OPİOİD ANALJEZİKLER

1
OPİOİD ANALJEZİKLER
 Bu ilaçlara narkotik analjezikler de denilir.
 Güçlü analjezik etki yaparlar.
 Hepsinde az veya çok, ilaç bağımlılığı yapma potansiyeli vardır.
 Yaygın depresif etkileri nedeniyle verilen dozun büyüklüğüne göre narkoz hali
oluştururlar.
 Narkotik analjeziklerin antipiretik veya antiinflamatuvar etkileri yoktur.
 Analjezik tesirleri tamamiyle santral sinir sistemi üzerindeki etkilerinin bir sonucudur.
Ağrı ile ilgili Kavramlar
Ağrı genellikle doku zedelenmesine bağlı yani nosiseptif nitelikte bir duygudur.
 Akut ağrı
 Kronik ağrı
 Deaferentasyon ağrısı
 Psikojenik ağrı
Ağrının elektrofizyolojik niteliği:
 Spesifisite teorisi
 İmpuls kalıbı teorisi
 Substantia gelatinosa'da sonlanan, ağrı ile ilgili sinir liflerinin uçlarından ikinci ağrı
nöronuna impul aşırımı, P maddesi ve benzeri taşikininler ile glutamat tarafından
yapıldığına inanılmaktadır. S. gelatinosa'da birinci nöron ucu ve ikinci nörondan başka,
ağrı ile ilgili olan üçüncü bir yapı vardır; bu, enkefalinerjik ara-nöronlardır.
 Morfin hem mü ve hem de delta agonisti olması nedeniyle ağrı yolaklarını hem spinal ve
hem de supraspinal düzeyde etkiler.
Endojen Opioid Peptidler ve Opioid Reseptörleri
Narkotik analjezikler, SSS'deki nöronlarda nöromediyatör olarak görev yapan endojen opioid
peptidlerin etkilediği opioid reseptörlerini aktive ederler. Böylece endojen opioid peptidlerin
etkilerini taklit ederek farmakolojik etkilerini oluştururlar.
Çeşitli opioid ilaçların mü, kappa ve delta reseptörler üzerindeki etkileri reseptörün türüne göre
agonistik veya parsiyel agonistik etki olabilir
Opioid peptidlerin nöron düzeyindeki inhibitör etkilerine aracılık eden transmembranal
transdükleme mekanizmaları :
 i) Adenilil siklazın inhibisyonu
 ii) Nöron membramndaki voltaja-bağımlı kalsiyum kanallarından hücreye Ca2+girişinin
azaltılması
 iii) Gi proteini aracılığı ile nöron membranındaki K+ kanallarının açılması (K+
konduktansının artırılması).
1. MORFİN, KODEİN VE YARI SENTETİK TÜREVLERİ
MORFİN
 Morfin genellikle 10-15 mg dozunda intramüsküler veya ciltaltından injeksiyon
suretiyle uygulanır.
 Terapötik bakımdan en önemli etkisi analjezidir.
 Morfin öfori, hareketlerde azalma ve sedasyon yapar.
2
 En önemli yan tesiri solunumu deprese etmesidir.
 Güçlü bir antitusif etkiye sahiptir, bulantı ve kusma yapar, miyozis oluşturur.
 Hipotansif etki ve hipotermi yapar.
 Periferik etkilerinden en önemlileri konstipasyon, safra koliği, işeme güçlüğü ve idrar
retansiyonu’dur.
 Türkiye'de kırmızı reçeteye yazılır.
 Kontrindikasyonları: i) Kafa travması, ii) Bilyer kanal ameliyatları ve safra kolikleri, iii)
Bronşiyal astma, iv) Solunum rezervi düşük olan hastalar, v) Konvülsif hastalıklar, vi)
Deliryum tremens, vii) MAO inhibitörleri ile tedavi edilenler, viii) Hipovolemi, ix)
Prostat hipertirofisi.
