Elif KURT1 Taner ALTUN2 TELEVİZYON REKLAMLARININ

advertisement
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
Elif KURT1
Taner ALTUN 2
TELEVİZYON REKLAMLARININ İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNİN
BESLENME ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR
İNCELEME
Özet
Bu araştırmada, televizyon reklamları ile ilkokul 2. Sınıf öğrencilerinin beslenme
alışkanlıkları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu çalışma nitel
araştırma yaklaşımı çerçevesinde tasarlanmış olup, “görüşme tekniği” ile
araştırmanın verileri toplanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, 2013- 2014 eğitimöğretim yılında, Antalya ilinde öğrenim görmekte olan 10 ilkokul 2. Sınıf
öğrencisidir. Araştırmada, ilkokul öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları ile
televizyonda yayınlanan reklamlar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla
araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan “yarı yapılandırılmış mülâkat (görüşme)
formu” kullanılmıştır. Verilerin analizinde, “Sürekli Karşılaştırmalı Analiz
Metodu” kullanılmıştır. Elde edilen veriler öncelikle incelenmiş, daha sonra
benzerlikler ve farklılıklar gözetilerek sınıflandırılmıştır. Sınıflandırılan veriler
kodlanarak tablolar halinde gösterilmiştir. Tablolar mülakata katılan öğrencilerin
ifadelerinden alıntılarla desteklenmiştir. Araştırmanın sonunda öğrencilerin
tümünün gıda reklamlardan etkilendikleri görülmüştür. Öğrenciler reklamları
güzel, ilginç ve eğlenceli bulmaktadırlar. Bunun, öğrencilerin beslenme
alışkanlıkları üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Çikolata reklamları, öğrencilerin
dikkatini çeken reklamlardır. Reklam müzikleri, oyuncular ve animasyonlar
öğrencilerin ilgisini çekerek onları reklamları izlemeye yönlendirmektedir.
Anahtar Kelimeler: İlkokul Öğrencileri, Televizyon Reklamları, Reklamların
Etkileri, Beslenme.
1
2
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Türkçe Eğitimi ABD, Doktora Öğrencisi, elifkurt07@hotmail.com
Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sınıf Öğretmenliği ABD., taltun@ktu.edu.tr
Taner Altun – Elif Kurt
394
AN INVESTIGATON ON EFFECTS OF TELEVISION COMMERCIALS
ON PRIMARY SCHOOL STUDENTS’ EATING HABITS
Abstract
In this study, it is aimed to investigate the relationship between eating habits of the
second grade primary school students and television commercials. This study
designed within the qualitative research approach and interviewing technique was
used as data collection tool. The study group consists of ten second grade students
who attend a primary school in city of Antalya in 2013-2014 academic year. In the
study a “semi-structured interview form” which was prepared by the researchers
was used in order to determine the relationship between the eating habits of
primary school students and TV commercials. “Constant Comparison Method” was
used in data analysis. Obtained data were examined first, and then they were
classified by considering the similarities and the differences. Classified data were
given codes and illustrated in tables. The tables were supported by quotes of the
participated students’ expressions. At the end of the study it was seen that all the
students are being affected by the food commercials. Students find the commercials
attractive, interesting and funny. It can be said that it is effective on students’
eating habits. Chocolate commercials are advertisements that attract the attention
of students. Music, actors and animations in advertisements direct students’
attractions by drawing their interests.
Keywords: Primary School Students, TV Commercials, Effects of Advertisements,
Nutrition.
1. GİRİŞ
İnsanlar yaşamlarının her alanında çeşitli ürünlerin tanıtımı ve satışı amacıyla yapılmış
birçok reklamla karşılaşmaktadır. Reklam, kitleye yönelik, parayla yapılan; nihai amacı bilgi
vermek, tutum-eğilim geliştirmek, eyleme geçmeyi sağlamak (genellikle bir ürün ya da hizmeti
satın alma) olan bir iletişim olarak tanımlanmaktadır (Dutka, 2002: 46’dan akt: Karaçor, 2007:
6). TDK (Türk Dil Kurumu) tarafından da reklam: “Bir şeyi halka tanıtmak, beğendirmek ve
böylelikle sürümünü sağlamak için denenen her türlü yol” (TDK Güncel Türkçe Sözlük, URL1)
olarak tanımlanır.
İçinde bulunduğumuz iletişim çağında kitle iletişim araçlarının kullanımı çok yaygındır.
Özellikle televizyon her kesimden insana ulaşmakta ve bu izleyiciler üzerinde önemli etkilere
sebep olmaktadır. Televizyonun görsel-işitsel özelliği, çekicilik oranı ve algılanabilme
kolaylığının olması onu en etkin reklam medyası haline getirmiştir (Tayfur, 2006: 103). Bu
nedenle reklamcılar tarafından en fazla tercih edilen medya iletişim araçlarından bir tanesi
televizyondur. Televizyonun gerek bir kitle iletişim aracı olarak gördüğü yoğun ilgi gerekse de
bireylerin üzerinde sahip olduğu etki gücü, bir reklam ortamı olarak kullanılması sonucunu
beraberinde getirmiştir. İlk kez 1940’lı yıllarda bir reklam aracı olarak kullanılmaya başlayan
televizyon, gerek ses ve görüntüyü aynı anda iletebilmesini sağlayan teknik özellikleri gerekse
de milyonlarca kişiyi kendine bağlayan içeriksel nitelikleriyle reklamcılar açısından oldukça
cazip bir ortam olarak görülmüştür (Elden, 2009: 225). Reklamcılar televizyonun birçok
özelliğini kendileri açısından avantaj haline getirmiştir. Televizyon reklamcılığının kullandığı
imgeler ve mesajlar, ürünleri tüketen çok büyük sayıda insanların beklentilerini, düşlerini ve bir
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
395
Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
dereceye kadar korkularını içermektedir. Televizyon reklamlarının güçlü olmasının bir diğer
nedeni de televizyonun çalışma dışı zamana egemen olmasıdır (Tayfur, 2006:104).
