pediatrik kedi ve köpeklerde anestezi protokolü

advertisement
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
PEDİATRİK KEDİ VE KÖPEKLERDE ANESTEZİ PROTOKOLÜ
SERKAN BADAK
CERRAHİ ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Prof. Dr. BAHATTİN KOÇ
2007-ANKARA
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
PEDİATRİK KEDİ VE KÖPEKLERDE ANESTEZİ PROTOKOLÜ
SERKAN BADAK
Veteriner Hekim
CERRAHİ ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Prof. Dr. BAHATTİN KOÇ
2007-ANKARA
İÇİNDEKİLER
Kabul ve Onay..............................................................................................................ii
İçindekiler....................................................................................................................iii
Önsöz............................................................................................................................v
Simgeler ve Kısaltmalar...............................................................................................vi
Tablolar.......................................................................................................................vii
Resimler.....................................................................................................................viii
1. GİRİŞ
1.1.Pediatri....................................................................................................................1
1.1.1.Kardiyovasküler Sistem.......................................................................................3
1.1.1.1.Klinik Belirtiler.................................................................................................5
1.1.2.Solunum Sistemi..................................................................................................5
1.1.2.1.Klinik Belirtiler.................................................................................................6
1.1.3.Termoregülasyon.................................................................................................7
1.1.4.Hematopoetik Sistem...........................................................................................7
1.1.4.1.Klinik Belirtiler.................................................................................................9
1.1.5.Üriner Sistem.......................................................................................................9
1.1.5.1.Klinik Belirtiler...............................................................................................10
1.1.6.Hepatobilier Sistem............................................................................................11
1.1.6.1.Klinik Belirtiler...............................................................................................12
1.1.7.Gastrointestinal Sistem......................................................................................12
1.1.7.1.Klinik Belirtiler...............................................................................................13
1.1.8.İmmun Sistem....................................................................................................13
1.1.8.1.Klinik Belirtiler...............................................................................................13
1.1.9.Metabolizma......................................................................................................14
1.1.9.1.Klinik Belirtiler...............................................................................................15
1.1.10.Oküler Sistem..................................................................................................15
1.1.10.1.Klinik Belirtiler.............................................................................................16
1.2.Anestezi................................................................................................................16
1.2.1.Anestezik Ajanlarda Aranacak Özellikler.........................................................16
1.2.2.Premedikasyon...................................................................................................17
1.2.2.1.Diazepam........................................................................................................18
1.2.2.2.Atropin sülfat..................................................................................................18
1.2.2.3.Xylazin............................................................................................................19
1.2.2.4.Midazolam......................................................................................................20
1.2.3.Genel Anestezi...................................................................................................21
1.2.3.1.Propofol..........................................................................................................21
1.2.3.2.Ketamin Hidroklorür.......................................................................................22
1.2.3.3.İzofloran..........................................................................................................24
1.3.Pediatrik Hayvanlarda Uygulanabilecek Anestezi Seçenekleri............................24
2. GEREÇ VE YÖNTEM.........................................................................................26
iii
2.1.Gereç.....................................................................................................................26
2.2.Yöntem.................................................................................................................30
2.2.1.Anestezi Protokolü............................................................................................ 30
2.2.2.Monitörizasyon..................................................................................................30
2.2.3.Solunum, Kalp Atım ve Rektal Isılarının Alınması...........................................31
2.2.4.İstatistiksel Analiz..............................................................................................31
3. BULGULAR.........................................................................................................32
3.1.Solunum Sayısı.....................................................................................................32
3.2.Kalp Atım Sayısı..................................................................................................33
3.3.Vücut Isısı.............................................................................................................34
4. TARTIŞMA...........................................................................................................36
5. SONUÇ VE ÖNERİLER.....................................................................................39
ÖZET.........................................................................................................................40
SUMMARY...............................................................................................................41
KAYNAKLAR..........................................................................................................42
ÖZGEÇMİŞ..............................................................................................................45
iv
ÖNSÖZ
Dünyada veteriner hekimlik gelişen teknolojiyle hızlı bir ilerleme kaydederken,
Türkiye’de bu ilerlemeler ekonomik nedenlere bağlı olarak teknolojinin elverdiği
ölçüde izlenip pratiğe aktarılmaktadır.
Pediatrik terimi kedi ve köpeklerde doğumdan sonraki ilk 12 haftayı kapsar. Kedi ve
köpek yavruları doğdukları sırada gelişmelerini tamamlamamışlardır. Pediatrik
hayvanlar diğer evcil memeli hayvanlarla karşılaştırıldıklarında uzun bir neonatal
döneme sahiptirler. Kedi ve köpek yavruları fizyolojik olarak basit işlemlerde bile
kolayca strese girerler. Bu yüzden uygulamalar daha dikkat edilerek yapılmalıdır.
Operasyona girecek olan hayvanların anesteziye alınması, hayvanın yaşına bağlı
olarak anestezi sırasında oluşabilecek komplikasyonları en aza indirmek amacıyla ve
bu anestezinin de operatörün istediği süre ve düzeyde olması için, değişik anestezik
maddeler ve anestezi teknikleri kullanılmaktadır.
Veteriner hekimlerin yavru hayvanlarda anestezi yapma ihtiyacı gün geçtikçe
artmaktadır. Kedi ve köpek yavrularının anestezisi kolaydır ve başarı ile
uygulanabilir, ancak özel bir dikkat gerektirir. Zorluğun nedeni çeşitli organ ve
sistemlerinin gelişimini tamamlamamış olması ve çok küçük boyutlu
olmalarındandır. Gelişimdeki büyük değişiklikler 6.-12. haftalar arasında olur.
Veteriner Fakültesi Cerrahi Ana Bilim Dalında pediatrik hayvanlarda rutin olarak
uygulanan anestezi protokollerinin öneminin gerekliliğini meslektaşlarımıza
aktarmak, benimsetmek ve pratiğe aktarmak bu çalışmanın amacını oluşturmuştur.
Çalışmalarım sırasında desteklerini esirgemeyen Anesteziyoloji ve Reanimasyon
Bilim Başkanı ve danışmanım Prof. Dr. Bahattin KOÇ’ a, Cerrahi Anabilim Dalı
Başkanı Prof. Dr. Zeki ALKAN’ a, istatistik çalışmalarını yapıp değerlendiren Doç.
Dr. Mehmet ORMAN ve araş.gör. Aytaç AKÇAY’ a, çalışmanın anestezi
uygulamalarında sürekli destek olan Dr. Oytun Okan ŞENEL’ e, bilgi ve
destekleriyle devamlı yanımda olan Cerrahi Anabilim Dalı öğretim üyelerine ve
çalışma arkadaşlarıma, ayrıca yazım aşamasında bilgisayar desteği veren arkadaşım
Ömer AKTAŞ’ a teşekkürü bir borç bilirim.
v
SİMGELER VE KISALTMALAR
AV
Atrioventriküler
ALP
Alkalin Fosfataz
D.İ
Damar İçi
EKG
Elektrokardiyografi
GGT
Gama-Glutamil Transferaz
HCl
Hidroklorür
IgA
İmmunglobulin A
IgG
İmmunglobulin G
IgM
İmmunglobulin M
i.m
İntramuskuler
i.v
İntravenöz
NSAID
Nonsteroidal Antienflamatuar Drug
vi
TABLOLAR
Tablo 1
Pediatrik Hayvanların Fizyolojik Özellikleri
Tablo 2
Kedi ve Köpeklerde Yaşlara Göre Hematolojik ve Fizyolojik Değerler
Tablo 2.1
Anestezi öncesinde ve anestezi sırasında ölçülen kalp atım sayısı,
solunum sayısı ve vücut ısısı parametrelerine uygulanan eşleşmiş gruplarda Student
T-Testi
Tablo 3.1
Solunum sayıları
Tablo 3.2
Kalp atım sayıları
Tablo 3.3
Vücut ısıları
vii
RESİMLER
Resim 2.1 İnhalasyon anestezi cihazı
Resim 2.2 Çeşitli boyutlardaki endotrakeal tüpler
Resim 2.3. Pediatrik bir hayvanda kalp atımı ve EKG trasesinin monitörizasyonu
Resim 2.4 İzofloran vaporizatörünün görünümü
Resim 2.5 Diazepam, atropin, propofol ve xylazinin ticari şekli
Resim 2.6 Ketamin HCL ve izofloranın ticari şekli
Resim 2.7 EKG elektrotlarının yerleştirilmesi ve 2 mm çapındaki endotrakeal tüp
viii
1. GİRİŞ
1.1 Pediatri
Neonat gerçekten nedir? Bu terim Latince doğmak kelimesi olan natus’ tan türemiştir
ve yeni doğmuş bir canlının ilk dört haftasını belirtir. Bu terimin veteriner
hekimlikteki anlamı çok uygundur, çünkü sütten kesilme doğumdan yaklaşık bir ay
sonra olur ve kedi ve köpek hastalar için neonatal dönem de doğumla sütten kesilme
arasındaki zamanı kapsar (Grundy, 2006).
Pediatrik terimi kedi ve köpeklerde doğumdan sonraki ilk 12 haftayı kapsar.
İnsanlarda yeni doğmuş bebek anlamına gelen neonat terimi kedi ve köpeklerde ilk 2
haftayı, infant terimi de 2-6. haftalar arasındaki süreyi kapsar. 6 aylıktan küçük
hayvanlardan bahsederken de immatür terimi kullanılır (Koç ve Sarıtaş, 2004).
Hasta bir neonat ile karşılaştığımızda hemen gözümüz korkar. Böyle hastalar
genellikle hastalığın son dönemlerine kadar hastaneye getirilmez ve bir kilodan da az
ağırlıkları olur. Kedi ve köpek neonatal bakımının gizemini çözecek yanıt, böyle
hastaları küçük birer yetişkin gibi görmekten vazgeçip onun yerine, onların fizyolojik
durumunun kontrolüne anlayışla yaklaşıp neonatal dönemdeki geçişleri göz önünde
bulundurmaktır (Grundy, 2006).
Fizyolojik olarak pediatrik kedi ve köpek yavruları basit işlemlerde bile
kolayca strese girerler. Yüksek sesle bağırırlar, ancak ısırıp tırmalamazlar. Bu
nedenle ağrılı işlemler en aza indirgenmeli, uygulamalar daha özenli ve nazikçe
yapılmalıdır. İnsanlardan kaynaklanan kötü deneyimler hayvanı yaşamı boyunca
etkileyeceğinden, korku duygusunun geliştiği ilk 7-8 hafta süresince bu tip
işlemlerden kaçınılmalıdır (Koç ve Sarıtaş, 2004).
1
Aşılama ve antiparaziter sağaltım, yapılacak operasyondan en az 72 saat önce
yapılmalıdır (Koç ve Sarıtaş, 2004).
Kedi ve köpek yavruları doğdukları sırada gelişmelerini tamamlamamışlardır.
Bunlar diğer evcil memelilerle karşılaştırıldıklarında uzun bir neonatal devreye
sahiptirler. Refleksler ve tepkiler ilk 4 hafta içinde yavaş yavaş gelişir. Pediatrik
hayvanlardaki fizyolojik farklılıklar ve etkileri tablo 1’ de gösterilmiştir (Koç ve
Sarıtaş, 2004).
Veteriner hekimlerin yavru hayvanlarda anestezi gereksinimi gün geçtikçe
artmaktadır. Kedi ve köpek yavrularının 12 haftalıktan daha küçükleri pediatrik
olarak kabul edilir (Topal, 2005).
Neonatal hayvanlar 6 ile 8 hafta içinde yavaş yavaş gelişerek normal yetişkin
bir hayvanın fizyolojik özelliklerine sahip olmaya başlarlar. Pediatrik hayvanlar
yaşam süreçlerinde 12 haftalık olduklarında ise sirkülasyon, ventilasyon,
termoregülasyon, hepatik ve renal fonksiyonları oldukça gelişmiş hale gelir (Topal,
2005).
