PSK559_Week III

advertisement
Bellek
Ne oluyor da “flashback” yaşantısında kişi zaman-mekankimlik bilgisini yitirip bambaşka bir mekan ve zamanda ve
rolde yaşamaya başlıyor?
İnsanlar o yaşantı içindeyken neden “bir şey
hatırladıkları”nın bilincinde olmuyorlar?
Bellek
• Geçmişteki bir yaşantının;
– Şimdiki duygularımızı, düşüncelerimizi, davranışlarımızı
biçimlendirmesi
– Gelecekteki duygularımızı, düşüncelerimizi,
davranışlarımızı etkilemesi Beyin bir beklenti makinası…
Bağlanmanın zihinsel modeli annenden/diğerlerinden/
terapistten/kendinden ne bekleyeceğini belirler.
Bellek
Bellek
Örtük Bellek
Örtük bellekte var olanlar;
– Duygular
– Algılar
– Bedensel davranışlar
• Henüz incelenmemiş
– Bedensel/duyumsal bellek
• Duygular
– Korku
– Öfke
– Utanç
– Tiksinme • Motor davranışlar
– Araba kullanma
– Yüzme
• Bedensel
– Kolda bir ağrı
– Midede bir eziklik
• Algılar
– Ağacı görme – Ağaç sembolüyle birleştirme
Bellek
• Bir kedi tarafından ısırıldınız
– Beden
• Acı
• Ağrı
– Algı
• Kedinin görüntüsü
• Rengi
• Sesi
• Davranışı
– Duygu
• Korku
• Öfke
– Bedensel hareket
• Kaçma
• Koşma
Bellek
Örtük Bellek
• Örtrük belleği en iyi açıklayan ilke “çağrışımsal” ilkedir.
• Örtük bellekte aynı zamanda zihinsel modeller vardır.
– Şemalar
• Zihnin tekrarlayıcı yaşantılardan genellemeler yapma yolu
–Kedi tarafından ısırılmanızı bunu tüm kedilere
genelleyebilirsiniz.
»Tüm kediler beni ısırır
»Tüm ev hayvanları beni ısırır
• Bu şema içinde örtük belleğin tüm özellikleri bulunur
– Kedi korkusu
– Kedi görünce kaçma eğilimi
– Kedi kokusu, görüntüsü algısı
– Koldaki acı duyumu
Bellek
• Beyin bölgesi
– Amigdala
• Travma çözülmemişse sizi yıllar
sonra bile etkiler
– Her kedi gördüğünüzde işleyişiniz
bozulur.
– Örtük bellek uyarılır ve o anda
sanki olayı yeniden yaşıyormuş
gibi tepkiler verebiliriz.
– Birinin evine girdiğinizde kaçma
tepkisi gösterebilirsiniz.
Bellek
• Amigdala Bellek Bağlantıları
– Thalamus (hayatta kalmak, çok az bilgi ile çalışır)
– Hipokampüs (anlamlandırmak, ayrıştırmak)
– Amigdala thalamustan gelen bilgi ile adrenalin, noradrenalin
salgılanmasını sağlar, bu hipokampüsü harekete geçirir.
….Önemli bir bilgi geliyor…. Daha sonra da hatırlamalısın…
LTM, neurogenesis, plasticity…
Bellek
• Hipokampüs Bellek Bağlantıları
– Açık bellek bilgileri burada depolanır.
– Zarar görürse, yeni bilgi depolanamaz. Yaşlanma, hipoksi
– Psikoterapi hastalarının yoğun stres altında olduğunu
düşünürseniz, hipokampüsle ilgili işlevlerde bozulmalar
olduğunu bekleyebilirsiniz. – Borderline - terk edilme - ölüm
– Serotonin hipokampüsteki nörogenesi arttırır, hipokampüs
hacmininin arttırır. Prozac ve Paxilin işe yarama sebebi bu
olabilir.
Bellek
• Amigdala-Hipokampüs Etkileşimi
– Amigdala sağa ve subkortikal doğru bir yol, hipkampüs sola
ve kortekse doğru bir yol izler.
– Amigdala herhangi bir uyaranda tetiktedir, hipokampüs tepkiyi
düzenler.
– Amigdala genelleme yapar, hipokampüs ayrıştırır.
Bellek
Örtük Bellek
• “Priming” özelliğiyle – Sinir sisteminin belirli bir şekilde
davranmaya hazır olmasıdır.
