Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir. Bilal ELÇİ tarafından

Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
sıkışma bazı bölgelerdeyse seyrekleşme görülür.
Bu durum ses dalgalarının oluşmasına sebep olur.
SES
BU ÜNİTEDE BİLMENİZ GEREKENLER
1. Bir ses dalgasının belli bir frekans ve genliği
olduğunu
2. Sesin titreşimler sonucu oluştuğunu
3. Ses yüksekliğinin sesin ince veya kalın
olması anlamına geldiğini
4. Sesin genliği ve şiddeti ile sesin inceliği ve
yüksekliği arasında ilişki kurabilmeyi
5. Ses düzeyinin ses şiddetinin bir ölçüsü
olduğunu
6. Bir müzik aletinden çıkan sesin özelliklerini
nasıl değiştirebileceğini
Oluşan bu tanecik hareketini çizgilerle ayırırsak
aşağıdaki görüntü oluşur.
Ses Nedir?
Alçaktan uçan roket ya da uçakların evlerin
pencerelerini nasıl titrettiğini ya da bas oranı
yüksek olan müziklerin hoparlörleri nasıl zıplattığını
görmüşüzdür.
Buradan hareketle sesin bir enerji türü olduğunu ve
başka enerjilere de dönüşebileceğini söyleyebiliriz.
Ses titreşimler sonucu oluşur ve dalgalar halinde
yayılır.
Ses yayılırken hava taneciklerine çarpar ve onları
da titreştirir. Zaten ses dalgaları da böyle oluşur.
Genlik
Genlik
Yukarıdaki şekilde taneciklerin sık görüldüğü yer
ses dalgasının tepe noktasını temsil ederken,
taneciklerin seyrek görüldüğü yer ise çukur
noktalarını temsil eder.
Tam salınım
Yukarıdaki resim incelendiğinde ipe asılı olan
bilyenin gidebileceği maksimum uzaklığına ve B
arasında olduğunu görürsünüz. Bu iki nokta
arasında tekrarlanan harekete salınım hareketi ve
bir salınım hareketine ise tam salınım denir.
O noktası cismin denge noktasıdır. Cismin O – A
arasındaki ve O – B arasındaki mesafesi ise genlik
olarak ifade edilir.
Bir ses dalgasının denge noktasından çukur
veya tepe noktasına olan uzaklığına ses
dalgasının genliği deriz.
Ses dalgasının genliği sesin
şiddetinin veya ses düzeyinin
bir göstergesidir. Ses
düzeyinin birimi desibel
(dB)’dir.
Alexander Graham BELL
SESİN GENLİĞİ ve FREKANSI
Ses titreşimler sonucu oluşup dalgalar
halinde yayılan bir enerji türüdür.
Bu dalgaların belli bir yüksekliği ve genişliği vardır.
Diyapazona vurduğumuzda ses oluşur ve ses
enerjisi havadaki tanecikleri çarparak taneciklerin
titreşmesine ve hareket etmesine sebep olur.
Taneciklerin hareketine göre bazı bölgelerde
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
Bir ses dalgasının 1 saniyedeki titreşim
sayısı da bize ses dalgasının frekansını
verir.
Sesin frekansı sesin ince –
kalın veya yüksek – alçak
olmasının bir göstergesidir.
Ses frekansının birimi hertz
(hz)’dir
Heinrich Rudolf HERTZ
Bir maddenin titreşim sayısını belirleyen etken
titreşen maddenin miktarıdır.
Titreşen maddenin miktarı (kütlesi) az ise madde
tanecikleri daha fazla titreşecek yani frekansı da o
ölçüde fazla olacaktır. Frekansı yüksek olan ses
(yüksek ses) ‘de ince ses olarak adlandırılır.
Tam tersine titreşen maddenin kütlesi fazla ise
madde tanecikleri daha az titreşecek yani frekansı
da o ölçüde az olacaktır.
Frekansı az olan ses(alçak ses)’de kalın ses olarak
adlandırılır.
NOT
Ses dalgasının frekansını bulmak için tepe
noktalarını saymamız yeterlidir.
l’in frekansı: 6 hertz
lll’ün frekansı: 3 hertz
ll’nin frekansı: 1 hertz
lV’ün frekansı: 2 hertz
Aşağıdaki ses dalgalarını inceleyelim.