Tablo 1: Pediatrik Hayvanların Fizyolojik Özellikleri (Koç ve Sarıtaş,2004;
Thurmon ve ark, 1996).
1. Düşük myokardial kontraktilite.
2. Kalbin innervasyonu tam gelişmemiştir, kontraksiyonların
kuvvetlenmesi az olur, daha çok hıza bağlıdır.
3. İmmatür sempatik sinir sistemi.
4. Zayıf vazomotor kontrol.
5. Geçirgenliği yüksek kan-beyin bariyeri.
6. Sınırlı termoregülasyon.
7. Subkutan yağ doku ve kas dokusu zayıftır.
8. 4-8 haftalık olana kadar tam gelişmemiş renal fonksiyon.
2
9. 6-12 haftalık olana kadar tam gelişmemiş hepatik mikrozomal enzim
sistemi.
10. Total vücut sıvıları toplam ağırlığın %75’i kadardır.
11. Ekstraselüler sıvı vücut ağırlığının %43’ ü kadardır.
12. Solunum sisteminde alveol ve sülfaktan azdır.
13. Kostalar yumuşak olduğundan göğüs kafesinin genişlemesi fazladır.
14. Alveolar ventilasyon yüksektir.
15. Kan glikoz ve kalsiyum düzeyleri düşüktür.
16. Titreme yetenekleri yoktur.
17. Vücut yağ oranı düşük ve %2-3’tür.
18. Yeni doğanlardaki hemoglobinin %70-80’i fetal hemoglobindir.
Yukarıdaki fizyolojik özelliklere bağlı olarak pediatrik kedi ve köpekler ilaç
metabolizasyonunu yavaşlatabilir, Na+ atılımı yüksektir ve sıvı tutulumu olamaz.
Bradikardi şekillenirse hipotansiyon riski yüksektir, hipotermi gelişme olasılığı artar,
kan glikoz düzeyinin ölçülmesi önerilir, inhalasyon anestezisinde indüksiyon hızlı
şekillenir, yeni doğmuş olanlarda hipoksi sonucu solunum depresyonu gelişebilir,
ekstraselüler sıvılarda yoğunlaşan atropin gibi ilaçların etkisi az olur, anestezik etki
daha hızlı ve derin oluşur (Grundy, 2006).
1.1.1 Kardiyovasküler Sistem
Neonatal dönem boyunca immatür haldeki kardiyovasküler sistemleri, strese
karşı koyabilme yeteneklerini sınırlar. Neonatal hayvanların kalbi düşük kontraktilite
kapasitesine sahiptir. Bunun nedeni kalbin doku kitlesinin az olmasıdır. Bu nedenle
ventriküler performansları düşüktür. Vurum volümünde artış sınırlı olarak meydana
gelebilir. Bu hayvanlardaki kardiyak output kalp frekansına bağlıdır. Kalp
frekansında düşme kardiyak outputta da azalmaya neden olur. Yetişkinlerde kardiyak
outputta artış %300’e çıkabilirken, neonatal hayvanlarda bu artış ancak %30 kadar
olabilir (Topal, 2005).
3
Neonatın kardiyovasküler sistemi neonatal dönemde fetomaternal dolaşım
kaybolduğundan büyük bir değişime uğrar ve neonatal kalp homeostasis dolaşımı
rolünü alır. Neonatın düşük bir basıncı, hacmi ve düşük bir periferik dolaşım sistemi
dayanıklılığı vardır. Yani periferik perfüzyonu devam ettirmek için neonatın daha
yüksek bir kalp ritmi, kardiyak randımanı, plazma hacmi ve bir yetişkinle
karşılaştırıldığında daha büyük merkezi toplardamar basıncı olması gerekir, böylece
neonatal dolaşım düşük dayanıklı yüksek akıcı dolaşım olarak görülebilir. Neonatal
dönem boyunca neonatal bir köpekte sistolik kan basıncının doğumda 61 ± 5mm Hg’
dan 139 ± 4 mm’ ye yükseldiği görülmüştür. Bu basınç değişikliği kalp atımında
dakikada 204 ± 3’ten 123 ± 6’ya bir düşüşle beraber olmaktadır (Grundy, 2006).
Fötal dönemde ve doğumdan sonraki ilk süreçte kalp hiperplazi ile büyürken,
bu periyottan sonra ve yaşamın geri kalan sürelerinde myokardial hücre hipertrofisi
ile kütlesi artar. Neonatların kalp kası daha az kontraktildir. Miyositler geliştikçe
kontraktilitesi artar. Neonatal hayvanların kalbi ancak doğumdan birkaç hafta sonra
hacim artışlarına duyarlı hale gelir. Bu nedenle, bradikardi (<150 atım/dk) genç
hayvanlarda ciddi bir sorundur ve hemen düzeltilmelidir (Koç ve Sarıtaş, 2004).
Neonatal
kalp
atımını
kontrol
etmek
için
kalbin
parasempatik
innervasyonunun aksine, sempatik innervasyon tamamlanmamıştır. 14 günlük
olmadan önce, kalpte küçük bir atış aynı zamanda vagal tonda eksiklik olmuştur.
Yavrularda vagal stimülasyonun 11 günlük olmadan önce kalp atışında her hangi bir
atışı olmadığı bulunmuştur (Grundy, 2006). Bu bulgular neonatal dönemde kalbin
otonomik gelişiminde bir eksiklik olduğunu ve atropinin bu dönemde hayat
döndürmede etkili göstermektedir (Grundy, 2006).
Kalp atımındaki değişimle karşılaştırıldığında otonomik stimülasyon,
vazomotor ton fonksiyoneldir ve 4 günlükken ortaya çıkar. 4 günlük olmadan önce,
anoksia yüksek bradikardi ile sonuçlanır ve yüksek tansiyon görülür. Bu fizyolojik
tepki yetişkinlerinkine göre zıttır ve avantajlıdır. Dolaşım bozukluğu neonatın alçak
4
sistolik basıncında oluşmaz, yavrular sistolik kan basıncı 8mm Hg’ dan yüksek
tutmak şartıyla kurtarılabilir (Grundy, 2006).
1.1.1.1 Klinik Belirtiler
Neonatal kardiyovasküler fizyolojinin en önemli hususlarından biri, bradikardinin
vagal olarak normal olmaması ve hipoksinin göstergesi olmasıdır. Neonat dolaşım
bozukluğuna yetişkinlerden daha fazla dayanabiliyor gözükse de atropin gibi
parasempatolitik ajanlarla oksijen sağlamak çok daha uygundur (Grundy, 2006).
Ekleyecek olursak tamamlanmamış olan otonomik sinir sistemi yüzünden
neonat, fizyolojik streslere tepki göstermede daha az başarılıdır. Kardiyovasküler
sistemin minimal olması için çevresini korumak amacıyla pediatrik hayvanlara özen
gösterilmelidir (Grundy, 2006).
1.1.2 Solunum Sistemi
Neonatın genital ya da karın bölgesinin stimülasyonu doğumdan 3 gün sonra refleks
solunuma neden olur ve derhal postpartum döneminde solunumu hareketlendirmek
amacıyla kullanılabilir. Bir günlük neonatta normal solunum oranı dakikada 10 ile 18
arasında değişirken bir haftalık neonatta dakika da 16 ile 32 arasında değişiklik
gösterir. Yeni doğanlarda solunumu kontrol eden mekanizma doğumdan önce iyi
gelişir ama postnatal döneminde olgunlaşmaya ihtiyaç duyar (Grundy, 2006).
Neonatal ve pediatrik hayvanların oksijen tüketim oranı yetişkinlerden 2-3 kat
fazladır ve gereksinimi karşılamak için dakikadaki solunum sayıları yetişkinlerden
2-3 kat daha artar. Yüksek alveolar ventilasyon ve akciğerlerdeki gaz geçişi fazla
olacağı için genç hayvanlarda inhalasyon anestezisinde indüksiyon ve uyanma
hızlıdır. Genç hayvanlarda burun delikleri ve trakea küçük olduğu ve bunların
5
kıkırdakları daha esnek olduğu için entübasyon daha zordur ve hava yolu tıkanma
riski de daha fazladır (Koç ve Sarıtaş, 2004).
Pediatrik hayvanlarda solunum direncinin en büyük nedeni, endotrakeal tüpün
çapının bağlı olduğu konnektörden daha dar olmasıdır. Standart endotrakeal tüplerin
en küçüğünün iç çapı 2 mm’ dir. Ancak bu çaptaki tüp çok küçük hayvanlarda
kullanılamaz. Hava yolu dar olan hayvanlarda İV kateterle (16-18 gauge) entübasyon
yapılır. Bu kateterin sert uçları kayganlaştırıldıktan sonra kullanılmalıdır (Koç ve
Sarıtaş, 2004).
Uzun hipoksi dönemleri boyunca, dakikalık ventilasyon sessiz uykularda
düşerken REM (Rapid Eye Movement) uykularında arttığı gözlemlenmiştir. Bu
fenomen REM uykusu boyunca metabolik ve ventilatorik ayrımı göstermesine
rağmen, PaCO2 yükselmez ve aslında metabolik oranda azalmayı takiben metabolik
ve ventilatorik birleşimi korumak için azalır. Hipoksiye karşı verilen benzer
havalandırma tepkileri, anestezi uygulanmış yavruların bakımları boyunca görülmüş;
artmış solunum sıklığı ve tidal hacim kaydedilmiştir (Grundy, 2006).
1.1.2.1 Klinik Belirtiler
Neonatın göğüs kafesi ve hipoksiye göstereceği kemoreseptör tepkinin tam
gelişmemesi nedeniyle hipoksi gelişimine ya da tehlikeye girmiş ventilasyon ve gaz
değişimine karşı duyarlıdır. Aslında son derece düşük dolaşım sistemi gibi bir
psikolojik durumu idare etmeye yardımcı olacak adaptasyonlar olmasına karşın,
neonatta hipoksi, septik şok gibi mukozal lezyon eksikliğine rağmen bakteriyel
translokasyonlar yüzünden yaşamı tehdit edici bir hale gelebileceğini göz önünde
bulundurmak önemlidir (Grundy, 2006).
6
Çevrenin solunumu irkilte edici maddelerden arındırılması son derece
önemlidir. Ayrıca yeterli çevre ısısı da uygun beslenme ve oksijenle birlikte
korunmalıdır (Grundy, 2006).
1.1.3 Termoregülasyon
Pediatrik hayvanlar yetişkinler ile karşılaştırıldığında ağırlıklarına göre yüzey
alanları geniştir, termoregülasyon sistemleri gelişmemiştir. Titreme yetenekleri ve
deri altı yağ dokuları azdır. Beden ısısını korumak için gerekli olan
vazokonstrüksiyon
oluşturma
olasılığı
çok
zayıftır.
Anestezi
sırasında
termoregülasyon baskılandığı, musküler ve metabolik aktivite azaldığı için ısı
üretimi de düşer. Tüm bu faktörler hayvanın hipotermiye girmesine neden olur
(Pekcan, 2002).
Bunun sonucunda; bradikardi, kardiak outputta azalma ve hipotansiyon
şekillenir, ilaç atılımı yavaşlar ve anesteziden uyanma süresi uzar. Bu durumda olan
pediatrik hayvan hemen soğuk ortamdan uzaklaştırılmalı ve sıcak su torbalarının ya
da battaniyelerinin üstüne yatırılmalıdır. Bu tablo düzelmez ise infrared ısıtıcı ışıklar
da kullanılabilir. Hayvana intravenöz verilecek ve abdominal lavaj yapılacak sıvılar
ılık olmalıdır. Ancak sıcak su torbaları uygulanırken 45 ˚C’ den daha yüksek
ısıdakilerin direkt deriye temasından kaçınılmalıdır, yoksa termal yanıklar gelişebilir
(Koç ve Sarıtaş, 2004).
1.1.4 Hematopoetik Sistem
Değişik yaşlardaki kedi ve köpekler için genel kan özellikleri çok iyi tanımlanmıştır.
Doğumda neonatın alyuvarları 4 haftalık yetişkininkiler gibi azalarak, fetal alyuvar
hücreleri yetişkin alyuvarları ile yer değiştirdiğinden makrositozis görülür.
