ı.işletmenın iç çevresı

BIRINCI BÖLÜM
İŞLETME KAVRAMI VE IŞLETMENİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
1
A. İŞLETME VE İŞLETME
YÖNETİMİ
2
İŞLETME
Belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek için hammadde,
makine ve insan gücü gibi üretim araçlarının uyumlu
bir biçimde bileşiminden oluşmuş ekonomik birimlerdir.
3
İŞLETME YÖNETİMİ
Belirli hedeflere ulaşmak için üretim faktörlerin sevk ve
idare edilmesidir
Bir tek kişinin gerçekleştiremeyeçegi, ortak bir amaç
için bir araya gelmiş insanların faaliyetlerini koordine
etme ve yürütme sürecidir.
4
İŞLETME YÖNETİMİ
İşletmenin amaçlarını gerçekleştirmek için, gerekli
faaliyetlerin planlanması, koordine edilmesi,
yönlendirilmesi, organize edilmesi ve kontrol edilmesi
olarak tanımlanabilir
5
İŞLETME
Mal ve hizmet üretmek için
"fiziksel“
"mali"
"beşeri“
kaynakların anlamlı ve uyumlu bir şekilde bir araya
getirildiği yerlerdir.
6
YÖNETİM
• İnsanlarin tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri
amaçlara ulaşabilmek için yürütülen grup
faaliyetidir.
• Bir defada yapılmakla ortadan kalkan bir faaliyet
degildir.
7
MAL
ihtiyaçları tatmin etme özelligi taşıyan fiziksel
varlıklardır
8
MALLAR DÖRT KISMA AYRLIR:
1. Ekonomik mallar
2. Serbest mallar
3. Üretici mallar
4. Tüketici mallar
9
FAYDA VE HİZMET
• Fayda:
Bir malın tüketiminden elde edilen doyumdur.
• Hizmet:
Maddi özelligi olmayan ve uretilmesi için bir çaba ve
maliyet gereken, tüketimi ise manevi doyum sağlayan
her türlü tüketim ögesidir.
10
1.İŞYERI VE İŞLETME KAVRAMLARI
İşyeri
İşveren tarafindan mal ve hizmet üretmek amacıyla
maddi olan ve olmayan unsurlar ile işcinin birlikte
örgütlendigi birime işyeri denir
11
İŞLETMENIN ÜÇ FARKLI ANLAMI VARDIR
1. İşletme “iş" kökünden gelmekte ve bir aleti, bir
makineyi, bir araçı çalıştırmak.
2. Üretim faktörlerinin bir araya getirildiği, işlerin
görüldüğü yer
3. Örgütsel yapı
12
İşletme bünyesinde birden çok işyerini
barındırabileceği gibi bir işletme tek bir işyerinden de
oluşabilir.
Örneğin bir Banka şubeleri ile birlikte bir bütün
olarak işletme iken, her bir şube, ayrı ayrı işyeri sayılır.
13
İŞLETME VE İŞYERI ARASINDAKI FARK
• İşyerinde teknik bir amaç hedeflenir.
• İşletmede kar sağlama amacı hedeflenir.
14
İŞLETMENIN IKI TEMEL ÖZELLIĞI
• Birincisi; iktisadi mal ve hizmetlerin uretimini
gerçekleştirmeye çalışmak
• İkincisi, iktisadi mal ve hizmetlerin üretimi için gerekli
üretim faktörlerinin uygun ortamda bir araya
getirmektir
15
İŞLETME KAVRAMININ 3 FARKLI
ÖZELLIĞI
• Fabrika, büro, ticarethane vb. kavramların ifade
ettiği, işlerin görüldüğu yeri belirten statik özelliği
• Bir icraatı anlatan dinamik özelliği
• İşleri görmek üzere oluşturulmuş yapı özelliği
16
2.
İŞLETMENIN ÖZELLIKLERI
• ekonomik bir sistemdir
• üretim faktörlerini bir araya getirerek mal ve hizmet
üretir
• temel amacı ekonomik yarar sağlamaktır
• bağımsız bir sistemdir
• sosyal bir sistemdir
17
2.