– Sizi uyarır, nedenini bilmezsiniz
ama kediyi hatırlatan bir şey
gördüğünüzde kötü hissedersiniz.
– Kedinin kokusunu aldığınız için
böyle kötü hissettiğinizin farkında
bile olmazsınız.
– Çünkü bu “his” bilincin dışındadır.
Bellek
Örtük Bellek
• Örtük belleğin içinde kaydedilen
herşey doğuştan vardır.
• Hatta doğum öncesinde oluşmaya
başlar.
• Bebeğin rahimdeki hayatının son 3
ayında (örtük) bellek oluşmaya
başlar.
• Amigdala
• Örnek: Müzik dinletmek
Bellek
•
•
•
•
Örtük Bellek
Örtük belleğin oluşması için açık belleğe ihtiyacı yoktur.
Doğumdan önce kayıtları tutmaya başlar.
Doğumdan sonraki ilk 18-24 ay içinde hep kayıt tutar.
Yaşam boyunca, bir nedenle hipokampüs devreden
çıkarsa amigdala çalışmaya devam eder ve örtük bellek
sürekli kaydeder; bilgiler örtük bellekte kalır.
– alkol ya da bazı ilaçlar alındığında
– travma
– yoğun öfke
Hatırlayabildiğiniz en erken
anınız..
Kaç yaşındaydınız?
Bellek
Örtük Bellek ve Flashback
• Geriye çekilen bilgilerin “geçmişle” ilişkili olduğunu
söyleyecek hipokampüs devrede olmayacağı için kişinin
bu olayın “geçmişle” ilişkili olduğunu anlaması mümkün
değildir.
• Kişi bir şeyleri fark eder (sesler, kokular, hareketler,..)
• Ama bu fark ettiklerinin geçmişle ilişkili olduğunun
bilincinde değildir.
• Hipokampüs ile amigdala arasında bir blokaj varsa da kişi
bu durumu yaşayabilir.
Bellek
Açık Bellek
• Örtük belleğe temellenerek yaşam öyküsünü oluşturur.
• Yaşamın ilk dönemlerindeki önceliklerin deneyimleri örtük
belleğe yerleşir.
– Duyumlar
– Duygular
– Motor davranışlar
– Genellemeler
• Hipokampüs oluşmaya başladıkça örtük bellek yapısındaki
farklı bağlantıları birbirleriyle zaman/mekanda
birleştirmeye/bütünleştirmeye başlar.
Bellek
Açık Bellek
• Semantik bellek: Doğum günü bilgisi
– İçinde hiç “kendilik” bilgisi yok
– Herkesin bilebileceği genel kavramlar
• Episodik
– Son doğum günüm
• Otobiyografik
– Son on yıldaki doğum günlerim
• “Geçen doğum gününde ne yaptın?”
– Zaman
– Ben
– Hatırladım (Bilinç)
• Geri çekilenler
– Otobiyografik bilgiler
• Zaman hissi
• Geçmişten geldiği bilgisi (episod)
• Farkındalık/bilinç
Bellek
Masa
O Masa…
Açık Bellek
• Semantik Bellek
• Otobiyografik Bellek
Doğum Günü
O Doğum Günü..
Son 10 Yıldaki Doğum
Günlerin…
Bellek
Açık Bellek
Otobiyografik Bellek
• Hipokampüsteki kayıtlardan, ancak örtük bellekten toplanan
bilgilerin “bütünleştirilmesi”yle oluşur.
• Amigdala’da kaydedilen bilgiler, normal koşullarda ikisi
arasındaki bağlantıların çalışıyor olması nedeniyle
hipokampüse aktarılır.
• O durumda “geçmiş”ten birşeyleri hatırladığımızı biliriz.
• Ama “çözülmemiş” travmalarda, bilgi sadece örtük bellekte
(implicit memory) kaydedildiyse hipokampüsle hiç ilgisi olmaz.
Travma ve Bellek
• “Flashback”ler travma yaşantısının önemli özelliğidir.
• Özellikle “çözülmemiş travmalar”da PTSD yaşanmaktadır.
• Hipokampüsün bütünleştirici işlevini gerçekleştirmesi
engellenmiş durumdadır.
• Bireyin örtük bellek öğeleri açık bellekle birleştirilmeden kalır.
• Herhangi bir uyarıcı nedeniyle geri çekildiğinde, bireyin
farkında olmadığı bir şekilde onu etkiler.
