yerel çevre eylem planları - Nuran TALU Kişisel İnternet Sitesi

advertisement
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
TÜRKİYE STRATEJİ RAPORU
Hazırlayan:
Nuran Talu
REC Türkiye
Yerel Çevre Politikaları Danışmanı
Mart 2006, Ankara
Bu proje Avrupa Komisyonu’nun finansal
desteği ile gerçekleştirilmektedir.
REC Türkiye Hakkında
Merkezi ve Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi (REC), 1990 yılında Amerika Birleşik
Devletleri, Avrupa Komisyonu ve Macaristan tarafından kurulmuş bağımsız uluslararası bir
kuruluştur. Bugün, tarafsız ve kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olarak çalışan REC’in hukuki
temeli, 28 ülkenin hükümetleri ve Avrupa Komisyonu tarafından imzalanmış bir “Şart”a
dayanmaktadır.
REC, sürdürülebilir kalkınmanın çeşitli alanlarında çalışarak, paydaşlara çevre politikaları,
biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği, yenilenebilir enerji, çevresel bilgi ve atık yönetimi gibi
konularda etkin çözümler üretmeleri için destek vermektedir.
REC’in en yeni ülke ofisi 2004 yılında Türkiye’de resmi olarak faaliyete geçmiştir. REC’in
misyonuyla uyumlu olarak, REC Türkiye’nin misyonu, kamu kuruluşları, sivil toplum kuruluşları
(STK’lar), iş dünyası ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini destekleyerek ve çevresel
bilgi paylaşımıyla karar alma süreçlerine halkın katılımı sağlayarak Türkiye’nin çevre sorunlarını
çözmesine yardımcı olmaktır. REC Türkiye, ortak sorunları çözmelerini sağlamak amacıyla
bütün paydaşları bir araya getirerek bir katalizör görevi üstlenmekte ve çevre konularında
etkin işbirliklerini teşvik etmektedir. Avrupa Komisyonu tarafından sağlanan mevcut mali
yardım çerçevesinde ülke ofisinin genel amacı ise, Türkiye’nin çevre konusunda hukuki,
kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle AB çevre
müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır.
Yerel Çevre Eylem Planları
Türkiye Strateji Raporu
Mart 2006, Ankara, Türkiye
Bu yayının bütün hakları saklıdır.
© 2006, Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye
Bu yayının hiçbir kısmı herhangi bir formda izin alınmadan satılamaz ya da satılmak için çoğaltılamaz.
Bu raporun basımı “REC’in Türkiye’ye Açılması” projesi kapsamında Avrupa Komisyonu’nun mali desteği ile
gerçekleştirilmiştir. Ancak, raporun içeriği hiçbir şekilde Avrupa Komisyonu’nun resmi görüşlerini yansıtıyor olarak
algılanmamalıdır.
ISBN: 975-6180-08-0
Yayıncı:
Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye
Ceyhun Atuf Kansu Cad. No: 102, Balgat-Ankara, Türkiye
Tel: +90 (312) 284 95 55 ● Faks: +90 (312) 287 01 10
E-posta: info@rec.org.tr ● Web sitesi: www.rec.org.tr
Tasarım ve Baskı:
İris İletişim Çözümleri, Ankara
Tel: 312 472 1441
İÇİNDEKİLER
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI (YECEP)
TÜRKİYE STRATEJİ RAPORU
İçindekiler
3
Önsöz
4
Kısaltmalar
7
Yönetici Özeti
9
I. Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP) Nedir?
13
II. Türkiye’de Çevre Politikaları ve YEÇEP
14
III. Yerel Karar Mekanizmaları ve YEÇEP
24
IV. Avrupa Birliği Uyum Süreci ve YEÇEP’ler
32
V. Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye ve YEÇEP’ler
34
36
38
39
Sonuç
41
Dipnotlar
45
Ekler
52
II.I. Ulusal Çevre Politikalarının Yerel İzdüşümü ve YEÇEP
II.II. YEÇEP’in Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planındaki (UÇEP) Yeri
II.III. Bölgesel Kalkınma Politikaları ve YEÇEP İlişkisi
II.IV. Türkiye’de Çevre Finansmanında YEÇEP’in Yeri
III.I. Belediyeler ve YEÇEP’ler
III.II. Büyükşehir Belediyeleri ve YEÇEP’ler
III.III. İl Özel İdareleri ve YEÇEP’ler
III.IV. Mahalli İdare Birlikleri ve YEÇEP’ler
V.I. REC Türkiye’nin YEÇEP Uygulamalarındaki Temel Amaçları
V.II. REC Türkiye’nin Temel YEÇEP Faaliyetleri
V.III. YEÇEP Uygulamaları ile REC Türkiye’nin Katkıları
Ek 1: Türkiye’de YEÇEP’ler İçin Yasal ve Politik Zemin
Ek 2: Türkiye’de İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması
Ek 3: REC Türkiye Yerel Çevre Eylem Planları 2005 Eğitim Programı
Değerlendirme Notu
Ek 4-a: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi ile İlgili Kanunlar
Ek 4-b: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi ile İlgili Yönetmelikler
14
19
20
22
24
27
28
31
52
53
55
58
66
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
3
ÖNSÖZ
Önsöz
Özellikle son yirmi yıl içinde geliştirilmiş olan ulusal çevre eylem planları ve ulusal
sürdürülebilir kalkınma stratejileri arasında önemli bir benzerlik vardır. Çevre alanında
çalışanların çoğu, 1992 yılında Rio de Janerio kentinde, sürdürülebilir kalkınmanın temel
prensiplerini belirleme ve eylem programlarını geliştirme amacıyla düzenlenen Birleşmiş
Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (UNCED) ile başlayan ilk ulusal çevre eylem
planları dalgasını hatırlayacaklardır. Bu çerçevede, Türkiye 1998 yılında, Dünya Bankası’nın
mali desteğiyle ilk ve tek ulusal çevre eylem planını hazırlamıştır.
Rio Konferansı’nda verilen sözlere ek olarak, 1993 yılında Lucerne’de toplanan “Avrupa
için Çevre” Bakanlar Konferansı’nda oluşturulan inisiyatifle Çevre Bakanları, Orta ve
Doğu Avrupa ülkelerindeki çevre reformlarını düzenlemeye yönelik olarak geliştirilmiş olan
Çevre Eylem Planı (ÇEP) stratejisini kabul ettiler. Bunu takiben, OECD kapsamında bir
ÇEP çalışma grubu oluşturuldu. Sürecin önemli amaçlarından bazıları, ulusal öncelik ve
politikalar belirlenirken ekonomik ve politik reformlara çevresel konuları dahil etmek, çevre
yönetimi kapasitesini geliştirmek ve mali kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasını teşvik
etmekti. Bu amaçlara ulaşmak için önerilen prensipler aslında birçok yönüyle uluslararası
ve bölgesel inisiyatiflerle benzerlik göstermekteydiler. Son olarak, 2002 yılında düzenlenen
Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde, sürdürülebilir kalkınma ulusal stratejilerinin
tamamlanması ve 2005 yılı itibariyle de uygulanmaya başlanması teşvik edilmiştir. Her
ne kadar, henüz Türkiye’nin sürdürülebilir kalkınma ulusal strateji taslağı hazır değilse de
hükümetin Avrupa Komisyonu mali desteği ile süreci başlatma çabaları mevcuttur.
Bölgesel Çevre Merkezi (REC), başından beri ÇEP süreçlerinde aktif olarak yer almıştır.
Ayrıca, 1997 yılında yapılan ÇEP Çalışma Grubu toplantısında REC’in, çalışma grubu
faaliyetlerinin uygulamasında daha da aktif olarak yer alması önerilmiştir. Orta ve Doğu
Avrupa ülkelerinin hepsinin REC Şartı’nı imzalamış olmaları nedeniyle REC’in bu
bölgedeki faaliyetlere önemli ölçüde katkı verebileceği vurgulanmıştır. Bir OECD raporuna
göre “REC, kendini, çevre konularında esnek bir şeklide idare edebilecek uluslararası
bir kurum olarak ispatlamıştır. Bölge ülkelerinin Avrupa Birliği’ne üyelik konusundaki
endişelerini gayri resmi olarak ve açıkça tartışıp, kendi gerçek ve önceliklerini ortaya
koyabilecekleri tarafsız bir platform oluşturmaktadır.” Bu nedenlerle REC, bölgedeki Çevre
Eylem Planlaması sürecini destekleme çalışmalarının yanı sıra Yerel Çevre Eylem Planları
(YEÇEP) adıyla yerel düzeyde kullanılabilecek yeni araçlar da geliştirmiştir.
Sürdürülebilir kalkınmanın üç temel unsurunu içermesine ve daha somut unsurlara
odaklanmasına rağmen Ulusal Eylem Planlarının ve Stratejilerinin hazırlanması, yerel
4
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
ÖNSÖZ
düzeydeki uygulamalar için yeterli derecede destek sağlamamaktadır. Ulusal faaliyetlerin
yerel eylem plan ve stratejileriyle desteklenmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, kaynakların
etkili kullanımı ve yerel düzeyde sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi açısından Yerel
Çevre Eylem Planlarının geliştirilmesi önemli bir temel ihtiyaçtır. REC, Orta ve Doğu
Avrupa’da olduğu kadar Güneydoğu Avrupa’da da YEÇEP’lerin geliştirilmesinde önemli bir
araç oluşturmuştur. İlk YEÇEP’ler 1990’ların başlarında geliştirilmiş ve bölgedeki birçok
ülke tarafından ulusal mevzuatları aracılığıyla desteklenmiştir.
Türkiye’de yeni başlamış olan Avrupa Birliği’ne uyum sürecinin kamu yönetiminde önemli
değişikliklere sebep olması beklenirken aynı zamanda AB direktiflerine uyum sürecinde
birçok yeni sorumluluğun üstlenmesine de neden olacaktır. AB uyum sürecinde yetki ve
sorumlulukların dağıtılması önemli bir aşamayı teşkil etmektedir. Ancak, tecrübeler öyle
göstermektedir ki, yeni üye ve uyum sürecindeki ülkelerde yerel yönetimler, genellikle, ilgili
çevre direktiflerinin gereklerini yerine getirmenin yanı sıra atık su, hava ve atık yönetimi gibi
konularda ihtiyaç duyulan mali kaynağı sağlama konularında gereken tecrübe ve uzmanlığı
göstermekte geri kalmaktadırlar. Bu belirgin ihtiyaçları karşılamak için uzun dönemli kaynak
stratejilerinin oluşturulması ve finans mekanizmalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Yerel
düzeydeki bu ihtiyaçları karşılamak için hibe, kredi ve ekonomik araçlarla uzun dönemli
kaynak stratejilerinin ve finans mekanizmalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Yeni üye ve
uyum sürecindeki ülkelerin tecrübeleri yerel yönetimlerin AB direktiflerinin gereklerini
yerine getirmekte ne kadar zorlandıklarını açıkça göstermektedir. Uluslararası süreçler her
ne kadar ulusal reformları motive etseler de, sürdürülebilir olabilmeleri için bunların yerel
politikalara dahil edilmeleri gerekmektedir. Ayrıca, yerel yönetimlerin geliştirecekleri yerel
kalkınma hareket planlarıyla ulusal politika ve stratejileri desteklemeleri gerekmektedir. Biz,
bütün bu varsayımların şu anda Türkiye için de geçerli olduğuna inanmaktayız. YEÇEP’ler,
yerel yönetimlere mümkün olan en katılımcı şekilde, kriterlerini belirleme, önceliklerini
saptama ve mali planlarını tasarlama konusunda önemli bir rehber olacaktır.
REC Türkiye olarak, yerel düzeyde çevre yönetimini geliştirmek ve daha geniş perspektifte
ulusal politika ve stratejileri desteklemek amacıyla Türkiye için YEÇEP destek programları
hazırlamakta donör kuruluşlarla işbirliği yapmaya hazırız.
Bu noktada, Yerel Çevre Eylem Planları'nın (YEÇEP) ne olduğuna kısaca değinmek isterim.
Yerel Çevre Eylem Planları, belediyelerin önderliğinde ve sonuçta somut çevre yatırımlarına
dönüşmesi hedeflenen, yerel bir topluluk tarafından çeşitli paydaşlarla birlikte mümkün
olduğunca katılımcı bir süreçte hazırlanan eylem planlarıdır. YEÇEP, bir toplulukta çevresel
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
5
ÖNSÖZ
önceliklerin belirlenmesini ve öncelikli çevre sorununun çözümüne yönelik en uygun
hareketin tespit edilmesini kapsamaktadır. Çevre sorununa hitap edilirken belirlenecek
öncelikler ve hareketler konusunda ortak bir anlaşma zemini gerektirmesi açısından
YEÇEP’in hazırlanması ortalama 12-24 aylık bir süreci kapsamaktadır. Çevre Eylem
Planından çıkan tavsiyeler daha sonra bölgesel ve yerel yönetimlerin uygulama kararlarına
dahil edilmektedirler. Çeşitlilik gösteren sektörler arasındaki anlaşmayı vurguluyor olmaları;
geniş toplum desteği olan çevre faaliyetleriyle sonuçlanmaları; kısıtlı kaynaklarla en ciddi
sorunlara ve en büyük fırsatlara hitap ediyor olmaları; toplumlardaki efsaneleri yok etmeleri;
yerel düzeyde ulusal politikaların uygulanmasını desteklemeleri ve AB çevre gereklerinin
uygulamasını destekliyor olmaları YEÇEP’lerin somut getirileri arasında sayılabilirler.
Sonuçta, biz REC Türkiye olarak, Türkiye’de Yerel Çevre Eylem Planları'nın uygulanmaya
başlanması için mükemmel bir zamanlama olduğunu düşünüyoruz. YEÇEP, yerel
yönetimlere çevre yönetimi konusunda daha fazla yetki ve sorumluluk veren yeni kamu
yönetimi reformunun uygulamasını doğrudan desteklemektedir. Bunun yanı sıra, AB uyum
sürecinde, yerel yönetimler kısıtlı mali kaynaklarıyla AB direktiflerine uyum sağlama göreviyle
karşı karşıya kalacaklardır. Açıkça bilinmektedir ki, AB çevre direktifleriyle, özellikle de ağır
yatırım direktifleriyle uyum sağlamak oldukça maliyetli olmaktadır. Nitekim, YEÇEP, yerel
yönetimlere AB uyum sürecinde gerekli olacak hareket planlarını geliştirmenin yanı sıra yeni
kamu yönetim yapısının gerekliliklerine uyum sağlamak konusunda da destek verecektir.
REC Türkiye olarak, önümüzdeki beş yıl içerisinde birçok yerel yönetimin, rehberlik ve
desteğimizle birlikte Yerel Çevre Eylem Planları'nı tamamlamış olmalarını ümid ediyoruz.
Dr. Sibel Sezer Eralp
Direktör, REC Türkiye
6
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
K I S A LT M A L A R
KISALTMALAR
Avrupa Birliği
Çevresel Etki Değerlendirmesi
Çevre ve Orman Bakanlığı
Devlet Planlama Teşkilatı
Devlet İstatistik Enstitüsü
Türkiye İstatistik Kurumu
Özel Çevre Koruma
Nomenclature of Territorial Units (İstatistiki Bölge Birimleri
Sınıflandırılması)
STK
Sivil Toplum Kuruluşu
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
UÇEP Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı
YEÇEP Yerel Çevre Eylem Planı
YG21 Yerel Gündem 21
RG
Resmi Gazete
AB
ÇED
ÇOB
DPT
DİE
TÜİK
ÖÇK
NUTs
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
7
8
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
Yönetici Özeti
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
9
10
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
ÖZET
Yönetici Özeti
Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP’ler), yerel yönetimlerin çevresel sorumluluklarını yerine
getirmelerini desteklemek amacıyla, 1993 yılından beri özellikle Orta ve Doğu Avrupa
ülkelerinde uygulanmaktadır. YEÇEP’ler, bu ülkelerde Avrupa Birliği uyum sürecinde de,
çevre sektöründeki taleplerin karşılanmasında yerel yönetimler için önemli bir araç olarak
kullanılmıştır. Yerel düzeyde çevre alanında politika oluşturma ile başlayan ve yatırımlara
kadar giden yönetim sürecinde yer alacak şekilde tasarlanan Yerel Çevre Eylem Planları,
belirli bir metodoloji kullanılarak sistemli bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Bu doğrultuda,
mevcut kaynaklar dahilinde, yerel düzeydeki çevre sorunları önceliklendirilmekte, tüm
yerel kurumların kapasiteleri geliştirilmekte ve eylem planlarında maliyet-etkin bir şekilde
hareket edilmektedir. YEÇEP, toplumun yerel düzeydeki farklı kesimlerinin ortaklığıyla,
çevre yönetimi politika ve uygulamalarına birlikte karar verilen bir süreçtir.
Türkiye’de YEÇEP çalışmaları ilk kez REC Türkiye tarafından Nisan 2005’de başlatılmıştır.
REC Türkiye’nin ülke çapında yürüteceği faaliyetlerden biri olan YEÇEP’in ilk aşamasında,
başta yerel yönetimler olmak üzere, diğer yerel paydaşların YEÇEP metodolojisi hakkında
eğitilmeleri hedeflenmiştir.
Bilindiği üzere, Türkiye’de yeni kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde, çevre yönetim
sistemindeki sorumlulukların önemli bir kısmı, adem–i merkeziyetçilik sürecinin bir parçası
olarak, bugün yerel yönetimlere devredilmiş bulunmaktadır. Yerel yönetimlerde etkinliği,
verimliliği ve katılımcılığı esas alan bu yeni yaklaşım çerçevesinde, bu yönetimlerin çevre
alanında daha fazla yetki, sorumluluk ve kaynakla desteklenmesi gerekmetedir. Bu durum,
yerel yönetimlerin yönetim yapılarında ve bakış açılarında da değişim ihtiyaçlarını zorunlu
kılmaktadır. Bu tabloya bir de Türkiye’nin AB adaylık sürecindeki yükümlülüklerinin
ve yasal sorumluluklarının uygulama ve icra mekanizmalarına yansıması gerekliliği
eklendiğinde, yerel düzeyde çevre yönetimi uygulamalarının önemi kendiliğinden ortaya
çıkmaktadır.
Yerel çevre hizmetlerinin gerçekleştirilmesinde kapasitenin arttırılması, Avrupa Birliği’nin
Türkiye’den adaylık sürecindeki beklentileri arasında öncelikli olarak yer almaktadır. Yerel
Çevre Eylem Planlarının tüm yerel yönetimler tarafından hazırlanması ve gerçekleşmesi
halinde, YEÇEP’in bu sürece katkısı kendiliğinden ortaya çıkacaktır.
AB adaylık sürecinde Türkiye’ye tanınan fırsatların ve oluşan motivasyonun, mevcut
çevre yönetim sisteminin iyileştirilmesine olduğu kadar, bu alanda ihtiyaç duyulan yapısal
değişikliklere de yol göstermesi beklenmektedir. Söz konusu fırsatların iyi değerlendirilmesi
halinde, YEÇEP’in ülke ölçeğinde yaygınlaştırılması da kolaylaşacaktır. YEÇEP faaliyetleri
çerçevesinde, REC Türkiye’nin; yerel çevre sorunlarının çözümü için tespit edilen
politikaların başta ülkemizin gerçekleri, kısıtlı kaynakları ve öncelikleri dikkate alınarak
hazırlanacak olan Yerel Çevre Eylem Planları kanalıyla yatırımlara dönüşmesinde önemli
bir katalitik role sahip olduğu düşünülmektedir.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
11
ÖZET
YEÇEP Strateji Raporunda REC Türkiye tarafından, Yerel Çevre Eylem Planları'nın Türk
çevre yönetiminde ulusal ve yerel düzeyde güvenli ve sürekli bir yer edinmesini sağlamak ve
metodolojisini ülke koşullarına uyarlamak için, öncelikle YEÇEP’in ulusal çevre politikaları
arasındaki bağı sorgulanmıştır. Raporda ayrıca, bu politikaların yerel uygulamalardaki
izdüşümü, YEÇEP’in Türkiye’de çevre finansman politikaları açısından incelenmiş, daha da
önemlisi YEÇEP’leri çevresel karar mekanizmalarına (ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde)
ve planlama süreçlerine dahil etmenin yasal dayanakları ele alınmıştır. Bu çerçevede
Raporda, REC Türkiye’nin YEÇEP çalışmalarını başlatmadaki temel amaçları, yapılacak
çalışmalar ve Türkiye’de çevre yönetiminin etkili kılınmasında, YEÇEP’ler yoluyla REC
Türkiye’nin katkısı değerlendirilmiştir.
