FINANS ve AL TlN IŞLEMLERI

FIKHI AÇlDAN
•
•
o
FINANS ve AL TlN IŞLEMLERI
-Tebliğ
ve Müzakere ler-
Tarhşmalı İlmi Toplanh
27-28 Nisan 2012
Konevi Kültür Merkezi
Meram 1Konya
İstanbul 2012
YEDiNCİ TEBLİG
KREDi KARTI İŞLEMLERİNİN İSLAM HUKUKU
AÇlSINDAN DEGERLENDİRİLMESİ
Doç. Dr. İshak Emin AKTEPE.
Kredi Kartının Tanımı
Kredi karlı; kart çıkaran kuruluşların müşterilerine belirli limitler
d1iliilinde açlıklan kredilerle, nakit kullanmaksızın mal ve hizmet
alabilmeleri ve nakit kredi çekebilmeleri için verdikleri ödeme aracı­
dır.
Kredi Kartının ve POS Cihazlannın Yaygınlığı
2010 yılı itibariyle Türkiye' de 47 milyona yakın kredi karb. dağı­
b.lmıştır. 1.8 milyondan fazla POS cihazı işyerlerine bağlanmıştır 1 •
Kredi Karlı Sisteminin işleyişi
Kredi
Kartı.
On-Line Otorizasyon
VlSA
MASTERCARD
BKM
BONUSNET
·Erzincan Ü. İlahiyat Fakültesi
1 http://www.bkm.com.tr/yillara-gore-istatistiki-bilgiler.aspx (22.02.2012)
FIKHİ
374
AÇlDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ
1- Kart bankası uluslararası kart kuruluşuyla lisans sözleşmesi
·yapar.
2- Kart bankası kredi karh diğer banka ATM ve POS terminallerinde de geçerli olması için BKM ile üyelik sözleşmesi imzalar.
3- Kart bankası müşterisiyle sözleşme imzalar ve ona kredi karhnı verir .
.4- Bankalar kredi karh sistemine girmek isteyen işyerleriyle·üye­
lik sözleşmesi imzalar.
5- Kart hamili üye işyerinden karhyla alışveriş yapmak ister.
6- Kredi karhnın üye işyerinde kullanımı için şu onay süreci izlenir:
7- Kredi karh yurtdışında kullanıldığında ise şu onay süreci iz-
lenir:
8- Karhn kullanımına onay verilmişse üye işyerinin bankadaki
alacak kaydeder.
9- POS bankası kendi terminali kullanılarak yapılan alışverişi
BKM'ye bildirir.
10- BKM, söz konusu alışverişi kart bankasına bildirir.
ll- Kart bankası BKM'ye ödeme yapar.
12- BKM, POS bankasına ödeme yapar. Bu ödeme TCMB aracılı­
hesabına
ğıyla yapılır.
13- POS bankası üye işyeriyle anlaşmasına göre üye işyerine
ödeme yapar.
14- Kart bankası kart hamiline ödemeleriyle ilgili ekstre gönderir.
15- Kart hamili kart bankasına ödemesini yapar.
Kredi Karh Sisteminin Faydaları2
Kart hamiline faydaları:
Bankrıot taşımamak, nakit çekebilmek, nakit ihtiyacı içindeyken
de alım sahm yapabilmek, her an kullanılabilir bir kredi limitine sahip
olunduğu için güven duygusu içinde olmak, ortalama 20 günlük
faizsiz kredi sağlamak, taksitle alışveriş yapabilmek, ödemeleri kredi
2
Bu konuda
ayrıntılı
bilgi için bk. Ferudun Kaya, Türkiye'de Kredi
Uygulaması, İstanbul: TBB, 2009, s. 118-130.
Kartı
KREDi KARTLAR! ve İSLAM HUKUKU
375
kartma bağlayarak tek hesaptan birçok ·ödemeyi otomatik yapabilmek, e-tidl.retten faydalanabilmek, ek kart hizmeti alabilmek, otomatik ödeme yapabilmek, yurtdışında kullanabilmek, saygınlık, kampanyalardan yararlanabilmek, kayıp ve çalınmaya karşı sigortalanmak, alışverişlerin takibini sağlamak ve aylık dökümünü almak.
Üye işyerine faydalan:
Müşteri sayısını arhnp iş hacmini genişletmek, müşterilerin harcama eğiliminde standart sağlamak hatta harcama eğilimini yükseltmek, vadeli sahınlarda problemli müşterilerle uğraşmamak, sahte
para almamak, para çaldırmamak, salıcının hesaplarının düzgün
tutulmasını sağlamak, satılan malın bedelini alacağına güven duymak, turistlere kolayca sahş yapmak.
