Ailelerin Duyu Bütünleme İle İlgili Merak Ettikleri

Ailelerin Duyu Bütünleme İle İlgili Merak Ettikleri
Duyu Bütünleme Nedir?
Duyu
bütünleme,
duyuların
kullanılmak
üzere
organize
olmasıdır(düzenlenmesi).Duyu bütünleme, terapi prensiplerini kendinden referans
alan ve geliştiren, hem bir teori ve hem de bir çerçevedir. Kişilerin nörobiyolojik
yeteneklerini hesaba katarak ,duysal bilgileri işler ve entegre eder ve bu yeteneklerin
değişik/geniş çevresel koşullarda genellenmesine izin verir. Duyu bütünleme
teorisinin arıtılıp, geçerli kılınma çalışmaları, devam etmekte olan araştırmalar ile
sürdürülmektedir
Çocuğum yemek masasında durmakta, sandalyesinde ve yerinde kıpırdamadan
oturmakta, neden zorluk çekiyor?
Terapistler, zayıf vestibüler ve proprioseptif sistem(hiposensitif) süreçlerine sahip
çocukların yerçekimine karşı kendilerini kıpırdamadan tutmakta zorlandığını sıkça
gözlemlemektedir.Bu çocuklar sıkça değişik fiziksel aktiviteler yapmaktan ve hareket
etmelerini sağlayan şeylerden(egzersiz topları, salıncak…) hoşlanırlar. Böyle bir
çocukta oturması konusunda ısrar etmek yerine,sessizce oturarak ona daha çok
yardımcı olmuş olursunuz
Çocuğum ödevlerini yapmakta neden zorluk çekiyor?
Beraberce el yazısına çalıştık ve epey yol aldık, ama ödevlerini hatırlamakta ,
eşyalarını toparlamakta ve aslında tek başına çalışmaya başlamakta epey zorluk
çekiyor. Çocuğunuz motor planlama veya uygulamada problem yaşıyor olabilir.
Çocuğunuzun motor becerileri hazır fakat dışardan yardım almadan kendini organize
edemiyorsa, bunun nedeni çocuğunuzun bir olayı/projeyi planlama, düzenleme ve
önceden tahmin etme konusunda zorluk yaşaması olabilir. Terapi stratejileri,
çocuklara aktivitelerin nasıl yaratılacağı fikrini , materyalleri /ortamı düzenlemeyi
ve gerekli basamakları öğretir ve efektif bir şekilde planlamayı dışarı taşımasını
sağlar.
Çocuğum neden yerde tek başına oynuyor ve kucağımda oturmayı diğer
çocuklarla oynamaya tercih ediyor?
Çocuğunuz boşlukta hareket ederken kendini güvende hissetmiyor olabilir veya diğer
çocukların hareketlerindeki hızlı ve beklenmedik değişimler ile ortama adapte
olmakta zorluk yaşıyor olabilir. Ailelerin bu çocukları, fiziksel aktivite yaparken, oyun
oynarken( kaydıraktan kayma,salıncakta sallanmak,top oynamak) ve diğer çocuklarla
oynamaya çalışırken destekleyip ve onların kendilerini (uzayda/boşlukta) güvende
hissetmesini sağlamalı.
Çocuğum neden çorap veya yeni elbiseler
tararken/yıkarken/keserken rahatsız oluyor?
giyinirken
ve
saçlarını
Bazı çocuklar dokunulmaya veya bazı dokudaki materyallere dokunmaya karşı
normalin üstünde hassas olabilirler.Bunun nedeni dokundukları veya onlara dokunan
şeyleri iyi bir duysal organizasyon ile değerlendirmekte zorlanmalarıdır. Yani
dokundukları şeyin tam olarak ne-nasıl-neye benzediğini agılayamamalarıdır. Böyle
çocukların saçlarını tararken, giyinirken vb. durumlarda ayna kullanılabilirsiniz veya
önceden ne yapılacağı(giyinme,saçı tarama,dokunma,duş vb.) ile ilgili çocuklara bilgi
vermek faydalı olacaktır.
