2008 12 Aylık Finansal Rapor - Türk Hava Yolları
advertisement
TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI VE BAĞLI ORTAKLIĞI 31 ARALIK 2008 TARİHİ İTİBARİYLE KONSOLİDE MALİ TABLOLAR TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 ARALIK 2008 ve 31 ARALIK 2007 TARĠHLERĠ ĠTĠBARĠYLE KONSOLĠDE BĠLANÇOLAR (Tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası olarak gösterilmiĢtir.) VARLIKLAR Not Dönen Varlıklar Bağımsız Denetimden GeçmiĢ 31 Aralık 2008 Bağımsız Denetimden GeçmiĢ Yeniden DüzenlenmiĢ 31 Aralık 2007 2.580.680.234 1.487.528.554 Nakit ve Nakit Benzerleri 6 504.905.721 480.196.215 Finansal Yatırımlar 7 1.403.033.703 292.020.000 Ticari Alacaklar 10 349.144.133 245.539.019 Diğer Alacaklar 11 61.673.958 305.855.757 Stoklar 13 98.359.291 113.740.571 Diğer Dönen Varlıklar 26 163.563.428 50.176.992 5.290.955.322 3.434.915.521 Duran Varlıklar Diğer Alacaklar 11 22.808.881 21.756.328 Finansal Yatırımlar 7 1.750.943 3.016.564 Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlar 16 43.637.924 38.370.043 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller 17 48.130.000 53.700.000 Maddi Duran Varlıklar 18 5.049.449.610 3.234.359.407 Maddi Olmayan Duran Varlıklar 19 17.697.129 10.445.317 Ertelenmiş Vergi Varlığı Diğer Duran Varlıklar 35 26 1.986.324 105.494.511 3.193.155 70.074.707 7.871.635.556 4.922.444.075 TOPLAM VARLIKLAR Ekteki dipnotlar mali tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 1 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 ARALIK 2008 ve 31 ARALIK 2007 TARĠHLERĠ ĠTĠBARĠYLE KONSOLĠDE BĠLANÇOLAR (Tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası olarak gösterilmiĢtir.) Not Bağımsız Denetimden GeçmiĢ 31 Aralık 2008 Bağımsız Denetimden GeçmiĢ Yeniden DüzenlenmiĢ 31 Aralık 2007 Kısa Vadeli Yükümlülükler Finansal Borçlar Diğer Finansal Yükümlülükler Ticari Borçlar Diğer Borçlar Dönem Karı Vergi Yükümlülüğü Borç Karşılıkları Çalışanlara Sağlanan Faydalar Yolcu Uçuş Yükümlülükleri Diğer Kısa Vadeli Yükümlülükler 8 9 10 11 35 22 24 26 26 1.614.307.835 419.289.229 5.401.092 435.109.211 161.554.179 4.185.809 7.460.396 47.818.425 441.806.825 91.682.669 1.186.652.969 228.918.371 877.628 364.523.991 83.387.054 19.981.215 4.779.221 39.664.361 379.676.586 64.844.542 Uzun Vadeli Yükümlülükler Finansal Borçlar Diğer Borçlar Kıdem Tazminatı Karşılığı Ertelenmiş Vergi Yükümlülüğü Diğer Uzun Vadeli Yükümlülükler 8 11 24 35 26 3.270.740.625 2.798.005.235 7.865.284 142.459.082 291.289.291 31.121.733 1.887.889.627 1.595.842.462 7.058.322 131.959.011 128.930.080 24.099.752 2.986.587.096 175.000.000 1.672.901.479 4.459.406 1.134.226.211 1.847.901.479 175.000.000 1.739.005.871 895.492 61.014.406 (393.511.064) 265.496.774 7.871.635.556 4.922.444.075 KAYNAKLAR ÖZKAYNAKLAR Ana Ortaklığa Ait Özkaynaklar Ödenmiş Sermaye Sermaye Enflasyon Düzeltmesi Farkları Hisse Senedi İhraç Primleri Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler Yabancı Para Çevrim Farkları Geçmiş Yıllar Kar / Zararları Net Dönem Karı / Zararı 27 27 27 TOPLAM KAYNAKLAR Ekteki dipnotlar mali tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 2 . TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 ARALIK 2008 ve 2007 TARĠHLERĠNDE SONA EREN HESAP DÖNEMLERĠNE AĠT KONSOLĠDE GELĠR TABLOLARI (Tutarlar Aksi Belirtilmedikçe Türk Lirası olarak gösterilmiĢtir.) Bağımsız Denetimden GeçmiĢ Bağımsız Denetimden GeçmiĢ Yeniden DüzenlenmiĢ Not 1 Ocak – 31 Aralık 2008 1 Ocak – 31 Aralık 2007 28 28 6.123.174.209 (4.650.231.377) 4.859.508.826 (3.605.924.596) 1.472.942.832 (635.876.008) (203.813.181) 56.690.528 (102.559.670) 1.253.584.230 (576.810.259) (170.639.967) 226.544.680 (9.919.460) 587.384.501 722.759.224 3.572.374 1.427.882.203 (713.373.140) 15.489.140 309.116.345 (676.136.015) VERGĠ ÖNCESĠ KAR 1.305.465.938 371.228.694 Vergi Gelir / (Gideri) -Dönem Vergi Gelir / (Gideri) -Ertelenmiş Vergi Gelir / (Gideri) (171.239.727) (7.673.685) (163.566.042) (105.731.920) (122.471.610) 16.739.690 1.134.226.211 265.496.774 0,648 0,152 SÜRDÜRÜLEN FAALĠYETLER Satış Gelirleri Satışların Maliyeti (-) BRÜT KAR / (ZARAR) Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) Genel Yönetim Giderleri (-) Diğer Faaliyet Gelirleri Diğer Faaliyet Giderleri (-) FAALĠYET KARI / (ZARARI) Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar / Zararlarındaki Paylar Finansal Gelirler Finansal Giderler (-) 29,30 29,30 31 31 16 32 33 35 35 DÖNEM KARI Hisse BaĢına Kazanç (Kr) 36 Ekteki dipnotlar mali tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 3 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 ARALIK 2008 VE 2007 TARĠHLERĠNDE SONA EREN HESAP DÖNEMLERĠNE AĠT KONSOLĠDE ÖZKAYNAK DEĞĠġĠM TABLOLARI (Tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası olarak gösterilmiĢtir.) Ödenmiş Sermaye Sermaye Enflasyon Düzeltme Farkları Hisse Senetleri İhraç Primleri Finansal Varlık Değer Azalış Fonu Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler Yabancı Para Çevrim Farkları Net Dönem Karı / (Zararı) 31 Aralık 2006 Bakiyesi-Önceden Raporlanan Sık uçuş programı UFRYK 13 ile ilgili düzeltme (Not 2.3) Kullanılmamış izin karşılığı ile ilgili düzeltme (Not 2.3) Bakım onarım gider tahakkuku ile ilgili düzeltme (Not 2.3) 175.000.000 1.739.005.871 895.492 (2.696.482) 61.014.406 - 178.782.921 (542.283.756) 1.609.718.452 - - - - - - - (16.471.443) (16.471.443) - - - - - - - (7.083.719) (7.083.719) - - - - - - - (6.455.066) (6.455.066) 31 Aralık 2006 Bakiyesi-Düzeltilmiş 175.000.000 1.739.005.871 895.492 (2.696.482) 61.014.406 - 178.782.921 (572.293.985) 1.579.708.223 - - - 2.696.482 - - (178.782.921) - 178.782.921 - 2.696.482 Önceki Dönem Karının Geçmiş Yıllar Zararlarına Aktarılması Finansal Varlık Değerlemesi Net Dönem Karı Geçmiş Yıllar Zararları Toplam - - - - - - 265.496.774 - 265.496.774 31 Aralık 2007 Bakiyesi-Düzeltilmiş 175.000.000 1.739.005.871 895.492 - 61.014.406 - 265.496.774 (393.511.064) 1.847.901.479 31 Aralık 2007 Bakiyesi-Önceden Raporlanan Sık uçuş programı UFRYK 13 ile ilgili düzeltme (Not 2.3) Kullanılmamış izin karşılığı ile ilgili düzeltme (Not 2.3) 175.000.000 1.739.005.871 895.492 - 61.014.406 - 291.892.623 (363.500.835) 1.904.307.557 - - - - - - (8.830.945) (16.471.443) (25.302.388) - - - - - - (2.054.546) (7.083.719) (9.138.266) Bakım onarım gider tahakkuku ile ilgili düzeltme (Not 2.3) - - - - - - (15.510.358) (6.455.066) (21.965.424) 175.000.000 1.739.005.871 895.492 - 61.014.406 - 265.496.774 (393.511.064) 1.847.901.479 Özkaynak Kalemleri ve Enflasyon Düzeltmesi Farklarının Geçmiş Yıl Zararlarına Mahsubu (Not 27) Yabancı Para Çevrim Farkları (Not 27) - (66.104.392) - (895.492) - - (61.014.406) - 4.459.406 - 128.014.290 - 4.459.406 Önceki Dönem Karının Geçmiş Yıllar Zararlarına Aktarılması - - - - - - (265.496.774) 265.496.774 - - - - - - - 1.134.226.211 - 1.134.226.211 175.000.000 1.672.901.479 - - - 4.459.406 1.134.226.211 - 2.986.587.096 31 Aralık 2007 Bakiyesi-Düzeltilmiş Net Dönem Karı 31 Aralık 2008 Bakiyesi Ekteki dipnotlar mali tabloların tamamlayıcı parçasını oluştururlar. 4 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 1 OCAK-31 ARALIK 2008 VE 2007 TARĠHLERĠNDE SONA EREN HESAP DÖNEMLERĠNE AĠT KONSOLĠDE NAKĠT AKIM TABLOLARI (Tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası olarak gösterilmiĢtir.) FAALĠYETLERDEN KAYNAKLANAN NAKĠT AKIMLARI 1 Ocak31 Aralık 2008 1 Ocak31 Aralık 2007 Yeniden DüzenlenmiĢ 1.305.465.938 371.228.694 393.826.194 23.354.581 (123.120.093) (55.645) (942.833.498) (3.572.374) 105.396.609 (3.378.570) 586.719.977 15.637.769 5.000.000 6.071.262 (35.033) 1.368.477.117 (119.242.883) 243.129.246 15.381.280 (54.435.261) (35.419.804) 70.585.220 78.974.087 2.681.175 62.130.239 37.238.679 8.154.065 1.677.653.160 (12.854.510) (102.736.069) (82.420.266) 364.850.565 19.461.897 (45.848.879) (131.324) 290.162.081 (15.489.140) 91.110.738 12.959.975 (258.280.289) 2.957.138 4.967.798 (1.725.000) 2.796.990 (674.120) (2.540.292) 835.806.832 5.319.971 100.003.412 19.934.631 562.588 (45.120.423) 35.068.902 (5.971.753) (816.049) 30.442.865 (1.789.384) 8.659.982 982.101.574 (4.807.795) (88.479.266) (104.442.414) 1.479.642.315 784.372.099 - 3.142.924 26.482.893 82.172.581 7.034.983 (4.280.515) (1.070.066.191) (230.333.395) (1.188.989.644) 5.385.011 45.848.879 2.540.292 (292.020.000) (224.114.270) (459.217.164) (261.788.079) (3.917.374) (237.712) (206.665.601) (3.855.209) 504.131 (265.943.165) (210.016.679) 24.709.506 115.138.256 DÖNEM BAġINDAKĠ NAKĠT VE NAKĠT BENZERLERĠ 480.196.215 365.057.959 DÖNEM SONUNDAKĠ NAKĠT VE NAKĠT BENZERLERĠ 504.905.721 480.196.215 Not Vergi Öncesi Dönem Net Karı Faaliyetlerde Kullanılan Nakit Akımına UlaĢmak Ġçin Yapılan Düzeltmeler: Amortisman ve İtfa payları Kıdem Tazminatı Karşılığı Faiz Geliri Sabit Kıymet Satış Karı Değer Düşüklüğü Karşılığındaki (Azalış) / Artış Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Zararı Faiz Giderleri Hibe Kredilerdeki Değişim Finansal Borçlar Üzerindeki Kur Farkı Gideri / (Geliri) Şüpheli Alacak Karşılığındaki Artış Finansal Varlık Satış Zararı Yatırım Amaçlı Gayrimenkul Değer Artışı Türev Enstrüman Makul Değer Değişimi Finansal Varlık Değer Artış Fonundan Netleşen Ertelenen Vergi Varlığı Temettü Geliri ĠĢletme Sermayesindeki DeğiĢikliklerden Önceki Faaliyet Karı Ticari Alacaklardaki (Artış) / Azalış Diğer Kısa ve Uzun Vadeli Alacaklardaki Azalış / (Artış) Stoklardaki Azalış Diğer Dönen Varlıklardaki (Artış) / Azalış Diğer Duran Varlıklardaki Artış Ticari Borçlardaki Artış Diğer Borçlardaki Artış / (Azalış) Kısa Vadeli Borç Karşılıklarındaki Artış / (Azalış) Yolcu Uçuş Yükümlülüklerindeki Artış Diğer Kısa ve Uzun Vadeli Yükümlülüklerdeki Artış / (Azalış) Çalışanlara Sağlanan Faydalar Faaliyetlerden Elde Edilen Nakit Ödenen Kıdem Tazminatları Ödenen Faizler Peşin Ödenen Vergiler 18,19 24 32 31 18 16 33 26 32,33 10 17 33 32 10 11 13 26 26 10 11 22 26 26 24 24 26,35 Faaliyetlerden Elde Edilen Net Nakit YATIRIM FAALĠYETLERĠNE ĠLĠġKĠN NAKĠT AKIMLARI Finansal Varlık Satışından Elde Edilen Nakit Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlık ve Yatırım Amaçlı Gayrimenkul Satışından Elde Edilen Nakit Alınan Faiz Alınan Temettü İştirak Alımından Kaynaklanan Nakit Çıkışı Kısa Vadeli Finansal Yatırımlardaki Artış Maddi ve Maddi Olmayan Varlık Alımı (*) Yatırım Faaliyetlerinde Kullanılan Net Nakit FĠNANSMAN FAALĠYETLERĠNE ĠLĠġKĠN NAKĠT AKIMLARI Finansal Kiralama Anapara Geri Ödemeleri Banka Kredilerindeki Azalış Diğer Finansal Yükümlülüklerdeki (Azalış) /Artış 18,19 37 7,16 7 18,19 9 Finansman Faaliyetlerinde Kullanılan Net Nakit NAKĠT VE NAKĠT BENZERLERĠNDEKĠ NET (AZALIġ) / ARTIġ (* ) 31 Aralık 2008 tarihinde sona eren oniki aylık dönemde 1.299.191.959 TL‟lik maddi ve maddi olmayan duran varlık alımının 1.019.175.119 TL‟lik kısmı finansal kiralama yöntemi ile yapılmıştır. (31 Aralık 2007: 811.508.468 TL‟lik maddi ve maddi olmayan duran varlık alımının 565.806.020 TL‟lik kısmı finansal kiralama yöntemi ile yapılmıştır.) 5 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 1 ġĠRKETĠN ORGANĠZASYONU VE FAALĠYET KONUSU Türk Hava Yolları A.O. (“Şirket” veya “THY”) 1933 yılında Türkiye‟de kurulmuştur. Şirket‟in ana faaliyet konusu yurt içi ve yurt dışında yolcu ve kargo hava taşımacılığı yapmaktır. 31 Aralık 2008 ve 31 Aralık 2007 tarihleri itibariyle Şirket‟in hissedarları ve hisse dağılımı aşağıdaki gibidir: T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Diğer (Halka açık kısım) Toplam 31 Aralık 2008 % 49,12 % 50,88 % 100,00 31 Aralık 2007 % 49,12 % 50,88 % 100,00 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle Türk Hava Yolları A.O. ile Bağlı Ortaklığında (hep birlikte “Grup”) çalışan toplam personel sayısı 14.072‟dir (31 Aralık 2007: 12.951). 31 Aralık 2008 ve 2007 tarihlerinde sona eren dönemler içinde çalışan ortalama personel sayısı sırasıyla 13.724 ve 13.043‟tür. Şirket, Türkiye‟de kayıtlı olup merkez adresi aşağıdaki gibidir: Türk Hava Yolları A.O. Genel Yönetim Binası, Atatürk Havalimanı, 34149 Yeşilköy İSTANBUL. 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar Şirket ve Türkiye‟de yerleşik bağlı ortaklıkları, yasal defterlerini ve kanuni mali tablolarını Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) ve vergi mevzuatınca belirlenen muhasebe ilkelerine uygun olarak tutmakta ve hazırlamaktadır. 2.1.1 Uygulanan Muhasebe Standartları Sermaye Piyasası Kurulu (“SPK”), Seri: XI, No: 29 sayılı “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya İlişkin Esaslar Tebliğ” ile işletmeler tarafından düzenlenecek finansal raporlar ile bunların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke, usul ve esasları belirlemektedir. Bu Tebliğ, 1 Ocak 2008 tarihinden sonra başlayan hesap dönemlerine ait ilk ara finansal tablolardan geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir ve bu Tebliğ ile birlikte Seri: XI, No: 25 "Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ" yürürlükten kaldırılmıştır. Bu tebliğe istinaden, işletmeler finansal tablolarını Avrupa Birliği tarafından kabul edilen haliyle Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (“UMS/UFRS”)‟na göre hazırlamaları gerekmektedir. Ancak Avrupa Birliği tarafından kabul edilen UMS/UFRS‟nin Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (“UMSK”) tarafından yayımlananlardan farkları Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (“TMSK”) tarafından ilan edilinceye kadar UMS/UFRS‟ler uygulanacaktır. Bu kapsamda, benimsenen standartlara aykırı olmayan, TMSK tarafından yayımlanan Türkiye Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları (“TMS/TFRS”) esas alınacaktır. Rapor tarihi itibariyle, Avrupa Birliği tarafından kabul edilen UMS/UFRS‟nin UMSK tarafından yayımlananlardan farkları TMSK tarafından henüz ilan edilmediğinden dolayı, ilişikteki finansal tablolar SPK Seri: XI, No: 29 sayılı tebliği çerçevesinde UMS/UFRS‟ye göre hazırlanmış olup finansal tablolar ve dipnotlar, SPK tarafından 14 Nisan 2008 tarihli duyuru ile uygulanması zorunlu kılınan formatlara uygun olarak sunulmuştur. Bu kapsamda geçmiş dönem mali tablolarında bazı sınıflamalar yapılmıştır. 6 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) 2.1.2 Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesi Grup, SPK‟nın 17 Mart 2005 tarihinde almış olduğu karar doğrultusunda 1 Ocak 2005 tarihinden geçerli olmak üzere enflasyon muhasebesi uygulamasına son vermiştir. 2.1.3 Konsolidasyon Esasları a) Konsolide mali tablolar, aşağıda (b) ve (c) paragraflarında yer alan hususlar kapsamında, ana ortaklık olan Türk Hava Yolları A.O. ile Bağlı Ortaklık ve Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklarının mali tablolarını içermektedir. Gerekli olması halinde, Grup‟un izlediği muhasebe politikalarıyla aynı olması amacıyla bağlı ortaklıkların mali tablolarında muhasebe politikalarıyla ilgili düzeltmeler yapılmıştır. Tüm grup içi işlemler, bakiyeler, gelir ve giderler konsolidasyonda elimine edilmiştir. b) Bağlı Ortaklık, Şirket‟in doğrudan ve/veya dolaylı olarak kendisine ait olan hisselerle ilgili oy kullanma hakkının %50‟den fazlasını kullanma yetkisi kanalıyla mali ve işletme politikalarını Şirket‟in menfaatleri doğrultusunda kontrol etme yetkisi ve gücüne sahip olduğu işletmeyi ifade eder. Aşağıdaki tabloda 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle Bağlı Ortaklık, sahip olunan pay ve ortaklık oranları gösterilmiştir: Şirket ünvanı THY Teknik A.