-Bankalara fi;lydalan:
Bankalar kart sistemine dahil olabilmek adına büyük yalınınlar
yaparlar. Ancak bankalar kart hamillerinden, üye işyerlerinden ve
birbirlerinden aldıkları koınisyonlardan, faiz ve vade farkından,
uhdelerinde tuttukları hesaplardan ve çapraz sahş yoluyla yaplıkları
işlemlerden kar sağlarlar.
Kredi Karlı Sözleşmelerinde Faiz Şarh
Faizli banka kredi kartı sözleşmelerinde, nakit çekim yapıldığın­
da ya da borç vadesinde ödenmediğinde faiz alınacağı yazılmaktadır.
Kahlım bankaları faiz alamayacakları için kart sözleşmelerine böyle
bir şart koyamazlar.
Bazı İslam hukukçuları faiz ödeme şarhnın kabul edilerek kredi
karlı alınmasını caiz görmezler3. Örneğin İslam Fıkıh Akademisi'nin
Muhammed Ali el-Kan b. İd, "Bitakatü'l-i'timan ğayrü'l-muğattat", MMFİ,
XII, 3, s. 550; Nezih Kemal Hammad, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 514; ··
Vehbe Muhammed ez-Zuhayli, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 52; Sıddik
Muhammed Enıln Darir, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 29;
Abdurrahman b. Salih el-Atram, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 102, 106;
Hasan el-Cevahirl, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 115. Kredi karh
sözleşmelerindeki filiz şartının bütün akdi bahl kılıp kılmadığı tarhşmalan
için bk. Hasan el-Cevahirl, "Bitakatü'l-i'timan", Mecelletü MMFİ, XV, 3, s. 117118. Hasan el-Cevahin faiz şartının kendisinin bahl olduğıınu ancak akdi
3
376
FIKHI AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ .
bu konudaki karan şöyledir: "Sözleşmesinde filiz şartı bulunan ve
bankada açılmış bir hesaba dayanmayan kredi karti çıkarmak ve bunu
· kullanmak caiz değildir. Karti talep eden kişinin son ödeme tarihini
geçirmemeye azimli olması hükmü değiştirmemektedir" 4 •
Bazı İslam hukukçulan ise söz konusu şarh mülğa sayıp akdin
sıbhatine hükmederlers.
Banka -Uluslararası Kredi Kartı Kuruluşu İlişkisi
Dünyada yaygın olarak kullarulan kredi kartlan şu beş firma tarafından yönetilmektedir: VISA, Master Card, American Express,
Dinners Club, JCB (Japan Credit Bureau). Kredi kartinın işyerlerine ve
kart hamillerine yönelik bütün faydaları aslında bu uluslararası kredi
karti kuruluşlan sağlamaktadır. Bankalar kendileri kredi karti çıkar­
mak yerine bu şirketlerin kartlarını çıkarırlar. Böylece kartin uluslararası geçerliliği olur. Banka ile uluslararası kart şirketi "lisans sözleş­
mesi" imzalar. Banka, uluslararası kredi karti kuruluşuna verdiği
lisans ve sonrasında yaphğı takas ve diğer hizmetler karşılığı komisyon ödemektedir. Bu kuruluşlar verdikleri lisans karşılığı 100.000
EURO ile 550.000 EURO arasında lisans bedeli alırlar. Ayrıca kredi
karh ve- pos cirosu üzerinden komisyon alır ve aylık veya üç aylık
fatura keserler.
Banka- Kart Hfunili İlişkisi
Kart Hamilinden Alınan Kart Ücreti
Banka, kredi kartirrdan yararlanmak isteyen müşterilerine bu imkaru sunduğu, kart bastirdığı, kartı müşterisine ulaştirdığı ve kartin
kullanımı sırasında doğabilecek sorunlara karşı önlem aldığı için kart
ücreti alır. Bu ücret müşteriye sağlanacak imkanlar için yapılan çalış­
manın ve kartin sunduğu hizmetlerden yararlanmanın bir karşılığı
kabul edilmektedir6• İmkaniarından istifade edilecek bir sisteme
üyelik aidati gibi de düşünülebilir.
bütünüyle batıl kılmaclığını söylemiştir. Bk. Hasan el-Cevilhirl, "Bitakatü'li'timiin", MMFİ, XV, 3, s. 122.