Kırmızı
zar renginin genellikle doğumda belirlendiğini göz önünde bulundurursak neonatın
7
hematokrit değeri %60’a kadar çıkabilir. 3 günlük olana kadar alyuvar sayısı büyük
ölçüde düşmüş ve 3 hafta boyunca da düşmeye devam etmiştir. Yetişkin alyuvar
sayısı hemoglobin ve hematokrit 1 aylık olana kadar çoğu köpekte görülmez. Aynı
olgunlaşma kedilerde de görülür (Grundy, 2006).
Tablo 2: Kedi ve Köpeklerde Yaşlara Göre Hematolojik ve Fizyolojik Değerler (Koç
ve Sarıtaş, 2004).
Değer
Yeni Doğan
2 hafta
6 hafta
Yetişkin
160-200
180-210
180-200
80-130
Solunum hızı
40
40
20-30
10-20
Tidal hacim (ml/kg)
2-3
2-3
2-3
2-3
Arteriyel Kan Basıncı (torr)
60/40
80/50
90/60
120/70
33
−
−
38
PaO2 (torr)
60-80
−
−
80-100
PH
7,45
−
−
7,4
Plazma bikarbonat (mEq/L)
14-20
−
−
18-24
Kan volümü (%vücut ağırlığı)
−
8,5
−
8
Hemoglobin (g/dl)
17
10
10
15
Hematokrit (%)
55
27-32
28-35
46
Eritrosit (10/cu mm)
6
3,2
4,9
8
Kalp ritmi
PaCO2 (torr)
Kedi ve köpek neonatlarda akyuvar parametreleri kedi akyuvarlar sayısı 7
gün ile 14 gün arasında değişiklik olsa da yetişkinlerinki ile uyumludur. Bir Beagle
değerlendirmesi 3 gün boyunca yetişkin akyuvar sayısı azlığı çektiğini göstermiştir,
yine de bu durumun belirli bir tür mü olduğu ya da koloni bağlantılı bir fenomen
olduğu bilinmemektedir. Lenfositozis ayrıca normal neonatlarda görülmüştür
(Grundy, 2006).
8
1.1.4.1 Klinik Belirtiler
Neonatal dönem boyunca, fetal alyuvarlar yerine konulamadıkça yükselmiş
retikülosit sayısı gözlenebilir. Uygun ektoparazit kontrolünü kesinleştirmek için
bakım yapılmalıdır, çünkü demir gereksinimi yüksektir. Hematolojik parametrelerde
yaş etkisini göz önüne aldıktan sonra, yetişkin hayvana uygulanan tanı yaklaşımı
neonattaki alyuvar ve akyuvar parametrelerin değerlendirilmesine de uygulanmalıdır.
Neonat karaciğerinde yaygın bir şekilde ekstramedullar hematopoezis gözlenir
(Grundy, 2006).
Kedi yavrularında ve ender de olsa köpek yavrularında olası neonatal
izoeritrolizis yüzünden, akut letarji, ikterus ya da hemoglobinüri işaretleri gösteren
herhangi bir neonat hemen değerlendirilmeli ve muayene edilmelidir. Önlem süre ve
tam kan örneklerine dayalıdır (Grundy, 2006).
1.1.5 Üriner Sistem
Türler arasında doğumda renal gelişim derecelerinde farklılık vardır. Köpeklerde,
neonatal böbrek ise morfololojik ve fonksiyonel olarak gelişmemiştir, nefrogenezis
doğumdan sonra en az 2 hafta boyunca devam eder. Aynı sınıfın farklı türleri
arasındaki farklılıktan dolayı kedilerde nefrogenezisle ilgili yetersiz bilgi vardır. Bu
yüzden köpeklere bakarak kedilerin renal yapısı ve fonksiyonu hakkında bir şeyler
söylemek yeterli değildir (Grundy, 2006).
Yavrularda böbrek fonksiyonları gelişmemiştir. İdrar çıktıları yetişkinlerinki
kadar konsantre değildir ve orta derecedeki dehidrasyonu tolere edemezler.
Köpeklerde doğumdan sonra glomerüler filtrasyonun gelişmesi 2-3 hafta, tubuler
sekresyonun gelişmesi ise 4-8 hafta sürer. Bu da ilaçların böbrekten atılmasının az
olduğunun göstergesidir (Koç ve Sarıtaş, 2004).
9
Neonatal GFR (Glomerular Filtration Rate) ve RPF (Renal Plasma Flow)’ de
fonksiyonel değişimler paralel oluşur ama yapısal gelişim evreleriyle birlikte aynı
anda görülmez. Doğumda arteriyel basınç düşüktür; 50-60 mm/Hg, renal gelişim
boyunca yükselmiş kan basıncı ve azalmış vasküler direnç GFR ve RPF’de
yükselmeye neden olur. Yetişkin köpeklerde renin angiotensin sistemi önemli bir
renal otoregülatorik mediyatördür; yine de neonatda renal kan akışı arteriyel basınçla
ilişkilidir ve 6 aylık olana kadar angiotensin inhibisyonunca değiştirileceği görülmez.
Neonatın sodyum çıkarma kabiliyetine rağmen, hacmi arttırılmış bir durumda
yetişkin köpeğinkiyle aynıdır. Sodyum çıkarımında tam bir artışa karşın neonatal
fraksiyonel
sodyum
çıkarımı
3
haftalık
yavrularla
yetişkin
köpekler
karşılaştırıldığında düşüktür. Yetişkin köpekteki kortikal glomerular arıtımın aksine,
neonatal böbrek düzensiz büyük damarlara sahiptir (Grundy, 2006).
Proksimal tubule uygun olarak nefron gelişiminin sentrifugal dağıtımı olur;
en yaşlı ve daha olgun nefronlar juxtaglomerular bölgede bulunabilirken, nefronlar
sürekli olarak subkapsüler bölgede iki hafta boyunca oluşur. 4 haftalık neonatal
dönemde dış kortikal juxtaglomerular nefronlarda dört katı artış vardır ki bu 8
günlükken en hızlı artıştır. Kanin neonatal proksimal tubul kısa ve yetişkinlerde
görülen düz kübik hücrelerden oluşur. Sonuç olarak neonatta proksimal tubule
morfolojik olarak düzen eksikliği çeker (Grundy, 2006).
1.1.5.1 Klinik Belirtiler
Üre, genital stimülasyonla neonattan kolayca toplanmasına karşın, böbreğin daha
gelişmemiş olması üre analiz yorumunu değiştirebilmektedir. Düşük üre gravitesi
proteinin, glikoz ve değişik amino asitlerin bulunması proksimal tubullerin
gelişmemiş olmasından dolayı normaldir. 3 haftalıkken üre protein ve glikoz
yoğunluğu, yetişkinlerinkine yaklaşır ve 6 ile 8 haftalıkken de yetişkinlerinkiyle
karşılaştırılabilir. Neonatal böbrek üreyi damıtmada ya da toplamada yetersiz
olduğundan renal kan akışı kan basıncını eşitlendirir ve proksimal tubul tarafından
değiştirilmiş sodyum çıkarımı olur; sıvı sağaltımı aşırı hidrasyonu ya da yüklenmeyi
10
engellemek amacıyla özenle uygulanmalıdır. Günlük önerilen sıvı oranı
60
mL/kg/gün ile 180 mL/kg/gün arasında değişir (Grundy, 2006).
Neonatal
tavşanlarda
vücut
ısısında
2
derecelik
bir
düşüş,
renal
vazokonstrüksiyon sonuçlanıp GFR’ yi düşürmesi ilginçtir. Aynı durumun kedi ve
köpeklerde de görülmesi olasıdır (Grundy, 2006).
1.1.6 Hepatobilier Sistem
İlaç metabolizmasından sorumlu enzim sistemleri neonatlarda ya gelişmemiştir ya da
az gelişmiştir. Hayvanın yaşına göre karaciğerde metabolize olacak olan ilacın etki
süresi uzar. Köpeklerde biyotransformasyon için gerekli enzimlerin gelişmesi
doğumdan sonraki 3-5 hafta içinde olur (Koç ve Sarıtaş, 2004).
Gebelik boyunca, anne plasentası yetişkin hayvanın karın ve karaciğer
sisteminde performe edilen birçok fonksiyonu yerine getirir; duktus venozus neonatal
sinüzoitten kanın yönünü değiştirir. Köpek neonat karaciğeri ve safra sistemi iyi
tanımlanmış ve doğumda birçok türünkine benzer şekilde gelişmemiştir. Kedi
neonatal hepatobilier sistem tanımları eksiktir (Grundy, 2006).
Pediatrik köpeklerde safra salgısı ve kontrolü 0 ile 42 günlük köpek
yavrularında
değerlendirilmiş
ve
yetişkinlerinkiyle
karşılaştırılmıştır.
Yetişkinlerinkiyle karşılaştırıldığında yeni doğmuş yavrularda safra akışı ve 3
günlükken safra akışını stimüle edecek glukagon ve sekretin yetersizliği görülmüştür.
28 günlükken sekretin etkileri ve glukagon %30 ile %45 arasındadır (Grundy, 2006).
0
ile
42
günlük
köpek
neonatlarda
hepatik
mikrozomal
enzim
aktivitelerindeki postnatal değişimler ölçülmüştür. 4 haftalıkken p450-spesifik
aktivite yetişkinlerde görülenlerin %85 iken, yetişkin köpeklerdeki mikrozomal
enzim aktivitesi 4,5 aylık olana kadar görülmemiştir (Grundy, 2006).
11
Yeni doğanlarda glikojen depoları azdır, ancak normal koşullar altında,
normal beslenen hayvanın kan glikoz değerleri normaldir. Eğer hayvan strese girerse
ya da aç bırakılırsa hipoglisemi gelişir. Bu nedenle anestezi indüksiyonundan birkaç
saat önce aç bırakılması önerilmez (Koç ve Sarıtaş, 2004).
1.1.6.1 Klinik Belirtiler
4 ya da 5 aylık olana kadar neonatlardaki tamamıyla gelişmiş mikrozomal ve p450
enzim aktivesi eksikliğinden dolayı, hepatik metabolizmayı etkileyebilecek bir ilaç
yazarken mutlaka önlem alınmalıdır. Neonatlarda NSAID uygulanmasından dolayı
oluşacak renal hasar riski oldukça yüksektir. Uygun olanı neonatlardaki değişmiş
farmakokinetik ile ilgili bir bilgi eksikliği olduğundan dolayı mümkün olduğunca
kaçınılmalıdır. GGT (Gama-Glutamil Transferaz) ve ALP (Alkalin Fosfataz) serum
kaynağı kolostrum olduğu için, yeni doğanlarda GGT ve ALP serum bulunması,
kolostrumun ve potansiyel pasif transferin göstergesidir (Grundy, 2006).
1.1.7 Gastrointestinal Sistem
Neonatlarda diş çıkması ilk kez 2 ile 3 haftalıkken olur; ve bütün dişler 12
haftalıkken mevcut olmalıdır. Doğumda gastrointestinal kanal sterildir, nötr gastrik
pH ya sahiptir ve 10 saatten sonra zamana bağlı olarak intestinal mukozada bir artış
görülür. Normal köpek yavrusu dışkısı tam oluşmamış ve renk olarak da sarı
kahverengimsidir. Yavru köpekte bağırsakların intestinal hareketlerini inceleyen bir
çalışmada, elektriksel aktivitenin 40 günlükken başladığı görülmüştür. Neonatta
vücut ısısının gastrointestinal harekette büyük etkisi olduğu bilinir; 34˚C den az
ısılarda ileus gelişerek tüple beslenen yavruların nefes alma ve pnömoni ön tanısını
düşündürür (Grundy, 2006).
12
1.1.7.1 Klinik Belirtiler
Gastrointestinal ileus’ u indirgemek ve neonatlarda normal vücut ısısını korumak için
uygun çevre koşullarının sağlanmasına dikkat edilmelidir. Postnatal dönemde yüksek
gastrointestinal geçirgenlik ve nötr gastrik pH yüzünden, değişmiş emilimden dolayı
oral ilaç sağaltımı uygulanırken özen gösterilmelidir (Grundy, 2006).
