Bölüm 48

Bölüm 48 - 49
Dış Ticaret Teorisi
ve
Dış Ticaret Politikaları
ÜLKELER ARASI TİCARETİN NEDENLERİ
• Ülkelerin kendi kendilerine yeterli olmamaları
- İklim ve doğal kaynak farklılıkları
Ör. Tropik meyvelerin tropik iklimde yetişmesi
veya petrol-altın gibi yer altı kaynaklarına
sahip olmak
- Gelişmişlik farklılıkları
• Bazı ülkelerin üretimde teknoloji ve fiyat
avantajlarının bulunması
Dış Ticarette Belirli Kavramlar
• İHRACAT – Dış Satım
• İTHALAT – Dış Alım
• Ticaret Fazlası - Bir ülkenin ihracatının
ithalatından fazla olma durumu
• Ticaret Açığı Bir ülkenin ithalatının ihracatından
fazla olma durumu
Dış Ticarette Temel Kavramlar
• Dış Ticaret Hadleri – Ticaret Fiyat Oranları
Net Dış Ticaret Haddi = (İhraç Fiyatlar/İthal Fiyatlar) x100
İhraç Ürünler – Genellikle düşük fiyatlı tarım ürünleri
İthal Ürünler – Genellikle fiyatı yüksek imalat sanayi ürünleri
• Gelişmiş Ülkeler teknolojik yenilikle elde ettikleri verimlilik
artışını güçlü sendikalar yoluyla ücretlere ve karlara aktarırken
fiyatları ucuzlatmazlar
• Gelişmekte olan ülkelerde ise güçlü sendikaların olmaması
verimlilik artışlarını fiyatlara yansıtıyor ve ticaret hadleri düşüyor
DIŞ TİCARET TEORİLERİ
1. Adam Smith’in Mutlak Üstünlük Teorisi (18.yy.)
2. David Ricardo’nun Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi
(19. yy.)
3. Hecksher-Ohlin’in Faktör Donanım Teorisi (1950ler)
4. Yeni Ticaret Teorileri (1960-2000)
4.1 Nitelikli İşgücü Teorisi
4.2 Teknoloji Açığı Teorisi
4.3 Ürün Dönem Hipotezi
4.4 Tercihlerde Benzerlik Teorisi
4.5 Ölçek Ekonomiler Teorisi
4.6 Monopolcü Rekabet Teorisi
Mutlak ve Karşılaştırmalı Üstünlük
• Mutlak Üstünlük - Bir ülke bir malın üretimini
diğer ülkelerin ayni malı üretirken kullandığından
daha az kaynak kullanarak üretebiliyorsa o ülke
diğer ülkelere göre mutlak üstünlüğe sahiptir.
• Mukayeseli Üstünlük Bir ülkenin diğer ülkelere
kıyasla bir malın üretimini diğer mallar cinsinden
daha düşük alternatif maliyetle üretilebildiği
durumdur.
Faktör Donanım Teorisi
• Her ülke elinde diğerlerine göre daha çok miktarda
bulunan üretim faktörünü (toprak, emek, sermaye)
kullanarak üretimi yapılan ürünlerin ihracatında
karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir.
Ör. Çin emek zengini bir ülke olduğundan emeği
yoğun kullanarak üretilen mallarda (örneğin
konfeksiyon) üstünlüğe sahiptir.
Japonya teknoloji-yoğun ürünlerde (elektronik)
karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olacaktır.
Nitelikli İşgücü Teorisi
• Faktör donatım teorisi ile benzerlikler
göstermektedir, ancak bu teoriye göre ülkeler
arasındaki farklılaşma sahip oldukları nitelikli
işgücü yönüyle ortaya çıkmaktadır.
• Faktör Donatım Teorisine benzerliği nedeniyle
Neo Faktör Donatım Teorisi de denmektedir.
Teknoloji Açığı Teorisi
• Yoğun Ar-Ge yatırımı yaparak yeni teknoloji
geliştiren ülkelerin avantajlar elde edeceği
üzerine dayanan bir teoridir.