Çocuğum zeki, çalışkan ama beceriksiz ve dikkati dağınık davranışlar gösteriyor.
Ders çalışırken dikkatini toparlayamıyor, eşyalarını dağınık bırakıyor, top
oynamakta zorlanıyor. Nedeni nedir?
Bazı çocuklar gün boyu bütün enerjilerini denge, yerçekimine karşı kendini
pozisyonlama, göz kontrolü ve bir sonraki adımı düşünmek için harcarlar. Bu da
onların dikkatini toparlamaları, odalarını ve çevrelerini düzene sokmalarında zorluk
yaşamalarına sebep olur. Duyu bütünleme birçok şeyi yapmayı kolaylaştırır. Böylece
çocukların otomatik gerçekleşen hareketleri(oturmak,kalkmak,kalemi almak…) için
ekstra bir efor/dikkat harcamalarına gerek kalmaz. Duyu bütünleme çocuğun
dikkatini çevresine ve olaylara vermesini sağlar. Ayrıca derslerine, oyuna
…yoğunlaşmasını kolaylaştırır. İyi bir duyu bütünlemeye sahip çocuk kendi vücudunda
ve çevresinde onu etkileyen duysal faktörlerle uğraşmaz(otomatik gerçekleşir), bu
da onun dikkatini toparlamasını sağlar. Bazı çocuklar çok güzel okuyabilir ama
elbisesini düğümlemek yada topu tutmakta zorluk yaşayabilir. Bu da onların
yaşıtlarından uzaklaştırır. Böylece fiziksel problem ,sosyal problemlere de neden
olmuş olur.
Çocuğumda duyu bütünleme disfonksiyonu/bozukluğu olduğunu nasıl anlarım?
Ailelerin
duyu
bütünleme
konusunda
yetkin
eğitim
almış
bir
fizyoterapist/ergoterapist den doğru teşhis için yardım almaları gerekmektedir. Duyu
bütünleme disfonksiyonu/bozukluğu olan çocuklarda duysal uyaranlara normalin
altında veya üstünde tepki vermek en belirgin özelliklerdendir. Ya duysal uyaran
arayışı içinde olurlar ya da duysal uyarandan kaçma davranışı gösterirler. Bununla
birlikte bazı çocuklar göze çarpmayan öğrenme güçlükleri ve davranış problemleri
gösterecektir. Duyu bütünleme problemleri çocukların yaşadığı bu sorunların nedeni
olabilir.
Otizm, Asperger ve Yaygın Gelişimsel Bozukluk sendromu teşhisli çocuklarda
duyu bütünleme bozukluğu var mıdır?
Otizm, Asperger ve Yaygın Gelişimsel Bozukluk teşhisli olan çocuklar olağandışı
duysal reaksiyonlar ve yetersiz duysal işleyiş gösterirler. Bununla birlikte duysal
işlemlerdeki bozukluklar bu teşhis gurubunu tanımlayan kesin özelliklerden değildir.
Eğer bir çocuk atipik duysal reaksiyonlar gösteriyorsa “bazı duyulara karşı zayıf
farkındalık/cevaplar –hiposensitif ise (ağrıya tolerans…), hipersensitif reaksiyonlar
gösteriyorsa(ses veya dokunmada…) ya da yavaş veya tam olmayan duysal bilgi
ilerleyiş gösteriyorsa(özellikle vücut farkındalığında ve uzamsal farkındalıkta)” duyu
bütünleme terapisinden fayda görecektir. Bu teşhise sahip çocuklar sadece duyu
bütünle bozukluğu ile izah edilemez. Böyle çocuklar multidisipliner bir tedavi
ekibinden daha çok fayda görecektir. Bunun ekip ve çalışmaların içinde
nörologlar(ilaçlar ve prognozun takibi için), psikologlar, özel eğitim uzmanları,
ergoterapistler/fizyoterapistler(duyu bütünleme terapistleri), dil ve konuşma
terapistleri, sosyal beceri çalışmaları bulunmaktadır.