1.1.8 İmmun Sistem
Septiseminin ana neden olduğu neonatal ölümler ilk 3 hafta boyunca %7 ile %40
arasındadır. Doğumda kedi ve köpek neonatlarda antikor eksikliği gözlenir ve
bağışıklık bakımından yetersizdirler; ilk 24 saat boyunca yeterli kolostrum sindirimi
ve alımı gerektiren pasif bağışıklık kazanımı ile 12 saatten sonra antikor alımı düşer.
Köpeklerde
kolostrumda
(İmmunglobulin
A)
ve
en
IgM
yüksek
immunglobulin
(İmmunglobulin
M)
konsantrasyonu
devamında
gelen
IgA
IgG
(İmmunglobulin G)’ dir. Toplam immunglobulin konsantrasyonu meme bezinde
kolostrumun yerini süt aldığından dolayı doğumda 15mg/mL iken sonraki 2 günde 3
mg/mL’ ye düşer (Grundy, 2006).
Kedi ve köpek yavruları kolostrumu yeterli sindirmek şartıyla neonatal
dönemde anneden geçen immunglobulinlerle korunur. Bir günlük köpeklerde
antijenik stimülasyon yavruların 2 hafta içinde belirli antikor üretebildiklerini
göstermiştir, yine de T-hücre mitogenezisleri ve farklılıkları, fagositik hücre
fonksiyon sistemi tamamıyla gelişmemiş olabilir (Grundy, 2006).
1.1.8.1 Klinik Belirtiler
Kolostrum alımı mümkün olmadığında ya da kalitesi düşükse, yavrulardaki serum
immunglobulin
konsantrasyonunu
yükseltmek
için
yetişkin
köpek
serumu
13
uygulanabilir. Kedi yavrularında deri altından ya da intraperitonal şekilde uygulanan
15 mL kolostrumun, eksiklik çeken yavrularda IgG’ yi regüle ettiği görülmüştür
(Grundy, 2006).
1.1.9 Metabolizma
Kedilerin normal doğum ağırlığı 90 gram ile 110 gram arasındadır; köpeklerin ise
ırka bağlı olarak orta büyüklükteki bir köpek için 350 gram ile 650 gram arasında
değişir. Doğum ağırlığı 90 ile 300 gramdan aşağı olan yavrular neonatal ölüm riski
taşır, bu da üşümenin eksi etkileriyle ve glikoz konsantrasyonunu korumak ve
düzeltme ile ilgilidir. Genel olarak köpeklerde farklı ırklar arasında ilk 12 hafta
içinde hızla gelişip büyüme gibi benzer gelişme vardır. Yavru kedi ve köpekler ilk
hafta boyunca her gün beden ağırlıklarının %10’ unu kazanmalıdırlar (Grundy,
2006).
Yetişkin homeotermik örneklerine kıyasla neonatlar poikilotermiktir; yine de
ısı kaynakları mevcut olması koşuluyla sabit rektal ısıyı korumak için tepki
geliştirmişlerdir. Bu olayın önemi yavruların çevre ısılarına verdiği tepkilerin
incelenmesinde özellikle vurgulanır; serin çevre etkisiyle ortaya çıkan hipotermi
aşağıdakilerden birinin olması şartıyla bir saat içinde yok olur; sıcak su bulunan bir
torba, 43,3˚C sıcaklıkta bir şişe, 29,4˚C sıcaklıktaki bir inkübatör. Yeni doğanlarda
titreme ve vazokonstrüktif refleksler fonksiyonel değildir. Hipotermi süresince
görülen fizyolojik tepkiler bradikardi, kardiyovasküler eksiklik, sinirsel hasar ve
ileustur (Grundy, 2006).
Yavruların normal rektal ısıları 1. haftada 35˚C ile 37,2˚C ve 2.-3. haftada
36,1˚C ile 37,7˚C arasındadır; sütten kesildiğinde ise rektal ısısı yetişkinlerinkine
yaklaşır. Benzer ısılar kediler için de geçerlidir. Doğumda neonatlar glikoz üretimi
için plasental destekten endojen yiyeceklere geçmelidir. İlk 3 saat ile 24 saat
süresince hepatik glikojen stoku %50 den daha fazla düşer ve glikogenolizisten
14
glikogenolizis
ve
glikoneogenezis
karışımına
geçiş
olur.
Kan
glikoz
konsantrasyonunu korumak için, düzgün beslenme enerji kaynağı sağlayacağından
gereklidir (Grundy, 2006).
Regüler bakıma ek olarak annenin beslenme durumu uygun olmalıdır; aç
annenin yavruları geçici olarak 24 saatlik glikoz üretim kaybına uğrar, bundan sonra
da adaptasyon olur (Grundy, 2006).
1.1.9.1 Klinik Belirtiler
Neonatlar konjenital, saldırı, çevresel, çeşitli zehirlere karşı çok hassastır; yine de
tepki göstermesi sınırlıdır. Hastalığın işaretlerinden biri kilo alamamasıdır; bu
genellikle hastalığın diğer klinik işaretlerinden daha önce görülür. İlk haftalar
boyunca günde iki kez tartmak hastalığın erken tanısını büyük ölçüde arttırtır, az kilo
alımını engelleyerek neonatın üzerinde pozitif bir etkisi olur (Grundy, 2006).
Fazla ısı olmadan ısı regülasyonunu sağlamak için çevre koşulları
korunmalıdır, nem seviyesi yüksekse çevre ısısı ayarlanmalıdır. Önerilen düzey %55
ile %66 arasıdır (Grundy, 2006).
Neonatların glikoz konsantrasyonunu korumaları için annenin beslenmesine
ve yavruları emzirme sıklığına dikkat edilmelidir (Grundy, 2006).
1.1.10 Oküler Sistem
Kedi ve köpeklerde gözler 5. ile 14. gün arasında açılır. İlk 2 ile 4 hafta boyunca
kornea yüksek sudan dolayı bulanık gözükür; iris ise düşük pigmentasyona bağlı
olarak mavi gridir. Hyaloid atardamar parçasının gözün açılması sırasında posterior
lensle bitişik olduğu görülebilir. Köpeklerin retinaları kedilerinkinden daha
15
vaskülerize olmasıyla birlikte (%60 - %12) hem kedilerde hem de köpeklerde retinal
vasküler gelişim doğumda tamamlanmamıştır. Her iki tür 14 günlükken periferal
retinal vaskülarizasyon gösterir (Grundy, 2006).
1.1.10.1 Klinik Belirtiler
Gözleri açılana kadar neonatal gözlerin değerlendirilmesi sınırlıdır. Gözbebeği
refleksleri yaklaşık 2 haftada oluşan retinal gelişime bağlıdır. Mavi gri tapetum,
funduskopi sayesinde 4 ile 7 ay içinde gözlenebilir (Grundy, 2006).
1.2 Anestezi
Hekimliğimizde cerrahi araştırmalar ve sağaltımda önemli yeri olan operasyonda;
canlının ağrı duymaması, zindeliğini koruması ve iyileşmenin çabuk olabilmesi
bakımından anestezinin yeri büyüktür (Koç ve Sarıtaş, 2004)
Anestezik
ilaçların
ve
değişik
anestezi
yöntemlerinin
bulunması,
geliştirilmesi sonucunda insan ve veteriner cerrahide hastalar ağrısız ve tehlikesiz
radikal sağaltıma kavuşmuşlardır (Koç, 1996). Böylece veteriner hekimlikteki
operatif
girişimlerde;
hayvanlardan
gelebilecek
tehlikelerden
sakınılmakta,
zamandan ve fazla yardımcıdan yararlanma en az düzeye inmekte ve operatörler
güven içerisinde çalışabilmektedir (Koç ve Sarıtaş, 2004).
1.2.1 Anestezik Ajanlarda Aranacak Özellikler
•
Beyni çalışmaktan alıkoymamalıdır.
•
Beyinciğin çalışmasını engellemelidir.
•
Medulla spinalisi paralize etmelidir.
•
Medulla oblangatadaki yaşam merkezlerini paralize etmemelidir.
16
•
Kalbi narkoze etmemelidir.
•
Metabolizmada değişiklikler oluşturmamalıdır.
•
Medulla oblangata üzerine narkotik etki, en son olarak gelişmelidir.
•
Anesteziğin etkisi, anestezistin kontrolünde olmalıdır.
•
Anestezikler eksitasyon-uyarma göstermeksizin hızlı bir şekilde şirurjikal
anestezi devresini sağlamalıdır.
•
Narkotik doz genişliği fazla olan ilaçlar kullanılmalıdır.
•
Anesteziden eksitasyon göstermeksizin, rahat bir şekilde çıkışı sağlayan
preparatlar kullanılmalıdır.
•
Saklama süresince bozulmamalıdır.
•
Kanamayı uyarmamalıdır.
•
Toksik etkisi olmamalıdır (Koç, 1996; Apaydın, 2002; Skarada ve ark.,
1996).
1.2.2 Premedikasyon
Genel anesteziyi başlatmadan değişik yollarla bir veya birkaç preparatın verilmesi ya
da uygulanmasıdır. Premedikasyon için kullanılacak preanestezikler farmakolojik
etkilerine göre sedatifler, tranklizanlar, narkotik analjezikler, antikolinerjik etkili
ilaçlar olmak üzere 4 grupta incelenir (Koç, 1996).
Premedikasyon; anestezik maddeye, hayvanın kondüsyon, yaşlılık ve çeşitli
hastalıklara bağlı ortaya çıkabilecek istenmeyen olumsuzlukları önlemeye veya
minumum düzeye indirgemeye olanak sağlar (Koç ve Sarıtaş, 2004).
17
1.2.2.1 Diazepam
Benzodiazepine türü ilaçlardandır. Minimal bir dolaşımsal etki ile yeterli bir
sedasyon sağlar. Hayvanlarda korku, heyecan, gerginliği giderici ve sedasyonal
hipnoz oluşturur. Antikonvülzan etkisi yanında kas gevşetici etkileri de vardır (Koç
ve Sarıtaş, 2004).
Yüksek intravenöz dozları solunumda azalma, kan basıncı ve kalbin sol
ventriküler vurumunda hafif derecede düşme meydana getirir (Morgan ve ark.,
2004).
Diazepam % 40’ lık propilen glikol solüsyonu içinde çözündüğü için
enjeksiyon yerinde ağrıya neden olur ve emilimi geç olur. Bunlara ek olarak,
diazepam aktif metabolitlere ayrılır ve etki süresinin uzamasına neden olur (Koç ve
Sarıtaş, 2004).
Genelde premedikasyon için tek başlarına kullanılmayıp diğer ilaçların
etkisini arttırmak amacıyla kombine olarak kullanılır. Tek olarak kullanıldığında
bazen hayvanda korkuya ve aşırı hareketlere neden olur. Köpek ve atlarda
ketaminden önce premedikasyon için, kedilerde de ketamin indüksiyonundaki
konvülziyonları gidermek için kullanılır. Özellikle köpeklerde operasyon sonrası
sedasyonu uzatır (Koç ve Sarıtaş, 2004).
1.2.2.2 Atropin sülfat
Atropin veteriner hekimliğinde en yaygın kullanılan antikolinerjik ilaçtır. Atropin
s.c, i.m veya i.v yolla uygulanabilir. Subkutan yolla uygulandıktan yaklaşık 20
dakika sonra etkili olur. Bu nedenle indüksiyondan 20-30 dakika önce
uygulanmalıdır (Topal, 2005).
18
Atropin salivasyonu azaltır. Ketamin gibi birçok anestezik madde
parasempatik sinirleri uyararak salivasyonu arttırır. Salyanın aspirasyonu ile üst
solunum yollarında tıkanıklık meydana gelebilir. Atropin, salya üretimini yeterli
derecede azaltır ve özellikle Ketamin ile birlikte bu nedenle kullanılmalıdır (Esener,
1991).