Reklamcılar televizyon sayesinde birçok insana kolayca ulaşabilmektedir. Reklamlar
hedef kitlelerine ulaşmada çok çeşitli yollara başvurmakta ve hedef kitlelerinin çeşitli sosyoekonomik özelliklerini de dikkate alarak, yaratıcı iletiler aracılığıyla, ürün ve hizmetlere yönelik
talep yaratma ya da var olan talebi arttırma amacındadırlar (Yıldız ve Deneçli, 2013: 242). Yani
reklamların birincil amacı ticarî olarak kazancı arttıracak birtakım faaliyetleri başlatmaktır. “O
halde reklamın, bir pazarlama iletişimi öğesi olarak neler yapabileceğine göz gezdirmek
gerekecektir (Evans, 1998: 5’ten aktaran: Kocabaş, Elden ve Yurdakul, 2004: 60):
a. Tüketiciyi bir ürün ya da hizmet ile ilgili daha fazla bilgi edinmesi için teşvik ve
motive eder.
b. Tüketiciyi, bir ürünün nereden alınacağı, ürünün neler yapabileceği, ürünün
kullanıcıya/ satın alıcıya ne gibi faydalar sağlayabileceği konularında bilgilendirir.
c. Söz konusu markanın hâlâ aynı olduğunu, aynı faydaları sağlayacağını, markanın
güvenilir ve sağlam olduğunu hatırlatır, müşterinin güvenini tazeler.
d. Tüketiciyi malı denemeye hazırlar. Burada, çoğu kez reklamın içeriği tek bir satış
promosyonu etkinliğidir.
e. Tüketiciyi eğitmek ve bilgilendirmek işlevini yerine getirir.
f. Yeni bir marka imajı tasarlamak, bir marka imajını korumak, markanın arzu
edilmeyen imajını değiştirip yerine yenisini koymak, vb. işlevleri yerine getirir.
g. Bir şirketin kamuoyunda bıraktığı imajı tasarlamak, bunun yerleştirilmesi için
tüketiciye uygun mesajlar göndermek vb. işlevleri yerine getirir”
Reklamların, tüketiciler üzerinde bu amaçları gerçekleştirmek doğrultusunda, birçok
etkisi vardır. Her yaşta insan reklamları izleyerek hem yeni ürünlerin özelliklerini tanımakta
hem de bu ürünleri çeşitli değerlendirme imkânı bulmaktadır. Dilber ve Dilber (2013)’e göre,
reklamın ikna özelliği, yaratıcı ve uyarıcı etkiyi de beraberinde getirerek, reklamları üretim
sektörü adına karlı bir unsur haline dönüştürmektedir. “Reklamlar yoluyla tüketiciler ikna
edilerek davranışları değiştirilmeye de çalışılmaktadır. İknadan amaç ise durumların
değiştirilmesiyle davranışların değiştirilmesidir. İletişim mesajlarının bu yönde üç amacı
bulunmaktadır (Kağıtçıbaşı, 1988: 167’den aktaran: Karaçor, 2007: 15):
 Yeni bir tutum geliştirmek
 Var olan tutumun şiddetini arttırmak
 Var olan tutumu değiştirmektir”.
Bu amaçlarla kişilerin tutumunu değiştirmeye yönelik reklamlar, çocuklar üzerinde de
etkili olmaktadır. Asena (2009)’a göre 4 ile 12 yaş grubu çocuklar, sevdikleri şeylerle bir bağ
kurduklarından dolayı reklamcılar için önem arz eden tüketici müşterilerdir ve 2000 yılında 290
milyar dolar reklamlara harcama yapıldığı düşünüldüğünde çocukların reklamlardaki önemi bir
kez daha ortaya çıkmaktadır.
Çocuklar her yaşta reklamlardan etkilenebilir. Fakat bazı yaş gruplarının özellikleri
reklamdan etkilenmek için daha uygundur. Yapıcı (2006), Erken Çocukluk Dönemi’nin (0-8
yaş), gelişimin en hızlı olduğu dönem olduğunu; televizyonun ise, çocukların bu dönemde
ilgilerini çeken ve özellikle görselliğe hitap eden ilgi çekici bir uyarıcı olma niteliği gösterdiğini
ifade eder. Dikkatleri televizyon üzerinde yoğunlaşan çocuklar, televizyonda yayınlanmakta
olan bütün programları takip ettikleri gibi reklamları da seyretmektedirler. Ertunç (2011), kısa
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408
Taner Altun – Elif Kurt
396
süreli ve hareketli yapılarıyla reklamlar, çocukların dikkat ve algılarını yakalayarak zihinlerinde
tüketim arzusu ve marka imajının yerleşmesine yol açtığını, bugün çok büyük boyutlara ulaşan
reklam endüstrisi yetişkinler ve özellikle de çocuklar açısından tüketiminin sınırlarını
genişleterek, hedef kitle haline gelen çocuklara sahip çıkmakta ve onları satın alma davranışına
yönlendirdiğini belirtir.
Televizyon reklamları çocukların birçok alışkanlığını değiştirme eğilimindedir. Ateşoğlu
ve Türkkahraman (2009)’a göre, televizyon reklamları, çocukların ürünler ve markalar hakkında
bilgi vererek tüketici olarak sosyalleşmelerine katkıda bulunurken, gereksiz tüketime teşvik,
beslenme, sağlık, millî kültür ve ahlaki davranışlar açısından da olumsuz etkilerde
bulunabilmektedir. Arslan (2004), özellikle çocuklara yönelik olarak hazırlanan ve baş
döndürücü görsel ve işitsel efektlerle sergilenen reklamlar, çocukların tüketim dürtülerini
uyarıp, sahip olma duygularını harekete geçirdiğini, Bu durumun ise çocukların tüketim
eğilimlerini arttırdığını, deyim yerindeyse onları tüketim kölesi haline getirdiğini ifade eder ve
eğitim ve kültür düzeyleri ne olursa olsun bütün toplum kesimlerinden ailelerinin çocuklarının
televizyon reklamlarının böylesi acımasız darbelerinden paylarına düşeni aldığını belirtir.
Çocuklar reklam sektörü açısından önemli bireylerdir. Pembecioğlu (2006), çocukların
reklamcılar açısından çok değişik anlamlar taşıdığını ifade eder ve bu anlamları şu şekilde
sıralar:
a) Çocuk, yetişkinlere yönelik tüketimleri daha sevimli kılabilen bir varlıktır ve
yetişkinlere ulaşmak için bir köprü olarak görülmektedir.
b) Çocuk, yetişkinlerin çocuklara yönelik tüketimlerini yönlendirebilen bir varlıktır ve
sonuçta yetişkin harcamalarının çocuk merkezli olmasına neden olmaktadır.
c) Çocuk, çocuklara yönelik tüketimleri yönlendiren bir konumdadır.
d) Çocuk, çocuklara ve yetişkinlere yönelik tüketimleri yönlendirebilen, bireysel
harcama yetkisi olan gelecekteki üretim ve tüketim biçimlerini yönlendirebilecek bir
varlık olarak görülmektedir
Bu nedenlerden dolayı birçok reklam çocuklara yöneltilmektedir. Çünkü reklamcılar
açısından reklamların hedef kitlesi çok önemlidir ve çocuklar da avantajı bir hedef kitle
grubudur.
Televizyonda birçok ürüne ait reklam bulunmaktadır ve çocuklar bu reklamların tümünü
izlemektedir. Fakat çocuklar reklamları ilgi ve ihtiyaçlarına göre seçmekte ve
değerlendirmektedir. “Çocuklara yöneltilen reklamların çoğu gıda maddelerine ait reklamlardır.
