İÇİNDEKİLER
advertisement
ÝÇÝNDEKÝLER TEMA 1 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI..............................................................................................................15 Gerçek Anlam....................................................................................................................15 Mecaz Anlam ....................................................................................................................15 Yan Anlam ........................................................................................................................15 Deyim ..............................................................................................................................16 CÜMLE ANLAMI ..............................................................................................................16 Öznel ve Nesnel Anlatým ....................................................................................................16 Neden - Sonuç Ýliþkisi........................................................................................................16 Amaç - Sonuç Ýliþkisi ........................................................................................................16 Koþul (Þart) Cümleleri ......................................................................................................16 Karþýlaþtýrma Cümleleri......................................................................................................16 Atasözleri ..........................................................................................................................16 PARÇADA ANLAM ............................................................................................................17 Paragrafýn Konusu ............................................................................................................17 Paragrafýn Ana Düþüncesi..................................................................................................17 Anahtar Kelime ..................................................................................................................17 Paragrafýn Yardýmcý Düþünceleri ........................................................................................18 Paragrafýn Baþlýðý ..............................................................................................................18 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme............................................................................19 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ....................................21 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ....................................24 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ..................................27 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ..................................30 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ......................................................................................................................33 Büyük Ünlü Uyumu............................................................................................................33 Ünlü (Hece) Düþmesi ........................................................................................................33 Ünlü Türemesi ..................................................................................................................33 Ünlü Daralmasý..................................................................................................................33 YAZIM KURALLARI ..........................................................................................................34 Büyük Harflerin Yazýmý ......................................................................................................34 Yer Adlarýnýn Yazýmý ..........................................................................................................34 Sayýlarýn Yazýmý ................................................................................................................34 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ................................................................................................34 Nokta (.)............................................................................................................................34 Virgül (,)............................................................................................................................34 Noktalý Virgül (;) ................................................................................................................34 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................35 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ....................................................................37 Dil Bilgisi EKLER ..............................................................................................................................40 A. ÇEKÝM EKLERÝ..............................................................................................................41 1. Çokluk Eki....................................................................................................................41 2. Hâl (Durum) Ekleri ......................................................................................................41 a. “-i” hâl eki (belirtme hâli) ........................................................................................41 b. “-e” hâl eki (yönelme hâli)........................................................................................41 c. “-de” hâl eki (bulunma hâli)......................................................................................41 d. “-den” hâl eki (ayrýlma hâli)......................................................................................41 3. Tamlama Ekleri ............................................................................................................41 a. Ýyelik (tamlanan) ekleri ............................................................................................41 b. Ýlgi eki (tamlayan eki) ..............................................................................................42 4. Eþitlik Eki ....................................................................................................................42 B. YAPIM EKLERÝ..............................................................................................................42 