4 Mecelletü Mecma'i'l-Fıkhi'l-İsıamı, XII, 3, s. 676.
5 Abdussettar Ebu Gudde, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 489.
Nezih Kemal Hammad, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 509;
Abdussettar Ebu Gudde, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 482; Vehbe
Muhammed ez-Zuhayll, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 53; Hasan el-
KREDİ KARTLARI
ve İSLAM HUKUKU
377
Nakit Çekim
Faizli bankalar kredi veren kuruluşlardır. Kredi karhyla yapılan
nakit çekimler "döner kredi" niteliği taşır. "Kredi karlı uygulamasın­
da kart çıkaran kuruluş, kart hamili için ödeme gücüyle oranhlı bir
kredi limiti belirlemekte, kart hamili bu limite kadar kullandığı krediyi geri ödediği takdirde, kart hamiline yeniden aynı limite kadar kredi
tahsis ehnektedir. Kredi kartları bu özellikleri nedeniyle döner kredinin tipik bir uygulamasıdır''7.
Nakit çekim kart bankasının ATM'sinden olabilir. Bu durumda
banka kart hamiline doğrudan borç vermiş olur. Nakit çekim başka
banka ATM'sinden olabilir. Bu durumda kart hfunili borçlandığı
bankayı kart bankasına havaıe ediyor demektir. Kart bankası havaieyi
kabul eden ya da kefil sıfahyla alacaklı bankaya ödeme yapar. Her iki
halde-de kart bankası filiz geliri elde eder. Nakit çekimin kart hfuniline maliyeti ilk ay için% 7-8 civarında olur. Bunun% 3'ü komisyon,%
4'ü fiiizdir.
Nakit çekimden gelir elde ehnek faizli işlem olacağı ve müşterile­
re nakit verip aynıyla geri almayı ticari anlamda doğru bulmadıkla­
rından kahlım bankaları genellikle kredi kartlarıyla nakit çekim
yaphrmazlar. Bir kahlım bankası iki ayn kredi karlında kart hamilinin
bir önceki ekstre borcunun% 10 ile% 20'si kadar nakit avans vermektedir. Bu banka, verdiği meblağa her ne ad allında olursa olsun hiçbir
gelir eklememektedir. Bu da dinen karz-ı hasen olur. Bankanın bu
işlemden kaynaklanan doğrudan bir menfaati yoktur. Bu borç
vadesinde ödenmediğinde de bir faiz eklenmemektedir.
TartışmayaAçık
Bir Yorum
Kredi karlından nakit çekim yapıldığında banka faiz alamaz ancak komisyon alabilir. Çünkü banka kredi karlı hamiline söz konusu
borcu verebilmek için irnkaruar hazırlamış ve maliyete katlanmışhr.
Aynca bankaları ''borç veren" olarak görmek yerine ''borç bulan"
Cevahirl, ''Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, VIII, 2, s. 615; Abdurrahman b. Silih elAtram, ''Bita:L<atü'l-i'timan", MMFİ, xv, 3, s. 102.
7 Ferudun Kaya, Türkiye'de Kredi Kartı Uygulaması, s. 40 (Hasan İşgüzar, Banka
Kredi Kartı Sözleşmeleri, Ankara: Yetkin Yayırilan, 2003, s. 154'e atfen).
378
FIKHI AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ
olarak görmek de mümkündür. Borç vermek karşılığında komisyon
alınamasa da borç bulmak karşılığında komisyon alınabilir.
AAOIFI Fıkıh Kurulu şöyle bir standardı kabul etmiştir:
İslfurıi Standart II/4/5- "Banka Kartlarıyla Nakit Çekmek
(a) Kart hamilinin karlı ile hesabından nakit çekmesinde herhangi
bir sakınca yoktur. Nakit çekim işleminin hesaptakipara limiti kadar
olması ile İslfurıi finans kuruluşunun onayı bulunması durumunda bu
limitten daha fazla olması arasında bir fark yoktur. Ancak bu işlemle­
re kesinlikle faiz uygulanmamalıdır.
(b) İslfurıi finans kuruluşu nakit çekim karşılığında sunulan hizmete uygun olarak belirlenmiş maktu bir ücret alabilir. Ancak bu
ücret çekilen nakit para miktarıyla bağlanhlı olmamalıdır".
Kredi Kartıyla Alışveriş
Faizli banka kredi kartlan ile yapılan alışverişlerde banka ile kart
hfunili arasında meydana gelen ilişki İslam hukukçularınca iki şekilde
yorumlanmışhrs:
(1) Kefiliet ve borç
(2) Hcı._vrue ve borç
Kefaıet ve borç:
Banka, kart hfunilinin kefilidir. Kart kefilietin belgesidir. Kart hamili alışveriş yapar ve salıayı kefiline yönlendirir. Kefil, borcu öder;
bu durumda kart hamiline borç vermiş olur ve kart hamiline ortalama
yirmi günde rücu eder. Borç ödenmezse faiz alır.