Araştırmalar özellikle 8 yaş ve altındaki çocukların en çok bu reklamları sevdiklerini ortaya
koymuştur.” (Akan, 1995: 21’den aktaran: Karaca, Pekyaman ve Güney, 2007: 236). Çünkü
çocuklar, tadına bakıp test edebilecekleri yani somut olarak algılayabilecekleri ürünleri
televizyonda izlemekten hoşlanırlar. Karaca, Pekyaman ve Güney (2007), televizyonda
çoğunlukla çocukların kendi paraları ile alabilecekleri ürünlerin reklamının yapıldığını,
çocukların harçlıkları ile alabildikleri ürünlerin ise şekerleme, sakız, içecek, dondurma, bisküvi
ve ‘fastfood’lar olduğunu ifade etmektedir. Reklamları izleyip etkilenen çocukların alıp tükettiği
gıdalar onların beslenme alışkanlıklarında değişimlere neden olmaktadır. Çocuklar her şeye çok
çabuk inanmakta, cazip şekilde hazırlanmış reklamlardaki yiyecekleri de merak etmektedirler.
Çocukların sağlığı açısından yararlı yiyeceklerin reklamları çocukların beslenme alışkanlıklarını
olumlu etkiler. Fakat “…çocukların izlediği bir reklamın etkisi altında bildiği beslenme
kurallarını izlemekten vazgeçtiği de unutulmamalıdır. Çünkü düşünsel yapılarının henüz tam
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
397
Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
gelişmemiş olduğu aşamada, reklamların etkisi çocuklar için yönlendirici rol oynamaktadır
(Kapferer, 1991’den aktaran: Şener, 2010: 160).
Reklamların çocuklar üzerindeki etkisi yalnızca gıda maddelerini satın alma ve onları
tüketme alışkanlığı kazandırma ile ilgili değildir. Öte yandan çocuğun, saatler boyunca ekran
karşısında hareketsiz kalması da, yine çocukların fizyolojik gelişimlerinin sağlıklı bir
doğrultuda gerçekleşmesini engellemektedir. Bu aşırı hareketsizliğe ve yetersiz spor
etkinliklerine, dengeli ve sağlıklı olmayan beslenme alışkanlıkları da eklenince bir takım fiziki
gelişme bozuklukları; kas, sinir ve iskelet sistemlerinde, söz konusu nedenlere dayalı bir takım
işlev ve gelişim bozuklukları sıklıkla ortaya çıkabilmektedir. Özellikle Amerika Birleşik
Devletlerinde ve bazı batı Avrupa ülkelerinde, diğer bazı etkenlerin yanı sıra yukarıdaki
nedenlerle yakından ilişkili olarak ortaya çıkan ve “obesity” olarak adlandırılan “aşırı
şişmanlık” rahatsızlığı, çocuklara yönelik olarak toplumun genelini tehdit eden bir sosyal
hastalık boyutlarına ulaşmıştır (Arslan, 2004: 3). Bu ve bunun gibi nedenler reklamların çocuk
ve gelişimi üzerinde birçok olumsuz etkisinin de olduğunu vurgulamaktadır.
1.1. Araştırmanın Amacı:
Bu araştırmanın genel amacı, televizyon reklamları ile ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin
beslenme alışkanlıkları arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır.
Bu ana amaç çerçevesinde aşağıdaki alt amaçlara cevap aranmıştır:
1. Öğrencilerin reklamları sevme nedenleri nelerdir?
2. Öğrenciler reklamları neden ilginç bulmaktadırlar?
3. Öğrencilerin izledikleri reklam türleri nelerdir?
4. Öğrencilerin okuldaki beslenmelerinde reklamların nasıl bir etkisi vardır?
5. Öğrenciler reklamların etkisiyle alışveriş yapmakta mıdır?
6. Öğrencilerin beslenme alışkanlığı üzerinde hangi reklamlar daha etkilidir?
7. Öğrenciler reklamların etkisiyle hangi tür ürünleri tüketmeye yönelmektedirler?
1.2. Araştırmanın Önemi
Hızlı bir şekilde gelişen teknoloji ile birlikte kitle iletişim araçlarının, özellikle
televizyonun yaygınlaştığı herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Çocuklar tarafından da sıkça
izlenen televizyonlarda yayınlanan reklamların, tüketiciler üzerinde olumlu-olumsuz birçok
etkisi bulunmaktadır. Televizyon izlemek, bir taraftan kalori değeri yüksek ancak besleyici
değeri zayıf besinleri tanıtarak diğer taraftan televizyon karşısında çocuğun hareketsiz
kalmasına ve sürekli izleme sonucu beynin bağlantı sal gelişimini zayıflatmasına neden olarak
çocukların fiziksel gelişimini olumsuz yönde etkileyen içeriğe sahiptir. Türkiye’de yapılan bir
araştırma, annelerin % 95’inin çocuklarına televizyonda reklam edilen çerez, yiyecek ve
içecekleri aldıklarını ortaya koymaktadır “(Yörükoğlu, 2000: 98”den aktaran Şentürk ve Turğut,
2011: 64).
Bu araştırma, ilkokulda öğrenim görmekte olan öğrencilerin beslenme alışkanlıkları ile
televizyon reklamları arasındaki ilişkiyi belirlemek ve değerlendirmek açısından önem
taşımaktadır. Araştırmadan elde edilen veriler, reklamcılar, öğretmenler ve veliler açısından
yararlı olacaktır. Ayrıca araştırma verileri, aynı alanda yapılacak olan diğer çalışmalara da ışık
tutabilir.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408
Taner Altun – Elif Kurt
398
2. YÖNTEM
2.1.Araştırmanın Modeli
Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çakıcı (2007), nitel araştırmayı,
dünyanın sosyal yönü ile ilgilenen, araştırma problemini ya da fenomenleri kendi doğal
ortamında çok metotlu olarak ele alan, çok yönlü veri elde etmeyi amaçlayan, amaç temelli
örnekleme yöntemlerini kullanan, gözlem ve görüşme metotlarını yaygın olarak kullanan,
araştırma problemine yorumlayıcı yaklaşımı benimseyen, insanların yargı, tutum, algılarını
ortaya koyan ve böylece konuyu derinlemesine incelemeyi sağlayan bir yöntem olarak tanımlar.
Araştırmada, nitel yaklaşımlardan biri olan özel durum çalışması yöntemi kullanılmıştır.
“Nitel durum çalışmasının en temel özelliği bir ya da birkaç durumun derinliğine
araştırılmasıdır. Yani bir duruma ilişkin etkenler (ortam, bireyler, olaylar, süreçler, vb.)
bütüncül bir yaklaşımla araştırılır ve ilgili durumu nasıl etkiledikleri ve ilgili durumdan nasıl
etkilendiklerine odaklanılır” (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 77).
Bu çalışmada da nitel araştırma yöntemlerinden biri olan “görüşme tekniği”
kullanılmıştır. Görüşmeyi, “önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve
yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci” (s. 7) olarak tanımlamıştır
(Stewart ve Cash 1985’ten aktaran: Yıldırım ve Şimşek, 2011: 120).
2.2. Çalışma Grubu
Bu araştırmanın çalışma grubu, 2013- 2014 Eğitim- Öğretim Yılı güz döneminde,
Antalya ilinde bulunan bir ilkokulda öğrenim görmekte olan 10ilkokul 2. sınıf öğrencisidir.
Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin seçimi için sınıf öğretmenleri ile görüşülmüş, sorulara
cevap verebilecek nitelikteki öğrenciler ile mülakat yapılmıştır. Çalışma grubunda bulunan
toplam 10 öğrencinin 5’i kız, 5’ierkektir.
Araştırmanın yapılmış olduğu okul, 1985-1986 Eğitim- Öğretim yılında açılmıştır. 20132014 Eğitim- Öğretim yılında okul bünyesinde toplam 43 öğretmen ve 1230 öğrenci
bulunmaktadır. İdari kadroda ise 1 müdür ve 2 müdür yardımcısı vardır.
2.3. Verilerin Toplanması
Araştırmada, ilkokul öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları ile televizyonda yayınlanan
reklamlar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmış olan “yarı
yapılandırılmış mülâkat (görüşme) formu” kullanılmıştır. Görüşme formuna son şekli
verilmeden önce uzman görüşleri alınmıştır. Ayrıca formun güvenirliği açısından iki öğrenci ile
ön görüşme yapılmış, formdaki sorular açıklık ve anlaşılırlık açısından sınanmıştır.
Mülakat formu 2 bölüm, 19 maddeden oluşmaktadır. Formun ilk bölümünde, öğrencilere
ve ailelerine ait kişisel bilgilerin elde edilmesine yönelik 7 madde bulunmaktadır. İkinci
bölümde ise öğrencilerin reklamlara yönelik tutumlarına ve bu tutumların beslenme
alışkanlığını etkileme düzeyinin belirlenmesi amacıyla hazırlanmış 13 maddeye yer verilmiştir.
Mülakatlar yüz yüze yapılmıştır. Görüşme sırasında yazılı notlar alınmıştır.
2.4. Verilerin Analizi
Verilerin analizinde, “Sürekli Karşılaştırmalı Analiz Metodu” kullanılmıştır. “Genel bir
anlatımla sürekli karşılaştırmalı veri analizi, incelenen verilerin tümevarım kategori şeklinde
kodlanması ve aynı zamanda incelenmekte olan verilerle sürekli olarak karşılaştırılması işlemini
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
399
Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
kapsamaktadır. Bu karşılaştırma işleminde, benzerlikler gösteren ya da benzer anlamları içeren
veriler kalmadığında, yeni bir kategori oluşturulur. Bu süreçte ilk oluşturulan kategorilerin,
verileri tam yansıtmadığı ya da araştırılan konuyu tam yansıtmadığı gerekçesiyle, değiştirilmesi
ya da çıkarılması söz konusudur” (Ekiz, 2009: 91). Bu çerçevede elde edilen veriler öncelikle
incelenmiş, daha sonra benzerlikler ve farklılıklar gözetilerek sınıflandırılmıştır. Sınıflandırılan
veriler kodlanarak tablolar halinde gösterilmiştir. Tablolar mülakata katılan öğrencilerin birebir
ifadelerinden alıntılarla desteklenmiştir. Analiz sonucunda elde edilen bulgular ilgili literatürden
de yararlanılarak yorumlanmıştır.
3.BULGULAR ve YORUMLAR
Bu bölümde, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiş olan verilerin
analizine ve bulgulara yer verilmiştir.
3.1. Çalışma Grubu Hakkında Demografik Bilgiler
Araştırma sürecinde öncelikle katılımcılara bazı demografik özellikleri belirlemek amaçlı
sorular yöneltilmiştir. Tablo 1’de Araştırmaya mülakat yoluyla katılan öğrencilerin cinsiyeti,
baba işi/ eğitim düzeyi, anne işi/ eğitim düzeyi, evdeki televizyon sayısı, günlük televizyon
izleme süresi, harçlık alma durumu ve harçlık miktarı ile ilgili ön bilgiler sunulmuştur.
Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğrenciler ile İlgili Ön Bilgiler
Öğrenc
i
Kodu
Cinsiyet
Baba İşi/
Eğitim
Düzeyi
Anne İşi/
Eğitim Düzeyi
Günlük
TV
İzleme
Süresi
Harçlı
k
Alıyor
Mu?
Harçlı
k
Miktar
ı
Ev Hanımı/
İlköğretim
3
3 Saat
Haftada
2 gün
2 TL
Ev Hanımı/
İlköğretim
1
2 Saat
Hayır
Evdeki
TV Sayısı
Ö1
E
Ö2
K
Satış
Sorumlusu/
Lisans
Tekniker/
Lisans
Ö3
E
Öğretmen/
Lisans
Ev Hanımı/
Lise
1
1 Saat
Evet
1 TL
Ö4
E
Malî Müşavir/
Yüksek Lisans
Ev Hanımı/
Lisans
1
3 Saat
Haftada
1 gün
3 TL
Ö5
K
2 Saat
Bazen
1 TL
K
1
30 Dk.
Hayır
Ö7
E
1
2 Saat
Evet
2TL
Ö8
K
1
2 Saat
Evet
1TL
Ö9
K
1
30 Dk.
Hayır
Ö10
E
Ev Hanımı/
İlköğretim
Ev Hanımı/
İlköğretim
Ev Hanımı/
Lise
Ev Hanımı/
İlköğretim
Ev Hanımı/
İlköğretim
Ev Hanımı/
Lise
2
Ö6
İşçi/
İlköğretim
Esnaf/
Lise
Esnaf/
Lise
İşçi/
Lise
Memur/
Lise
İşçi/
Lise
1
2 Saat
Bazen
-
-
1TL
Görüldüğü gibi araştırmaya katılan 5 kız 5 erkek toplam 10 öğrencinin tamamının annesi
ev hanımıdır. Annelerin eğitim düzeyinin ilköğretim ağırlıklı olduğu görülmektedir. Yalnızca
bir anne lisans mezunudur. Babaların eğitim düzeyi ise ilköğretim ve yüksek lisans arasında
değişmektedir. Araştırmaya katılan 10 öğrenciden 5’inin babası lise mezunudur.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408
Taner Altun – Elif Kurt
400
Görüşme yapılan 10 öğrencinin 8’inin evinde bir adet televizyon bulunmaktadır. Yalnızca
bir öğrencinin evinde 2, bir öğrencinin evinde ise 3 adet televizyon bulunmaktadır.
Öğrencilerin televizyon izleme süreleri en az yarım saat en fazla 3 saattir.10 öğrenciden
5’i günlük 2 saat televizyon izlemektedir.
Öğrencilerden 3 tanesi harçlık almadığını, 4 tanesi bazen aldığını, 3 tanesi de sürekli
aldığını ifade etmiştir.
3.2. Çocukların Reklamlardan Hoşlanma Nedenleri
Araştırma kapsamında yürütülen birebir görüşmelerde öncelikle katılımcı çocuklara genel
olarak televizyon reklamlarına karşı tutumlarını irdelemek amacıyla reklam izlemeyi sevip
sevmedikleri yönünde sorular yöneltilmiştir. Öğrencilerin cevapları şematize edilerek Şekil-1’de
gösterilmektedir.