12
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM I: YEREL ÇEVRE EYLEM PL ANL ARI (YEÇEP) NEDİR?
I. Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP) Nedir?
Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP), bir yörenin ya da kentin halkının da katılımı ile çevre
sorunlarının tespiti, çözümlerde önceliklerin belirlenmesi, mali analizlerin yapılması ve
yatırımların gerçekleştirilmesine kadar giden bir süreçtir. Bu süreç, çevresel öncelikleri hedef
alan en uygun eylem planlarının geliştirilmesini içerir.
YEÇEP, toplumun farklı kesimlerinden, farklı değerleri, görüşleri ve ihtiyaçları olan kişileri
bir araya getirerek bir paydaş grubun oluşturulmasını sağlar. Yerel yönetimler bu grubun
ortaklığıyla, yöredeki çevresel sorunlar arasından ortak öncelikleri belirler ve bu sorunları
hedef alan eylemler birlikte tespit edilir.
Bu öncelikler ve eylemler, ileride yapılacak çevre yatırımları için zemin oluşturacak Yerel
Çevre Eylem Planları’nda bir araya getirilir. Çevresel eylem planından gelen öneriler daha
sonra, Belediye Meclisi, İl Genel Meclisi gibi yerel karar organları tarafından kabul edilerek
uygulamaya dahil edilirler.
Avrupa’da ilk Yerel Çevre Eylem Planları, 1990’ların başında Bulgaristan ve Macaristan’da
gerçekleştirilmiştir ve halen birçok Orta ve Doğu Avrupa ülkesinde uygulanmaktadır. YEÇEP
sürecinde, yerel düzeydeki çevre sorunları ile başedilmesinde ve çevre hizmetlerinin etkin bir
şekilde yerine getirilmesinde aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır. YEÇEP;
•
•
•
•
Ulusal çevre politikalarının yerel düzeyde uygulanmasına yardımcı olur.
Geniş halk desteğiyle çevresel eylemlerin sonuçlanmasını sağlar.
Kısıtlı kaynaklardan yola çıkarak öncelikli çevre sorunlarının çözümünü hedefler.
AB uyum süreci ile gelecek yasal çevresel zorunlulukların yerine getirilmesine destek
olur.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
13
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
II. Türkiye’de Çevre Politikaları ve YEÇEP’ler
Yerel Çevre Eylem Planları'nın (YEÇEP) çevre yönetiminde ulusal ve yerel düzeyde güvenli
ve sürekli bir yer edinmesini sağlamak ve metodolojisini Türkiye koşullarına uyarlamak
için, öncelikli olarak YEÇEP metodolojisinin Türkiye’de çevre alanındaki ana politikalarla
olan bağını kurmak gerekir. Bu çerçevede, konuya temelde üç açıdan yaklaşılması yararlı
olacaktır:
i) Ulusal çevre politikalarının yerel izdüşümü ve YEÇEP,
ii) Ulusal çevre politika ve eylem planları ve YEÇEP ve
iii) Türkiye’de çevre finansman politikaları ve uygulamaları çerçevesinde YEÇEP’in yeri.
II.I. Ulusal Çevre Politikalarının Yerel İzdüşümü
ve YEÇEP’ler
Türkiye’de çevre alanında ulusal bir politika geliştirme düşüncesi ve ihtiyacı ilk kez 70’li
yıllarda gündeme gelmiştir. Birleşmiş Milletler konferansları ile başlayan ve bugüne kadar
gelen süreçte, Türkiye’de çevre politikalarındaki gelişme çizgisine bakıldığında; sözkonusu
politikaların oluşumunun uluslararası gelişmelere paralel bir seyir izlediğini söylemek
mümkündür. “Sürdürülebilir kalkınma” felsefesi ise, Türk çevre politikasının merkezini
oluşturmak için yapılan çalışmalarda 90’lı yıllarda yerini almıştır.
Çevre ile ilgili ilk yasal düzenlemeler, ekonomik kalkınmayı engellemeksizin, çevrenin
korunmasını sağlamak için yapılmıştır. Bu çerçevede; 1983 yılından beri yürürlükte
olan Çevre Kanunu çevre yönetiminde temel prensipleri belirleyen ve çevre ile doğrudan
ilgili ilk düzenlemedir. Daha sonra sayıları giderek artan kanun ve yönetmeliklerle ve
taraf olunan sözleşmelerle hukuki zemin güçlendirilmiştir. Kurumsal açıdan ise, 1991
yılında Çevre Bakanlığı kurulmuş olup, bu kurum 2002 yılında Orman Bakanlığı ile
birleştirilerek “Çevre ve Orman Bakanlığı” olmuştur. Bakanlığın yerel düzeyde teşkilatları
bulunmaktadır. Ayrıca, Çevre ve Orman Bakanlığının yanı sıra, diğer bir çok bakanlık da
çevre ile ilgili yetki ve sorumluluklara sahiptir. Bu kuruluşların yerel teşkilatları da çevre
hizmetleri yapmaktadır.
Türkiye’de yaklaşık 30 yıldır çevre alanında yasal ve kurumsal düzenlemelerdeki olumlu
gelişmelere rağmen, çevre yönetiminde ülke çapında istenilen düzeyde olumlu sağlıklı bir
yapı oluşturulamamamıştır.
Burada en önemli nedenler şöyle sıralanabilir:
14
•
Çevresel karar mekanizmalarında halk katılımının zayıflığı,
•
Çevresel veri ve bilgi sistemlerinin yetersizliği,
•
Çevresel planlama nosyonunun olmayışı ve
•
Çevre finansmanı darboğazı.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
Bütün bunlar uygulamayı doğrudan etkileyen faktörler olmuştur.
Her ne kadar merkezi yönetim tarafından bu sorunların giderilmesine yönelik olarak genel
birçok politika üretiliyor ve destekleyici çalışmalar yapılıyor olsa da, bu politikaların hayata
geçirilememesinden doğrudan etkilenen kurumların başında yerel yönetimler gelmektedir. Üstelik, son dönemlerde giderek hızlanan kamu yönetimi reformu uygulamaları
çerçevesinde, yerel yönetimlerin çevre politikalarının yerel düzeyde uygulanmasında önemli
ölçüde sorumluluk almış olmaları ve bu bağlamda çevresel yetkilerinin de arttığı dikkate
alındığında, çevre yönetiminde, ülke çapında birinci derecede rol aldıklarını söylemek
yanlış olmaz. Bu duruma Türkiye’nin AB müktesebatından doğan çevresel yükümlülükleri
ve bu yükümlülüklerin yerel düzeye yansıması da eklenince, yerel yönetimlerin tüm bu
hizmetleri karşılamada, sistemli ve çağdaş bir yönetim mekanizmasına olan ihtiyaçları
kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Ancak bugüne kadar yapılan uygulamalar göstermiştir ki, Türkiye’de “çevre yönetimi” olgusunu yerel yönetimlerin ayrılmaz bir parçası haline getirmek zor bir misyondur. Özellikle
çevresel altyapı hizmetlerinde ülke çapında son derece yetersiz bir durum sözkonusudur.
Türkiye’deki belediyelerde çevresel altyapı durumu aşağıdaki grafiklerde verilmektedir (1):
Grafik 1: Belediyelerin İçmesuyu ve Kanalizasyon Altyapı Durumu
3500
3500
Bulunmayan
3000
3161
Bulunan
98%
2924
3000
91%
2500
2500
2164
2000
67%
1500
2000
1500
1063
33%
1000
1000
500
500
66
2%
303
9%
0
0
içme ve kullanma suyu
şebekesi
içme ve kullanma
suyu arıtma tesisi olan
belediyeler
kanalizasyon şebekesi
Kaynak: 2003 DİE Belediye Envanteri Sonuçları (3227 Belediye).
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
15
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
Grafik 2: Belediyelerde Atıksu Şebekeleri
2100
80,0%
75,8%
70,0%
2164
2060
61,8%
2050
64,0%
60,0%
2000
50,0%
1950
40,0%
1900
30,0%
1879
1850
20,0%
1800
10,0%
%0,0
2002
2001
1750
2003
Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfus oranı (%)
Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen (verilen) belediye sayısı
Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004.
Grafik 3: Belediyelerde Atıksu Arıtma Tesisleri
250
45,0%
39,3%
40,0%
239
35,0%
200
210
30,0%
25,0%
40,0%
150
170
20,0%
16,8%
100
15,0%
10,0%
50
5,0%
%0,0
0
2001
2002
2002
Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen nüfusun toplam nüfus oranı (%)
Atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen belediye sayısı
Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004.
16
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
Grafik 4: Belediyelerde Katı Atık Hizmet Göstergeleri
77,4%
77,4%
3000
3018
2900
77,2%
2800
77,0%
2984
3000
76,8%
2980
76,6%
76,5%
2960
2940
76,4%
76,3%
2915
2920
76,2%
2900
76,0%
2880
2860
75,8%
2001
2002
2002
Katı atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı (%)
Katı atık hizmeti verilen (toplama ve taşıma) belediye sayısı
Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004.
Grafik 5: Belediyelerde Çevresel Altyapı Tesisi Sayıları
158
150
140
2001
140
130
2002
120
110
2003
112
90
80
70
60
50
40
15
5
30
20
12
4
10
3
0
Atıksu arıtma
tesisi sayısı
Kompost
tesisi sayısı
3
3
12
Düzenli depolama
tesisi sayısı
3
Yakma
tesisi sayısı
2003
2002
2001
Kaynak: DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
17
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
Görüldüğü üzere, Türkiye’de yerel yönetimlerin temel çevre hizmetlerindeki yetersizliği
açıkça ortadadır. Ancak son dönemlerde yerel yönetimlerin kurumsal ve finansman
kapasitelerinin güçlendirilmesi esas alınmış ve özellikle içme suyu ve kanalizasyon
hizmetlerinde verimliliğin artırılması, katı atık yönetimi alt yapısının geliştirilmesi gibi
yerel düzeyde birincil derecede ihtiyaç duyulan çevresel hizmetlerin karşılanmasına yönelik
politikalara ağırlık verilmiştir.
Yerel yönetimlerin çevre hizmetlerini istenilen düzeyde gerçekleştirememesinin nedenlerinin
başında, yıllardır süregelen bir şekilde, merkezdeki kurumların idari icraatlarındaki
(yürütme) güçsüzlüğün yanısıra, özellikle ülke ölçeğinde çevresel denetleme ve izleme
altyapılarının zayıflığı da etkin olmaktadır.
Çevre ve Orman Bakanlığı’nın kurumsal kapasitesinin ve teknik altyapı açısından
uygulama ve denetim rolünün il düzeyinde yeteri kadar güçlü olmaması da (bilgi sistemleri
ve laboratuvar, planlama sorunları, finansman kaynak kısıtları, uzman yetersizliği vb.)
çevre ile doğrudan ya da dolaylı ilgili olarak çalışan kuruluş tarafından çeşitli düzeylerde
(bölgesel, yerel) birbirinden bağımsız uygulamaların yapılmasına neden olmaktadır. Bu
durum, mevzuatta dublikasyonların ortaya çıkmasına da yol açmaktadır.
Türkiye’de çevresel sorumlulukların değişik kurumlarca paylaşılması noktasında – ki bu
çevre konusunun doğasında vardır – öncelikle, yasal ve kurumsal tüm düzenlemelerin
birbirine ters düşmesinin ve kaynakların (insan, mali, teknik) birkaç defa aynı amaca
yönelik harcanmasının önlenmesi gerekmektedir. Gelinen noktada; kuruluşlar arasında
çevresel yetkiler ve sorumluluklar açısından süregelen kemikleşmiş bu sorunlar, yerel
çevre hizmetlerinin karşılanamamasına neden olmaktadır. Kısaca bu yönetsel kalabalık ve
karmaşa en çok yerel yönetimleri etkilemiş, zaten yetersiz olan mevcut kaynaklar optimal
kullanılamamış, hatta bazen günübirlik kararlarla israf edilmiştir.
Bu nedenle, ülke çapında sağlıklı bir çevre yönetimi için en başta kuruluşlar arasında
sistemli bir eşgüdüm yapısına ihtiyaç vardır. Yerel yönetimlerin çevre yönetimindeki
yerinin güçlendirilmesi elzem görülmektedir.
Bu noktada, Yerel Çevre Eylem Planlarının (YEÇEP) merkezi otoritelerce sahiplenilmesinin
önemi ortaya çıkmaktadır. Çünkü, YEÇEP ulusal çevre politikalarının ve yasal
düzenlemelerin gereklerinin yerel düzeyde yerine getirilmesindeki önemli araçlardan
biridir. YEÇEP çerçevesinde, çok yönlü paydaş gruplarının katılımıyla üretilecek eylem
planları ve projeler, yerel sorunları demokratik bakış açısıyla çözmede önemli örnekler
oluşturacaktır. Böylece, çevresel kararların toplumun tüm kesimiyle birlikte alınması için
oluşturulan ana politikalara da destek olunacaktır.
Aslında, Türkiye’de çevre politikalarının hayata geçirilmesinde yaşanan zorlukların en
başında çevresel karar almada siyasi kararsızlık gelmektedir. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma
Planından bu yana, sürdürülebilir kalkınmanın gereklerini yerine getirmek üzere çevre
alanında bir dizi politika, ilke ve prensip belirlenmişse de, halen çevresel politikaların diğer
sektör politikalarına entegre edilememesi, siyasi iradenin bu alanda daha çok sorumluluk
üstlenmesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.
18
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
Yıllardır merkezi politikalarla idare edilen Türkiye’de, en çok yerel çözümleri gerektiren
çevre gibi bir alanda, YEÇEP, ulusal çevre politikaları ile ilişkilendirerek, ülke çapında çevre
ile uyumlu yerel kalkınma hareketine yön verecek önemli bir çevre yönetim mekanizması
olarak dikkat çekmektedir. YEÇEP’in aynı zamanda, Türkiye’nin AB adaylık sürecinde
(2) yerel yönetimlerden beklenen çevresel yatırımların planlanmasına da yol göstererek,
AB’nin ve diğer uluslararası finans kaynaklarının rasyonel kullanımına ön ayak olacağı
beklenmektedir.
II.II. YEÇEP’in Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı’ndaki
(UÇEP) Yeri
YEÇEP’e hukuki bağlayıcılık açısından bakıldığında, Türkiye’de bugüne kadar yapılan çevre
politikaları ile ilgili yasal dayanak isteyen çalışmaların akibetini sorgulamak doğru olacaktır.
Bu bağlamda ilk akla gelen UÇEP’tir.
1996-2000 yıllarını kapsayan Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde Türkiye’de çevre
politikalarının tespitine ve çözüm önerilerine yönelik olarak hazırlanan ve 1998 yılında DPT
tarafından basılan en önemli çalışma Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı (UÇEP) olmuştur.
Devlet Planlama Teşkilatının koordinasyonu ve Dünya Bankası’nın desteği ile toplumun tüm
kesimlerinin katılımları ile hazırlanan UÇEP, bugüne kadar çevre konusunda Türkiye’deki en
kapsamlı politika dokümanıdır. Bu bağlamda UÇEP, Türkiye’nin önemli bir çevre politika
dokümanı olarak, hazırlık aşamasında katılımcı sürecin etkin uygulanması noktasında özellikle dikkat çekmiştir. Çevre ve kalkınma politikalarını uyumlu hale getirmek amacıyla bir
çok alan ve sektör için önerilen somut eylemlerden oluşan UÇEP, ulusal çevre politikaları ve
stratejilerinin eldeki kaynaklarla uygulanabilmesini sağlamak amacıyla hazırlanmış, bir nevi
hükümet iş planı olarak değerlendirilebilir.
UÇEP kavramının önemli yanlarından biri, eldeki kaynakların olabildiğince verimli
kullanılmasıdır. Bu da UÇEP’in özellikle “bütçe zarfı” dahilinde çevre alanında neler
yapılabileceği konusunda, gerçekçi politikalara ve uygulama ihtiyaçlarına işaret ettiğini
göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında, UÇEP’in yaptırım içermemesi önemli bir kayıp
olmuştur. Aslında UÇEP’in diğer ülkelerdeki bazı örnekleri gibi, parlamentodan geçirilerek
hukuki bir düzenleme haline gelmesi konusu Türkiye’de bir süre tartışılmış, ancak bu
gerçekleşmemiştir. UÇEP yasal bağlayıcılığı olmayan bir dokümandır ve dolayısıyla hukuki
yaptırımı olmamıştır.
UÇEP’in temel hedeflerlerinden biri olan “Türkiye’de Çevre Yönetim Sisteminin
Geliştirilmesi” için gerekli olan yasal ve kurumsal çerçevenin güçlendirilmesinin yanı sıra,
çevre ve kalkınma planlamasının bir arada ele alınması noktasında, “Yerel Çevre Eylem
Planlaması”nın gerekliliğinin öne çıktığı görülmektedir. Bu çerçevede UÇEP’in öncelikleri;
çevresel yatırımların yönlendirilmesi ile ilgili olarak kentsel çevre, kültürel ve tarihi değerlerin
korunması, deniz ve kıyı kaynaklarının korunması ve doğal kaynakların yönetimi gibi en çok
yerel ve bölgesel düzeyde ihtiyaç duyulan konular olmuştur. Bugüne kadar, UÇEP’teki bu
alanlar için belirlenen eylemlerin bazıları UÇEP metodolojisi ve uygulama stratejileri ile
uyumlu olmasa da, çeşitli hükümetlerin icraatlarıyla, yerel yönetimlerin faaliyetleriyle ya
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
19
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
da diğer kesimin (özel sektör, sivil toplum, akademik camia) çalışmalarıyla zaman zaman
yerine getirilmiştir. Bu uygulamaların bugüne kadar UÇEP ile karşılaştırılması yapılmamış,
bu çerçevede UÇEP kararlarının izlenmemesi önemli bir eksiklik olarak kalmıştır(3).
YEÇEP uygulamalarının başlaması halinde, yerel düzeydeki çalışmaların ulusal politikalarla örtüşmesi gereği vardır. Zaten metodolojisi gereği; YEÇEP’lerin ulusal politikalardan
bağımsız bir inisiyatif olmadığı ve olmaması gerektiği açıktır.
YEÇEP ulusal-yerel eksende çevre politika ve uygulamalarının entegrasyonunun
sağlanabileceği birleştirici araçlardan biridir(4). Bu doğrultuda söz konusu ilişki iki yönlü
olarak düşünülmelidir:
i) Türkiye’de kararlı bir ulusal çevre eylem planının varlığı YEÇEP uygulamalarını
güçlendirecektir ve
ii) YEÇEP’ler ulusal bir çevre eylem planının ihtiyaç duyduğu yasal ve yönetsel
zeminin oluşturulmasına destek olacaktır.
II.III. Bölgesel Kalkınma Politikaları ve YEÇEP İlişkisi
Çağdaş çevre yönetimi ilkeleri açısından; çevre yönetiminin ekolojik, toplumsal ve
ekonomik unsurlarıyla bir bütün olduğu, bu nedenle ülkenin tümünü ilgilendiren
bu konunun merkezi düzeyde bütünleşik bir yaklaşımla ele alınmasının önemi açıkça
ortadadır. Bu bağlamda, çevre gerek yerel çözümler gerektiren, gerek bölgesel ölçekte
“hizmetlerin bölünmezliği” ilkesi doğrultusunda ele alınması gereken bir kamu hizmeti
olma özelliğini hep bir arada taşır. Bu açıdan, çevre politikalarını doğru tespit etmek ve
her düzeyde (ulusal, bölgesel ve yerel) sağlıklı uygulamak için bu çerçeveyi dikkate alan
yönetsel ve kurumsal bir yapı gereklidir.
