anayasa hukuku - Pegem Akademi

advertisement
LIBERTUS
ANAYASA
HUKUKU
Konu Anlatımlı
Müfettişlik
Örnekler
Uzmanlık
KPSS ve kurum
sınavları için
özgün soru ve konu
anlatımından oluşan
Yorumlar
Uyarılar
Pratik Bilgiler
TEK KİTAP
Denetmenlik
Banka Sınavları
Gelir Uzmanlığı
Özgün Sorular ve Açıklamaları
Vergi Müfettişliği
Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Hakimlik
ÖZGÜR ÖZKINIK
Özgür ÖZKINIK
LIBERTUS ANAYASA HUKUKU
ISBN 978-605-318-851-3
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ
SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir
kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da
kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi
Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
1. Baskı: 2017, Ankara
Yayın-Proje: Şafak Tangıç
Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 26687
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU
Değerli Adaylar,
Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) ülkemizde kamu kurumlarında güvenceli
meslek mensupluğu düzeyinde görev almak için artık temel bir unsur hâline gelmiştir.
Bu aşamada KPSS - A grubu adayları için önem arz eden temel nokta, KPSS’nin
bir meslek edinme sınavı olmasından ziyade, kurum sınavlarına girme yeterliliği anlamında bir ön eleme sınavı olduğu gerçeğidir.
Bu zorunluluk, KPSS - A grubu sınavını bir sektör hâline getirmiş, bunun doğal
sonucu olarak da sınava yönelik çok fazla ve yeterliliği tartışmalı kaynak eser kirliliği
doğmuştur.
İşte bu eser bu kirliliğin önüne geçip adaylara yeterli bilgiyi, sınav kapsamı
dâhilinde en anlaşılır şekilde sunma iddiası gütmektedir. Eserle ilgili değerli görüş ve
önerilerinizi pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşabilirsiniz.
Tüm adaylara faydalı olması dileğiyle. Saygı ve hürmetle.
iv
Anayasa Hukuku
İÇİNDEKİLER
1. ÜNİTE
Anayasa Teorisi
ANAYASA KAVRAMI...............................................................................................1
1. BÖLÜM................................................................................................................2
Devletin Unsurları......................................................................................................2
Egemenlik Kaynağına Göre Devlet Şekilleri..............................................................3
2. BÖLÜM................................................................................................................6
Hükûmet Sistemleri...................................................................................................6
Kuvvetler Birliği..........................................................................................................6
Kuvvetler Ayrılığı.......................................................................................................8
3. BÖLÜM..............................................................................................................10
Demokrasi ve Demokrasi Türleri.............................................................................10
Egemenliğin Kullanılışı Açısından Demokrasiler.....................................................10
Karar Alımındaki Etkisi Açısından Demokrasiler.....................................................11
4. BÖLÜM..............................................................................................................13
İktidar Tipleri............................................................................................................13
Anayasa Türleri.......................................................................................................14
ÇÖZÜMLÜ TEST...................................................................................................16
ÇÖZÜMLER..........................................................................................................20
2. ÜNİTE
Osmanlı Dönemi Anayasal Gelişmeleri
SENED-İ İTTİFAK (1808)......................................................................................23
TANZİMAT FERMANI (1839)................................................................................24
ISLAHAT FERMANI (1856)...................................................................................24
KANUN-U ESASİ (1876).......................................................................................25
CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASAL GELİŞMELERİ...........................................27
1921 Teşkilat-I Esasi...............................................................................................27
1924 Anayasası.......................................................................................................29
1961 Anayasası.......................................................................................................30
ÇÖZÜMLÜ TEST - 1.............................................................................................33
ÇÖZÜMLER - 1.....................................................................................................36
ÇÖZÜMLÜ TEST - 2.............................................................................................38
ÇÖZÜMLER - 2.....................................................................................................41
ÇIKMIŞ SORULAR................................................................................................43
ÇÖZÜMLER..........................................................................................................46
3. ÜNİTE
1982 Anayasası
GENEL ÖZELLİKLERİ..........................................................................................49
1961 VE 1982 ANAYASALARININ KARŞILAŞTIRILMASI....................................51
1982 ANAYASASI’NIN GENEL ESASLAR KISMI.................................................52
Devletin Şekli...........................................................................................................52
Cumhuriyetin Nitelikleri............................................................................................52
Devletin Bütünlüğü, Resmî Dili, Bayrağı, Millî Marşı ve Başkenti...........................59
Değiştirilemeyecek Hükümler..................................................................................59
Devletin Temel Amaç ve Görevleri..........................................................................59
ÇÖZÜMLÜ TEST...................................................................................................60
ÇÖZÜMLER..........................................................................................................63
