ROAD TO NUCLEAR ANALYTICAL CHEMISTRY: FINDINGS ON

Nükleer Kimyaya giden yol: Neler yapıldı ve bulundu?
Namık Kemal Aras
Türkiye Bilimler Akademisi Şeref Üyesi
namik@aras1.com
50 yıl önce MIT’de başlayan nükleer çalışmalarda, 235U’in termal nötronlarla
parçalanması sonucu çıkan ürünlerin alüminyumdaki ulaşma uzaklıkları, enerjileri
radyo kimyasal metotlarla tayin edilmiş ve bölünme sırasında simetrik bölgede 21 MeV
bir azalma olduğu tespit edilmişti. ODTÜ’de benzer çalışmalar 252Cf ile yapılmış bu
defa spektroskopik yöntemlerle pek çok bölünme ürününün verimi, ulaşma uzaklığı
tespit edilmiş ve aynı bölünme ürününün değişik metallerde ulaşma uzaklığı tayin
edilerek aralarındaki bağıntılar incelenmiştir. Doktora sonrası ORNL’de özellikle
90<A>106 bölgesindeki izotopların parçalanma şemaları incelenmiş ve University of
Maryland cyclotronu kullanılarak 96Ru( ,4n)96Pd reaksiyonu sonucu yarı ömrü 2.0
dakika olan 96Pd izotopu keşfedilmiştir. Bu izotopun nötron sayısı 50 , yani kapalı
kabuk numarasında olması parçalanma şemasında yeni durumların belirlenmesine
neden olmuştur. Daha sonralar, nükleer bölünme ve parçalanma şemaları yanında,
nükleer teknikler kullanılarak biyolojik ve çevre sistemlerinde eser element
çalışmalarına yönelinmiştir. NIST’teki foton aktivasyon analizi ile yapılan çalışmalar,
bu metotla yapılan ilk çalışmalar olmuş ve Si, Ti, As, Ni, I, ve Pb gibi nötron aktivasyon
analizi ile ölçülmesi zor olan elementler için hassas bir metot geliştirilmiştir. Çekmece
Nükleer araştırma Merkezi, ITÜ , NIST ve MIT reaktörlerini kullanarak gerçekleştirilen
bu çalışmalarda istatistiksel metotlar geliştirilerek
çevre kirlenmesini oluşturan
kaynaklar eser element tayini ile belirlenmeğe çalışılmıştır. Benzer metotların
uygulanması ile değişik bölge, yaş ve seks gruplarından toplam diyet ve buğday, un ve
ilgili topraklarda eser element çalışmaları yapılmış ve aralarındaki ilişkiler incelenmiştir.
Bu çalışmalar sonunda diyette çinko ve selenyum eksikliği, özellikle çok ekmek
kullanılması sonucu fitat nedeniyle çinkonun vücut tarafından tam olarak
kullanılmasının da önlendiği tespit edilmiştir
İşte 75 yılın 50 yılına sığdırılan onlarca yüksek lisans ve doktora öğrencileriyle yapılan
çalışmaların çok kısa özeti budur