Türkiye’de çevre sorunlarına bölgesel ölçekte bakılması gerekliliği uzun süre algılanamamıştır.
Ekolojik kaygıların bölge düzeyinde dikkate alınmaya başladığına dair ipuçlarına ilk
kez Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde rastlanmaktadır. Bu süreçte, çevre
sorunlarına bölgesel bir boyut kazandırmak için su havzaları esas alınmış, belirlenmiş bazı
bölgelerde kirlilik ile mücadeleyi temel alan “havza yönetimi“ anlayışının yerleştirilmesine
çalışılmıştır. Nitekim, UÇEP’de de bu yaklaşımlara yer verilmiştir.
Ancak, çevre yönetiminin bugünkü çağdaş modellerinde, çevre sorunlarını havza boyutunda dahi ele almanın yeterli olmadığı bilinmektedir. Bugün artık, bölge ve alt bölge
planlamasında parçacıl çevresel analizlerden uzaklaşılmıştır. Dünyada çevre sorunlarının
küresel-bölgesel ve ekonomik-ekolojik etkileşimlerini odak alan yeni bölgesel yaklaşımlar
gündemdedir ve uygulanmaktadır. Bu çerçevede, bölgesel kalkınma politikalarında,
çevresel kaynakların, ekonomik koşulların ve toplumsal dinamiklerin birlikte bir bütün
olarak değerlendirilme ihtiyacı giderek öne çıkmış ve üst sınırların ekolojik olarak dikkate
alınmasıyla birlikte, sürdürülebilir kalkınma ölçeğinin “bölgeselliği” de kanıtlanmış
bulunmaktadır. Bölgesel sürdürülebilir kalkınma modellerinin geliştirilmeye başlanması da
bu nedenledir.
20
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
Türkiye’de ise, bölge kalkınma politikalarının yoğun bir şekilde uygulanmaya başladığı
özellikle bu dönemde, bölgesel politikalar ulusal (merkezi düzey) kalkınma politikaları ile
birlikte şekillenmektedir. Yerel düzeydeki politikaların da ulusal ve bölgesel politikalardan
etkilenmesi kaçınılmazdır. Yerel yönetimlerin çevresel planlama yaklaşımlarının da bu
bağlamda değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü çevresel planlama bir hiyerarşiyi içerir
ve kendi içindeki basamaklanmalar, birbirleriyle bağlantı ve ilişkileri de göz önüne alınarak
oluşturulur. Bu da ülkesel, bölgesel ve yerel bir kademelenmeyi gerekli kılmaktadır.
Su havzalarının, özel çevre koruma alanlarının, hassas ekosistemlerin, sulak alanların
korunması ve tehlikeli atıkların bertarafı gibi konuların bölgesel ölçekte çözüm gerektiren
konular olduğu aşikardır. Bir ya da birkaç ilin ortak sorunları olarak karşımıza çıkan ve
sınır tanımayan karakterde olan bu sorunların çözümü noktasında, YEÇEP kapsamında,
iller için tek tek eylem planları yapılacak olsa dahi, yerel yönetimler konulara bütünleşik
bir yönetim anlayışıyla yaklaşmak durumundadır. YEÇEP uygulamalarının başarısının
altında bu yatmaktadır. Bu açıdan, YEÇEP’ler yapılırken çevre konularının bölgesel niteliği
gözardı edilmemelidir.
Kamu Yönetimi reformu ile getirilen yeni düzenlemelerle, Türkiye’de bölge kavramının
yeniden şekillenmeye başladığı görülmektedir. Yeniden tanımlanan bölge kalkınması
anlayışı ile, yakın bir gelecekte olmasa da, Türkiye’de bölgelerin kendi yerel dinamikleri
ile ulusal ve giderek küresel pazarlarda yer arayan kent ağlarının oluştuğu yeni modeller
olarak kurgulanması hedeflenmiştir. Bu çerçevede 2002 yılında, Türkiye’de AB’nin
bölgesel kalkınma politikalarına uyum sağlamak üzere, İstatistiki Bölge Sınıflandırması
yapılmıştır(5,6).
Bölgesel kalkınma politikalarının uygulanmasını kolaylaştırmak üzere çıkarılan bazı
yasaların yanısıra, bölgesel kalkınma ajanslarının kurulması ile ilgili yasal düzenleme(7)
TBMM Genel Kurulunun gündemindedir. Tasarı incelendiğinde görülmektedir ki; yerel
yönetimlerin yetkili olduğu çevre hizmetleri ile kalkınma ajanslarının sorumlu olduğu
çevre ile ilgili konular arasında sağlıklı bir koordinasyon ve işbirliği ortamının tesis edilmesine ihtiyaç vardır. Bu noktada, YEÇEP yol gösterici etkin bir araç olarak kullanılabilir.
YEÇEP’ler ele alınırken, ekonomik büyüme politikalarını bölgesel düzeyde öne çıkaran
bu yeni yönetsel ve kurumsal zeminde; yerel çevre eylem planlarını uygulamak için çevre
sorunlarının çoğu zaman il sınırlarını aşan bir keyfiyet olduğu gözardı edilmemelidir.
Bugün uygulanmakta/hazırlanmakta olan birçok bölgesel kalkınma plan, program ve
projelerinin, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada karşılaştıkları önemli sorun
alanlarından biri “çevre”dir ve bu nedenle çevre yatırım imkanlarının çoğaltılmasına önem
verilmektedir.
Yerel Çevre Eylem Planlarının uygulanmasında bu imkanların kullanılması; bir yandan
bölgesel ve yerel çevre politikalarının uyumlu bir şekilde entegrasyonunu sağlayacak, öte
yandan, çevresel yatırımlar için oldukça kısıtlı olan yerel yönetim kaynaklarına önemli bir
destek oluşturacaktır. Bu yolla YEÇEP uygulamalarının yatırım aşamalarında kolaylaştırıcı
bir sürece girebileceği öngörülmektedir(8). Bu durum, bölgesel ölçekte karar alma
mekanizmalarında YEÇEP’lerin yerini ve önemini ortaya çıkarmaktadır.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
21
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
II.IV. Türkiye’de Çevre Finansmanında YEÇEP’lerin Yeri
Yerel Çevre Eylem Planları;
i) eğitim,
ii) eylem planlarını hazırlanması ve
iii) uygulama
olmak üzere üç temel aşamada gerçekleşmektedir. İlk iki aşama REC Türkiye’nin öncü
rolü olan faaliyetlerini içermektedir. Uygulamaların/yatırımların yapılacağı üçüncü aşama,
ise, REC Türkiye’nin “katalitik rol” oynayacağı safha olup, bu aşamada yerel yönetimler
yerel eylem planlarının yatırıma dönüşmesi için AB ve diğer uluslararası mali kaynaklara ulaşmak, yatırımları gerçekleştirmek ve uzun zamanlı yatırımları da planlamak
durumundadırlar.
Bu süreç, Türkiye’de yerel düzeyde çevre finansman politikalarına ve bu doğrultuda ulusal ve
uluslararası kaynakların teminine bağlı olarak gelişecektir. Ayrıca, yeni yönetim felsefesi ile
gelen yerel düzeydeki kalkınma anlayışı çerçevesinde, yerel yönetimlerin yerel dinamiklerini
kullanarak kendi kaynaklarını oluşturmada gösterecekleri performansın da YEÇEP
uygulamalarında etkili olacağı beklenebilir. YEÇEP, metodolojisi gereği, aynı zamanda yerel
kaynakların mobilizasyonunda yol gösterici bir araç olarak değerlendirilmektedir. Bütün
bu açılardan bakıldığında, YEÇEP’lerin uygulanmasında Türkiye’deki çevre finansman
politikalarının yerel düzeydeki yansımalarını iyi değerlendirmek gereklidir.
YEÇEP’i yaygınlaştırmak amacıyla, YEÇEP metodolojisi hakkında ülke çapında tüm yerel
yönetimleri bilgilendirmek ve yerel çevre eylem planlarını hazırlamak için bir donör pazarı
oluşturmak ve farklı bileşenleri olan YEÇEP’lere farklı donörler yardımıyla bu kaynakların
akışını sürekli kılmak gerekecektir. Bu süreçte ayrıca, REC Türkiye tarafından belirlenen
kriterler doğrultusunda(9) seçilecek bazı pilot illerde yerel çevre eylem planları hazırlanacak
ve bu illerin çevre yatırım planlaması yapılacaktır.
Yerel Çevre Eylem Planlarının hazırlanmasında gereken mali kaynaklar hakkında bir fikir
edinmek açısından diğer ülkelerdeki örneklere bakıldığında, 50.000-200.000 Euro arasında
meblağlar olarak karşımıza çıkmaktadır(10). Ancak doğaldır ki, bu rakamların illerin
çevresel, sosyal ve ekonomik koşullarına göre ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir.
YEÇEP’e sürekli bir finansman desteği yaratmak amacıyla, bütün bu aşamalarda, yapılacak
çalışmalarda önemsenecek önemli hususlardan biri Türkiye’nin AB uyum sürecindeki
zorunluluklarıdır. Bu süreçte bir yandan AB’nin çevre sektörü için Türkiye’ye sağladığı/
sağlayacağı mali desteğin yerel düzeye yansıması mercek altına yatırılırken, öte yandan
yerel yönetimlerin bu kaynakları elde etmesi noktasında kapasitelerinin geliştirilmesi
sağlanabilecektir.
22
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM II: TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKAL ARI VE YEÇEP'LER
AB Sürecinde Durum
Türkiye’de çevre yatırımları için ortalama 50 milyar Euro gibi bir meblağa ihtiyaç
duyulduğu dikkate alındığında(11), bu alandaki finansman politikalarının uygulamalarına
yol gösterecek bazı mekanizmaların ve araçların kulanılması elzem olmaktadır. YEÇEP’lerin
uygulanmasında her aşamada gereken kaynak ihtiyacı ile Türkiye’de yerel düzeydeki çevre
yatırımlarının rasyonel planlanması arasında doğrudan bir bağ bulunmaktadır. Yerel
çevre önceliklerinin tespitinde ve yerel yatırımların sistemli ve çok yönlü bir yaklaşımla
planlanmasında YEÇEP’lerin iyi bir fırsat olduğu düşünülmektedir.
Aslında, Türkiye’de çevre kirliliğini önleme ve çevreyi koruma amaçlı faaliyetlerin
finansmanı ile ilgili yaşanan deneyimler göstermiştir ki; sorunların temelinde bu amaçla
tahsis edilmiş kaynakların yetersizliğinden daha çok, doğru önceliklerin tespit edilememesi
ve dolayısıyla kaynakların rasyonel kullanılmasının sağlanamaması yatmaktadır(12).
Yıllardır süregelen bu durum YEÇEP uygulamaları açısından zorluk yaratacak olsa da,
bir yandan yeni kamu yönetimi yapısı ile gelen ihtiyaçlar, öte yandan AB kaynaklarının
verimli kullanılması için yapılmakta olan güncel projelerin ve çalışmaların yerel çevre eylem
planlarının gerçekleşmesinde olumlu fırsatlar doğuracağı beklenmektedir(13).
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
23
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
III. Yerel Karar Mekanizmaları ve YEÇEP’ler
III.I. Belediyeler ve YEÇEP’ler
Bugün önemli bir kısmı kanunlaşmış bulunan ve Türk kamu yönetiminde yerel düzeyde
birçok değişikliği içeren yeni mevzuat(14) çevre yönetimi ilke ve esasları açısından
incelendiğinde, Belediye Kanunu, Büyükşehir Belediyeleri Kanunu ve İl Özel İdareleri
Kanunlarında çevre ile doğrudan ya da dolaylı ilgili birçok hükmün yer aldığı görülmektedir.
Bu düzenlemelerde, hangi çevre hizmetlerinin merkezi kuruluşlarca, hangilerinin yerel
yönetimlerce ele alınacağına dair ve özellikle çevre denetimini etkileyecek çeşitli hükümler
yer almaktadır. Yeni sistemde çevre hizmetlerinin yerine getirilmesinde en önemli gelişme,
merkezi idarenin bu alandaki sorumluluklarının büyük bir bölümünün yerel yönetimlere
devredilmesinin esas alındığı yönündedir.
Türkiye’de yerel yönetimlerin çevre alanında çok fazla sorumluluğa sahip olduğu ve bu
durumun yeni yasalarla daha da arttırıldığını yansıtan mevcut durumda kritik olan, bu
hizmetleri karşılayacak ölçüde kaynağın varolmayışıdır. Bu tabloya Türkiye’nin AB adaylık
sürecinde, yerel düzeyde yüklendiği ödevler de eklendiğinde sağlıklı bir çevre yönetimi
yaklaşımı ile sorunların çözümü ve geleceğe yönelik planların yapılması isteniyorsa, bir an
önce belirli programlar dahilinde hareket edilmesi gerekmektedir. Bu noktada, Yerel Çevre
Eylem Planlarının (YEÇEP) önemi ortaya çıkmaktadır.
YEÇEP’in, yerel yönetimlerin söz konusu çevre yönetimi yaklaşımlarına bir sistematik
kazandıracağı öngörülmektedir. YEÇEP’ler yerel düzeydeki çevresel önceliklerin,
katılımcı bir ortamda belirlenmesinden başlayan ve eylemlerin bu doğrultuda planlanarak
uygulanmasına kadar giden süreçte disiplinli bir yol çizmektedir. Bu durum en başta, kısıtlı
olan kaynakların rasyonel kullanımı ve iyi planlanması anlamına gelmektedir.
YEÇEP’lerin Türkiye’de başarılı olmasındaki hassas noktalardan biri, yerel yönetimlerin,
çevre yönetiminde son dönemde yapılan yasal ve kurumsal yeniliklere uymada gösterecekleri
dinamizm ve performanslarıdır. Burada YEÇEP’ler yerel yönetimler için gerekli
motivasyonun sağlanmasında kullanılabilecek uygun bir araç olarak değerlendirilmelidir.
YEÇEP uygulamaları, aynı zamanda AB adaylık sürecinde ortaya çıkan motivasyondan da
güç alacaktır.
Türkiye’de yerel yönetimler çağdaş çevre yönetimi anlayışından kurumsal anlamda yıllardır
uzak olmuşlardır. Çoğu zaman günü birlik kararlarla sorunların üstesinden gelmeye
çalışan yerel yönetimlerin çoğunun - Büyükşehir belediyelerinin dışında - öncelikleri ya
da geleceğe yönelik çevresel bir planlama ve yatırım stratejileri bulunmamaktadır. Yeni
yasalarla gelen sorumluluklar, yerel yönetimleri çevre sorunlarını entegre ve bütünleşik
bir yönetim anlayışıyla çözmeye zorlamaktadır. YEÇEP’lerin bu sorunları gerçekçi
yöntemlerle ele alacak bir metodolojiye sahip olması da yerel yönetimler için önemli bir
fırsat yaratmaktadır.
24
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
Burada, YEÇEP’in Türkiye’de yasal dayanağının var olup olmadığı sorgulanmalıdır. YEÇEP,
yasal temelini genel manada özellikle yeni kamu yönetim yasalarıyla yerel yönetimlere
yüklenen çevresel sorumluluklardan almaktadır. Türkiye’de YEÇEP için doğrudan hukuki
bir düzenlemenin yapılması zamanla gündeme gelebilir. Ancak bugün de, yeni yasalarda
YEÇEP ve Eylem Planlarını yapma gerekçelerinin temelini oluşturan bir dizi hukuki
düzenleme yapılmış bulunmaktadır.
Örneğin, yeni belediye mevzuatı uyarınca 50.000 ve daha büyük nüfuslu belediyeler
için stratejik plan yapma zorunluluğu getirilmiştir. “Stratejik Plan” yapma yetkisi alan
belediyelerin, bu yasal sorumluluklar çerçevesinde kentlerinin geleceği için birçok
alanda olduğu gibi çevre konuları için de stratejik planlar yapmak durumunda oldukları
görülmektedir (15).
Türkiye’de 50.000 nüfus ve üstünde olan belediyeler çoğunlukla il belediyeleridir. YEÇEP
seminerlerinin ilk aşamada il belediyelerine verilmesi ve bu belediyelerin stratejik plan yapma
zorunluluğunun olması, YEÇEP’e olan ilgi ve önemi arttırmıştır. Stratejik planları yapmak için
belediyelere ve il özel idarelerine 2007 yılına kadar zaman tanınmıştır(16). Metodolojisi gereği
YEÇEP’lerin hazırlık süresi bu zamanlama ile örtüşmektedir. YEÇEP’leri çevre sorunlarının
çözümünde etkin bir araç olarak kullanmak yoluyla, yerel yönetimlerin stratejik planlama
sürecini desteklemek önemli ve yararlı olacaktır.
Her ne kadar 50.000 ve üstü belediyeler stratejik plan yapma zorunluluğunda iselerse de,
50.000 nüfusun altındaki belediyelerin de çevresel strateji planlarının olması gerektiği YEÇEP
seminerlerinde dile getirilmiş ve küçük ölçekteki yerleşimler için de YEÇEP metodolojisinin
kullanılabileceği vurgulanmıştır. Nitekim YEÇEP’leri uygulayan diğer ülkelere bakıldığında,
herhangi bir nüfus sınırlaması olmadığı bilinmekte, ancak örnek uygulamalarda daha çok
50.000 ve üstü nüfuslu kentlere YEÇEP’lerin yapıldığı gözlemlenmektedir.
Yine yeni mevzuat uyarınca(17) 50.000 ve daha büyük nüfuslu belediyelerde kentsel dönüşüm
ve gelişim planlarının yapılması (tarihi ve kültürel alanların, kentsel çevrenin korunması
vb.) zorunluluğu getirilmiştir. Bu düzenleme ile özellikle kentsel tarihi ve kültürel dokunun
korunması alanında da YEÇEP’lerin gerekliliği perçinleşmektedir.
Türkiye’de kentlerde ana yönetim birimleri Temmuz 2005’te yürürlüğe giren Belediye Kanununa
kadar 2000 ve üstü nüfuslu yerleşim birimleri olan belediyeler olmuştur. Ancak, yeni hukuki
düzenlemeler belediyeler için sınır nüfusu 5000 olarak belirlemiştir. Belediye yönetimleri,
Büyükşehir, ilk kademe belediyesi, il, ilçe ve belde belediyeleri olarak kademelenmiştir. Her
belediye kademesinin karar-verme organı belediye meclisleridir. YEÇEP’in yerel düzeyde
kurumsal karar alma zeminleri söz konusu belediye meclisleri(18) ve il genel meclisleridir.
Kısaca YEÇEP’in yasal bir zemine oturtulmasındaki adresler bu meclislerdir. YEÇEP’lerin bu
meclislerde onaylanması çevre ile ilgili bir çok yerel kararının da doğrudan meşrulaşmasına fırsat
sağlayabilecektir.
1930’lardan başlayarak bugüne kadar halka açık yerlerin temizliği, kentsel yaşam çevresinin
düzenlenmesi, belde halkının sağlık, esenlik ve huzurunu sağlamak için kuruluşların yer
seçimi, hava, su kirliliği, çöp, gürültü ve estetik kirliliğin giderilmesi gibi önemli çevre
hizmetlerinde sorumluluk yüklenen belediyeler, 2005 yılından itibaren bu alanda çok daha
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
25
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
kapsamlı görevler almışlardır. Bu konular;
• Çevre hizmetlerinin uzun vadeli planlanması ve çalışma programlarının yapılması
(Stratejik plan ve performans programı)
•
Su, kanalizasyon, kentsel altyapı,
•
Çevre sağlığı, temizlik işleri,
•
Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, bertaraf edilmesi ve
depolanması hizmetlerinin yapılması/yaptırılması,
•
Çeşitli döküm sahaları, depolama alanlarında çevre kirliliği oluşmaması için önlem
alınması, (hafriyat, moloz döküm, LPG depolama vb)
•
Atıksu bertarafı için gerekli tesislerin kurulması/kurdurulması, işletilmesi/
işlettirilmesi,
•
Kentin tarihi ve kültür dokusunu korumak için kentsel dönüşüm ve gelişim projelerinin
uygulanması,
•
Kent Konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardım ve
destek sağlanması ve
•
Hemşehrilerin belediye karar ve hizmetlerine katılma hakkının sağlanması.
