ZARFLAR

ZARFLAR
ZARFLAR (BELİRTEÇLER)
• Sentaktik bağlam, sadece isim soylu kelimelerin
nitelendirilmesini değil, çok önemli bir sentaktik
unsur olan fiillerin de nitelendirilmesini
gerektirmektedir.
• Şu örnek cümlelere bir bakalım:
Orhan, her zaman güzel koşar.
Okulun müdürü, dün geldi.
Az önce evden çıktı.
Meryem, aşağı indi.
Kalbimi sana niçin verdim?
ZARFLAR
• Yukarıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler şu şekilde
kullanılmışlardır:
- “güzel” kelimesi Orhan’ın NASIL koştuğunu gösterir.
- “dün” kelimesi okul müdürünün NE ZAMAN geldiğini
gösterir.
- “evden” kelimesi öznenin az önce NEREDEN
çıktığını gösterir.
- “aşağı” kelimesi “inmek” fiilinin YÖNÜNÜ gösterir.
- “niçin” kelimesi “vermek” fiilinin nedenini SORAR.
ZARFLAR
• Dikkatlice bakılırsa, bu kelimelerin tümü aslında
fiilleri çeşitli yönlerden nitelemişlerdir.
• Nitelenen fiiller cümlede yüklem (çekimli fiil),
isim-fiil, sıfat-fiil veya zarf-fiil (çekimsiz fiiller)
olabilirler.
• Dolayısıyla, fiilin anlamını zaman, durum, yer,
yön veya miktar bakımından niteleyen veya bu
anlamı soru yoluyla veren kelimelere zarflar
denir.
ZARFLAR
• Zarflar sıfatlara benzerler. Sıfatlar isimleri
nitelerler, oysa zarflar fiilleri nitelerler.
• Çoğu zaman sıfatlar ve zarflar aynı kelimelerdir,
fakat farklı bağlamlarda farklı görevleri vardır.
• Bunlar bazen sıfat, bazen de zarf olurlar.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Kökenlerine göre zarfların sınıflandırılması:
1. Türk kökenli zarflar: aşağı, az, beriye, bugün,
dün, güzel, niçin, yukarı, vb.
2. Yabancı kökenli zarflar: asla, bari, inşallah,
keşke, mutlaka, rahat, vb.
3. Karma kökenli zarflar:
belki (<Ar. “bel” + Far. /-ki/), rahatça (<Ar.
“rahat” + Tür. /-ça/), sabırsız (<Ar. “sabır” + Tür.
/-sız/), şüphesiz (<Ar. „şüphe“ + Tür. /-siz/), vb.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Yapılarına göre zarfların sınıflandırılması:
1. Basit zarflar. Ek almamış zarflardır. Sayıca azdır:
az, çok, daha, en, güzel, pek, sağ, şimdi, üst, vb.
2. Türemiş zarflar. Bu zarflar isim veya fiil kök veya
gövdelerinden türemişlerdir.
- İsim kök veya gövdelerinden türediklerinde, isimden
isim yapan eklerle elde edilirler.
- Fiil kök veya gövdelerinden türediklerinde ise, zarf-fiil
ekleriyle elde edilirler:
az+(ı)cık, bu + ile>böyle, çal-(ı)ş-kan, dış+arı, doğ+ru,
güzel+ce, il+eri, sabah+leyin, sabır+sız+lık+la,
yavaş+ça, vb.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
3. Birleşik (gruplaşmış) zarflar. Bu zarflar en
azından iki kelimeden oluşmuşlardır. Yazılma
şekilleri:
• bitişik, birleşik kelime olarak; veya
• ayrı, kelime grubu olarak.
En sık kullanılan birleşik zarflar şunlardır:
bana göre, bir + az > biraz, bu + gün > bugün,
er geç, evvelki gün, ne+için > niçin, ne kadar,
her vakit, yavaş yavaş, zaman zaman, vb.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Görevlerine göre zarfların sınıflandırılması:
1. Durum (tarz) zarfları. Fiilin gösterdiği işin,
hareketin, oluşun veya kılışın nasıl yapıldığını
bildirirler.
Durum zarfları cümlede fiile “nasıl?” sorusu
yöneltilerek bulunur.
Niteleme sıfatları cümlede fiilden önce gelerek
onları nitelerse, durum zarfları olurlar.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Durum zarfları örnekleri:
ağlayarak, alt üst, anlata anlata, baka baka,
böyle, doğru, dosdoğru, gülerek, güzel, hızlı, iyi,
kolay, koşarak, o denli, öyle, rahat rahat, sertçe,
şöyle, yan yan, yavaş yavaş, yavaş, yavaşça,
yorgun, vb.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Örnekler:
Biliyorsunuz, ona biraz da anneme yaptıkları
için böyle davrandım.
