Dış Ticaret Politikası

Dış Ticaret Politikası
Araçları
Dr. Dilek Seymen
Dr. Aslı Seda Bilman
2
Dış Ticaret Politikası Araçları
Tarifeler (tariffs)
Tarife Dışı Önlemler (non-tariff measures)
3
Tarife
 Gümrük vergisi/tarife
 Spesifik/advalorem/karma vergi
 Sözleşmeli/otonom vergi
 Neden gümrük vergisi uygulanır?
 Gümrük vergisinin ekonomik etkileri
 WTO ve tarifeler
 AB, GB ve tarifeler
4
Tam Rekabet Şartlarında Tarifelerin
Etkileri
P
Sd
E
(1+t’)p
C
(1+t)p
A
p
F
D
G
St
B
Sw
Dd
0
qA
qC qE
qD
qB
Q
5
Tarifenin Maliyetleri ve Yararları
 Tarife, ithalatçı ülkede fiyatı yükselttiği için, bu ülkedeki tüketicilere zarar
verirken; bu ülkedeki üreticilere ise yarar sağlar.
 İlave olarak, hükümet tarife geliri elde eder.
 Bu maliyet ve yararlar nasıl ölçülür?
 Tüketici ve üretici fazlasından yararlanarak açıklayabiliriz.
6
Tarifelerin Maliyetleri ve Yararları
 Tarife, fiyatı ithalat yapan ülkede artırır:
 Tüketici fazlası azalır (tüketicilerin durumu kötüleşir)
 Üretici fazlası artar (üreticilerin durumu iyileşir).
 Hükümet, tarife oranı ile tarife uygulanan malın ithal edilen
miktarının çarpımı kadar gelir elde eder.
t QT = (PT – PT* ) (D2 – S2)
 Tarife nedeniyle refahtaki değişim: e – (b + d).
7
Tarifenin İthalatçı Ülkeye Maliyetleri ve Yararları
(Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012))
Tüketicinin kaybı (a+b+c+d)
Üreticinin kazancı (a)
Hükümetin geliri (c+e)
8
Tarifenin Maliyetleri ve Yararları
(devam)
 İthalatı ve ihracatı dünya fiyatını etkileyen “büyük” ülke
için, tarifenin refah etkisi muğlaktır.
 b ve d üçgenleri etkinlik kaybını temsil etmektedir.
 Tarife üretim ve tüketim kararlarını saptırır: üreticiler çok fazla
üretirken; tüketiciler ise tüketimlerini çok fazla kısarlar.
 e dikdörtgeni ticaret haddi kazancını gösterir.
 Tarife dış ülke fiyatını düşürerek, yerli ülkenin ithalatını daha ucuz
yapmasını sağlar.
9
Tarifenin Maliyetleri ve Yararları
(devam)
 Hükümet gelirini gösteren alanın bir kısmı (e
dikdörtgeni) ticaret haddi kazancını gösterir, diğer
kısım (c dikdörtgeni) tüketici fazlasındaki azalmanın
bir bölümünü yansıtır.
 Hükümet tüketicilerin ve yabancıların kayıplarından gelir elde eder.
 Eğer ticaret haddi kazancı etkinlik kaybını aşarsa,
tarifenin uygulanması durumunda ulusal refah
artacaktır. Maliyete katlanan taraf dış ülke olacaktır.
 Ancak dış ülkeler misilleme yapabilir.
31
Tarifenin Net Refah Etkileri (Krugman, Obstfeld ve
Melitz (2012))
ithalat
Etkinlik kaybı (b+d)
Ticaret haddi kazancı (e)
11
Nominal ve Efektif Tarifeler
S’d
Sd
P
E’d
Ed
H I C
J
(1+t)p
p
A
F
D
K
G
St
Sw
B
D
0
qA q’C qC qE qD
qB
Q
Efektif Koruma Oranı
V ' X  VX
g
VX
12
X malının iç piyasa fiyatı 1 TL’dır. Bu malın üretiminde kullanılan tüm
girdiler ithaldir.