1. Ýsimden Ýsim Yapan Ekler ............................................................................................43 2. Ýsimden Fiil Yapan Ekler................................................................................................43 3. Fiilden Ýsim Yapan Ekler................................................................................................43 4. Fiilden Fiil Yapan Ekler ..................................................................................................43 SÖZCÜK YAPISI................................................................................................................43 A. BASÝT SÖZCÜK ............................................................................................................43 B. TÜREMÝÞ SÖZCÜK ......................................................................................................43 C. BÝRLEÞÝK SÖZCÜK ......................................................................................................43 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ................................................................................44 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..........................................................................46 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ..........................................................................................49 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ..........................................................................................52 TEMA 2 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI..............................................................................................................57 Eþ Anlamlý Anlamdaþ Sözcükler ........................................................................................57 Karþýt (Zýt) Anlamlý Sözcükler ............................................................................................57 Eþ Sesli (Sesteþ) Sözcükler ..............................................................................................57 CÜMLE ANLAMI ..............................................................................................................58 Cümlede Anlatýlmak Ýstenen ..............................................................................................58 Yakýn Anlamlý Cümleler ......................................................................................................58 Anlamca Çeliþen Cümleler ................................................................................................58 Örtülü Anlam ....................................................................................................................58 PARÇADA ANLAM ............................................................................................................59 Anlatým Teknikleri ..............................................................................................................59 Açýklayýcý Anlatým ..............................................................................................................59 Tartýþmacý Anlatým ............................................................................................................59 Betimleyici Anlatým ............................................................................................................59 Öyküleyici Anlatým ............................................................................................................59 Anlatýcýlar ..........................................................................................................................59 a. Birinci kiþi anlatým ....................................................................................................59 b. Üçüncü kiþi anlatým..................................................................................................60 Bakýþ Açýlarý ......................................................................................................................60 a. Ýlahî (Tanrýsal) bakýþ açýsý ........................................................................................60 b. Kahraman bakýþ açýsý ..............................................................................................60 c. Gözlemci bakýþ açýsý ................................................................................................60 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme............................................................................61 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ....................................63 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ....................................66 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ..................................69 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ..................................72 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ......................................................................................................................75 Ünsüz (Sessiz) Uyumu ......................................................................................................75 Ünsüz (Sessiz) Yumuþamasý..............................................................................................75 Ünsüz Düþmesi ................................................................................................................75 Ünsüz Türemesi ................................................................................................................75 YAZIM KURALLARI ..........................................................................................................76 “Ki” lerin Yazýmý ................................................................................................................76 “De” lerin Yazýmý................................................................................................................76 Soru Ekinin (mi) Yazýmý ....................................................................................................76 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ................................................................................................76 Ýki Nokta (:) ......................................................................................................................76 Üç Nokta (...) ....................................................................................................................76 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ............................................................................77 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ....................................................................79 Dil Bilgisi SÖZCÜK TÜRLERÝ ............................................................................................................82 ÝSÝM (AD) ........................................................................................................................82 Cins (Tür) Ýsmi ..................................................................................................................82 Özel Ýsim ..........................................................................................................................82 Tekil Ýsim ..........................................................................................................................82 Çoðul Ýsim ........................................................................................................................83 Topluluk Ýsmi ....................................................................................................................83 Somut Ýsim ......................................................................................................................83 Soyut Ýsim ........................................................................................................................83 ZAMÝR (ADIL) ..................................................................................................................84 Ýþaret (Gösterme) Zamirleri ................................................................................................84 Kiþi (Þahýs) Zamirleri ........................................................................................................84 Soru Zamirleri....................................................................................................................84 Belirsizlik (Belgisiz) Zamirleri..............................................................................................85 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ................................................................................86 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ........................................................................88 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ..........................................................................................91 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ..........................................................................................94 TEMA 3 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI..............................................................................................................99 Somut Anlam ....................................................................................................................99 Soyut Anlam ....................................................................................................................99 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................100 Cümle Oluþturma ............................................................................................................100 Cümle Tamamlama..........................................................................................................100 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................101 Düþünceyi Geliþtirme Yollarý ............................................................................................101 Tanýmlama ......................................................................................................................101 Örneklendirme ................................................................................................................101 Karþýlaþtýrma ..................................................................................................................101 Tanýk Gösterme ..............................................................................................................101 Benzetme ........................................................................................................................101 Sayýsal Verilerden Yararlanma ..........................................................................................101 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................103 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................105 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................108 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................111 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................114 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................117 Ulama ............................................................................................................................117 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................117 Kýsaltmalarýn Yazýmý ........................................................................................................117 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................118 Kesme Ýþareti (’)..............................................................................................................118 Týrnak Ýþareti (“”) ............................................................................................................118 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................119 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................121 Dil Bilgisi SIFAT (ÖN AD)................................................................................................................124 A. NÝTELEME SIFATLARI ................................................................................................124 B. NÝTELEME SIFATLARI ................................................................................................124 1. Ýþaret (Gösterme) Sýfatý ..............................................................................................124 2. Belgisiz (Belirsizlik) Sýfat ............................................................................................125 3. Sayý Sýfatlarý ..............................................................................................................125 4. Soru Sýfatý..................................................................................................................125 SÖZCÜKLERDE KÜÇÜLTME ............................................................................................126 Ýsimlerde Küçültme..........................................................................................................126 Sýfatlarda Küçültme ........................................................................................................126 SÖZCÜKLERDE PEKÝÞTÝRME ..........................................................................................127 “m, p, r, s” ile yapýlan pekiþtirmeler ................................................................................127 Ýkilemeler ile yapýlan pekiþtirmeler....................................................................................127 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..............................................................................128 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ........................................................................130 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................133 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................136 TEMA 4 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI............................................................................................................141 Yansýma ..........................................................................................................................141 Ýkileme ............................................................................................................................141 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................142 Taným Cümleleri ..............................................................................................................142 Tahmin Cümleleri ............................................................................................................142 Kesinlik Bildiren Cümleler ................................................................................................142 Varsayým Bildiren Cümleler ..............................................................................................142 Yorum Bildiren Cümleler ..................................................................................................142 Deðerlendirme Bildiren Cümleler ......................................................................................142 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................143 Paragrafýn Yapýsý..............................................................................................................143 Paragraf Tamamlama ......................................................................................................143 Paragraf Oluþturma..........................................................................................................143 Düþüncenin Akýþýný Bozan Cümle ....................................................................................144 Paragrafýn Ýkiye Bölünmesi ..............................................................................................144 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................145 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................147 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................150 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................153 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................156 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................159 Kaynaþma ......................................................................................................................159 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................159 Yön Ýsimlerinin Yazýmý......................................................................................................159 Tarihlerin Yazýmý ..............................................................................................................160 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................160 Kýsa Çizgi (-) ..................................................................................................................160 Uzun Çizgi (–) ................................................................................................................160 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................161 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................163 Dil Bilgisi TAMLAMALAR ................................................................................................................166 A. SIFAT TAMLAMASI ....................................................................................................166 B. ÝSÝM TAMLAMALARI ..................................................................................................166 1. Belirtili Ýsim Tamlamasý ..............................................................................................167 2. Belirtisiz Ýsim Tamlamasý............................................................................................167 3. Zincirleme Ýsim Tamlamasý ........................................................................................167 Tamlamalarýn Özellikleri....................................................................................................167 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..............................................................................170 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ......................................................................172 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................175 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................178 TEMA 5 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI............................................................................................................183 Terim Anlam ....................................................................................................................183 Genel ve Özel Anlam........................................................................................................183 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................184 