İŞLETMENIN ÖZELLIKLERI
• teknik bir sistemdir
• çevreleriyle sürekli alış veriş içindedirler
• Sürekli değişimin yaşandığı, araştırma ve geliştirme
faaliyetlerinin süreklilik gösterdiği bir ortamdır.
18
3.
YÖNETIM VE IŞLETME YÖNETIMI
• Birden fazla kişinin ortak bir amaç etrafında, işlerini
organize etmesine yönetim denir.
Yönetim, yönetsel ve örgütsel rollerin yerine
getirilmesidir.
İnsanın kendisini yönetmesi de bir yönetim etkinligidir.
YÖNETİM genel bir sevk ve idare etme etkinliğidir
19
3.
YÖNETIM VE IŞLETME YÖNETIMI
• YÖNETİM "başkaları aracılığı ile iş görmek" olarak
tanımlanır.
• YÖNETİM kar amacı güden veya gütmeyen bir
örgütün, amaçlarına etkili ve verimli bir şekilde
ulaşması için planlama, örgütleme, emir-komuta,
kordinasyon ve kontrol faaliyetlerini yerine
getirilmesidir
20
YÖNETIM VE IŞLETME YÖNETIMI
ARASINDA EN ÖNEMLI FARK:
• İŞLETME YÖNETİMİ bir iktisadi birim olan işletmelerin
yönetimine ilişkindir.
• İŞLETME YÖNETİMİ genel olarak iktisadi bir faaliyet
iken, yönetim, iktisadi, teknik ve sosyal bir faaliyettir
21
İŞLETMEYI OLUŞTURANUNSURLAR;
•
•
•
•
mali unsurlar
fiziksel unsurlar
beşeri/insan unsurlar
Yönetim unsurları
22
• Kısaca "işletme yönetimi" belli bir amaçı
gerçekleştirmek için "fiziksel", "mali" ve "beşeri"
faktörlerin kordinasyönu ve eşgüdümlenmesidir
23
IŞLETMELERIN KULLANDIKLARI
FAKTÖRLER
1.Fiziksel faktörler: Işletme faaliyeti sırasında kullanılan
her tür teknolojik öğe, fiziksel faktördür
a.Üretim teknolojisi; makine, donanım, araç-gereç ve
her tür cihazları kapsar
b.Ürün teknolojisi; üretim etkinliği sırasında kullanılan
bilgi (know-how), patent ve marka gibi hak ve
değerleri ifade eder
24
IŞLETMELERIN KULLANDIKLARI
FAKTÖRLER
2.Mali faktörler. İşletmenin kurulması ve varlığını devam
ettirebilmesi için gerekli olan parasal kaynaklara, mali
(finansal) faktörler denir.
İşletmelerin finansman kaynakları iki tür faktöre
bağlıdır:
"öz kaynak"lar, (işletmeye ait kaynaklar)
"dış kaynak"lar(işletmeye ait olmayan kaynaklar)
25
IŞLETMELERIN KULLANDIKLARI
FAKTÖRLER
3. İnsan kaynakları faktörleri. işletmelerin her
kademesinde çalışanlarını ifade eder.
Çalışanlar, yöneticilerin veya girişimcinin verdiği işi
yapan, emir alan varlıklar değillerdir. Aksine belirli
standartları olan, yaratıcılıklarını, inisiyatiflerini ve hayal
güçlerini işgörenler lehine kullanabilen örgütun en
değerli varlıklarıdır
26
İŞLETMENIN YÖNETIM
FONKSIYONLARI
•
•
•
•
•
Planlama
Örgütleme
Kadrolama
Yöneltme
Denetim
27
4. YÖNETICI VE GIRIŞIMCI
• Girişimci hem işletmenin sahibi, hem yöneticisidir
• Profesyönel yönetici, işletmenin risk dışındaki tüm
yetki ve sorumluluklarını üzerinde taşıyan ve mesleği
profesyönelce yerine getiren kişidir
• Profesyönel yöneticilik deneysel beçerilerin
geleneksel kuralların aksine, araştırmaya ve bilimsel
yöntem ve tekniklere dayanmaktadir.