Yemek zamanlarım neden çok stresli/zorlu geçiyor?
Yemek zamanınızı zorlaştıran birçok neden olabilir. Çocuğunuz koku,tat ve
yemeklerin dokusuna karşı normalin dışında hassas(hipersensitif) olabilir. Bu da
çocuğunuzun pişen yemeklerin kokusunu tat ve dokusunu tolere etmesini
zorlaştırabilir. Bu çocuklar bazen üzerlerine yemek döküp, elbiselerini kirletebilirler.
Bunun nedeni hem çocukların döktüklerinin farkında olmaması hem de çatalbıçakkaşık-tabakları kullanmalarındaki beceriksizlik olabilir. Dışarıda yemeğe gidince
çocuğun var olan sorunları daha çok artar. Terapi çocuğun aromalara, kokulara
yiyeceklerin dokusuna toleransını arttırır. Ayrıca ince motor becerilerini geliştirerek,
sandalyede oturma süresini arttırmasını sağlar. Dolayısıyla terapi yemek yeme
saatleri ve günün diğer bölümlerini de kolaylaştırır.
Duyu bütünleme bozukluğunun sebebi nedir?
Duyu bütünleme bozukluklarının nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, zayıf
beslenme, yemeklerimizdeki ve havadaki kimyasallar, doğumsal problemler veya
kişilerin gelişimini tehlikeye atan ve duysal bütünleme problemlerine meyilli
genlere sahip olmak, buna neden olan faktörlerden bazılarıdır. Toplumsal eğilimler
duyu bütünleme problemlerini etkilemektedir. Örneğin toplumdaki televizyon
izleme, bilgisayar kullanmadaki artış ve çocuğun koşmayı ,zıplamayı ve tırmanmayı
keşfettiği ev dışında yapılan aktivitelerin azalması duyu bütünleme problemlerini
arttırmaktadır. Bununla birlikte duyusal bütünlemeyi ve çocuğun gelişimini
sağlayacak fiziksel aktivitelerin yapılmasına imkan sağlayacak çevresel
yetersizlikler de duyu bütünleme bozukluklarının oluşmasının sebeplerindendir.
Bir terapi yöntemi olarak duyu bütünleme yaklaşımını kullanmanın farkı nedir?
Profesyonel değerlendirmenin verileri sonucunda, saklı bir duyu bütünleme
problemi varsa tespit edilir, ya da duyu bütünleme stratejilerinin faydalı olup
olmayacağı belirlenir.Duyu bütünleme stratejileri tavsiye edilirse, terapi bu konuda
ileri derecede kurs almış ergoterapist, fizyoterapist veya dil ve konuşma terapisti
tarafından sağlanır.Terapi, çocuğun kendi aktivitelerini planlamasını sağlayan,
duysal deneyimlerin temellerini dokunma ve hareket ile inşa eden, oyun içeren
,çocuk merkezli bir yöntemdir.Duyu bütünleme terapisini uygulamak için özel
materyaller ile özel hazırlanmış ortamlar oluşturulur.Bu ortamlarda çocuğun vücut
hareketlerini deneyimlemesi, bazı duyuları normalleştirmesi ve aktiviteleri
planlaması için fırsat tanınır.
Bu terapiyi evde/bahçede kendim yapamaz mıyım?
Çocuğunuzun evde salıncak, kaydırak vb. ekipmanlarla oynaması ile terapide
yapılanlar arasında farklılıklar vardır. Çocuğunuz evde kendi yapabildiği aktiviteleri
yapacaktır, bunun ona tabi ki faydası vardır. Çoğu çocukta bu onların gelişimini
desteklemek için yeterlidir. Bununla birlikte, duyu bütünle bozukluğu ve zayıf duyu
bütünleme işlemi , çocuğun vücudunun nasıl ve nerde hareket ettiğini, vücudunu
nasıl hissettiğini ve diğerleriyle nasıl oynayacağını anlamasını zorlaştıracaktır. Duyu
bütünleme problemleri olan çocuklar sadece yapabildiklerini yaparak kendilerine
gerekli olan her türlü deneyimi edinememiş olurlar. Terapist çocuğun oyun
sırasında duyusal bilgileri organize etmesini ve daha büyük riskler almasını ve daha
iyi beceriler üretmesini sağlar. Bütün bunların ışığında evde sallanma, tırmanma vb.
aktivitelere devam etmek faydalı olacaktır .