ÇIKMIŞ SORULAR................................................................................................65
ÇÖZÜMLER..........................................................................................................67
4. ÜNİTE
Temel Hak ve Hürriyetler
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI...................................69
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN DURDURULMASI........................................70
TEMEL HAKLARIN SINIRLANDIRILMASINDA YABANCILARIN DURUMU........71
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI...................................71
Kişinin Hak ve Ödevleri...........................................................................................71
Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler......................................................................75
Siyasi Hak ve Ödevler.............................................................................................76
ÇÖZÜMLÜ TEST - 1.............................................................................................82
ÇÖZÜMLER - 1.....................................................................................................85
ÇÖZÜMLÜ TEST - 2.............................................................................................87
ÇÖZÜMLER - 2.....................................................................................................90
ÇIKMIŞ SORULAR................................................................................................92
ÇÖZÜMLER..........................................................................................................95
5. ÜNİTE
1982 Anayasası’nda Yasama Fonksiyonu
YASAMA FONKSİYONUNUN ÖZELLİKLERİ.......................................................97
MECLİSİN KURULMASI VE SEÇİMLER İLE İLGİLİ GENELHÜKÜMLER............98
MECLİS ÜYELİĞİ (MİLLETVEKİLİ).....................................................................105
Milletvekili Seçilme Yeterliliği.................................................................................105
Milletvekili Adaylığı İçin İstifa Etmesi Gerekenler..................................................106
Yasama Muafiyeti (Bağışıklığı)..............................................................................106
Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi......................................................................108
MECLİSİN İÇ YAPISI ......................................................................................... 110
Meclis İç Tüzüğü...................................................................................................110
Komisyonlar........................................................................................................... 111
Danışma Kurulu..................................................................................................... 111
Siyasi Parti Grupları..............................................................................................112
Meclis Başkanlık Divanı........................................................................................112
MECLİSİN ÇALIŞMA DÜZENİ............................................................................ 114
Toplantı ve Karar Yeter Sayıları.............................................................................114
Meclisin Çalışma Süresi, Tatili ve Toplanması.......................................................115
Mecliste Oylama Usulleri.......................................................................................116
TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ.................................................................... 117
Kanun Yapım Süreci..............................................................................................119
Milletlerarası Antlaşmaların Uygun Bulunması......................................................121
Bütçe Kanunu........................................................................................................122
Kesinhesap Kanunu..............................................................................................122
Anayasa’nın Değiştirilmesi....................................................................................123
Meclisin Denetim Yolları........................................................................................125
ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...........................................................................................129
ÇÖZÜMLER - 1...................................................................................................133
ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...........................................................................................136
ÇÖZÜMLER - 2...................................................................................................141
ÇIKMIŞ SORULAR..............................................................................................144
ÇÖZÜMLER........................................................................................................148
6. ÜNİTE
1982 Anayasası’nda Yürütme Fonksiyonu
CUMHURBAŞKANI.....................................................................................................151
Seçilme Yeterliliği..................................................................................................152
Aday Gösterilmesi.................................................................................................152
Seçilme Zamanı....................................................................................................152
Cumhurbaşkanına Vekâlet....................................................................................153
Cumhurbaşkanının Seçilme Usulü........................................................................153
Tarafsızlığı.............................................................................................................154
Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri...................................................................154
Cumhurbaşkanının Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu..............................................156
Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı...................................................................................158
BAKANLAR KURULU.................................................................................................160
