İçindekiler xi Kısaltmalar xüi Yazarlar xv Sunuş xix Proje ve Kitap Hakkında l Giriş 3 BİRİNCİ BÖLÜM Ulusal ve Uluslararası Hukukta Ayrımcılık Yasağı ve İlgili Kavramlar 5 Ayrımcılık Y a s a ğ ı ve Temel K a v r a m l a r 5 Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı 5 Eşitlik İlkesi 9 Ayrımcılık Yasağı 13 Ayrımcılık Yasağı ile İlgili Temel Kavramlar 13 Doğrudan Ayrımcılık 15 Dolaylı Ayrımcılık 16 Dolayısıyla Ayrımcılık 17 Taciz 19 M a k u l Uyumlaştırma 21 Çoklu Temelde Ayrımcılık 21 İstisnalar 22 Ayrımcılık Yasağının E t k i l i H a l e Getirilmesine İlişkin Destekleyici H u k u k i Araçlar 22 Mağdurlaştırmanın Yasaklanması 23 İspat Yükünün Yer Değiştirmesi 26 Geçici Özel Önlemler 29 Yaptırımlar 31 Ayrımcılık Y a s a ğ ı n ı n Uluslararası H u k u k t a k i K a y n a k l a r ı ve Denetim Usulleri 31 Uluslararası Kaynaklar 32 Uluslararası Sözleşmeler ve Şartlar 32 Bildirgeler ve Tavsiye Kararları 33 Hükümetlerarası Örgütlerin Kararları 33 Yargı Organlarının ve Yargısal Nitelikte Sayılabilecek Organların Kararları Vİ içindekiler 34 Uluslararası Denetim Usulleri 34 Raporlara Dayalı Denetim 35 Bireysel veya Toplu Şikâyetlere Dayalı Denetim 36 Soruşturmaya Dayalı Denetim 37 Birleşmiş Milletler ve Ayrımcılık Y a s a ğ ı 38 Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme 38 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 40 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 44 Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme 44 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 46 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 47 Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme 47 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 48 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 49 Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi 49 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 50 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 51 Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 51 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 52 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 53 Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme 53 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 54 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 55 Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme 55 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 57 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 58 Birleşmiş Milletler Şartı Temelli Denetim Usulleri 60 Avrupa Konseyi ve Ayrımcılık Y a s a ğ ı 61 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 61 Sözleşme'nin İlgili H ü k ü m l e r i 64 Sözleşme'nin U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 65 Avrupa Sosyal Şartı ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı 65 Şart'ın ve G ö z d e n Geçirilmiş Şart'ın İlgili H ü k ü m l e r i 68 Şart'ın ve G ö z d e n Geçirilmiş Şart'ın U y g u l a n m a s ı n ı n Denetimi 69 Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu 70 Avrupa Birliği ve Ayrımcılık Y a s a ğ ı 70 Ayrımcılık Yasağı ile İlgili Düzenlemeler 70 Temel Belgeler 75 Irk Eşitliği Direktifi 77 İstihdamda Eşitlik Direktifi 80 Ayrımcılık Yasağı ile İlgili Düzenlemelerin Denetimi 81 Avrupa O m b u d s m a n ı 82 Temel Haklar A j a n s ı içindekiler V İ İ 85 Uluslararası Çalışma Örgütü ve Ayrımcılık Y a s a ğ ı 85 Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmelerindeki Ayrımcılık Yasağı ile İlgili Düzenlemeler 87 Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmelerinin Uygulanmasının Denetimi 89 Ayrımcılık Y a s a ğ ı n ı n U l u s a l H u k u k t a k i K a y n a k l a r ı ve Denetim Usulleri 89 T ü r k H u k u k u n d a Ayrımcılığı Yasaklayan H u k u k i Düzenlemeler 89 Anayasa 93 Kanunlar 93 T ü r k Ceza Kanunu 102 104 İş Kanunu Ö z ü r l ü l e r