Terapi esnasında çocuğum neden çalışıyormuş gibi değil de oynuyormuş gibi
görünüyor?
Terapi esnasında çocuklar taktil, vestibüler ve proprioseptif duyu sağlayan bir çok
şey yaparlar. Bu duyular tipik bir oyunun içinde, birçok çocuk tarafından düzenli
olarak deneyimlenen duyulardır. Bununla birlikte duyu bütünleme problemi olan
çocuklarda, genellikle bir aktivitenin duysal nitelikleri normal bir oyundan daha
fazla veya daha az kullanılır. Eğer bir çocuk her şeyi, yardımsız kediliğinden
geliştirebilmişse, tedaviye ihtiyacı olmayacaktır. Ama terapiye nörolojik sisteminin
daha iyi çalışmasını sağlamak için gelebilir. Terapistler çalıştıkları çocukların zayıf
gelişen duyu-motor fonksiyonlarının farkındadırlar. Terapistler çocukları
ihtiyaçlarını kapsayan aktivitelere katmaya çalışırlar ve böylece çocuğa yaşamını
kolaylaştıracak adaptif cevaplar geliştirmelerini sağlarlar. Eğer terapi oyun şeklinde
yapılmaz ise, çocuk terapiyi efektif kılacak bir istekle katılmayacaktır. Kimse bir
çocuğun beynini organize edemez. Çocuk bunu kendi başına ancak “oyun” diye
tanımladığı durumla sağlar. Terapiyi doğal/rasgele yapmak için çok miktarda beceri
gerekmektedir. Size bir oyun gibi görünebilir ama çocuk ve terapist ciddi bir şekilde
çalışmaktadırlar. Bütün aktiviteler bir amaca yöneliktir. Ve en büyük amaç/hedef
duysal gelişim ve duysal organizasyonun kişinin kedisinin sağlanmasıdır.
Kendini organize etmek (Self-Organization) nedir?
Bir çocuğun kendini organize etmesi, ancak bir oyunu makul bir sürede
anlamlı/yapısal bir şekilde oynadığında mümkün olur. Eğer bir şey ile ilgilenirken,
hızlı bir şekilde başka bir şeyle ilgilenmeye başlıyorsa burada “self-organizasyon”
yoktur(Makul bir süre boyunca oyuncakla oynamak yerine dağınık bir şekilde başka
oyuncaklara geçmek). Yapısal bir şekilde oynamıyorsa; legoları birleştirmek yerine
atıyorsa, burada da “self-organizasyon”(kendini organize etmek)yoktur. Sürekli
takip ve destek ihtiyacı olan çocuklar kendini organize edemeyen çocuklardır. Bu
çocukların günlük rutinlerini şekillendirmek, geçişler yapabilmek ve diğer
çocuklarla nerde-nasıl iletişim kurabileceğini öğrenmek için onları sürekli
gözlemleyen, yönlendiren bir yetişkine ihtiyaçları duyarlar. Çocuklar kendilerini
organize etmeyi oyunla, özellikle sosyal oyunlarla öğrenebilirler.
Duyu bütünleme terapisi, çocuğumun aktivite seviyesini ve dikkatini kontrol
etmek için ilaca bir alternatif midir?
Duyu bütünleme terapisi çocuklardaki bu problemleri tedavi etmenin ilaçsız bir
yoludur. Bir ekip şeklinde yapılan değerlendirme, çocuğunuzun ihtiyacı olan diğer
terapi yöntemleri, ilaç, diyet vb. belirlenmesinde çok önem taşır. Dolayısıyla bazı
çocuklarda ilaçla birlikte, bazılarında tek başına, bazı çocuklarda ise diğer
tedavilerle birlikte uygulanabilir bir yöntemdir.