SESİN ÖZELLİKLERİ
Ses ve ses dalgası özellikleri arasında bir ilişki
vardır.
Ses dalgasının genliğinin büyük ya da küçük veya
frekansının yüksek yada düşük olması sesin
özelliklerini etkiler.
1. Sesin Yüksekliği
Sesin ince veya kalın olması anlamına gelir. Ses
dalgasının frekansıyla ilgilidir.
Ses dalgasının frekansı fazlaysa ses ince yani
yüksektir.
Ses dalgasının frekansı düşükse ses kalın yani
alçaktır.
Yüksek Frekans = İnce ses = Yüksek ses
FİnYü olarak kodlanabilir.
NOT
İnce sese tiz ses(sivrisinek ve kız sesi), kalın sese
pes ses(aslan ve erkek sesi) denir.
Frekansı en fazla olan ses: Y sesi
En yüksek ses
: Y sesi
En ince ses
: Y sesi
En tiz ses
: Y sesi
En kalın ses
: X sesi
En pes ses
: X sesi
Şişe Deneyleri 1
İçlerinde farklı
miktarda özdeş
sıvılar bulunan
şişelere aynı
kuvvetle (eşit
şiddette) vurulursa;
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
Vurulursa diyorsa sıvı miktarlarına bakılır.
4 numaralı şişenin sıvı miktarı en az olduğu için en
çok titreşir (tanecik başına düşen enerji çok) yani
frekansı en fazla olur ve en ince sesi oluşturur.
1 numaralı şişenin sıvı miktarı en fazla olduğu için
az titreşir (tanecik başına düşen enerji az) yani
frekansı en az olur ve en kalın ses çıkar.
Şişelerden çıkan seslerin frekansları sıralanırsa;
4>3>2>1. Aynı sıralama incelik ve yükseklik için de
geçerlidir.
Tel Deneyleri 2
Gergin teller az gergin tellere göre daha çok titreşir
dolayısıyla frekansları daha yüksek olmakla birlikte
daha ince ve yüksek ses çıkarırlar.
Şişe Deneyleri 2
İçlerinde farklı
miktarda özdeş sıvılar
bulunan şişelere aynı
kuvvetle (eşit şiddette)
üflenilirse;
Cetvel Deneyleri
Farklı uzunluktaki cetveller
eşit şekilde (şiddette)
gerdirilirse boyu kısa olan
cetvelde daha az tanecik
olduğu için daha çok titreşir ve
frekansı da daha fazla olur.
Yani daha ince ve daha
yüksek ses oluşur.
Üflenilirse diyorsa hava miktarlarına bakılır.
1 numaralı şişenin hava miktarı en az olduğu için
çok titreşir (tanecik başına düşen enerji çok) yani
frekansı en fazla olur ve en ince ve yüksek ses
çıkar.
4 numaralı şişenin hava miktarı en çok olduğu için
en az titreşir (tanecik başına düşen enerji az) yani
frekansı en az olur ve en kalın sesi oluşturur.
Ksilofon Deneyleri
Farklı uzunluktaki ksilofon
çubuklarına eşit kuvvetle
(şiddetle) vurulduğunda en
kısadan en ince, en uzundan en
kalın ses çıkar. Sebebi yine
madde (tanecik) miktarıdır.
Şişelerden çıkan seslerin frekansları sıralanırsa;
1>2>3>4. Aynı sıralama incelik ve yükseklik için de
geçerlidir.
2. Sesin Şiddeti
Tel Deneyleri 1
Yandaki K ve L telleri eşit
kuvvetle (şiddetle) çekilip
bırakılırsa; L daha incedir
yani tanecik sayısı az
dolayısıyla tanecik başına
düşen enerji fazla olur. Buna
bağlı olarak L daha çok titreşir ve frekansı da daha
büyük olur.
Sesin gür veya zayıf olması anlamına gelir. Ses
dalgasının genliğiyle ilgilidir.
Ses dalgasının genliği (denge noktasından olan
yüksekliği) fazlaysa ses şiddetli yani gürdür.
Ses dalgasının genliği az ise ses zayıftır.
Büyük Genlik = Gür ses = Şiddetli ses
GeGüŞ olarak kodlanabilir.
Yandaki resim
incelendiğinde
taksiden çıkan sesin
genliğinin uçaktan
çıkan sesin
genliğinden düşük
olduğu görülür. Yani
uçak sesinin genliği
daha büyüktür. Bu
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
durumda uçaktan çıkan ses daha gür ve daha
şiddetlidir.