Yakýnma (Sitem) Bildiren Cümleler ..................................................................................184 Merak Bildiren Cümleler ..................................................................................................184 Endiþe (Kaygý) Bildiren Cümleler ......................................................................................184 Öneri Bildiren Cümleler ....................................................................................................184 Uyarý Bildiren Cümleler ....................................................................................................184 Eleþtiri Bildiren Cümleler ..................................................................................................184 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................185 Parçanýn Temasý ..............................................................................................................186 Parçaya Hâkim Olan Duygu ............................................................................................186 Sanatçýnýn Kiþiliði, Karakter Özelliði..................................................................................186 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................187 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................189 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................192 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................195 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ..............................1980 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................201 Türkçe Sözcüklerin Özellikleri ..........................................................................................201 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................201 Ýkilemelerin Yazýmý ..........................................................................................................201 Pekiþtirmelerin Yazýmý ......................................................................................................201 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................202 Ünlem Ýþareti (!) ..............................................................................................................202 Yay Parantez (Ayraç) Ýþareti (( ))......................................................................................202 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................203 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................205 Dil Bilgisi EDAT (ÝLGEÇ) ................................................................................................................208 “Ýle” Edatý........................................................................................................................208 “Gibi” Edatý ....................................................................................................................208 “Ýçin” Edatý......................................................................................................................208 “Doðru” Edatý ..................................................................................................................208 “Kadar” Edatý ..................................................................................................................209 BAÐLAÇ..........................................................................................................................209 ÜNLEM ..........................................................................................................................211 Dil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..............................................................................212 Dil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ........................................................................214 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................217 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................220 TEMA 6 Anlam Bilgisi SÖZCÜK ANLAMI............................................................................................................225 Sözcük Ýliþkileri................................................................................................................225 Kelimelerin Sözlükteki Sýralanýþý ......................................................................................225 CÜMLE ANLAMI ............................................................................................................226 Gözlem Cümleleri ............................................................................................................226 Þaþýrma Bildiren Cümleleri ..............................................................................................226 Onaylama Bildiren Cümleleri ............................................................................................226 Beðeni Bildiren Cümleleri ................................................................................................226 PARÇADA ANLAM ..........................................................................................................227 Duyulardan Yararlanma....................................................................................................227 Anlam Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme..........................................................................229 Anlam Bilgisi (Sözcük Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 1 ..................................231 Anlam Bilgisi (Cümle Anlamý) Kazaným Deðerlendirme Testi - 2 ..................................234 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 3 ................................237 Anlam Bilgisi (Parçada Anlam) Kazaným Deðerlendirme Testi - 4 ................................240 Yazým Bilgisi SES BÝLGÝSÝ....................................................................................................................243 Sözcükte Vurgu ..............................................................................................................243 YAZIM KURALLARI ........................................................................................................243 Bitiþik ve Ayrý Yazýlan Sözcükler ......................................................................................243 NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ ..............................................................................................244 Soru Ýþareti (?)