Havaıe ve borç:
Kart harnili alışveriş yapar ve salıayı kart bankasına havrue eder.
Banka, kart hamiline borçlu olmasa da bu havrueyi kabul eder. Borcu
öder; bu durumda kart hamiline borç vermiş olur ve kart hamiline
ortalama yirmi günde rücu eder. Borç ödenmezse faiz alır.
Kredi Kartıyla Taksitli Alışveriş
POS bankası ile işyerleri, POS bankasına ait kartlarla alım salım­
larda taksit yapılabileceği konusunda anlaşabilirler. Üye işyeri m üşteAbdussettar Ebu Gudde, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 478-480; Nezlh
Kemaı Hammad, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XII, 3, s. 502, 504; Sıddik Muhammed Emin Darir, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 21; Vehbe Muhammed ez-Zuhayli, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ,
3, s. 55-57; Abdurrahman b.
8
xv,
Saıih el-Atram, "Bitakatü'l-i'timan", MMFİ, XV, 3, s. 77-78.
KREDi KARTLARİ ve İSLAM HUKUKU
379
risine taksiili sahş yapar veya parasırun tainamım peşin ya da taksitti
olarak her ay bankadan ayrı ayrı tahsil eder. Bu işlem iki şekilde
yorumlanabilir:
(1) Banka kart hamilinin kefilidir. Kart hamili üye işyerine borçlanmaktadır. POS bankası, kendi kartlarıyla yapılacak taksitti alışve­
rişlerde üye işyerine iskontolu bedel ödeyip (sulh yapıp), kart hamiline kefil olduğu miktarla rücu edebilir9 •
(2) Banka kart hamilinin kefilidir. Aynı zamanda üye işyerine de
POS hizmeti vermektedir. Yani üye işyerinden alacaklı konumundadır. Kart hamili taksiili alışveriş yapar .. Banka toplam taksite göre
komisyon kesintisini yapıp işyerine ödeme yapar 10• Üye işyeri toplam
bedeli istemiyorsa her ay ayrı ayn komisyon ödemesi yapar ya da
blokeli sistemle parasını alır.
Murabaha Kartla Alışveriş
Kahlım bankalarında kefalete dayalı kartlar yanında murabaha
akdine dayalı kartlar da vardır. Murabaha karlı şöyle izah edebiliriz:
Kart hamili, kahlım bankasırun vekilidir. Kredi karhyla aldığı bütün mallar kahlım bankası adına alınır. Kredi karlı POS cihazına girip
izin talebinde bulununca kahlım bankası kendi adına mal alırnma izin
verir. Alınan mallar kart sözleşmesindeki şartlar (vade farkı ve vade)
muvacehesinde kart hamiline sahlır. Bu sahşta kart hamili kendisini
asiileten bankayı vekiileten temsil eder n. Murabaha kart uygulamasını
kabul eden Hayreddin Karaman şu yorumu yapmıştır: "Kredi kartları
ile aldığınız malı, kurum adına (ona vekiileten) alıyorsunuz ve soma
da kurum size salıyor; yani diğer konularda olduğu gibi murabaha
yapıyor; yani peşin alıp vade farkı ile salıyor. Vade farkını da fiilen
Kefilin, alacaklıya ödediği miktan değil kefil olduğu miktarı mekfı1lü
anhden talep edebileceği konusundaki Hanefi görüşü için b k. Alauddin. esSemerkancli, Tuhfetü'l-fukaha, I-m, Beyrut: Datru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1984, m,
240; Alauddin el-Kasaru, Bediiiu's-saniii', IVIl, Beyrut: Daru'l-Kitabi'l-Arab!,
1982, VI, 15.
10 Hayreddin Karaman'ın yorumu şöyledir: "Kurumun (kahlım bankasının)
her saniyesi büyük bir bedele mal oluyor. Kart ile satış yapan firma, bankanın
yaphğı işlem, vekalet, kefalet ve hizmetlere karşı bir ücret ödüyor. Bu ücreti
de satış yaphğı kişiden gelecek paradan ödüyor, bu sebeple 100 değil, 90
alıyor, 10'unu bankaya bırakıyor".
11 Muhammed Ali el-Karl b. İd, "Bitakatü'l-i'timan ğayrü'l-muğattat", MMFİ,
XII, 3, s. 558.