Ş. Faaliyet konusu Teknik Bakım İştirak Oranı 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 100% 100% Kayıtlı olduğu ülke Türkiye Bağlı Ortaklıklığa ait bilanço ve gelir tablosu, tam konsolidasyon yöntemi kullanılarak konsolide edilmiştir. Şirket‟in sahip olduğu Bağlı Ortaklığın kayıtlı değeri ile öz sermayesi karşılıklı olarak netleştirilmiştir. Şirket ile Bağlı Ortaklık arasındaki grup içi işlemler ve bakiyeler konsolidasyon sırasında silinmiştir. %100 hissesi Şirket‟e ait olmak üzere 20 Ağustos 2008 tarihinde kurulan A Grubu İşletme Ruhsatı‟na sahip ve yer hizmetleri ile iştigal edecek olan TGS Yer Hizmetleri A.Ş., 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle henüz fiili operasyona başlamadığından konsolidasyona tabi tutulmamıştır. c) Şirket‟in müşterek yönetimine sahip olduğu üç adet iştiraki vardır. İştirak oranı % 49 ve 50 olan ve Şirket tarafından müşterek kontrol edilen bu işletmeler, özkaynaktan pay alma yöntemiyle değerlenmektedir. 7 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.1 Sunuma İlişkin Temel Esaslar (devamı) 2.1.3 Konsolidasyon Esasları (devamı) Aşağıdaki tabloda 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklar ve ortaklık oranları gösterilmiştir: Şirket ünvanı Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. Faaliyet konusu Hava taşımacılığı İştirak Oranı 31 Aralık 31 Aralık 2008 2007 50% 50% Kayıtlı olduğu ülke Türkiye İkram hizmetleri 50% 50% Türkiye Teknik Bakım 49% - Türkiye Ekteki mali tablolarda müşterek yönetime tabi ortaklıkların faaliyet sonuçları ile varlık ve yükümlülükleri varsa, UFRS 5 standardı uyarınca satılmak üzere elde tutulan varlık olarak muhasebeleştirilenler dışında, özkaynak yöntemi kullanılarak muhasebeleştirilmiştir. Özkaynak yöntemine göre konsolide bilançoda iştirakler, maliyet bedelinin iştirakin net varlıklarındaki edinim sonrası dönemde oluşan değişimdeki Grup‟un payı kadar düzeltilmesi sonucu bulunan tutardan iştirakte oluşan herhangi bir değer düşüklüğünün düşülmesi neticesinde elde edilen tutar üzerinden gösterilir. İştirakin, Grup‟un iştirakteki payını (özünde Grup‟un iştirakteki net yatırımının bir parçasını oluşturan herhangi bir uzun vadeli yatırımı da içeren) aşan zararları kayıtlara alınmaz. 2.2 Kullanılan Para Birimi Grup‟un her işletmesinin kendi mali tabloları faaliyette bulundukları temel ekonomik çevrede geçerli olan para birimi (fonksiyonel para birimi) ile sunulmuştur. Her işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçları, Şirket‟in geçerli para birimi olan ve konsolide mali tablolar için sunum para birimi olan TL cinsinden ifade edilmiştir. Türkiye‟de 1 Ocak 2005‟ten itibaren paradan altı sıfır atılmasıyla birlikte Yeni Türk Lirası (YTL), Türkiye Cumhuriyeti‟nin yeni para birimi olarak belirlenmişti. Bakanlar Kurulu 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren para birimindeki “Yeni” ibaresinin kaldırılmasına karar vermiştir. Bu nedenle, 31 Aralık 2008 itibariyle Şirket‟in fonksiyonel ve raporlama para birimi ve geçmiş yıl karşılaştırmalı tutarları 1 YTL = 1 TL oranı kullanılarak TL olarak sunulmuştur. 2.3 Muhasebe Politikalarında, Muhasebe Tahminlerindeki Değişiklikler ve Hatalar Muhasebe politikalarında yapılan önemli değişiklikler geriye dönük olarak uygulanmakta ve önceki dönem mali tabloları yeniden düzenlenmektedir. Muhasebe politikalarında yapılan önemli değişiklikler ve tespit edilen önemli muhasebe hataları geriye dönük olarak uygulanır ve önceki dönem mali tabloları yeniden düzenlenir. Muhasebe tahminlerindeki değişiklikler, yalnızca bir döneme ilişkin ise, değişikliğin yapıldığı cari dönemde, gelecek dönemlere ilişkin ise, hem değişikliğin yapıldığı dönemde hem de gelecek dönemde, ileriye yönelik olarak uygulanır. 8 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.3 Muhasebe Politikalarında, Muhasebe Tahminlerindeki Değişiklikler ve Hatalar (devamı) Önceki Dönem Mali Tablolarının Yeniden Düzeltilmesi Grup, 1 Ocak 2009 veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerli olan UFRYK 13, “Müşteri Bağımlılık Programları" yorumunu henüz yürürlüğe girmemiş olmasına rağmen erken uygulamayı benimsemiş ve önceki uygulamada ücretsiz seyahatin artan maliyet yöntemi ile hesaplanan tahmini maliyeti yükümlülük olarak kaydedilmekte iken UFRYK 13‟e göre, müşteri sadakat programları satış işlemlerinin farklı bir bileşeni şeklinde muhasebeleşmeye başlamıştır. Tahsil edilen satış bedelinin gerçeğe uygun değerinin bir kısmı sık uçuş programı yolcu yükümlülükleri olarak kazanılmamış gelire dağıtılarak, söz konusu menfaatler müşteri tarafından kullanıldıkça gelir kaydedilmektedir. UFRYK 13‟ün 1 Ocak 2007'den başlayan dönemden itibaren uygulanması ile birlikte önceki dönem mali tabloları 8 numaralı Uluslararası Finansal Raporlama Standardı “Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklik ve Hatalar” (“UMS 8”)‟e istinaden yeniden düzenlenmiştir. Grup, önceki yıllarda çalışan sayısının fazlalığı ve sağlıklı bir veritabanı oluşturulamaması nedeniyle çalışanlarına ilişkin olarak kullanılmamış izin karşılığı hesaplaması yapmamıştır. Grup 31 Aralık 2008 tarihli mali tablolarını hazırlarken Grup‟un kullanılmamış izin yükümlülüğü hesaplanmış ve tutarın önceki dönem mali tabloları 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren başlayarak 8 numaralı Uluslararası Finansal Raporlama Standardı “Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklik ve Hatalar” (“UMS 8”)‟e istinaden yeniden düzenlemiştir. Grup, operasyonel kiralama yolu ile edinilmiş uçaklarına ilişkin olarak ayırdığı bakım onarım gider tahakkuku politikasını gözden geçirmiş ve önceki yıllarda ayırdığı gövde bakımları için gider tahakkukunun yanı sıra, motor, APU ve iniş takımları bakımları için de tahakkuk hesaplamaya karar vermiştir. Söz konusu hesaplama ile birlikte önceki dönem mali tabloları 1 Ocak 2007 tarihinden başlayarak 8 numaralı Uluslararası Finansal Raporlama Standardı “Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklik ve Hatalar” (“UMS 8”)‟e istinaden yeniden düzenlenmiştir. Yukarıdaki hususlar sonucu önceki dönem mali tablolarının yeniden düzenlenmesinin mali tablo büyüklüklerine etkileri aşağıda özetlenmiştir: 31 Aralık 2007 Yolcu uçuş yükümlülükleri Diğer kısa vadeli yükümlülükler Çalışanlara sağlanan faydalar Ertelenmiş vergi yükümlülüğü(net) Net dönem karı Geçmiş yıllar zararları Satış gelirleri Satışların maliyeti Pazarlama, Satış ve Dağıtım giderleri Genel yönetim giderleri Diğer faaliyet giderleri Vergi gelir / (gideri) Hisse başına kazanç (Kr) Daha Önce Raporlanan (Sınıflamalar sonrası) 348.048.601 Sık uçuş programı ile ilgili düzeltme 31.627.985 37.387.761 28.241.529 - 11.422.832 27.456.781 - 64.844.542 39.664.361 139.838.444 291.892.623 (363.500.835) 4.877.448.756 (3.584.547.121) (6.325.597) (8.830.945) (16.471.443) (17.939.930) - (2.284.566) (2.054.546) (7.083.719) (1.989.527) (5.491.356) (15.510.358) (6.455.066) (19.387.948) 125.736.925 265.496.774 (393.511.064) 4.859.508.826 (3.605.924.596) (576.454.165) (170.417.405) (16.820.709) (112.330.882) 0,167 6.901.249 2.207.736 (0,005) (356.094) (222.562) 513.637 (0,001) 3.877.590 (0,009) (576.810.259) (170.639.967) (9.919.460) (105.731.920) 0,152 9 Kullanılmamış Bakım onarım izin karşılığı gider tahakkuku ile ilgili ile ilgili düzeltme düzeltme - Yeniden Düzenlenmiş 379.676.586 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.3 Muhasebe Politikalarında, Muhasebe Tahminlerindeki Değişiklikler ve Hatalar (devamı) Önceki Dönem Mali Tablolarının Yeniden Düzeltilmesi (devamı) 31 Aralık 2006 Yolcu uçuş yükümlülükleri Diğer kısa vadeli yükümlülükler Çalışanlara sağlanan faydalar Ertelenmiş vergi yükümlülüğü (net) Geçmiş yıllar zararları 2.4 Daha Önce Raporlanan (Sınıflamalar sonrası) Sık uçuş programı ile ilgili düzeltme 321.743.168 183.944.515 22.149.729 149.979.174 (542.283.756) 20.589.304 (4.117.861) (16.471.443) Kullanılmamış izin karşılığı Bakım onarım ile ilgili gider tahakkuku düzeltme ile ilgili düzeltme 8.854.649 (1.770.930) (7.083.719) 8.068.833 (1.613.767) (6.455.066) Yeniden Düzenlenmiş 342.332.472 192.013.348 31.004.378 142.476.617 (572.293.985) Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Grup cari dönemde Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (UMSK) ve UMSK’nın Uluslararası Finansal Raporlama Yorumlama Komitesi (UFRSYK) tarafından yayınlanan ve 1 Ocak 2008 tarihinden itibaren geçerli olan yeni ve revize edilmiş standartlar ve yorumlardan kendi faaliyet konusu ile ilgili olanları uygulamıştır. Aşağıda yer alan standartlar ile önceki standartlara getirilen değişiklikler ve yorumlar 1 Ocak 2008 tarihi ve sonrasında başlayan mali dönemler için zorunlu olduğu halde Grup‟un faaliyetleri için geçerli değildir: UFRSYK 11, “UFRS 2 – Grup ve İşletmenin Geri Satın Alınan Kendi Hisselerine İlişkin İşlemler”, UFRSYK 12, “Hizmet İmtiyaz Anlaşmaları”, UFRSYK 14, “UMS 19- Tanımlanmış Fayda Varlığı Üzerindeki Sınırlama, Asgari Fonlama Gereklilikleri ve Birbirleriyle Olan Karşılıklı Etkileşimleri”, UMS 39, UFRS 7 “Finansal Varlıkların Sınıflandırılmasına İlişkin Değişiklikler” 10 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı) 2008 yılında henüz yürürlüğe girmemiş ve Grup tarafından erken uygulanması benimsenmemiş standartlar ile mevcut önceki standartlara getirilen değişiklikler ve yorumlar Aşağıdaki Standartlar ve Yorumlar bu mali tabloların onaylanma tarihinde yayınlanmış ancak yürürlüğe girmemiştir: UFRS 8, “Faaliyet Bölümleri” 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UFRYK 15, “Gayrimenkul Şirketlerinde İnşaat Sözleşmeleri” 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UFRYK 16, “Yurtdışındaki İşletme ile İlgili Net Yatırımın Finansal Riskten Korunması” 1 Ekim 2008 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UFRYK 17, “Parasal Olmayan Varlıkların Hissedarlara Dağıtımı” 1 Temmuz 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UFRYK 18, “Müşterilerden Varlık Transferi” 1 Temmuz 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UFRS 2, “Hisse Bazlı Ödemeler” Hakediş Koşulları ve İptallerine İlişkin Değişiklik. UFRS 1, “Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarının İlk Kez Uygulanması” UFRS‟lerin İlk Kez Uygulanmasında Yatırım Maliyetlerine İlişkin Değişiklik. 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UFRS 3, “İşletme Birleşmeleri” 1 Temmuz 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UMS 27, “Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar” UMS 28, “İştiraklerdeki Yatırımlar” UMS 31 “Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklardaki Paylar” Satın Alma Yönteminin Uygulanması Hakkında Kapsamlı Değişiklik. UMS 23, “(Revize) Borçlanma Maliyetleri” Doğrudan Giderleştirmeyi Engelleyen Kapsamlı Değişiklikler. 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UMS 27, “Konsolide ve Konsolide Olmayan Finansal Tablolar” UFRS‟lerin İlk Kez Uygulanmasında Yatırım Maliyetlerine İlişkin Değişiklik 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. 11 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.4 Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı) UMS 1, “Finansal Tabloların Sunumu” 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten UMS 32, “Finansal Araçlar: Sunum” Geri Satın Alma sonra başlayan hesap dönemleri için Opsiyonlu Finansal Araçlar ve Nakde Çevrilmelerinde Doğacak Yükümlülüklerin Açıklanması Hakkında Değişiklik. geçerlidir. UMS 1, “Finansal Tabloların Sunumu” Doğrudan Öz kaynağa Kaydedilen Net Gelir Tablosu Gerekliliğine İlişkin Kapsamlı Değişiklikler 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UMS 39, “Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme” Riskten Korunmaya Konu Olabilecek Kalemlere İlgili Değişiklikler 1 Temmuz 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. 2008 yılında henüz yürürlüğe girmemiş ve Grup tarafından erken uygulanması benimsenmemiş standartlar ile mevcut önceki standartlara getirilen değişiklik ve yorumlar ile ilgili olarak özet bilgiler aşağıda sunulmuştur. UFRS 1, “Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarının İlk Uygulaması” ve UMS 27 “ Konsolide ve Konsolide Olmayan Finansal Tablolar” a yapılan değişiklik Değişiklik, UFRS‟yi ilk defa uygulayan şirketlerin açılış bilançolarında bağlı ortaklıklardaki, müştereken kontrol edilen işletmelerdeki veya iştiraklerdeki yatırımların maliyetini UMS 27‟ye uygun olarak veya tahmini maliyet değerleriyle belirlemelerine olanak tanımaktadır. UMS 27‟ye yapılan değişiklik bağlı ortaklık, müştereken kontrol edilen işletmeler veya iştiraklerden elde edilen temettünün konsolide olmayan finansal tablolarda gelir tablosunda yansıtılmasını gerektirmektedir. Bu değişikliğin Grup‟un finansal tablolarına etkisinin olmayacağı beklenmektedir. UFRS 2 “Hisse Bazlı Ödemeler” Değişen standartla, hakediş koşulu‟nun tanımlanması ve performans ve hizmet koşulları haricindeki koşullar için „haketmeme koşulu‟ kavramına açıklık getirilmektedir. Standart aynı zamanda, gerek İşletme gerekse karşı taraf (çalışan veya hizmet sağlayan) tarafından iptal edilen ödüllerin aynı şekilde muhasebeleştirileceğini ifade etmektedir. Bu değişikliğin Grup‟un finansal tablolarına etkisinin olmayacağı beklenmektedir. UFRS 8 “Faaliyet Bölümleri” UFRS 8 “Faaliyet Bölümleri”, UMS 14 “Bölümlere Göre Raporlama”nın yerine geçmektedir. Bu standart, bölümlere göre raporlamanın yönetimin bakış açısına göre hazırlanan ve iç raporlamada kullanılan bölümleme kriterleri baz alınarak yapılmasını getirmektedir. Grup, UFRS 8‟i 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren uygulamaya başlayacaktır. 12 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 2.4 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı) UMS 32 ve UMS 1 „Tasfiye Durumunda Satılabilir Finansal Araçlar ve Yükümlülükler‟ UMS 32‟ye getirilen değişiklik tasfiyeden kaynaklanan satılabilir finansal araçlar ile yükümlülüklerin, belirli kriterler yerine getirildiği takdirde, sermaye aracı olarak sınıflandırılmasını gerektirmektedir. UMS 1‟e getirilen değişiklik ise, sermaye aracı olarak sınıflandırılan satılabilir finansal araçların tanımlanması ve açıklanmasını gerektirmektedir. Bu değişikliğin grubun finansal tablolarına etkisinin olmayacağı beklenmektedir. UMS 23, “(Revize) Borçlanma Maliyetleri” Değişiklik, işletmelerce, bir özellikli varlığın elde edilmesi, inşaası veya üretimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen borçlanma maliyetlerinin, ilgili özellikli varlığın maliyetinin bir parçası olarak aktifleştirilmesini gerektirmektedir. Borçlanma maliyetlerinin oluştuğu anda giderleştirilmesi seçeneği bu değişiklik ile sona erecektir. Grup, UMS23 (Revize) standardını 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren uygulayacaktır. UFRS 3, “İşletme Birleşmeleri” Değişiklikler, işletme birleşmelerindeki satın alımlar ile ilgili maliyetlerin oluştuğu anda gider yazılmasını ve satın alım sırasında muhasebeleştirilen koşullu bedelin makul değerinde sonradan meydana gelen değişikliklerin şerefiyeden düzeltilmesi yerine gelir tablosunda dikkate alınmasını gerektirmektedir. Bu değişikliğin grubun finansal tablolarına etkisinin olmayacağı beklenmektedir. UFRYK 15, “Gayrimenkul İnşaatı ile İlgili Anlaşmalar ” UFRYK 15, bir gayrimenkulün inşaatı için yapılan anlaşmanın, UMS 11 “İnşaat Sözleşmeleri” standardı veya UMS 18 “Hâsılat” standardı kapsamına girip girmediğinin ve buna bağlı olarak da böyle bir gayrimenkul inşasından elde edilen gelirin ne zaman muhasebeleştirileceğinin belirlenmesi konusunda yol göstermektedir. Bu değişikliğin grubun finansal tablolarına etkisinin olmayacağı beklenmektedir. UFRYK 16, “Yurtdışındaki İşletmede Bulunan Net Yatırım ile İlgili Riskten Korunma” UFRYK 16, üç ana konuya açıklık getirmektedir: Finansal tablolarda kullanılan sunum para birimi bir işletmenin finansal korunma muhasebesi uygulayabilmesine gerekçe oluşturmaz. Dolayısıyla, bir ana kuruluş yalnızca kendi finansal tablolarında kullanılan para birimi ile yabancı operasyonlarında kullanılan para birimi farkından doğan kur farklarını finansal riskten korunma riski olarak adlandırabilir. Finansal riskten korunma aracı grup içindeki işletme ya da işletmelerce elde tutulabilir. Bu yorumun Grup‟un finansal tablolarına bir etkisi olması beklenmemektedir. UFRYK 17 “Parasal olmayan varlıkların hissedarlara dağıtımı” UFRYK 17, hissedarların teslim alacağı parasal veya parasal olmayan varlıkları seçme hakkına sahip olmaları durumu da dahil olmak üzere, karşılıklı olan tüm parasal olmayan varlıkların dağıtımı için uygulanacaktır. Bu yorumun Grup‟un finansal tablolarına bir etkisi olması beklenmemektedir. 