Ö10:
Güzeller,
hoşuma
gidiyorlar.
Ö1: Çok
eğlenceli
ve ilginç
Ö2: İlgimi
çekiyor.
Ö9: Çok
ilginç
oluyorlar.
Ö3: Çok
güzeller.
Reklamları
seviyorum
çünkü...
Ö8:
Hoşuma
gidiyor.
Ö4: Güzel
buluyorum.
Ö7:
Hoşuma
gidiyor.
Ö6:
İhtiyaçlarımı
zı gösteriyor.
Ö5:
Komik
oluyorlar.
Şekil 1. Öğrencilerin Reklamları Sevme Nedenleri
Şekil 1’dende anlaşılacağı gibi mülakata katılan tüm öğrenciler reklamları severek
izlemektedirler.
Kendilerine yöneltilen “Reklamları izlemeyi seviyor musun? Neden?” sorusuna Ö6:
“Reklamları izlemeyi çok seviyorum. Çünkü bizim ihtiyaçlarımızı gösteriyor. Bizim
alacaklarımızı gösteriyor.”cevabını vererek reklamların ihtiyaçları karşılama işlevine vurgu
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
401
Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
yapmıştır.Ö9: “Seviyorum. Çünkü bazıları çok ilginç oluyor. İlginç olanları daha çok
seviyorum. Cevabıyla reklamların ilgi çekici olduğunu belirtirken Ö10: “ Evet. Hoşuma gidiyor
güzel reklamları izlemek…”reklamları hoşça vakit geçirmek için izlediğini ifade etmiştir.
Şekil 1’deöğrencilerin reklamları güzel, komik ve ilginç buldukları ve reklamlardan
hoşlandıkları görülmektedir. Bu durumun, reklamların çocukların seviyesine göre
tasarlanmasıyla ilgili olduğu söylenebilir. Diğer yandan, reklamlarda kullanılan renk, ses,
hareket ve animasyonlarda çocuk ilgileri ve ihtiyaçları dikkate alındığında ve tasarım ilke ve
tekniklerine uyulduğunda görüldüğü gibi çocukların ilgileri ve dikkatleri reklamlara kolaylıkla
yönlendirilebilmektedir.
3.3. Çocukların Reklamlara İlgi Duyma Nedenleri
Araştırmada önceki bölümün devamı olarak öğrencilerin reklamları sevmelerine neden
olan faktörlerin neler olduğunu ortaya çıkarmak amacıyla yöneltilen açık uçlu soruya öğrenciler
hemen hemen benzer cevaplar vermişlerdir. Soruya verilen cevaplar, Tablo 2’de
özetlenmektedir.
Tablo 2. Öğrencilerin Reklamları İlginç Bulmalarını Dayandırdığı Temeller
Öğrenci
Kodu
Ö1
Ö2
Ö3
Ö4
Ö5
Ö6
Ö7
Ö8
Ö9
Ö10
Görüşler
Müzik ve animasyon
Renk ve müzik
Oyuncular, müzik, eğlence, animasyon
Müzik, merak unsuru ve animasyon
Müzik ve oyuncular
Müzik, ses, ilginç görüntü ve oyuncular
Müzik ve oyuncular
Eğlence ve müzik
Oyuncular
Eğlence ve oyuncular
Tablo 2’de görüldüğü gibi8 öğrenci reklamların müzik boyutunu, 6 öğrenci oyuncuları, 3
öğrenci eğlenceyi, 3 öğrenci animasyonları, 1 öğrenci renkleri, 1 öğrenci ses ve görüntüyü ilginç
bulurken, 1 öğrenci de merak unsuruna dikkat çekmiştir.
Reklamların müziklerini ilginç bulan Ö7: “… Şarkıları çok güzel, reklamdakiler şarkı
söylüyorlar, oynuyorlar, hoşuma gidiyor…”şeklinde görüş bildirirkenÖ8: “… Komik
oynuyorlar, çok eğlenceli oluyor bir de müzikleri çok güzel ve çok eğlenceli…” müziğin
yanında eğlence unsuruna da dikkat çekmiştir.
Ö3 reklamların animasyonlarını ilginç bulduğunu söylemiş, bunu: Ö3: “ …Çikolata
reklamında inek çikolataları şişiriyor, çok komik. İnsanlar eğleniyor, dans ediyor, benim de çok
hoşuma gidiyor…” şeklinde ifade etmiştir:
Oyunculuğa dikkat çeken Ö5 ise şunları söylemiştir:Ö5: “Oyuncuları ilgimi çekiyor,
çocukların oynadığı reklamları daha çok seviyorum. Kendimi onların yerine koymak
isterdim…”
Tablo 2, reklamların hareketli, müzikli, ilginç, animasyonlu ve merak unsuruyla
süslenmiş olmasının çocukların dikkatini çektiğini göstermektedir. Bu öğrencilerin oyun çağını
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408
Taner Altun – Elif Kurt
402
yeni geçmiş olmalarına bağlanabilir. Reklamların renkli ve çekici özellikleri merak duygusunu
arttırarak öğrencileri kendine çekmektedir. Öğrenciler, bu reklamlardan etkilenerek reklamı
yapılan ürünü merak etmekte ve o ürünü almaya yönlenmektedir. Bu durum, öğrencilerin
tüketim alışkanlıklarını reklamların etkilediğini göstermektedir. Çeşitli reklamların etkisiyle
tüketim alışkanlığı edinen öğrencilerin beslenmeleri de bu doğrultunda olmaktadır. Kısaca, gıda
reklamları da çocukların ilgisini çekmekte ve onların beslenme alışkanlığını değiştirmektedir.
3.4. İzlenen Reklam Türleri
Araştırmada öğrencilere hangi ürünlere yönelik reklamları daha çok beğendikleri
yönünde bir soru yöneltilmiştir. Özellikle yiyecek ve içeceklerle ilgili en çok hangi ürünlerin
reklamlarını daha fazla beğendiklerine yönelik cevaplardan elde edilen kategoriler Tablo 3’te
kodlanarak ifade edilmiştir.
Tablo 3.Öğrencilerin En Fazla İzlediği Reklam Türleri
Öğrenci
Kodu
Çikolata
Dondurma
Bisküvi
Meşrubat
Ö1
Ö2
X
Ö3
X
Ö4
X
Ö5
X
Ö6
Ö7
Et ürünleri
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ö8
X
X
Ö9
Ö10
Süt/Ayran
X
X
X
X
X
Tablo 3’e bakıldığında, 6 öğrencinin çikolata, 5 öğrencinin bisküvi, 4 öğrencinin
dondurma, yine 4 öğrencinin meşrubat, 3 öğrencinin et ürünleri, 2 öğrencinin ise süt/ ayran
reklamlarını sık olarak izlediği görülmektedir. Öğrenciler genellikle bunların nedenini
reklamların ilginç olmasına ve bu besinleri sevmelerine bağlamışlardır.