Farklı canlıların duyabileceği seslerin frekansları
farklıdır.
X sesinin genliği Y sesinin genliğinden fazladır.
X sesi Y sesinden daha gürdür.
X sesi Y sesinden daha şiddetlidir.
Tabloya bakıldığında insanın 20 Hz’in altında ve
20000 Hz’in üstünde sesleri duyamayacağı
söylenebilir.
3. Ses Düzeyi
Bir ortamdaki sesi duyup duymamamızla ilgilidir.
Yani sesin şiddetli (gür) veya zayıf olması anlamına
gelir.
Ses düzeyi ses dalgasının genliğiyle alakalıdır.
Dolayısıyla ses düzeyinin birimi desibel’dir ve
desibelmetre denilen araçla ölçülür.
Yüksek frekanslı sesler ultrason olarak adlandırılır.
Ultrason teknolojide farklı alanlarda kullanılır.
Ses düzeyi Desibelmetre denilen
araçla ölçülür.
Desibel değerleri birbirine dönüştürülürken 10’ar
kat arttırılması gerekir.
30 Db, 10 Db’in 100 katıdır. (30 – 10 = 20 olur.
(2 tane sıfır koy 1’in yanına)
50 Db, 20 Db’in 1000 katıdır. (50 – 20 = 30 olur. (3
tane sıfır koy 1’in yanına)
NOT
60 desibel ve üzerindeki ses düzeyleri gürültü
olarak nitelendirilir ve işitme sağlığımızı olumsuz
yönde etkiler.
Devamlı olmayan ve gürültüye sebep olan seslerin
belirli bir dalga şekli yoktur.
Canlıların ultrasonik sesleri algılayabilme
özelliklerinden yararlanılarak araçlar geliştirilmiştir.
DİYAPAZON SES ÜRETEN ALETTİR
Yukarıdaki diyapazonların üzerlerinde yazılı olan
değerler neyi göstermektedir?
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.
Diyapazonların büyüklükleriyle yazılı olan sayılar
arasında nasıl bir ilişki vardır?
Diyapazonların üzerinde yazan sayılar, diyapazona
vurulduğunda kaç defa titreştiğini gösterir. Yani
sayılar diyapazonun frekansını göstermektedir.
Frekansı 256 Hz olan diyapazon 1 saniyede 256
defa titreşirken, frekansı 512 Hz olan diyapazon 1
saniyede 512 defa titreşmektedir.
İkinci sorumuzun cevabına gelirsek: Diyapazon
büyük olunca tanecik sayısı fazla olur ve tanecik
başına düşen enerji az olduğu için az titreşir ve bu
yüzden frekansı düşük olur.
1. Vurmalı Çalgılar: Davul, trampet, darbuka.
2. Telli Çalgılar: Saz, gitar, kemençe, keman,
piyano
3. Üflemeli Çalgılar: Trombon, trompet, saksafon,
tuba, flüt, zurna.
NOT
Büyük yapılı müzik aletleri genellikle düşük
frekanslı (kalın) sesler, küçük müzik aletleri ise
yüksek frekanslı (ince) sesler çıkarır.
Ses dalgasının özelliklerini incelemek için kullanılan
araca osiloskop denir.
SES HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Ses yayıldığı maddesel ortamın cinsine
göre farklı hızlarda ilerler. Katılarda sesin
yayılma hızı en büyükken, gazlarda yayılma
hızı en küçüktür.
VKatı > VSıvı > VGaz
NOT
Ses yayılmak için maddesel ortama (katı – sıvı –
gaz) ihtiyaç duyar. Uzay boşluğunda madde
olmadığı için ses yayılmaz. Güneş patlamalarını ve
diğer galaksi ve sistemlerdeki çarpışma seslerini
duyamamamızın sebebi sesin boşlukta
yayılmamasından kaynaklanmaktadır.
Sesin oluştuğu ortam sıcaksa ses hızlı
yayılır fakat soğuk ortamlarda ses yavaş
yayılır.
VSıcak > VSoğuk
MÜZİK ve FEN
Müzik aletlerinde müzik oluşturan seslere nota
denir.
Müzik aletleri yapılırken maddelerde sesin oluşma
şekline göre tasarlanır.
Müzik aletleri 3’e ayrılır;
Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.