13 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 2.4 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) Yeni ve Revize Edilmiş Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (devamı) UFRYK 18 “Müşterilerden Varlık Transferi” Yorum, müşterilerden alınan maddi duran varlıkların, inşaat yapımı için alınan nakdin veya bu türde müşterilerden alınan varlıkların muhasebeleştirilmesi konusuna açıklık getirmektedir. Bu yorumun Grup‟un finansal tablolarına bir etkisi olması beklenmemektedir. UMS 1, “Finansal Tabloların Sunuluşu” (Değişiklik) Finansal tablolarda sunulan bilgilerin yararını artırmak amacıyla UMS 1 değişikliğe tabi tutulmuştur. Özsermaye değişim tablosunun sadece hissedarlar ile yapılan işlemleri içermesi, Kar Zarar Tablosuna ek olarak, “Diğer Kapsamlı Kar Zarar Tablosu” adında, tüm gelir ve harcama kalemlerini kar zarar olarak sınıflandıracak yeni bir finansal tablonun yayımlanmaya başlaması ve yeni dönemlerde bir önceki döneme ait finansal tabloların yeniden yorumlanması veya yeni muhasebe politikalarının geriye dönük olarak üçüncü bir kolonda geçmiş dönemlere ait etkilerinin yayımlanması standartta yapılan ana değişikliklerdir. Grup, finansal tabloların sunuluşuna ilişkin ilgili değişiklikleri 2009‟da yapacaktır. UMS 39, “Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme” Riskten Korunmaya Konu Olabilecek Kalemlerle İlgili Değişiklikler Bu değişiklik, enflasyona karşı riskten korunma muhasebesinin ancak ilgili finansal aracın nakit çıkışlarının sözleşmeden kaynaklanacak şekilde enflasyona bağlı olması halinde yapılabileceğine açıklık getirmektedir. 2008 yılında henüz yürürlüğe girmemiş ancak Grup tarafından erken uygulanması benimsenmiş standartlar UFRYK 13, “Müşteri Bağlılık Programları” 1 Ocak 2009 tarihinde veya bu tarihten sonra başlayan hesap dönemleri için geçerlidir. UFRYK 13, “ Müşteri Bağlılık Programları” UFRYK 13‟e göre, müşteri sadakat programları satış işlemlerinin farklı bir bileşeni şeklinde muhasebeleşmelidir. Tahsil edilen bedelin rayiç değerinin bir kısmı müşteriye sağlanan menfaatlere dağıtılarak, söz konusu menfaatler müşteri tarafından kullanıldıkça gelir kaydedilmelidir. UFRYK 13‟ün uygulaması henüz yürürlüğe girmemiş olmasına rağmen Grup tarafından erken uygulanması benimsenmiştir (Not 2.3). 14 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti İlişikteki mali tabloların hazırlanması sırasında uygulanan önemli muhasebe politikaları aşağıdaki gibidir: 2.5.1 Netleştirme/Mahsup Finansal varlık ve yükümlülükler, gerekli kanuni hak olması, söz konusu varlık ve yükümlülükleri net olarak değerlendirmeye niyet olması veya varlıkların elde edilmesi ile yükümlülüklerin yerine getirilmesinin eş zamanlı olduğu durumlarda net olarak gösterilirler. 2.5.2 Hasılat Yolcu ve kargo taşıma gelirleri, taşıma hizmeti tamamlandığında faaliyet geliri olarak kaydedilmektedir. Satılan ancak henüz kullanılmayan (uçulmayan) biletler, yolcu uçuş yükümlülüğü olarak kaydedilmektedir. Grup tarihsel istatistikler kullanarak uçulmayan ve geçerliliğini yitirmiş biletler hakkında tahmini hesaplamalar yapabilmektedir. Kullanılmayacağı tahmin edilen biletler, faaliyet geliri içerisinde kaydedilmiştir. Yolcu gelirlerine ilişkin olarak acentelere gerçekleştiğinde gider olarak kaydedilmektedir. verilecek komisyonlar taşımacılık hizmeti 2.5.3 Stoklar Stoklar maliyet ya da net gerçekleşebilir değerinin düşük olanı ile hareketli ağırlıklı ortalama maliyet metodu kullanılarak değerlenmektedir. 2.5.4 Maddi Duran Varlıklar Maddi varlıklar, enflasyonun etkilerinden arındırılmış ve 31 Aralık 2004 tarihi itibariyle düzeltilmiş başlangıç değerleri ve müteakip dönemlere ilişkin girişlerin maliyet değerlerinden, birikmiş amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü karşılığı düşüldükten sonraki net değeri ile belirtilir. Amortisman, maddi varlıkların değerleri üzerinden faydalı ömürleri esas alınarak doğrusal amortisman yöntemi ile ayrılmaktadır. Maddi varlıkların faydalı ömürleri ve hurda değerleri aşağıda belirtilmiştir: - Binalar - Uçaklar - Kargo uçağı - Motorlar - Komponentler - Tamir edilebilen yedek parçalar - Simülatörler - Makina ve ekipmanlar - Döşeme ve demirbaşlar - Taşıtlar - Diğer maddi varlıklar Faydalı Ömür (yıl) Hurda değer 25-50 15-20 30 15-20 7 3-7 10-20 3-15 3-15 4-7 4-15 %10-30 % 10 %10-30 %0-10 - Maddi varlıkların elden çıkarılması ya da bir maddi varlığın hizmetten alınması sonucu oluşan kazanç veya kayıp satış hasılatı ile varlığın defter değeri arasındaki fark olarak belirlenir ve gelir tablosuna dahil edilir. 15 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.5 Kiralama İşlemleri Mülkiyete ait risk ve kazanımların önemli bir kısmının kiracıya ait olduğu kiralama işlemleri, finansal kiralama olarak sınıflandırılırken diğer kiralamalar faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılır. Finansal kiralamayla elde edilen varlıklar, kiralama tarihindeki varlığın makul değeri, ya da asgari kira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanı kullanılarak aktifleştirilir. Kiralayana karşı olan yükümlülük, bilançoda finansal kiralama yükümlülüğü olarak gösterilir. Finansal kiralama ödemeleri, finansman gideri ve finansal kiralama yükümlüğündeki azalışı sağlayan ana para ödemesi olarak ayrılır ve böylelikle borcun geri kalan ana para bakiyesi üzerinden sabit bir oranda faiz hesaplanmasını sağlar. Finansal giderler gelir tablosuna kaydedilir. Faaliyet kiralamaları için yapılan ödemeler (kiralayandan kira işleminin gerçekleşebilmesi için alınan veya alınacak olan teşvikler de kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile gelir tablosuna kaydedilir), kira dönemi boyunca doğrusal yöntem ile gelir tablosuna kaydedilir. 2.5.6 Maddi Olmayan Varlıklar Maddi olmayan varlıklar, özel maliyetleri, iktisap edilmiş hakları, bilgi sistemlerini ve bilgisayar yazılımlarını içermektedir. Maddi olmayan varlıklar, enflasyonun etkilerinden arındırılmış ve 31 Aralık 2004 tarihi itibariyle düzeltilmiş başlangıç değerleri ve müteakip dönemlere ilişkin girişlerin maliyet değerlerinden, birikmiş amortisman düşüldükten sonraki net değeri ile belirtilir. Özel maliyetler kira süreleri, diğer maddi olmayan varlıklar ise faydalı ömürleri olan 5 yıl boyunca doğrusal amortisman yöntemi kullanılarak amortismana tabi tutulmaktadır. 2.5.7 Varlıklarda Değer Düşüklüğü Grup, ilgili bilanço tarihinde, bir varlığa ilişkin değer kaybının olduğuna dair herhangi bir gösterge olup olmadığını değerlendirir. Eğer böyle bir gösterge mevcutsa, o varlığın geri kazanılabilir tutarı tahmin edilir. Eğer söz konusu varlığın veya o varlığa ait nakit üreten herhangi bir biriminin kayıtlı değeri, kullanım veya satış yoluyla geri kazanılacak tutarından yüksekse değer düşüklüğü meydana gelmiştir. Geri kazanılabilir tutar varlığın net satış fiyatı ile kullanım değerinden yüksek olanı seçilerek bulunur. Kullanım değeri, bir varlığın sürekli kullanımından ve faydalı ömrü sonunda elden çıkarılmasından elde edilmesi beklenen nakit akımlarının tahmin edilen bugünkü değeridir. Değer düşüklüğü kayıpları konsolide gelir tablosunda muhasebeleştirilir. Bir varlıkta oluşan değer düşüklüğü kaybı, o varlığın geri kazanılabilir tutarındaki müteakip artışın, değer düşüklüğünün kayıtlara alınmalarını izleyen dönemlerde ortaya çıkan bir olayla ilişkilendirilebilmesi durumunda daha önce değer düşüklüğü ayrılan tutarı geçmeyecek ve varlığın hiç değer düşüklüğü muhasebeleştirilmemiş şekilde amortismana tabi tutulmaya devam edilerek bulunacak net defter değerini arttırmayacak şekilde geri çevrilir ve gelir olarak konsolide mali tablolara yansıtılır. Grup, değer düşüklüğü testi yapılacak en alt seviye nakit yaratan birim olarak topluca uçaklarını, yedek motorlarını ve simülatörlerini (“Uçaklar”) belirlemiştir ve değer düşüklüğü hesaplaması Uçaklar için toplu bazda yapılmaktadır. Grup, Uçakların net defter değerlerinin geri kazanılabilir değerlerini aşıp aşmadığını kontrol ederken, geri kazanılabilir değer tespitinde ABD Doları net satış fiyatlarını kullanmaktadır. Uçaklar için net satış fiyatı, uluslararası ikinci el uçak fiyat kataloglarına göre tespit edilmektedir. Yedek motorlar ve simülatörler için net satış fiyatı, ABD Doları satın alma değerlerine göre hesaplanan net defter değerleridir. 16 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.7 Varlıklarda Değer Düşüklüğü (devamı) İlişikteki finansal tablolarda, net defter değerleri ile geri kazanılabilir değerler arasındaki farktaki dönemsel değişimler diğer faaliyetlerden gelir/gider grubu altında değer düşüş karşılığındaki azalma/artma olarak kaydedilmektedir. Kur değişimlerinden kaynaklanan değer değişimleri ise finansal gelir/gider grubu altında gösterilmektedir. 2.5.8 Borçlanma Maliyetleri Tüm borçlanma maliyetleri, oluştukları dönemde gelir tablosuna kaydedilmektedir . 2.5.9 Finansal Araçlar Finansal varlık ve borçlar, Grup‟un bu finansal araçlara hukuki olarak taraf olması durumunda Grup‟un konsolide mali tablolarında yer alır. a) Finansal varlıklar Finansal yatırımlar, gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan ve gerçeğe uygun değerinden kayıtlara alınan finansal varlıklar haricinde kayıtlara gerçeğe uygun piyasa değerinden alım işlemiyle doğrudan ilişkili harcamalar düşüldükten sonra alınır. Yatırımlar, yatırım araçlarının ilgili piyasa tarafından belirlenen süreye uygun olarak teslimatı koşulunu taşıyan bir kontrata bağlı olan ticari işlem tarihinde kayıtlara alınır veya kayıtlardan çıkarılır. Finansal varlıklar “gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar”, “vadesine kadar elde tutulacak yatırımlar”, “satılmaya hazır finansal varlıklar” ve “kredi ve alacaklar” olarak sınıflandırılır. Sınıflandırma, finansal varlıkların niteliğine ve amacına bağlı olarak yapılır ve ilk muhasebeleştirme sırasında belirlenir. Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar Grup‟un finansal varlığı elde etmesinin başlıca amacının yakın bir tarihte varlığı elden çıkarma olması, finansal varlığın Grup‟un hep birlikte yönettiği ve kısa vadede oluşan karların hemen realize edildiği tanımlanmış bir finansal araç portföyünün bir parçasını oluşturması ve finansal riske karşı etkili bir koruma aracı olarak belirlenmeyen tüm türev ürünlerinde söz konusu finansal varlıklar gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıklar olarak sınıflandırılır. Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlıkların, gerçeğe uygun değerleriyle değerlenmesi sonucu oluşan kazanç ya da kayıp, kar/zararda muhasebeleştirilir. Kar / zarar içinde muhasebeleştirilen net kazanç ya da kayıplar, söz konusu finansal varlıktan elde edilen faiz ve / veya temettü tutarını da kapsar. Etkin faiz yöntemi Finansal varlığın itfa edilmiş maliyet ile değerlenmesi ve ilgili faiz gelirinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkin faiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince gelecekte tahsil edilecek tahmini nakdi, tam olarak ilgili finansal varlığın net bugünkü değerine indirgeyen orandır. Vadesine kadar elde tutulacak ve satılmaya hazır borçlanma araçları ve kredi ve alacaklar olarak sınıflandırılan finansal varlıklar ile ilgili gelirler etkin faiz yöntemine göre hesaplanmaktadır. 17 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.9 Finansal Araçlar (devamı) a) Finansal varlıklar (devamı) Vadesine kadar elde tutulacak yatırımlar Grup‟un vadesine kadar elde tutma olanağı ve niyeti olduğu sabit veya belirlenebilir bir ödeme planına sahip, sabit vadeli bono ve tahviller, vadesine kadar elde tutulacak yatırımlar olarak sınıflandırılır. Vadesine kadar elde tutulacak yatırımlar etkin faiz yöntemine göre itfa edilmiş maliyet bedelinden değer düşüklüğü tutarı düşülerek kayıtlara alınır. Satılmaya hazır finansal varlıklar Grup tarafından elde tutulan bazı hisse senedi ve borçlanma araçları satılmaya hazır finansal varlıklar olarak sınıflandırılır ve bu tür varlıklar gerçeğe uygun değerleriyle değerlenir. Değer düşüklüğü giderleri, etkin faiz yöntemine göre hesaplanan faiz gelir ve döviz cinsinden varlıkların döviz kuruyla değerlenmelerinden doğan kayıp ve kazançlar haricinde gerçeğe uygun değerdeki değişikliklerden kaynaklanan kazanç ve kayıplar, doğrudan özsermaye içerisinde yatırımlar yeniden değerlendirme fonunda muhasebeleştirilir. Yatırımın elden çıkartılması ya da değer düşüklüğüne uğraması durumunda, önceden yatırımların yeniden değerlendirme fonunda muhasebeleştirilen toplam kazanç ya da kayıpları dönem içi kar / zarar hesaplarına dahil edilir. Satılmaya hazır özkaynak araçlarıyla ilişkilendirilen temettüler, Grup ilgili ödemeleri almaya hak kazandığı zaman kar / zarar içinde muhasebeleştirilir. Yabancı para cinsinden olan satılmaya hazır parasal varlıkların gerçeğe uygun değeri, ilgili yabancı para cinsinden rayiç değerinin raporlama tarihinde geçerli olan çevrim kuru kullanarak raporlanan para cinsine çevrilmesiyle bulunur. Varlığın, çevrim kurundan kaynaklanan gerçeğe uygun değerindeki değişiklikler kar/zarar içinde, diğer değişiklikler ise özkaynak altında muhasebeleştirilir. Kredi ve alacaklar Ticari alacaklar, kredi alacakları ve diğer alacaklar, ilk kayıt tarihinde gerçeğe uygun değerleri ile muhasebeleştirilmektedirler. İlk kayıt tarihinden sonraki raporlama dönemlerinde, etkin faiz yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş maliyeti üzerinden gösterilmişlerdir. Finansal varlıklarda değer düşüklüğü Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal varlıklar dışındaki finansal varlıklar, her bilanço tarihinde bir finansal varlık veya finansal varlık grubunun değer düşüklüğüne uğradığına ilişkin göstergelerin bulunup, bulunmadığına dair değerlendirmeye tabi tutulur. Finansal varlığın ilk muhasebeleştirilmesinden sonra bir veya birden daha fazla olayın meydana gelmesi ve söz konusu olayın ilgili finansal varlığın veya varlık grubunun güvenilir bir biçimde tahmin edilebilen gelecekteki tahmini nakit akımları üzerindeki olumsuz etkisi sonucunda ilgili finansal varlığın değer düşüklüğüne uğradığına ilişkin tarafsız bir göstergenin bulunması durumunda değer düşüklüğü zararı oluşur. Kredi ve alacaklar için değer düşüklüğü tutarı gelecekte beklenen tahmini nakit akımlarının finansal varlığın etkin faiz oranı üzerinden iskonto edilerek hesaplanan bugünkü değeri ile defter değeri arasındaki farktır. 