VX   ai  1
veya
VX  1   ai
X malının ithalatına %tx kadar gümrük vergisi uygulanırsa;
V ' X   ai  1  t x
Girdilere de %ti kadar gümrük vergisi uygulanırsa;
V ' X   ai 1  ti   1  t x
V ' X  1  t X   ai 1  ti 
V ' X 1  t X   ai   aiti
g
1  t X   ai   aiti  1   ai
1   ai
veya
g
t X   aiti
1   ai
13
Efektif Koruma Oranı
 Efektif koruma oranı, bir tarifenin (veya diğer ticaret
politikası önlemlerinin) ne ölçüde koruma sağladığının
ölçüsüdür.
 Ticaret politikası değiştiğinde (Ticaret politikası nedeniyle fiyatlar
değiştiğinde), endüstrideki firmaların üretim sürecine ilave ettikleri
değerdeki değişmeyi gösterir.
 Efektif koruma oranı, tarife oranlarından farklılaşır. Çünkü
tarife, korunan sektör dışındaki sektörleri de etkiler. Bir
başka deyişle, fiyatlar ve korunan sektördeki katma
değer üzerinde dolaylı etkiler meydana getirir.
14
Efektif Koruma Oranı (devam)
 Örneğin, otomobilin dünya piyasasında 8.000$’a
satıldığını; otomobili üretmek için kullanılan üretim
faktörlerinin değerinin ise 6.000$ olduğunu varsayalım.
 Bu üretim sürecindeki katma değer:
8.000$ – 6,000$.
 Ülkenin ithal edilen otomobil için %25 tarife
uyguladığını ve bu nedenle fiyatın 8.000$’dan
10.000$’a çıktığını varsayalım.
15
Efektif Koruma Oranı (devam)
 Yerli otomobil üreticileri açısından efektif koruma oranı,
katma değerdeki değişim kadar olacaktır:
($4,000 – $2,000)/$2,000 = 100%
 Bu örnekte, efektif koruma oranı, tarife oranından
büyüktür.
16
Tarife Dışı Önlemler
Neden Tarife Dışı Önlem?
Tarifelerden farkı
Tarife dışı önlemlerin ekonomik etkileri
WTO ve tarife dışı önlemler
17
Tarife Dışı Önlemler
Miktar Kısıtlamaları
Mali Nitelikli Tarife Dışı Önlemler
Ticarette İdari ve Teknik Engeller
18
Miktar Kısıtlamaları
 İthalat Yasakları (import prohibitions)
 Ambargo (embargo)
 Kota (quotas)
 Tarife Kotaları (tariff quotas)
 Gönüllü İhracat Kısıtlamaları (voluntary export restrictions)
 Pazar Payını Düzenleme anlaşmaları (orderly marketing agreements)
19
İthalat Kotası
 İthal edilmesi muhtemel malların miktarına konan
sınırlamadır.
 Bu kısıtlama, çoğunlukla, lisans veya kota hakları ile
güçlendirilir.
 Kota uygulamak, ithalat fiyatını yükseltir. Çünkü yerli
tüketicilerin talebi ithalat arz miktarını aşacaktır.
20
İthalat Kotası (devam)
 İthalatı kısıtlamak üzere tarife yerine kota
uygulandığında, hükümet de herhangi bir gelir elde
edemez.
 Bunun yerine, yükselen fiyatlar kota lisans haklarını ellerinde
bulunduranlara kazanç sağlar.
 Bu ilave gelirlere kota rantı adı verilir.
21
ABD’nin Şeker İthalatına Kota Koymasının Etkileri
(Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012))
Arz
ABD piyasasındaki fiyat
Dünya fiyatı
Talep
Milyon ton
Tüketicinin kaybı (a+b+c+d)
Üreticinin kazancı (a)
Kota rantı (c)
22
İthalat Kotası ile Korunan Monopolcü
(Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012))
İthalat
23
Tarife ve Kotanın Karşılaştırılması
(Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012))
İthalat
24
Gönüllü İhracat Kısıtlamaları
 Gönüllü ihracat kısıtlaması, ithalat kotası gibi işler. Ancak,
bu kotayı ithalatçı ülke değil ihracatçı ülke koymaktadır.
