7. Materyal Tasarımı ve Hazırlama İlkeleri

EĞİTİMDE
MATERYAL TASARIMI
VE
HAZIRLAMA İLKELERİ
Dr. Hüseyin Arak
Öğretim materyallerinin oluşturulmasında iki aşama çok önemlidir:
• Öğretim materyalini tasarlama
• Öğretim materyalini hazırlama
Öğretim Materyalleri Tasarımı
Tasarımda Geştalt psikolojinin ilkelerinin de dikkate alınması gerekir.
Bunlar:
Şekil zemin ilişkisi
Tamamlama
Yakınlık
Devamlılık
Benzerlik
Basitlik
Şekil zeminden daha dikkat çekici özelliklere sahiptir.
Yakınlık organizmanın bir alandaki ögeleri, nesneleri
birbirlerine olan yakınlıklarına göre algılama eğilimidir.
Benzerlik, Şekil, renk , doku, cinsiyet vb. pek çok
özellik bakımından birbirine benzer ögelerin birlikte
gruplanarak algılanma eğilimidir.
Tamamlama, organizmanın tamamlanmamış etkinlikleri, şekilleri,
sesleri tamamlayarak algılama eğilimidir.
Devamlılık aynı yönde giden noktalar, çizgiler vb. birimlerin
birlikte gruplanarak algılanma eğilimidir.
Basitlik, basit, düzenli bir şekilde organize edilmiş figürleri
algılama eğilimidir. Algılama simetrik, düzenli, düzgün olan iyi bir
biçime, şekle ve bütüne doğru olmaktadır
(Senemoğlu 2004: 243-247).
Şimşek'e göre (1997:69), bir öğretim materyali
Kolay kullanılır olmalı ve öğrenciyi en az çaba ile
ve en kısa zamanda bilgiye ulaştırmalıdır.
Materyalde kullanılan nesneler, ilk bakışta
kavranabilecek özellikte olmalıdır.
Materyal içindeki unsurlar, uyumlu ve bütünlük içinde
olmalıdır.
Kullanılan yazı açık, net ve kolay algılanabilir olmalı,
renkler uyumlu olmalı ve abartılı olmamalıdır.
Resim, çizim, yazı ve renkler, öğrencinin yaş ve cinsiyetine
uygun olmalıdır.
HARF KULLANIMI
Kullanılan harfler birbiri ile uyumlu olmalıdır
Bir yazıda çok fazla harf karakteri kullanılmamalıdır.
Mümkün olduğunca bir harf karakteri kullanılmalıdır(
Times new roman vb).
Başlıklar büyük harfle, diğer kısımlar küçük harfle
yazılmalıdır.
Sürekli büyük harf kullanılması dikkat ve algılamayı
zorlaştırır.
Koyu , eğik ve altı çizme özellikleri ayırt edici bilgiler
için kullanılmalı ve uzun kullanılmamalıdır.
Harf koyu olduğunda zeminin açık, zemin koyu
olduğunda harfin koyu olmasına dikkat edilmelidir.
Harflerin çok yakın olmamasına dikkat edin.
Harflerin büyüklüğü öğrenenlere göre
ayarlanmalıdır. Küçük yaşlarda büyük punto
kullanılmalıdır. İster elde ister bilgisayar temeli
hazırlanan bir materyalde hangi yaş olursa olsun
büyük punto kullanılmalıdır. Örneğin tepegöz ve
bilgisyar sunumları için en ideal punto 18’dir.
Bir metinde materyalde çok fazla yazı olmamalıdır.
Örneğin bir powerpoint slaytında en fazla 4- 5 satır ve
kelime sayısıda az olmalıdır.
Harfler ve satırlar arasında gerektiği kadar boşluk
olmalıdır. Çok yakın olunca dikkat dağılabilir.
RENK KULLANIMI
Materyal hazırlarken renk ögesi
kullanılmalıdır. Renkler her zaman
dikkat çekicidir.
Renkler önemli bilgileri ayırt etmede
zıtlık yaratılarak kullanılabilir. Örneğin
açık renk üzerine koyu renk, ya da
koyu renk üzerine açık renk vb.
Renkler öğrenenlerin gelişim özelliklerine uygun olarak
kullanılabilir. Küçük yaşta olanlar için parlak renkler daha
dikkat çekicidir.
Renklerle bilgilerin gruplanması da sağlanabilir. Her bir bilgi
bütünü bir renkle ifade edilebilir.
En önemli bilgiler canlı renklerle ayırt edilebilir.
Renk bir materyalde çok aşırı kullanılmamalıdır.
Kullanılan renkler estetik bir bütün oluşturmalı,
dikkati dağıtacak şekilde karmaşık olmamalıdır.