Ele alınması gereken bir başka konu, yerel yönetimlerin iç kurumsal yapısındaki çevre
ile ilgili birimlerin kapasiteleri ve teknik altyapılarının yerel çevre hizmetleri açısından
değerlendirilmesi konusudur. Belediyelerin bünyesinde yer alan söz konusu idari birimlerin
(çevre daireleri, sağlık daireleri, imar daireleri vb.) etkin olarak çalışabilmeleri için kapsamlı
ve bütünleşik bir çevre programına ihtiyaç duydukları bilinen bir gerçektir.
26
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
III.II. Büyükşehir Belediyeleri ve YEÇEP’ler
Türkiye’de büyükşehir modeli 1984 yılından beri uygulanan ve büyükşehir belediyesi ile alt
kademe belediyesinden oluşan ikili bir sistem olarak süregelmiştir.
Büyükşehir belediyeleri o tarihten bu yana çevre alanında, çevre sağlığı ve korunmasını
sağlamak, yeşil sahalar, parklar, bahçeler yapmak, işletmek/işlettirmek, su ve kanalizasyon
tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek/işlettirmek, çöp ve sanayi atıklarının yönetimini
yapmak ve gıda güvenliğini sağlamak gibi önemli konularda hizmet vermişlerdir. Bu süreçte,
çevresel hizmetlerin karşılanması noktasında en göze çarpan uygulama, büyükşehirlerde
kurulan su ve kanalizasyon idareleri olmuştur. (İSKİ(19), İZSU, ASKİ, KASKİ vb.) Su
ve kanalizasyon idareleri, su ve atıksu işletme tesislerinin inşaası, işletilmesi ve bakımı
ile görevli olmakla birlikte, sanayi kaynaklı kanalizasyonun boşaltımının/bertarafının
denetlemesinden de sorumludur. 2000 yılından itibaren bu idarelere, büyükşehirlerin katı
atık yönetimi ile ilgili olarak bazı ek görevler yüklenmiştir.
2000’li yıllardan başlayarak kamu yönetiminde yapılan yasal ve kurumsal değişiklikler
çerçevesinde, büyükşehirlerin yetki alanları genişletilmiş ve bu bağlamda çevresel açıdan da
sorumlulukları önemli ölçüde artmıştır.
Büyükşehirlere bağlı alt kademe belediyelerinin - bugünkü mevzuatta ilçe ve ilk kademe
belediyeleri – çevre ile ilgili görevlerine süregelen uygulamaları açısından bakıldığında;
daha çok çevre temizlik hizmetlerinin yürütülmüş olduğu görülmektedir.
Büyükşehir belediyeleri 2004 yılından itibaren aşağıdaki alanlarda yetki ve sorumluluk
almışlardır (20);
•
Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su
havzalarının korunmasını sağlamak, bu alanlarda gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak,
işletmek, ağaçlandırma yapmak,
•
Çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan
sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak,
yaptırmak ve onaylayarak uygulamak,
•
Büyükşehir katı atık yönetim planını yapmak/yaptırmak,
•
Sanayi ve tıbbi atık yönetimini yapmak,
•
Tüm altyapı hizmetlerinin koordinasyonunu yapmak,
•
Deniz araçlarının atıklarını toplamak/toplatmak ve arıtmak,
•
“Çevre ve Sağlık İhtisas Komisyonu” kurmak (Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından
kurulacaktır.),
•
Büyükşehir belediyesi tarafından tespit edilecek ilgili sivil toplum kuruluşlarının
katılımı ile Kent Konseyini oluşturmak,
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
27
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
•
Kültür ve tabiat varlıklarını ve tarihi dokuyu korumak ve
•
Gıda güvenliği ruhsat ve denetleme alt yapısını kurmak.
Görüldüğü üzere, büyükşehir belediyeleri çevre alanında oldukça kapsamlı yetki ve
görevlere sahiptir. YEÇEP metodolojisindeki bütünleşik yaklaşım sayesinde, büyükşehir
belediyelerinin sözkonusu çevre hizmetlerini gerçekleştirmede YEÇEP’in kolaylaştırıcı bir
rol oynayacağı açıktır.
III.III. İl Özel İdareleri ve YEÇEP’ler
İl halkının yerel ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere her ilde varolan il özel
idareleri, idarî ve malî özerkliğe sahip bir kamu tüzel kişiliğidir. Vali, il özel idaresi
teşkilâtının en üst amiri olarak il özel idaresi teşkilâtını sevk ve idare etmekle görevli ve
yetkilidir. 1913 yılından beri uygulamada olan bu yapıda il özel idarelerinin çevre ile ilgili
doğrudan verilmiş görevleri olmadığı görülmektedir. İl özel idarelerinin çevreyle doğrudan
ya da dolaylı ilgili konular olarak göl ve bataklıkların islahı, orman yetiştirilmesi, kırsal
ulaşım, köy kanalizasyonu, örnek çiftlikler, fidanlıkların kurulması, yabani ağaçların
aşılanması ve ile ait hizmetlerin işletilmesi (ören yerlerinin işletilmesi, izin, ruhsat vb)
sayılabilir. 1987 yılında yapılan bazı hukuki değişiklikler çerçevesinde, il özel idarelerinin
çevre sağlığı ve korunması alanındaki çalışmaları daha belirginleşmeye başlamıştır. Örneğin,
o yıllarda hemen her ilde kurulan “İl Çevre Koruma Vakıfları” (21) için harç alınmasından
il özel idareleri sorumlu kılınmıştır. Toplanan bu meblağların %40’ı Çevre Kirliliğini Önleme
Fonuna aktarılmıştır (22).
Yeni kamu yönetimi reformu ile birlikte idari sistemde, merkezi yönetimin taşradaki
izdüşümü olan il sistemi “reformcu” bir anlayışla yeniden kurgulanmış ve merkezin çevre
yetkileri belediyelerin yanısıra, il özel idarelerine de önemli ölçüde devredilerek, çevre
sorunlarının üstesinden bu yönetim anlayışıyla gelinebileceği öngörülmüştür. Bu yeni ve
reformcu yapı, Türkiye’de bugün son derece yetersiz olan çevresel altyapının il düzeyinde
kurulmasına öncelik vermek amacıyla bilinçli olarak tasarlanmıştır ve özellikle kanalizasyon,
atık su, katı atık bertarafı gibi sorunların öncelikle çözümü için yerel yönetimlere
(belediyeler, il özel idareleri) genişletilmiş yetkiler verilmiştir.
İl özel idarelerinin karar organı olan il genel meclisleri ilin stratejik planını görüşmek
ve karara bağlamakla görevli ve yetkili merciidir. Stratejik plan yerel yönetimler genel
seçimlerinden sonra altı ay içinde, her ilde gerek valilik, gerekse belediye tarafından
ortaklaşa olarak yapılması zorunlu olan, kalkınma plan ve programlarına varsa bölge planına
uygun olarak hazırlanan ve kentin sosyal ve ekonomik kalkınmasına yönelik bir plan olarak
tanımlanmaktadır (23).
Stratejik planın, varsa üniversiteler, meslek odaları ile konuyla ilgili sivil toplum örgütlerinin
görüşleri alınarak hazırlanması öngörülmektedir. Stratejik plan il bütçesinin hazırlanmasına
esas teşkil eder, dolayısıyla il genel meclisinde bütçeden önce görüşülerek yürürlüğe giren bir
plandır. Stratejik plan, ilin çevre ile ilgili konularını ve geleceğe yönelik planlarını içermesi
bakımından önem taşımakta olup, çevre konularındaki planlamaların bu çerçevede il genel
28
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
meclisinin gündeminde yer alacağı aşikardır.
Özetle, belde ya da kent için geliştirilecek böyle bir çevre eylem planının ve yönetim
sisteminin sağlıklı işleyişi doğal olarak ülkesel, bölgesel yada kentsel ölçekte geliştirilmiş
ve geliştirilecek olan çevre politikalarına uyumlu olmasına bağlıdır. Bu duruma yerel
yönetimlerin çevre alanında giderek artan sorumlulukları da eklenince, yönetimlerin,
sorunların çözümüne stratejik bir planlama anlayışıyla yaklaşmaları elzem olmaktadır. Bu
durumda, kısıtlı olan kaynakların (uzman personel, ekipman, mali kaynak vb.) rasyonel bir
bakışla yönetilmesi sağlanabilecektir.
Yeni yasalarla getirilmiş olan stratejik plan yapma zorunluluğunun, yerel yönetimler
tarafından varolan kapasiteleri ve altyapılarıyla kısa zamanda yerine getirilmesini beklemek
gerçekçi değildir. YEÇEP metodolojisi incelendiğinde görülmektedir ki; YEÇEP’ler çevre
alanında yerel düzeyde stratejik planların yapılmasını ve uygulamaların hızlandırılmasını
sağlamak açısından önemli bir araç olarak kullanılabilir.
Yeni kamu yönetimi yapısında il özel idarelerine çevre konusunda verilen bir başka görev;
il sınırları içinde ilin çevre düzeni planını(24) yapmaktır.
İl özel idareleri toprağın korunması ve erozyonun önlenmesini sağlamak için doğrudan
sorumlu ve yetkili kılınmış, ayrıca belediye sınırları dışında su, kanalizasyon, katı
atık hizmetleri, park ve bahçe tesisi, ağaçlandırma ve orman köylerinin desteklenmesi
konularında görevlendirilmiştir.
Görüldüğü üzere, il özel idarelerinin çevre alanındaki söz konusu görev ve yetkileri
YEÇEP’lerin hazırlanması ve uygulanması sürecinde gözardı edilmemelidir. Özellikle il
özel idarelerinin “il çevre düzeni planı” hazırlama sürecinde YEÇEP’ler önemli bir araç
olarak değerlendirilmeli ve kullanılmalıdır. Bu durum, YEÇEP seminerlerinde de dile
getirilmiştir(25).
İl özel idarelerinin çevre düzeni planlarını yapmada altyapı yetersizliği (teknik eleman,
ekipman vb.) nedeniyle, bugün uygulamada, özel idareler belediyelerle ortak protokoller
yaparak bu sorumluluklarını yerine getirme yoluna gitmektedir. Örneğin, İstanbul İl Özel
İdaresi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında bu konuda bir protokol imzalanmış olup,
İstanbul ili çevre düzeni planı bu şekilde hazırlanmaktadır.
Bu gibi uygulamalar, YEÇEP sürecinde gerekli olan yerel karar mekanizmaları arasındaki
ortaklık modellerinin kurulması noktasında önemli olmaktadır.
Yeni yasa ile il özel idarelerinde çeşitli alanlarda “ihtisas komisyonları”nın kurulması
öngörülmektedir(26). Bu komisyonlar il genel meclisi üyelerinden oluşmaktadır. Bu
komisyonlardan “İl Genel Meclisi - Çevre ve Sağlık İhtisas Komisyonu” büyükşehir
belediyelerinde olduğu gibi kurulması zorunlu komisyonlar arasındadır(27). Bu
komisyonlarda kaymakamlar ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri yer almakta, ayrıca
ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversite ve sendikalar ile
gündemdeki konularla ilgili olarak köy ve mahalle muhtarları ve sivil toplum örgütleri oy
hakkı olmaksızın toplantılara katılabilmekte ve görüş bildirebilmektedirler.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
29
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
İhtisas komisyonlarının bu katılımcı yapısı YEÇEP metodolojisi ile yakından ilgilidir.
Çünkü, YEÇEP çerçevesinde hazırlanacak ve uygulamaya konulacak yerel çevre eylem
planlarının katılımcı mekanizmalar kullanılarak ve ortak kararların ürünü olarak hayata
geçirilmesi önkoşullardan biridir. YEÇEP’lerin başarısında karar-verici ve uygulayıcı
kuruluşların katılımı esas olsa da, sürecin demokratik bir yaklaşımla işlemesi, gerçekçi yerel
çevre eylem planları üretilmesini sağlayacaktır.
İhtisas komisyonlarında ele alınan konular il genel meclisinde karara bağlanmaktadır. Bu
durum il genel meclisinin ilin çevre ile ilgili kararlarda en yetkili merciilerden olduğunu
göstermektedir. Özetle, hazırlanacak/hazırlanan YEÇEP’lerin il düzeyinde onaylanmasında
karar organları yerel meclisler; belediye meclisleri ve il genel meclisleridir.
Belediyelerde olduğu gibi (28), il özel idaresi hizmetlerine de gönüllü katılım esastır. Bu
çerçevede yeni mevzuat ile, il özel idarelerine sağlık, eğitim, spor, çevre, trafik ve kültür
hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik
hizmetlerin yapılmasında ilde dayanışma ve katılımı sağlamak ve hizmetlerde etkinlik,
tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar
uygulanması için sorumluluk verilmiştir(29).
Belediyelere ve il özel idarelerine yüklenen çevreyle ilgili bir başka görev; yangın, sanayi
kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak
amacıyla ilin özelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum planlarını yapılması
konusudur(30). Özellikle sanayi kazalarının ve doğal afetlerin insan ve çevreye etkileri
açısından önemli olan bu konu, YEÇEP çerçevesinde hazırlanacak eylem planlarında
dikkate alınmalıdır.
30
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM III: YEREL KARAR MEKANİZMAL ARI VE YECEP'LER
III.IV. Mahalli İdare Birlikleri ve YEÇEP’ler
Yerel düzeyde YEÇEP uygulamaları açısından önemli olan bir başka kurumsal oluşum
hizmet birlikleridir. Yerel yönetimlerin hizmet birliği kurmasında yasal temel, Anayasa
ve bugün yürürlükten kalkmış olan ilk Belediye Kanunudur(31). Bu yapı ile belediyelere
aralarında işbirliğini artırmak, ve ortak hizmet vermelerine yardımcı olmak imkanı
sağlanmıştır. Türkiye’de birçok yörede farklı ölçeklerde belediye ve il düzeyinde hizmet
birlikleri bulunmaktadır(32). Bunlar arasında doğrudan çevre hizmetleriyle ilgili olarak
kurulan hizmet birlikleri vardır.
Kanunlar çerçevesinde, hizmet birliklerinin, kamu tüzel kişiliği olarak özellikle mali
yönetim açısından bazı haklara sahip olmaları çalışmalarını kolaylaştırmaktadır. Kamu
reformu sürecinde yerel yönetim hizmet birlikleri ile ilgili yeni bir yasa çıkarılmıştır(33).
Bu yasa incelendiğinde görülmektedir ki; su, atık su, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri
ile çevre ve ekolojik dengenin korunmasına ilişkin projelerin zorunlu kılınması halinde,
Bakanlar Kurulu ilgili yerel yönetimlerin, bu amaçla kurulmuş birliğe katılmasına karar
verebilmektedir. Böyle bir hüküm, özellikle çevre hizmetleri için yerel yönetimlerin birlik
kurmasının ya da varolan birliklere katılınmasının teşviki anlamını taşımaktadır. Teşvik
edilen, hatta yasa ile bir nevi zorunlu hale getirilen bu durum aynı zamanda, hizmet
birliklerinin, bölgesel kalkınma politikalarının uygulanmasını da kolaylaştıracak bir
yaklaşım içermektedir. Nitekim AB destekli bölgesel kalkınma projeleri kapsamında hizmet
birliklerinin kurulması doğrudan tavsiye edilmektedir(34).
Halen TBMM Genel Kurulunun gündeminde olan “Çevre Kanununda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı”nda da yerel düzeyde çevresel hizmetlerin görülmesindeki
kolaylıklar değerlendirilerek, çevre ile ilgili birliklerin kurulmasının teşvikine yönelik ayrı
bir hüküm yer almaktadır(35).
Hizmet birliklerine giderek artan bir önemle yaklaşan söz konusu politikalar ve bu yöndeki
uygulamalar, yerel düzeyde ihtiyaç duyulan çevre eylem planlarını ve programlarını yakından
ilgilendirmektedir. YEÇEP sürecinde yerel yönetim birliklerinin çevre eylem planlarını
uygulamadaki rolleri özellikle dikkate alınmalıdır. Yerel yönetim birlikleri yerel düzeydeki
eylem planlarının uygulanmasını ve yatırımların gerçekleştirilmesini kolaylaştırıcı bir yapı
olarak değerlendirilebilir. Nitekim, YEÇEP seminerlerinde, benzer çevre sorunlarıyla karşı
karşıya bulunan belediyelerin ortaklaşa kurdukları birliklerin desteği de alınarak, birden
fazla yerel yönetimin ortak YEÇEP ve eylem planları yapmaları gündeme gelmiştir(36).
Bu uygulamaların YEÇEP çalışmalarında zamanı ve finansman kaynaklarını daha verimli
kullanmak açısından dikkate değer olduğu not edilmelidir.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
31
B Ö L Ü M I V : AV R U PA B I R L I Ğ I U Y U M S Ü R E C I V E Y E C E P ' L E R
IV. Avrupa Birliği Uyum Süreci ve YEÇEP’ler
Avrupa Birliği’nin Türkiye’den adaylık sürecinde beklentileri her konu için temelde üç esas
üzerine dayanmaktadır. Bunlar;
i)
ii)
iii)
yerel yönetimlere yetki veren katılımcı bir devlet gerekliliği,
bölgesel farklılıkların azalması ve yerelleşmenin etkin olması ve
mevzuat uyumunun yanısıra, uygulama ve icra mekanizmalarının oluşmasının
önemidir.
Bu koşullar doğal olarak çevre sektörü için de geçerlidir. Avrupa Birliği (AB) adaylık
sürecinde Türkiye’ye tanınan fırsatlar ve oluşan motivasyon; mevcut çevre yönetim
sisteminin iyileştirilmesi için olduğu kadar, bu alandaki yapısal değişikliklerin de
gerçekleşmesi açısından da değerlendirilmelidir.
Türkiye’nin AB’nin sosyal ve ekonomik politikalarına uyumun sağlanması amacıyla, 2003
yılında DPT tarafından hazırlanan “Ön Ulusal Kalkınma Planı”nda (2004-2006) çevre ile
ilgili olarak dört konunun öne çıktığı görülmektedir. Bunlar;
i)
ii)
iii)
iv)
doğal kaynakların korunması,
su kaynaklarının korunması,
kentsel çevre altyapı yatırımlarına öncelik verilmesi ve
kurumsal kapasitenin ve verimliliğin artırılmasıdır.
Planın çevre konusunda yapılan SWOT (37) analizine bakıldığında da; yerel yönetimlerle
doğrudan ilgili olması bakımından, “Zayıf ” noktalardan “atıksu ve katı atık bertaraf
tesislerinin yetersizliğinin, katı atık yönetimi konusunda yeterli bilincin oluşmamasının”,
“Tehditler”den ise, “hızlı kentleşmenin doğal kaynaklar üzerinde artan baskısının” üzerinde
önemle durulmaktadır. Yine aynı Planda ana politika olarak, çevre hizmetlerinin yerel
yönetimler tarafından yürütülmesi öngörülmüştür (38). Nitekim, çevre hizmetlerindeki
kapasitenin yerel düzeyde artması, AB’nin Türkiye’den temel beklentileri arasında yer
almaktadır.
Ön Ulusal Kalkınma Planında yer alan bu politikaların, hazırlıkları süren 9. Kalkınma
Planında (2007-2013)(39) dikkate alınacağı beklenmektedir. 9. Plan hazırlıkları(40)
çerçevesinde kurulan “Çevre İhtisas Komisyonu”nun çalışmalarında yerel yönetimlerin
çevre politikalarının ve uygulamalarının değerlendirilmesi ve bu çerçevede, Yerel Çevre
Eylem Planlarının gündeme gelmesinin sağlanması yararlı olacaktır.