Atropin, otonom sinir sisteminin kolinerjik liflerinin myonöral bileşim
yerindeki
asetilkolinin
muskarinik
reseptörlerini
bloke
ederek
etkisini
göstermektedir. Atropin, solunum sistemindeki müköz sekresyonu azaltır, bronşları
genişletir ve endotrakeal entübasyon sırasındaki laringospazmı önler (Günay, 1999).
Ayrıca anestezi sırasında oluşabilecek bradikardinin önlenmesi, sedasyon ve
kardiyopulmoner arresti önlemek için de kullanılır. Kalbi hızlandırıcı etkiye sahiptir
ve belirgin pupilla genişlemesine neden olur. Merkezi sinir sistemine etkisi ancak
yüksek dozlarda görülür. Bu etki, solunum merkezinin uyarılması ile ortaya çıkar
(Günay, 1999). Atropin genel olarak her türlü anestezide premedikan ilaç olarak
kullanılmaktadır. Özellikle solunum yolunu irrite edici özellikteki anesteziklerde,
fazla sekresyon ve bronşiyal daralmayı önlemek amacıyla kullanılması gerekir.
Atropin köpeklerde deri altı, damar içi ya da kas içi olarak 0,04 mg/kg dozunda
kullanılır (Rishniw ve Anthony, 1996).
1.2.2.3 Xylazin
Xylazin veteriner hekimliğinde ağrı kesici ve yatıştırıcı amaçla ilk olarak kullanıma
giren alfa-2 adrenerjik reseptör uyarıcısıdır (Hall ve Clarke, 1991; Paddleford ve
Harvey, 1999).
Kedi ve köpeklerde 1-3 mg/kg dozunda i.m (intramuskuler) yolla verildiğinde
iyi bir yatışma sağlar ve etkisini 3-6 dk içinde gösterir. Xylazin i.v (intravenöz) yolla
19
kullanıldığında dozu düşürülmelidir. Bu yolla uygulandığında etkisini 1-2 dk içinde
gösterir. Kedi ve köpeklerde xylazinin en büyük yan etkisi kusmadır. Kalp-damar
sistemine yönelik etkileri doza bağlı olup, 3 mg/kg ’dan yüksek dozlarda kalp
depresyonu ve hipotansiyon görülür. Çok yüksek dozlarda kullanıldığı durumlarda
ise kalp-damar sistemi yanında solunum sistemi depresyonu da görülür. Ayrıca
bilinçsizliğe ve anesteziden çıkışın uzamasına neden olur. Bu yüzden yüksek
dozlarda kullanılması önerilmez (Bilgili ve ark., 2003).
Xylazinin istenmeyen etkileri atropin gibi antikolinerjiklerle engellenebilir;
fakat bazen atropin kullanımından istenen sonuçlar alınamaz ve taşikardi ile birlikte
hipotansiyon görülür (Hall ve Clarke, 1991).
Xylazin diğer yatıştırıcı ilaçlar, trankilizanlar, opioidler, ya da genel anestezik
ilaçlarla birlikte kullanıldığında dozu azaltılır. Xylazin böbrek, karaciğer, solunum
veya kalp yetmezliği olan ve gebe hayvanlarda kullanılmamalıdır. Xylazinin kedi ve
köpeklere önerilen dozları i.v yolla 0.25-0.50 mg/kg, i.m yolla 0.5-1.0 mg/kg’ dır
(Paddleford, 1999; Şanlı, 1999).
1.2.2.4 Midazolam
Midazolam, benzodiazepin grubundan bir preanestezik olup ketamin HCL
kombinasyonları yaygın olarak kullanılmaktadır. Midazolam bu gruptaki diğer
ilaçlardan farklı olarak imidazol halkası içermesi, ona suda erime özelliği
kazandırmıştır. Bu nedenle enjeksiyonu ağrı ve irritasyona yol açmaz (Court ve
Greenblatt, 1992; Kohn ve ark., 1997).
Midazolam’ın amnezik ve sedatif etkilerinden dolayı genel anestezide
premedikasyon, lokal anestezi uygulaması sırasında sedasyon amacıyla, anestezi
indüksiyonu ve diğer ilaçlarla kombine olarak genel anestezi oluşturmak amacıyla da
kullanılmaktadır. Ayrıca ketamin HCl ile kombinasyonunda infüzyon tarzında
20
uygulamaya imkan vermektedir. Midazolam diazepamdan daha iyi bir sedasyon
sağlar ve intraoperatif müdahaleler için hayvanın daha stabil olmasını sağlar.
Midazolam genel durumu bozuk olan hastalarda da rahatlıkla kullanılabilir (Günay
ve ark., 2004).
1.2.3 Genel anestezi
Genel anestezi canlının merkezi sinir sisteminin reversibl bir depresyonudur. Geçici
bir süre için uyku hali, ağrının kalkması ve reflekslerin azalması durumudur. Genel
anestezi yöntemleri inhalasyon anestezisi, intravenöz anestezi, rektal anestezi,
intramuskuler anestezi, elektriksel anestezi, akupunkturdur (Koç ve Sarıtaş, 2004).
Genel anestezinin devreleri ise analjezi devresi, eksitasyon devresi, cerrahi
devre ve dördüncü devredir. Yeni anestezik ajanlarla yapılan anestezilerde operasyon
sırasında anestezi derinliğini anlamak için şunlara dikkat edilmelidir. Arteriyel
tansiyon derin anestezide düşer, yüzeysel anestezide yükselir, nabız yüzeysel
anestezide adrenalin salınmasına bağlı olarak hızlanır, verilen anestezik maddenin
miktarı ve yoğunluğu anestezi derinliği hakkında bilgi verir, yüzeysel anestezilerde
gözyaşı artar (Koç ve Sarıtaş, 2004).
1.2.3.1 Propofol
Propofol, barbitürat ve steroid anestezik madde grubu dışında yer alan bir anestezik
maddedir (Topal, 2005). Kimyasal yapısı 2,6-di-isopropilfenol’ den oluşur (Short ve
ark, 1999). Propofol emülsiyonu koruyucu madde içermez, mikroorganizmanın
üremesi ve endotoksin oluşmasına uygun bir ortam oluşturur. Sepsis oluşturma
tehlikesinden dolayı, açılan ampullerin 6-8 saat içinde uygulanması gerekir (Topal,
2005).
21
Propofol sadece intravenöz yolla uygulanır. Ancak uygulama sırasında
yanlışlık ile damar dışına çıkacak olursa, barbitüratlar gibi doku hasarına sebep
olmaz. Enjeksiyondan 20-60 saniye sonra istenilen anestezi derinliği oluşur(Topal,
2005).
Propofol’ ün kısa sürede etki göstermesi, merkezi sinir sisteminde kısa
sürede etki meydana getirmesine bağlıdır. Etki süresinin kısa olması, ilacın beyinden
diğer dokulara yeniden dağılımı ile şekillenir (Topal, 2005).
Propofol’ ün kardiyovasküler sistem üzerine depresif etkisi vardır. Kardiyak
output ve sistemik vasküler direnç azalması ile kan basıncını düşürür (Hall ve
Clark,1991; Weaver, 1990).
1.2.3.2 Ketamin Hidroklorür
Ketamin hidroklorür, barbitürat türevi olmayan nöroleptanaljezi ile karakterize bir
genel anestezi meydana getiren çabuk etkili dissosiyatif bir anestezik ajandır (Şanlı
ve Kaya, 1994; Arıkan ve ark., 1993). Ketaminin oluşturduğu hafif sedasyon, amnezi
ve analjezi ile karakterize bu tabloya dissosiyatif anestezi denilmektedir (Günay ve
ark., 2004).
Küçük hayvanlarda anestezi indüksiyonunu sağlamak için de kullanılır.
Anestezi indüksiyonu için kas içi olarak uygulanmasının yanında, kedi ve köpeklerde
damar içi olarak kullanıldığında çok daha etkilidir (Gülanber ve ark., 2001).
Organizmaya verildikten sonra süratle yağ doku, karaciğer, beyin ve tüm
vücut dokularına dağılır. Yarılanma ömrü insanlarda 2-3 saat, köpeklerde 1 saat ve
kedilerde 30 dakika ile 1.5 saat arasındadır (Arıkan ve ark., 1993; Haskins, 1992).
22
Ketaminin köpeklerde tek başına kullanılması bir takım yan etkiler
doğurmaktadır. Bunlar; kalp atım sayısında geçici bir artma, derin visseral ağrıların
tamamen ortadan kalkmaması, ekstremite tonusunun artması, gözlerin anestezi
süresince açık kalması, palpebral ve pedal reflekslerin tam olarak kaybolmaması,
hayvanın uyanmasının normal olmayıp belirli bir süre dış etkilerin etkisinde kalması,
aşırı salivasyon, lakrimasyon ve kusma şeklinde sıralanabilir (Aslanbey ve Candaş,
1994; Esener, 1991; Kohn ve ark., 1997).
Glikojenezisi artırdığı için kan şeker düzeyini de artırır. Ayrıca indirekt
sempatomimetik etkilere sahip olup kalp atım hızını, kapasitesini ve arteriyel kan
basıncını artırır (Arıkan ve ark., 1993; Haskins, 1995; Hellebrekers, 1994).
Ketamin kısmen iyi bir analjezik ve antiaritmiktir. Bu nedenle diğer anestezik
ilaçlara oranla çabuk indüksiyon gereken durumlarda risksiz oluşuyla bir üstünlük
taşır (Haskins, 1995; Hellebrekers, 1994).
Geçici olarak solunumu deprese edebilir ve bazı pediatrik hastalarda apneye
neden olabilmektedir. Larenks ile bronşların spazmını ve öksürük refleksini en aza
indirir. Yutkunma refleksini ortadan kaldırmadığı için anestezi sırasında salya ve
bronş sekresyonunun yutulmasına olanak verir (Haskins, 1995; Still, 1994).
Ketaminin bu yan etkilerini ortadan kaldırmak için ketamin ile birlikte diğer
anestezik madde kombinasyonları yaygın olarak kullanılmaktadır. Ketamin ile
birlikte en çok kullanılan kombinasyonlar; acetylpromazin, promazin, medetomidin,
diazepam, dehidrobenzperidol ve xylazin’ dir (Günay ve ark., 2004).
Ketamin hidroklorür deri altı (s.c), kas içi (i.m.) ve damar içi (i.v.) yollarla
verilebilmektedir. Çoğunlukla köpeklerde ketaminin i.m. yolla önerilen dozu 11-33
mg/kg’ dır (Gülanber ve ark., 2001).
23
Ketamin hidroklorür dolaşımdaki kateşolaminleri arttırdığı için renal ve
intrarenal kan akışını etkiler. Arteriyel kan basıncı ve serebral kan akışını arttırdığı
için kafa travması geçiren ya da intrakraniyal basıncı artmış hastalarda
konvülziyonlara neden olur. Ketamin, glaukom ve kalp yetmezliği olan hastalarla,
organik fosforlu bileşiklerle sağaltım görenlerde kullanılmamalıdır (Haskins, 1995;
Şener, 1990).
1.2.3.3 İzofloran
Berrak, eter kokusunda, yanıcı ve patlayıcı olmayan, koruyucu içermeyen uçucu
anestezik ilaçtır (Koç, 1996; Pamuk, 2003). Kimyasal olarak 1-kloro- 2,2,2triflorometilether yapısında olup, enfloranın bir izomeridir (Koç, 1996, Esener, 1991,
Kaya ve ark., 1997; Steffey, 1996). İzofloran güçlü bir anestezik ve mükemmel bir
kas gevşeticidir (Hall ve Clarke, 1991).
Hayvanlar tarafından iyi tolere edilir, irritasyon ve sekresyon etkisi yoktur,
bronkodilatatördür, kusturucu etkisi yoktur, kalp ritmi son derece stabil seyreder
(Koç, 1996). Gün ışığı ve ultraviyoleden etkilenmez. Metallerle tepkimeye girmez.