Bulundukları yerin neresi olduğuna aldırmadan
odanın ortasına kadar dosdoğru ilerliyorlardı.
Herkes birbiriyle güzel güzel konuşurdu.
Ne denli satarsa o denli çalışmak zorunda
kalmasını aklı almıyordu.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
O da dünyanın güçlü ve zengin kişilerinden biri
olarak „üst tabaka“ya kurulmuş, babadan kalan
eski evinde rahatça yaşıyordu.
Fabrikadan her akşam eve yorgun geliyor.
Öfkeyle orayı burayı karıştırıyor, pudralı ve
bilezikli kollarıyla bulaşığı alt üst ediyordu.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Durum zarfları /-CA/ ekiyle de elde edilebilirler:
çılgınca, güzelce, rahatça, sıkıca, yalnızca, vb.
Örnekler:
Yerlere yuvarlananlar, eli yüzü kan içinde,
çılgınca koşuşanlar...
Cemile babasına az daha sokuldu ve babasının
koluna sıkıca sarıldı.
Gemim beklenmedik biçimde çabucak, gizlice
İstanbul'a uğruyor...
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
2. Zaman zarfları. Bu zarflar fiilin gösterdiği işi,
hareketi, oluşu veya kılışı zaman bakımından
belirtirler.
Cümlede zaman zarflarını bulmak için, fiile “ne
zaman?” sorusu yöneltilir.
Zaman zarflarına örnekler:
az önce, ara sıra, akşam, biraz önce, bazen,
biraz sonra, bugün, dün, erken, eylülde, geç,
gece, gündüz, hemen şimdi, hemen, kışları,
kimi kez, kimi kere, kimi vakit, sabah, şimdi,
şimdicik, sonbaharda, yarın, zaman zaman vb.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Örnekler:
Az önce çıktılar dışarı!..
Biraz sonra büyük toplantıya sıra geldi.
Birkaç dakika içinde gerçek ortaya çıktı...
Kışları Topağacı'ndaki evde, yazları Kandilli'deki
yalısında geçiriyor... yaz kış yüzüyor...
Buyurun efendim, babamlar şimdi gelirler,
buyurun!
İşte ben, hem de öylesine az seviyorum ki onları,
yarım düzinesini hemen şimdi öldürebilirim.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Zaman zarfları /-leyin/ ve /-İn/ ekleri ve “/-A/ doğru”, “/-A/ kadar”,
”/-DAn/ beri”, “/-DAn/ önce”, “/-DAn/ sonra” biçimleriyle de elde
edilirler: sabahleyin, akşamleyin, yazın, kışın, sabahtan beri,
öğleden önce, beşten (5’ten) sonra, sabaha kadar, vb.
Örnekler:
Sabahleyin dostları onu ziyarete geliyorlar.
Hasköy'e, sonra Eyüp'e taşınmadan önce yazın üç ay
Beyoğlu'nun yukarı yerinde kalmıştım...
Ali Rıza Bey, haftalardan beri ağırlık basmış gibi bir halde
yaşamıştı.
Mehmet Ali'nin evlenmesinden sonra, bu benim için bir düşünce
konusu oldu.
Şimdi sabahtan akşama kadar durmaksızın, sigaralarımdan
alıyor.
Burada buluşacakmışız, elbette, bugün öğleden sonra, alaturka
saatle yediye doğru.
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Kesirli sayı sıfarlarından sadece “ikide bir”
zaman zarfı olarak kullanılabilir.
Örnekler:
Ben içimin acılarından ikide bir infılak ederim.
Eliyle, ceketinin üstünden ikide bir cebini
yokluyor, içerideki sert şeyi hışırdatarak kağıdın
hala orada olduğundan emin oluncaya dek,
üstünden bastırıyordu.
Hizmetçinin kısa kesilmiş, kuru saçları
soluklaşmış şapkasının altından ikide bir dışarı
kaçıyor...
ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI
(DEVAMI HAFTAYA)
Aşağıdaki cümlelerde zarfları bulunuz:
1. Asıl çetin dövüş öğleden sonra olacak.
2. Mitya'ya da artık çok sert bir tavırla arabaya
binmesini söyledi.
3. Değişik yollardan geçerek, kente geceleyin
girmeye karar verdi.
4. Amiral, gürültünün çoğaldığını görünce,
yavaşça meydana çıkmıştı.
5. Cehennemden nişan veren bu diyarlarda
ancak sabaha karşı uyunur.
BUGÜNLÜK
BU KADAR.