Tıp Fakültesi Dönem I TEM 2

GELİŞİM BİYOLOJİSİ
Zigot oluştuktan sonra bölünerek dokular,
dokuların birleşmesi ile organlar, organların
birleşmesi ile de organizma (embriyo/yavru)
gelişir. Tüm bu olaylar sürecine embriyonik
gelişme adı verilir.
Eşeyli üreyen canlılarda bu gelişme süreci;
 Hücre bölünmesi
 Morfogenez
 Farklılaşma
 Büyüme
Hücre Bölünmesi: Zigotun oluşumundan
sonra hücrenin ikiye, dörde, …. katlanarak
bölünmesi olayıdır. Canlılarda bazı hücrelerde
bu olay canlının ölümüne kadar devam eder.
Zigottan bir canlının oluşabilmesi için ortalama
41 mitotik bölünmenin geçmesi gerektiği
saptanmıştır.
Morfogenez: Hücre bölünmesi ile hücrelerin
farklılaşmasıdır. İlk farklılaşma ektoderm ve
endoderm tabakasının oluşumu ile başlar.
Ancak yine de hücreler birbirine çok yakın
özelliklerdedir. Hücreler farklılaşarak dokuları
ve organ taslaklarını oluşturmaya başlar.
Farklılaşma: Hücreler erginlere benzer
şekillerde yapı ve fonksiyon kazanırlar.
Farklılaşan hücreler tam olarak doku ve organ
yapısını oluşturur. Farklılaşan hücrelerin
çoğunda da bölünme durur. Ör. Kas dokusu,
sinir dokusu hücreleri gibi.
Büyüme: Hem embriyonik, hem de post
embriyonik dönemde devam eder. Organ
sistemleri gelişse bile büyüme devam eder.
Doğumdan sonra doğan birey annesine benzer
ama hacim açısından küçüktür. Büyüyerek
hacmini artırır.
Bölünme (Segmentasyon): Embriyonik
gelişimde bölünme son derece önemlidir.
Zigotun gelişimi ile başlar. Ömür boyu sürer.
Ancak yumurta tipi farklı olan canlılarda
bölünme de farklıdır.
Bölünme (Segmentasyon):
Holoblastik-Ekual (Tam-Eşit) Bölünme:
(izolesital, mikrolesital, alesital, homolesital tip
yumurtalarda görülür)
-Holoblastik-İnekual (Tam eşit olmayan)
Bölünme:
(Hafif telolesital tip yumurtalarda görülür)
-Meroblastik (Diskoidal) Bölünme:
(İleri telolesital tip yumurtalarda görülür)
-Süperfisiel (Yüzeysel) Bölünme:
(Sentrolesital tip yumurtalarda görülür)
Yumurta tiplerine
göre segmentasyon
Morula ve Blastula Evreleri
Zigotun bölünmesi ile oluşan hücreler dut
gibi gözüktüğü için morula (Morus) ismi
verilmiştir. İzolesital tip yumurtalarda tipik
olarak gözükür. Diğer yumurta tiplerin de
faklıdır. Memelilerde çoğalan hücreler uterusa
tutununcaya kadar dışarıdan besin maddesi
alamadığı için hücreler ark arkaya bölünerek
tipik olan bu şekilde görülürler.
Morula safhasından hücreler kenara doğru
çekilerek içerisi sıvı dolu top görünümünü alır.
Dıştaki tek tabakalı hücreye Blastoderm, içteki
boşluğa Blastosöl denir.
Bölünme (Segmentasyon)
Prof.Dr. Davut Alptekin
Gastrula Evresi
Blastula evresinden sonra veetatif kutbun içeri
doğru çökmesi (invaginasyon) ile gastrula evresi
oluşur. İçe çöken kısım endodermi dışta kalan
kısım ektodermi oluşturur. Oluşan embriyoya
gastrula denir.
Çöküntünün ağzına Blastopor (ilk ağız),
çöküntüye de Gaströsöl denir. Blastopor;
Nematod’larda, Arthropod’larda ve
Mollusca’larda ağızı oluşturur. Bu canlılara
Protostomia’lar denir. Derisi dikenliler ve
Chordat’larda ikinci bir ağız açılır. İlk ağız anüsü
oluşturur. Bu canlılarda da Deutorostomia’lar adı
verilir.



Morfogenez ve Farklılaşma
Ektoderm: Epidermis ve buradan oluşan
yapılar, sinir sistemi, solunum sistemi
Mezoderm: Bağ doku, iskelet sistemi, kas,
dolaşım sistemi, dermis, böbrekler,
cinsiyet organları
Endoderm: Barsakların örtü
epiteli,sindirim sistemi ve bezleri,
Endokrin bezler
Prof.Dr. Davut Alptekin
Büyüme ve Post Embriyonik Gelişim
Ovipar; Böcek, Balık, Kurbağa, Kuşlar
Ovovivipar; Akrepler, Karasinekler, Kertenkele
ve Yılanların bazıları
Vivipar; Memeliler
Metamorfoz
Ametabol; (İlkel böcekler, metamorfoz olmaz)
Hemimetabol (Hamam böcekleri, çekirge Tahta
kurusunda kısmi metamorfoz görülür)
Pire, sinek, arı, kelebek vs de tam metamorfoz
görülür. Bunlarda; Larva, Pupa, Nimf evreleri
vardır.
Tek ve çift yumurta ikizleri
Embriyonik Gelişim ve Hücre
Farklılaşmasını Etkileyen Faktörler
1. Nükleusun Etkisi
2. Sitoplazma İçeriği ve Segmentasyonun Etkisi
3. Hücreler Arası Etkileşim
4. Hormonlar ve Çevre Faktörlerin Etkisi
1. Nükleusun Etkisi
Tek hücreli deniz alglerinden
Acetobularia’da ve
Kuyruklu kurbağa yumurtasında
gösterilmiştir.
Prof.Dr. Davut Alptekin
Yosunun şapkası kesilse yerine yenisi çıkar.
Nukleus çıkarılır şapka kesilirse bir kez şapka
çıkar ancak bir kez daha kesilirse şapka çıkmaz.
Kuyruklu kurbağada embriyo gelişiminde
nukleusun etkisi
2. Sitoplazma İçeriği ve Segmentasyonun Etkisi
Prof.Dr. Davut Alptekin
Deniz kestanesinde bölünme ekseni ve
sitoplazma içeriğinin embriyonik gelişime etkisi
2. Sitoplazma İçeriği ve Segmentasyonun Etkisi
Prof.Dr. Davut Alptekin
3. Hücreler Arası Etkileşim
Prof.Dr. Davut Alptekin
Embriyonik indiksiyon
Prof.Dr. Davut Alptekin
4. Hormonlar ve Çevre Faktörlerin Etkisi
İnsan embriyosunda erkek hormonunun
bulunup bulunmayışına göre cinsiyetin
belirmesi.
Embriyonik gelişim tek yönlüdür.
Zigottan oluşan hücreler gittikçe
farklılaşır. Hücre, beyin yada deri
hücresine dönüşmüş ise tekrar geri
dönüşemez. Yani gelişim tek yönlüdür.
Prof.Dr. Davut Alptekin
X
Prof.Dr. Davut Alptekin
Gurdon adlı araştırıcı ise;
Xenopus (kurbağa)’ta
epitel hücrelerinden
alınan çekirdeğin,
çekirdeği çıkarılmış
yumurtaya aktarıldığında
ergin bir kurbağanın
gelişmesini sağlalamıştır.
Prof.Dr. Davut Alptekin