefeden yararlanılabilir. Felsefi Akımlar • İdealizm: Gerçekliği tinsel sayan ve dış dünyayı düşüncenin yansıması olarak gören bir akımdır. İdealizme göre, gerçekliğin mükemmel bir düzeni vardır ve değiştirilemez; mutlak olan, gerçek olan hep aynı kalır. İnsanın temel görevi, aklını kullanarak bu edealara ulaşmaktır. İnsan ancak bu şekilde kendini gerçekleştirebilir. İdealar, aynı zamanda mükemmel bir düzen içerisinde bulunan evreni yaratan Tanrı’yı da simgelemektedir. • İdealizme göre, gerçek bilgi ideaların bilgisidir. Bu bilgi zorunlu bir bilgidir, değişmez varlıkların bilgisidir, tümel bir bilgidir. Ahlâksal açıdan iyilik ideası, ulaşılması gereken en yüksek erektir. İyilik, güzellik ve doğruluk bütünsel varlıkta bulunur. İdealist eğitimin amacı da iyilik, güzellik ve doğruluğa ulaşmaktır. • İdealist eğitimin merkezinde konular, dersler, evrensel doğrular ve öğretmen bulunmaktadır. Bu nedenle idealistler konu alanı-bilgi merkezli eğitim programı geliştirme yaklaşımını benimsemişlerdir. Realizm • Realizm, gerçek dünyanın algı veya anlağımızdan (bizim dışımızda) bağımsız olarak varolduğuna öğretisidir. Gerçeklik, varolan şeylerin tümüdür. Varolan şeyler doğadan gelir ve doğanın kanunlarınca idare edilir. Realizm, bilgilerimizin gerçekle olan uygunluğunu ele alır ve gerçek hakkındaki bilgilerimizi sınar. Bu durum “özün” değişmesinden çok görüş açısının değişimidir. Nesnel gerçekliğin değişmez ve mutlak olduğu kabul edilince, insanın yapacağı mutlak doğruya ulaşması ve bunun için aklını kullanmasıdır. • Realistlere göre eğitimin amacı, toplumun kültürel birikimini genç nesillere aktarmak, aklı kullanma yolunu geliştirmek ve bu sayede insanları mutlak doğruya ulaştırmak ve mutlu etmektir. • Realist eğitimin temelinde konu alanı ve öğretmen vardır. Değişiklikler daha çok öğretim yöntemleri üzerinde gerçekleştirilir. Pragmatizm/Aletçilik/Deneycilik • Doğruluğu ve gerçekliği yalnızca eylemlerin sonucuna göre değerlendiren ve yararı öne çıkaran akımdır. Başka bir deyişle, doğruluk ve gerçeklik insan eylemlerinin sonuçları, başarıları ve yararlılıkları ile değerlendirilmektedir. • Pragmatizme göre bütün bilgiler ve kuramlar insan yaşamını kolaylaştırmak içindir. Şu halde bir kuram ya da düşünce işe yararlılığıyla ölçülmektedir. • Pragmatistlere göre, bilimde, felsefede ve teknolojide hiçbir tanım ya da formül kesin, nihai ve değişmez değildir. • Kuramdan çok uygulamayı öne çıkaran pragmatistler, değişme kavramıyla birlikte öğrenciyi merkeze almışlardır. Varoluşçuluk • Varoluşçuluk daha çok bir eylem tarzı olarak kendini ortaya koymaktadır. • • • • • Çıkış noktası olarak insanın varoluş sorunları gösterilebilir. Bireye aşırı vurgu yaparlar Din, politika ve yaşama bakışlarında değişik görüşlere açık (eklektik) bir anlayış sergilerler. Varoluşçulara göre insan, dünyaya atılmış bir varlıktır; yani varlığı özden önce gelir. Dolayısıyla doğuştan programlanmış durağan bir varlık değildir. Yaratıcılığı ve özgürlüğe düşkünlüğü sayesinde özünü kendisi belirlemiştir. Varoluşçulara göre