28
• Girişimci(Müteşebbüs), üretim faktörlerini (emek,
doğa, sermaye, bilgi) ihtiyaçları karşılayacak mal ve
hizmet üretmek amacıyla birleştiren, kar amacı
güden ve riske katlanan kişidir.
• Yönetici kar ve riski başkalarına ait olmak üzere
üretim faktörlerini mal veya hizmet üretimi için
yöneten ve bunun sonucunda bir ücret elde eden
profesyonel kişidir.
29
• Girişimci ile yönetici farklı kişiler olabilecegi gibi, ayni
kişi de olabilir.
• Mal veya hizmet üretmek maksadııyla yapılan
yatırım etkinliğine "girişim", söz konusu işin sürekli ve
bir meslek olarak sürdurülmesine ise "girişimcilik"
denir.
• Girişimle ayni anlama gelen diğer bir kavram da
"teşebbüs" kavramıdır.
30
İŞLETME VE TEŞEBBÜS
• Teşebbüste bulunan şahıslara müteşebbis denir.
• Işletme teknik bir birimdir ve fabrika, atölye,
mağaza, vb., küçuk birimleri ifade eder.
• Teşebbüs, hukuki, iktisadi ve mali bir birimdir ve
birden çok isletmeyi çatısı altında toplamaktadır.
31
GIRISIMCININ BASLICA AMAÇLARI
• Işletmenin stratejisini belirleme
• Yönetim ve organizasyon politikalarını belirleme
• Üretim faktörlerini temin ederek üretim faaliyetine
geçme
• Yeni mal ve hizmet bulma, yeni üretim yöntemleri,
dağıtım kanalları araştırma
32
GIRIŞIMCININ BAŞLICA AMAÇLARI
• Çevreyi takip etme, degişme ve gelismelerin firsat
mı yoksa tehdit mi olusturacagını tahmin etme
• Teknolojideki degişme ve gelişmeleri üretim sürecine
uygulayabilme, faaliyetlerin daha düşük maliyetle
ve kaliteli yapilabilmesine çalışma
33
B. IŞLETMEYI OLUŞTURAN ÇEVRESEL
FAKTÖRLER
• Çevre : işletmeyi içerden ve dışardan etkileyen her
şeyi kapsar
• Işletmenin verimli ve etkin olması için devamlı
degişmekte olan çevresine uyması gerekir. Çevreye
yeteri kadar uymamak, işletmenin başarısızlığının
göstergelerinden biridir.
34
IŞLETMENIN IÇ ÇEVRE FAKTÖRLERI
• Işletmenin iç çevresi, işletmeyi oluşturan faktörlerden
oluşur. Bu faktörler:
• Insan
• Bilgi ve teknoloji
• Hissedarlar
• Girişimciler veya yöneticiler
• İşletmeye konulan sermaye
• İşletmenin yapsıı, amaçları ve stratejileri
35
IŞLETMENIN DIŞ ÇEVRE FAKTÖRLERI
• Dış çevre: Işletme tarafından kontrol edilemeyen ve
işletmeyi dışardan etkileyen faktörlerdir.
a. Gerçek dışçevre. işletmenin dşında yer alan faktör
ve koşulların oluşturduğu çevredir.
b. Algılanan dış çevre. Dış çevrenin tamamı tamamı
her zaman algılanmaz. Algılanan kısmına,
algılanan dış çevre denir.
36
c. Faaliyet çevresi Yöneticinin algıladığı ve işletmenin
faaliyet alanı içinde kalan çevredir.
37
İŞLETMEYI OLUŞTURAN FAKTÖRLER:
1. Bilgi ve Teknoloji:
Bilgi üretimin en temel faktorüdür. Bilgiye sahip olan
işletme başarılı olmakta, yoksun olanlar ise, rekabet
edememektedirler.
Teknoloji, üretim için gerekli olan makine ve teçhizatı
ifade etmektedir.
Bilgi, üretim sürecinin kavramsal yönünü
oluştururken teknoloji, teknik ve maddi yönünu
oluşturmaktadır.
38
2.İnsan:
İnsan olmadan isletmenin faaliyet göstermesi mümkün
degildir.