9
FIKHİ AÇIDAN FİNANS
380
ve ALTIN
İŞLEMLERİ
ödeme yapılan zamana (vadeye) göre koyuyor. Kurumda vadelere
göre fark bellidir, bunu müşteri de biliyor (isterse bilir), buna göre
alıyor ve ödeme zamaru da vade farkıyla birlikte ödüyor" 12.
Murabaha Kartla Taksitti Alışveriş
POS bankası kendisine ait murabaha kart ile yapılacak alım satımlarda taksit yapılması konusunda üye işyeriyle anlaşabilir. Kart
hamili taksitti alışveriş yaplığında aslında üye işyerine banka borçlu
duruma geçmektedir. Banka kendisine ait borcu erken ödeme yaparak
iskonto ettirebilir13. Aynca toplam taksite göre toptan komisyon
düşerek salıcıya ödeme de yapabilir14• Kendisi de kart hamilinden
vade geldikçe tahsilatlan yapar.
Murabaha kartla başka banka PüS'larından taksiili alım sahm
yapıldığında da kart bankası kendisi adına alınan malların borçlusu
olduğundan erken ödeme iskontosu yaplırarak ödeme yapabilir. Kart
hamili anlaşmaya göre borcunu bankaya öder.
Kredi Kartıyla Altul Alışverişi
günümüzde para vasfını koruyup korumadığı tarlışmalı­
dır. Tamamen meta olmuştur diyenler olduğu gibi bütünüyle paradır
diyenler de vardır. İşlenmiş 1 zinet alhnları meta sayıp kiliçe ve basılı
alhnlan para sayanlar da bulunmaktadır 15 •
Kredi karlı bir yönüyle de vadeli alım sahm aracı olduğırndan alhnın para olup olmaması hükme tesir etmektedir.
Fffizli banka kredi karlıyla alhn satıldığında salıcı allını hakiki
olarak teslim ederken, allının bedelini hükrrıl olarak alma imkanma
sahip bulunuyor. Kart hamili kuyumcuyu, parayı tahsil etmesi için
kefili konumundaki bankaya yönlendirmektedir. POS bankası işyeri­
ne ödeme yapar ve bir gün sonra kart bankasından tahsilat yapar.
Kart sisteminde peşin ödeme sayılan bu sürede kuyumcu tahsilat
yapma imkanma sahip olduğırndan kredi karlıyla alışveriş yapılabilir.
Allının
12
13
http://www.hayrettinkaraman.net/sc/00111.htm (22.02.2012)
Erken ödeme iskontosunun faiz olmadığı görüşüne dayanarak bu ifade
kullanılınıştır.
14
Hayreddin
Karaınan'ın
10 nolu dipnottaki yorumuna dayanarak bu ifade
edilmiştir.
Ayrıntılı bilgi için bk. İshak Emin Aktepe, İsliim Hukuku Çerçevesinde Finansman ve Bankacılık, İstanbul: Erkaın, 2010, s. 85-86.
15
KREDİ KARTLARI ve İSLAM HUKUKU
381
Konu hakında Hayreddin Kararnan'in yorumu şöyledir: "Kredi
karhile alhn sahrm caizdir. Sahcı parasını en kısa zamanda bankadan
almalı ve gerekiyorsa bankaya hizmet bedeli olarak komisyon ödemelidir. Bu komisyon paranın yüzdesine göre de belirlenebilir. Komisyonu müşteriden çıkarmak anlaşmaya, karşılıklı rızaya veya piyasadaki teamille bağlı olarak caiz olabilir. Kuyumcu bedelini taksit taksit
tahsil ehnek üzere vadeli alhn (lira ve külçe) satarnaz16. Alhnı satar ve
bedelini en kısa zamanda (tearnüle göre peşin sayılan, faizli kredi
işlemi görmeyen süre içinde) bankadan çeker 17• Müşteri sahn aldığı
alhnın bedelini, faiz tahakkuk ehneden bankaya öderse mesele yoktur, taksite bağlar ve vade farkı (burada faiz) vererek öderse faiz
ödemiş olur ve bu caiz değildir, ama müşteri ile banka arasındaki
taksitlendirme kuyumcuyu ilgilendirmez; yani onun sahmını harama
çevirmez" 1B.
Kredi Kartıyla Taksiili Alhn Alışverişi
Alhn para sayılıyorsa kredi karhyla taksiili alım sahnu meşru
olınaz. Çünkü kart hamili taksitle alhn almakla kefili olan bankanın
da taksitle ödeme yapmasını istemiş olınaktadır. Paranın vadeli sahrnı
ise fffizli işlem sayılır.
işlenmiş alhn ya da alhnın tamarnı para sayılrnıyorsa kredi karhyla taksiili alım sahm yapılabilir.