Bu çocuklar duyu bütünleme problemlerini yaşamadan büyüyemez mi?
Eğer bir çocuğun duyu bütünleme problemi varsa, bu problemleri ile büyüyecektir.
Böyle çocuklar ne kadar çok pratik yapıp, efor sarfetseler de, ancak zayıf duysal
bütünleme işleyişini kompanse eden ve gizleyen dağınık/tam olmayan becerileri
öğrenebilirler. Disorganize postür ve göz kontrolü olan çocuklar basketbol
oynamayı, kalemle yazı yazmayı öğrenebilirler, ama bunu temel zorluklara rağmen
yapmaları gerekmektedir. Bölünmüş/dağınık beceriler öğrenerek yapılan
aktiviteler, çocuğu bir sonraki aktiviteyi yapamayacak kadar yorar. Çocuk bazen
diğer çocukların yaptığı aktvitelerden kaçabilir, bunun nedeni bu aktivitenin onun
için çok zor olmasıdır. Terapideki amacımız bu aktiviteleri çocuk için kolay ve
zevkli hale getirmektir. Bu da çocuk daha iyi entegre olursa mümkün olabilir.
Çocuğumun market gibi kalabalık ortamlarda huzursuz.Bunun nedeni nedir?
Çocuğunuzun sinir sistemi normalin dışında/altında çalışıyor olabilir. Sinir sistemi
normalin dışında çalışan çocuklar dışarıdaki ortamları her zaman tolere etmekte
zorlanabilirler. Terapi çocuğunuzun toplumsal ortamları tolere etmesine yardımcı
olur. Terapi hem ailenin hem de çocuğun hayatı kolaylaştırmaya yardımcı olur.
Çocuğumun diğer çocuklar ile anlaşabilmesi/geçinebilmesi için ne yapmalıyım?
Çocuğunuz için yapabileceğiniz en iyi şey ona olduğu gibi sevildiğini hissetirmektir.
Eğer evde sevgi ve anlayış varsa çocuğunuz kendine güvenmeyi geliştirecektir.
Özgüven çocuğunuz kendini arkadaşlarına karşı ifade etmesini ve hayatın tamamına
bunu genellemesini kolaylaştıracaktır.Çocuğunuz kötü bir gün geçirmişse, problemi
görmezden gelmeden ve çocuğunuzun kötü olduğunu unutmadan onu başarılı olduğu
bir aktiviteye yönlendirin.
Hamile iken çocuğumun duyusal bütünlemesinin iyi olması için yapabileceğim
neler var?
Hamile olduğunuzu öğrendikten hemen sonra hayatınızdaki stresi , toksik yiyecek,
içecek ve kimyasalları azaltarak çocuğunuz için en iyisini yapmayı başlatmış
olursunuz. Kendinize iyi bakmanız gerekmektedir. Her fırsatta sallanan sandalyeye
oturun. Hayatın herhangi bir anında sallanmak rahatlamanın güzel bir yoludur,
bunun yanında vestibüler sistemi pozitif şekilde etkiler. Hamilelik boyunca
sallanmak çocuğunuzun da rahatlayıp duysal organizasyonunu geliştirmesi için
önemli bir yol. Klasik müzik dinlemek sizi ve doğmamış bebeğinizi sakinleştirebilir.
Uzun yürüyüşler, temiz hava ve rahatlatıcı masaj siz ve bebeğiniz için çok faydalıdır
.Çok ütopik görünse de her gün birkaç dakika da olsa sağlık için duyu bütünleme
stratejilerini kullanmak size çok faydalı olacaktır.
©Yazı Aymen BALIKÇI tarafından düzenlenmiştir. Kaynakça SI and The Child. Tüm
hakları saklıdır. Hiçbir yerde yazının tamamı ya da bir kısmı yayımlanamaz,
kopyalanamaz.
www.senseon.com.tr