Çikolata, bisküvi ve kola reklamlarını izleyen Ö4: “En çok çikolata reklamlarını
seviyorum, çikolatayı çok seviyorum çünkü. X çikolatasının reklamı çok güzel. Bazen bisküvi
reklamları da hoşuma gidiyor. Bir de kola reklamlarını hep izliyorum. Diyerek bu reklamları
sevdiğini ve aynı reklamların hoşuna gittiğini ifade etmiştir.
Reklamlardaki yiyeceklerin tadını merak ettiğini belirten üç öğrenciden,Ö5:“X
çikolatasının reklamını çok seviyorum, her çıktığında izliyorum, çünkü tadını merak
ediyorum.”,Ö8: “Sucuk reklamlarını ve dondurma reklamlarımı hep izliyorum. Televizyonda
görünce canım çekiyor, tadını düşünüyorum, tadını merak ediyorum.”. Ö10: “Çikolata,
bisküviler, dondurma bir de sucuk reklamlarını seviyorum. Mesela sucuk reklamının sanki
kokusunu duyuyorum. İfadeleriyle görüşlerini açıklamışlardır.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
403
Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
Reklamlar, öğrencilerin zaten sevdikleri yiyecekleri farklı açılardan tanıtmakta, bu
şekilde öğrencilerin dikkatini çekmektedir. Özellikle yiyecek ve içecek reklamlarını izleyen
öğrencilerde reklamda tanıtılan gıdanın tadına bakma isteği uyanmaktadır. Bu da öğrencileri
reklamlardaki yiyecekleri almaya yönlendirmektedir.
3.5. Reklamların Ürün Tercihlerine Etkisi
Tablo 4’te öğrencilerin reklamlardan etkilenerek yiyecek alma durumları ile reklamların
etkisiyle aldıkları yiyecek ve içeceklerin yararlı-zararlı olma durumlarına yer verilmiştir.
Tablo 4. Reklamlardan Etkilenerek Alınan Besin Türleri
Reklamlarda
Reklamlarda
Yararlı Besinlerin
Gördüğü
Hiç Görmediği
(Süt/Yoğurt/Peynir)
Öğrenci Yiyecekleri
Yiyecekleri
Reklamlarından
Kodu
Merak Edip
Alıyor mu?
Etkileniyor mu?
Alıyor Mu?
Ö1
Ö2
Ö3
Ö4
Ö5
Ö6
Ö7
Ö8
Ö9
Ö10
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Zararlı
Besinlerin
(Hamburger/
Kola/Cips)
Reklamlarından
Etkileniyor mu?
Evet
Evet
Hayır
Evet
Evet
Evet
Hayır
Evet
Evet
Hayır
Tablo 4’te görüldüğü gibi, öğrencilerin tamamı reklamlarda gördükleri yiyecekleri satın
aldıklarını ifade etmiştir. Reklamlarda görmediği yiyeceği tercih eden öğrenci yoktur.
Reklamlarda daha önce görmediği yiyecekleri tercih etmeyenÖ2, bu görüşünü şu şekilde
ifade etmiştir. Ö2:“Reklamlarda hiç görmediğim yiyecekleri almak istemem. Çünkü içinde ne
olduğunu bilmiyorum.”
Reklamlarda daha önceden gördüğü yiyecekleri satın almayı tercih eden Ö3: “Reklamda
gördüğüm yiyecekleri alırım çünkü onları iyi tanıyorum.”, Ö6: “Televizyonda gördüğüm şeyleri
tercih ediyorum. Reklamını görünce yemiş gibi oluyorum. Tadını sanki biliyorum. Onun için
alıyorum. Şeklinde görüş bildirmiştir.
Yine bütün öğrenciler, yararlı besinler olan süt ve süt ürünleri reklamlarını beğendiklerini
ve reklamlarda gördükleri bu ürünleri almayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Ö8 ve Ö1’in bu
konudaki görüşleri şu şekildedir:Ö8: “Süt reklamları hoşuma gidiyor. Çikolatalı süt
reklamındaki oyuncakları çok seviyorum.”Ö1: “İneklerin besinleri daha sağlıklı oluyor. Bunu
da reklamlar gösteriyor. Ondan almak istiyorum.”
10 öğrenciden 7 tanesi zararlı besinlerin reklamlarından etkilenmektedir. Hamburger
reklamlarından etkilenen Ö5: “ Hamburger reklamlarını çok seviyorum. Canım çok çekiyor:
‘Olsa da yesem.’ diyorum.” ifadeleriyle, reklamlar aracılığı ile hamburgere yönlendiğini ifade
etmiştir.
3 öğrenci de zararlı besinlerin reklamını severek izlediklerini fakat bunları tercih
etmediklerini ifade etmiştir.Ö3: “… Reklamları çok güzel ama bunları yersem obez
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408
Taner Altun – Elif Kurt
404
olurum.”Ö7: “…Reklamını seviyorum ama sağlıksız olduğu için almıyorum.”Ö8: “Onların
reklamı güzel ama hepsi çok zararlı. Yersem hastalanırım. Şeklinde görüş bildirerek
reklamlarda zararlı yiyecekleri tüketmenin sağlık sorunlarına neden olacağına dikkat çekmiştir.
Tablo 4’ten hareketle öğrencilerin tamamının reklamlarda gördükleri yiyecekleri tercih
ettiklerini, reklamı olamayan yiyecekleri ise kesinlikle tercih etmedikleri söylenebilir. Reklamı
olan yararlı yiyecekler katılımcı öğrencilerin tamamı tarafından tercih edilmektedir. On
öğrenciden üçü hariç zararlı yiyeceklerin reklamlarından etkilenmekte ve bu yiyeceklere
yönelmektedir. Bu tüketim çeşitli sağlık sorunlarını beraberinde getirmektedir. Bu sağlık
sorunlarından en önemlilerinden biri de obezitedir. Özellikle hamburger ve kola reklamlarından
etkilenerek beslenen çocuklar obezite ile mücadele etmek zorunda kalmaktadır.
3.6. Reklamlar ile Okuldaki Beslenme Arasındaki İlişki
Öğrencilerin okuldaki beslenme durumlarını ortaya çıkarmak amacıyla onlara evden
yiyecek getirme ve kantinden yiyecek alma ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Bu soruların
devamında öğrencilere kantinden alınan yiyecek türleri ve bu yiyecekleri tercihte reklamın
etkisine yönelik sorular sorulmuş, alınan cevapların özeti Tablo 5’tegösterilmiştir.
Tablo 5. Öğrencilerin Okuldaki Beslenme Şekilleri ve Bunlara Reklamların Etkisi
Öğrenci
Kodu
Ö1
Ö2
Ö3
Ö4
Ö5
Ö6
Ö7
Ö8
Ö9
Ö10
Kantinden
Yiyecek
Alma
Evden
Beslenme
Getirme
Kantinden Alınan
Yiyecek Türü
Kantinden
Aldığı
Yiyecekleri
Reklamda
Gördü Mü?
Gazoz, Simit, Sakız
Gazoz ve sakızı
gördü.
Gördü.
Kraker ve ayranı
gördü.
