SES - Fen kurdu
advertisement
Sesin Özellikleri Mustafa ÇELİK Ses Şiddeti Ses dalgalarında genlik ne kadar büyük olursa sesin şiddeti de o kadar büyük olur. Ses şiddetine gürlük de denir. Bir salıncağı ne kadar büyük kuvvetle ileriye doğru itersek salıncak o kadar yükseğe çıkar. Eğer salıncakla yavaş yavaş sallanırken birine çarparsak muhtemelen çarptığımız kişiye bir şey olmaz; fakat salıncakla çok yükselip burada sahip olduğumuz enerjiyle birine çarparsak o kişiyi uzağa fırlatabilir ve ciddi şekilde yaralanmasına yol açabiliriz. Bunun sebebi, ikinci durumda çarptığınız kişiye aktardığımız enerji miktarının birinci durumdakinden daha büyük olmasıdır. Sesin Yüksekliği:İncelik Kalınlık Ses yüksekliği, sesleri ince veya kalın işitmemize neden olan ses özelliğidir. Şişelerdeki su miktarı arttırılıp şişelere vurulduğunda çıkan sesin yüksekliği giderek düştü. Boş şişeye vurduğunuzda yüksekliği en fazla sesi (en ince), dolu şişeye vurduğumuzda yüksekliği en az olan sesi(en kalın) elde ettik. Ancak şişe içindeki su miktarı arttırılıp tepesinden üflendiğinde ise çıkan sesin yüksekliği giderek arttı. Boş şişeye üflediğinizde ise yüksekliği en az sesi (en kalın), dolu şişeye üflediğimizde yüksekliği en çok olan sesi (en ince) elde ettik. Sesin Frekansı Her bir titreşim saniyede tek bir dalga oluşturur. Dolayısıyla "Bir cisim ne kadar hızlı titreşirse her bir saniyede daha fazla dalga yayılır.“ Her bir saniyede oluşan ses dalgası sayısına sesin frekansı denir. Yüksek frekanslı ses daha ince duyulur. Çok yüksek frekanslı sesler ise insanlar tarafından duyulamayabilir. Birçok insan, sivrisinek vızıltısından yaklaşık 30 kat daha yüksek frekanslı sesleri duyabilir fakat bazı hayvanlar, insanların duyabildiğinden çok daha büyük frekanslı sesler üretebilir ve duyabilir. Farklı diyapazonlara lastik tokmak ile vurarak ses çıkarttığımızda, diyapazon üzerindeki sayı ne kadar büyükse çıkan sesin de o kadar ince (tiz) olduğunu görürüz. Diyapazonun üzerindeki sayı, diyapazonun bir saniyede ne kadar ileri geri hareket ettiğini (titreştiğini) gösterir. Bir saniyedeki titreşim sayısına frekans denir. Frekansın birimi hertzdir ve kısaca Hz ile gösterilir. (Bu birim, Alman fizikçi Heinrich Hertz (Henrik Hertz)'in (1857-1894) onuruna verilmiştir.) 256 Hz, diyapazonun saniyede 256 kez titreştiği anlamına gelir. Bu diyapazonda çıkan ses kalındır. 512 Hz'lik bir diyapazon ise saniyede 512 kez titreşir ve 256'lık diyapazona göre daha ince ses çıkarır. İnsanların duyabileceği ve üretebileceği seslerin belli frekans değerleri vardır. Normal bir insan kulağı 20 Hz ile 20 000 Hz arasındaki sesleri duyabilir. Frekansı 20 000 Hz'nin üstünde olan sese ultrason denir. Ultrason insanlar tarafından duyulamaz ancak birçok hayvan bu sesleri duyabilir. Örneğin, köpekler 35 000 Hz'lik, yunuslar ise 150 000 Hz'lik ultrasonu duyabilirler . Ultrason bazı hayvanlar için çok önemlidir. Örneğin, yarasaların gözleri iyi görmez. Bu memeli hayvanlar çok yüksek frekanslı ses çıkarır ve bu seslerin yansımasından yararlanarak etraftaki cisimlere çarpmadan, güvenli bir şekilde uçabilir ve avlarının yerini tespit edebilir Ses Düzeyi Bir arının çıkardığı sesin frekansı yaklaşık 1000 Hz iken bir gök gürültüsünün ki yaklaşık 50 Hz'dir fakat gök gürültüsünün sesinden çok daha fazla rahatsız oluruz. Seslerin işitme sağlığımıza zararlı olup olmadığı, bir sesi duyup duyamamamız, ses düzeyi denilen bir büyüklükle ilgilidir. Ses düzeyini ölçmek için kullanılan birim desibeldir. Kısaca dB ile gösterilir. Birçok insanın duyabildiği en düşük ses 0(sıfır) desibeldir. Ölçek üzerindeki her 10 dB'lik artış, 10 kat daha şiddetli ses anlamına gelmektedir. Örneğin, nefes alma veya yaprakların hışırtısı 10 dB' dir ve bu düzey, insanların zor duydukları ses düzeyinin (0 dB) 10 katıdır. 20 dB' lik bir ses 0 dB'lik bir sesin 100 katı, 10 dB'lik bir sesin ise 10 katıdır. Uluslararası Standartlar Örgütünün ortaya koyduğu rahatsızlık duyma noktasının başlangıcı yaklaşık 60 dB'dir. Bu yüzden, ses düzeyi 60 dB'den büyük olan ortamlarda uzun süre kalındığında işitme sorunları ile karşılaşılabilir. 120 dB'lik bir ses, kulaklarımızda hasara neden olabilir. Böyle bir ses, 30 dB'lik bir gazete hışırtısının yaklaşık 1 milyar katıdır. Mustafa ÇELİK Fen ve Teknoloji Öğretmeni Türk Telekom YİBO Digor/KARS