Her işletme, bir grup insanın işbirliğini sağlamaya
yarayan bir sistemdir.
işletmeler kişi ve grupların çeşitli düşüncelerini
gerçekleştirmek için kuruIan, ortak bir amaç
etrafinda çalışmak üzere bir araya gelen
insanların bulunduğu kar amacı güden
örgütlerdir.
39
3.Hissedarlar:
Şirketleşmenin doğal bir sonucu olarak ortaklar ve
hissedarlar oluşmaktadır.
4.Yöneticiler:
Bir ticaret karşılığında çalışan ve işletmenin
amaçlanın gerçekleştirilmesi için görevlendirilen
profesyonel kişilerdir.
5. Çalışanlar.
İşletmeler kurulup, yoneticileri görevlendirildikten
sonra, faaliyette bulunabilmeleri için, çalısanlara
ihtiyaç duyarlar.
40
6. Sermaye:
Müteşebbislerce ve halkın pay senetlerine
katılımlarından oluşur. Örneğin; nakit, üretim araçgereçleri, binalar arsalar, vb. seklinde olabilir.
işletme yönetiminde etkili ve verimli olabilmek için,
işletme sermayesinin bilinçli bir şekilde yönlendirilmesi
gerekir.
41
7.Yapı:
Bir isletmenin yapısını, amaçlar ve bu
amaçların gerçeklestirilmesi için çalışanlar
arasında yapılan iş bölümü, görevler
arasındaki bağlantıları gösteren hiyerarşik
kanallar ve yönetim organlarına güç veren
yetki oluşturur.
8. Politika ve süreçler:
Politikalar, yöneticilere, bir durum
karşisında nasıl davranacağına dair
rehberlik eden kurallar dizisidir.
Sürecler , örgüt içinde, karar verme ve
haberleşme gibi konulardaki davranışlardır.
42
9. Amaçlar.
Belli bir süre içinde gerçekleştirilmesi arzu
edilen veya ulaşılmak istenen sonuç demektir.
Amaçlar soyut veya somut olabilecegi gibi,
maddi veya manevi, beşeri veya sosyal
nitelikte olabilir.
10. Stratejiler.
isletmeye yön vermek ve rekabet üstünlüğü
sağlamak amacıyla,
işletme ve çevresini sürekli analiz ederek uyum
sağlayacak amaçların belirlenmesi,
faaliyetlerin planlanması ve gerekli araç ve
kaynakların yeniden düzenlenmesi sürecidir.
43
2.
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
İŞLETMENIN ÇEVRESI
İşletmenin iç çevresi
İşletmenin dış çevresi
İşletmenin yakın çevresi
İşletmenin ulusal çevresi
İşletmenin uluslararası çevresi
İşletmenin yapısal çevresi
44
I.İŞLETMENIN İÇ ÇEVRESI
iİletmeyi oluşturan faktörlerden oluşur. İnsan, işletme
sahibi ve hissedarlar bu faktörlerden bazılarıdır.
işIetmelerin iç çevresini oluşturan unsurların başında
yöneticiler gelir.
İşletmelerde yöneticiler, profesyonel şahıslardır.
45
2.
IŞLETMENIN DIŞ ÇEVRESI
Dış çevre; ekonomik, teknojik, sosyo-kültürel, hukukipolitik ve doğal çevre faktörlerinden meydana gelir.
Bu faktörlerle işletme arasındaki ilişkileri belirlemek için
işletmenin çevresini analiz etmesi gerekir
46
Bu faktörlerden hangileri organizasyonlarda karar
süreçlerini dogrudan etkiliyorsa, onları işletmelerin
birincil çevre faktorü olarak ele almak, diğerlerini de
ikincil çevre faktörü olarak görmek gerekir.
47
3.
İŞLETMENIN YAKIN ÇEVRESI
• Tüketiciler
İşletmelerin amaçlarına ulaşmalarını ve
başarılı olmalarını sağlar.
• İşletmeye kredi veren ve kredi alan kuruluşlar
İşletmelerin verimli çalışıp kar etmesini ve
yatırdıkları kaynakların garantide olmasını
isterler.
• Rakip firmalar.
Ayni sektörde başka firmaların da olması
gerekir.
48
4.