X
X
X
X
X
X
X
Kraker
Kraker, Ayran, Simit
X
Simit, Ayran, Bisküvi
X
X
X
X
X
X
Kraker ve Sakız
Kraker, Sakız, Simit
Ayran ve
bisküviyi gördü.
Gördü.
Kraker ve sakızı
gördü.
Görüldüğü gibi, 10 öğrencinin 4 tanesi yalnızca evden beslenme getirmekte, kantine
gitmemektedir. 4 tanesi hem evden beslenme getirmekte hem de kantine gitmektedir. Bunun
nedeni, Tablo 1’den de anlaşılabileceği gibi velilerin öğrencilere ara ara harçlık vermeleridir. 2
öğrenci de evden yiyecek getirmemekte yalnızca kantine gitmektedir.
Kantinden alınan yiyecekler ve içecekler simit, sakız, kraker, bisküvi, ayran ve gazozdur.
Simit haricindeki diğer besinlerin reklamı öğrenciler tarafından izlenmiştir. Öğrencilerin simidi
tercih etme nedeninin doyuruculuk olduğu söylenebilir. Sakız, kraker, bisküvi, ayran ve gazoz
ise televizyonda ilgi çekici reklamlara sahip olan gıdalardır. Katılımcı öğrenciler de bu gıdaların
reklamlarını televizyonda gördüklerini söylemişlerdir.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
405
Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
Kantinden alınan yiyeceklerin sınırlı olmasının birinci nedeninin çocukların genellikle
evden beslenme getirmeleri, ikinci nedeninin ise çocuklara verilen harçlık miktarının az
olmasıdır. Buna rağmen çocuklar kantinden aldıkları yiyecek ve içeceklerde televizyon
reklamlarında görmüş olduklarını tercih etmektedirler. Okulda bu tür yiyeceklerin
tüketilmesinin öğrencilerin beslenmelerini olumsuz etkilediğini söylemek mümkündür.
Özellikle 8 yaşındaki çocukların bu tür gıdaları tüketmesi çocukların fiziksel gelişimlerini
olumsuz etkileyebilir. Bu öğrencilerin okulda kantinden alışveriş yapmak yerine evden
beslenme getirmeleri daha uygundur.
4. TARTIŞMA ve SONUÇLAR
Televizyon reklamları ile ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları arasındaki
ilişkiyi ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmanın sonunda öğrencilerin tümünün gıda
reklamlardan etkilendikleri bulgusuna ulaşılmıştır.
Öğrencilerin tümü reklamları güzel, komik, ilginç ve eğlenceli buldukları için
sevmektedirler. Öğrencilerin “hoşuma gidiyor” ifadesi de reklamların ilgi çekici olduğunu
göstermektedir.
Öğrencilerin reklamları ilginç bulmalarının en büyük nedeni reklamların müzikleridir.
Bunu oyuncular, eğlence, animasyonlar, renkler ve ses takip etmektedir. Bundan hareketle,
müzikli ve durağan olmayan reklamların öğrenciler tarafından daha çok dikkat çektiği
söylenebilir. Ayrıca oyuncuları tanınmış kişiler ve çocuklar olan reklamların daha çok ilgi
çektiği sonucuna ulaşılmıştır. Öğrenciler reklamlardaki çocuklar gibi olmayı istemektedir.
Benzer şekilde Karaca, Pekyaman ve Güney (2007) de 4-13 yaş aralığındaki çocukların
reklamları sevdiği ve inandırıcı bulduğu, ayrıca zaman zaman reklamlardaki çocuklar gibi
olmak istedikleri sonucuna ulaşmışlardır. Bunun yanında, Yıldız ve Deneçli (2013), 9 yaş grubu
çocuklar üzerinde yapmış oldukları çalışmada, animasyon içeren reklamlar ile çocukların daha
yakın duygusal temas kurduğunu ve çocukların bu ürünleri daha fazla tüketme ihtiyacı
duyabileceğini ifade etmişlerdir. Bu sonuç yine bu araştırmada elde edilen bulgular ile paralellik
göstermektedir.
Öğrencilerin en fazla izledikleri reklam türleri sırasıyla çikolata, bisküvi, dondurma,
meşrubat, et ürünleri ve süt/ ayrandır. Öğrenciler bunları izlerken tatlarını merak ettiklerini
söylemişlerdir. Bu reklamların fazla izlenmesinin bir diğer nedeni de inandırıcılıktır. Bu sonuç,
Asena (2009:56) tarafından yapılan çalışmanın “Televizyonda yayınlanan gıda reklamlarının
etkisiyle, çocukların satın alınmasını en çok talep ettikleri ürünler; çikolata, cips, bisküvi, şeker,
gofret, sakız, kahvaltılık mısır gevrekleri, süt ve süt ürünleri, yoğurt, puding, dondurma,
şarküteri ürünleri, meyve suları ve gazlı içeceklerdir.” sonucunu destekler niteliktedir:
Öğrencilerin tümü reklamlarda gördükleri yiyecekleri almayı tercih ederken, reklamını
hiç görmedikleri yiyecekleri satın almamaktadır. Yani reklamlar, öğrencilerin gıda maddeleri
tercihinde %100 etkilidir. Ersoy Quadır ve Akaroğlu (2009) da benzer olarak, 9-14 yaş grubu
öğrenciler üzerinde yapmış oldukları çalışmada, öğrencilerin çoğunun izledikleri reklamdaki
yiyecekleri almak istediğini belirtmişlerdir.
Öğrencilerin tümü yararlı besinlerin reklamlarından etkilenmektedir. Bu olumlu bir
durumdur. Fakat zararlı besinlerin reklamından etkilenme oranı da fazladır. Reklamlarda
görülen zararlı besinleri tercih etmediğini söyleyen öğrenciler de reklamları güzel bulduklarını
fakat bu besinlerin sağlıksız olduğunu bildikleri için onları satın almadıklarını belirtmişlerdir.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408
Taner Altun – Elif Kurt
406
Annelerin büyük çoğunluğu, çocuklarına evde beslenme hazırlamaktadır. Fakat beslenme
getiren öğrencilere az sıklıkta da olsa harçlık verilmektedir. Bu da öğrencileri kantinden
alışveriş yapmaya yönlendirmektedir.
Öğrenciler, harçlıklarını reklamlarda gördükleri gıdaları almak için kullanmaktadırlar.
Fakat öğrencilerin kantinde en fazla aldığı gıdalardan birinin simit olması, doyuruculuk özelliği
ile ilgilidir. Bunu izleyen kraker ve sakız da, öğrencilerin harçlık miktarının az olmasıyla
ilgilidir. Buna rağmen öğrenciler, bu gıdaları tercih etmelerinde reklamların etkili olduğunu
belirtmişlerdir.