Murabaha Kartla Alhn Alışverişi
işlenmiş allınlar ile kiliçe ve basılı allınlar arasında fark gözeten
görüşle arnel ediliyorsa, işlenmiş allınlar murabaha kart ile emtia alım
sahrm hükümlerine tabi olur.
Para sayılan allınlar alıruyarsa şu hükümler geçerlidir:
Murabaha kart ile alhn alındığında allınlar öncelikle banka adına
alındığı için borçlu kart bankası olınaktadır. Kart bankası da sistemin
Hayreddin Karaman'ın işlenmiş albm meta sayan görüşü çerçevesinde
meseleye bakılırsa burada para sayılan altınlarla (külçe ve basılı) ilgili hüküm
16
verilmiş olmaktadır.
Hayreddin Karaman bir başka vesileyle de şöyle demiştir: "Kredi kartı
denilen ve faiz işletilmeyen ödeme sür.esi içinde yapılan
ödemeler "peşin alun-sahm" olarak kabul edilmelidir".
18 http://www .hayrettinkaraman.net/yazi/hayat2/0178.hhn (22.02.2012)
17
uygulamasında peşin
382
FIKHİ AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ
gerektirdiği
en kısa sürede POS bankasına ödemeyi yapmaktadır.
Dolayısıyla banka açısından murabaha kartla altın alımı meşrudur.
Katılım bankasının altın alımında müşterisine kefil olması da
mümkündür. Yani bu tür varlıklar alındığında banka kefil sıfahyla
ödeme yapar. Bu durumda kart hamiline borç vermiş olur.
Alınan alhnların bedeli son ödeme tarihinde peşin olarak tahsil
edilir. Kart sisteminde son ödeme tarihine kadar yapılan ödemeler
peşin sayılmaktadır. Son ödeme tarihine kadar da olsa altında vade
olmaz diyenlere göre murabaha kartla para sayılan alhnları almak
dliz olmaz.
Kahlım bankası kefil sıfahyla ödeme yapmış ise kart hamiline
borç verı:riiş olmaktadır. Bu durumda verdiği borcu üzerine fazlalık
eklemeksizin son ödeme tarihinde ya da sonrasında tahsil edebilir.
Murab!ilia Kartla Taksiili Alhn Alışverişi
Para sayılan alhnlar murabaha kartla taksitli alınıp satılamazlar.
Para sayılmayan alhnlar murabaha kartla taksitle alınıp satılabilirler.
Katılım bankalarının şöyle bir işlem yapmalan da mümkündür:
Banka-kart hamiline altın alma vekrueti verebilir. Banka POS bankasına ödemeyi mümkün olan (kredi karh örfünde peşin sayılan) en
kısa sürede yapar. Alınan alhnlar bankanındır. Banka bu alhnlan kart
hamiline borç kaydeder. Kart hamili ödeme yaphkça altın borcunu
siler.
Kredi Karoyla Hizmet Alımı
Pas bankası kendi kredi kartlarıyla alınacak hizmetler için vade
yapılması konusunda üye işyeriyle anlaşabilir. Bu durumda kart
hamili hizmeti taksitle almış olur. Banka, üye işyerine aralarındaki
anlaşmaya göre peşin ya da vadeli olarak ödemeleri yapar. Kart
hamili de vadesinde borcunu bankaya öder.
Faizli banka kredi karhyla başka banka paslan üzerinden hizmet
alımı yapıldığında banka kefil sıfahyla ödeme yapar ve kart hamilinden borcu tahsil eder. Son ödeme tarihinde ödeme olmazsa faiz alır.
Murabaha Kartla Hizmet Alımı
Pas bankası kendi murabaha karoyla alınan hizmetler için taksit
yapılması konusunda üye işyeriyle anlaşabilir. Yani üye işyeri
KREDi KARTLAR! ve İSLAM HUKUKU
383
murabaha kart ile sahş yaplığında söz konusu hizmeti bankaya satmakta ve ona vekrueten murabaha karta taksit yaparak müşteriye
satmaktadır. Bu durumda murabaha karta taksit yapılarak kart hamiline hizmet sahlmış olur. Banka aralarındaki anlaşmaya göre üye
işyerine ödeme yapar. Kart hamili ise vade doldukça bankaya ödemelerini yapar.