İŞLETMELERIN ULUSAL ÇEVRESI
a. Devlet
Devlet,işletmelerden istihdami artırıcı yatırımlar
yapmasını, vergi ve benzeri yükümlülüklrini
yerine getirmesini, yürüttüğu ekonomik ve
sosyal politikaların desteklenmesini ister.
b. Toplum
Tüketici grubunu olusturan kitledir
c. Kurum ve kuruluşlar
işletmeler, devlet ve toplumla ilişkisini kurum ve
kuruluslar aracilığıyla kurar.
49
5.İŞLETMENIN ULUSLARARASI
ÇEVRESI
İşletmeler uluslar arası çevre faktörü olarak;
• ihracat yapacakları ülkelerin tüketiclerini,
kültürlerini, siyasal ve ekonomik yapılarını,
dağıtım kanallarını ve satış çabalarını, kota
vb. gibi sınırlamalarını da hesaba katmak
durumundadırlar.
• sosyo-kültürel faktörleri, hukuki ve politik
faktörleri, teknolojik faktörleri kapsamlı olarak
incelemelidirler
50
6. İŞLETMENIN YAPISAL ÇEVRESI
Bireysel, sosyal ve teknik değerlerden oluşan bir
çevredir.
4 unsurdan olusur:
1. Sosyal, kultürel, ahlaki ve psikolojik çevre
2. Hukuki çevre
3. Iktisadi çevre
4. Maddi ve teknolojik çevre
51
1. SOSYAL, KÜLTÜREL, AHLAKI VE
PSIKOLOJIK ÇEVRE
Sosyal çevre
Nüfus, nüfusun miktarı, dağılışı, yaşı, aile yapısı, cinsiyeti,
okuma yazma ve eğitim seviyesi, aile büyüklüğü gibi
nüfusun yapısı (demografi) ile ilgili konularla, nüfusun
bölgelere göre dağılımı, şehirleşme durumu, meslekleri,
yaşam şartları ve alışkanlıkları sosyal çevreyi oluşturur.
52
1. SOSYAL, KÜLTÜREL, AHLAKI VE
PSIKOLOJIK ÇEVRE
Kültürel çevre
Öğrenim ve eğitim
Ahlaki çevre
Ahlak, "ortak iyi" ve "ortak dogru"nun genel adidir
Psikolojik çevre
sosyal çevreyi meydana getiren insanların inanç,
tutum ve davranışlarından oluşur.
53
2. HUKUKI ÇEVRE.
• Hukuk, toplum üyelerinin haklarını ve sosyal
sorumluluklarını belirler ve toplumsal düzeni saglar.
54
C.İŞLETMECİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ
On sekizinci yuzyılın ikinci yarısında İngiltere'de
başlayan, 19. yüzyıl ve 20. yüzyılda Avrupa ve
Amerika'da gelişen Sanayi Devrimi, işletmecilik
ve yönetim düşüncesi bakımından son derece
önemlidir.
Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya çıkan fabrika
sistemi, el sanatları ve kücük el sanayinin kücük
ve dağınık üretim birimlerinin bir çatı altında
toplanması ve merkezileşmesi sonucunu
doğurmuştur
55
Sanayi Devriminden bu yana örgütlerin sayı ve
büyüklükleri artmış, yapıları karmaşıklaşmış ve faaliyet
alanları çeşitlenmiştir
Bu gelişmeler sonucu işletmeler toplumların egemen
kurumları haline gelmişlerdir.
Sanayi Devriminin beraberinde getirdiği yeni teknoloji,
sermaye ihtiyacının artmasına ve sermaye
maliyetlerinin yükselmesine yol açmıştır.
56
Sanayi Devriminde, el işi ile yapılan üretim, buharın
sanayiye uygulanması ile birlikte yerini makineli üretime
bırakmıştır.
Elle yapılan malların üretimi, makinelerle seri olarak
üretilmeye başlanmıştır.
57
SANAYI DEVRIMININ OZELLIKLERI ŞU
ŞEKILDE OZETLENEBILIR:
• Buharın enerji kaynağı olarak kullanılıp pazar için
üretim baslamıştır.
• işbölümü bir zorunluluk haline gelmiştir.