Ayrıca, Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği kapsamındaki bölgesel kalkınma programlarına
bakıldığında, program önceliklerinden biri olan “Çevrenin Korunması” ile ilgili bölümün
YEÇEP uygulamaları açısından değerlendirilmesi yararlı olacaktır(41).
Bütün bu hususlar YEÇEP metodoloji ve uygulamaları açısından değerlendirildiğinde,
yerel çevre eylem planlarının gerçekleşmesi halinde, YEÇEP’lerin, Türkiye’nin AB adaylık
32
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
B Ö L Ü M I V : AV R U PA B I R L I Ğ I U Y U M S Ü R E C I V E Y E C E P ' L E R
sürecinde katkısı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu fırsatların iyi değerlendirilmesi
halinde, YEÇEP uygulamalarının ülke çapında yaygınlaşması kolaylaşacaktır. Bu noktada
YEÇEP uygulamalarından Türkiye’de birinci derecede sorumlu kurum olan REC
Türkiye’nin inisiyatifi önemlidir. REC Türkiye YEÇEP ile ilgili faaliyetleri çerçevesinde,
Türkiye’de AB uyum süreciyle oluşan motivasyonun, yerel düzeyde iyi değerlendirilmesini
ve YEÇEP’in merkezi düzeydeki karar vericiler ile birlikte, yerel yönetimler tarafından
benimsenmesini sağlamak amacıyla yoğun çalışmalar sürdürmektedir. REC Türkiye
tarafından ülke çapında yaygınlaştırılması öngörülen YEÇEP seminerlerinde, AB’ye
yeni üye olmuş ülkelerdeki YEÇEP örnekleri ve uygulama yöntemleri hakkında yerel
yönetimlerin bilgilendirilmeleri de bu açıdan önemli olacaktır.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
33
BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER
V. Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye
ve YEÇEP’ler
REC Türkiye kurulduğundan bu yana, Türkiye’de çevre alanında çalışan çeşitli kesimlere
ulusal ve yerel düzeyde bazı öncelikler tespit ederek destek vermektedir. Genel amacı çevre
konusunda çalışan merkezi kamu kuruluşları, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları
ve özel sektörün hukuki, kurumsal ve teknik alanlarda kapasitelerini güçlendirmek olan
REC Türkiye Ofisinin, bu yolla, Türkiye’nin AB’ye adaylık sürecindeki çevre ile ilgili
yükümlülüklerini yerine getirmede önemli bir rol oynayacağı da açıktır. Nitekim, REC
Türkiye’nin program alanları (Kapasite Geliştirme Programı, Çevresel Bilgi Programı,
Hibe Programları ve Özel Programlar) tarafından yürütülen çeşitli aktiviteler hem AB
çevre politikalarının uyumlaştırılması, hem de AB çevre müktesebatının etkin bir şekilde
uygulanması sürecinde ihtiyaç duyulan önceliklerin belirlenmesine yol göstermektedir.
Bu çalışmalara REC Türkiye’nin özellikle AB’ye yeni üye olan ülkelerin katılım süreçlerinde
yaşadıkları deneyimleri ve bu ülkelerdeki ilgili programları Türkiye’ye sunması da eklenince,
REC Ofisinin önemi daha da artmaktadır.
Bu kapsamda; REC Türkiye’nin yerel yönetimlere yönelik sürdürdüğü faaliyetlerin
Türkiye’de çevre yönetiminin etkili ve verimli kılınması açısından özel bir önemi vardır.
Yerel düzeyde çevre sorunlarına kalıcı ve uzun vadeli çözümlerin sağlanması Türkiye’de
yıllardır öncelikli konulardan biri olmuştur. Ancak uygulamada süregelen merkeziyetçi
yönetim anlayışı ile yerel çevre sorunlarıyla istenilen düzeyde başetmek mümkün
olamamış, bu duruma özellikle yerel düzeydeki çevresel finansman kaynaklarının sınırlılığı
da eklenince başta yerel politikaların belirlenmesinden, yönetim ve eylem planlarının
öncelikler doğrultusunda hazırlanmasına ve bütün bunların uygulamaya aktarılmasına
kadar, hemen her aşamada yerel yönetimler çevre sorunlarına yeterince müdahale
edememişlerdir.
Burada, REC Türkiye’den beklenen; özellikle AB uyum süreci döneminde, yerel çevre
sorunlarının çözümü için tespit edilecek stratejiler ve geliştirilecek politikaların, başta
ülkemiz gerçekleri dikkate alınarak, hazırlanacak yerel eylem planları çerçevesinde
yatırımlara yansımasında katalitik ve yol gösterici faaliyetlere yönlenmesidir. Tam bu
noktada, REC Türkiye’nin çalışma konularından biri olan “Yerel Çevre Eylem Planlarının
(YEÇEP) önemi ortaya çıkmaktadır.
Yerel Çevre Eylem Planı (YEÇEP) uygulamaları, yerel düzeyde çevre alanında politika
oluşturma ile başlayan ve yatırımlara kadar giden yönetim sürecinde, öncü bir araç olarak
değerlendirilebilir. Sorunların çözümlerinin kısıtlı kaynakları dikkate alınarak ve öncelikler
tespit edilerek, belirli bir metodoloji ve sistemli bir yaklaşımla planlanacak olması,
bugüne kadar sürekli şikayet edilen kaynak ve emek israfının önlenmesinin yanı sıra,
ülkemizde çevre alanında yapılmış ve yapılmakta olan bir çok yerel çalışmayı birleştirici ve
uygulamaya aktarıcı fırsatları da beraberinde getirecek, aynı zamanda tüm bu çalışmalara yol
gösterici olacaktır.
34
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER
YEÇEP çalışmalarında üzerinde en çok durulan noktalardan biri yerel yönetimlerin tüm
çevresel sorumluluklarının hayata geçirilmesinde, katılımcı bir ortamın gerekliliği ve yerel
çevre eylemlerinin plan ve uygulama safhalarının hepsinde bu yaklaşımın sürekliliğin
sağlanmasıdır. Ayrıca, REC Türkiye’nin çevre konusunda faaliyet gösteren yerel sivil
toplum kuruluşlarının güçlendirilmesine öncelik vermiş olması, karar alma süreçlerine
halkın katılımına azami fırsat yaratmak amacıyla düzenlediği bilinçlendirme ve eğitim
faaliyetleri ile yerel kararlarda katılımcı mekanizmaların kullanılmasını empoze etmesi de
YEÇEP uygulamaları için elde edilen temel yararlar olacaktır.
Bu faaliyetlerden biri olarak, REC Türkiye tarafından Türkçesi hazırlanarak basılan ve tüm
ayrıntıları ile YEÇEP metodolojisini içeren “Yerel Çevre Eylem Programları Uygulama
Rehberi”, Türkiye’de çevre yönetimi unsurlarının yerel düzeyde uygulanmasında yerel
paydaşlara önemli bir yol gösterici doküman olmuştur. Kapsamlı bir doküman olan söz
konusu YEÇEP Rehberi, ülkemizdeki yeniden yapılanma unsurları da dikkate alınarak,
ulusal çevre yönetim politikalarımızın yerel düzeyde uygulanmasında bir “el kitabı”
gibi değerlendirilebilir ve böylece yerel çevre sorunlarına yönelik çözümlere rasyonel ve
sistemli bir yaklaşımla ulaşılabilir. Bu dokümanın, özellikle yerel karar-vericiler açısından
bakıldığında, yerel yönetimlerin çevre alanındaki uygulama kapasitelerinin güçlenmesine
önemli bir katkı sağlayacağı açıktır.
Bilindiği üzere, yeni kamu yönetimi felsefesine uygun olarak, yerel yönetimlerde etkinliği,
verimliliği ve katılımcılığı esas alan yaklaşımlar çerçevesinde, yerel yönetimlerin çevre
alanında daha fazla yetki, sorumluluk ve kaynakla desteklenmesi gerekmektedir. Böylece,
bu idarelerin yönetim yapıları ve anlayışlarında söz konusu zihniyete uygun değişim
ihtiyaçları da zorunlu olarak ortaya çıkmıştır. Bu duruma bir de Türkiye’nin AB adaylık
sürecinde çevre mevzuatı uyumlaştırılması ve söz konusu yasal sorumlulukların uygulama
ve icra mekanizmalarına yansıması gerekliliği eklendiğinde, yerel düzeyde çevre yönetimi
çalışmalarının ne derece elzem olduğu kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda
REC Türkiye’nin YEÇEP uygulamaları, temelde üç önemli alanda ulusal çalışmalara destek
verecektir. Bunlar:
•
Türkiye’nin yerel düzeydeki çevre sorunlarının çözülmesini hızlandırmak, yatırımları
yerel düzeye çekmek;
•
Yerel yönetimlerin çevre alanındaki kapasitelerini geliştirmek;
•
Başta sivil toplum kuruluşları olmak üzere tüm yerel paydaşların çevre alanında karar
alma mekanizmalarındaki yerini güçlendirmek.
Yukarıdaki hedeflere ulaşmak için kararlı bir politika anlayışına ve uzun süreli bir planlama
perspektifine ihtiyaç vardır. REC Türkiye; bu resmin içerisinde nerede olduğunu, misyonunu
ve kurumsal kapasitesini değerlendirmiş ve kısa, orta ve uzun vadelerde gerçekleştireceği
faaliyetleri bu çerçevede planlamıştır. Bu noktada, REC Türkiye’nin yerel çevre sorunlarıyla
baş etmede Türkiye’ye vereceği destek başlangıçta, YEÇEP metodolojisini yaymak için ülke
çapında bir eğitim ağı kurmaktır.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
35
BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER
V.I. REC Türkiye’nin YEÇEP Uygulamalarındaki
Temel Amaçları
REC Türkiye’nin YEÇEP çalışmalarındaki temel amaçları aşağıda sıralanmıştır:
36
•
Çevre yönetimi mekanizmaları kanalı ile yerel yönetimleri ve diğer yerel paydaşların
Türkiye'deki demokratikleşme sürecinde yer almasını sağlamak, (halkı harekete
geçirmek)
•
Türk kamu yönetimindeki yeni yasal, kurumsal ve mali düzenlemeler çerçevesinde,
yerel yönetimlerin çevre alanındaki yeni sorumluluklarını yerine getirmelerine destek
olmak,
•
Yerel yönetimlere tahsis edilen ve oldukça kısıtlı olan çevre finansman kaynaklarının
rasyonel yönetimi için yol göstermek, bu çerçevede Çevre ve Orman Bakanlığı başta
olmak üzere, yerel çevre sorunları ile doğrudan ilgili kamu kuruluşlarının çeşitli
faaliyetlerden elde ettikleri mali kaynakların (cezalar, harçlar, pullar dolayısıyla vb(42))
öncelikli yerel ihtiyaçlara yönlendirilmesinde etkin bir rol oynamak,
•
Yerel düzeydeki çevresel yatırımları yönlendirmek, gerçekleşmesine destek sağlamak,
uzun zamanlı yatırımların planlanmasına yardımcı olmak,
•
Yerel düzeyde çevre alanında yönetsel açıdan öncelikli sorunları ortaya koyarak belediyelerin
çevre denetim sistemlerini bir an önce kurmalarına zemin oluşturmak(43).
•
Model YEÇEP’ler oluşturarak YEÇEP’lerin tüm yerel yönetimlerce hazırlanmasını
teşvik etmek,
•
Çevre alanında kurulan ve yeni kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde teşvik edilen
yerel yönetim birliklerinin(44) yörelerindeki öncelikleri tespit etmelerinde yol gösterici
olmak(45).
•
Bölgesel kalkınma politikaları ve uygulamalarında(46) kaynakların rasyonel kullanımının
önemi açısından, YEÇEP metodolojisinin dikkate alınmasını sağlamak,
•
AB uyum sürecinde Türkiye’den beklenen yerel düzeydeki çevresel sorumluluklarının
yerine getirilmesine destek olmak,
•
Gerek ulusal(47) düzeyde, gerekse AB uyum sürecindeki çalışmalar çerçevesinde
sürmekte olan yerel çevre yatırımları finansman mekanizması ile ilgili çalışmalarda
YEÇEP metodolojisinin dikkate alınmasını sağlamak ve bu yolla bu alanda çeşitli karar
verici düzeylerde (uluslararası-AB süreci, ulusal, bölgesel ve yerel) yerel çevre yatırımları
için bir “donör pazarı”nın oluşmasına önayak olmak,
•
Yerel yönetimlerin çevre alanındaki dış finansman imkanlarına ulaşma konusundaki
kapasitelerini geliştirmek,
•
Yerel yönetimlerin dışında diğer yerel paydaşların çevresel kapasitelerini ve potansiyellerini
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER
ortaya çıkarmak,
•
Diğer ülkelerde uygulanan YEÇEP’ler hakkında bilgi ve deneyimlerin paylaşılmasını
sağlayarak Türkiye’de yerel yönetimlerin çevre uygulamalarını hızlandırmak ve
çağdaşlaştırmak ve
•
YEÇEP’i hukuki ve kurumsal açıdan yerel karar mekanizmalarına sokmak.
Tüm bu amaçlar çerçevesinde, REC Türkiye’nin YEÇEP uygulamalarında zamanla Türkiye
çapında öncü bir rehber/danışman kuruluş olarak hizmet vermesi hedeflenmektedir. AB
uyum süreci ve Türkiye’nin diğer uluslararası taahhütleri açısından bakıldığında, REC
Türkiye’nin YEÇEP’ler için böyle bir misyona sahip olmasının ayrıca faydaları vardır.
Türkiye’de yerel düzeydeki çevre sorunlarına, YEÇEP gibi güvenilir modeller kullanılarak
çağdaş bir yönetim anlayışla yaklaşmak beklenilen taleplerin önemli ölçüde karşılanmasını
sağlayacaktır.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
37
BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER
V.II. REC Türkiye’nin Temel YEÇEP Faaliyetleri
REC Türkiye, YEÇEP’ler vasıtasıyla Türkiye’de çevre sorunlarının yerel düzeyde
çözümlenmesi sürecinde aşağıdaki konularda yardım edecektir:
38
•
YEÇEP eğitimlerini ülke çapında yaygınlaştırmak(48, 49), bu çalışmaları “eğiticilerin
eğitimi” gibi etkin modeller kullanarak hayata geçirmek,
•
Yerel yönetimlerin YEÇEP hakkındaki bilgi ve enformasyona ulaşmasını sağlamak
amacıyla ulusal düzeyde bir bilgi ağı oluşturmak,
•
Yerel düzeyde çevre alanında çeşitli paydaşlar tarafından ele alınan ve bugüne kadar
gözardı edilen çalışmaları ve projeleri değerlendirmek ve rasyonel olanları gündeme
getirmek,
•
Yerel düzeydeki mevcut çevresel öncelikleri gözden geçirmek,
•
Karar vericiler tarafından yerel çevre önceliklerini tespit etmede kullanılan kriterleri
YEÇEP metodoloji çerçevesinde yeniden değerlendirmek, bu yönde yol göstermek,
•
YEÇEP metodolojisi çerçevesinde, ulusal ve yerel gerçeklere uygun kriterler tespit etmek
ve bu yolla YEÇEP’lerin uygulanmasında süreklilik sağlayacak bir zemin yaratmak,
•
YEÇEP kriterlerini dikkate alarak belirli sayıda pilot YEÇEP yapmak,
•
YEÇEP uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek amacıyla performans ölçütleri
geliştirmek,
•
YEÇEP çalışmalarında, yerel yönetimlere bir “Türk Çevre Mevzuatı Veritabanı”
hazırlamak, (50)
•
Yerel yönetimlerin çevre alanında daha çok yol katetmiş illerde yapmakta oldukları
projelerini YEÇEP modeli içerisinde değerlendirmek(51).
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
BÖLÜM V: BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ REC TÜRKİYE VE YECEP'LER
V.III. REC Türkiye’nin YEÇEP Uygulamaları ile Katkıları
REC Türkiye’nin YEÇEP uygulamalarıyla Türkiye’deki çevre politikalarının uygulanmasına
katkıları şöyle sıralanabilir:
•
Çevre ve Orman Bakanlığının yerel düzeydeki teşkilatlarının kurumsal kapasitelerinin
artmasına katkı (her ilde bulunan İl Çevre ve Orman Müdürlükleri ile Bakanlığın diğer
taşra kurumları),
•
81 ilde bulunan Mahalli Çevre Kurullarının (52, 53) işleyişine ve kararlarının
uygulanmasına katkı,
•
Yerel yönetimlerin uluslararası faaliyetleri sağlıklı yürütebilmeleri için çevresel idari
kapasitelerinin artmasına katkı(54),
•
YEÇEP’lerin resmi çevresel planlama süreçlerinin işleyişine katkı(55),
•
Şura kararlarının uygulanmasına katkı(56),
•
AB kriterlerinin karşılanmasına katkı,
•
Mevcut ve yenilenen yasaların uygulanmasına katkı,
•
Yeni kamu yönetiminin getirdikleri doğrultusunda çevre yönetiminde ihtiyaç duyulan
araçların uygulanmasına katkı (katılımcılık, yerel otonomi, finansman modellerindeki
değişiklikler, yerel çevre öncelikleri vb.),
•
Yerel yönetimlerin çeşitli modeller kullanarak çevre sorunlarının çözülmesindeki
uygulamalara katkı (mahalli idareler hizmet birlikleri modelleri vb.) ve
•
Bölgesel kalkınma politikaları ve bu politikaların uygulanmasında yerel çevre sorunlarının
özellikle dikkate alınmasına katkı.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
39
40
40
YYEERREELL Ç
ÇEEV
VRREE EEYYLLEEM
M PPLL A
AN
NLL A
ARRII
Sonuç
Y EE R
R EE LL Ç
Ç EE V
VR
R EE EE Y
Y LL EE M
M P
P LL A
AN
N LL A
AR
R II
Y
41
PA R T O N E : P R E PA R I N G F O R Y O U R A S S E S S M E N T S
EXERCISES
42
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
SONUÇ
Sonuç
REC Türkiye’nin nihai amacı, çevresel paydaşların (kamu kuruluşları, yerel yönetimler,
STK’lar) çevre alanındaki plan yapma, yönetme ve uygulama pratiklerini arttırmaktır.
Dolayısıyla, REC Türkiye’nin çeşitli programlar kanalıyla sürdürdüğü eğitim, danışmanlık,
enformasyon, yayın hizmetleri, bağışlar ve özel programlar gibi birçok projenin çıkış
noktası da, tüm bu kuruluşların kapasitelerini güçlendirmektir. Bu çerçevede “Yerel Çevre
Eylem Planları-YEÇEP”ler; Türkiye’de çevre yönetiminde en önemli halkalardan biri
olan yerel yönetimlere yönelik olup, bu kuruluşların çalışmalarının akılcı bir yaklaşımla
planlanmasına destek olacak ve böylece AB uyum sürecinde etkililiklerinin arttırılarak,
fırsatların iyi değerlendirilmesini sağlayacak bir aktivitedir.
REC Türkiye 2005 yılı içinde, NUTs Düzey 1 sınıflandırması dikkate alınarak Ankara,
Yalova ve Gaziantep’te 81 ilden yerel yönetim kurumları için ilk YEÇEP bilgilendirme
seminerleri gerçekleştirmiştir. Bu seminerlerde yerel yönetimler mevcut kurumsal
kapasitelerini, karar alma ve uygulama sorumluluklarını, çalışmalarını (projeler, yatırımlar
vb.) ve gereksinmelerini ulusal çevre politikaları ve AB uyum süreci çerçevesinde gözden
geçirme fırsatı bulmuşlardır. Belirlenen bölgelerdeki ortak çevresel sorumlulukları da bu
seminerlerde paylaşan yerel yönetimler; ortak sorunlar, çözüm şekilleri, çevre alanındaki
demokratik oluşumlar, yörelerin kalkınma ve çevre ihtiyaçları ve bu yöndeki çabalar
hakkında karşılıklı bilgi alışverişinde bulunmuşlardır.