Hayreddin Karaman'ın konuya ilişkin değerlendirmesi şöyledir:
"Bir şahıs ile hizmet veren arasında hizmet akdi veya fiilen alışveriş
yapılırsa -bankanın hizmet verenle daha önce yaphğı, ''benim namı­
ma, benim kontenjanım olarak şu hizmetleri sahn" şeklinde bir sözleşme/akit de yoksa banka, bu hizmetlerin bedelini öderse veya ödemeye aracılık ederse bundan kar alamaz, hizmet ücreti alabilir. Bu
duruma göre banka kartlarında alım sahma konu olacak şeylerle
hizmeti ayırmak, ikincisinden hizmet ücreti (komisyon) almak gerekir". B-u görüşe göre m urababa kart ile başka banka posları kullanıla­
rak yapılacak hizmet alımlarında kahlım bankası yalnızca hizmet
ücreti alma hakkına sahiptir.
Bazı kahlım bankalarında ise müşterinin bankaya vekrueten hizmet akdi yapabileceği.ve söz konusu hizmeti bankadan sahn alabileceği kabul edilmektedir. Buna göre kahlım bankası müşterisine kendisi narnma her türlü hizmet sözleşmesi yapma vekrueti vermiş olmaktadır. Müşteri ödemeyi kredi karhyla yapar ise hizmetleri banka adına
almış ve bankadan sahn almış olınaktadır.
Pos Bankası -Üye İşyeri ilişkisi
Pos bankası üye işyerine pek çok avantajlar sağlamakta ve hizmet
etmektedir.
Pos bankası kendi kredi karhyla yapılan alım sahmların bedelini
ödemeyi kabul etmektedir. Burada ilişki kefruet ya da havaıe olur.
Pos bankası kendi murabaha karhyla yapılan alım sahmlarda
kendisi adına alınan malların bedelini üye işyerine ödemektedir.
Burada ilişki borçlu alacaklı ilişkisidir.
Pos bankası başka banka kredi kartlarıyla yapılan alım sahmların
bedelini tahsil etmeye vekildir. Burada ilişki vekruettir.
Pos Komisyonu
POS bankası kredi karh sistemine dahil ettiği üye işyerlerine birçok avantajlar sağlamaktadır. Üye işyerinin müşterilerini arhrmakta,
384
FIKHİ AÇlDAN FİNANS
ve ALTIN
İŞLEMLERİ.
tahsilatlanru garantiye almakta, sorunlu borçlularla uğraşhrmamakta,
sahşların hızlı yürümesini sağlamakta, nakit tahsilalın SQrunlanru yok
,etmekte ve hesaplanın düzgün tutmaktadır.
Bu avantajlar karşılığında üye işyerinden komisyon alma hakkı
vardır.
Blokeli Sistem
Günümüzde insanlar ve şirketler sahip oldukları paraları nakit
olarak taşımak yerine bankada tutmayı yeğlemektedirler. Böylece
nakit taşımanın getirdiği sıkıntılara girmemiş olıırlar. Ayrıca bankalun sunduğu internet bankacılığı ve benzeri hizmetlerle kolayca para
transferleri gerçekleştirebilirler.
Üye işyeri, belirli bir süre parayı almayıp pas komisyonu ödememek isteyebilir. Yani hem günümüz şartları gereği bankada para
tutup hem de komisyon ödemek istemeyebilir. Ancak paranın faizli
bankada tutularak komisyonsuz çalışılması, faizli bankanın faizeilik
yapması için parayı onda bekletmek anlamına geleceği için caiz olmaz.
Pas bankasının üye işyerinin parasına bloke koyup paskomisyonu almamasını "merıfaat eelbeden karz" sayan İslam hukukçuları da
vardır. Onlara göre üye işyeri bankaya verdiği borç karşılığı pas
hizmetini bedava almaktadır.
Kanaatimizce böyle düşünmek yerine ilk görüşte olduğu gibi üye
işyerinin zaten almayacağı parayı hem bankada tutmasının hem de
komisyon ödemesinin ticari anlamda kabul edilmeyeceğini söylemek
daha doğrudıır.
Muamelatta kolaylaşhrıcı yorum esas olınalıdır.
Hediyeler
Bankalar kart hamillerini kendileriyle üyelik sözleşmesi yapan
kııruluşlara yönlendirmek, üye işyerleri de müşteri sayısını arhrıp
işlem hacmini arhrmak adına kredi karhyla alım sahm yapanlara
hediyeler vermektedirler. Kredi karhyla mal almak ve satmak meŞru
olduğundan müşterilere bunun için hediyeler vermek de meşru olıır.