Anestezi derinliğinin kontrol edilmesi kolaydır. Yağ dokusunda çözünürlüğünün
düşük olması, obez hayvanlarda birikimini önler. İzofloran anestezisi ile çok iyi
düzeyde kas gevşemesi oluşur, son derece stabil seyreder (Perk ve Gülanber, 1999;
Apaydın, 2002; Koç ve Sarıtaş, 2004).
1.3 Pediatrik Hayvanlarda Uygulanabilecek Anestezi Seçenekleri
Midazolam, suda çözülme özelliğine sahiptir ve Diazepam’dan üç kez daha
güçlüdür. Midazolam (0,5 mg/kg iv) ve Ketamin (10 mg/kg iv) anestezisinde, kalp
frekansında artma ve orta derecede solunum depresyonu oluşur. Bu kombinasyon ile
anestezi süresi yaklaşık olarak 15 dakika sürer (Topal, 2005).
24
Diazepam (5 mg/ml) ve Ketamin (100 mg/ml) 1:1 oranında karıştırıldığında,
her ml’ de 2,5 mg Diazepam ve 50 mg Ketamin içerir. Bu kombinasyondan
köpeklere 1 kg canlı ağırlığa 0,1 ml hesabı ile verilmesi, 30-90 saniye arasında
bilinçsizlik oluşturur. Anestezi süresi 10-20 dakika arasında değişir (Topal, 2005).
Midazolam/Ketamin
ve
Diazepam/Ketamin
kombinasyonları
minimal
düzeyde kardiyovasküler ve solunum depresyonu oluştururlar. Midazolam/Ketamin
ile anestezide entübasyon daha kısa sürede gerçekleştirilirken, Diazepam/Ketamin ile
anesteziden uyanma daha sakin ve rahat gerçekleşir (Topal, 2005).
Xylazin (1,1 mg/kg im) ile Ketamin (11 mg/kg im) kombinasyonu köpeklerde
sık kullanılır. 25-40 dakika arasında anestezi sağlar. Küçük ırk köpeklerde Ketamin’
in düşük dozda kullanılması yeterli anestezi oluşturmaz ve kasılma nöbetlerinin
görülme olasılığı artar. Ketamin anestezisi sırasında aşırı salivasyon oluşabilir ve bu
durum atropin kullanılması ile düzeltilebilir (Topal, 2005).
Xylazin’ e bağlı oluşan bradikardi ve ikinci derecede atrioventriküler bloklar,
Ketamin’ in kardiyovasküler stimüle edici etkisi ile azaltılır. Ancak Xylazin’ e bağlı
bradikardi ve AV blok şiddetli ise atropin kullanılabilir (Topal, 2005).
Bu çalışmada pediatrik kedi ve köpeklerde uygulanacak preanestezik,
anestezik ilaçların etkilerinin incelenmesi, değerlendirilmesi ve en uygun anestezi
protokolünün seçilmesi ve anesteziye bağlı olarak doğabilecek komplikasyonları
minimuma indirerek, en uygun anestezi protokolünü rutine aktarmak ve pratiğe
oturtmak amaçlanmıştır.
25
2. GEREÇ VE YÖNTEM
2.1 Gereç
Araştırmanın materyalini Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim
Dalı kliniklerine getirilen ve operasyona alınmasına gereksinim duyulan değişik ırk,
yaş, ağırlık ve cinsiyette 25 adet pediatrik kedi veya pediatrik köpek oluşturdu.
Genel anestezi, katı anestezikle ya da otomatik ventilatörlü ve dijital
kumandalı, çift vaporizatörlü kapalı sistemle çalışan ve soda-lime’ lı Junior 620
(AMS Turkey) marka anestezi cihazı aracılığıyla gerçekleştirildi (Resim 2.1).
Resim 2.1 İnhalasyon anestezi cihazı
26
Entübasyon için, pediatrik hayvanın trakea çapına uygun olarak 2.0-5.0 mm iç
çapında tek kullanımlık balonlu endotrakeal tüpler kullanıldı (Resim 2.2).
Resim 2.2 Çeşitli boyutlardaki endotrakeal tüpler
Pediatrik hayvanların monitörizasyonu sağlandığı durumlarda petaş Kma 460R
markalı monitör kullanıldı (Resim 2.3).
Resim 2.3. Pediatrik bir hayvanda kalp atımı ve EKG trasesinin monitörizasyonu
27
İzofloranla çalışma yapılan olgularda Isotech ® vaporizatör kullanıldı (Resim 2.4).
Resim 2.4 İzofloran vaporizatörünün görünümü
28
Olgularda premedikasyon için 2 ml’ lik ampullerde bulunan diazepam (10 mg/ml)
(Diazem, Deva, İstanbul, Türkiye), 5 ml’ lik ampullerde bulunan midazolam (5 mg/
5 ml)(Dormicum, Roche, Basel, İsviçre), 30 ml’lik flakonlarda bulunan xylazin HCL
(20 mg/ml) (Alfazyne %2, Alfasan, Woerden, Hollanda), indüksiyon için propofol
(10 mg/ml) (Propofol, Fresenius, İstanbul, Türkiye) kullanıldı (Resim 2.5).
Resim 2.5 Diazepam, atropin, propofol ve xylazin HCL’ nin ticari şekli
Genel anestezi için 10 ml’ lik flakonlarda bulunan ketamin HCL (100 mg/ml)
(Alfamine %10, Alfasan, Woerden, Hollanda ) ve idame için izofloran (IsofluraneUSP, Abbott, İstanbul, Türkiye) kullanıldı (Resim 2.6).
Resim 2.6 Ketamin HCL ve izofloranın ticari şekli
29
2.2 Yöntem
2.2.1 Anestezi protokolü
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı kliniklerine getirilen
pediatrik kedi ve köpekler genel muayeneleri yapılıp operasyon randevusu verildi. 8
saat aç bırakılmış pediatrik hayvanlar inhalasyon anestezisine alınan durumlarda 0,2
mg/kg dozda Diazepam ile premedikasyonları sağlandı. Premedikasyondan 2–3
dakika sonra anestezi indüksiyonu için 6 mg/kg dozda Propofol solüsyonu intravenöz
yolla yavaş şekilde enjekte edildi ve anestezi indüksiyonu sağlandı. Anestezi
indüksiyonunun gerçekleşmesinin ardından en uygun çaptaki endotrakeal tüplerle
entübasyon gerçekleştirildi. Entübe edilemeyen pediatrik hayvanlara ise maskeyle
inhalasyon anesteziği verildi. Hayvanın trakeasına yerleştirilmiş olan endotrakeal tüp
veya uygun boyuttaki maske, anestezi cihazının hasta konnektörüne bağlandı.
Spontan solunumunu sürdürmekte olan pediatrik hayvanın anestezisi İzofloranOksijen karışımıyla gerçekleştirildi. Operasyon süresince, vaporizatör %1 ile %4
arasında açık tutuldu. Solunumu deprese olan hayvanlar ventilatöre bağlanarak
operasyonları tamamlandı.
2.2.2
Monitörizasyon
Operasyon için getirilen hayvanlar 0,2 mg/kg dozda Diazepam ile premedike edildi,
6 mg/kg dozda Propofol ile anestezi indüksiyonu sağlanan hayvanlar entübe
edildikten sonra İzofloran ile anestezi idamesi sağlanıp operasyon pozisyonları
verildi. Ön ve arka ekstremitelere jel sürülerek EKG elektrotları tutturuldu (Resim
2.7). Pediatrik hayvanlar tam gelişmemiş olduğundan kardiyopulmoner fonksiyonun
izlenmesi için Petaş Kma 460R markalı monitör ile monitörizasyonları sağlandı.
30
Resim 2.7 EKG elektrotlarının yerleştirilmesi ve 2 mm çapındaki endotrakeal tüp
2.2.3
Solunum, Kalp Atım ve Rektal Isılarının Alınması
Genel muayene sırasında hayvanların steteskopla kalp atım ve solunum sayıları
dinlendi. Sonrasında rektal ısıları dijital termometre ile ölçüldü. 0,2 mg/kg dozda
Diazepam’ la premedike edildikten sonra, anestezi indüksiyonu 6 mg/kg dozda
Propofol’ le sağlandı. İzofloran ile anestezi idamesi sağlanan hayvanlara operasyon
için pozisyon verildi. Steteskopla anestezi sırasındaki solunum ve kalp atım sayıları
alındı. Hemen ardından dijital termometre ile rektal ısıları kaydedildi.
2.2.4
İstatistiksel Analiz
Yapılan çalışmada anestezi öncesinde ve anestezi sırasında hayvanların kalp atım
sayıları, solunum sayıları ve vücut ısıları kaydedildi. Uygulanan anestezi protokolüne
göre alınan değerlerin istatistiksel karşılaştırılması yapıldı.
Kaydedilen bu değerlere eşleşmiş gruplarda Student T testi yapıldı ve önemlilik
düzeyi p< 0.001 olarak kabul edildi.
31
3. BULGULAR
3. 1 Solunum Sayısı
Klinik muayeneler sonrasında cerrahi girişim gerektiren 12 pediatrik kedi ve 13
pediatrik köpekte genel anestezi öncesinde solunum sayıları kedilerde 22–34
arasında ve köpeklerde 21–32 arasında bulunmuştur. Genel anesteziye alındıktan
sonra alınan solunum sayıları ise kedilerde 16–20 arasında ve köpeklerde 14–20
arasında bulunmuştur. 25 olguda genel anesteziden önce ve genel anestezi sırasında
alınan solunum sayıları incelendiğinde 25 olguda da genel anestezi sırasında
solunum sayılarının düştüğü gözlenmiştir (Tablo 3.1). Tüm olgularda bu düşüş
normal sınırlar arasında kalmıştır.
Olgu
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Tür
Köpek
Kedi
Kedi
Köpek
Köpek
Kedi
Kedi
Köpek
Kedi
Köpek
Kedi
Köpek
Kedi
Köpek
Kedi
Köpek
Köpek
Kedi
Köpek
Kedi
Köpek
Kedi
Köpek
Kedi
Köpek
Tablo 3.1 Solunum sayıları/dk
Irk
Yaş
Anestezi öncesi
Pug
1 aylık
24
Melez
1 aylık
22
Tekir
2 aylık
34
Rotweiller
15 günlük
22
Melez
3 aylık
26
Melez
3 aylık
24
Melez
15 günlük
27
Pointer
2 aylık
32
Melez
3 aylık
25
Melez
1 aylık
24
Tekir
2,5 aylık
26
Alman Kurt 2 aylık
21
Melez
1 aylık
22
Melez
2 aylık
24
Melez
3 aylık
25
Kangal
1 aylık
26
Melez
2 aylık
22
Melez
1,5 aylık
28
Kangal
2,5 aylık
23
Melez
2 aylık
24
Melez
1 aylık
26
Siyam
8 günlük
27
Melez
3 aylık
21
Melez
1,5 aylık
25
Melez
3 aylık
26
Anestezi sırası
17
19
20
18
20
18
19
20
18
16
19
14
17
16
17
18
15
20
16
19
18
19
16
20
18
32
3. 2 Kalp Atım Sayısı
12 pediatrik kedi ve 13 pediatrik köpekte genel anestezi öncesinde alınan kalp atım
sayıları kedilerde 157–183 arasında ve köpeklerde 144–190 arasında bulunmuştur.
Hayvanlar genel anesteziye alındıktan sonra alınan kalp atım sayıları ise kedilerde
128–156 arasında ve köpeklerde 112–160 arasında bulunmuştur. 25 olguda da genel
anestezi sırasında alınan kalp atım sayılarında belirgin bir düşüş olduğu gözlenmiştir.
Bütün olgularda bu düşüş normal sınırlar içerisinde kalmıştır (Tablo 3.2).