Renkler gerçek yaşamdakine uygun olarak
kullanılmalıdır. Örneğin : Ağaçsa yaprakları yeşil
olmalı vb.
EKRAN TASARIMI
Bilgisayar temelli bir materyalde ekran
tasarımı son derece önemlidir. Öğrenen
için yeterince ilgi çekici hazırlanmalıdır.
Bir ekranda en fazla 4-5 satır ve en fazla 20 sözcük
kullanılmalıdır.
Basit koyu harf tiplerini tercih edilebilir. Çok gösterişli
yazılar dikkat dağıtabilir.
Ekrandan ekrana tutarlılık sağlamak için satır genişliği
ve satır aralığına önceden karar verilmelidir. Tek satır
yorucudur. Bilgisayar temelli sunumlarda en azından 1.5
aralık olabilir.
Boşluklar olmalıdır. Her tarafı dolu bir ekran algılamayı
zorlaştırır.
Satır sonlarını “tire”lenmemelidir.
Koyu fon üzerine açık, yada açık renk üzerine koyu
olacak şekilde zıtlık ekranda olmalıdır. Şekil-zemin algısı
özelliğine dikkat edilmelidir.
BİÇİMSEL ELEMANLARIN KULLANIM İLKELERİ
Boşluk
Çizgi
Biçim
Yüzey
YERLEŞİM ELEMANLARININ
KULLANIM İLKELERİ
Oran / Ölçek
Denge
Bütünlük
Ritim
Vurgu
Ahenk
MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ
Öğretim materyali, basit, sade ve anlaşılabilir
olmalıdır.
Öğretim materyali, ders programlarını destekleyici
biçimde dersin hedef ve kazanımlarına uygun
seçilmeli ve hazırlanmalıdır.
Öğretim materyali, dersin konusunu oluşturan
bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle
donatılmalıdır.
MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ (devamı)
Öğretim materyalinde kullanılacak görsel özellikler
(resim, grafik, renk, v.b.) materyalin önemli
noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı, aşırı
kullanımdan kaçınılmalıdır.
Öğretim materyalinde kullanılan yazılı metinler, görselişitsel öğeler, öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun
olmalı ve öğrencinin gerçek hayatıyla tutarlılık
göstermelidir.
Öğretim materyali, öğrenciye alıştırma ve uygulama
imkanı sağlamalıdır.
MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ (devamı)
•Öğretim materyalleri mümkün olduğunca gerçek hayatı
yansıtmalıdır.
•Öğretim materyali her öğrencinin erişimine ve kullanımına
açık olmalıdır.
•Materyaller sadece öğretmenin rahatlıkla kullanabildiği
türden değil, öğrencilerin de kullanabileceği düzeyde basit
olmalıdır.
MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ (devamı)
Zaman içinde tekrar kullanılacak materyaller dayanıklı
hazırlanmalı, bir defalık kullanımlarda zarar
görmemelidir.
Hazırlanan öğretim materyalleri, gerektiği taktirde,
kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır.
Materyal hazırlarken yakın çevreden her türlü yardım
için çaba harcanmalı ve yardım alınmalıdır.
Materyalin hazırlama ve kullanım kılavuzları
oluşturulmalıdır
MATERYAL SEÇİMİNDE BAZI FAKTÖRLER
*Eğitim programına uygun mu ?
*Genel ve doğru mu ?
*Kesin ve anlaşılır bir dil kullanılmış mı ?
*Motive edip ilgi uyandırıyor mu ?
*Öğrenen katılımını sağlıyor mu ?
*Teknik kalitesi iyi mi ?
*Etkili olduğuna dair kanıt var mı?
*Reklam ve önyargıdan uzak mı?
*Kullanımı ile ilgili kılavuzlar yada açıklamalar var mı?
DERS MATERYALİ GELİŞTİRME AŞAMALARI
Ders materyali geliştirme aşamaları aşağıda maddeler
halinde verilmektedir. Bunlar:
 Öğrencilere kazandırılması gereken hedefler ve kazanımlar
belirlenir.
 Etkinliklerde hangi içerik ve sürecin yer alacağı tasarlanır.
 Hedef ve kazanımları gerçekleştirecek etkinlikler de yer alan
materyaller tasarlanır.
 Materyal tasarlama ve hazırlama ilkelerine göre materyal için
gerekli araç gereçler belirlenir.
 Araç gereçler materyal hazırlama ve tasarlama ilkelerine
birleştirilerek materyal oluşturulur.
 Materyalin uygulaması yapılır.
 Uygulama sonuçları değerlendirilir ve geliştirilir.
Ders materyali geliştirme aşamaları incelendiğinde
sistematik bir yaklaşım olduğu görülmektedir. Ders süreci
bütün olarak düşünülür ve materyal ona göre hazırlanır.