18 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.9 Finansal Araçlar (devamı) a) Finansal varlıklar (devamı) Bir karşılık hesabının kullanılması yoluyla defter değerinin azaltıldığı ticari alacaklar haricinde, bütün finansal varlıklarda, değer düşüklüğü doğrudan ilgili finansal varlığın kayıtlı değerinden düşülür. Ticari alacağın tahsil edilememesi durumunda bu tutar karşılık hesabından düşülerek silinir. Karşılık hesabındaki değişimler, kar veya zarar içinde muhasebeleştirilir. Satılmaya hazır özkaynak araçları haricinde, değer düşüklüğü zararı sonraki dönemde azalırsa, ve azalış değer düşüklüğü zararının muhasebeleştirilmesi sonrasında meydana gelen bir olayla ilişkilendirilebiliniyorsa, önceden muhasebeleştirilen değer düşüklüğü zararı, değer düşüklüğünün iptal edileceği tarihte yatırımın değer düşüklüğü hiçbir zaman muhasebeleştirilmemiş olması durumunda ulaşacağı itfa edilmiş maliyet tutarını aşmayacak şekilde kar / zararda iptal edilir. Değer düşüklüğü sonrası satılmaya hazır özkaynak araçlarının gerçeğe uygun değerinde sonradan meydana gelen artış, doğrudan özkaynaklarda muhasebeleştirilir. Nakit ve nakit benzerleri Nakit ve nakit benzeri kalemler, nakit para, vadesiz mevduat ve satın alım tarihinden itibaren vadeleri 3 ay veya 3 aydan daha az olan, hemen nakde çevrilebilecek olan ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa vadeli yatırımlardır. Bu varlıkların defter değeri gerçeğe uygun değerlerine yakındır. b) Finansal yükümlülükler Grup‟un finansal yükümlülükleri ve özsermaye araçları, sözleşmeye bağlı düzenlemelere ve finansal bir yükümlülüğün ve özkaynağa dayalı bir aracın tanımlanma esasına göre sınıflandırılır. Grup‟un tüm borçları düşüldükten sonra kalan varlıklarındaki hakkı temsil eden sözleşme özkaynağa dayalı finansal araçtır. Belirli finansal yükümlülükler ve özkaynağa dayalı finansal araçlar için uygulanan muhasebe politikaları aşağıda belirtilmiştir. Finansal yükümlülükler ya gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler olarak ya da diğer finansal yükümlülükler olarak sınıflandırılır. Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal yükümlülükler, gerçeğe uygun değeriyle kayda alınır ve her raporlama döneminde, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değeriyle yeniden değerlenir. Gerçeğe uygun değerlerindeki değişim, kar / zararda muhasebeleştirilir. Kar/zarar içinde muhasebeleştirilen net kazanç ya da kayıplar, söz konusu finansal yükümlülük için ödenen faiz tutarını da kapsar. Diğer finansal yükümlülükler Diğer finansal yükümlülükler, finansal borçlar dahil olmak üzere, başlangıçta işlem maliyetlerinden arındırılmış gerçeğe uygun değerleriyle muhasebeleştirilir. 19 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.9 Finansal Araçlar (devamı) b) Finansal yükümlülükler (devamı) Diğer finansal yükümlülükler sonraki dönemlerde etkin faiz oranı üzerinden hesaplanan faiz gideri ile birlikte etkin faiz yöntemi kullanılarak itfa edilmiş maliyet bedelinden muhasebeleştirilir. Etkin faiz yöntemi, finansal yükümlülüğün itfa edilmiş maliyetlerinin hesaplanması ve ilgili faiz giderinin ilişkili olduğu döneme dağıtılması yöntemidir. Etkin faiz oranı; finansal aracın beklenen ömrü boyunca veya uygun olması durumunda daha kısa bir zaman dilimi süresince gelecekte yapılacak tahmini nakit ödemelerini tam olarak ilgili finansal yükümlülüğün net bugünkü değerine indirgeyen orandır. Türev finansal araçlar ve finansal riskten korunma muhasebesi Grup, içinde bulunduğu sektör ve faaliyetlerinin doğası gereği, kur ve faiz oranlarındaki değişimlere bağlı olan finansal risklerden etkilenebilmektedir. Faiz oranı riskinin en önemli kaynağı finansal kiralama borçlarıdır. Grup‟un politikası, bazı sabit faiz oranlı borçlarını, değişken faiz oranlı borçlara ve Euro cinsinden borçlarını, ABD Doları cinsinden borçlara dönüştürmektir. Grup, bu amaçla türev araçlar kullanmaktadır. Türev finansal araçlar, sözleşme tarihindeki gerçeğe uygun değeri ile hesaplanır ve sonraki raporlama dönemlerinde gerçeğe uygun değer ile tekrar hesaplanır. Türev finansal araçların gerçeğe uygun değerindeki değişmeler doğrudan gelir tablosunda kayıtlara alınır. 2.5.10 İşletme Birleşmeleri Yoktur. 2.5.11 Kur Değişiminin Etkileri Yıl içerisinde gerçekleşen döviz işlemleri, işlem tarihindeki kurlar kullanılarak Türk Lirası‟na çevrilmektedir. Bilançoda yer alan dövize bağlı varlık ve borçlar, bilanço tarihinde geçerli olan kurlar kullanılarak Türk Lirası‟na çevrilmiştir. Bu çevirimden ve dövizli işlemlerin tahsil / tediyelerinden kaynaklanan kambiyo karları / zararları gelir tablosunda yer almaktadır. İlgili tarihler itibariyle dönem sonu ve ortalama ABD Doları kuru aşağıdaki gibidir: Dönem Sonu Kuru 1,5123 1,1647 31 Aralık 2008 tarihinde sona eren yıl 31 Aralık 2007 tarihinde sona eren yıl Ortalama Kur 1,2976 1,3003 İlgili tarihler itibariyle dönem sonu ve ortalama Euro kuru aşağıdaki gibidir: Dönem Sonu Kuru 2,1408 1,7102 31 Aralık 2008 tarihinde sona eren yıl 31 Aralık 2007 tarihinde sona eren yıl 20 Ortalama Kur 1,8969 1,7773 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.12 Hisse Başına Kazanç Hisse başına kazanç, net karın ilgili dönem içinde mevcut hisselerin ağırlıklı ortalama adedine bölünmesi ile tespit edilir. Türkiye‟de şirketler, sermayelerini, hissedarlarına geçmiş yıl karlarından dağıttıkları “bedelsiz hisse” yolu ile arttırabilmektedirler. Hisse başına kazanç hesaplanırken, bu bedelsiz hisse ihracı çıkarılmış hisseler olarak sayılır. Dolayısıyla hisse başına kazanç hesaplamasında kullanılan ağırlıklı hisse adedi ortalaması, hisselerin bedelsiz olarak çıkarılmasını geriye dönük olarak uygulamak suretiyle elde edilir. 2.5.13 Bilanço Tarihinden Sonraki Olaylar Bilanço tarihinden sonraki olaylar; kara ilişkin herhangi bir duyuru veya diğer seçilmiş finansal bilgilerin kamuya açıklanmasından sonra ortaya çıkmış olsalar bile, bilanço tarihi ile bilançonun yayımı için yetkilendirilme tarihi arasındaki tüm olayları kapsar. Grup, bilanço tarihinden sonraki düzeltme gerektiren olayların ortaya çıkması durumunda, mali tablolara alınan tutarları bu yeni duruma uygun şekilde düzeltir. 2.5.14 Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklar Geçmiş olaylardan kaynaklanan mevcut bir yükümlülüğün bulunması, yükümlülüğün yerine getirilmesinin muhtemel olması ve söz konusu yükümlülük tutarının güvenilir bir şekilde tahmin edilebilir olması durumunda mali tablolarda karşılık ayrılır. Karşılık olarak ayrılan tutar, yükümlülüğe ilişkin risk ve belirsizlikler göz önünde bulundurularak, bilanço tarihi itibarıyla yükümlülüğün yerine getirilmesi için yapılacak harcamanın tahmin edilmesi yoluyla hesaplanır. Karşılığın, mevcut yükümlülüğün karşılanması için gerekli tahmini nakit akımlarını kullanarak ölçülmesi durumunda söz konusu karşılığın defter değeri, ilgili nakit akımlarının bugünkü değerine eşittir. Karşılığın ödenmesi için gerekli olan ekonomik faydanın bir kısmı ya da tamamının üçüncü taraflarca karşılanmasının beklendiği durumlarda, tahsil edilecek tutar, ilgili tutarın tahsil edilmesinin hemen hemen kesin olması ve güvenilir bir şekilde ölçülmesi halinde varlık olarak muhasebeleştirilir. Zarara sebebiyet verecek sözleşmeler Zarara sebebiyet verecek sözleşmelerden kaynaklanan mevcut yükümlülükler, karşılık olarak hesaplanır ve muhasebeleştirilir. Grup‟un, sözleşmeye bağlı yükümlülüklerini yerine getirmek için katlanılacak kaçınılmaz maliyetlerin bahse konu sözleşmeye ilişkin olarak elde edilmesi beklenen ekonomik faydaları aşan sözleşmesinin bulunması halinde, zarara sebebiyet verecek sözleşmenin varolduğu kabul edilir. 21 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.15 İlişkili Taraflar Aşağıdaki kriterlerden birinin varlığında, taraf Şirket ile ilişkili sayılır: (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) Söz konusu tarafın, doğrudan ya da dolaylı olarak bir veya birden fazla aracı yoluyla: (i) İşletmeyi kontrol etmesi, işletme tarafından kontrol edilmesi ya da işletme ile ortak kontrol altında bulunması (ana ortaklıklar, bağlı ortaklıklar ve aynı iş dalındaki bağlı ortaklıklar dahil olmak üzere); (ii) Şirket üzerinde önemli etkisinin olmasını sağlayacak payının olması; veya (iii) Şirket üzerinde ortak kontrole sahip olması; Tarafın, Şirket‟in bir iştiraki olması; Tarafın, Şirket‟in ortak girişimci olduğu bir iş ortaklığı olması; Tarafın, Şirket‟in veya ana ortaklığının kilit yönetici personelinin bir üyesi olması; Tarafın, (a) ya da (d) de bahsedilen herhangi bir bireyin yakın bir aile üyesi olması; Tarafın; kontrol edilen, ortak kontrol edilen ya da önemli etki altında veya (d) ya da (e)‟de bahsedilen herhangi bir bireyin doğrudan ya da dolaylı olarak önemli oy hakkına sahip olduğu bir işletme olması; Tarafın, işletmenin ya da işletme ile ilişkili taraf olan bir işletmenin çalışanlarına işten ayrılma sonrasında sağlanan fayda planları olması gerekir. 2.5.16 Finansal Bilgilerin Bölümlere Göre Raporlanması Raporlanabilir bölüm, bölüm bilgileri açıklanması zorunlu olan bir endüstriyel bölüm veya coğrafi bölümdür. Endüstriyel bölümler, belirli bir mal veya hizmeti ya da birbirleriyle ilişkili mal veya hizmet grubunu sağlama veya risk ve fayda açısından Grup’un diğer bölümlerinden farklı özelliklere sahip bölümlerdir. Coğrafi bölümler, Grup’un belirli bir ekonomik çevrede mal veya hizmet temin eden ve risk ve fayda açısından başka bir ekonomik çevre içerisinde faaliyet gösteren diğer bölümlerden farklı özelliklere sahip bölümlerdir. Bir endüstriyel bölümün veya coğrafi bölümün raporlanabilir bölüm olarak belirlenebilmesi için gereklilik, bölüm hasılatının büyük bir çoğunluğunun grup dışı müşterilere yapılan satışlardan kazanılması ve grup dışı müşterilere yapılan satışlardan ve diğer bölümler ile gerçekleştirilen işlemlerden elde edilen bölüm hasılatının, tüm bölümlere ilişkin iç ve dış toplam hasılatın en az %10’unu oluşturması veya kar veya zararla sonuçlanan bölüm sonucunun kar elde edilen bölümlerin toplam sonuçları ve zarar eden bölümlerin toplam sonuçlarının mutlak anlamda büyük olanının en az %10’una isabet etmesi veya bölüm varlıklarının, tüm bölümlerin toplam varlıklarının en az %10’unu oluşturmasıdır. Grup’un risk ve fayda oranlarının özellikle ürettiği mal ve hizmetlerdeki farklılıklardan etkilenmesi sebebiyle, bölüm bilgilerinin raporlanmasına yönelik birinci format olarak endüstriyel bölümler belirlenmiştir. Coğrafi bölümler bazındaki bilgiler, Grup’un faaliyetlerinin, konsolide mali tablolar genelinde ve parasal önemsellik kavramında, Türkiye dışındaki coğrafi bölümler açısından raporlanabilir bölüm özelliği göstermediğinden dolayı konsolide mali tablolarda yer verilmemiştir (Dipnot 5). 22 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.17 İnşaat Sözleşmeleri Yoktur. 2.5.18 Durdurulan Faaliyetler Yoktur. 2.5.19 Devlet Teşvik ve Yardımları Devlet bağışları, bağışların alınacağına ve Grup’un uymakla yükümlü olduğu şartları karşıladığına dair makul bir güvence olduğunda gerçeğe uygun değerleri üzerinden kayda alınırlar. Maliyetlere ilişkin devlet bağışları, karşılayacakları maliyetlerle eşleştikleri ilgili dönemler boyunca tutarlı bir şekilde gelir olarak muhasebeleştirilir. Maddi duran varlıklara ilişkin devlet bağışları, ertelenmiş devlet bağışları olarak cari olmayan borçlar altına sınıflandırılır ve faydalı ömürleri üzerinden doğrusal amortisman uygulanarak gelir tablosuna alacak kaydedilir. 2.5.20 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller Yatırım amaçlı gayrimenkuller, kira ve/veya değer artış kazancı elde etmek amacıyla elde tutulan gayrimenkuller olup ilk olarak maliyet değerleri ve buna dahil olan işlem maliyetleri ile ölçülürler. Başlangıç muhasebeleştirmesi sonrasında yatırım amaçlı gayrimenkuller, bilanço tarihi itibariyle piyasa koşullarını yansıtan gerçeğe uygun değer ile değerlenirler. Yatırım amaçlı gayrimenkullerin gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerden kaynaklanan kazanç veya zararlar oluştukları dönemde gelir tablosuna dahil edilirler. Yatırım amaçlı gayrimenkuller, satılmaları veya kullanılamaz hale gelmeleri ve satışından gelecekte herhangi bir ekonomik yarar sağlanamayacağının belirlenmesi durumunda bilanço dışı bırakılırlar. Yatırım amaçlı gayrimenkulun kullanım süresini doldurmasından veya satışından kaynaklanan kar/zarar, oluştukları dönemde gelir tablosuna dahil edilir. 2.5.21 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler Türk Vergi Mevzuatı, ana şirket ve onun bağlı ortaklığına konsolide vergi beyannamesi hazırlaması izni vermediğinden, ekli konsolide mali tablolarda da yansıtıldığı üzere, vergi karşılıkları her bir işletme bazında ayrı olarak hesaplanmıştır. Gelir vergisi gideri, cari vergi ve ertelenmiş vergi giderinin toplamından oluşur. Cari vergi Cari yıl vergi yükümlülüğü, dönem karının vergiye tabi olan kısmı üzerinden hesaplanır. Vergiye tabi kâr, diğer yıllarda vergilendirilebilir ya da vergiden indirilebilir kalemler ile vergilendirilmesi ya da vergiden indirilmesi mümkün olmayan kalemleri hariç tutması nedeniyle, gelir tablosunda yer verilen kârdan farklılık gösterir. Grup‟un cari vergi yükümlülüğü bilanço tarihi itibarıyla yasallaşmış ya da önemli ölçüde yasallaşmış vergi oranı kullanılarak hesaplanmıştır. 23 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.21 Kurum Kazancı Üzerinden Hesaplanan Vergiler (devamı) Ertelenmiş vergi Ertelenmiş vergi yükümlülüğü veya varlığı, varlıkların ve yükümlülüklerin mali tablolarda gösterilen tutarları ile yasal vergi matrahı hesabında dikkate alınan tutarları arasındaki geçici farklılıkların bilanço yöntemine göre vergi etkilerinin yasallaşmış vergi oranları dikkate alınarak hesaplanmasıyla belirlenmektedir. Ertelenmiş vergi yükümlülükleri vergilendirilebilir geçici farkların tümü için hesaplanırken, indirilebilir geçici farklardan oluşan ertelenmiş vergi varlıkları, gelecekte vergiye tabi kar elde etmek suretiyle söz konusu farklardan yararlanmanın kuvvetle muhtemel olması şartıyla hesaplanmaktadır. Bahse konu varlık ve yükümlülükler, ticari ya da mali kar/zararı etkilemeyen işleme ilişkin geçici fark, şerefiye veya diğer varlık ve yükümlülüklerin ilk defa mali tablolara alınmasından (işletme birleşmeleri dışında) kaynaklanıyorsa muhasebeleştirilmez. Ertelenmiş vergi yükümlülükleri, Grup‟un geçici farklılıkların ortadan kalkmasını kontrol edebildiği ve yakın gelecekte bu farkın ortadan kalkma olasılığının düşük olduğu durumlar haricinde, bağlı ortaklık ve iştiraklerdeki yatırımlar ve iş ortaklıklarındaki paylar ile ilişkilendirilen vergilendirilebilir geçici farkların tümü için hesaplanır. Bu tür yatırım ve paylar ile ilişkilendirilen vergilendirilebilir geçici farklardan kaynaklanan ertelenmiş vergi varlıkları, yakın gelecekte vergiye tabi yeterli kar elde etmek suretiyle söz konusu farklardan yararlanmanın kuvvetle muhtemel olması ve gelecekte ilgili farkların ortadan kalkmasının muhtemel olması şartlarıyla hesaplanmaktadır. Ertelenmiş vergi varlığının kayıtlı değeri, her bilanço tarihi itibariyle gözden geçirilir. Ertelenmiş vergi varlığının kayıtlı değeri, bir kısmının veya tamamının sağlayacağı faydanın elde edilmesine imkan verecek düzeyde mali kar elde etmenin muhtemel olmadığı ölçüde azaltılır. Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri varlıkların gerçekleşeceği veya yükümlülüklerin yerine getirileceği dönemde geçerli olması beklenen ve bilanço tarihi itibariyle yasallaşmış veya önemli ölçüde yasallaşmış vergi oranları (vergi düzenlemeleri) üzerinden hesaplanır. Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülüklerinin hesaplanması sırasında, Grup‟un bilanço tarihi itibariyle varlıklarının defter değerini geri kazanması ya da yükümlülüklerini yerine getirmesi için tahmin ettiği yöntemlerin vergi sonuçları dikkate alınır. Ertelenmiş vergi varlıkları ve yükümlülükleri, cari vergi varlıklarıyla cari vergi yükümlülüklerini mahsup etme ile ilgili yasal bir hakkın olması veya söz konusu varlık ve yükümlülüklerin aynı vergi mercii tarafından toplanan gelir vergisiyle ilişkilendirilmesi ya da Grup‟un cari vergi varlık ve yükümlülüklerini netleştirmek suretiyle ödeme niyetinin olması durumunda mahsup edilir. Dönem cari ve ertelenmiş vergisi Doğrudan özkaynakta alacak ya da borç olarak muhasebeleştirilen kalemler (ki bu durumda ilgili kalemlere ilişkin ertelenmiş vergi de doğrudan özkaynakta muhasebeleştirilir) ile ilişkilendirilen ya da işletme birleşmelerinin ilk kayda alımından kaynaklananlar haricindeki cari vergi ile döneme ait ertelenmiş vergi, gelir tablosunda gider ya da gelir olarak muhasebeleştirilir. İşletme birleşmelerinde, şerefiye hesaplanmasında ya da satın alanın, satın alınan bağlı ortaklığın tanımlanabilen varlık, yükümlülük ve şarta bağlı borçlarının gerçeğe uygun değerinde elde ettiği payın satın alım maliyetini aşan kısmının belirlenmesinde vergi etkisi göz önünde bulundurulur. 24 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.22 Çalışanlara Sağlanan Faydalar / Kıdem Tazminatları Türkiye‟de mevcut kanunlar ve toplu iş sözleşmeleri hükümlerine göre kıdem tazminatı, emeklilik veya işten çıkarılma durumunda ödenmektedir. Güncellenmiş olan UMS 19 Çalışanlara Sağlanan Faydalar Standardı (“UMS 19”) uyarınca söz konusu türdeki ödemeler tanımlanmış emeklilik fayda planları olarak nitelendirilir. Bilançoda muhasebeleştirilen kıdem tazminatı yükümlülüğü, tüm çalışanların emeklilikleri dolayısıyla ileride doğması beklenen yükümlülük tutarlarının net bugünkü değerine göre hesaplanmış ve finansal tablolara yansıtılmıştır. Hesaplanan tüm aktüeryal kazançlar ve kayıplar gelir tablosuna yansıtılmıştır. 2.5.23 Emeklilik Planları Yoktur. 2.5.24 Tarımsal Faaliyetler Yoktur. 2.5.25 Nakit Akım Tablosu Nakit akım tablosunda, döneme ilişkin nakit akımları esas, yatırım ve finansman faaliyetlerine dayalı bir biçimde sınıflandırılarak raporlanır. Esas faaliyetlerden kaynaklanan nakit akımları, Grup‟un satış faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akımlarını gösterir. Yatırım faaliyetleriyle ilgili nakit akımları, Grup‟un yatırım faaliyetlerinde (sabit yatırımlar ve finansal yatırımlar) kullandığı ve elde ettiği nakit akımlarını gösterir. Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akımları, Grup‟un finansman faaliyetlerinde kullandığı kaynakları ve bu kaynakların geri ödemelerini gösterir. Hazır değerler, nakit para, vadesiz mevduat ve satın alım tarihinden itibaren vadeleri 3 ay veya 3 aydan daha az olan, hemen nakde çevrilebilecek olan ve önemli tutarda değer değişikliği riskini taşımayan yüksek likiditeye sahip diğer kısa vadeli yatırımlardır. 2.5.26 Sermaye ve Temettüler Adi hisseler, özsermaye olarak sınıflandırılır. Adi hisseler üzerinden dağıtılan temettüler, beyan edildiği dönemde birikmiş kardan indirilerek kaydedilir. 2.5.27 Hibe Krediler Hibe krediler, uçak ve motorların satın alımlarında veya finansal kiralama yöntemiyle elde edilmelerinde kazanılmaktadır. Grup, hibe kredileri aktiflerin maliyetinden düştükten sonra aktifleri ekonomik ömürleri süresince itfa etmektedir. Faaliyet kiralamasına ilişkin kazanılan hibe krediler, ertelenmiş gelir olarak kaydedilmekte ve kiralama süresince itfa edilmektedir. 2.5.28 Tahmin Uygulaması Finansal tabloların UFRS‟ye uygun olarak hazırlanabilmesi, yönetimin raporlanan varlık ve yükümlülükleri, koşullu borçları, gelir ve giderleri etkileyebilecek tahminler yapmasını gerektirmektedir. Gerçek sonuçlar bu tahminlerden farklı olabilir. 25 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 2 FĠNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNA ĠLĠġKĠN ESASLAR (devamı) 2.5 Önemli Muhasebe Politikalarının Özeti (devamı) 2.5.29 Bakım ve Onarım Giderleri Maddi varlıkların ve kiralanan varlıkların düzenli bakımı ve onarımı için yapılan harcamalar, ilgili döneme faaliyet gideri olarak kaydedilmektedir. Sahip olunan veya finansal kiralama ile alınan uçakların büyük bakımları yapıldıkça gider olarak kaydedilmekte; operasyonel kiralanan uçakların bakımları ise periyodik bazda gider olarak tahakkuk ettirilmektedir. 2.5.30 Sık Uçuş Programı Grup, üyelerine “Miles and Smiles” adında bir Sık Uçuş Programı (Frequent Flyer Program) dahilinde birikmiş mesafe üzerinden ücretsiz uçuş ödülü vermektedir. Uçuş ödülü satış işlemlerinin farklı bir bileşeni şeklinde muhasebeleştirilmektedir. Tahsil edilen bedelin rayiç değerinin bir kısmı müşteriye sağlanan menfaatlere dağıtılarak, söz konusu menfaatler müşteri tarafından kullanıldıkça gelir kaydedilmektedir. Grup, aynı zamanda “Shop & Miles” Programı dahilinde katılımcılara mil kredisi satmaktadır. Bu gelirin bir kısmı ertelenmiş gelir olarak kaydedilmekte ve seyahat sağlandıkça gelir olarak kaydedilmektedir. 2.6 Önemli muhasebe tahminleri ve varsayımlar Finansal tabloların hazırlanması, bilanço tarihi itibariyle raporlanan varlıklar ve yükümlülüklerin tutarlarını, koşullu varlıkların ve yükümlülüklerin açıklamasını ve hesap dönemi boyunca raporlanan gelir ve giderlerin tutarlarını etkileyebilecek tahmin ve varsayımların kullanılmasını gerektirmektedir. Grup geleceğe yönelik tahmin ve varsayımlarda bulunmaktadır. Muhasebe tahminleri doğası gereği gerçekleşen sonuçlarla birebir aynı tutarlarda neticelenmeyebilir. Gelecek finansal raporlama döneminde, varlık ve yükümlülüklerin kayıtlı değerinde önemli düzeltmelere neden olabilecek tahmin ve varsayımlar aşağıda belirtilmiştir: Varlıklarda Değer Düşüklüğü tespit çalışması: Grup‟un varlıklarda değer düşüklüğü ile ilgili temel varsayımları ve hesaplama yöntemi Not 2.5.7‟de açıklanmıştır. Sık uçuş programı yükümlülüğü hesaplaması: Not 2.5.30‟de belirtildği gibi, Grup‟un üyeleri için “Miles and Smiles” ve “Shop & Miles” adlarında uygulamaya koyduğu programları bulunmaktadır. Sözkonusu programlara ilişkin yükümlülük hesaplamalarında geçmiş yıllarda gerçekleşmiş veriler üzerinden istatistiki yöntemler kullanılarak bulunan kullanım oranı ve mil bedeli tutarları kullanılmıştır. Ayrıca Grup, Not 2.3‟te belirtildiği gibi UFRYK 13, “Müşteri Bağımlılık Programları" yorumunu henüz yürürlüğe girmemiş olmasına rağmen erken uygulamayı benimsemiştir. Maddi varlıkların faydalı ömürleri ve hurda değerleri: Grup, maddi varlıkların üzerinden Not 2.5.4‟te belirtilen faydalı ömürleri ve hurda değerleri dikkate alarak amortisman ayırmaktadır. 26 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 3 ĠġLETME BĠRLEġMELERĠ Yoktur . 4 Ġġ ORTAKLIKLARI Yoktur . 5 BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA Faaliyet Alanları Grup, 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle ağırlıklı olarak tek bir endüstride faaliyet göstermektedir. Ana faaliyet alanı yurt içinde ve dışında Türkiye bağlantılı yolcu ve kargo hava taşımacılığı yapmak ve uçaklar için teknik bakım hizmeti sağlamaktır. Coğrafi Alanlar Gelir analizi, Grup‟un hizmet verdiği uçuş hatları baz alınarak yapılmaktadır. Türkiye‟de yapılan yolcu ve kargo taşıma gelirleri, yurtiçi hizmet geliri olarak kaydedilmektedir. Tarifeli ve tarifesiz bütün yurtdışı uçuş gelirleri uçuşun yapıldığı coğrafi bölgelere göre kaydedilmektedir. 5.1. Toplam Varlıklar ve Yükümlülükler Toplam Varlıklar Havacılık Teknik Toplam Eksi: Konsolidasyon eliminasyonları Konsolide mali tablolara göre toplam varlıklar 31 Aralık 2008 7.831.690.828 444.054.277 8.275.745.105 (404.109.549) 31 Aralık 2007 4.890.714.620 401.029.690 5.291.744.310 (369.300.235) 7.871.635.556 4.922.444.075 Toplam Yükümlülükler Havacılık Teknik Toplam Eksi: Konsolidasyon eliminasyonları Konsolide mali tablolara göre toplam yükümlülükler 31 Aralık 2008 4.845.103.732 93.546.882 4.938.650.614 (53.602.154) 31 Aralık 2007 3.042.813.141 87.450.922 3.130.264.063 (55.721.467) 4.885.048.460 3.074.542.596 5.2. Faaliyet Karı/(Zararı) Bölüm Sonuçları: 01 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Satış gelirleri Satışların maliyeti Brüt kar / (zarar) Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri Genel yönetim giderleri Diğer faaliyet gelirleri Diğer faaliyet giderleri Faaliyet karı / (zararı) Havacılık Teknik 6.005.865.887 615.219.281 (4.607.738.807) (533.636.020) 1.398.127.080 81.583.261 (632.369.295) (3.714.723) (172.203.555) (34.289.692) 58.451.034 17.899.690 (89.018.085) (37.081.214) 562.987.179 24.397.322 27 Bölümlerarası Eliminasyon (497.910.959) 491.143.450 (6.767.509) 208.010 2.680.066 (19.660.196) 23.539.629 - Toplam 6.123.174.209 (4.650.231.377) 1.472.942.832 (635.876.008) (203.813.181) 56.690.528 (102.559.670) 587.384.501 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 5 BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA (devamı) 5.2. Faaliyet Karı/(Zararı) (devamı) Maddi Duran Varlık Değer Düşüklüğüne İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri Bölümlerarası Eliminasyon 01 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Havacılık Teknik Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığındaki Reel Artış (Diğer Faaliyetlerden Giderler) (69.275.908) Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığında Kur Değişiminden Kaynaklanan Azalış (Finansal Gelir) 1.012.109.406 - Toplam - (69.275.908) - 1.012.109.406 Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlara İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri 01 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/(Zararlarındaki) Paylar Havacılık 4.042.859 Bölümlerarası Eliminasyon Teknik (470.485) Toplam - 3.572.374 Bölüm Sonuçları: 01 Ocak 2007-31 Aralık 2007 Satış gelirleri Satışların maliyeti Brüt kar / (zarar) Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri Genel yönetim giderleri Diğer faaliyet gelirleri Diğer faaliyet giderleri Faaliyet karı / (zararı) Havacılık Teknik 4.803.709.345 593.130.196 (3.571.461.131) (565.035.173) 1.232.248.214 28.095.023 (574.362.175) (2.454.780) (143.115.793) (28.341.664) 223.299.004 9.004.150 (9.169.488) (12.443.267) 728.899.762 (6.140.538) Bölümlerarası Eliminasyon Toplam (537.330.715) 4.859.508.826 530.571.708 (3.605.924.596) (6.759.007) 1.253.584.230 6.696 (576.810.259) 817.490 (170.639.967) (5.758.474) 226.544.680 11.693.295 (9.919.460) 722.759.224 Maddi Duran Varlık Değer Düşüklüğüne İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri 01 Ocak 2007-31 Aralık 2007 Havacılık Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığındaki Reel Azalış (Diğer Faaliyetlerden Gelirler) 178.731.865 Maddi Varlık Değer Düşüş Karşılığında Kur Değişiminden Kaynaklanan Artış (Finansal Gider) (468.893.946) Teknik Bölümlerarası Eliminasyon Toplam - - 178.731.865 - - (468.893.946) Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlara İlişkin Gelir Tablosu Kalemleri 01 Ocak 2007-31 Aralık 2007 Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/ (Zararlarındaki) Paylar Havacılık Teknik 15.489.140 28 - Bölümlerarası Eliminasyon - Toplam 15.489.140 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 5 BÖLÜMLERE GÖRE RAPORLAMA (devamı) 5.3.Yatırım Faaliyetleri 01 Ocak 2008-31 Aralık 2008 Maddi ve maddi olmayan varlık alımı Cari dönem amortisman gideri ve itfa payı Maddi varlıklar birikmiş değer düşüklüğü Özkaynak yöntemiyle değerlenen iştirakler Havacılık Maddi varlıklar birikmiş değer düşüklüğü Özkaynak yöntemiyle değerlenen iştirakler 6 Bölümlerarası Eliminasyon Toplam 1.180.306.571 118.885.388 - 1.299.191.959 310.842.502 82.983.692 - 393.826.194 360.198.667 - - 360.198.667 39.872.359 3.765.565 - 43.637.924 Havacılık Teknik Bölümlerarası Eliminasyon Toplam 703.014.972 108.493.496 - 811.508.468 262.343.010 102.507.555 - 364.850.565 1.303.032.165 - - 1.303.032.165 38.370.043 - - 38.370.043 01 Ocak 2007-31 Aralık 2007 Maddi ve maddi olmayan varlık alımı Cari dönem amortisman gideri ve itfa payı Teknik NAKĠT VE NAKĠT BENZERLERĠ Nakit ve nakit benzerlerinin dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 356.049 244.458 365.786.513 122.908.559 15.610.142 504.905.721 Kasa Alınan çekler Banka – vadeli mevduatlar Banka – vadesiz mevduatlar Diğer hazır değerler 31 Aralık 2007 372.624 144.736 399.915.290 71.505.567 8.257.998 480.196.215 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle yabancı para banka bakiyeleri 339.442.970 TL‟dir (31 Aralık 2007: 391.171.073 TL). 29 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 6 NAKĠT VE NAKĠT BENZERLERĠ (devamı) Vadeli Mevduatlar: AçılıĢ Tarihi Faiz Oranı 90.700.000 TL 17.11.200831.12.2008 %13,50 - %23.50 02.01.2009 22.01.2009 90.700.000 23.050.000 Euro 07.11.2008 %7,76 05.02.2009 49.345.440 149.270.034 USD 24.10.2008 31.12.2008 %2,00 - %7,50 02.01.2009 22.01.2009 Anapara Para Birimi Anapara Para Birimi 72.700.000 TL 172.365.000 Euro 27.849.804 USD AçılıĢ Tarihi 05.11.200731.12.2007 22.10.200731.12.2007 03.12.200731.12.2007 Vade Faiz Oranı %17,90 - %18,52 %4,75 - %5,75 %4,30 - %5,80 Vade 02.01.200805.02.2008 02.01.200821.02.2008 01.01.200828.01.2008 31 Aralık 2008 225.741.073 365.786.513 31 Aralık 2007 72.700.000 294.778.623 32.436.667 399.915.290 7 FĠNANSAL YATIRIMLAR Kısa vadeli finansal yatırımlar aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 1.403.033.703 3 aydan uzun vadeli mevduatlar 31 Aralık 2007 292.020.000 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle yabancı para banka bakiyeleri 858.433.703 TL‟dir (31 Aralık 2007: 171.020.000 TL). 3 aydan uzun vadeli mevduatlar: Anapara Para Birimi 544.600.000 TL 107.460.000 Euro 415.515.000 USD Anapara Para Birimi 121.000.000 TL 100.000.000 Euro AçılıĢ Tarihi 21.05.2008 22.12.2008 07.07.200822.12.2008 23.01.200815.12.2008 AçılıĢ Tarihi 05.11.200718.12.2007 22.10.200724.12.2007 Faiz Oranı %19,15 - %23,00 %6,50 - %8,50 %5,65 - %8,55 Faiz Oranı %17,50 - %18,52 %5,50 - %5,76 30 Vade 05.01.2009 03.09.2009 19.01.2009 04.05.2009 05.01.2009 24.07.2009 Vade 04.04.200805.06.2008 21.03.200821.05.2008 31 Aralık 2008 544.600.000 230.050.368 628.383.335 1.403.033.703 31 Aralık 2007 121.000.000 171.020.000 292.020.000 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 7 FĠNANSAL YATIRIMLAR (devamı) Uzun vadeli finansal yatırımlar aşağıdaki gibidir: Sita Inc. Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. Star Alliance GMBH Türev enstrümanlar gerçeğe uygun değeri (Not: 39) 31 Aralık 2008 1.679.619 26.859 44.465 1.750.943 1.750.943 31 Aralık 2007 1.679.619 26.859 1.706.478 1.310.086 3.016.564 Sita Inc., Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. ve Star Alliance GMBH aktif bir piyasada işlem görmediğinden dolayı maliyet değerleri ile gösterilmektedir. Grup‟un uzun vadeli finansal yatırımlarının 31 Aralık 2008 itibariyle detayları aşağıdaki gibidir: Şirketin Ünvanı Şirketin ve Faaliyetin Yeri Sahiplik Oranı Sahip Olunan Oy Hakkı Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. Türkiye %0,3 %0,3 Sita Inc. Hollanda %0,1‟den az %0,1‟den az Star Alliance GMBH Almanya % 5,88 % 5,88 8 Ana Faaliyet Alanı İnşaat Bilgi ve Telekomünikasyon Hizm. Star Alliance Üye Havayolları Arasındaki Koordinasyon FĠNANSAL BORÇLAR Kısa vadeli finansal borçlar aşağıdaki gibidir: Banka kredileri Finansal kiralama borçları 31 Aralık 2008 34.900.371 384.388.858 419.289.229 31 Aralık 2007 3.735.162 225.183.209 228.918.371 31 Aralık 2008 2.798.005.235 2.798.005.235 31 Aralık 2007 26.715.577 1.569.126.885 1.595.842.462 Uzun vadeli finansal borçlar aşağıdaki gibidir: Banka kredileri Finansal kiralama borçları 31 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 8 FĠNANSAL BORÇLAR (devamı) Kısa vadeli banka kredilerinin detayları 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle aşağıdaki gibidir: Vade Tarihi 15.08.2009 Faiz Oranı Libor + %1,25 Orjinal Para Faiz Tahakkuku 22.937.732 ABD Doları 139.945 ABD Doları TL 34.900.371 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle uzun vadeli banka kredisi bulunmamaktadır. Uzun vadeli banka kredilerinin kısa vadeli kısımları 31 Aralık 2007 tarihi itibariyle aşağıdaki gibidir: Vade Tarihi 15.08.2009 Faiz Oranı Libor + %1,25 Orjinal Para Faiz Tahakkuku 2.959.707 ABD Doları 247.266 ABD Doları TL 3.735.162 Uzun vadeli finansal borçları oluşturan banka kredilerinin detayları 31 Aralık 2007 tarihi itibariyle aşağıdaki gibidir: Vade Tarihi 15.08.2009 Faiz Oranı Libor + %1,25 Orjinal Para 22.937.732 ABD Doları Faiz Tahakkuku - TL 26.715.577 Finansal kiralama borçları aşağıdaki gibidir: 1 yıldan az 1 – 5 yıl arası 5 yıldan fazla Eksi: Gelecek yıllara ait faiz gideri Mali tablolarda gösterilen finansal kiralama borçlarının anapara tutarı Faiz aralığı: Değişken oranlı borçlar Sabit oranlı borçlar 31 Aralık 2008 480.276.603 1.566.966.270 1.778.034.612 3.825.277.485 (642.883.392) 31 Aralık 2007 298.808.141 986.535.222 948.427.925 2.233.771.288 (439.461.194) 3.182.394.093 1.794.310.094 1.221.791.915 1.960.602.178 3.182.394.093 1.123.591.167 670.718.927 1.794.310.094 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle, ABD Doları ve Euro cinsinden ifade edilen finansal kiralama borçlarının ağırlıklı ortalama faiz oranları, sabit oranlı borçlar için %4,90; değişken oranlı borçlar için ise %1,93‟dir. 32 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 9 DĠĞER FĠNANSAL YÜKÜMLÜLÜKLER Kısa vadeli diğer finansal yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 4.761.176 639.916 5.401.092 Türev enstrümanlar gerçeğe uygun değeri (Not: 39) Bankaya borçlar 31 Aralık 2007 877.628 877.628 Bankaya borçlar hesabı ay sonu vergi ve SSK ödemeleri için banka tarafından faizsiz olarak kullandırılan gecelik borçlardan oluşmaktadır. 10 TĠCARĠ ALACAKLAR VE BORÇLAR Kısa vadeli ticari alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 383.824.100 4.741.388 (2.378.567) (37.042.788) 349.144.133 Ticari alacaklar İlişkili taraflardan ticari alacaklar (Not 37) Alacak reeskontu (-) Şüpheli alacaklar karşılığı 31 Aralık 2007 268.319.123 702.938 (2.078.023) (21.405.019) 245.539.019 Ticari alacaklar için ayrılan şüpheli alacak karşılığı, dava konusu alacaklar için ayrılmış karşılıklar ve geçmiş tahsil edilememe tecrübesine dayanılarak hesaplanmış karşılıklardan oluşmaktadır. Grup‟un 31 Aralık 2008 ve 2007 tarihlerinde sona eren dönemlere ilişkin şüpheli alacak karşılığındaki değişimi aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 21.405.019 20.707.670 (4.895.781) (174.120) 37.042.788 Dönem başı ayrılmış karşılık Cari dönem gideri Tahsil edilen alacak Silinen alacak Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 1 Ocak 31 Aralık 2007 18.447.881 6.377.605 (2.520.959) (899.508) 21.405.019 Grup, alacaklarının kredi riski ile ilgili açıklamaları finansal tablo dipnotu 38‟de Kredi Riski bölümünde vermiştir. Kısa vadeli ticari borçların dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 427.496.732 9.433.149 (2.428.283) 607.613 435.109.211 Ticari borçlar İlişkili taraflara ticari borçlar (Not 37) Borç reeskontu (-) Diğer 33 31 Aralık 2007 360.281.125 7.126.031 (3.130.776) 247.611 364.523.991 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 11 DĠĞER ALACAKLAR VE BORÇLAR Kısa vadeli diğer alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: Uçak alımı için yapılan nakdi olarak geri alınacak ön ödemeler İlişkili taraflardan ticari olmayan alacaklar (Not 37) Yurtdışı satınalma işlemlerinden doğan alacaklar Vergi dairesinden alacaklar Teknik malzeme yurtdışı alacakları Sita depozito sertifikalarından alacaklar Personelden alacaklar Bosna Hersek Havayolları hisse senedi avansı Verilen depozito ve teminatlar İndirilecek KDV Diğer alacaklar 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 30.220.978 67.386 5.551.351 4.917.861 1.465.399 600.600 1.263.682 10.704.000 949.250 4.295.567 1.637.884 61.673.958 280.205.350 10.293.642 11.466.895 478.459 1.634.072 593.654 344.627 385.359 453.699 305.855.757 31 Aralık 2008 4.796.921 1.205.400 3.472.266 6.924.230 6.410.064 22.808.881 31 Aralık 2007 11.750.866 917.469 2.239.135 2.447.361 3.591.420 810.077 21.756.328 31 Aralık 2008 26.061.291 21.564.459 57.613.133 162.591 751.062 45.587.172 7.603.582 1.072.264 1.138.625 161.554.179 31 Aralık 2007 19.849.575 20.378.288 24.971.575 380.719 350.971 8.359.465 5.458.956 961.986 2.675.519 83.387.054 31 Aralık 2008 7.865.284 31 Aralık 2007 7.058.322 Uzun vadeli diğer alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: Yurtdışı satınalma işlemlerinden doğan alacak Sita depozito sertifikalarından alacaklar Verilen depozito ve teminatlar Faaliyet tipi kiralamalar için verilen avanslar İlişkili taraflardan ticari olmayan alacaklar (Not 37) Personelden alacaklar Kısa vadeli diğer borçların dökümü aşağıdaki gibidir: Ödenecek vergi ve fonlar Ödenecek SSK primleri MCO avansları Sanal pos bilet avansları Özel kira avansları Mil kredi satışları için alınan avanslar Alınan depozito ve teminatlar Alınan diğer avanslar Diğer borçlar Uzun vadeli diğer borçların dökümü aşağıdaki gibidir: Alınan depozito ve teminatlar 12 FĠNANS SEKTÖRÜ FAALĠYETLERĠNDEN ALACAK VE BORÇLAR Yoktur (31 Aralık 2007: Yoktur). 34 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 13 STOKLAR 31 Aralık 2008 87.165.280 25.918.729 113.084.009 (14.724.718) 98.359.291 Yedek parça, uçuş ekipmanı Diğer stoklar Değer düşüklüğü karşılığı (-) 31 Aralık 2007 91.924.069 32.662.010 124.586.079 (10.845.508) 113.740.571 31 Aralık 2008 ve 2007 tarihlerinde sona eren dönemlere ilişkin stok değer düşüklüğündeki değişim aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 10.845.508 13.078.367 (9.199.157) 14.724.718 Dönem başı ayrılmış karşılık Dönem içinde ayrılan karşılık Dönem içinde ayrılan karşılık iptali Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 14 1 Ocak 31 Aralık 2007 4.910.688 8.516.796 (2.581.976) 10.845.508 CANLI VARLIKLAR Yoktur (31 Aralık 2007: Yoktur). 15 DEVAM EDEN ĠNġAAT SÖZLEġMELERĠNE ĠLĠġKĠN VARLIKLAR Yoktur (31 Aralık 2007: Yoktur). 16 ÖZKAYNAK YÖNTEMĠYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımlar aşağıdaki gibidir: Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Express) THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (Turkish DO&CO) P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. 31 Aralık 2008 13.811.371 26.060.988 3.765.565 43.637.924 31 Aralık 2007 18.301.705 20.068.338 38.370.043 Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Express)‟in 31 Aralık 2008 ve 31 Aralık 2007 tarihlerine ilişkin mali bilgileri aşağıdaki gibidir: Varlıklar Yükümlülükler Özkaynaklar Grup‟un özkaynaklardaki payı Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup‟un payı 35 31 Aralık 2008 113.774.956 86.152.214 27.622.742 31 Aralık 2007 97.835.411 61.232.001 36.603.410 13.811.371 18.301.705 765.171.890 (3.899.580) (1.949.790) 541.761.918 21.239.662 10.619.831 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 16 ÖZKAYNAK YÖNTEMĠYLE DEĞERLENEN YATIRIMLAR (devamı) THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş.‟nin 31 Aralık 2008 ve 31 Aralık 2007 tarihlerine ilişkin mali bilgileri aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 Varlıklar 93.245.421 98.361.252 Yükümlülükler 41.123.446 58.224.577 Özkaynaklar 52.121.975 40.136.675 Grup‟un özkaynaklardaki payı Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ (zararında) Grup‟un payı 26.060.988 20.068.338 190.142.882 11.985.300 5.992.650 149.131.138 9.738.618 4.869.309 P&W T.T Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti‟nin 31 Aralık 2008 ve 31 Aralık 2007 tarihlerine ilişkin mali bilgileri aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 Varlıklar 8.344.051 Yükümlülükler 659.225 Özkaynaklar 7.684.826 Grup‟un özkaynaklardaki payı 3.765.565 - Hasılat Dönem karı / (zararı) Dönem kar/ zararında Grup‟un payı (960.174) (470.485) - Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların kar / (zarar) içindeki payları aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 (1.949.791) 5.992.650 (470.485) 3.572.374 Sun Ekspress Turkish DO&CO P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. Toplam 31 Aralık 2007 10.619.831 4.869.309 15.489.140 Özkaynak yöntemiyle değerlenen yatırımların 31 Aralık 2008 itibariyle detayları aşağıdaki gibidir: Şirket‟in Ünvanı Şirketin ve Faaliyetin Yeri Sahiplik Oranı Sahip Olunan Oy Hakkı Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (Sun Express) Türkiye %50 %50 Hava Taşımacılığı THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. Türkiye %50 %50 İkram Hizmeti P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. Türkiye %49 %49 Bakım Hizmeti 36 Ana Faaliyet Alanı TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 17 YATIRIM AMAÇLI GAYRĠMENKULLER Açılış bakiyesi, 1 Ocak Makul değer değişikliğinden kaynaklanan kazanç / (kayıp) Çıkış Kapanış bakiyesi 31 Aralık 2008 53.700.000 31 Aralık 2007 51.975.000 (5.000.000) (570.000) 48.130.000 1.725.000 53.700.000 Grup‟un 31 Aralık 2008 tarihindeki yatırım amaçlı gayrimenkullerinin gerçeğe uygun değeri, Grup ile ilişkisi olmayan bağımsız bir ekspertiz şirketi tarafından 02 Şubat 2009 tarihinde gerçekleştirilen değerlemeye göre elde edilmiştir. Değerleme, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş bağımsız ekspertiz şirketi tarafından benzer gayrimenkuller ile ilgili piyasa işlem fiyatlarının referans alınmasıyla tespit edilmiştir. 37 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 18 MADDĠ DURAN VARLIKLAR Teknik Diğer Yerüstü Ekipman, Ekipmanlar Düzenlemeleri ve Simülatör ve ve Binalar TaĢıtlar DemirbaĢlar Maliyet Açılış bakiyesi 1 Ocak 2008 İlaveler Çıkışlar Transferler 31 Aralık 2008 kapanış bakiyesi BirikmiĢ Amortisman Açılış bakiyesi 1 Ocak 2008 Cari dönem amortismanı Çıkışlar 31 Aralık 2008 kapanış bakiyesi Birikmiş değer düşüklüğü 31 Aralık 2008 net defter değeri 31 Aralık 2007 net defter değeri Uçaklar ve Yedek Motorlar Komponent ve Tamir Edilebilir Yedek Parçalar Yapılmakta Olan Yatırımlar Sahip Olunan Toplam Varlıklar Finansal Kiralama ile Alınan Uçaklar Toplam 164.584.014 10.644 (253.838) 304.718 164.645.538 303.009.428 20.494.791 (12.210.080) 311.294.139 171.151.244 8.968.480 (13.557.988) 166.561.736 2.639.937.173 85.287.700 (2.114.432) 32.203.509 2.755.313.950 327.244.646 102.489.872 (63.641.960) 366.092.558 59.697.500 42.532.535 (39.520.108) 62.709.927 3.665.624.005 259.784.022 (91.778.298) (7.011.881) 3.826.617.848 3.830.021.095 1.019.175.119 6.386.093 4.855.582.307 7.495.645.100 1.278.959.141 (91.778.298) (625.788) 8.682.200.155 53.372.621 2.409.090 247.371.689 12.680.870 144.571.580 8.589.280 1.460.111.153 94.370.543 153.043.938 77.231.045 - 2.058.470.981 195.280.828 899.782.547 190.643.575 2.958.253.528 385.924.403 (114.650) 55.667.061 (11.877.505) 248.175.054 158.627 (13.345.794) 139.815.066 (1.023.101) 1.553.458.595 (470.168.442) (45.265.003) 185.009.980 - (71.626.053) 2.182.125.756 (470.009.815) 1.090.426.122 109.811.148 (71.626.053) 3.272.551.878 (360.198.667) 108.978.477 63.277.712 26.746.670 731.686.913 181.082.578 62.709.927 1.174.482.277 3.874.967.333 5.049.449.610 111.211.393 50.917.920 26.579.664 562.315.592 174.200.708 59.697.500 984.922.777 2.249.436.630 3.234.359.407 38 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Konsolide Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 18 MADDĠ DURAN VARLIKLAR (devamı) Teknik Arsa, Yerüstü Ekipman, Diğer Düzenlemeleri & Simülatör ve Ekipmanlar ve Binalar TaĢıtlar DemirbaĢlar Maliyet Açılış bakiyesi 1 Ocak 2007 İlaveler Çıkışlar Transferler 31 Aralık 2007 kapanış bakiyesi BirikmiĢ Amortisman Açılış bakiyesi 1 Ocak 2007 Cari dönem amortismanı Çıkışlar 31 Aralık 2007 kapanış bakiyesi Birikmiş değer düşüklüğü 31 Aralık 2007 net defter değeri 31 Aralık 2006 net defter değeri Uçaklar ve Yedek Motorlar Komponent ve Tamir Edilebilir Yedek Parçalar Yapılmakta Olan Yatırımlar Sahip Olunan Toplam Varlıklar Finansal Kiralama ile Alınan Uçaklar Toplam 164.584.014 - 299.032.332 18.351.381 (14.374.285) - 184.022.713 17.599.129 (30.583.704) 113.106 2.594.142.676 45.794.497 - 348.240.451 97.781.251 (118.777.056) - 889.470 60.911.307 (2.103.277) 3.590.911.656 240.437.565 (163.735.045) (1.990.171) 3.264.215.075 565.806.020 - 6.855.126.731 806.243.585 (163.735.045) (1.990.171) 164.584.014 303.009.428 171.151.244 2.639.937.173 327.244.646 59.697.500 3.665.624.005 3.830.021.095 7.495.645.100 50.636.378 2.736.243 249.655.257 12.074.399 167.630.870 7.261.263 1.377.629.493 82.481.660 168.324.320 98.551.773 - 2.013.876.318 203.105.338 742.326.360 157.456.187 2.756.202.678 360.561.525 - (14.357.967) (30.320.553) - (113.832.155) - (158.510.675) - (158.510.675) 53.372.621 - 247.371.689 (4.719.819) 144.571.580 - 1.460.111.153 (617.510.428) 153.043.938 - - 2.058.470.981 (622.230.247) 899.782.547 (680.801.918) 2.958.253.528 (1.303.032.165) 111.211.393 50.917.920 26.579.664 562.315.592 174.200.708 59.697.500 984.922.777 2.249.436.630 3.234.359.407 165.922.636 46.281.627 16.391.843 587.302.935 179.916.131 889.470 996.704.642 2.141.324.327 3.138.028.969 39 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 18 MADDĠ DURAN VARLIKLAR (devamı) Grup‟un 31 Aralık 2008 ve 2007 tarihlerinde sona eren dönemlere ilişkin ayırmış olduğu maddi duran varlık değer düşüş karşılığındaki değişim aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 1 Ocak 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 Açılış bakiyesi 1.303.032.165 1.012.870.084 Maddi duran varlık değer düşüş karşılığındaki reel artış / (azalış) 69.275.908 (178.731.865) Maddi duran varlık değer düşüş karşılığında kur değişiminden kaynaklanan artış / (azalış) (1.012.109.406) 468.893.946 Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 360.198.667 1.303.032.165 Grup, Not 2.5.7.‟de açıklanan çerçevede maddi duran varlıklarından uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlerin (“Uçaklar”) değer düşüklüğü hesaplamalarında geri kazanılabilir değer olarak ABD Doları bazlı net satış fiyatlarını kullanmaktadır. 