................................................................................................................244 Yazým Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ..........................................................................245 Yazým Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi ..................................................................247 Tür ve Þekil Bilgisi ÞÝÝR TÜRLERÝ ................................................................................................................250 Lirik Þiir ..........................................................................................................................250 Epik Þiir ..........................................................................................................................250 Didaktik Þiir ....................................................................................................................250 Pastoral Þiir ....................................................................................................................251 Satirik Þiir........................................................................................................................251 SÖZ SANATLARI ............................................................................................................251 Abartma..........................................................................................................................251 Kiþileþtirme ....................................................................................................................251 Benzetme ........................................................................................................................251 ÞÝÝRDE AHENK UNSURLARI ..........................................................................................252 DÜZ YAZI TÜRLERÝ ........................................................................................................252 Efsane ............................................................................................................................252 Masal ............................................................................................................................252 Tiyatro ............................................................................................................................252 Hikâye ............................................................................................................................252 Roman ............................................................................................................................252 Deneme ..........................................................................................................................252 Gezi (Seyahat) Yazýsý ......................................................................................................253 Aný (Hatýra)......................................................................................................................253 Günlük (Günce) ..............................................................................................................253 Biyografi (Yaþam Öyküsü) ..............................................................................................253 Otobiyografi (Öz Yaþam Öyküsü) ....................................................................................253 Mektup............................................................................................................................253 Dilekçe ............................................................................................................................253 Münazara ........................................................................................................................253 Tür ve Þekil Bilgisi Ölçme ve Deðerlendirme ................................................................254 Tür ve Þekil Bilgisi Kazaným Deðerlendirme Testi..........................................................256 Tema Deðerlendirme Testi - 1 ........................................................................................259 Tema Deðerlendirme Testi - 2 ........................................................................................262 Cevap Anahtarý .................................................... 266 1. TEMA ÝÞLENEN KONULAR ANLAM BÝLGÝSÝ SÖZCÜK ANLAMI Gerçek Anlam Mecaz Anlam NOKTALAMA ÝÞARETLERÝ Nokta (.) Virgül (,) Noktalý Virgül (;) Yan Anlam Deyim CÜMLE ANLAMI Öznel ve Nesnel Anlatým Neden - Sonuç Ýliþkisi Amaç - Sonuç Ýliþkisi Koþul (Þart) Cümleleri Karþýlaþtýrma Cümleleri Atasözleri PARÇADA ANLAM Paragrafýn Konusu DÝL BÝLGÝSÝ EKLER A. ÇEKÝM EKLERÝ 1. Çokluk Eki 2. Hâl (Durum) Ekleri a. “-i” hâl eki (belirtme hâli) b. “-e” hâl eki (yönelme hâli) c. “-de” hâl eki (bulunma hâli) d. “-den” hâl eki (ayrýlma hâli) 3. Tamlama Ekleri Paragrafýn Ana Düþüncesi a. Ýyelik (tamlanan) ekleri Anahtar Kelime b. Ýlgi eki (tamlayan eki) Paragrafýn Yardýmcý Düþünceleri 4. Eþitlik Eki Paragrafýn Baþlýðý B. YAPIM EKLERÝ YAZIM BÝLGÝSÝ SES BÝLGÝSÝ Büyük Ünlü Uyumu 1. Ýsimden Ýsim Yapan Ekler 2. Ýsimden Fiil Yapan Ekler 3. Fiilden Ýsim Yapan Ekler 4. Fiilden Fiil Yapan Ekler Ünlü (Hece) Düþmesi Ünlü Türemesi Ünlü Daralmasý YAZIM KURALLARI Büyük Harflerin Yazýmý Yer Adlarýnýn Yazýmý Sayýlarýn Yazýmý SÖZCÜK YAPISI A. BASÝT SÖZCÜK B. TÜREMÝÞ SÖZCÜK C. BÝRLEÞÝK SÖZCÜK 1. TEMA: ANLAM BÝLGÝSÝ Kazanýmlar Bu bölümü bitirdiðimde; « Dinlediklerime, izlediklerime, konuþmalara, okuduklarýma, yazýlanlara iliþkin karþýlaþtýrmalar yapmayý « Dinleme, izleme, konuþma, okuma, yazma baðla- « Dinlediklerimde, izlediklerimde, konuþmalarda, mýndan hareketle kelime ve kelime gruplarýnýn anlamlarýný çýkarmayý okuduklarýmda, yazýlanlarda yer alan öznel ve nesnel yargýlarý ayýrt etmeyi « Dinlediklerimde, izlediklerimde, okuduklarýmda, yazýlanlarda, konuþulanlarda geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanmayý « Dinlediklerimin, izlediklerimin, konuþmalarýn, oku- « Dinlediklerimde, izlediklerimde, konuþmalarda, « Dinlediklerimin, izlediklerimin, konuþmalarýn, oku- okuduklarýmda, yazýlanlarda yer alan öznel ve nesnel yargýlarý ayýrt etmeyi duklarýmýn, yazýlanlarýn ana fikrini/ana duygusunu belirlemeyi « Dinlediklerimdeki, izlediklerimdeki, konuþmalarda- « Dinlediklerimdeki, izlediklerimdeki, konuþmalarda- ki, okuduklarýmdaki, yazýlanlardaki