Bu hediyelerin önemli bir bölümü üye işyerlerince karşılanır. Onların hediyelerini almak zaten meşrudıır.
KREDi KARTLARI ve İSLAM HUKUKU
385
Fiüzli bankaların ise bütün kazançlarİ filiz olmadığından ve alı­
nan hediye de meşru bir işleme dayandığından bankanın verdiği
hediye de meşru olur.
Banka - BKM İlişkisi
BKM'nin kuruluş arnacı şöyle ifade edilmiştir: BKM kartlı ödeme
sistemi içerisinde bankalararası otorizasyon ve takası gerçekleştirmek,
ortak sorunlara çözüm bulmak, ülkernizdeki banka ve kredi kartları
kural ve standartlarını geliştirrnek arnacı ile kurulılluştur.
Bu açıdan kart bankası ve pas bankası ile BKM arasındaki ilişki
hizmet alırnıdır. Yani kiradır.
BKM verdiği hizmetler karşılığında komisyon alır. Bankalara aylık fatura gönderir.
Kart Bankası - Pos Bankası İlişkisi
Fiüzli bankaya ait kredi karhyla üye işyerlerinden yapılan alım
sahrnlarda kart harnilinin kefili olan kart bankası, üye işyerinin vekili
konurnundaki pas bankasına ödeme yapmakla mükelleftir.
Murabaha kartlarda ise kahlım bankası kendi adına alınan malların bedelini üye işyerinin vekiline ödemektedir.
Bu ödeme yapılırken pas bankasının üye işyerinden aldığı komisyonun büyük bölümü kart bankasına ödenir. Çünkü üye işyerinde
kullanılan kart, kart bankası tarafından çıkarılmış ve verilen hizmete
katkı sunulmuştur. Kefil sıfah taşıyan bankanın ya da borçlu kahlım
bankasının ödeme yaparken iskontolu ödeme yaphkları da düşünüle­
bilir.
Komisyon, pas bankasının takasiaşmaya çıkhğı güne göre değiş­
mektedir. Üç gün içinde takasiaşmaya çıkarsa daha az komisyon
öderken, üç günden sonra çıkarsa daha fazla komisyon ödemektedir.
Amaç takaslaşma işlemini hızlandırrnaktır.
Kredi Karh Platformlan
Kredi karh sisteminde bazı bankalar ve markalar ön plana çık­
mışlardır. Bu bankalar diğer bankalarla anlaşmalar yaparak bir platform oluşturmaktadırlar. Böylece platform üyesi bankalar sisternin
ana hakimi bankanın kart markasııu kullanmakta; söz konusu banka
ile daha az maliyetle takasıaşmalar gerçekleştirip ortaya_ çıkan imkarn
FIKHİ AÇIDAN FİNANS ve ALTIN İŞLEMLERİ
386
müşterilerine yansıtmaktadırlar.
Burada platformun lider
takasıaşmalarda BKM yerine geçiyor sayılmaktadır.
bankası
Sonuç
Kredi karb sistemi, bankaların teknolojiden istifadeyle kart hamillerine ve üye işyerlerine kolay alım sabm yapma imkarn sağladık­
lan bir enstrümandır.
Kredi karb sisteminin kart harniline, üye işyerine, bankalara ve
devlete faydalan vardır. Bu sistemden faydalananlar kendilerine bu
faydayı sağlayanlara ücret ödemek durumundadırlar.
Kredi karh sistemi kullanılarak yapılan alım sabmlarda birden
çok kuruluş devreye girip hizmetler sunmaktadır. Yani kredi karbyla
yapılan en küçük bir alım sabmda bile pek çok kuruluşun sorumluluk
ve hizmeti söz konusu olmaktadır.
Kredi karh sisteminde faiz olup olmaması bankaların müşterile­
riyle yapacakları akde bağlıdır. Yani faizli akit de faizsiz akit de
yapılabilir.
Kart bankası kart harniline kefil olabileceği gibi kendi adına mal
bir müvekkil de olabilir. Kart hamili kredi karb kullanarak banka aracılığıyla mal sabn alabilir.
alımı yaptıran
Prof. Dr. Saffet KÖSE
Oturum Başkanı
Başanlı sunumundan dolayı hocamıza teşekkür ediyoruz.
Kredi kartları konusu gerçekten çok önemli. Malumunuz hepimizi ilgilendiren bir konu. Hocamız ayrıntılı bir şekilde .bu
konuyu ele aldı ama çok özet olarak sundu. Selçuk Üniversitesi
İnsan ve Beşeri Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Raif
Parlakkaya, buyursunlar.