31 Aralık 2008 tarihinde sona eren hesap döneminde ABD Doları‟nın TL karşısında değer kazanması sonucu (Not 2.5.11) uçakların TL cinsinden net satış fiyatları yükseldiğinden dolayı değer düşüklüğü karşılığında kur değişiminden kaynaklanan 1.012.109.406 TL tutarında azalma, uçakların ABD Doları bazlı fiyatlarında oluşan ABD Doları cinsinden gerileme sonucunda ise değer düşüklüğü karşılığında 69.275.908 TL artış gerçekleşmiş ve toplamda değer düşüklüğünde 942.833.498 TL azalma meydana gelmiştir. 19 MADDĠ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR Haklar Özel Maliyetler Toplam 68.832.212 8.138.832 (12.701) 76.958.343 23.890.480 12.093.986 (7.516.640) 625.788 29.093.614 92.722.692 20.232.818 (7.529.341) 625.788 106.051.957 62.031.040 3.777.402 (12.701) 65.795.741 20.246.335 4.124.389 (1.811.637) 22.559.087 82.277.375 7.901.791 (1.824.338) 88.354.828 31 Aralık 2008 net defter değeri 11.162.602 6.534.527 17.697.129 31 Aralık 2007 net defter değeri 6.801.172 3.644.145 10.445.317 Maliyet Açılış bakiyesi 1 Ocak 2008 İlaveler Çıkışlar Transferler 31 Aralık 2008 kapanış bakiyesi BirikmiĢ Amortisman Açılış bakiyesi 1 Ocak 2008 Cari dönem amortismanı Çıkışlar 31 Aralık 2008 kapanış bakiyesi 40 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 19 MADDĠ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR (devamı) Haklar Özel Maliyetler Toplam 65.652.323 3.213.543 (33.654) - 19.848.969 2.051.340 1.990.171 85.501.292 5.264.883 (33.654) 1.990.171 31 Aralık 2007 kapanış bakiyesi BirikmiĢ Amortisman Açılış bakiyesi 1 Ocak 2007 Cari dönem amortismanı Çıkışlar 68.832.212 23.890.480 92.722.692 58.966.832 3.068.545 (4.337) 19.025.840 1.220.495 - 77.992.672 4.289.040 (4.337) 31 Aralık 2007 kapanış bakiyesi 62.031.040 20.246.335 82.277.375 31 Aralık 2007 net defter değeri 6.801.172 3.644.145 10.445.317 31 Aralık 2006 net defter değeri 6.685.491 823.129 7.508.620 Maliyet Açılış bakiyesi 1 Ocak 2007 İlaveler Çıkışlar Transferler 20 ġEREFĠYE Yoktur (31 Aralık 2007: Yoktur). 21 DEVLET TEġVĠK VE YARDIMLARI Yoktur. 22 KARġILIKLAR, KOġULLU VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER Kısa vadeli borç karşılıklarının dökümü aşağıdaki gibidir: Dava karşılığı Diğer borç karşılıkları 31 Aralık 2008 7.460.396 - 31 Aralık 2007 4.695.954 83.267 7.460.396 4.779.221 Dava karşılıklarının 31 Aralık 2008 ve 2007 dönemlerindeki değişimi aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 4.695.954 3.031.707 (267.265) 7.460.396 Dönem başı ayrılmış karşılık Cari dönemde ayrılan karşılık Konusu kalmayan karşılık Dönem sonu itibariyle ayrılan karşılık 41 1 Ocak 31 Aralık 2007 5.544.394 283.140 (1.131.580) 4.695.954 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 22 KARġILIKLAR, KOġULLU VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (devamı) Grup, faaliyetleri gereği maruz kaldığı aleyhte açılan davalara ilişkin karşılık ayırmaktadır. Aleyhte açılan davalar genellikle eski çalışanların açtığı işe iade davaları ile kayıp ya da hasar görmüş bagaj ve kargolara ilişkindir. a) Verilen Teminatlar: 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle verilen teminat mektupları tutarı 81.610.647 TL‟dir (31 Aralık 2007: 43.439.870 TL). b) Referans Mektubu: 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 2.900.000 ABD Doları 2.556.459 Euro c) Hava kargo ücretlerinin sabitlenmesine ilişkin olarak ABD Adalet Bakanlığı Antitröst Birimi ve Avrupa antitröst otoriteleri tarafından 2006 yılı başlarında Avrupa ve Amerika‟da eş zamanlı olarak, önde gelen havayolları şirketleri dahil olmak üzere, çok sayıda havayolu şirketini kapsayan bir inceleme başlatılmıştır. Söz konusu inceleme kapsamında 6 Nisan 2006 tarihinde ABD Columbia (Washington) Bölge Mahkemesi tarafından Şirket‟e bir tebligat yapılarak hava kargo ücretlerine ilişkin olarak Şirket‟in uhdesinde bulunan bilgi ve belgelerin ibraz edilmesi talep edilmiştir. Söz konusu tebligatın benzerleri diğer sözü geçen havayollarına da yapılmıştır. İnceleme kapsamında ABD Adalet Bakanlığı Antitröst Birimine Şirket‟in antitröst kurallarını ihlal etmediği bildirilmiş olup, görüşmeler Şirket‟i temsilen ABD'li avukatlarca sürdürülmektedir. Rapor tarihi itibariyle, Şirket yönetimi ABD Adalet bakanlığının başlatmış olduğu incelemelerin sonuçlarının güvenilir olarak ölçülemeyeceğini düşünmektedir. Bu sebeple ekteki konsolide mali tablolarda bu hususlar ile ilgili herhangi bir karşılık ayrılmamıştır. Ancak, bu hususların Grup‟a mali yükümlülük getirmesi ihtimali bulunmaktadır. Sun Express‟e verilen referans mektubu d) Grup‟un iskonto edilmiş kıdem tazminatı yükümlülüğü 142.459.082 TL‟dir. 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle Grup‟un tüm çalışanlarını işten çıkarması durumunda ödeyeceği miktar ise, yaklaşık olarak 265.943.937 TL‟dir. 23 TAAHHÜTLER Grup‟un henüz tahakkuk etmemiş faaliyet tipi kiralama borçlarının dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 Bir yıldan az 201.619.938 130.984.676 1 – 5 yıl arası 684.056.091 483.430.705 5 yıldan fazla 422.009.094 413.038.239 1.307.685.123 1.027.453.620 Grup, 2005-2008 yılları arasında teslim almak üzere, uçak üreticisi firmalarca yapılacak indirimler öncesi liste fiyatlarına göre, uçak alımlarının toplam bedeli yaklaşık olarak 4.7 Milyar ABD Doları olan 59 adet uçak için anlaşma imzalamıştır. Söz konusu uçaklardan 5 tanesi 2005 yılında, 23 tanesi 2006 yılında, 12 tanesi 2007 yılında, 19 tanesi de 2008 yılında teslim alınmış olup 59 adet uçağın teslimatı tamamlanmıştır. Ayrıca Grup 2009 yılının ilk çeyreğinde teslim alınmak üzere, uçak üreticisi firmaca yapılacak indirimler öncesi liste fiyatlarına göre, uçak alımlarının toplam bedeli yaklaşık olarak 172 Milyon ABD Doları olan 4 adet uçak alımı için anlaşma imzalamıştır. Grup, söz konusu alımlarla ilgili olarak bu firmaya 31 Aralık 2008 itibariyle 20 Milyon ABD Doları avans ödemesi yapmıştır. 42 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 24 ÇALIġANLARA SAĞLANAN FAYDALAR Kısa vadeli çalışanlara sağlanan faydalar aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 Maaş tahakkukları 33.409.789 Personele borçlar 1.674.174 Kullanılmamış izin karşılığı 12.734.462 31 Aralık 2007 27.511.764 729.765 11.422.832 47.818.425 39.664.361 Uzun vadeli kıdem tazminatı karşılığı dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 142.459.082 Kıdem tazminatı karşılığı 31 Aralık 2007 131.959.011 Kıdem tazminatı karşılığı aşağıdaki açıklamalar çerçevesinde ayrılmaktadır: Yürürlükteki İş Kanunu hükümleri uyarınca, çalışanlardan kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde iş sözleşmesi sona erenlere, hak kazandıkları yasal kıdem tazminatlarının ödenmesi yükümlülüğü vardır. Ayrıca, halen yürürlükte bulunan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 6 Mart 1981 tarih, 2422 sayılı ve 25 Ağustos 1999 tarih, 4447 sayılı yasalar ile değişik 60‟ıncı maddesi hükmü gereğince kıdem tazminatını alarak işten ayrılma hakkı kazananlara da yasal kıdem tazminatlarını ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Emeklilik öncesi hizmet şartlarıyla ilgili bazı geçiş karşılıkları, ilgili kanunun 23 Mayıs 2002 tarihinde değiştirilmesi ile Kanun‟dan çıkarılmıştır. 1 Ocak 2009 tarihi itibariyle ödenecek kıdem tazminatı, aylık 2.260,05 TL (1 Ocak 2008: 2.087,92 TL) tavanına tabidir. Kıdem tazminatı yükümlülüğü yasal olarak herhangi bir fonlamaya tabi değildir. Kıdem tazminatı karşılığı, Şirket‟in, çalışanların emekli olmasından kaynaklanan gelecekteki muhtemel yükümlülük tutarının bugünkü değerinin tahmin edilmesi yoluyla hesaplanmaktadır. UMS 19 (“Çalışanlara Sağlanan Faydalar”), şirketin yükümlülüklerinin, tanımlanmış fayda planları kapsamında aktüeryal değerleme yöntemleri kullanılarak geliştirilmesini öngörür. Bu doğrultuda, toplam yükümlülüklerin hesaplanmasında kullanılan aktüeryal varsayımlar aşağıda belirtilmiştir: Ana varsayım, her hizmet yılı için olan azami yükümlülük tutarının enflasyona paralel olarak artacak olmasıdır. Dolayısıyla, uygulanan iskonto oranı, gelecek enflasyon etkilerinin düzeltilmesinden sonraki beklenen reel oranı ifade eder. Bu nedenle, 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle, ekli mali tablolarda karşılıklar, geleceğe ilişkin, çalışanların emekliliğinden kaynaklanacak muhtemel yükümlülüğünün bugünkü değeri tahmin edilerek hesaplanır. İlgili bilanço tarihlerindeki karşılıklar, yıllık %5,40 enflasyon ve %12 iskonto oranı varsayımlarına göre yaklaşık %6,26 olarak elde edilen reel iskonto oranı kullanılmak suretiyle hesaplanmıştır (31 Aralık 2007: %5.71). İsteğe bağlı işten ayrılmalar neticesinde ödenmeyip, Şirket‟e kalacak olan kıdem tazminatı tutarlarının tahmini oranı %2,99 olarak dikkate alınmıştır (2007: %2,72). Kıdem tazminatı tavanı altı ayda bir revize edilmekte olup, Grup‟un kıdem tazminatı karşılığının hesaplanmasında 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren geçerli olan 2.260,05 TL tavan tutarı dikkate alınmıştır. 43 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 24 ÇALIġANLARA SAĞLANAN FAYDALAR (devamı) Kıdem tazminatı yükümlülüğündeki değişim aşağıdaki gibidir: 1 Ocak31 Aralık 2008 131.959.011 17.941.602 8.260.634 (2.847.655) (12.854.510) 142.459.082 Dönem başı ayrılmış karşılık Cari hizmet maliyetleri Faiz maliyeti Aktueryal kazanç Ödemeler Dönem sonu itibari ile ayrılan karşılık 25 1 Ocak31 Aralık 2007 117.304.910 12.758.760 6.703.137 (4.807.796) 131.959.011 EMEKLĠLĠK PLANLARI Yoktur (31 Aralık 2007: Yoktur). 26 DĠĞER VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER Diğer dönen varlıkların dökümü aşağıdaki gibidir: İş avansları Personel avansları Peşin ödenmiş satış komisyonları Teknik bakım gelir tahakkuku Gelecek aylara ait sigorta giderleri Peşin ödenmiş faaliyet tipi kiralama giderleri Geri alınacak KDV Peşin ödenen wet lease kira gideri Peşin ödenen finansal kira faiz gideri Peşin ödenmiş kira giderleri Peşin ödenen vergi ve fonlar Verilen sipariş avansları Interline yolcu geliri tahakkukları Peşin ödenen Eximbank ABD garanti ücreti Peşin ödenen uçak finansman gideri Gelir tahakkukları Teslim alınan uçaklara ilişkin hibe kredi gelir tahakkukları Devreden KDV Peşin ödenmiş diğer giderler Peşin ödenen banka kredisi finansman gideri Gelecek aylara ait giderler Diğer dönen varlıklar 44 31 Aralık 2008 1.005.304 820.624 8.832.684 5.438.066 5.676.306 11.010.997 5.469.834 5.345.647 1.112.512 406.502 58.951.175 4.649.039 8.073.217 1.092.408 1.062.573 1.828.282 31 Aralık 2007 727.382 400.642 11.254.831 5.458.505 3.366.409 7.845.528 3.462.269 1.003.842 594.629 1.968.365 7.715.608 1.092.408 764.269 2.176.269 40.861.407 275.568 973.430 21.088 643.475 13.290 163.563.428 1.744.538 406.976 21.690 169.056 3.776 50.176.992 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 26 DĠĞER VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (devamı) Diğer duran varlıkların dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 74.096.755 18.171.033 2.618.689 7.197.530 3.175.779 234.725 105.494.511 Maddi varlıklara ilişkin yapılan ödemeler Motor bakım rezervi Peşin ödenen Eximbank ABD garanti ücreti Peşin ödenen uçak finansman giderleri Peşin ödenmiş faaliyet tipi kiralama giderleri Gelecek yıllara ait giderler 31 Aralık 2007 49.020.239 9.420.039 3.704.559 4.797.882 2.743.798 388.190 70.074.707 Yolcu uçuş yükümlülüklerinin dökümü aşağıdaki gibidir: Sık uçuş programı yolcu yükümlülükleri Bilet satışından doğan yolcu uçuş yükümlülükleri Mil satışından doğan yolcu uçuş yükümlülükleri 31 Aralık 2008 98.946.996 253.091.354 89.768.475 441.806.825 31 Aralık 2007 80.814.519 227.074.654 71.787.413 379.676.586 Diğer kısa vadeli yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir: Teslim alınacak uçaklara ilişkin hibe kredi geliri Bakım onarım gider tahakkukları Teşvik primi tahakkuku Diğer gider tahakkukları Gelecek aylara ait gelirler Diğer yükümlülükler 31 Aralık 2008 9.926.677 69.099.738 4.603.716 369.934 430.965 7.251.639 91.682.669 31 Aralık 2007 20.327.228 33.355.898 7.144.213 2.650.295 150.945 1.215.963 64.844.542 31 Aralık 2008 39.289.960 (8.168.227) 31.121.733 31 Aralık 2007 27.843.438 (3.743.686) 24.099.752 Diğer uzun vadeli yükümlülüklerin dökümü aşağıdaki gibidir Brüt hibe krediler Hibe krediler birikmiş amortismanı 45 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 27 ÖZKAYNAKLAR Sermaye-KarĢılıklı ĠĢtirak Sermaye Düzeltmesi Grup‟un sermaye yapısı aşağıdaki gibidir: Grup T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (*) Diğer (Halka açık kısım) Ödenmiş sermaye Sermaye düzeltmesi farkları(***) Düzeltilmiş sermaye A, C A % 49,12(**) 50,88(**) 31 Aralık 2008 85.963.662 89.036.338 175.000.000 1.672.901.479 1.847.901.479 % 49,12(**) 50,88(**) 31 Aralık 2007 85.963.662 89.036.338 175.000.000 1.739.005.871 1.914.005.871 (*) Özel şahıslara ait 1.644 adet hisse THY 1984 yılında özelleştirme programına alındığı sırada dikkate alınmamıştır. Bilahare, THY‟nın Yüksek Planlama Kurulu‟nun 30 Ekim 1990 tarihli kararıyla onaylanan ana sözleşmesi gereği söz konusu hisseler T.C. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı adına kaydedilmiştir. (**) T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı‟nın sahibi bulunduğu ve SPK‟nın 12.05.2006 tarih ve 22/569 sayılı izni ile 16-18.05.2006 tarihleri arasında halka arz edilen, Grup‟un 175.000.000 TL olan çıkarılmış sermayesinin %25‟ine tekabül eden 43.750.000 YTL ile ek satışa konu olan ve halka arz tutarının %15‟ine ve çıkarılmış sermayesinin %3,75‟ine tekabül eden 6.562.500 TL nominal değerli toplam 50.312.500 TL tutarındaki (çıkarılmış sermayenin %28,75‟i) A Grubu nama yazılı hisse senetlerinin 1 TL nominal değerli beher hisse senedi için yatırımcı gruplarına satışı Toptan Satış Pazarı‟nda 24.05.2006 tarihinde gerçekleşmiştir. Taksitli satışlardan iade olan toplam 212.254 adet THY hissesinin, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı‟na geçmesiyle Özelleştirme İdaresi Başkanlığı‟nın sermayedeki payı %49,12 olmuştur. (***) Şirket‟in 17.04.2008 tarihinde yapılan Genel Kurul Toplantısında alınan karar doğrultusunda, 2007 yılı karının geçmiş yıl zararından mahsubundan sonra geriye kalan ve mali tabloların enflasyona göre ilk defa düzeltilmesi ile ilişkili bulunan geçmiş yıllar zararı sırasıyla, olağanüstü yedek akçeler, yasal yedek akçeler, hisse senedi ihraç primi, özel yedekler ve özsermaye kalemlerinin enflasyon muhasebesine göre düzeltilmesinden kaynaklanan sermaye yedeklerinden mahsup edilmiştir. Mahsup işlemi aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmiştir. Geçmiş Yıllar Zararları (393.511.064) Net Dönem Karı / (Zararı) Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler Hisse Senetleri İhraç Primleri Sermaye Enflasyon Düzeltme Farkları 265.496.774 61.014.406 895.492 66.104.392 - 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle Grup‟un çıkarılmış ve ödenmiş sermayesi her biri 0.1 Kr nominal değerli 174.999.999.999 adet A grubu hisse ve 0.1 Kr nominal değerli 1 adet C grubu hisseden oluşmaktadır. Bu hisseler nama yazılıdır. C grubu hisse ÖİB‟ye ait olup aşağıda belirtilen imtiyazlara sahiptir: Ana Sözleşme Madde 7: Nama yazılı hisselerin devrinde Yönetim Kurulu onayı ile beraber C grubu hisseyi temsilen seçilen Yönetim Kurulu üyesinin olumlu oyunun bulunması şarttır. Ana Sözleşme Madde 10: Yönetim Kurulu 7 üyeden oluşur, 7 üyeden birinin C grubu hissedarın göstereceği adaydan seçilmesi zorunludur. 