bilgi kesin ve objektif değildir. Bilgi insanın kendi yaşantısı ve tasarımlarının bir sonucudur. Eğitim insanın yaşantısını oluşturan tüm deneyimleri olduğu gibi yansıtmalıdır. Öğretme-öğrenme süreci sübjektif eylemeler ve beklentiler çerçevesinde örgütlenmelidir. Bu durumda eğitimin hedefi, insanın kendi varoluşunu gerçekleştirmesine yardım etmelidir. Eğitim Akımları • • • • Daimicilik (Perennilasim) Esasicilik (Essentialism) İlerlemecilik (Progressivism) Yeniden Kurmacılık (Reconstructionism) Daimicilik • Daimicilik, idealist felsefeye dayanır. En tutucu • • eğitim felsefesidir. Daimiciliğe göre insan doğası, ahlâki ilkele gerçeklik ve doğrular hiç değişmeyen evrensel olgulardır. Doğru bilgini kaynağı akıldır. İnsan, aklı sayesinde gerçekliğin bilgisine ulaşabilir. Eğitimin amacı da zaten insanın aklını etkinleştirmektir. Çünkü, insan Tanrı’dan akıl taşır. Bu durumda bir eğitim programı, Tanrı, insan ve evren arasındaki ilişkileri ele almalıdır. Esasicilik • Esasiciliğin kökeni realizme dayanır. Daimiciler kadar olmasa da tutucu bir özelliğe sahiptirler. Daimicilerin savunduğu ideal dünya yerine, gerçek dünyayı referans alırlar. Ayakları yere biraz daha sağlam basmasına karşın bu eğitim akımı da esasiciler gibi mutlak, değişmez gerçeklik fikrinden hareket etmişlerdir. • Esasicilerde de akıl merkezi bir kavramdır; ancak bilgi aposterioridir. Başlangıçta boş bir levhaya benzeyen zihin, rasyonel bir çabanın sonucunda (deney ve gözlem) bilgiyle donatılır. Öğretmeni merkeze alan bu anlayış, öğrenciyi ezberci ve pasif dinleyici durumuna düşürmektedir. • Dersler, kültürel mirasın aktarılma aracıdır ve ana vurgu, aklın disipline edilmesi üzerinde toplanmıştır. Kısaca, esasiciler geleneksel eğitimin temsilcisi konumundadırlar. Burada okulun işlevi, gelenekselin sürdürülmesiyle sınırlıdır. Toplumsal düzenleme ve reformlara kapalıdır. İlerlemecilik • İlerlemeciliğin temeli pragmatizme dayanır. Esasiciliğe bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Geleneksel eğitimin baskıcı ve tutucu niteliğine karşı daha radikal ve daha özgürlükçü bir söylem kullanmıştır. • Pragmatizmin “gerçeğin özü değişmedir” görüşü ilerlemeciliğin temel çıkış noktası olmuştur. Buna göre, doğadaki gelişme ve farklılaşma eğitimin betimleyici bir normu olarak kabul edilmiştir. Şüphesiz, gelişen yaşamla iç içe olan eğitim, doğal olarak ilerlemeci olacaktır. • İlerlemeci eğitim sisteminin merkezinde kendi yaşantıları aracılığıyla gelişen ve öğrenmeyi öğrenen öğrenciler vardır. Eğitim programlarında ise değişmenin doğasını kavrayan, demokratik tutum geliştiren davranışlar hedeflenmiştir. Yeniden Kurmacılık • Yeniden kurmacılık pragmatik felsefeyi referans • almıştır. Bunalım felsefesi olarak adlandırılabilir. Bu akıma göre insanlık bir yol ayrımına gelmiştir; ya yok olacak ya da yeni bir uygarlık inşa edecektir. Yeniden kurmacılığın merkezi kavramı değişmedir. Eğitimin görevi, toplumu sürekli olarak yeniden şekillendirmek ve kurmaktır. Aynı şekilde eğitimin amacı, dünya uygarlığı fikrini canlı tutmaktır.