 Bu kısıtlamalar çoğu kez ithalatçı ülke tarafından rica
edilir.
 Bu politikanın kârları veya rantları, dış hükümetlere veya
dış üreticilere gider.
 Fiyatlar artsa da sınırlı bir miktarda satış yapılır.
25
Mali Nitelikli Önlemler
 Üretim Sübvansiyonları (production subsidies)
 İhracat Sübvansiyonları (export subsidies)
 Anti-damping Vergisi (anti-dumping duties)
 Telafi Edici Vergiler (countervailing duties)
 Değişken Nitelikli Vergiler (veriable tax)
 Ayırımcı Devlet Satın Alımları (discriminatory
government procurement)
26
İhracat Sübvansiyonu
 İhracat sübvansiyonu da spesifik veya ad valorem
olabilir:
 Spesifik sübvansiyon ihracat birimi başına yapılan ödemedir.
 Ad valorem sübvansiyon ihracat değerinin belirli bir oranı
şeklinde yapılan ödemedir.
 İhracat sübvansiyonu, ihracatçı ülkede fiyatı artırır,
tüketici fazlası azalır (tüketicilerin durumu kötüleşir) ve
üretici fazlasını artırır (üreticilerin durumu iyileşir).
27
İhracat Sübvansiyonu (devam)
 Ayrıca, hükümet geliri ödeme yapılması nedeniyle azalır:
s XS* kadar ihracat sübvansiyonu ödenir.
 İhracat sübvansiyonu ithalatçı ülkenin ödediği fiyatı
düşürür: PS* = PS – s.
 Tarifenin tersine, ihracat sübvansiyonu, dünya
piyasalarında ihracat fiyatını düşürerek, ticaret hadlerini
kötüleştirir.
28
İhracat Sübvansiyonun Etkisi (Krugman, Obstfeld ve
Melitz (2012))
Sübvansiyon
İhracat
Üreticinin kazancı (a+b+c)
Tüketicinin kaybı (a+b)
Hükümet sübvansiyonun maliyeti (b+c+d+e+f+g)
29
İhracat Sübvansiyonu (devam)
 İhracat sübvansiyonu ulusal refaha zarar verir.
 b ve d üçgenleri etkinlik kaybını gösterir.
 İhracat sübvansiyonu üretim ve tüketim kararlarını saptırır: Piyasa
sonucuna kıyasla, üreticiler çok fazla üretir; tüketiciler ise
tüketimlerini çok fazla kısarlar.
 b + c + d + f + g alanı hükümetin ödediği sübvansiyonun
maliyetini temsil etmektedir.
 İhracat fiyatı düştüğü için, ticaret hadleri düşer.
30
Avrupa’da İhracat Sübvansiyonu
 AB’nin Ortak Tarım Politikası, tarımsal mallara yüksek fiyatlar
uygulanmasını ve üretim fazlası olan ihracatın sübvanse
edilmesini gerektirmektedir.
 Sübvanse edilen ihracat, tarımsal ürünlerin dünya fiyatlarını düşürür.
 Bu politikanın Avrupalı vergi mükelleflerine maliyeti, 2007’de
faydalarına kıyasla yaklaşık olarak 30 Milyar Dolar fazladır.
 Fakat AB, çiftçilere AB fiyatlarının ve üretimin düşmesine yardımcı
olmak için, üretim miktarından bağımsız olarak doğrudan ödeme
almalarını önermiştir.