Olgu
Tür
Tablo 3.2 Kalp atım sayıları/dk
Irk
Yaş
Anestezi öncesi
Anestezi sırası
1
Köpek
Pug
1 aylık
146
128
2
Kedi
Melez
1 aylık
163
130
3
Kedi
Tekir
2 aylık
174
142
4
Köpek
Rotweiller
15 günlük
190
160
5
Köpek
Melez
3 aylık
151
129
6
Kedi
Melez
3 aylık
168
145
7
Kedi
Melez
15 günlük
157
132
8
Köpek
Pointer
2 aylık
173
139
9
Kedi
Melez
3 aylık
162
128
10
Köpek
Melez
1 aylık
148
112
11
Kedi
Tekir
2,5 aylık
175
141
12
Köpek
Alman Kurt
2 aylık
166
143
13
Kedi
Melez
1 aylık
182
154
14
Köpek
Melez
2 aylık
159
125
15
Kedi
Melez
3 aylık
172
140
16
Köpek
Kangal
1 aylık
144
116
17
Köpek
Melez
2 aylık
167
137
18
Kedi
Melez
1,5 aylık
158
134
19
Köpek
Kangal
2,5 aylık
161
132
20
Kedi
Melez
2 aylık
174
142
21
Köpek
Melez
1 aylık
178
149
22
Kedi
Siyam
8 günlük
183
156
23
Köpek
Melez
3 aylık
164
135
24
Kedi
Melez
1,5 aylık
177
146
25
Köpek
Melez
3 aylık
154
124
33
3. 3 Vücut Isısı
Operasyona alınacak olan pediatrik 12 kedi ve 13 köpekğin anestezi öncesinde dijital
termometre ile rektal ısıları alındı. Rektal ısıları kedilerde 35.6 ˚C–37.8 ˚C arasında
ve köpeklerde 35.8 ˚C–37.5 ˚C arasında bulunmuştur. Hayvanlar genel anesteziye
alındıktan sonra alınan rektal ısıları ise kedilerde 35.1 ˚C–37.8 ˚C arasında ve
köpeklerde 35.1 ˚C–36.8 ˚C arasında bulunmuştur. Genel anestezi öncesi ve genel
anestezi sırasında alınan rektal ısıları tüm hayvanlarda incelediğinde 25 olguda da
vücut ısılarının belirli bir düşüş gösterdiği gözlenmiştir (Tablo 3.3). Tüm olgularda
bu düşüş normal sınırlar içerisinde kalmıştır.
Tablo 3.3 Vücut ısıları (˚C)
Olgu
Tür
Irk
Yaş
1
Köpek
Pug
1 aylık
2
Kedi
Melez
1 aylık
3
Kedi
Tekir
2 aylık
4
Köpek
Rotweiller
15 günlük
5
Köpek
Melez
3 aylık
6
Kedi
Melez
3 aylık
7
Kedi
Melez
15 günlük
8
Köpek
Pointer
2 aylık
9
Kedi
Melez
3 aylık
10
Köpek
Melez
1 aylık
11
Kedi
Tekir
2,5 aylık
12
Köpek
Alman Kurt
2 aylık
13
Kedi
Melez
1 aylık
14
Köpek
Melez
2 aylık
15
Kedi
Melez
3 aylık
16
Köpek
Kangal
1 aylık
17
Köpek
Melez
2 aylık
18
Kedi
Melez
1,5 aylık
19
Köpek
Kangal
2,5 aylık
20
Kedi
Melez
2 aylık
21
Köpek
Melez
1 aylık
22
Kedi
Siyam
8 günlük
23
Köpek
Melez
3 aylık
24
Kedi
Melez
1,5 aylık
25
Köpek
Melez
3 aylık
Anestezi öncesi
36.8
37.1
37.0
35.8
36.4
36.9
37.7
37.5
35.6
36.7
36.9
37.5
37.8
35.8
36.4
35.9
35.8
37.6
36.8
36.5
37.3
37.7
35.8
36.8
37.3
Anestezi sırası
36.0
36.2
36.3
35.2
35.9
36.2
36.9
36.8
35.1
36.1
36.3
36.7
36.9
35.3
35.8
35.2
35.2
37.0
36.1
35.7
36.7
36.9
35.1
36.3
36.5
34
Tablo 2.1 Anestezi öncesinde ve anestezi sırasında ölçülen kalp atım sayısı, solunum sayısı ve vücut ısısı parametrelerine uygulanan eşleşmiş gruplarda Student T testi
Anestezi
Protokolleri
Olgu
sayısı
Xylazin + Ketamin
5 adet
köpek
2 adet
kedi
İzofloran
3 adet
köpek
9 adet
kedi
Diazem + Propofol
+ İzofloran
5 adet
köpek
Diazem + Ketamin
+ İzofloran
1 adet
kedi*
Parametreler
Anestezi öncesi (a.ö) ve Anestezi sırası
(a.s)
a.ö kalp atım sayısı
a.s kalp atım sayısı
a.ö solunum sayısı
a.s solunum sayısı
a.ö vücut ısısı
a.s vücut ısısı
a.ö kalp atım sayısı
a.s kalp atım sayısı
a.ö solunum sayısı
a.s solunum sayısı
a.ö vücut ısısı
a.s vücut ısısı
a.ö kalp atım sayısı
a.s kalp atım sayısı
a.ö solunum sayısı
a.s solunum sayısı
a.ö vücut ısısı
a.s vücut ısısı
a.ö kalp atım sayısı
a.s kalp atım sayısı
a.ö solunum sayısı
a.s solunum sayısı
a.ö vücut ısısı
a.s vücut ısısı
Ortalama ± Standart Hata
x ± Sx
162,86 ± 4,662
134,57 ± 4,674
24,00 ± 0,655
17,14 ± 0,459
36,743 ± 0,1730
36,07 ± 0,184
169,50 ± 3,311
139,83 ± 2,972
26,42 ± 1,041
19,08 ± 0,288
36,842 ± 0,2080
36,18 ± 0,189
162,00 ± 5,285
133,17 ± 5,747
23,50 ± 0,885
16,17 ± 0,654
36,683 ± 0,3859
35,97 ± 0,332
168,00
19,00
37,35
Önemlilik düzeyi
p < 0,001
p < 0,001
p < 0,001
p > 0,05
* Simge taşıyan olgu tek olduğu için Student T-test uygulanamamış ve önemsiz bulunmuştur.
35
4. TARTIŞMA
Fizyolojik olarak pediatrik kedi ve köpek yavruları basit işlemlerde bile kolayca
strese girerler. Yüksek sesle bağırırlar, ancak ısırıp tırmalamazlar. Bu nedenle ağrılı
işlemler en aza indirgenmeli, uygulamalar daha özenli ve kibarca yapılmalıdır (Koç
ve Sarıtaş, 2004). Veteriner hekimlerin yavru hayvanlarda anestezi yapma ihtiyacı
gün geçtikçe artmaktadır (Topal, 2005).
Fötal dönemde ve doğumdan sonraki süreçte kalp hiperplazi ile büyürken, bu
dönemden sonra ve yaşamın geri kalan sürelerinde myokardiyal hücre hipertrofisi ile
kalbin kütlesi artar. Yeni doğanların kalp kası daha az kontraktildir ve ventriküler
uyma daha azdır. Miyositler geliştikçe kontraktilitesi artar. Yeni doğan hayvanların
kalbi ancak doğumdan birkaç hafta sonra hacim artışlarına duyarlı hale gelir. Bu
nedenle, bradikardi (<150 atım/dk) genç hayvanlarda ciddi bir sorundur ve hemen
düzeltilmelidir (Koç ve Sarıtaş, 2004). Yapılan çalışmada anestezi öncesinde ve
anestezi sırasında kalp atım sayıları alınmıştır. 25 olguda anestezi sırasında alınan
kalp atım sayılarında belirgin bir düşüş olduğu gözlenmiştir. Bu literatür bilgilere
dayanarak, yukarıda bu konuda çalışmış olan araştırmacılarla paralellik saptanmıştır.
Neonatal ve pediatrik hayvanların oksijen tüketim oranı yetişkinlerden 2-3 kat
fazladır ve gereksinimi karşılamak için dakikadaki solunum sayıları yetişkinlerden
2-3 kat daha fazla olur. Yüksek alveolar ventilasyon ve akciğerlerdeki gaz geçişi
fazla olacağı için genç hayvanlarda inhalasyon anestezisinde indüksiyon ve uyanma
hızlıdır. Genç hayvanlarda burun delikleri ve trakea küçük olduğu ve bunların
kıkırdakları daha esnek olduğu için entübasyon daha zordur ve hava yolu tıkanma
riski de daha fazladır (Koç ve Sarıtaş, 2004). Tüm olgularda anestezi öncesi ve
sırasında solunum sayıları alınmıştır. 25 olguda da anestezi sırasında alınan solunum
sayılarında düşüş, inhalasyon anestezisinde indüksiyon ve uyanma hızlı, ayrıca
inhalasyon anestezisine alınan hayvanlarda orotrakeal entübasyonun güçlükle
gerçekleştirildiği ve entübe edilemeyen hayvanlarda maske ile anestezinin rahatlıkla
sürdürülebildiği saptanmıştır. Koç ve Sarıtaş’ ın yapmış oldukları çalışmadaki
literatür bilgilere dayanarak ve tüm olgularda orotrakeal entübasyon güçlükle
36
gerçekleştirilmiş olup, gözlemlemiş olduğum bilgiler eşliğinde bu konuyla ilgili
literatür bilgiyle uyumluluk gözlenmiştir.
Pediatrik hayvanlar yetişkinler ile karşılaştırıldığında ağırlıklarına göre yüzey
alanları geniştir, termoregülasyon sistemleri gelişmemiştir. Titreme yetenekleri ve
deri altı yağ dokuları azdır. Anestezi sırasında termoregülasyon baskılandığı,
musküler ve metabolik aktivite azaldığı için ısı üretimi de düşer. Tüm bu faktörler
hayvanın hipotermiye girmesine neden olur (Pekcan, 2002). Yapılan bu çalışmada
anestezi öncesi ve sırasında hayvanların vücut ısıları alınmıştır. Ayrıca anestezi
sırasında alınan vücut ısısında düşüş olduğu ve genellikle hipotermi şekillendiği
gözlenmiş ve kaydedilen parametreler doğrultusunda araştırmacıyla paralellik
bulunmuştur.
Yeni doğanlarda glikojen depoları azdır, ancak normal koşullar altında,
normal beslenen hayvanın kan glikoz değerleri normaldir. Eğer hayvan strese girerse
ya da aç bırakılırsa hipoglisemi gelişir. Bu nedenle anestezi indüksiyonundan önce aç
bırakılması önerilmez (Koç ve Sarıtaş, 2004). 7 no lu olguda kan glikoz düzeyine
bakılamamasına karşın hayvanın 12 saat aç bırakıldığı anemnezine göre operasyon
sırasında hipoglisemiden öldüğü düşünülmüştür. Yukarıdaki literatür bilgilere
dayanarak, bu konuda çalışmış olan Koç ve Sarıtaş ile paralellik saptanmıştır ve
hayvanın uzun süre aç bırakılıp hipoglisemi şekillenmesiyle ve anestezi, operasyon
stresi nedeniyle öldüğü yorumu yapılmıştır.
Kedi ve köpeklerde Xylazin’ in en büyük yan etkisi kusmadır. Kalp-damar
sistemine yönelik etkileri doza bağlı olup, 3 mg/kg ’dan yüksek dozlarda kalp
depresyonu ve hipotansiyon görülür (Bilgili ve ark., 2003). Premedikasyon için
xylazin kullanılan olgularda 3 mg/kg’ dan düşük dozlarda xylazin kullanılmasına
karşın
kaydedilen parametreler ve monitörizasyonda bradikardinin şekillendiği
saptanmıştır. Bilgili ve arkadaşlarının yaptıkları araştırmayla bu çalışmadaki değerler
karşılaştırıldığında Xylazin’ in pediatrik hayvanlarda sadece yüksek dozlarda değil
düşük dozlarda bile dolaşım bozukluğuna neden olabileceğini düşündürmüştür.