Seminerlere katılan yerel yönetim kurumlarının (belediyeler / il özel idareleri / mahalli
idare birlikleri) hiçbirinin gündeminde Yerel Çevre Eylem Planları metodolojisine uygun
bir çalışma bulunmadığı tespit edilmiştir. Yerel yönetimler çevresel hizmetlerini birçok
haklı nedenden dolayı, günübirlik kararlarla yürütmekte, sorunlara kentlerinin çevre
ve kalkınma uyumunu yansıtan ve toplumsal mutabakatla oluşturulan bir stratejik bir
plan anlayışıyla yaklaşmamakta ya da yaklaşamamaktadırlar. Çevre ile ilgili var olan plan
yada projeler, sadece fiziki planlar ve kentsel altyapı projeleri kapsamında olup, sınırlı
kalmaktadır.
Söz konusu çevre plan ve projelerinin desteklenmesi için gerekli olan finansman
miktarlarının ya da ekonomik araçların kullanımının oldukça kısıtlı olduğu, üstelik yerel
yönetimlerin fon yaratma kapasitelerinin oldukça zayıf olduğu da gözönüne alındığında,
seminerlere katılan yerel yönetimlerin hemen hepsi, en başta kentsel çevre altyapısı
hizmetleri (temiz içmesuyu temini, kanalizasyon, atıksu, katı atık) olmak üzere, diğer temel
çevresel hizmetlerin sağlanmasında ihtiyaç duyulan asgari finansmanı dahi temin etmede
sürekli bir sıkıntı içinde olduklarını defalarca dile getirmişlerdir. Bu durum ekonomik
kalkınmaya çoğu zaman çevre korumanın üstünde bir öncelik tanınması zorunluluğunu da
beraberinde getirmektedir.
Sonuçta yapılan tüm çabalar, ne çevresel altyapı hizmetlerinin istendiği ölçüde
gerçekleşmesine, ne de yerel halkın istekleri doğrultusunda çevresel faaliyetlerin
gerçekleşmesine yaramaktadır. Burada resim çok açıktır. Türkiye’de yerel yönetimlerin
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
43
SONUÇ
çevre alanında devasa sorumlulukları vardır, ancak parasal kaynak, teknik altyapı ve
insan kaynağı çok yetersizdir. O zaman yapılması gereken açıktır; “İyi Bir Yerel Çevresel
Planlama”.
YEÇEP uygulamalarının nihai amaçlarından biri de, Türkiye’de Avrupa Birliği’ne katılım
sürecinde, çevre alanındaki yerel kapasiteyi arttırmaktır. Bu sürecin getireceği, müktesebata uyum, icra mekanizmalarının işlerliği ve uygulama şartlarına bakıldığında, yerel
yönetimlerin sorunları tespit etme aşamasından yatırım projelerinin planlanmasına kadar
her aşamada çevre alanındaki yönetsel yapılarını geliştirmek zorunda oldukları açıkça
görülmektedir.
REC Türkiye’nin, bu amaçla başlattığı YEÇEP uygulamalarından temel beklentisi,
Türkiye’de çevre alanında yerel düzeyde yenilikçi değişiklikler getirecek bu girişimle, yerel
düzeydeki çevresel ihtiyaçların tanımlanmasında ve giderek karşılanmasında, enformasyon
ve yol gösterici işlevini yerine getirmektir. Nitekim, REC Türkiye’nin YEÇEP knowhow’ının yerel ve bölgesel düzeyde yaygınlaşmasını amaçlayan YEÇEP seminerlerinde(57)
sonuçta gözlenen şu olmuştur; Yerel yönetimler YEÇEP metodolojini kendi uygulama
pratiklerinde kullanmaya yatkındır ve YEÇEP’leri yenilikçi ve verimli bir çevre yönetim
aracı olarak görmektedirler.
Bu nedenle, 2006 yılında ilk aşamada bazı pilot yörelerde hayata geçirilmesi ve daha
sonra ülke çapında yaygınlaştırılması planlanan Türkiye YEÇEP uygulamalarının, yerel
yönetimlerin çevre alanında mali, teknik, idari ve demokratik yapılarının güçlendirilmesinde önemli bir fırsat yaratacağı beklenmektedir. Bu noktada YEÇEP’lerin, Türkiye’de
çevre sektöründe yerel yatırım ortamının iyileştirilmesinde ihtiyaç duyulan ulusal/bölgesel
ve uluslararası düzeylerde (AB ve diğer) çeşitli fonlara ulaşmaya zemin hazırlayan ve bu
süreçleri hem kolaylaştıran, hem de hızlandıran önemli bir çevre yönetim aracı olduğu
gözden kaçırılmamamalıdır.
Kısaca, yerel yönetimlerin hem yeni kamu yönetimi reformu ile artarak yüklendikleri
çevresel sorumluluklarını, hem de AB uyum süreci ile gelen yükümlülüklerini yerine
getirmeleri, var olan kısıtlı kaynaklarını (mali, teknik ve insan kaynakları) iyi bir planlama
yaparak eyleme dönüştürmeleri halinde mümkün gözükmektedir. Kamu yönetimi reformu
ve AB uyum sürecinin Türkiye’de oluşturduğu ivme ve motivasyon dikkate alındığında,
Türkiye’deki YEÇEP uygulamalarının tam zamanında başlatıldığı söylenebilir.
44
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
Dipnotlar
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
45
DIPNOTL AR
Dipnotlar
1 . Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından 3227 belediyenin 3215’ine anket
uygulanmaktadır. DİE, 1994 yılından itibaren Çevre İstatistikleri kapsamında
belediyelerdeki içme ve kullanma suyu, kanalizasyon hizmetleri, arıtma tesisleri, katı atık
hizmeti ve katı atık bertaraf tesislerinin mevcut durumu ile ilgili veri derlemektedir.
(DİE 18 Kasım 2005 tarihi itibariyle Türkiye İstatistik Kurumu-TÜİK olmuştur)
2. Bu konu AB Uyum Süreci ve YEÇEP'ler bölümünde ayrıca ele alınmıştır.
3. DPT tarafından Ağustos 2005 de başlayan ve 2007 yılına kadar sürecek ve AB fonu
destekli bir UNDP Projesi olan “Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörel Politikalara
Entegrasyonu Projesi” kapsamında UÇEP hedeflerinin ve eylemlerin yeniden ele
alınacağı öngörülmektedir.
4. Türkiye’de çevre alanındaki ana politikaların yerel düzeye yansıması ve yerel çevre eylem
planlarının bu yaklaşımlar dikkate alınarak hazırlanması konusu; YEÇEP Türkiye
seminerlerinde UÇEP ve YEÇEP ilişkileri bağlamında derinlemesine sorgulanmıştır.
5. 2002/4720 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 22 Eylül 2002 tarihli ve 24884 sayılı Resmi
Gazate (RG).
6. Türkiye’de YEÇEP uygulamaları başlarken, bilgilendirme seminerlerinde İstatistik
Bölge Birimleri temel alınarak bir gruplandırma yapılmış ve yerel yönetimler buna göre
seçilmiştir.
7. Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu
Tasarısı
ve Görevleri Hakkında Kanun
8. Devlet Planlama Teşkilatı görüşü
9. YEÇEP pilot uygulamalarının yapılacağı illerde/ilçelerde yerel motivasyonun ve
talebin olması özellikle aranan koşullardandır. Kriterler belirlenirken diğer ülkelerdeki
deneyimler de dikkate alınacaktır. YEÇEP pilot şehir seçimlerinde; nüfus, hassas yörelerin
varlığı, kaynak yaratma ortamı, yerel idarelerin performansı, YG21 uygulamaları, sivil
toplum kuruluşların faaliyetleri, AB uyum süreci uygulamaları, çevre düzeni planlarının
uygulanması gibi bir dizi kriter üzerinde durulacaktır.
10. Örneğin, 50.000 nüfuslu bir kentin YEÇEP’ı için ortalama 200.000 Euro
harcanmaktadır. Ancak bu rakamın içerisinde bazı küçük eylemler (eğitim faaliyetleri,
küçük ön projeler vb) yer almaktadır.
11. Türkiye’de Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması AB Projesi.
12. YEÇEP seminerlerinden çıkan ve bu çerçevede dikkate alınması gereken bazı önemli
değerlendirmeler:
46
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
DIPNOTL AR
i) YEÇEP metodolojisi tartışılırken, katılımcıların öncelik belirleme aşamasında
finansman kaynaklarının sınırlılığının önceliklendirmeyi etkileyeceğine dair ortak
fikir birliktelikleri olmuştur. YEÇEP eğitimi eylemler için kaynaklar sınırlı olsa
dahi, çıkış noktalarını tanımlamak bakımından katılımcılara yol göstermiştir.
ii) Yerel düzeyde tespit edilen “öncelikler” listesinin, finansal kaynak temin eden
otoritelerin (Örn: Dünya Bankası Balıkesir belediyesinin önceliği atıksu olmasına
rağmen, yatırım tercihini katı atıkların yönetimi olarak belirlemiştir.) yatırım tercihi
doğrultusunda belirlenmesinin yerel tepkilere neden olduğu dile getirilmiştir. Bu
noktada YEÇEP uygulamalarında yerel taleplerin öncelikle dikkate alınması ve bu
gibi durumlardan kaçınılması vurgulanmıştır.
13. Ulusal düzeydeki çevre finansman kaynaklarını ve bu alandaki AB ve uluslararası hibe/
kredi kaynaklarını belediyelerin çevre yatırımlarına sistemli bir şekilde yönlendirmek
amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ve İller
Bankasının işbirliği ile bir finansman mekanizmasının oluşturulması yönünde güncel
bazı çalışmaların yapılmakta olduğu bilinmektedir. AB uyumunda özellikle yerel
düzeyi ilgilendiren çevre direktiflerinin uygulanmasını kolaylaştıracağı beklenen bu
çalışmaların sonuçları YEÇEP’in “önceliklendirme” kriterlerinde ve pilot uygulamaları
için kullanılabilir. ÇOB’un yerel yönetimlere çevre yatırımları için yol gösterici bir
kurum olduğu dikkate alındığında, Bakanlığın YEÇEP uygulamalarındaki başat rolü
de kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
14. * İl Özel İdareleri Kanunu (Kanun No: 5302, Kabul Tarihi: 22/2/2005)
* Belediye Kanunu (Kanun No: 5393, Kabul Tarihi: 3/7/2005)
* Büyükşehir Belediyesi Kanunu (Kanun No: 5216, Kabul Tarihi:10/7/2004, 23
Temmuz 2004 tarihli ve 25531 Sayılı RG.)
15. Belediye Kanunu, Madde 41 ve Büyükşehir Belediye Kanunu, Madde 7.
16. Yerel yönetimlerin birçok alandaki kapasite ve altyapı yetersizliği nedeniyle, İçişleri
Bakanlığı bir “Genelge” ile bu konudaki uygulamaların bir sonraki yerel seçimlere
kalması kararı almıştır.
17. Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak
Kullanılması Hakkında Kanun. (Kanun No: 5366, Kabul Tarihi: 16.6.2005)
18. YEÇEP seminerlerine belediyelerin Meclis üyelerinin etkin katılımı (Kütahya ve İznik
Belediye Meclisi üyeleri) YEÇEP’lerin yerel düzeyde siyasi kararlılık ve yasal bir zemine
oturtulması ihtiyacı açısından önemli bir husustur. Nitekim, seminerlerde YEÇEP’leri
karar-verici sürece taşımak anlamında, yerel meclislerin (Belediye Meclisi, İl Genel
Meclisi) önemi üzerinde defalarca durulmuştur.
19. İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi
20. Büyükşehir Belediyesi Kanunu (Kanun No: 5216, Kabul Tarihi: 10/7/2004, 23
Temmuz 2004 tarihli ve 25531 Sayılı RG.)
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
47
DIPNOTL AR
21. Bugüne kadar il çevre koruma vakıflarının gelirlerinin büyük bir kısmı motorlu
taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar için alınan vergilerden oluşmuştur. Bu süreçte
sözkonusu vakıfların bu gelirleri illerin önemli finansman araçlarından biri olmuştur.
Ancak, bu meblağların doğrudan illere ait çevre projelerinde kullanılması noktasında, il
düzeyindeki inisiyatiflerin ve Çevre Kirliliğini Önleme Fonunun (ÇKÖF) işletilmesinin
yeterli olmadığı bilinmektedir.
22. 2000 yılından başlayarak, çeşitli yasal düzenlemelerle aralarında Çevre Kirliliğini
Önleme Fonu da olan birçok fon tasfiye edilmiştir. Bu düzenlemeler: 23.5.2000 tarihli
4568 sayılı Bazı Fonların Tasfiyesine İlişkin Kanun, 21.2.2001 tarihli ve 4629 sayılı
Bazı Fonların Tasfiyesi Hakkında Kanun ve 20.6.2001 tarihli ve 4684 sayılı Bazı Kanun
ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanundur
23. “Nüfusu 50.000’in altında olan belediyelerde stratejik plan yapılması zorunlu değildir.
(5393 sayılı Belediye Kanunu, Madde 41).
24. İl çevre düzeni planı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. İl çevre düzeni planı,
belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır. (5302 sayılı İl Özel İdaresi
Kanunu, Madde 6).
25. İstanbul İl Özel İdaresinin görüşü, (YEÇEP, Yalova Semineri, Haziran 2005.)
26. 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, Madde 16.
27. Belediyelerde çevre ile ilgili özel bir ihtisas komisyonu oluşturmak zorunlu
tutulmamıştır.
28. 5393 Sayılı Belediye Kanunu;
* Hemşehri Hukuku: Madde 13,
* Kent Konseyi: Madde 76 ve
* Belediye Hizmetlerine Gönüllü Katılım: Madde 77.
29. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, Madde 65.
30. 5393 sayılı Belediye Kanunu, Madde 53 ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu,
Madde 69.
31. 1580 Sayılı Belediye Kanunu (1930)
32. Hizmet Birliklerine dair bazı örnekler; Marmara Belediyeler Birliği, Ege Belediyeler
Birliği, Güneydoğu Anadolu Belediyeler Birliği (GABB), GAP Sulama Birlikleri, Güney
Antalya Turizmi Geliştirme ve Altyapı Birliği, Yeşilırmak Havzası İl Özel İdareleri
Hizmet Birliği (1997), Trabzon ve Rize İlleri Yerel Yönetimler Katı Atık Tesisleri Yapma
ve İşletme Birliği, Zonguldak Özel İdare ve Belediyeler Çevre-Altyapı, Temel Hizmetler
Birliği), Orta Karadeniz Kalkınma Birliği (2003), Erzurum İBB Düzey II ve 4 farklı
48
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
DIPNOTL AR
bölge için (2004 -2006), KOSGEB Hizmet Birlikleri, Artvin Katı Atık Hizmet Birliği.
Van Gölü Belediyeleri Birliği.
33. Mahalli İdare Birlikleri Kanunu (Kanun No: 5355, Kabul tarihi: 26.05.2005,
11.06.2005 tarih ve 25842 sayılı RG).
34. AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Program.
35. Çevre Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 8: “.... Atıksu
arıtımı, atık bertarafı ve atık geri kazanım tesisleri yapmak amacıyla belediyelerin hizmet
birlikleri kurmaları halinde, bu hizmet birliklerine araştırma, etüt ve proje konularında
Bakanlıkça teknik ve mali yardım yapılır. Tesis yapım projeleri ise bu Kanunun 18 inci
maddesi çerçevesinde kredi veya yardım ile desteklenebilir….”
36. Marmara Belediyeler Birliği ve Ege Belediyeler Birliği (YEÇEP Yalova Semineri,
Haziran 2005)
37. SWOT (Strengthen, Weakness, Opportinuties and Treats) Analizi: Güçlü Yönler, Zayıf
Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Analizi.
38. Bilindiği üzere, bu doğrultuda yeni kamu yönetimi düzenlemeleri çerçevesinde, yasal
ve kurumsal ve yönetsel açılardan yerel yönetimlere yönetim araçlarını kullanmayı
etkin kılacak ve kendi kaynaklarını oluşturacak yetki ve sorumluluklar verilmiştir.
Yine bu çerçevede yerel yönetimlerin katılımcı mekanizmalardaki hukuki temelleri
güçlendirilmiş, böylece yerel karar organları daha demokratik yapıya kavuşturulmuş ve
uluslararası ilişikleri özerkleştirilmiştir.
39. 9. Kalkınma Planı, AB’nin bütçe dilimleri dikkate alınarak 7 yıllık bir zaman dilimi için
hazırlanmaktadır.
40. 9. Kalkınma Planı hazırlıkları hakkında Başbakanlık Genelgesi (2005/18)
41. Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği Kapsamındaki Bölgesel Kalkınma Programları,
DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Şubat 2005, Ankara.
42. 2004 yılında, Türkiye’de yaklaşık 50 ilde Çevre Kanunu’na muhalefet nedeniyle kesilen
idari para cezalarının miktarı 6 Trilyon TL’nin üstündedir. Bakanlığın ayrıca orman
tahsislerinden, Çevre Düzeni Planlarının yapımından, ÇED Yeterlilik Belgesi başvuru
ücretlerinden ÇED Olumlu Belgesi paylarından ve motorlu taşıt emisyon ölçüm
pullarından elde ettiği gelirler vardır.
43. * Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 9: “…
Bu Kanun hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir.
Gerektiğinde bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran
belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Sahil Güvenlik Komutanlığına,
13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununa göre belirlenen denetleme görevlilerine veya Bakanlıkça uygun görülen diğer kurum ve kuruluşlara
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
49
DIPNOTL AR
devredilir. Denetimler, Bakanlığın belirlediği denetim usul ve esasları çerçevesinde
yapılır….”
* Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 16: “…Bu
Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca denetim yetkisi verilen ve genel
bütçe dışında yer alan kurum ve merciler tarafından verilen idari para cezalarının yüzde
ellisi, bu Kanun uyarınca yapılacak denetimlerle ilgili harcamaları karşılamak ve diğer
çevre hizmetlerinde kullanılmak üzere bu kurumların bütçesine gelir kaydedilir, yüzde
ellisi ise genel bütçeye gelir kaydedilir….”
Önemli Not: Büyükşehir belediyelerinin dışında diğer belediyelerde çevre denetim
birimleri bulunmamaktadır.
44. Mahalli İdare Birlikleri Kanunu, (11 Haziran 2005, 25842 Sayılı RG.) Madde 4:
“….Su, atık su, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri ile çevre ve ekolojik dengenin
korunmasına ilişkin projelerin zorunlu kılınması durumunda; Bakanlar Kurulu, ilgili
mahalli idarelerin, bu amaçla kurulmuş birliğe katılmasına karar verebilir. Bu fıkrada
belirtilen birliklerden ayrılma da Bakanlar Kurulunun iznine tabiidir. …”
45. Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Madde 8: “.. Atık
su arıtımı, atık bertarafı ve atık geri kazanım tesisleri yapmak amacıyla belediyelerin
hizmet birlikleri kurmaları halinde, bu hizmet birliklerine araştırma, etüt ve proje
konularında Bakanlıkça teknik ve mali yardım yapılır….”.
46. AB’nin ekonomik ve sosyal politikalarının uyumuna yönelik önemli konulardan biri de;
Türkiye’de bölgesel kalkınma politikalarının daha etkili olarak uygulanması konusudur.
Bu maksatla başlatılan çalışmalarda, belirlenen bölgesel kalkınma stratejilerinin
öncelikli alanlarından biri “çevre kalitesinin yükseltilmesi”dir. Bu bağlamda, yerel ve
bölgesel düzeyde çevrenin korunması, geliştirilmesi ve yönetimi öncelikli hedeflerden
biridir.
47. Çevre ve Orman Bakanlığı, DPT ve İller Bankası tarafından çalışmalar
sürdürülmektedir.
48. YEÇEP seminerlerinde eğitimlerin belde belediyelerine de verilmesi gerekliliği
katılımcılar tarafından gündeme getirilmiştir.