Akut morfin zehirlenmesi:
3 ana belirti vardır:
 i) Koma, ii) İleri derecede solunum depresyonu ve iii) Pupillalarda simetrik ve ileri
derecede büzülme
 Ölüm solunum durması sonucu olur.
 Tedavi için narkotik antagonistleri ve destekleyici yöntemlere başvurulur.
 Günde 3-4 kez morfin injekte edilen hastalarda 1-2 haftada hafif bir fiziksel bağımlılık ve
tolerans meydana gelişir. Morfine bağımlılık kazanmış bir kimsede morfin'in birden
kesilmesi son dozdan 8-12 saat sonra başlayan yoksunluk sendromuna neden olur.
KODEİN
 Hafif ve orta şiddetteki ağrılara karşı ağızdan tek başına veya bir narkotik-olmayan
analjezikle kombine kullanlabilir. Düşük dozlarda antitusif’tir.
 Hidromorfon ve oksimorfon; Morfinden gravimetrik bakımdan daha güçlü analjezikler.
 Pantapon (Papaveretum): Opyum alkaloidlerinin konsantre bir şekilde içeren bir
alkaloid mikstürüdür.
 Heroin: Bağımlılık yapma potansiyeli morfininkinden daha fazladır.
2. SENTETİK AGONİSTLER
 MEPERİDİN (Petidin)
 Cilt altından verilen 75-100 mg meperidin, aynı yoldan verilen 10 mg morfinin yaptığına
eşit derecede analjezi yapar (eki-analjezik = eşit-analjezik etki).
 Doğum ağrılarını, uterusun kontraksiyon kuvvetini düşürmeden geçirmesi, doğum
süresinde uzama yapmaması, oksitosik ilaçların etkisini azaltmaması nedeniyle obstetrikte
tercih edilir.
 Fentanil, sufentanil ve alfentanil: Gravimetrik etki güçleri en yüksek olan opioid
analjeziklerdir
 Difenoksilat ve Loperamid, sadece antidiyareik olarak kullanılırlar.
 Tilidin (tilidat) hidroklorür, Anileridin ve piminodin
3
METADON
 Morfinden en önemli farkı tesirinin daha geç başlaması, uzun sürmesi, oral ve parenteral
dozlarının biribirine daha yakın olmasıdır. 15-20 mg oral metadon, 10 mg parenteral
morfin ile eki-analjeziktir.
 Opioid bağımlılarında bu ilaçların kesilmesine (detoksifikasyona) hazırlama amacıyla
uygulanan "ikame’’ için ve "metadonla idame programı'nda kullanılır.
 Dekstromoramid: Narkotik analjeziktir.
 Levometadil asetat (LAAM): Metadonun etkisi daha geç başlayan ve daha uzun süren
türevidir. Bir tek dozunun etkisi ortalama 72 saat sürer.
 Dekstropropoksifen (Propoksifen): Analjezik etki gücü bakımından kodein’den yarı
yarıya daha zayıftır.
3. AGONİST-ANTAGONİST OPİOİDLER (KARMA ETKİLİ OPİOİDLER)
 Bu gruptaki ilaçlar opioid reseptörleri üzerinde parsiyel agonist ve/ veya bazılarında
agonist, diğerlerinde antagonist etkinlik gösteren ilaçlardır











Agonist tipteki ilaçlarla aralarında aşağıdaki farklar bulunur:
i) Agonist ilaçlarınki kadar güçlü analjezik etki yapmazlar,
ii) Yüksek doz düzeyinde, agonist ilaçlardan daha az solunum depresyonu yaparlar,
iii) Analjezik etkileri genellikle spinal düzeyde oluşur,
iv) Tek başlarına verildiklerinde analjezik etki ve morfıninkine benzeyen diğer santral
etkileri oluştururlar. Morfin uygulanmış kimselerde ise onun etkilerini ortadan kaldırırlar,
v) Sık olarak öfori yapmazlar, oldukça sık disfori ve psikotomimetik yan tesirler yaparlar,
vi) Psişik ve fiziksel bağımlılık yapma potansiyelleri daha zayıftır.
vii) Agonist tipteki opioidlere fiziksel bağımlılık kazanmış kimselere uygulandıklarında,
yoksunluk sendromu oluştururlar,
viii) Bazıları sigma reseptörler üzerindeki agonist etkinlikleri nedeniyle, özellikle yüksek
dozda psikotomimetik yan tesirler oluşturabilirler.