Özet olarak, araştırmanın sonunda öğrencilerin tümünün gıda reklamlardan etkilendikleri
görülmüştür. Öğrenciler reklamları güzel, ilginç ve eğlenceli bulmaktadırlar. Bunun da
öğrencilerin beslenme alışkanlıkları üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Çikolata reklamları,
öğrencilerin dikkatini çeken reklamlardır. Reklam müzikleri, oyuncular ve animasyonlar
öğrencilerin ilgisini çekerek onları reklamları izlemeye yönlendirmektedir. Öğrencilerin
kantinden aldıkları yiyeceklerde de reklamlar etkili olmaktadır.
5.ÖNERİLER
Araştırma sonucunda toplanan verilerin yorumlanmasıyla ortaya çıkan bulgu ve
sonuçlardan hareketle reklamların öğrencilerin beslenme alışkanlıklarını etkilemesi ile ilgili
olarak şu öneriler getirilmiştir:
1. Televizyonda yayınlanan reklamlar, çocukları tamamen tüketime teşvik etmemelidir.
2. Reklamların yazılmasında ve canlandırılmasında psikologlar, pedagoglar ve sağlık
uzmanları daha fazla yer almalıdır.
3. Çocukları ilgilendiren reklamların denetimi daha sık yapılmalı, standartlar belirli aralıklarla
düzenlenmelidir.
4. Aileler, çocukların beslenmeleri konusunda daha dikkatli olmalı, harçlık miktarını iyi
ayarlamalı ve çocukları harçlık kullanma konusunda bilinçlendirmelidir.
5. Çocuklar için uygun olmayan reklamlar, çocukların uyku vaktinden sonra yayınlanmalıdır.
6. Kantinlerde satılan yiyeceklerin düzenleme ve denetlemesi sıklaştırılmalıdır.
7. Öğretmenler ve rehberlik uzmanları işbirliği içinde çalışarak çocukları beslenme
konusunda bilinçlendirmelidir.
8. Beslenme ve obezite ile ilgili çalışmalar ve projeler yapılmalı, bunlar okullarda
uygulanmalıdır.
9. Millî Eğitim Bakanlığı, reklam filmlerini denetleyerek, çocukların gelişimine uygun reklam
filmlerinin yapılmasını teşvik etmelidir.
10. Öğretmenler, sınıfta reklam filmlerine benzer videolar ve yazılımlarla öğrencilerin
dikkatini çekerek, onların beslenme konusunda belirli bir bilinç seviyesine gelmesini
sağlamalıdır.
11. Okuma metinlerinde sağlıklı beslenme konusunda bilgi verilmeli, bununla ilgili etkinlikler
yapılarak genel bir farkındalık durumu oluşturulmalıdır.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
407
Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına
Etkisi Üzerine Bir İnceleme
KAYNAKLAR
ARSLAN, Ali, (2004),“Bir Sosyolojik Olgu Olarak Televizyon”, Uluslararası İnsan
Bilimleri Dergisi, 1 (1), s. 1-17.
ASENA, Melike Başak, (2009), Gıda Reklamlarının Okul Öncesi Çocuklar Üzerindeki
Etkilerinin Anneler Tarafından Değerlendirilmesi, Bahçeşehir Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
ATEŞOĞLU, İrfan; TÜRKKAHRAMAN, Mimar, (2009), “Çocukların Tüketici Olarak
Sosyalleşmesi” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi, 14 (3) s.215-228.
ÇAKICI, Yılmaz, (2007),“Bilimsel Araştırma Yaklaşımları”, (Ed. Durmuş Ekiz),
Bilimsel Araştırma Yöntemleri, s. 45-60,Lisans Yayıncılık, İstanbul.
DİLBER, Fadime; DİLBER, Abdülkadir, (2013). “Üniversite Öğrencilerinin Gıda
Ürünleri Tüketiminde Medyanın Etkisi: Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi
Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi
Elektronik Dergisi, 2/1, s. 64-82.
EKİZ, Durmuş (2009), Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Yaklaşım, Yöntem ve Teknikler,
Anı Yayıncılık, Ankara.
ELDEN, Müge, (2009), Reklam ve Reklamcılık, Say Yayınları, İstanbul.
ERSOY QUADIR, Seher; AKAROĞLU, Gülriz, (2009), “Televizyon Reklâmlarının
Çocuk Tüketiciler Üzerine Görsel etkilerinin Bir İncelemesi” Selçuk İletişim
Dergisi, 6 (1), s. 78-98.
ERTUNÇ, Filiz, (2011),Çocuk Dünyasında Reklamın Rolü: Televizyon Reklamlarında
Çocuklara Yönelik Düzenlemeler, T.C. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu,
Ankara.
KARACA, Yusuf; PEKYAMAN, Asuman; GÜNEY, Hatice, (2007),“Ebeveynlerin
Televizyon Reklam İçeriklerinin Çocuklar Üzerindeki Etkilerini Etik Açıdan
Algılamalarına Yönelik Bir Araştırma” Sosyal Bilimler Dergisi IX(2), s. 233-250.
KARAÇOR, Süleyman, (2007), Reklam İletişimi- İnternet ve Gazete Reklamlarının
Etkilerine Yönelik Bir Araştırma, Çizgi Kitabevi, Konya.
KOCABAŞ, F.;ELDEN, M.; YURDAKUL, N.; (2004), Reklam ve Halkla İlişkilerde
Hedef Kitle, İletişim Yayınları, İstanbul.
PEMBECİOĞLU, Nilüfer, (2006), İletişim ve Çocuk-İletişim Ortamlarında Çocuk ve
Reklâm Etkileşimi, Ebabil Yayınları, Ankara.
ŞENER, Arzu, (2010),“Medya, Reklam ve Tüketim: Çocuklar Açısından Bir
Değerlendirme” (Ed. Müberra Babaoğul ve Arzu Şener), Tüketici Yazıları (II) , s.
153-179, H.Ü. TÜPADEM, Ankara.
ŞENTÜRK, Murat; TURĞUT, Mustafa, (2011),“Televizyon Programları, Reklamlar Ve
Çocuklar”, Aile Toplum ve Eğitim- Kültür ve Araştırma Dergisi 7(27), s. 63-88.
TAYFUR, Gıyasettin, (2006), Reklamcılık, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408
Taner Altun – Elif Kurt
408
YAPICI, Şenay, (2006),“Bir Eğitim Aracı Olarak Televizyon ve Etkileri”, Üniversite Ve
Toplum Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, 6 (2). http://www.universitetoplum.org/text.php3?id=272 adresinden 09 Kasım 2013 tarihinde edinilmiştir.
YILDIRIM, A.; ŞİMŞEK, H.(2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri,
Seçkin Yayıncılık, Ankara.
YILDIZ, Öykü Ezgi; DENEÇLİ, Ceyda, (2013),“Reklamda Animasyon Karakter
Kullanımının Çocukların Beslenme Alışkanlıkları Üzerindeki Etkileri”, İletişim
Kuram
ve
Araştırma
Dergisi,
36,
s.
241253.http://www.iletisimdergisi.gazi.edu.tr/busayi/full.pdf . adresinden 13 Aralık
2013 tarihinde edinilmiştir.
URL-1,
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.
527c0d8233c723.89471465 adresinden 07 Kasım 2013 tarihinde edinilmiştir.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
Download