OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU HALK EĞİTİM SUNUMU Psikolog
advertisement
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU HALK EĞİTİM SUNUMU Psikolog Güneş YAPICI Otizm Spektrumu Bozuklukları (OSB), Amerikan Psikiyatri Birliği’nin 2013 yılında yayımladığı Ruhsal Bozukluklar Tanı ve İstatistik Kitabı-5’e göre, Sosyal iletişim ve etkileşimdeki kalıcı yetersizlikler, sınırlı/yinelenen davranış örüntüleri, aynılıkta ısrarcılık, rutinlere bağlılık ve duyusal uyaranlara aşırı duyarlılık ya da duyarsızlıkla kendini gösteren ve belirtileri çok yoğun olarak 24 ay ve sonrasında ortaya çıkan bir gelişimsel yetersizliktir. OTİZMİN BELİRTİLERİ NELERDİR? 1.Sosyal Etkileşim 2. İletişim (Dil Gelişimi) 3.Tekrarlanan (Sterotipik) Takıntılı Davranışlar SOSYAL ETKİLEŞİM • Etrafındaki kişilerin farkında olmama • Karşılıklı etkileşime girmede zorluklar • Akranları ile yaş düzeyine uygun ilişkiler kuramama ve sürdürememe • Sevinç, ilgi ve başarılarını diğer insanlarla paylaşamama • Tek başına kalmayı tercih etme • Karşılıklı oyun becerilerinin yaşa uygun düzeyde olmaması DİL GELİŞİMİ VE İLETİŞİM • Konuşmada gecikme veya konuşmanın hiç gelişmemesi • Sözel olmayan iletişimde zorluklar • Tekrarlayıcı konuşma • Konuşmanın hızı, tonlaması ve ritminde bozukluk • Amaçsız konuşma, dili işlevsel olarak kullanmama DİL GELİŞİMİ VE İLETİŞİMDE TEMEL BECERİLER • Sözel olmayan iletişim becerileri • Taklit becerileri Normal gelişimde, bebekliğin ilk 2 yılında bu beceriler doğal olarak gelişir. Ancak otizmi olan çocuklarda her iki alanda da sorunlar yaşanır. SÖZEL OLMAYAN İLETİŞİM - Karşılıklı etkileşim becerileri: göz kontağı kurma, ce-e oyununda sıra alma - Ortak dikkat becerileri: ilgilendiği bir objeyi parmağı ile işaret ederek annenin dikkatini çekmeye çalışma TAKLİT BECERİLERİ • bay bay yapma, öpücük gönderme, “tel sarar “ gibi sosyal oyunlar,bebeğe mama verme, bebeği ayağında sallama, arabayı yerde sürme , arabayı garaja park etme, “anne gibi” yerleri süpürme, “baba gibi” traş olma Normal gelişim gösteren çocuklar bu becerileri çok erken yaşlarda kendiliğinden kazanmaya başlarlar.Otizmi olan çocuklar bu alanda önemli zorluklar yaşarlar. SINIRLI VE YİNELEYİCİ DAVRANIŞ VE İLGİLER • Değişikliğe aşırı tepki • Bazı eşyaların asıl işlevi yerine parçaları ile uğraşma (örneğin arabanın tekerlerini döndürme gibi) • Takıntılı davranışlar • Sallanma, dönme, el çırpma gibi tekrarlayıcı beden hareketleri Sıklık Yaygınlık Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), Hastalıkları Kontrol Etme ve Önleme Merkezi’nin verilerine göre, 2006 yılında her 150 çocuktan 1’inde, 2012 yılında her 88 çocuktan 1’inde, 2014 yılında her 68 çocuktan 1’inde görülmektedir. OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞUNUN NEDENLERİ? Son 10 yılda OSB’nin genetik etiyolojisini anlatan çalışmalar büyük hızla ilerlemektedir. Genlerin yanı sıra davranışların biyolojik temelinin beyinde oluştuğunu düşünürsek beyin ve çevre etkisini unutmamak gerekir. (Abrahamve Geshwind 