49. YEÇEP seminerlerinde bundan sonraki eğitimlerde dikkate alınmak üzere, her bölge
ilinden birer “ilçe belediyesi” ve “belde belediye”lerinin de eğitilmelerinin şart olduğu,
özellikle İl özel idare temsilcileri tarafından üzerinde önemle durulan bir konu olmuştur.
Bunun temel nedeni, il sınırlarında boşlukların doğmasını engellemek ve daha da
önemlisi diğer belediyelerle büyükşehir arasındaki kopuklukları önlemektir. İlçe ve
belde belediyelerinin karar meclislerinden büyükşehir kararlarına kadar uzanan mevcut
50
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
DIPNOTL AR
hiyerarşik kurgunun eşgüdümü YEÇEP’lerin hayata geçirilmesi için çok önemlidir.
50. Yeni yasalarla yerel yönetimlere verilen çevre sorumluluklarını yönlendirmede ve
uygulamaya yansıtmada YEÇEP’in olumlu bir etkisi olacaktır. Böylece, eski-yeni
yasal ve kurumsal sorumluluklar arasındaki dublikasyonları, ya da boşlukları tespit
etmede sistemli bir bilgi temeli de oluşabilecektir. Örneğin; 1 Nisan 2005'ten itibaren
ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi ile ilgili yetki İl Çevre ve Orman
Müdürlüklerinden belediyelere geçmiştir. Umumi Hıfzısıhha Kanunu'ndaki bazı
çevre yetkileri ise İl Özel idarelerine geçmiştir. Yerel çevre eylem planlarının sağlıklı
hazırlanması için bu gibi yasal değişiklikler hakkında yerel yönetimlerin güncel bilgi ile
donatılmaları gerekmektedir.
51. YEÇEP seminerlerinde çevre ile ilgili uygulamaların bütüncül bir plan dahilinde
yapılması ihtiyacı üzerinde durulmuş, YEÇEP’in bu bütüncül plan olduğu dile
getirilmiştir.
52. 1993 yılından beri Bakanlığın sürekli kurullarından olan ve her ilde bulunan Mahalli
Çevre Kurulları, yerel düzeyde çevre yönetiminin sağlıklı işlemesi açısından önemli bir
role sahiptir. Temel görevi Bakanlık tarafından belirlenen ilke, politika ve hedeflerine
ilişkin çevresel kararların yerel ölçekte uygulanmasını kontrol ve koordine etmek
ve sağlamak olan bu kurulların üyelerinin, yerel paydaşlardan oluşması, mahalli
çevre kurullarının yerel düzeyde çevre yönetiminde etkin olmaları beklentisini
doğrulamaktadır.
YEÇEP uygulamaları açısından bakıldığında; mahalli çevre kurullarını; bir taraftan çok
katılımlı yerel karar-alma platformu olmaları açısından, diğer yandan da ulusal düzeyde
belirlenmiş politikaların, standart ve normların yerel düzeyde yansıtılmasındaki rolleri
açısından ele almak gerekir.
53. “Çevre ve Orman Bakanlığı, Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları
Yönetmeliği (15 Nisan 2004 tarih ve 25434 Sayılı RG).
54. YEÇEP seminerlerinde katılımcıların çoğu yerel yönetimlerde AB uyumu için ayrı
bir ofis kurulması gerektiğinde hem fikir olmuştur. Böyle bir ofis kurulması halinde
YEÇEP uygulamalarının da sağlıklı takip edilebileceği öngörülmektedir.
55. YEÇEP metodolojisi ve prosedürü, çevre düzeni planı ve çevre ile ilgili diğer plan
süreçlerinde kurumsal ya da yasal mekanizmaların doğru anlaşılmasına ve plan
uygulamalarının kolaylaşmasına yardımcı olacaktır.
56. Çevre ve Orman Bakanlıklarının birleştirilmesinden sonra ilk “Çevre ve Ormancılık
Şurası” Mart 2005’de gerçekleşmiştir. Söz konusu Şura kararlarının hemen hepsi
YEÇEP uygulamalarına destek olacak nitelikte olmakla birlikte, özellikle Şura’nın “Yerel
Yönetimler ve Çevre Kararları” doğrudan yerel çevre eylem planlarının gerçekleşmesi
ile ilgilidir.
57. Seminerler YEÇEP ve yerel çevre yönetimi metodolojilerine hakim uluslararası ve
ulusal uzmanlar tarafından verilmiştir.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
51
E K 1 : T Ü R K İ Y E ’ D E Y E Ç E P ’ L E R İ Ç İ N YA S A L V E P O L İ T İ K Z E M İ N
Ek I: Türkiye’de YEÇEP'ler İçin Yasal ve Politik Zemini
Aşağıdaki yasal düzenlemeler ve politika dokümanları Türkiye’de YEÇEP’lerin hazırlanması
ve uygulanması için temel gerekçeleri oluşturmakta ve içermektedir:
TEMEL YASAL DÜZENLEMELER
•
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)
•
2872 sayılı Çevre Kanunu (1983)
•
4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (2003)
•
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (2004)
•
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (2004)
•
5377 sayılı Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2005)
•
5390 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
(2005)
•
5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (2005)
•
5393 sayılı Belediye Kanunu (2005)
•
5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve
Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun (2005)
•
5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu (2005)
•
5326 sayılı Kabahatler Kanunu (2005)
•
5436 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun
Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (2005)
TEMEL POLİTİKA BELGELERİ
52
•
Türkiye AB Katılım Ortaklığı Belgesi-KOB (9 Kasım 2005)
•
DPT Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004 - 2006)
•
DPT 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)
•
AB Müktesebatının Yansıtılması için Türkiye Ulusal Programı (2003)
•
BM Johannesburg Zirvesi Türkiye Ulusal Raporu (2002)
•
UÇEP Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı (1999)
•
OECD Türkiye Çevresel Başarı Raporu (1999)
•
Türkiye Ulusal Gündem 21 (1997)
•
OECD Türkiye’de Çevresel Politikaları (1992)
•
Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı (1992)
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 2 : T Ü R K İ Y E ’ D E İ S TAT İ S T İ K İ B Ö LG E B İ R İ M L E R İ
Ek 2: Türkiye’de İstatistiki Bölge Birimleri
Sınıflandırması (Nuts)
TR1: İstanbul
TR10: İstanbul
TR2: Batı Marmara
TR21: Edirne, Kırklareli,Tekirdağ
TR22: Balıkesir, Çanakkale
TR3: Ege
TR31: İzmir
TR32: Aydın, Denizli, Muğla
TR33: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak
TR4: Doğu Marmara
TR41: Bilecik, Bursa, Eskişehir
TR42: Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova
TR5: Batı Anadolu
TR51: Ankara
TR52: Karaman, Konya
TR6: Akdeniz
TR61: Antalya, Burdur, Isparta
TR62: Adana, Mersin
TR63: Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
TR7: Orta Anadolu
TR71: Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir
TR72: Kayseri, Sivas, Yozgat
TR8: Batı Karadeniz
TR81: Bartın, Karabük, Zonguldak
TR82: Çankırı, Kastamonu, Sinop
TR83: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat
TR9: Doğu Karadeniz
TR90: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon
TRA: Kuzeydoğu Anadolu
TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum
TRA2: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
53
E K 2 : T Ü R K İ Y E ’ D E İ S TAT İ S T İ K İ B Ö LG E B İ R İ M L E R İ
TRB: Ortadoğu Anadolu
TRB1: Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli
TRB2: Bitlis, Hakkâri, Muş, Van
TRC: Güneydoğu Anadolu
TRC1: Adıyaman, Gaziantep, Kilis
TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa
TRC3: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt
54
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
EK 3: REC TÜRKİYE 2005 YILI YECEP EĞİTİM PROGRAMI
Ek 3: REC Türkiye Yerel Çevre Eylem Planları (YEÇEP) 2005
Yılı Yerel Çevre Eylem Planları (YECEP) Eğitim Programı
DEĞERLENDİRME NOTU
REC Türkiye tarafından Nisan 2005-Kasım 2005 tarihleri arasında üçü yerel yönetimlere,
biri çevre yönetiminde merkezi ve yerel düzeyde sorumlulukları olan kamu kurumlarına
yönelik dört eğitim semineri düzenlenmiştir. REC Türkiye Kapasite Geliştirme Programı
çerçevesinde düzenlenen bu eğitimlerle, merkezi ve yerel düzeydeki kamu kurum ve
kuruluşlarının çevre yönetimi kapasitelerinin geliştirilmesi ve yerel ihtiyaçlardan yola
çıkarak çevre yatırımlarının planlanması sürecini daha demokratik ve katılımcı süreçlerle
gerçekleştirmek için kullanabilecekleri bir araç olan YEÇEP metodolojisinin derinlemesine
tanıtılması amaçlanmıştır.
Yerel yönetimlere yönelik olarak düzenlenen seminerlere belediyeler ve il özel idareleri,
Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Düzey I kapsamındaki iller çerçevesinde gruplandırılarak
çağrılmıştır. Eğitim seminerlerine davet edilen 81 il belediyesinin ve il özel idarelerinin
listesi aşağıdaki gibidir:
1. Seminer (12-14 Nisan 2005, Ankara)
Belediyeler: Orta Anadolu: Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir, Kayseri
(Büyükşehir), Sivas, YozgatBatı Anadolu: Ankara (Büyükşehir), Karaman, Konya
(Büyükşehir)Batı Karadeniz: Bartın, Karabük, Zonguldak, Çankırı, Kastamonu, Sinop,
Amasya, Çorum, Samsun (Büyükşehir), TokatDoğu Karadeniz: Artvin, Giresun,
Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzonİl
İl Özel İdareleri: Nevşehir; Karaman; Ordu, Kastamonu
2. Seminer (15-17 Haziran 2005, Yalova)
Belediyeler: İstanbul: İstanbul (Büyükşehir)Batı Marmara: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ,
Balıkesir, Çanakkale Doğu Marmara: Bilecik, Bursa (Büyükşehir), Eskişehir (Büyükşehir),
Bolu, Düzce, Kocaeli (Büyükşehir), Sakarya (Büyükşehir), Yalova Ege: İzmir (Büyükşehir),
Aydın, Denizli, Muğla, Afyon, Kütahya, Manisa, Uşak
İl Özel İdareleri: İstanbul, Edirne, Kütahya, Eskişehir
3. Seminer (9-11 Kasım 2005, Gaziantep)
Belediyeler: Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi: Bayburt, Erzincan, Erzurum (Büyükşehir), Ağrı,
Ardahan, Iğdır, Kars.Ortadoğu Anadolu Bölgesi: Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli, Bitlis,
Muş, Hakkari, Van.Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Adıyaman, Gaziantep (Büyükşehir), Kilis,
Diyarbakır (Büyükşehir), Şanlıurfa,Batman, Mardin, Şırnak, Siirt.Akdeniz Bölgesi: Isparta,
Antalya (Büyükşehir), Adana (Büyükşehir), Mersin (Büyükşehir), Burdur, Kahramanmaraş,
Osmaniye, Antakya.
İl Özel İdareleri: Erzincan, Bitlis, Diyarbakır, Mardin, Mersin, Isparta.
Seminerlere bölgelerde hizmet veren belediye birlikleri ve Yerel Gündem 21 temsilcileri
de davet edilmiştir. 2005 yılı eğitim programına toplam 50 belediye, 5 il özel idaresi, 6
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
55
EK 3: REC TÜRKİYE 2005 YILI YECEP EĞİTİM PROGRAMI
belediye birliği ve 15 kentin Yerel Gündem 21 genel sekreterlikleri katılmıştır.
Eğitimler, REC’in Orta ve Doğu Avrupa’daki şehirlerde son on yıldır hayata geçirdiği
YEÇEP projelerinde aktif olarak rol alan deneyimli REC uzmanları tarafından verilmiştir.
Ayrıca, Türkiye’de merkezi ve yerel düzeyde çevre politikalarına hakim ulusal bir uzman her
üç seminerde de yer almıştır. Üçer günlük eğitimlerde bir YEÇEP’in aşamaları aktarılmış,
katılımcılar grup çalışmaları aracılığıyla, YEÇEP planlama sürecini kendi bölgeleri ve illerindeki çevre sorunlarından yola çıkarak oluşturdukları örneklerle uygulamışlardır.
Seminerlerin sonunda kısa bir anketle yerel yönetimlere YEÇEP yöntemi ve bu yöntemin
kendi şehirlerinde uygulanabilirliğine dair sorular sorulmuştur. Anketi yanıtlayan
katılımcıların %94’ü yerel çevre planlamasını kendi şehirleri için çok uygun bulurken,
katılımcıların tümü YEÇEP metodolojisini kendi toplumları için yararlı bulduklarını ifade
etmişlerdir. Belediye temsilcileri, %98’lik oranla YEÇEP yöntemini, şehirlerindeki/bölgelerindeki çevre sorunlarına çözüm üretmede “etkin” bir metodoloji olarak tanımlamışlardır.
Kısa vadede YEÇEP yönteminin katılımcı belediyelerde uygulanmasına dair beklentileri
değerlendiren son iki soru üzerine ise, katılımcıların %87’si 2-5 yıllık bir sürede illerinde
bir YEÇEP’in hazırlanmasını “gerçekçi” bulduklarını ifade ederken, YEÇEP çerçevesinde
öngörülen eylem planının önümüzdeki 2-5 yıllık sürede çevre projeler ile hayata geçirilme
ihtimalini “gerçekçi” bulanların oranı ise %80 olmuştur.
100
100 %
94 %
98 %
87 %
90
80 %
80
70
60
50
40
30
20
10
0
YEÇEP'in
toplumumuza
uygunluğu
56
YEÇEP'in
toplumumuza
yararı
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
YEÇEP'in çevre
sorunlarına çözüm
üretmede etkinliği
2-5 yıl içinde
şehriniz için YEÇEP
oluşturulmasını
beklemek gerçekçi
mi?
2-5 yıl içerisinde
şehriniz için
geliştirilen YEÇEP'in
uygulanmasını beklemek
gerçekçi mi?
EK 3: REC TÜRKİYE 2005 YILI YECEP EĞİTİM PROGRAMI
Seminerler süresince YEÇEP yöntemi ve Türkiye’de YEÇEP metodolojisinin tanıtılması
ve uygulamasının yaygınlaştırılması ile ilgili yerel yönetimler tarafından yapılan
değerlendirmeler ve öneriler aşağıdadır:
•
Yerel yönetimler, bütünleşik bir çevre yönetim anlayışından kurumsal ve yönetsel
anlamda uzaklar.
•
YEÇEP’ler, çok disiplinli bir bakış getiren bütünleşik çevre yönetimi anlayışını yerel
yönetimlerde yaygınlaştırmak için önemli bir araç olarak kullanılabilir.
•
Yerel çevre önceliklerinin belirlenmesinde ve yatırımlarının sistematik olarak
planlanmasında YEÇEP’ler iyi bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.
•
YEÇEP’ler, özellikle AB uyum süreci çerçevesinde yapılması gereken yerel yatırımların
hayata geçirilmesinde önemli bir araçtır.
•
YEÇEP, yerel düzeyde toplumun çevre kalitesi talebinin karşılanmasını destekleyecek
uygulanabilir bir metodoloji olarak ele alınabilir.
•
İlçe ve belde belediyelerinin de YEÇEP sürecine katılımı bütünsellik ve ihtiyaç
açısından önemlidir. REC Türkiye, eğitim seminerlerini bu belediyeleri de kapsayacak
şekilde yaygınlaştırmalıdır.
•
Ulusal/yerel uzmanların YEÇEP metodolojisi hakkında uzmanlaşmalarının sağlanarak
seminerlerde ‘eğitici’ olarak yer almaları, YEÇEP yönteminin kısa zamanda Türkiye’deki
birçok yerel yönetime aktarabilmesini ve eğitimlerin başarısını olumlu etkileyecektir.
•
Eğitimlerde YEÇEP yönteminin yanı sıra, bu yöntemi hayat geçirmek için gerekli
finansal kaynaklara ulaşma yolları hakkında da yerel yönetimler bilgilendirilmelidir.
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
57
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
Ek 4-A: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi İle İlgili Kanunlar
(Şubat 2006 itibariyle)
Çevre Kanunu
Kanun No: 2872
Yayın: 11.8 1983 tarih ve 18132 sayılı RG
(Çevre Kanunu, 8.6.1984 tarih ve 222 sayılı Kanun, 3.3. 1988 tarih ve 3416 sayılı Kanun,
13.3.1990 tarih ve 409 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 9.8.1991 tarih ve 443
sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile birçok kez değişikliğe uğramıştır.)
Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Kanun No: 4856
Yayın: 8.5. 2003 tarih ve 25102 sayılı RG
Büyükşehir Belediyesi Kanunu
Kanun No: 5216
Yayın: 23.7.2004 tarih ve 25531 sayılı RG
Büyükşehir Belediyesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 5390
Yayın: 13.7.2005 tarih ve 25874 sayılı RG
İl Özel İdaresi Kanunu
Kanun No: 5302
Yayın: 4.3.2005 tarih ve 25745 sayılı RG
İl Özel İdaresi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 5391
Yayın: 13.7.2005 tarih ve 25874 sayılı RG
Belediye Kanunu
Kanun No: 5393
Yayın: 13.7.2005 tarih ve 25874 sayılı RG
İl İdaresi Kanunu
Kanun No: 5442
Yayın: 18.6.1949 tarih ve 7236 sayılı RG
Belediye Gelirleri Kanunu
Kanun No: 2464
Yayın: 29.5.1981 tarih ve 17354 sayılı RG
Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Genel Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında
Kanun
Kanun No: 2380
Yayın: 5.2.1981 tarih ve 17242 sayılı RG
58
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu
Kanun No: 5018
Yayın: 24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı RG
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5436
Yayın: 24.12.2005 tarih ve 26033 sayılı RG
Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun
Kanun No: 5449
Yayın: 8.2.2006 tarih ve 26074 sayılı RG
İller Bankası Kanunu
Kanun No: 4759
Yayın: 23.6.1945 tarih ve 6039 sayılı RG
Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak
Kullanılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5366
Yayın: 5.7.2005 tarih ve 25866 sayılı RG
Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu
Kanun No: 5104
Yayın: 12.3.2004 tarih ve 25400 sayılı RG
İSKİ Kanunu
Kanun No: 2560
Yayın: 23. 11. 1981 tarih ve 17523 sayılı RG
Boğaziçi Kanunu
Kanun No: 2960
Yayın: 22.11.1983 tarih ve 18229 sayılı RG
Köy Kanunu
Kanun No: 442
Yayın: 7.4.1924 tarih ve 68 sayılı RG
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kaldırılması ve Bazı Kanunla Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun
Kanun No: 5286
Yayın: 28.1.2005 tarih ve 25710 sayılı RG
Mahalli İdare Birlikleri Kanunu
Kanun No: 5355
Yayın: 11.6.2005 tarih ve 25842 sayılı RG
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
59
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
İmar Kanunu
Kanun No: 3194
Yayın: 9.5.1985 tarih ve 18749 sayılı RG.