37
Ketamin kısmen iyi bir analjezik ve antiaritmiktir. Bu nedenle diğer anestezik
ilaçlara oranla çabuk indüksiyon gereken durumlarda risksiz oluşuyla bir üstünlük
taşır (Haskins, 1995; Hellebrekers, 1994). Bu araştırmada ketamin kullanılan
olgularda iyi bir analjezi sağlandığı gözlemlenmiş ve monitörizasyon sırasında
aritmiye rastlanmamıştır. Bulunan bu sonuç literatür bilgiyle uyumlu bulunmuştur.
Ketamin HCl geçici olarak solunumu deprese edebilir ve bazı pediatrik
hastalarda apneye neden olabilmektedir. Larenks ile bronşların spazmını ve öksürük
refleksini en aza indirir. Yutkunma refleksini ortadan kaldırmadığı için anestezi
sırasında salya ve bronş sekresyonunun yutulmasına olanak verir (Haskins, 1995;
Still, 1994). Ketaminin bu yan etkilerini ortadan kaldırmak için ketamin ile birlikte
diğer premedikanlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Ketamin ile birlikte en çok
kullanılan premedikanlar; diazepam ve xylazin’ dir (Günay ve ark., 2004). Bu
çalışmada diazepam kullanılan olgularda Günay ve arkadaşlarının, Haskins’ in ve
Still’ in yazmış oldukları literatür bilgiyle benzerlik saptanmıştır. Xylazin kullanılan
olgularda ise Ketamin HCl’ nin neden olabileceği apnenin giderilemediği
gözlenmiştir. Bulunan bu sonucun literatür bilgiyle çelişkili olduğu saptanmıştır.
İzofloran güçlü bir anestezik ve mükemmel bir kas gevşeticidir (Hall ve
Clarke, 1991). Hayvanlar tarafından iyi tolere edilir, irritasyon ve sekresyon etkisi
yoktur, bronkodilatatördür, kusturucu etkisi yoktur, kalp ritmi son derece stabil
seyreder (Koç, 1996). Anestezi derinliğinin kontrol edilmesi kolaydır. (Perk ve
Gülanber, 1999; Apaydın, 2002; Koç ve Sarıtaş, 2004). Bu çalışmanın izofloran
grubundaki parametreler değerlendirildiğinde yukarıdaki araştırıcıların bulgularıyla
paralellik gözlenmiştir.
38
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Pediatrik hayvanların anestezisinin daha özenli, dikkatli yapılması ve pratiğe
uygulanması sırasında fizyolojik özellikleri dikkate alınarak en uygun anestezi
protokolünün seçilmesini amaçlayan bu çalışmada anestezi öncesi ve sırasında kalp
atım, solunum ve vücut ısıları alınarak karşılaştırıldı. Anestezi protokolünün
pediatrik hayvanlar üzerine etkileri değerlendirilip önem taşıdığı saptandı.
Kaydedilen parametreleri anestezi öncesi alıp değerlendirmek; anestezi sırasında
oluşabilecek bir değişimin hayvanın fizyolojik özelliklerinden mi yoksa uygulanan
anestezi protokolünden mi kaynaklandığını belirlemek ve erken müdahale edip
sorunu ortadan kaldırmak için önemlidir. Ayrıca anestezi sırasında monitör
kullanılması oluşabilecek tüm değişimleri ve anestezi derinliğini belirlemek için
gereklidir. Bu nedenlere bağlı olarak tüm anestezistlerin pediatrik hayvanlardaki
fizyolojik özellikleri ve anestezi protokollerini çok iyi bilmesi gerekmektedir.
39
KAYNAKLAR
APAYDIN, N. (2002). Köpeklerde Isoflurane ve Sevoflurane Anestezisinin Hemodinamik
ve Biyokimyasal Parametrelerle olan Etkilerinin Karşılaştırılması. A. Ü. Sağ. Bil. Doktora
Tezi
ARIKAN, N., PERK, E.C.,BAKIR, B. (1993). Köpeklerde Diazepam ve Ketaminle Genel
Anestezi. Uludağ. Üni. Vet. Fak. Derg. 12 (3) : 92-97.
ASLANBEY, D., CANDAŞ, A. (1994). Veteriner Operasyon. 1. Baskı, Medisan Yayınları
Serisi, Ankara
BİLGİLİ, A., ALTINTAŞ, L., ŞAHİNDOKUYUCU., F. (2003). Kedi ve Köpeklerde
Yatıştırıcı ve Hareketsiz Kılıcı İlaçların Kullanımı. Yüzüncü Yıl Üni. Vet. Fak. Derg.14 (1) :
77-82
COURT, M. H., GREENBLATT, D. J. (1992). Pharmacokinetics and Preliminary
Observations of Behavioral Changes Following Administration of Midazolam to Dogs. J.
Vet. Pharmacal. Ther. 15: 343-350
ESENER, Z. (1991). Klinik Anestezi. 1. Baskı, Çiftay Matbaası, İstanbul
GRUNDY, S.A. (2006). Clinically Relevant Physiology of the Neonate. Veterinary Clinics
Small Animal Practice. 36: 443-459
GÜNAY, C. (1999). Köpeklerde Enfluran, Isofluran ve Propofol Anesteziklerinin
Karşılaştırılması. Fırat Üni. Sağ. Bil. Doktora Tezi
GÜNAY, C., SAĞLIYAN, A., BALIKÇI, E., ÜNSALDI, E. (2004). Köpeklerde Ketamin
HCl- Midazolamın İntravenöz Enjeksiyon ve İntravenöz İnfüzyon Uygulamalarının
Karşılaştırılması. Veteriner Cerrahi Dergisi. 10 (3-4): 5-10
GÜLANBER, E.G., BAŞTAN, A., TAŞAL, İ., AKTAŞ, M., ARIKAN, N. (2001).
Köpeklerde Midazolam ve Ketaminle Genel Anestezi. İstanbul Üniversitesi Veteriner
Fakültesi Dergisi. 27 (2): 401-409
HALL, L. W, CLARKE, K. W. (1991). Veterinary Anaesthesia. Ninth Edition, London
HALL, L. W, CLARKE, K. W. (1991b). Veterinary Anaesthesia. London. Chapter 15
HALL, L. W, CLARKE, K. W. (1991c). Veterinary Anaesthesia. London. Chapter 16
42
HASKİNS, S. C., (1992). Uptake and Distrubition. In; Haskins, S. C. ; Klide, A. M. :
Opinions in Small Animal Anesthesia. Veterinary Clinics of North America . Small Animal
Pract. 22 (2): 245-260
HASKİNS, S. C., (1995). Anaesthetic Management of Patients with Cardiopulmonary
Disorders. In; World Veterinary Congress Proceedings. 195. Tokyo-Japan
HELLEBREKERS, L. J., (1994). Induction of Anaesthesia. In: W.S.A.V.A. 19. World
Congress Proceedings. Durban. 23-25
KAYA, S., PİRİNÇCİ, İ. (1997). Veteriner Uygulamalı Farmakoloji. 1. Cilt, Medisan Yayın
Serisi, Ankara
KOÇ, B., (1996). Veteriner Anesteziyolojisi ve Reanimasyon. Öğrenci Ders Notları, A. Ü.
Vet. Fak. Ankara.
KOÇ, B., SARITAŞ, Z. K. (2004). Veteriner Anesteziyoloji ve Reanimasyon, Medipress
Matbaacılık Yayıncılık, Malatya.
KOHN, D. F., WİXSON, S. K., WHİTE, W. J., BENSON, G. J. (1997). Anaesthesia and
Analgesia in Laboratory Animals, Academic Press, San Diego, New York. USA.
MORGAN, E. G., MİKHAİL, S. M., MURRAY, J. M., LARSON, C. P. Clinical
Anesthesiology. Klinik Anesteziyoloji. CUHRUK, H., TULUNAY, M. (2004). Güneş
Kitabevi, Ankara.
PADDLEFORD, R. R., HARVEY, R. C. (1999). Alfa-2 Agonist and Antagonists.
Veterinary Clinics of North America . Small Animal Pract. 29 (3): 737-745
PAMUK, K. (2003). Köpeklerde Halotan ve İzofloran Anestezisinin İntraoküler Basınca
Etkisinin Karşılaştırılması. A. Ü. Sağ. Bil. Doktora Tezi.
PEKCAN, Z. (2002). Kedi ve Köpeklerde Pediatrik Anestezi. A. Ü. Sağ. Bil. Seminer No: 2
PERK, E. C., GÜLANBER, E. (1999). Anesteziyoloji ve Reanimasyon Ders Notları,
İstanbul: Teknik Yayınları, s.:51-53
RİSHNİW, M., ANTHONY, H. (1996). Characterization of Chronotropic and
Dysrthymogenic Effects of Atropine in Dogs with Bradycardia. Anesthesia. J. Vet. Res. 57
(3): 337-341
SHORT, C. E., BUFALARİ, A. (1999). Propofol Anaesthesia. Veterinary Clinics of North
America . Small Animal Pract. 29: 747-778
43
SKARADA, R. T., BEDNARSKİ, R. M., MUIR, W. W., HUBBELL, J. A. E. (1996).
Handbook of Veterinary Anaesthesia, “ İnhalation Anesthesia ”, Philadelphia, London,
Madrid, Chapter 9. p.: 133-141
STEFFEY, E. P. (1996). İnhalation Anesthetics. Chapter 11. Lumb and Jones Veterinary
Anesthesia, Third Edition. Ed: Thurmon et all. Williams and Wilkins Co. U.S.A p.:297-322
STİLL, J. (1994). Anaesthetic Considerations for Travma and Shock. In; 19. World Congress
Proceedings. Durban. 46-50
ŞANLI, Y. (1999). Veteriner Klinik Farmakoloji ve İlaçla Sağaltım İlkeleri. Özkan
Matbaacılık, Bölüm 2, Ankara.
ŞANLI, Y., KAYA, S. (1994). Veteriner Farmakoloji ve İlaçla Sağaltım Seçenekleri. 824.
Medisan Yayınevi, Ankara.
ŞENER, S. (1990). Veteriner Klinik Farmakoloji ve Formüller. 546. Pethask Veteriner
Hekimliği Yayınları, Gebze.
THURMON, J. C., TRANQUİLLİ, W. J., BENSON, G. J. (1996). Veterinary Anaesthesia,
Neonatal and Geriatric Patients. Chapter 24, p.:844-845
TOPAL, A. (2005). Veteriner Anestezi, Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul
WEAVER, B. M. Q., RAPTOPOULOS, D. (1990). Induction of Anaesthesia in Dogs and
Cats with Propofol. Vet. Rec.126: 617-620
44
ÖZGEÇMİŞ
Ι-
Bireysel Bilgiler
Adı: Serkan
Soyadı: Badak
Doğum Yeri ve Tarihi: Kastamonu 15.10.1981
Uyruğu: Türkiye Cumhuriyeti
Medeni Durumu: Bekâr
İletişim Adresi ve Telefonu: Çehre sok. No.5/8 G.O.P Ankara 05333382859
ΙΙ-
Eğitimi
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı Tezsiz
Yüksek Programı (2005-)
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi (1999–2004)
Antalya Lisesi (1995–1998)
Atatürk Ortaokulu (1992–1995)
Mehmet Kesikçi İlkokulu (1987–1992)
Yabancı Dili: İngilizce
ΙΙΙ-
Ünvanları
Veteriner Hekim (2004)
ΙV-
Mesleki Deneyimi
Antalya Büyükşehir Belediyesi Hayvan Barınağı Staj (2002)
45
V-
Üye Olduğu Bilimsel Kuruluşlar
Yok
VΙ-
Diğer Bilgiler
Mide ve Bağırsak Hastalıkları Teşhis ve Tanı Semineri (Mart 2004, IAMS
Company-Propet, Ankara)
5. Ulusal Veteriner Hekimliği Öğrencileri Araştırma Kongresi (Mayıs 2003,
İstanbul Üniversitesi, İstanbul)
4. Ulusal Veteriner Hekimliği Öğrencileri Araştırma Kongresi (Mayıs 2002,
İstanbul Üniversitesi, İstanbul)
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dans Topluluğu
46
Download