Bakanlar Kurulunun Kurulması..............................................................................160
Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi.........................................................161
Bakanlar Kurulunun Üyeleri.................................................................................. 162
Bakanlar Kurulunun Görevleri...............................................................................163
Geçici Bakanlar Kurulu..........................................................................................163
Olağanüstü Yönetim Usulleri.................................................................................164
Millî Güvenlik Kurulu..............................................................................................166
Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri..........................................................................168
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi............................................................................168
Tüzük.....................................................................................................................168
Yönetmelik.............................................................................................................169
Kanun Hükmünde Kararnameler...........................................................................170
ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...................................................................................................173
ÇÖZÜMLER - 1...........................................................................................................177
ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...................................................................................................179
ÇÖZÜMLER - 2...........................................................................................................183
ÇIKMIŞ SORULAR......................................................................................................185
ÇÖZÜMLER................................................................................................................187
7. ÜNİTE
1982 Anayasası’nda Yargı Fonksiyonu
MAHKEMELERIN BAĞIMSIZLIĞI...............................................................................189
HÂKIMLIK VE SAVCILIK TEMINATI...........................................................................190
MAHKEMELERIN KURULUŞU...................................................................................190
ÜLKEMİZDEKİ YARGI DÜZENİ..................................................................................191
ANAYASA MAHKEMESI.............................................................................................191
Üyeleri ve Üyelerinin Seçimi..................................................................................191
Üyelik Şartları ve Görev Süreleri...........................................................................192
Anayasa Mahkemesinin Çalışma Düzeni ve Görevleri.........................................193
Anayasa Mahkemesinin Yargı Denetimi Dışında Kalan Konuları..........................199
Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri.........................................................200
ADLİ YARGI DÜZENİ..................................................................................................201
İDARİ YARGI DÜZENİ.................................................................................................202
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ.......................................................................................202
HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU..........................................................................204
SAYIŞTAY....................................................................................................................206
ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...................................................................................................207
ÇÖZÜMLER - 1...........................................................................................................211
ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...................................................................................................213
ÇÖZÜMLER - 2...........................................................................................................217
ÇIKMIŞ SORULAR......................................................................................................219
ÇÖZÜMLER................................................................................................................222
21/1/2017 Tarihli ve 6771 Sayılı Kanun ile Yapılan
Anayasa Değişikliği ile Derhâl Yürürlüğe Girecek Hükümler.......................................225
1. ÜNİTE
ANAYASA TEORİSİ
Devlet denilen sistematik yapının ortaya çıkışı 16. yy Avrupasında gözlemlenmektedir. Devletin doğasında kendisine tabi olan insanları(halkı) yönetebilme sistemi yatmaktadır. Devlet aygıtı yönetme yetkisini maddi (cebir) ve manevi (meşruluk)
unsurlar üzerinden sağlar. Devletin cebir kullanma tekeline sahip tek yapı olması halk
üzerinde bir otorite sağlar ve devlet bu yetkiye dayanarak iktidar sınırları içerisinde
kurallar koyar. Ancak devletin kural koyabilmesi için ve bunun halk üzerinde etkisinin
olabilmesi içinde meşruluk sağlaması gerekir ki bunun yolu günümüz modern devletlerinde seçim sistemleri ile sağlanır.
Peki devlet seçim yolu ile meşru bir iktidar sağlayıp cebir kullanma tekeli ile de
ülkede istediği düzenlemeyi yapabilir mi? Bu sorunun cevabı tabi ki hayır olacaktır.
İşte devletin başına buyruk hareket etmesini engelleyecek en üst hukuki norm anayasalardır. Anayasalar böylesine bir zorunluluktan ortaya çıkmış metinlerdir. Anayasaların birçok fonksiyonu vardır fakat en önemlisi vatandaşları devlete (iktidara) karşı
koruyacak üstün normlar olmasıdır.
ANAYASA KAVRAMI:
Anayasalar bir devletin rejimini belirten, temel hak ve hürriyetleri tanımlayan ve
garanti altına alan, devlet fonksiyonlarının (yasama-yürütme-yargı) birbirleri ile olan
ilişkilerini düzenleyen en üst hukuki normlardır.
Fakat anayasa kavramı teorik olarak hangi tür kuralların anayasal nitelik taşıdığının belirlenebilmesi açısından şekli ve maddi anayasa olmak üzere iki farkı ayrıma
tabi tutulmaktadır.