BUPRENORFİN
Mü parsiyel agonisti olduğu için morfinin etkilerini antagonize eder. Morfin ve heroin'in
pozitif pekiştirici (keyif verici) etkisini azaltır
Metadon idame uygulamasında metadon yerine alternatif ilaç olarak sublingual yoldan
kullanılmaktadır
TRAMADOL
 Mü, kappa ve delta reseptörlere eşit derecede ve morfine oranla daha düşük afinite
gösterdiği saptanmıştır. Morfin bağımlılarına injekte edildiğinde hafif bir yoksunluk
sendromuna neden olur.
 Solunumu deprese etmez. Hipotansiyon ve nadiren hipertansiyon yapabilir.
PENTAZOSİN
 Kappa reseptörler üzerine parsiyel agonist ve mü reseptörler üzerinde antagonist etki
yapar.
 BUTORFANOL NALBUFİN ve NALORFİN
4
OPİOİD ANTAGONİSTLERİ
 NALOKSON
 Tam bir antagonisttir. Mü, kappa ve delta reseptörlerin hepsini bloke eder.
 Morfin ve benzeri analjeziklerin yaptığı etkileri antagonize eder.
 Azot protoksidin yaptığı analjeziyi ve klonidinin yaptığı hipotansiyonu da antagonize
ettiği gösterilmiştir
 Etki süresi kısa olduğu için dozları 20-60 dakikada bir tekrarlanır.
 Mutad dozda (2 mg) kullanıldığında belirgin bir yan tesir yapmaz. Bağımlılık ve tolerans
oluşturmaz. Uluslararası kontrola tabi değildir.
NALTREKSON
 Etki süresi naloksona göre çok daha uzun (24-48 saat) olan diğer bir tam antagonisttir.
Detoksifikasyon yapılmış opioid bağımlılarında, naltrekson idame programı için
kullanılır.
 OPİOİD ANALJEZİKLERİN KULLANILIŞ YERLERİ
i) Doku zedelenmesine veya koliklere bağlı akut ağrı
ii) Kronik Ağrı
iii) Obstetrik analjezi: En tercih edilen ilaç meperidin'dir.
iv) Akut myokard infarktusu: morfin ve meperidindir.
v) Preanestezik medikasyon:
vi) Dengeli anestezi, nörolept anestezi ve nörolept analjezi: Morfin, meperidin ve
fentanil, sufentanil ve alfentanil.
vii) Akut sol kalp yetmezliği: Morfin
viii) Epidural morfin analjezisi:
ix) Diyare: Suistimal potansiyeli düşük olan kodein, difenoksilat ve loperamiddir.
x) Şiddetli öksürük: Kodein
Opioid analjezik ilaç bağımlılarının tıbbi bakımı
İki ana yaklaşım vardır:
i) Detoksifikasyon:
 Hızlı detoksifikasyon amaçıyla sıklıkla kullanılan bir ilaç klonidin’dir. klonidin yerine
kullanılabilecek olan ve aynı mekanizma ile etki yapan bir ilaç lofeksidin'dir.
 ikameli detoksifikasyon için metadon kullanılır veya yerine buprenorfın, kodein veya
dekstropropoksifen kullanmayı öngören ikameli detoksifikasyon rejimleri de vardır.
ii) Metadonla idame: Detoksifıkasyondan sonra tekrar ilaca başlama olasılığı fazla olan
bağımlılarda uygulanır. Son zamanlarda buprenorfin, naltrekson ve levometadil asetat
(LAAM) ile idame yöntemi denenmektedir.