2010). OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞUNUN NEDENLERİ? GEN BEYİN OSB BELİRTİLERİ ÇEVRE SIKLIK YAYGINLIK Cinsiyet açısından bakıldığında OSB’nin erkeklerde kızlardan 3-4 kat fazla görüldüğü bildirilmektedir. OSB erkeklerde daha yaygın görülmektedir, ancak kadınlarda daha ağır seyrettiği ve daha fazla zeka geriliği eşlik ettiği bilinmektedir. Komorbidite • Mental Retardasyon % 75 (Pek azında-yaklaşık %10otizmin yanı sıra çok güçlü bellek, müzik yeteneği vs. görülür) • Epilepsi %25-50 • Hiperaktivite • Öğrenme Bozukluğu (Çoğunda görülür) • Psikiyatrik bozukluklar • Davranış bozuklukları Çocuklar 18 aylık olmadan önce OSB tanısı koymak zor olarak düşünülse de 6-18 aylar arasında bazı belirtiler, ilk işaretler ortaya çıkabilir. 6. ayda • Gülümsemiyorsa, yüz ifadelerinize kısıtlı tepki veriyorsa, 12 ay sonunda • Bir şeyi işaret ederek göstermiyorsa, • Yabancılardan korkuyorsa, • Sesin geldiği yöne doğru bakmıyorsa • İsminin söylendiğinde tepki vermiyorsa, 18 ayda • Hayali oyun, mış-gibi oyun oynamakta zorluk çekiyorsa, • Oyuncaklarla amacına uygun oynamayı bilmiyorsa, akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa ve katılmıyorsa, • Konuşmada akranlarının gerisinde kalmışsa ya da garip biçimde konuşuyorsa, bazı sözleri tekrar tekrar ve ilişkisiz ortamlarda söylüyorsa, • Sallanmak, çırpınmak gibi garip hareketleri varsa, hep kendi bildiğince davranıyorsa, • Bazı eşyaları döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler yapıyorsa, günlük yaşamındaki düzen ve rutin değişikliklerine aşırı tepki veriyorsa, 24 ay sonunda • Basit talimatları dinliyor ve uygulamıyor, söyleneni işitmiyor gibi davranıyorsa, • Yanından uzaklaşınca fark etmiyor, sizi aramıyorsa, • Diğer çocuklarla oynamıyor, çocuklar gruplaştığında aralarına katılmıyorsa, • Taklit etmiyorsa ya da çok sınırlı taklit becerisi var ise, • Sallanmak, çırpınmak gibi garip hareketleri varsa, • Hep kendi bildiğince davranıyorsa, bazı eşyaları döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler yapıyorsa, Bu durumda zaman kaybetmeden endişelerinizi aile hekiminizle ile paylaşmanız gereklidir! OSB ÖZELLİKLERİNİ TAŞIYORSA NEREYE BAŞVURMALIYIM? Aile hekiminiz sizi bulunduğunuz yere göre yönlendirecektir. Ülkemizde OSB tanısını çocuk ruh sağlığı hastalıkları uzmanları koymaktadır. Özel Eğitim Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin eğitimi; onların topluma uyum sağlayabilmeleri için öncelikle kişisel bağımsızlık ve sosyal sorumluluk becerilerini, öz bakım, günlük yaşam ve sosyal sorumluluk becerileri ardından da akademik becerileri onlara kazandırmakla başlar (Simpson ve Myles, 2003). Özel Eğitim OSB gösteren bireylerin sosyal becerilerin öğretiminde birçok yöntem kullanılmaktadır. Bunlara örnek olarak bilişsel süreç yaklaşımıyla öğretim, doğrudan öğretim, akran aracılı öğrenme, işbirlikli öğrenme, model olma, ipucu verme, sosyal pekiştirme, davranışsal prova uygulamaları, sosyal öykü, video temelli öğretim örnek olarak verilebilir (Turhan, 2015). OSB Tanılı Çocukların Eğitim