2
Anayasa Hukuku
•
Maddi Anayasa: Devlet iktidarının paylaşılması ve devletin temel organlarının kuruluşu ile ilgili her türlü metin anayasal bir nitelik taşır. Maddi anayasa
ayırımına göre hem anayasanın kendisi, hem de devlet organlarının kuruluşuna ilişkin diğer mevzuatların tümü anayasal nitelik taşır.
Örneğin; 1982 Anayasası yargı bölümünde yüksek mahkemelerden biri olan Yargıtayın hangi görevi üstleneceğinden bahsetmiştir. Ancak kuruluşu ve işleyişi kanun
ile düzenlenmiştir. O hâlde yargı devletin temel organlarından biri olduğuna göre,
Yargıtayın kuruluşuna ilişkin çıkartılmış kanun da maddi anayasa kavramına göre
anayasal değeri olan bir kuraldır.
•
Şekli Anayasa: Norm hiyerarşisinde en üst sırada yer alan ve diğer mevzuatlara göre daha zor değiştirilen kurallar şekli anayasa kavramına göre anayasal kural niteliği taşır. Bu yönüyle şekli anayasa aslında mevcut anayasanın
kendisidir.
1. BÖLÜM
Devletin Unsurları
Devlet adı verilen sistematik yapı cebir ve meşruluk üzerinde şekillenmiştir. Bu
meşruluk ilişkisi uluslararası alanda da devlet aygıtının bir parçasını oluşturmaktadır
ve tanınılırlığını ortaya çıkarmaktadır. Bu yönü ile devlet olmanın dört ana unsuru
vardır;
Ülke = Toprak
↓
Halk = Millet
↓
Bağımsızlık
↓
Egemenlik = İktidar
↓
Devlet, belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan halkı yönetme egemenliğine sahip olan politik otoritedir.
Anayasa Teorisi
3
Egemenlik Kaynağına Göre Devlet Şekilleri
Devleti yöneten kişi ya da kişilerin, yönetimde meşruluğunu sağlayabilmesi için
egemenliğini yani yönetme gücünü bir kaynağa dayandırması gerekmektedir. Bu kaynak unsuruna göre monarşi, oligarşi, teokrasi ve cumhuriyet gibi devlet şekilleri ortaya
çıkmaktadır.
Monarşi
Oligarşi
Teokrasi
Cumhuriyet
Egemenliğin kaynağı soy’dur. Baştaki monark (kral
ya da padişah) bu
kaynağı geldiği
soy’a dayandırır.
Monarşiler sadece
monark’ın egemen
olduğu “mutlak
monarşi” ya da
monark’ın yanında
meclisin de egemenliği paylaştığı
“meşruti monarşi”
olmak üzere ikiye
ayrılır.
Egemenliğin
ülkede belli bir
sınıfa yani zümreye ait olduğu
devlet tipidir.
Oligarşide haklar
sınırlandırılır,
kamu gücü bir
zümre tarafından kullanılır
fakat bu güç
kullanımı adaletsizce yapılır.
Egemenliğin kaynağı
Tanrı’ya dayandırılır.
Egemenler halkı Tanrı
adına yönettiklerini
savunur ve Tanrı’nın
yeryüzündeki temsilcileridir. Günümüz
dünyasında tümü ile
teokratik devlete uyan
bir ülke olmamak ile
birlikte Vatikan, Suudi
Arabistan, İran bir
yönü ile örnek teşkil
etmektedir.
Egemenliğin
kaynağı halktır.
Ülkede belli aralıklar ile yapılan
seçimler sonucu
iktidar alanı el
değiştirir. Devletin yetkili organları (yasamayürütme-yargı)
yetkilerini halk
adına kullanır
ve karar verir.
Halkın tercihi
asıl belirleyici
olandır.