Avrupa’nın Ortak Tarım Programı (Krugman,
Obstfeld ve Melitz (2012))
31
Destekleme fiyatı
İthalatsız AB fiyatı
Dünya fiyatı
İhracat
Hükümet sübvansiyonunun maliyeti
32
İdari ve Teknik Engeller
İdari Nitelikli Engeller (Administrative Barriers
to Trade)
* Gümrüklerdeki değerleme prosedürleri
(custom valuation procedure)
* İthalatın gözetimi (import surveillance)
* İthalat lisansı (import license)
* Menşe kuralları (rule of origins)
* Sevk öncesi inceleme (pre-shipment
inspection)
33
İdari ve Teknik Engeller
 Teknik engeller
* teknik düzenlemeler (regulations)
* standartlar (standarts)
34
Diğer Ticaret Politikası Araçları
 Bağlı Ticaret Yöntemleri
 Serbest Bölgeler
 Dış Ticaret Sermaye Şirketleri/Sektörel Dış Ticaret Şirketleri
 Yurt İçi Katkı Zorunluluğu
 Yabancı Sermaye
 Döviz Kuru Politikası
35
Yurt İçi Katkı Zorunluluğu
 Yurt içi katkı zorunluluğu, nihai malın belirli bir bölümünün
yurt içinde üretilmesini gerektiren bir düzenlemedir.
 Malın değerinin (iç ülkedeki üretimin katma değeri)
minimum bir kısmını gösterecek şekilde değer üzerinden
tanımlanabileceği gibi fiziksel miktar olarak da
tanımlanabilir.
36
Yurt İçi Katkı Zorunluluğu (devam)
 Girdilerin yerel üreticileri açısından, yurt içi katkı
zorunluluğu, ithalat kotası gibi bir koruma sağlar.
 Yerli girdi kullanmak zorunda olan firmalar
açısından, gereklilik ithalat üzerinde katı bir kısıtlama
değildir. Firmaların daha fazla yerli girdi kullanmaları
halinde daha fazla ithalat yapmalarına olanak
sağlar.
37
Yurt İçi Katkı Zorunluluğu (devam)
 Yurt içi katkı zorunluluğu ne tarifede olduğu gibi bir
hükümet geliri sağlar ne de kota rantı.
 Bunun yerine, yerli mallar ile ithalat fiyatı arasındaki
fark, nihai ürünün fiyatına ortalama olarak yansır ve
tüketicilerce ödenir.
38
Ticaret Politikasının Etkileri
 Her bir ticaret politikası uygulamasında, yerli ülkede fiyat
yükselişi söz konusu olur.
 Yerli üreticiler daha fazla arz eder ve kazanç elde eder.
 Yerli tüketicilerin talepleri azalır ve kaybederler.
 Yerli ülke, dünya fiyatlarını etkileme gücüne sahip bir büyük
ülke ise dünya fiyatı düşer.
 Tarife hükümet gelirlerini artırır; ihracat sübvansiyonları bu
gelirleri düşürür; ithalat kotası ise hükümet gelirini etkilemez.
 Tüm bu ticaret politikaları, üretim ve tüketimde sapmalara yol
açar.
39
Alternatif Ticaret Politikalarının Etkileri
(Krugman, Obstfeld ve Melitz (2012))
Tarife
İhracat
Sübvansiyonu
İthalat Kotası
Gönüllü İhracat
Kısıtlaması
Üretici Fazlası
Artar
Artar
Artar
Artar
Tüketici Fazlası
Azalır
Azalır
Azalır
Azalır
Hükümet Geliri
Artar
Azalır (hükümet
harcaması artar)
Değişmez (lisans
sahipleri rant geliri
elde eder)
Değişmez (dış
ülkeler rant
sağlar)
Ulusal Refah
Belirsiz (küçük ülke
için azalır)
Azalır
Belirsiz (küçük ülke
için azalır)
Azalır
Kaynakça
40
 Acar, Sadık, (2004), Uluslararası Reel Ticaret: Teori, Politika, Dokuz
Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir.
 Hoekman, Bernard ve Michel Kostecki, (1995), The Political
Economy of the World Trading System, From GATT to WTO, Oxford
University Press.
 Krugman, Paul, Maurice Obstfeld ve Marc Melitz, (2012),
International Economics: Theory and Policy , 9/E, Pearson.
 Seymen, Dilek, (2002), “Dış Ticarette Yeni Korumacı Eğilimler ve
Türk Dış Ticareti Açısından Değerlendirilmesi”, (Dan. Prof. Dr. Sadık
Acar), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:
4, Sayı: 4, Yıl: Ekim-Aralık 2002.
 Dünya Ticaret Örgütü’nün Resmi İnternet Sitesi: www.wto.org