• Yeni geliştirilen teknolojik buluşların patent
haklarıyla korunarak belirli bir süre firmalara ve
ülkelere tekel avantajı yaratması yanında
maliyet ve fiyat avantajları yarattığı
varsayılmaktadır.
Ürün Dönem Hipotezi
• Teknoloji açığı hipotezinin devamı niteliğindedir.
• Hipoteze göre yeni geliştirilen ürünler 5 aşamadan
geçerek ömrünü tamamlamaktadır:
• 1. aşamada ürün gelişmiş bir ülkede üretilmekte ve
sadece yurt içinde tüketilmektedir.
• 2. aşamada ürün diğer gelişmiş ülkelere de ihraç
edilmekte
• 3. aşamada ürün standart hale geldiğinden yurtdışında da
lisansla üretilmekte ve gelişmekte olan ülkelere de ihraç
edilmektedir.
• 4. aşamada ürünün ortaya çıktığı ülkede üretim durmakta
ve tüketim yurtdışından ithalat ile karşılanmakta
• 5. aşamada üretim ve ihracat gelişmekte olan ülkelere
kaymakta ve ihracat tüm dünyaya oralardan yapılmakta
Monopolcü Rekabet Teorisi
• Teori ülkeler arası ticareti tüketici tercihlerine
dayandırarak açıklar.
• Diğer teorilerden farklı olarak ülkelerin
herhangi bir mal üretiminde uzmanlaşmak
yerinde ayni üründen hem ihraç ettiklerini
hem de ithal ettiklerini ortaya koymaktadır.
• Ülkelerin ayni maldan hem ihracat hem de
ithalat yapmalarını markalaşmaya ve ürünlerin
bir birinden farklılaşmasına bağlanmaktadır.
Dış Ticarete Müdahale Nedenleri
Ülkeler hükümetler vasıtasıyla dış ticarete ekonomik
veya siyasi gerekçeler ile müdahale ederler. Bu
gerekçelerin en önemlileri:
1. Yerli sanayiyi korumak
2. İstihdamı artırmak
3. Ülkedeki döviz sıkıntısını azaltmak
4. Tüketici sağlığını korumak
5. İç piyasada tekelleşmeyi kırmak
6. Mütekabiliyet gereği belirli ülkelere yasaklama
Dış Ticaret Politika Araçları
• CIF – Maliyet – Sigorta-Navlun
• FOB – Yükleme Limanında Teslim
• Koruma Ekonominin bir sektörünün dış
rekabetten korunma uygulaması
• Gümrük Tarifesi - İthalat üzerine konan vergi
• Kota – İthalata getirilen miktar kısıtlaması
• Sübvansiyon- Hükümetin ihracatı teşvik etmek
için yerel firmalara yaptığı destek ödemeleri.
Gümrük Tarifleri
•
İthal edilen mallar üzerine giriş gümrüğünde uygulanan vergilerdir.
•
•
Gümrük tarifeleri iki şekilde olabilir:
i. Spesifik (belirli) gümrük tarifeleri: ithal edilecek mallardan birim
başına alınan belirli miktarlar.(örnek 72 ekran her TV için 200TL gibi)
ii. Ad valorem gümrük tarifeleri: gümrük tarifesi ithal edilen malın
değerinin belli bir yüzdesi olarak belirlenir.
(örnek: €10,000 değerindeki aracın gümrük tarifesi %40 ise, gümrük
vergisi €4,000 olacak)
•
•
İthal mallara vergi konmasının üç önemli nedeni:
•
- devletin vergiler sayesinde gelir sağlaması
•
- yerli üreticiyi koruma
•
- döviz giderlerini azaltma
İthalat Kotası
•
Devlet, belirli bir süre içinde ithal edilecek bazı
mallar için miktar veya değer olarak
sınırlandırmalar getirebilir, bu sınırlandırmalara
ithalat kotası denir.