Yapılarına Göre Devlet
Şekilleri
Tek Yapılı Devletler
Karmaşık Yapılı Devletler
• Üniter
• Federasyon
• Bölgeli
• Konfederasyon
4
Anayasa Hukuku
1) Üniter Devlet
Tüm sistemin teklik üzerine kurgulandığı devlet tipidir. Örneğin tek bayrak, tek
dil, tek millet, tek merkez, tek bir anayasadan oluşan devlet tipidir. Bu yönü ile devlet
fonksiyonları olan yasama, yürütme ve yargı güçleri merkezde toplanmıştır. Örnek;
Türkiye, Bulgaristan, Fransa, Yunanistan, Japonya, Portekiz, İngiltere.
2) Bölgeli Devlet
Ana kurguda yine tek bir devlet vardır ancak devlet kendi içerisinde etnik olarak
bölgelere ayrılmıştır. Bu bölgeler özerk yapıya sahiptir. Bölge bazlı yasama ve yürütme
organları kurulmuştur fakat yargı birliği söz konusudur. Yani yargı fonksiyonu üniter
devlette olduğu gibi merkezîdir. Örnek; İspanya
3) Federasyon
Bu devlet yapısında devletler uluslararası kimliklerinden vazgeçerek bütünü ile
farklı bir devlete bürünmektedir. Bu devlet yapısının amacı bir araya geldiği devletlerin ortak çıkarlarını sağlamaktır. Federasyonda iki kavramı bilmemiz gerekir;
Federe: Federasyonu bir araya getiren iç işlerinde özerk yapıya sahip devletçiklerdir. Bu federe devletler anayasanın belirlediği ölçüde kendi yasama, yürütme ve yargı
organlarına sahiptirler.
Federal: Federe devletlerin bir araya gelerek kurduğu üst yapı yani federasyondur.
Genel özellikleri:
•
Federe devletler ortak tek bir anayasa ile bir araya gelirler.
•
Federe devletler iç işlerinde özerk ancak dış işlerinde federasyona bağlıdır.
•
Federe devletlerin bağımsızlık ilan etme hakkı anayasal olarak yoktur.
•
Federasyonun, federe devletler üzerinde baskılayıcı ve zorlayıcı gücü vardır.
•
Hem federe devletin (alt kimlik) hem de federasyonun (üst kimlik) kendi
vatandaşlığı vardır.
•
Hem federasyonun hem de federe devletin tüzel kişiliği vardır. Ancak uluslararası ilişkiler açısından sadece federasyonun uluslararası kişiliği vardır.
•
Federal devletin yasama organı çift yapılıdır: Temsilciler meclisi, Senato
•
Çıkabilecek uyuşmazlıkları çözmesi için yüksek bir yargı mekanizmasının
varlığı gerekir.
Örnek; ABD, Rusya, Çin, Almanya, Belçika, Kanada, Avusturya, Avustralya, İsviçre.
Anayasa Teorisi
5
4) Konfederasyon
Birden fazla bağımsız devletin uluslararası hukuki kişiliklerini muhafaza etmek
şartıyla uluslararası bir anlaşma ile bir araya gelmesidir. Devletler egemenlik yetkilerini üst yapıya devretmezler. Konfederasyon tipi devletlerde, devletler ekonomik, siyasi
ya da ideolojik olarak yakınlık duyarak bir araya gelir ve çıkarlarını devam ettirmeye
çalışırlar. Konfederasyonu oluşturan devletlere konfedere devlet denir.
Genel özellikleri:
•
Konfedere devletler ortak tek bir uluslararası antlaşma ile bir araya gelirler.
•
Konfedere devletler iç ve dışişlerinde özerktirler.
•
Konfedere devletler antlaşmayı feshederek konfederasyondan ayrılabilir.
•
Konfederasyonun, konfedere devletler üzerinde baskılayıcı ve zorlayıcı gücü
yoktur.
•
Konfederasyonun vatandaşlığı yoktur. Konfedere devletlerin kendi vatandaşlığı vardır.
•
Sadece konfedere devletin tüzel kişiliği vardır. Bu yönü ile uluslararası ilişkiler açısından sadece konfedere devletin uluslararası kişiliği vardır.
NOT
Dünya üzerinde şu anda konfederasyon tipi bir devlet yer almamaktadır. Konfederasyona
en tipik örneklerden biri eski SSCB’dir.
Download