sebep-sonuç iliþkilerini belirlemeyi ki, okuduklarýmdaki, yazýlanlardaki yardýmcý fikirleri/duygularý belirlemeyi « Dinlediklerimde, izlediklerimde, konuþmalarda, « Dinlediklerimin, izlediklerimin, konuþmalarýn, oku- okuduklarýmda, yazýlanlarda amaç-sonuç iliþkilerini belirlemeyi duklarýmýn, yazýlanlarýn baþlýðý/adý ile içeriði arasýndaki iliþkiyi ortaya koymayý duklarýmýn, yazýlanlarýn konusunu belirlemeyi öðreneceðim. Sözcükler cümlede deðiþik anlamlar kazanýr. cümlesindeki “yol” sözcüðü “çare, yöntem” anlamýnda kullanýlmýþtýr. Bu, “üzerinden geçilip gidilen, yürümeye uygun yer” anlamýndan tamamen farklý, yeni bir anlamdýr. Öyleyse sözcük, bu cümlede mecaz anlamýyla kullanýlmýþtýr. Gerçek Anlam Yan Anlam Bir sözcüðün, söylendiðinde akla gelen ilk anlamýna gerçek anlam denir. Bir sözcüðün gerçek anlamýndan tam olarak uzaklaþmadan kazandýðý anlamlara yan anlam denir. Yan anlam daha çok, organ adlarýnýn veya insana ait özelliklerin doðaya veya nesnelere aktarýlmasý ile oluþur. SÖZCÜK ANLAMI “Yol kenarýnda kavak aðaçlarý vardý.” cümlesindeki “yol” sözcüðünün anlamý “yürümeye uygun yer, yerleþim yerlerini birbirine baðlayan ulaþým þeridi”dir. Bu, sözcüðün gerçek anlamýdýr. Mecaz Anlam Bir sözcüðün gerçek anlamýndan uzaklaþarak, tamamen farklý bir anlamda kullanýlmasýna mecaz anlam denir. “Bu sorunu çözmenin bir yolu olmalý.” © Coþku Yayýnlarý Dilin anlamlý en küçük parçasýna sözcük denir. “Kardeþimin kolu kýrýlmýþ.” cümlesinde “kol” sözcüðü “insanýn bir organý” anlamýnda gerçek anlamýyla kullanýlmýþtýr. “Kapýnýn kolunu deðiþtirmeliyiz.” cümlesinde “kol” sözcüðü, insan organýna benzerliðinden dolayý kapý ile ilgili bir parçaya ad olmuþtur. Bu, sözcüðün yan anlamýdýr. 15 1. Tema: Anlam Bilgisi “hangi amaçla” sorusunun cevabý vardýr. Deyim “Buraya eðlenmek için geldik.” En az iki sözcükten oluþan ve sözcüklerden en az birisinin mecaz anlamýyla kullanýldýðý söz öbeklerine deyim denir. Sözcükler tek baþlarýna deyim olamaz, deyim için en az iki sözcük gereklidir. Deyimi oluþturan sözcükler anlamca kalýplaþmýþtýr. cümlesinde “hangi amaçla” gelindiði bildirilmiþtir. Cümlede “Hangi amaçla geldik?” sorusunun cevabý vardýr. “Cebi biraz para görünce hemen burnu büyüdü.” Koþul (Þart) Cümleleri cümlesindeki “burun” ve “büyümek” sözcükleri bir araya gelip kalýplaþarak yeni bir anlam kazanmýþtýr: kibirlenmek, gururlanmak. Bir yargýnýn ya da eylemin gerçekleþebilmesi için öne sürülen þartýn olduðu cümlelere koþul cümleleri denir. “Sanki adamýn aðzýndan bal akýyor.” cümlesindeki altý çizili söz de deyimdir. “Dikkatli dinlersen konuyu anlarsýn.” cümlesinde konuyu anlama, “dikkatli dinleme” koþuluna baðlanmýþtýr. CÜMLE ANLAMI “Bu þiiri okudukça köyümü hatýrlýyorum.” Öznel ve Nesnel Anlatým cümlesinde köyünü hatýrlama, “þiiri okuma” þartýna baðlanmýþtýr. Doðruluðu ya da yanlýþlýðý kiþilere göre deðiþebilen, iþin içine duygularýn karýþtýðý anlatýma öznel anlatým; kanýtlanabilen, iþin içine duygularýn karýþmadýðý, yoruma açýk olmayan anlatýma ise nesnel anlatým denir. Karþýlaþtýrma Cümleleri cümlesine kiþi duygularýný katmamýþ. Bu, yoruma açýk bir cümle deðildir. Bu nedenle de bu cümlede nesnel anlatým vardýr. “Bu romanda yazar, kýrsal yaþamý çok baþarýlý bir anlatýmla iþlemiþ.” cümlesine ise kiþi kendi beðeni duygularýný katmýþtýr. Yazarýn anlatýmýnýn baþarýlý olmasý kiþiden kiþiye deðiþebilir. Bu, kanýtlanamaz. Bu nedenle de bu cümlede öznel anlatým vardýr. Neden - Sonuç Ýliþkisi Herhangi bir davranýþýn, eylemin, isteðin niçin gerçekleþtirildiðini bildiren cümlelerde neden sonuç iliþkisi vardýr. Bu tür cümleler yükleme sorulan “niçin” sorusuna cevap verir. “Utandýðý için yanýmýza girmemiþ.” cümlesinde eylem nedeniyle verilmiþtir. Bu da kiþinin utanmasýdýr. “Utanma” neden, “içeri girmeme” ise sonuçtur. “Yorgun olduðundan hemen uyudu.” cümlesinde neden-sonuç iliþkisi vardýr. Kiþinin “uyuma” nedeni “yorgun olmasý”dýr. Amaç - Sonuç Ýliþkisi Bir eylemin hangi amaçla yapýldýðýnýn bildirildiði cümlelerdir. Bu tür cümlelerde eyleme sorulan 16 © Coþku Yayýnlarý “Bu romanda yazar, kýrsal yaþamý iþlemiþ.” Bir varlýðý, düþünceyi ya da kavramý daha anlaþýlýr hâle getirmek için onu baþka bir düþünce ya da kavramla ortak ya da farklý bir yönden deðerlendirmeye karþýlaþtýrma denir. “Nisan en sevdiðim aydýr.” cümlesini söyleyen kiþi, aylarý kendisine göre karþýlaþtýrmakta; bunlar arasýndan da nisaný çok güzel bulmaktadýr. “Bugün hava düne göre sýcaktý.” cümlesinde bugünkü hava ile bir önceki günkü hava sýcaklýk bakýmýndan kýyaslanmýþ, bugün havanýn daha sýcak olduðu belirtilmiþtir. Dolayýsýyla bu cümlede karþýlaþtýrýlma yapýlmýþtýr. Atasözleri Geçmiþten günümüze gelen, uzun deneyimlerden yararlanarak kýsa ve özlü öðütler veren, toplum tarafýndan benimsenip ortak olarak kullanýlan kalýplaþmýþ sözlere atasözü denir. Atasözleri bir toplumun duygu, düþünce, inanç ve kültür yapýsýný yansýtýr. Atasözlerinin kim tarafýndan, ne zaman söylendiði bilinmez. Yani atasözleri anonimdir. “Sakla samaný gelir zamaný.” “Güvenme dayýna, ekmek al yanýna.” “Aðaç yaþ iken eðilir.” sözleri atasözlerinden bazýlarýdýr. 1. Tema: Anlam Bilgisi PARÇADA ANLAM Anahtar Kelime Bir düþünceyi anlatmak için bir araya getirilen cümleler topluluðuna paragraf denir. Þimdi paragrafýn anlamsal ve biçimsel yönleri görelim. Bir cümlenin veya sözün yansýtmak istediði anlam için en büyük ipucunu veren ana kavram veya kelimeye denir. Þunu bilin ki, hayatýmýzda en yüce, en güçlü ve faydalý dayanaðýmýz, ana baba evinden kalma hatýralarýmýzdýr. Size sýk sýk terbiyenizden söz açýlýr; dediðim gibi, güzel, üstüne titrenilen çocukluðunuzdan kalma bir hatýra, terbiyenin en iyisidir. Böyle hatýralardan daðarcýðýna çokça toplayarak hayat yoluna çýkan insan, bütün ömrüne güvenle bakabilir. Kalbimizde kalan tek bir iyi hatýranýn bile bir gün faydasýný görebiliriz. Paragrafýn Konusu Paragrafta hakkýnda söz söylenen düþünce, olay ya da durumlara konu denir. Konuyu bulmak için “Parçada neden söz ediliyor?” diye sorabiliriz. Þimdi hep beraber bir paragrafýn konusunu bulalým. “Tutumluluk, hiçbir zaman cimrilik demek deðildir. Tutumlu insan, eþyasýný, malýný temiz kullanýr. Zamanýný boþuna harcamaz. Kendisine ve çevresine yararlý iþlerle geçirir gününü. Böylece kötü alýþkanlýklardan da kurtulur. Mutlu ve güvenli olur.” Hasan, okuduðu bu metnin anahtar kelimelerini “hatýra, terbiye, çocukluk” olarak belirlemiþtir. Parçada “tutumluluk” üzerinde durulmaktadýr. Þimdi de, tutumlu olmanýn hangi yönü