• El işinin yerini, makine ile üretim ve verimi artırmak
almıştır
• Fabrikalarda çok sayıda işgörenin çalışması,
yönetim ve örgütleme problemlerini ortaya
çıkarmıştır.
58
• Sermaye birikimi, nakdi birim ve toprak genişlemesi
yerine, üretim araçları sahipliğine ve iş adamlarının
sanayiciliğe yönelmelerine yol açmıştır.
• Çagdaş anlamda ücret sistemleri ortaya çıkmaya
başlamıştır.
• Büyük işletmeler tekelleşmeye başlamıştır.
• İşletmelerin yönetilmesi için belirli bilgi ve
yeteneklerin öğrenilmesi zorunlu olmuştur
59
1. SANAYI DEVRIMINE KADAR
IŞLETMECILIK
Tarım toplumunun verilerinin yaygın olduğu dünyada,
insanlar, "ilkel" ve "uygar" olarak ayrılmaktaydı.
İlkel olarak adlandırılanlar, tarım devrimiyle
karsılaşmamıs, küçük kabileler halinde yaşayan
ve avlanarak, toplayarak hayatlarını
sürdürüyorlardı.
Uygar dünya, toprağı işleyerek ve yerleşik bir
hayat yaşayan çoğunluğu temsil ediyordu.
60
• Tarım nerede başlarsa, uygarlık orada
ortaya çıkıyordu. Çin'den, Hindistan'a,
oradan eski Yunan'a, Roma'ya ve
Meksika'ya kadar, değişik uygarlıklar gelişti.
• Tarım Toplumlarında ekonominin, kültürün,
aile yapısının temelinde toprağa dayalı,
işbölümü ve özel mülkiyet kavramının ortaya
çıkmadığı bir yapı vardı
• Tarım toplumlarında kentleşme, sınırları çok
açık olmayan işbölümü ve bunlara dayalı
olarak gelişen sınıflar vardı. (Soylular, din
adamları, savaşcılar, senyörler ve köleler bu
sınıfları oluşturuyordu)
61
Sanayi döneminde ortaya çıkan uygarlıkların
tümünde, otoriter bir yönetim anlayışı vardı.
Insanın toplum içindeki yerini soylular
belirliyordu
Eski Mısır, Babil ve İbrani toplumlarında ve
daha sonra Yunan ve Roma ve nihayet
Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde
ekonomik faaliyetler belirli düzeylere ulaşmıştır.
62
2. SANAYI DEVRIMINDEN SONRA
İŞLETMECILIK
• Sanayi devrimini ortaya çıkaran teknolojik
gelişmeler ve ona dayali olarak gelişen yeni
üretim tarzının oluşturduğu farklı ve kendine has
özellikleri olan toplum, "Sanayi Toplumu"dur .
• Sanayi Devrimi, James Watt‘ın 1765'te buhar
makinesini bularak, makinenin emeği ikame
etmesi ile baslamıştır.
• 1789 Fransiz devriminin yeni teknolojik
gelişmelere yaptığı sosyal etkilerin sebebiyle,
oluşan yeni toplumsal yapıya sanayi toplumu
denilmiştir.
63
• Birinci Sanayi Devriminde Ingiltere, serbest ticaretin,
malların ve sermayenin serbestce dolaşımını
sağlamayı başarmıştır.
• Ikinci Sanayi Devrimi, temelde içten patlamalı
motorların icadı, Ulaştirma ve haberleşmede köklü
gelişmelerle sürdü. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın
başında bu icatların yanında, Avrupa'da kitlesel
eğitim yayıldı.
• Sanayi toplumuna geçişle birlikte, evlerde el
sanatlarına dayalı üretim anlayışı yerini fabrikalarda
"kütle üretimi"ne bıraktı.
64
• Hızla gelişen ve büyüyen kent yaşamı, aile
yapılarının kuçülmesine, "atom aile" veya
“çekirdek aile" dedi[imiz aile biçiminin
doğmasına neden oldu.
• Sanayide çalışan kesime dayalı yeni "sınıf
biçimi ve bilinci" ortaya çıktı.
• Tarım toplumunun, servet sahibi ve aristokrat
sınıfını oluşturan "senyör"ler sanayi
toplumunun, "burjuva" sınıfına yerlerini
bıraktı.
65