Kotaların uygulanması farklı şekillerde olabilir:
• Global kota- ilk getiren kota hakkını kullanır
şeklinde kota dolana kadar dileyenin serbestçe
kotayı aşmayacak şekilde ithalat yapması
• Tahsisli ithalat kotası- Lisans bedeli ödeyerek
firmaların kota hakkı alması
İthalat Yasakları
•
Doğrudan bazı malların ithalatına izin
verilmemesidir. Bu uygulama özellikle
gelişmekte olan ülkelerde görülür. Dış ticareti
kısıtlayıcı politikalar içinde en olumsuz politika
Nedenleri:
• İthalat için döviz yetersizliği
• ithal ikamesi yoluyla yerli sanayinin korunması
çabası
Tarife Dışı Ticari Engeller
• Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları:
- Genellikle ürünlerle ilgili ulusal standartlar geliştirilerek ithal edilecek
malların bu standartları taşıması şartı aranır. Standartlara uymayan
malların ülkeye girişine izin verilmez.
• İdari ve Teknik Engeller yoluyla kısıtlamalar:
- Bütün ülkelerde, vatandaşların sağlık ve güvenliğini ya da çevreyi
korumak gibi amaçlarla, hükümetlerin çıkardıkları, çok sayıda idari
yönerge ve kural vardır. Söz konusu idari uygulamalar ilgili oldukları
ürünlerin dış ticaretini engelleyebilirler.
• Kamu Kurumlarının Satın Alma Politikaları: Yurt İçi Katkı
Zorunluluğu
• Yasalarla, kamu kurumları ve yerel yönetimlerin satın alacakları mallarda
belli miktar veya değerde yerli katkı bulunması zorunluluğu getirilir.
(Örneğin bir otobüsün %75 inin yerli parçalardan imal edilmiş olması veya
değerinin %75inin yerli üretim olması).
- Böylece yasa kapsamındaki kurumların ithal mal kullanması engellenmiş
olur.
• Bu düzenlemeler çoğu zaman dış ticareti engelleyen görünmez engeller
olarak adlandırılmaktadır.
EKONOMİK ENTEGRASYON SEVİYELERİ
• 1. Tercihli Ticarət Anlaşmaları (Preferential Trading Agreement)
– Anlaşmaya katılan ülkelerin tek taraflı veya karşılıklı olarak tarife
indirimleri uygulamasıdır.
• 2. Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Association)
– Bölge içi ortak (serbestleştirme), fakat bölge dışı serbest gümrük
politikası mevcuttur.
• 3. Gümrük Birliği (Customs Union)
– Birlik içinde ve dışında ortak gümrük politikası mevcuttur.
• 4. Ortak Pazar (Common Market)
– Gümrük birliği + birlik içinde üretim faktörlerinin de serbest hareketi
• 5. İktisadi Birlik (Economic Union)
– Ortak Pazar + ekonomik, mali ve para politikalaırnın kordinasyonu
• 6. Parasal Birlik (Monetary Union)
– Üye ülkelerin ulusal paraları arasında sabit kur ilişkisi kurulmasını
öngörmekte, bunun için de ulusal para ve maliye politikalarının
uyumlaştırılmasını amaçlamaktadır.
Gümrük Birliği
– Üyeler arası serbest ticaret ile dış dünyaya
yönelik Ortak Gümrük Tarife rejimi
– Ortak Gümrük Tarife rejimi – her üye ülke
kendi milli tarife rejimini zaman içerisinde
ortak tarife rejimi ile uyumlu hale getirmek
durumundadır.
– İthal ürünler birlik üyesi hangi ülkeden
giriş yaparlarsa yapsınlar aynı tarife ve dış
ticaret mevzuatına tabii olurlar.
Türkiye – AB Gümrük Birliği
• 1960 Ankara Anlaşması le başladı
• Yıllar içerisinde karşılıklı gümrük duvarları
indirildi
• 1994 yılında imzalanan Gümrük Birliği
Anlaşması ile tarım ürünleri hariç karşılıklı
gümrükler sıfırlandı (serbest dolaşım) diğer
ülkelere yönelik Ortak Gümrük Tarifesine
geçildi.