(Değişik: Kanun No: 3542, Yayın: 4.5.1989 tarih ve 20158 sayılı RG)
İmar Kanunu ile İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı
İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında
Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun
Kanun No: 5006
Yayın: 17.12.2003 tarih ve 25319 sayılı RG
Mera Kanunu
Kanun No: 4342
Yayın: 28.2.1998 tarih ve 23272 sayılı RG
Mera Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5178
Yayın: 8.6.2004 tarih ve 25486 sayılı RG
Mera Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5334
Yayın: 3.5.2005 tarih ve 25804 sayılı RG
Orman Kanunu
Kanun No: 6831
Yayın: 8.9.1956 tarih ve 9402 sayılı RG
Değişik 1: Kanun No: 2896, Yayın: 27.9.1983 tarih ve 18174 sayılı RG
Değişik 2: Kanun No: 3302, Yayın:5.6.1986 tarih ve 19139 sayılı RG
Değişik 3: Kanun No: 3373, Yayın: 28.5. 1987 tarih ve 19473 sayılı RG
Orman Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 4570
Yayın: 30.5.2000 tarih ve 24064 sayılı RG
Orman Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 4569
Yayın: 30.5.2000 tarih ve 24064 sayılı RG
Orman Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 4999
Yayın: 18.11.2003 tarih ve 25293 sayılı RG
(Kızılağaç ve aşılı kestaneliklerin orman sayılmayacak yerler arasına alınmasına dair)
Orman Kanununun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5192
Yayın: 3.7.2004 tarih ve 25511 sayılı RG
60
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
Kadastro Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 5304
Yayın: 3.3.2005 tarih ve 25744 sayılı RG
Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu
Kanun No: 4122
Yayın: 26.7.1995 tarih ve 22355 sayılı RG
Milli Parklar Kanunu
Kanun No: 2873
Yayın: 11.8.1983 tarih ve 18132 sayılı RG
Milli Parklar Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 5400
Yayın: 15.7.2005 tarih ve 25876 sayılı RG
Kara Avcılığı Kanunu
Kanun No: 4915
Yayın: 11. 7.2003 tarih ve 25165 sayılı RG
Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Park Kanunu
Kanun No:4533
Yayın: 20.2.2000 tarih ve 23970 sayılı RG
Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun no: 4791
Yayın: 23.1.2003 tarih ve 25002 sayılı RG
Kara Avcılığı Kanununun 12.Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun Hükmünde
Kararnamenin Kabulü Hakkında Kanun
Kanun No: 3167
Yayın: 22.1.1989 tarih ve 20057 sayılı RG
Kara Avcılığı Kanunu
Kanun No: 4915
Yayın: 11.7.2003 tarih ve 25165 sayılı RG
Su Ürünleri Kanunu
Kanun No: 1380
Yayın: 4.4.1971 tarih ve 13799 sayılı RG
Su Ürünleri Kanununun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair KanunKanun
No: 3288
Yayın: 28.5.1986 tarih ve 19120 sayılı RG
Su Ürünleri Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 4950
Yayın: 29.7.2003 tarih ve 25183 sayılı RG
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
61
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
Organik Tarım Kanunu
Kanun No: 5262
Yayın: 1.12.2004 tarih ve 25659 sayılı RG
Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu
Kanun No: 5403
Yayın: 19.7.2005 tarih ve 25880 sayılı RG
Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu
Kanun No: 6968
Yayın: 24.5.1957 tarih ve 9615 sayılı RG
Bataklıkların Kurutulması ve Bundan Elde Edilecek Topraklar Hakkında Kanun
Kanun No: 5516
Yayın: 23.1.1950 tarih ve 25483 sayılı RG
Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun
Kanun No: 5177
Yayın: 5.6.2004 tarih ve 25483 sayılı RG
Sular Hakkında Kanun
Kanun No: 831
Yayın:1926
Yeraltı Suları Hakkında Kanun
Kanun No: 167
Yayın: 23.12.1960 tarih ve 10688 sayılı RG
Kıyı Kanunu
Kanun no: 3621
Yayın: 17.4.1990 tarih ve 20495 sayılı RG
Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu
Kanun No: 2692
Yayın: 13.7.1982 tarih ve 17753 sayılı RG
Limanlar Kanunu
Kanun No: 618
Yayın: 20.4.1341(1925) tarih ve 95 sayılı RG
Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda
Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun
Kanun No: 5312
Yayın: 11.3.2005 tarih ve 25752
Endüstri Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5195
Yayın: 1.7.2004 tarih ve 25509 sayılı RG
62
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
Endüstri Bölgeleri Kanunu (Endüstri Bölgeleri Kanunu ve Organize Sanayi Bölgeleri
Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun)
Kanun No: 4737
Yayın: 19.1.2002 tarih ve 24645 sayılı RG
Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu
Kanun No: 4562
Yayın: 15.4.2000 tarih ve 24021 sayılı RG
Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Kanun No: 4848
Yayın: 29.4.2003 tarih ve 25093 sayılı RG
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun
Kanun No: 5226
Yayın: 27.7.2004 tarih ve 25535 sayılı RG
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
Kanun No: 2863
Yayın: 23.7.1983 tarih ve 18113 sayılı RG
2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin
Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun
Kanun No: 3386
Yayın: 24.6.1987 tarih ve 19497 RG
Turizm Teşvik Kanunu
Kanun No: 2634
Yayın: 16.3. 1982 tarih ve 17635 sayılı RG
Turizm Teşvik Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 4957
Yayın: 1.8.2003 tarih ve 25186 sayılı RG
Umumi Hıfzısıhha Kanunu
Kanun No:1593
Yayın: 6.5.1930 tarih ve 1489 sayılı RG
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu
Kanun No: 2690
Yayın: 13.7. 1982 tarih ve 17753 sayılı RG
Hayvanları Koruma Kanunu
Kanun No: 5199
Yayın: 1.7.2004 tarih ve 25509 sayılı RG
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
63
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
Hayvan Sağlık Zabıtası Kanunu
Kanun No: 3285
Yayın: 16.5.1986 tarih ve 19109 sayılı RG
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin
Kanun
Kanun No: 5346
Yayın: 18.5.2005 tarih ve 25819 sayılı RG
Türk Ceza Kanunu
Kanun No: 5237
Yayın: 12.10.2004 tarih ve 25611 sayılı RG
Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 5377
Yayın: 8.7.2005 tarih ve 25849 sayılı RG
Kabahatler Kanunu
Kanun No: 5326
Yayın: 31. 3.2005 tarih ve 25772 sayılı RG
Türk Medeni Kanunu
Kanun No: 4721
Yayın: 1.12.2001 tarih ve 24607 sayılı RG
Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun
Kanun No: 4722
Yayın: 8.12.2001 tarih ve 24607 sayılı RG
Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5398
Yayın: 21.7.2005 tarih ve 25882 sayılı RG
(İmar Kanununda ve Kıyı Kanununda uygulamadaki güçlükler aşılması amaçlandı.)
Borçlar Kanunu
Kanun no: 818
Yayın: 29.4.1926 tarih ve 359 sayılı RG
Özel Gelir ve Özel Ödeneklerin Düzenlenmesi ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 5217
Yayın: 23.7.2004 tarih ve 25531 sayılı RG
17.8.1999 ve 12.11.1999 Tarihlerinde Meydana Gelen Depremlerden Zarar Görenlerin
Vergi Borçları ve Vergi Cezalarının Terkini ile Vergi Usul Kanunu, Katma Değer Vergisi
Kanunu, Harçlar Kanunu ve Organize Sanayi Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılması
64
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 4 A : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ K A N U N L A R
Hakkında Kanun
Kanun No: 4731
Yayın: 30.12.2001 tarih ve 24626 sayılı RG
Çeşitli Kanunlarda ve Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Kanun No: 4916
Yayın: 19.7.2003 tarih ve 25173 sayılı RG
Bazı Fonların Tasfiyesine İlişkin Kanun (Tasarruflarin Teşviki ve Kamu Yatirimlarinin
Hizlandirilmasi Hakkinda Kanunun, Özelleştirme Uygulamalarinin Düzenlenmesine ve
Bazi Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun,
Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkında Kanunun, Futbol Müsabakalarında
Müşterek Bahisler Tertibi Hakkında Kanunun, Gecekondu Kanununun, Sağlık Hizmetleri
Temel Kanununun Ve Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunan Bankerlerin İşlemleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Yürürlükten
Kaldırılması İle Bazı Tekel Maddeleri Fiyatlarına Yapılan Zamlardan Elde Edilen Hâsılatın
T.C. Merkez Bankasında Açılacak Bir Deprem Fonu Hesabında Toplanmasına Dair
Kanunun Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Kanun)
Kanun No: 4568
Yayın: 26.5.2000 tarih ve 24060 sayılı RG
Bazı Fonların Tasfiyesi Hakkında Kanun
Kanun No: 4629
Yayın: 3.3.2001 tarih ve 24335 sayılı RG
Kamu Bankaları ile Bazı Fonların Tasfiyesi ve Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik
Yapılmasına İlişkin Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 4684
Yayın: 3.7.2001 tarih ve 24451 sayılı RG
Türkiye İstatistik Kurumu Kanunu
Kanun No. 5429
Yayın: 18.11.2005 tarih ve 25997 sayılı RG
Dernekler Kanunu
Kanun No: 5253
Yayın: 23.11.2004 tarih ve 25649 sayılı RG
Bilgi Edinme Hakkı Kanunu
Kanun No: 4982
Yayın: 24.10. 2003 tarih ve 25269 sayılı RG
(Yürürlük: 24 Nisan 2004, resmi tarih: 26 Nisan 2004)
Bilgi Edinme Hakkı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Kanun No: 5432
Yayın: 22.11.2005 tarih ve 26001 sayılı RG
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
65
E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R
Ek 4-B: Türk Mevzuatında Çevre Yönetimi İle İlgili
Yönetmelikler
(Ocak 2006 itibariyle)
Çevre ve Orman Bakanlığının Taşra Teşkilatının Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları
Hakkında Yönetmelik
Yayın:8.8.2004 tarih ve 25547 sayılı RG
Çevre ve Orman Bakanlığı Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği
Yayın: 15.4.2004 tarih ve 25434 sayılı RG
Çevre ve Orman Bakanlığı Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliğinde
Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 16.2.2005 tarih ve 25729 sayılı RG
Çevre ve Orman Bakanlığı Mahalli Çevre Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliğinin
Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 22.2.2005 tarih ve 25735 sayılı RG
Çevre ve Orman Bakanlığı Döner Sermayeli İşletmeler Yönetmeliği
Yayın: 15.4. 2004 tarih ve 25434 sayılı RG
Çevre ve Orman Bakanlığı Döner Sermayeli İşletmeler Yönetmeliğinde Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 30.12.2004 tarih ve 25686 sayılı RG
Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği
Yayın: 16.12.2003 tarih ve 25318 sayılı RG
Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
Yayın: 16.12.2004 tarih ve 25672 sayılı RG
Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde ve Turizm Merkezlerinde İmar
Planlarının Hazırlanması ve Onaylanmasına İlişkin Yönetmeliği
Yayın: 3/11/2003 tarih ve 25278 sayılı RG
Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde ve Turizm Merkezlerinde İmar
Planlarının Hazırlanması ve Onaylanmasına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik
Yayın: 12.1.2005 tarih ve 25698 sayılı RG
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları Çalışmaları
ile Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak İtirazlara Dair Yönetmelik
Yayın: 12.1.2005 tarih ve 25698 sayılı RG
66
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R
Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi,
Uygulanması, Denetimi ve Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik
Yayın: 26.7.2005 tarih ve 25887 sayılı RG
Gayrisıhhi Müesseseler Yönetmeliği
Yayın: 23.8. 2003 tarih ve 25208 sayılı RG (Değişik: 26.9.1995 tarih ve 22416 sayılı
RG)
Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliği
Yayın: 3.2.2005 tarih ve 25716 sayılı RG
Madencilik Faaliyetleri İzin Yönetmeliği
Yayın: 21.6.2005 tarih ve 25852 sayılı RG
Maden Kanununun I (a) Grubu Madenleri ile İlgili Uygulama Yönetmeliği
Yayın: 3.2.2005 tarih ve 25716 sayılı RG
Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontolü Yönetmeliği
(76/464/AB)
Yayın: 26.11.2005 tarih ve 26005 sayılı RG
Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik
Yayın: 17.2.2005 tarih ve 25730 sayılı RG
Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 25.3.2005 tarih ve 25766 sayılı RG
Yerli ve Yabancı Avcıların Av Turizmi Kapsamında Avlanmalarına İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik
Yayın: 8.1.2005 tarih ve 25694 sayılı RG
Avcı Eğitimi ve Avcılık Belgesi Verilmesi Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Yayın: 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı RG
Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği
Yayın: 17.5.2005 tarih ve 25818 sayılı RG
Mera Fonu Yönetmeliği
Yayın: 31.7.1998 tarih ve 23419 sayılı RG
Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği
Yayın: 18.2.2004 tarih ve 25377 sayılı RG
Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 31.5.2005 tarih ve 25831 sayılı RG
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
67
E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R
Ağaçlandırma Yönetmeliği
Yayın: 9.10.2003 tarih ve 25254 sayılı RG
Ağaçlandırma Yönetmeliği (Revize)
Yayın: 7.72004 tarih ve 25515 sayılı RG
Orman Köylüleri Kalkınma Hizmetlerine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik
Yayın: 6.5.2004 tarih ve 25454 sayılı RG
Orman Köylüleri Kalkınma Hizmetlerine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin
15. Maddesinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
Yayın: 14.5.2004 tarih ve 25462 sayılı RG
6831 Sayılı Orman Kanununa Göre Orman Kadastrosunun Uygulanması Hakkında
Yönetmelik
Yayın: 15.7.2004 tarih ve 25523 sayılı RG
Avlakların Kuruluşu Yönetim ve Denetim Esas ve Usulleri İle İlgili Yönetmelik
Yayın: 16.5.2004 tarih ve 25464 sayılı RG
Merkez Av Komisyonunun Oluşumu, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği
Yayın: 18.5.2004 tarih ve 25466 sayılı RG
Orman Ürünlerine Verilecek Nakliye Tezkeresi Hakkında Yönetmelik
Yayın: 4.6.2004 tarih ve 25482 sayılı RG
Fahri Av Müfettişliği Görev ve Çalışma esas ve Usullerine Dair Yönetmelik
Yayın: 3.7.2004 tarih ve 25511 sayılı RG
Fahri Av Müfettişliği Görev ve Çalışma esas ve Usullerine Dair Yönetmelik
Yayın: 27.12.2001 tarih ve 24623 sayılı RG
Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin
Sözleşmenin uygulanmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 6.8.2004 tarih ve 25545 sayılı RG
Av ve Yaban Hayvanı Üretme Yeri ve İstasyonları ile Kurtarma Merkezlerinin Kuruluşu,
Yönetimi ve Denetimi Hakkında Yönetmelik
Yayın: 30.11.2004 tarih ve 25656 sayılı RG
Doğal Minaralli Sular Hakkında Yönetmelik
Yayın: 1.12.2004 tarih ve 25656
Doğal Çiçek Soğanlarının Sökümü, Üretimi ve Ticaretine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 9.12.2004 tarih ve 25665 sayılı RG
Bitki Çeşitlerinin Tescil Edilmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair
68
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R
Yönetmelik
Yayın: 11.11.2004 tarih ve 25640 sayılı RG
Orman Kanununun 84. Maddesinin Uygulanması Hakkındaki Yönetmelikte Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 23.11.2004 tarih ve 25649 sayılı RG
Orman Sayılmayan Yerlerdeki Ağaç ve Ağaççıklardan Faydalanma Şekil ve esasları
Hakkında Yönetmeliğin 13. Maddesine 1 Fıkra Eklenmesine Dair Yönetmelik
15.4. 2004 tarih ve 25434 sayılı RG
Bitki Sağlığı Önlemlerine Yönelik Ahşap Ambalaj Malzemelerinin İşaretlenmesi Hakkında
Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 30.12.2004 tarih ve 25686 sayılı RG
Zirai Karantina, Numune Alma ve Analiz Yönetmeliği
Yayın: 14.10.2004 tarih ve 25613 sayılı RG
Bombus Arısı Yönetmeliği
Yayın: 1.10.2004 tarih ve 25600 sayılı RG
Dağ Mihmandarlığı Yönetmeliği
Yayın: 20.10.2004 tarih ve 25619 sayılı RG
Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları Yönetmeliği
Yayın: 8.11.2004 tarih ve 25637 sayılı RG
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 18.3.2004 tarih ve 25406 RG
Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkındaki Yapıların Denetimi ve Yıkılması ile İzin ve
İrtifak Hakkı Uygulamaları Yönetmeliği
Yayın: 21.11.2002 tarih ve 24943 sayılı RG
Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Özel Hesap Yönetmeliği
Yayın: 5.3.2004 tarih ve 25393 sayılı RG
Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Özel Hesap Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik
Yayın: 2.9.2004 tarih ve 25571 sayılı RG
Köyceğiz Gölü ve Dalyan Kanallarında Çalışacak Taşıma Araçları Yönetmeliği
Yayın: 8.11.1992 tarih ve 21399 sayılı RG
Köyceğiz Gölü ve Dalyan Kanallarında Çalışacak Taşıma Araçları Yönetmeliğinde
Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
Yayın: 21.4.2004 tarih ve 25440 sayılı RG
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
69
E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R
Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 3.8.1990 tarih ve 20594 sayılı RG
Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi
Hakındaki Yönetmelik
Yayın: 13.10.1992 tarih ve 21374 sayılı RG
Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi
Hakındaki Yönetmelik
Yayın: 30.03.1994 tarih ve 21890 sayılı RG
Su Ürünleri Yönetmeliği
Yayın: 10.03.1995 tarih ve 22223 sayılı RG
Su Ürünleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
Yayın: 23.08.1995 tarih ve 22383 sayılı RG
Su Ürünleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 26.06.1998 tarih ve 23384 sayılı RG
Su Ürünleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
Yayın: 24.10.1999 tarih ve 23856 sayılı RG
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı RG
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 14.3.1991 20814 sayılı RG
Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 19.10.2005 tarih ve 25791 sayılı RG
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 31.8.2004 tarih ve 25569 sayılı RG
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik
Yayın: 3.3.2005 tarih ve 25744 sayılı RG
Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 21.1.2004 tarih ve 25353 sayılı RG
Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 30.07.2004 tarih ve 25538 sayılı RG
Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 26.12.2004 tarih ve 25682 sayılı RG
70
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R
Gemi ve Deniz Araçlarına Verilecek Cezalarda Suçun Tespiti ve Cezanın Kesilmesi Usulleri
ile Kullanılacak Makbuzlara Dair Yönetmelik
3.11.1987 tarih ve 19623 sayılı RG (1999 ve 2000 de iki kez değişti.)
Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği
Yayın: 7.10.2004 tarih ve 25606 sayılı RG (Değişik: 2.11.1986 tarih ve 19269 sayılı RG)
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Yayın: 13.1.2005 tarih ve 25699 sayılı RG
Araç Muayene İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve Araç Muayenesi Hakkında
Yönetmelik
Yayın: 23.9.2004 tarih ve 25592 sayılı RG
Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği
Yayın:11.6.2004 tarih ve 25489 sayılı RG
Trafikte Seyreden Motorlu Kara Taşıtlarından kaynaklanan Eksoz Gazı Emisyonlarının
Kontrolüne Dair Yönetmelik
Yayın: 8.7.2005 tarih ve 25869 sayılı RG
Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği
Yayın: 1.04.2002 tarih ve 24713 sayılı RG
Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik
Yayın: 8.01.2003 tarih ve 24987 sayılı RG
Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik
Yayın: 5.10.2004 tarih ve 25604 sayılı RG
Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Yönetmeliği
Yayın: 7.10.2004 tarih ve 25606 sayılı RG
Endüstri Bölgeleri Yönetmeliği
Yayın 16.12.2004 tarih ve 25672 sayılı RG
Sanayi, Ticaret, Tarım ve Orman İşlerinden Sayılan İşlere İlişkin Yönetmelik
28.2.2004 tarih ve 25387 sayılı RG
Yayın:
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği
Yayın: 6.9.1991 tarih ve 20993 sayılı RG
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 29.9 2004 tarih ve 25598 sayılı RG
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
71
E K 4 B : T Ü R K M E V Z UAT I N DA Ç E V R E YÖ N E T İ M İ İ L E İ LG İ L İ YÖ N E T M E L İ K L E R
Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 25.7.1999 tarih ve 23766 sayılı R G
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği
Yayın: 1.7.2005 tarih ve 25862 sayılı RG (2002/49/EC)
Dernekler Yönetmeliği
Yayın: 31.3.2005 tarih ve 25772 sayılı RG
Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına ilişkin Esas ve Usuller Hakkında
Yönetmelik
Yayın: 27.4.2004 tarih ve 25445 sayılı RG
Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına ilişkin Esas ve Usuller Hakkında
Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
Yayın: 10.11.2005 tarih ve 25989 sayılı RG
72
YEREL ÇEVRE EYLEM PLANLARI
Download