üzerinde durulduðunu belirleyelim. Parçanýn her cümlesinde tutumlu olmanýn yararý anlatýlmaktadýr. Öyleyse bu parçanýn konusu “tutumlu olmanýn yararlarý” olmalýdýr. Parçada yazarýn, okuyucuya vermek istediði mesaja (iletiye) ana düþünce (ana fikir) denir. Ana düþünce, yazýnýn yazýlýþ amacýdýr. Yazar, ana düþünceyi okuyucuya ulaþtýrmak için bir konudan yararlanýr. Her yazýnýn sadece bir ana düþüncesi vardýr. Paragraflarýn da yazýlarda olduðu gibi, ana düþünceleri vardýr. © Coþku Yayýnlarý Paragrafýn Ana Düþüncesi Örnek - 1 Etrafýndakiler, yeni doðan bebek için sýrayla þunlarý dilemiþler: Yüz güzelliði, selvi boy ve zenginlik. Bunlarý duyan bilge kiþi ise “Ben onun için iyilik diliyorum. Çünkü sizin söylediðiniz güzellikler bir çiçek gibi solabilir, geçicidir; iyilik ise tükenmez bir hazinedir.” demiþ. Bu parçada asýl anlatýlmak istenen aþaðýdakilerden hangisidir? A) Yüz güzelliðinin zenginlikten üstün olduðu B) Ýnsanlarla çiçeklerin birbirine benzediði C) Ýyiliðin geçici güzelliklerden önemli olduðu Paragrafýn ana düþüncesini bulmak için, D) Bilge kiþilerin sözlerine deðer verildiði “Yazar bu parçayý hangi amaçla yazmýþtýr?” (2008 - SBS / 6) “Yazar okuyucuya ne demek istiyor?” gibi sorular sorulur. “Tiyatrosuz kalan bir toplum, önce dilini yitirir, geleneðini unutur. Sonra onu birbirine baðlayan bütün baðlar çözülür, sokaða düþer. En büyük sýkýntý da, birbirimizden ayrýldýðýmýz gün baþlar.” Parçada yazar, tiyatro üzerinde duruyor. Tiyatronun toplumun ayakta kalmasýný saðlamada, toplumsal birliði saðlamada önemli bir iþlevinin olduðunu belirtmektedir. Bunu tiyatrosuz kalan toplumun dilini yitirmesinden, toplumsal baðlarýn çözülmesinden anlýyoruz. Öyleyse parçada “Toplum yaþamýnda tiyatronun önemi” anlatýlmaktadýr. Bu, parçanýn ana düþüncesidir. Çözüm Parçada týrnak içinde verilen sözlerde ana düþünce bulunabilir. Ayrýca “çünkü” sözü, ana düþüncenin baþladýðý yargýyý gösterebilir. Bu ipuçlarýný deðerlendirdiðimizde parçanýn ana düþüncesinin son cümlede verildiði görülecektir. Parçanýn son cümlesinde de güzelliklerin çiçekler gibi solduðu, yani geçici olduðu, oysa iyiliklerin tükenmediði anlatýlmaktadýr. Bu durumda parçada asýl anlatýlmak istenen “iyiliðin geçici güzelliklerden önemli olduðu” yargýsýdýr. Cevap C 17 1. Tema: Anlam Bilgisi Paragrafýn Yardýmcý Düþünceleri Paragrafýn Baþlýðý Parçada ana düþüncenin daha iyi açýklanmasýný saðlayan, onu daha belirgin hâle getiren, konunun sýnýrlarýný çizen düþüncelere paragrafýn yardýmcý düþünceleri denir. Paragrafta iþlenen konuyu en iyi þekilde ifade eden Bir parçada ana düþünce bir tanedir, ancak yardýmcý düþüncenin sayýsý sýnýrlý deðildir. Ana düþünceyi destekleyen ya da açýklayan birçok düþünce ortaya atýlabileceðinden, yardýmcý düþünenin sayýsý yazara baðlýdýr. rin her birinde Ýstanbul bir yönüyle kendini belli bir ya da birkaç sözcük o paragrafa baþlýk olarak seçilir. “Ýstanbul yedi tepe üzerine kurulmuþtur. Bu tepeleeder. Yükseltisi azdýr bu tepelerin, ancak çoðundan Ýstanbul çok güzel görünür. Ýstanbul’u bu tepelerin birinden seyreden kiþi bu kente aþýk olur.” Bu parçada nelerden söz edildiðine baktýðýmýzda Yardýmcý düþünce sorularý “söylenemez, çýkarýlamaz, deðinilmemiþtir, deðildir, ulaþýlamaz, yoktur” gibi olumsuz kalýplarla karþýmýza çýkar. Ýstanbul ve bu kente ait tepelerin olduðunu görürüz. Öyleyse bu parçanýn baþýna gelebilecek en uygun baþlýk “Ýstanbul’un Tepeleri” olmalýdýr. Þimdi yardýmcý düþünce ile ilgili bir örnek inceleyelim. Bu parça ile ilgili olarak dört tane yardýmcý düþünce verildiðini düþünelim. Bu düþünceler sýrasýyla þunlar olsun: 1. Þiir, dilin inceliklerini yansýtýr. Örnek - 2 “Yedi Kiremit Oyunu” þöyle oynanýr: Ortaya yedi ki© Coþku Yayýnlarý “Þiir yazýldýðý dilin içindedir. Çeviri þiir, özgün þiir kadar sevilmez. Sevilen çeviri þiirler daha çok, içindeki düþünce için sevilir. Az da olsa çok iyi çevrilmiþ þiirler vardýr. Ancak bu þiirler, ozaný kadar, çevirenin de þiiri sayýlýr.” remit konur, iki gruba bölünen çocuklar kiremitleri top atarak yýkmaya çalýþýrlar. Kiremitleri ilk deviren grup, diðerini topla vurma hakkýný elde eder. Topla en çok kiþiyi vuran grup, oyunu kazanýr. Bu parçada “Yedi Kiremit Oyunu”yla ilgili olarak aþaðýdakilerden hangisine deðinilmemiþtir? 2. Ýyi yapýlmamýþ çeviri, þiirin özünü bozmaz. 3. Þiirde iþlenen düþünceler de önemlidir. A) Kaç kiremit kullanýldýðýna 4. Çeviri þiirler çevirenin de duygularýný yansýtýr. B) Nasýl kazanýlacaðýna C) Oyuncu sayýsýna Þimdi bu yardýmcý düþüncelerden hangilerinin parçada bulunduðuna bakalým. D) Ýki grupla oynandýðýna (2008 - SBS / 6) Parçadaki ilk cümleden yukarýda verdiðimiz yardýmcý düþüncelerden birincisi çýkarýlabilir. Parçadaki ikinci cümleden, yukarýda verdiðimiz üçüncü yardýmcý düþünce çýkarýlabilir. Çözüm Parçadaki son cümleden ise yukarýda verdiðimiz dördüncü yardýmcý düþünce çýkabilir. Parçadaki “Ortaya yedi kiremit konur.” sözünde Ancak parçanýn hiçbir cümlesinden yukarýda verdiðimiz ikinci yargý çýkarýlamaz. nýr.” sözünde B’ye, “… iki gruba ayrýlan çocuklar ki- Parçada “Ýyi yapýlmamýþ çeviri, þiirin özünü bozmaz.” düþüncesine deðinilmemiþtir. 18 A’ya, “topla en çok kiþiyi vuran grup, oyunu kazaremitleri top atarak yýkmaya çalýþýrlar.” sözünde D’ye deðinilmiþtir. Ancak parçada Yedi Kiremit Oyunu ile ilgili olarak “oyuncu sayýsýna” deðinilmemiþtir. Cevap C 1. Tema: Anlam Bilgisi Kazaným Pekiþtirme - 1 Aþaðýdaki öðrencilerin önlerindeki pankartlarýn üzerine yazýlan sözcükler bir cümle oluþturmaktadýr. Hangi öðrencinin önündeki pankartta yazan sözcüðün mecaz anlamlý olduðunu bulunuz. Kazaným Pekiþtirme - 2 Bir paragrafýn cümleleri kilitlerin üzerine karýþýk olarak yazýlmýþtýr. Anahtar bu paragrafýn ilk cümlesinin yazýlý olduðu kilidi açabilmektedir. Buna göre, anahtarýn kaç numaralý kilidi açabildiðini bulunuz. 19 1. Tema: Anlam Bilgisi ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME Kazaným Pekiþtirme - 3 Ahmet, okuldan eve yürüyerek gelmektedir. Ahmet’in eve geldiði yolun üzerindeki cümle kanýtlanabilirlik açýsýndan ötekilerden farklýdýr. Buna göre, Ahmet’in kaç numaralý yoldan geçerek eve geldiðini bulunuz. er gördüm. Gelirken yol kenarýnda çok güzel çiçekl Bizim evin bulunduðu yer çok hoþ bir yamaçtýr. Öðrenciler o kula servisle geliyordu. Annem bana geceleri çok ilginç masallar anlatýrdý. Kazaným Pekiþtirme - 4 Palyaçonun elinde tuttuðu balonlara bir paragrafýn cümleleri karýþýk olarak yazýlmýþtýr. Ancak balonlardan birindeki cümle öteki cümlelerden farklý bir konuya deðinmiþtir. Bu cümleyi bulunuz. 20