Uygulamalarından Dikkat Edilmesi Gereken En Önemli En Yaygın Unsurlar • Eğitime mümkün olduğunca erken (1,5-2 yaş) başlanmalı, • Yoğun ve sürekli olma, • Bireysel özelliklere ve gereksinimlere uygun olmalı, • Ailenin katılımı sağlanmalı, • Bilimsel Dayanaklı Uygulamalar olan uygulamalı davranış analizine dayalı yöntem ve tekniklere yer verilmeli. • Gerektiğinde görsel desteklerden ve alternatif/destekleyici iletişimden yararlanılmalı, • Kazandırılan becerilerin genellenmesine ve davranış sorunlarının çözümüne yönelik planlamalar yapılmalı. Temple Grandin • Amerikalı hayvan bilimi uzmanı • Colorado Devlet Üniversitesi'nde profesör, yazar, otizm aktivisti • Hayvancılık sektöründe hayvan davranışları alanında danışman. • Hug box (sarılma kutusu) ismi verilen, otistik çocukları sakinleştirmek için kullanılan bir cihaz geliştirmiştir. • 3 yaşında otizm tanısı almış. O zamanlar, herkesin alay ettiği "asosyal çocuk"tu. Zaman zaman sokakta yürürken, insanlar "kayıt cihazı" diyerek onunla alay ederlerdi. Çünkü o, öğrendiği şeyleri sürekli tekrar ederdi. OTİZM TANISI ALMIŞ BİLİM ADAMLARI • Thomas Edison (Amerikan Mucit) • Carl Jung (İsviçreli Psikoanalist) • Albert Einstein (Alman/Amerikalı Fizikçi) • Nietzche ( Alman Filozof) • Nicola Tesla (Sırp/Amerikalı Bilim Adamı, elektrikli motorların mucidi) Film Önerisi: Rain Man (Yağmur Adam) TEŞEKKÜRLER KAYNAKLAR 1. Aydın, A. Saraç, (2014) U. T. Lisesi, M. Otistik Bireylerin Özellikleri İle Ebeveynlerinin Geniş Otizm Fenotipi Ve Aleksitimik Özelliklerinin İncelenmesi 2. American Pyschiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manuel of Mental Disorders Fifth Ediotion (DSM-5). American Psychiatric Publishing. Washington. DC, London England. 3. Aslan, K., Şahin, S. (2015). Ülkemizde Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Sosyal Becerileri Geliştirmeye Yönelik Yapılan Güncel Çalışmalar. Hacettepe University Faculty Of Health Sciences Journal, 2(3). KAYNAKLAR 4. Karpat, D., A. Yaygın Gelişimsel Bozukluk Tanısı Alan Çocukların Ebeveynlerin Yaşadığı Yas Tepkilerinin, Evlilik Uyumlarının Ve Sosyal Destek Algılarının İncelenmesi. . Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Aile Eğitimi Ve Danışmanlığı Anabilim Dalı Aile Eğitimi Ve Danışmanlığı Programı Yüksek Lisans Tezi, 2011. 5. Mukaddes N. M. (2013). Otizm Spektrum Bozuklukları Tanı ve Takip, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul ISBN: 978-605-335-024-08. 6. Selimoğlu, Ö. G., Özdemir, S., Töret, G., & Özkubat, U. (2013). Otizmli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Otizm Tanılama Sürecinde ve Tanı Sonrasında Yaşadıkları Deneyimlerine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi. International Journal of Early Childhood Special Education, 5(2). KAYNAKLAR 6. http://www.otizmdunyasi.com/index.php/otizmde-beslenme/ erişim tarihi: 18.06.2016 7. http://www.tohumotizmportali.org/ erişim tarihi: 12.06.2016 8. http://www.otizmdunyasi.com/index.php/prof-dr-ahmet-aydin-veotizm-uzerine-soylesi / erişim tarihi: (12.06.2016)