ve B a z ı Kanun H ü k m ü n d e Kararnamelerde Değişiklik Y a p ı l m a s ı H a k k ı n d a k i Kanun 105 D i ğ e r Kanunlar 105 Devlet Memurları Kanunu 105 106 106 107 107 108 Siyasi Partiler Kanunu Milli Eğitim Temel Kanunu Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun Türk Medeni Kanunu Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun 108 T ü r k H u k u k u n d a Ayrımcılığa Y o l Açabilen H u k u k i Düzenlemeler 108 Türk Ceza Kanunu 110 Nüfus Hizmetleri Hakkında Kanun 111 T ü r k H u k u k u n d a Ayrımcılık Y a s a ğ ı ile İlgili Denetim Usulleri 111 Yargısal Denetim Usulleri 117 Yargı Dışı Denetim Usulleri 117 Ulusal İnsan H a k l a r ı K u r u m l a r ı 127 Eşitlik K u r u m l a r ı 130 Mevcut Y a r g ı D ı ş ı Denetim Usulleri 130 İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları 132 T B M M İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu 134 134 Diğer Yargı Dışı Başvuru Yolları K u r u l m a s ı Beklenen Kurumlar 139 Ayrımcılık Y a s a ğ ı ve Devletlerin Yükümlülükleri \ 147 İKİNCİ BÖLÜM Ayrımcılıkla Mücadeleye İlişkin Savunu Faaliyetlerinde İzleme ve Belgeleme 149 İzleme ve Belgelemenin Temelleri 149 İzleme ve Belgeleme Nedir? 149 İnsan Hakları Alanında İzleme ve Belgeleme Nedir? 150 Ayrımcılık Yasağı Alanında İzleme ve Belgeleme Nedir? 150 Ayrımcılık Yasağı Alanında Yürütülen Savunu Faaliyetlerinde İzleme ve Belgelemenin Yeri Nedir? 151 Ayrımcılık Yasağı Alanında İzleme ve Belgeleme Yapılmaksızın Etkili Savunu Faaliyetleri Yürütülemez mi? 152 İzleme ve Belgelemenin Kapsamı Nedir? 153 İzleme ve Belgelemenin Kişi B a k ı m ı n d a n K a p s a m ı 153 Mağdur Bakımından Kapsam 154 Ayrımcı Mevzuat veya Uygulamanın Sorumlusu Bakımından Kapsar^ 155 İzleme ve Belgelemenin Y e r B a k ı m ı n d a n K a p s a m ı 155 İzleme ve Belgelemenin Z a m a n B a k ı m ı n d a n K a p s a m ı 156 İzleme ve Belgelemenin K o n u B a k ı m ı n d a n K a p s a m ı 157 Uygulanacak Standartlar Bakımından Kapsam 160 Hak veya Alan Bakımından Kapsam 160 İzleme ve Belgelemenin Nesnesi Bakımından Kapsam 160 Karma Kapsam 163 İzleme ve Belgelemenin Planlanması 163 Savunu Faaliyetlerinin Amacının Ayrıntılı ve Açık Şekilde Belirlenmesi 164 İzleme ve Belgelemenin Kapsamının Belirlenmesi 168 Benzeri Çabaların Tespiti 168 Örgüt Kapasitesinin Tespiti 171 İzleme ve Belgeleme 171 Olay İncelemesi 171 Durum İzlemesi 172 Standart Formların Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Hususlar 173 Olması Gerekenin Tespiti 173 Hangi Temellere Dayalı Ayrımcılığın Yasaklandığı 175 176 Kimlerin Ayrımcılık Yasağının Koruması Kapsamında Olduğu Kimlerin Ayrımcılık Yasağı Bakımından Yükümlülük Altında 01duğ u 177 Ayrımcılığın Nasıl Tanımlandığı 182 Ayrımcılığın Hangi Hak ve Özgürlükler Bakımından veya Hangi Alanlarda Yasaklandığı içindekiler ix 183 Olanın Tespiti 183 Ayrımcılık Teşkil Eden Fiile İlişkin Veriler 183 Ayrımcılık M a ğ d u r u n a veya M a ğ d u r l a r ı n a İlişkin Veriler 183 Olay Ö r g ü s ü n e İlişkin Veriler 184 Ayrımcılığın S o r u m l u l a r ı n a İlişkin Veriler 187 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Ekler 189 E K İ . Sözlük 199 EK II. Irk veya E t n i k Kökenine Bakılmaksızın Kişilere Eşit Muamele Edilmesi İlkesinin Uygulanmasına D a i r 29 H a z i r a n 2000 T a r i h l i ve 2000/43/EC Sayılı Konsey Direktifi 209 EK III. istihdam ve Meslekte Eşit Muameleye D a i r Genel Çerçeve Oluşturan 27 K a s ı m 2000 tarihli ve 2000/78/EC sayılı Konsey Direktifi 223 EK I V . Uluslararası Belgeler 223 Ayrımcılık Yasağına Yer Veren Uluslararası Sözleşmeler 225 Ayrımcılık Yasağına Yer Veren Uluslararası Belgeler 229 EK V. Başvurulabilecek K u r u m l a r 229 Ulusal Başvuru Yolları 231 Uluslararası Başvuru Yollan 233 EK V I . Bilgi ve Destek Alınabilecek K u r u m l a r 233 Barolar 244 Uluslararası Kurumlar 247 Seçilmiş Kaynakça