Travma ve Bellek
• Uçak sesi, Patlama sesi
• Daha öncesinde Vietnam
deneyimleri olduğundan onun
beyni farklı davranıyor.
• Bill helikopterdeyken beyni aynı
anda pek çok bağlantıyı birlikte
yapmıştı.
• Bunlar “örtük bellek”te kodlandı.
– Helikopter sesi
– Arkadaşın yaralanması, ölmesi
– Kendinin yaralanması
– Arkadaşının ölebileceği korkusu
– Kendisinin ölebileceği korkusu
Travma ve Bellek
• Travma sırasında salınan kortizol ve adrenalin geçici olarak
hipokampüsün bütünleştirici işlevlerini kapatır.
• Bu mekanizma, örtük belleğinin otobiyografik ya da episodik
düzeye geçmesini engeller.
• Anılar dışsal bir uyarıcı ile geri çağrıldığında sadece “o anda”
oluyor gibi hissedilir.
• Açık bellekte Vietnama gittiği, orada savaştığı bilgisi vardır.
• Ama örtük bellek ile açık bellek bütünleştirilmediğinde her uyarıcı
karşısında olayı yeniden yaşar.
Travma ve Disosiyasyon
Uyum mekanizmasıdır.
Bilinçli dikkat bir başka şeye yönelir.
Kişi o anda bedeninde yaşadığı acının farkında olmaz.
Ama örtük bellek tüm bilgileri bilinçli dikkat olmasa da
kodlar.
• Hipokampüsün devreye girmesi için (açık bellek için)
“bilinçli dikkat” gereklidir.
• Dikkat ayrıştırılınca, dikkat edilmeyen yaşantı, örtük
bellekte duyumlar, algılar, duygular, hareketler, priming,
zihinsel modeller olarak kaydedilir.
• O sırada koruyucu olsa bile bu kişi PTSD için bir adaydır
•
•
•
•
Travma ve Disosiyasyon
• Travma sırasında;
– Artan kortizol ve/veya adrenalin nedeniyle
• Hipokampüs bloke oldur, sadece örtük bellek kayıt
yapar (Disosiyasyon).
• Flashback yaşantısının mekanizması da bununla
ilişkilidir.
Gündelik hayatın “örtük”
kayıtları…
• Bir bisikletten düşme kazası…
• Deprem sırasındaki bir pozisyon, koku, ses…
• Çocukken kardeşinizin anneniz tarafından tercih edildiğine
yönelik bir algınız …
• Otorite karşısında, performans sergilerken donup
kalmak…
Gündelik hayatın “örtük”
kayıtları…
• Yaşam boyunca öğrenmeler; beyinde sinir bağlarının oluşması gerekleşir.
• Bazı davranışlar (duygular, düşünceler, hareketler), “zamana/yere/kişiye”
uygun değilse, oturup düşünmek gerekebilir. (Amigdala)
• Başımıza gelen herşeyle ilgili bağlantılarımız vardır.
• 18 aylığa kadar sadece örtük bellekte kayıtlar tutulur; bunlar hiçbir zaman
açık belleğe geçmez.
• 18 ay -3 yaş arasında semantik ve episodik bellek daha yeni yeni oluşur.
• 3-4 yaşlarında öykülerimizi oluşturmaya başlarız. 18 aylık 7 yaş
arasındaki açık bellek bile sürekli değildir.
• 7 yaş öncesi hatırlanmayabilir.
• Ama pek çok şeyin örtük bellekte kodlanmaktadır.
• Örtük belleğimizin sürekli keşfedilmeyi bekleyen bir yönü vardır.
• Bu örtük süreçlerin bizi her zaman için etkileme olasılığı vardır.
– Kararlarımızı da etkileyebilir.
– Algılarımız sürekli olarak ona göre değişir
Yetişkin Bağlanma Görüşmesi
• Kişisel öyküsünü, çocukluğunu anlatırken birden öykünün
içine girip, o andaki zaman ve mekanı bir kenara bırakıp,
öyküyü/öyküdeki travmayı yeniden yaşamaya başlamak…
• “Yetişkin Bağlanma Görüşmeleri”nde de kişinin çocukluk
öyküsünü nasıl anlattığı
– Düzenli bir anlatım mı?
– Karmaşık bir anlatım mı?
– Zaman, mekan ayırımları var mı?
– Ne kadar ayrıntı?
– Ne kadar duygu?
Download