46 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 27 ÖZKAYNAKLAR (devamı) Ana Sözleşme Madde 14: Aşağıdaki konularda Yönetim Kurulu‟nun alacağı kararların geçerliliği C grubu hisseyi temsilen seçilen üyenin olumlu oy kullanmasına bağlıdır: a) Ana Sözleşmenin 3.1. maddesinde belirtilen şirket misyonunu açıkça olumsuz etkileyecek kararların alınması, b) Genel kurula ana sözleşme değişikliği önerilmesi, c) Sermaye arttırılması, d) Nama yazılı hisselerin devrinin onaylanması ve devrin pay defterine işlenmesi, e) Şirket‟in Sermaye Piyasası Kurulu‟na sunduğu son yıllık bilançosunda yer alan aktif toplamının beher sözleşme bazında %5‟ini geçen ve Şirket‟i doğrudan veya dolaylı olarak bağlayan her türlü işlem yapması, taahhüt altına sokacak her türlü kararın alınması (şöyle ki kamu payının Şirket sermayesindeki payı %20‟nin altına düştüğünde bu bent hükmü kendiliğinden ortadan kalkacaktır), f) Şirket‟in başka gruplarla birleşmesi, feshi veya tasfiyesi, g)Münhasıran pazar şartları dahilinde veya diğer kaynaklarla operasyon giderini dahi karşılayamayan hatlar haricinde, herhangi bir uçuş hattının kaldırılması veya sefer sayısının belirgin bir şekilde azaltılmasına ilişkin kararların alınması. Kardan Ayrılan KısıtlanmıĢ Yedekler Türk Ticaret Kanunu‟na göre yasal yedekler birinci ve ikinci tertip yasal yedekler olmak üzere ikiye ayrılır. Türk Ticaret Kanunu‟na göre birinci tertip yasal yedekler, Şirket‟in ödenmiş sermayesinin %20‟sine ulaşılıncaya kadar, kanuni net karın %5‟i olarak ayrılır. İkinci tertip yasal yedekler ise ödenmiş sermayenin %5‟ini aşan dağıtılabilir karın %10‟udur. Türk Ticaret Kanunu‟na göre, yasal yedekler ödenmiş sermayenin %50‟sini geçmediği sürece sadece zararları netleştirmek için kullanılabilir, bunun dışında herhangi bir şekilde kullanılması mümkün değildir. Halka açık şirketler, temettü dağıtımlarını SPK‟nın öngördüğü şekilde aşağıdaki gibi yaparlar. Yabancı Para Çevirim Farkları Yabancı para çevirim farklarında Grup‟un müşterek yönetime tabi ortaklığı olan ve özkaynaktan pay alma yöntemine göre muhasebeleştirilen Güneş Ekspres Havacılık A.Ş.(Sun Ekspres)‟nin özkaynaklarında kur değişiminden kaynaklanan değişim takip edilmektedir. Kar Payı Dağıtımı Hisseleri İMKB‟de işlem gören şirketler, SPK tarafından getirilen temettü şartına aşağıdaki şekilde tabidir: Sermaye Piyasası Kurulu‟nun 9 Ocak 2009 tarihli kararı gereğince 2008 yılı faaliyetlerinden elde edilen karların dağıtım esasları ile ilgili olarak payları borsada işlem gören anonim ortaklıklar için, asgari kar dağıtım oranı % 20 (2007: %20) olarak uygulanacaktır. SPK‟nın halka açık şirketlerin kar dağıtım esaslarını düzenlediği Seri: IV, No: 27 Tebliğine göre bu dağıtımın şirketlerin genel kurullarında alacakları karara bağlı olarak nakit ya da temettünün sermayeye eklenmesi suretiyle ihraç edilecek payların bedelsiz olarak ortaklara dağıtılmasına ya da belli oranda nakit, belli oranda bedelsiz pay dağıtılması suretiyle gerçekleştirilebilmesine; belirlenecek birinci temettü tutarının mevcut ödenmiş/çıkarılmış sermayelerinin % 5‟inden az olması durumunda, söz konusu tutarın dağıtılmadan ortaklık bünyesinde bırakılabilmesine imkan verilmiş olup ancak bir önceki döneme ilişkin temettü dağıtımını gerçekleştirmeden sermaye artırımı yapan ve bu nedenle payları “eski” ve “yeni” şeklinde ayrılan anonim ortaklıklardan, 2008 yılı faaliyetleri sonucunda elde ettikleri dönem karından temettü dağıtacakların, hesaplayacakları birinci temettüyü nakden dağıtmaları zorunluluğu vardır. 47 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 27 ÖZKAYNAKLAR (devamı) Kar Payı Dağıtımı (devamı) Söz konusu 9 Ocak 2009 tarihli Kurul Kararı ile konsolide finansal tablo düzenleme yükümlülüğü bulunan işletmelerce dağıtılabilir karın hesaplanmasında, şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan kaynaklarından karşılanabildiği sürece, dağıtacakları kar tutarını Seri:XI No:29 Tebliği çerçevesinde hazırlayıp kamuya ilan edecekleri finansal tablolarında yer alan net dönem karlarını dikkate alarak hesaplamalarına imkan tanınmasına karar verilmiştir. Bu kapsamda SPK düzenlemelerine göre bulunan net dağıtılabilir kar üzerinden SPK‟nın asgari kar dağıtım zorunluluğuna ilişkin düzenlemeleri uyarınca hesaplanan kar dağıtım tutarının, tamamının yasal kayıtlarda yer alan dağıtılabilir kardan karşılanabilmesi durumunda, bu tutarın tamamı, karşılanmaması durumunda ise yasal kayıtlarda yer alan net dağıtılabilir karın tamamı dağıtılacaktır. SPK düzenlemelerine göre hazırlanan finansal tablolarda veya yasal kayıtların herhangi birinde dönem zararı olması durumunda ise kar dağıtımı yapılmayacaktır. 9 Ocak 2009 tarihli Kurul Kararı ile şirketlerin yasal kayıtlarında bulunan geçmiş yıl karları, dönem karı ve kar dağıtımına konu edilebilecek diğer kaynakların toplam tutarına Seri:XI, No:29 Tebliği çerçevesinde hazırlanıp kamuya ilan edilecek finansal tablo dipnotlarında yer verilmesine karar verilmiş olup, Şirket için bu tutar 272.807.034 TL tutarındaki dönem karı, 7.806.889 TL tutarındaki olağanüstü yedekler ve 303.035.058 TL tutarındaki geçmiş yıllar karlarının toplamı olan 583.648.981 TL‟den oluşmaktadır. Öte yandan Şirket‟in 31 Aralık 2008 tarihli yasal kayıtlarında yer alan dönem karı hariç özkaynak kalemlerinin tutarları aşağıdaki gibidir: Ödenmiş Sermaye Sermaye Enflasyon Düzeltmesi Farkları Hisse Senedi İhraç Primleri Yasal Yedekler Olağanüstü Yedekler Diğer Kar Yedekleri Özel Fonlar Geçmiş Yıllar Karları Toplam 175.000.000 533.595.133 181.185 16.366.224 7.806.889 9 41.516.237 303.035.058 1.077.500.735 48 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) SATIġLAR VE SATIġLARIN MALĠYETĠ 28 Brüt karın dökümü aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 1 Ocak 31 Aralık 2007 Tarifeli hizmetler Yolcu Kargo ve Posta 5.372.181.012 381.265.205 4.288.124.779 320.313.440 Toplam tarifeli hizmetler Tarifesiz hizmetler Diğer gelirler Brüt satıĢlar 5.753.446.217 79.011.633 290.729.962 6.123.187.812 4.608.438.219 55.981.490 195.099.796 4.859.519.505 (13.603) 6.123.174.209 (4.650.231.377) (10.679) 4.859.508.826 (3.605.924.596) 1.472.942.832 1.253.584.230 Eksi: iskontolar ve satıştan iadeler Net satıĢlar Satışların maliyeti (-) Brüt kar Tarifeli hizmetlerin coğrafi dağılımı aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 2.339.635.934 957.987.938 700.021.271 220.517.817 156.956.164 48.995.003 27.517.999 20.181.995 1 Ocak 31 Aralık 2007 1.864.333.122 840.076.118 455.236.678 211.861.564 102.318.306 12.451.621 16.293.665 17.772.215 4.471.814.121 3.520.343.289 Yurtiçi 1.281.632.096 1.088.094.930 Toplam tarifeli hizmetler uçuş geliri 5.753.446.217 4.608.438.219 - Avrupa - Uzak Doğu - Orta Doğu - Kuzey Amerika - Kuzey Afrika - Güney Afrika - Batı Afrika - Orta Afrika 49 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 28 SATIġLAR VE SATIġLARIN MALĠYETĠ (devamı) Satışların maliyetinin dökümü aşağıdaki gibidir: Akaryakıt giderleri Personel giderleri Konma, konaklama ve üstgeçiş giderleri Amortisman giderleri Yer hizmetleri giderleri Yolcu hizmet ve ikram giderleri Bakım giderleri Faaliyet tipi kiralama giderleri Diğer havayolları koltuk kirası Diğer kira giderleri Hizmet giderleri Sigorta giderleri Haberleşme giderleri Uçak kirası Diğer vergiler Nakliye giderleri Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri Diğer satışların maliyeti 50 1 Ocak 31 Aralık 2008 1.850.738.704 856.558.103 399.283.075 371.409.129 276.261.303 259.376.473 233.448.486 147.455.022 141.212.392 24.958.770 22.961.843 21.169.619 7.019.829 6.898.765 6.154.225 5.776.863 1 Ocak 31 Aralık 2007 1.174.134.082 739.111.335 331.960.978 346.726.772 227.210.951 211.204.158 193.703.763 165.884.682 121.009.853 15.166.928 5.845.162 31.339.269 5.307.418 8.644.856 4.449.236 2.350.624 4.285.948 15.262.828 7.782.769 14.091.760 4.650.231.377 3.605.924.596 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 29 ARAġTIRMA VE GELĠġTĠRME GĠDERLERĠ, PAZARLAMA SATIġ VE DAĞITIM GĠDERLERĠ, GENEL YÖNETĠM GĠDERLERĠ 1 Ocak 31 Aralık 2008 1 Ocak 31 Aralık 2007 Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri 635.876.008 576.810.259 Genel yönetim giderleri 203.813.181 170.639.967 839.689.189 747.450.226 Pazarlama, satış ve dağıtım giderlerinin dökümü aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 1 Ocak 31 Aralık 2007 Pazarlama, satıĢ ve dağıtım giderleri (-) Personel giderleri Komisyon ve teşvik giderleri Rezervasyon sistem giderleri Reklam ve tanıtım giderleri Diğer kira giderleri Üyelik giderleri Hizmet giderleri Haberleşme giderleri Yolcu hizmet ve ikram giderleri Diğer vergiler Nakliye giderleri Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri Bakım giderleri Akaryakıt giderleri Amortisman giderleri Sigorta giderleri Diğer satış pazarlama giderleri 199.988.876 189.842.053 104.458.574 34.517.643 17.635.490 12.929.861 11.688.333 11.335.043 9.388.785 6.672.221 5.187.679 2.686.730 1.410.155 789.684 708.667 527.870 26.108.344 174.507.198 214.794.109 81.639.787 17.941.039 17.968.550 10.104.609 9.252.686 12.161.793 6.852.235 4.612.134 4.946.627 2.101.925 1.710.098 846.778 507.897 548.350 16.314.444 Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri toplam 635.876.008 576.810.259 51 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 29 ARAġTIRMA VE GELĠġTĠRME GĠDERLERĠ, PAZARLAMA SATIġ VE DAĞITIM GĠDERLERĠ, GENEL YÖNETĠM GĠDERLERĠ (devamı) Genel yönetim giderlerinin dökümü aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 1 Ocak 31 Aralık 2007 Genel yönetim giderleri (-) Personel giderleri Amortisman giderleri Bakım giderleri Hizmet giderleri Diğer vergiler Diğer kira giderleri Komisyon ve teşvik giderleri Haberleşme giderleri Sigorta giderleri Aydınlatma, ısıtma, enerji ve su giderleri Akaryakıt giderleri Diğer genel yönetim giderleri 122.824.047 21.708.398 11.817.364 8.398.360 7.734.389 6.828.249 4.636.545 3.730.409 2.610.354 2.127.523 296.111 11.101.432 103.031.818 17.615.896 7.629.252 6.312.313 6.727.369 5.980.929 3.767.516 4.823.437 2.280.134 2.152.697 407.546 9.911.060 Genel yönetim giderleri toplam 203.813.181 170.639.967 1 Ocak 31 Aralık 2008 1 Ocak 31 Aralık 2007 1.851.824.499 1.179.371.026 1.175.388.406 1.016.650.351 399.283.075 393.826.194 276.261.303 268.765.258 246.676.005 344.988.688 194.478.598 334.445.920 331.960.978 364.850.565 227.210.951 218.056.393 203.043.113 334.655.798 218.561.625 262.996.642 5.489.920.566 4.353.374.822 30 NĠTELĠKLERĠNE GÖRE GĠDERLER Niteliklerine göre giderler Akaryakıt giderleri Personel giderleri Konma, konaklama ve üstgeçiş giderleri Amortisman giderleri Yer hizmetleri giderleri Yolcu hizmet ve ikram giderleri Bakım giderleri Kira giderleri Komisyon ve teşvik giderleri Diğer giderler 52 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 31 DĠĞER FAALĠYETLERDEN GELĠR/GĠDERLER Diğer faaliyetlerden gelirlerin dökümü aşağıdaki gibidir: Maddi varlık değer düşüş karşılığındaki reel azalış (Not 18) Bakım malzemesi satıcılarından alınan indirimler Malzeme satış geliri Tazminat ve ceza gelirleri Yapı Kredi protokol geliri Konusu kalmayan karşılıklar Alış iskontoları Bedelsiz Malzeme Geliri Kira gelirleri Akaryakıt, ikram, handling ve diğer firmalarından alınan iadeler Hurda malzeme satış geliri Sabit kıymet satış geliri Yatırım amaçlı gayrimenkuller değerleme farkı Diğer hizmet gelirleri İade edilen uçağa ilişkin kira iadesi Alınan hizmetlere ilişkin iade ve indirimler Uçak üreticisi tarafından anlaşmaya istinaden yapılan iade Uçak kiralamalarına ilişkin geri alınan stopaj Komisyon gelirleri Depo sayım fazlalıkları Kiralama şirketlerinden alınan bakım iadeleri Diğer 1 Ocak 31 Aralık 2008 8.174.830 7.486.917 6.268.389 3.510.000 4.903.880 6.423.388 6.302.617 979.550 1 Ocak 31 Aralık 2007 178.731.865 5.831.205 5.354.254 3.388.398 3.655.647 4.172.900 1.054.398 912.474 479.134 761.611 179.102 7.893 1.540.571 61.582 1.155.523 8.455.541 1.802.460 283.261 132.624 1.725.000 1.148.542 455.006 964.234 702.503 97.187 118.644 1.195.563 13.020.663 1.797.852 56.690.528 226.544.680 Diğer faaliyetlerden giderlerin dökümü aşağıdaki gibidir: Maddi varlık değer düşüş karşılığındaki reel artış (Not 18) Karşılık giderleri Yatırım amaçlı gayrimenkuller değerleme farkı Tazminat ve ceza gideri Vizesiz yolcu gideri Sabit kıymet satış zararı Diğer giderler 53 1 Ocak 31 Aralık 2008 69.275.908 23.492.206 5.000.000 1.140.017 1.973.061 1 Ocak 31 Aralık 2007 6.424.973 1.012.296 1.112.743 123.457 1.300 1.555.021 1.368.148 102.559.670 9.919.460 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 32 FĠNANSAL GELĠRLER Finansal gelirlerin dökümü aşağıdaki gibidir: Maddi varlık değer düşüş karşılığında kur değişiminden kaynaklanan azalış (Not 18) Faiz geliri Kur farkı geliri Reeskont faiz geliri Finansal borçlar kur farkı geliri Temettü geliri 33 1 Ocak 31 Aralık 2008 1 Ocak 31 Aralık 2007 1.012.109.406 123.120.093 287.925.459 4.692.212 35.033 45.848.879 2.446.885 258.280.289 2.540.292 1.427.882.203 309.116.345 1 Ocak 31 Aralık 2008 586.719.978 103.921.630 6.071.262 8.260.634 6.801.332 1.474.979 1 Ocak 31 Aralık 2007 88.707.976 2.796.990 6.703.137 2.890.995 2.402.762 123.325 468.893.946 98.750.693 4.967.798 21.718 713.373.140 676.136.015 FĠNANSAL GĠDERLER Finansal giderlerin dökümü aşağıdaki gibidir: Finansal borçlar kur farkı gideri Finansal kiralama faiz gideri Türev araçlar gerçeğe uygun değer değişim gideri Kıdem tazminatı faiz maliyeti Reeskont gideri Finansal borçlar faiz gideri Maddi varlık değer düşüş karşılığında kur değişiminden kaynaklanan artış (Not 18) Kur farkı zararı Menkul kıymet satış karı Diğer finansal giderler 34 SATIġ AMACIYLA ELDE TUTULAN DURAN VARLIKLAR VE DURDURULAN FAALĠYETLER Yoktur (31 Aralık 2007: Yoktur). 54 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 35 VERGĠ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERĠ Dönem karı vergi yükümlülüğü aşağıdaki gibidir: Ödenecek kurumlar vergisi karşılığı Peşin ödenen vergi ve fonlar 31 Aralık 2008 7.673.685 (3.487.876) 4.185.809 31 Aralık 2007 122.471.610 (102.490.395) 19.981.215 1 Ocak 31 Aralık 2008 7.673.685 163.566.042 171.239.727 1 Ocak 31 Aralık 2007 122.471.610 (16.739.690) 105.731.920 Vergi gideri aşağıdaki kalemlerden oluşmaktadır: Cari dönem vergi gideri Ertelenen vergi gideri / (geliri) Vergi gideri / (geliri) Türk vergi mevzuatı, ana ortaklık olan şirketin bağlı ortaklıkları ve iştiraklerini konsolide ettiği mali tabloları üzerinden vergi beyannamesi vermesine olanak tanımamaktadır. Bu sebeple bu konsolide mali tablolara yansıtılan vergi karşılıkları, tam konsolidasyon kapsamına alınan tüm şirketler için ayrı ayrı hesaplanmıştır. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 21 Haziran 2006 tarih ve 26205 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun ile 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. Türkiye‟de Kurumlar Vergisi oranı 2006 yılından geçerli olmak üzere %20‟dir (2006, 2007 ve/veya 2008 yıllarında yatırım indiriminden yararlanmayı tercih edenler için %30‟dur). Kurumlar vergisi oranı, kurumların ticari kazancına vergi yasaları gereğince indirimi kabul edilmeyen giderlerin ilave edilmesi, vergi yasalarında yer alan istisna ve indirimlerin düşürülmesi sonucu bulunacak safi kurum kazancına uygulanır. Kurumlar vergisi beyannamesi, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen dördüncü ayın 25‟inci günü akşamına kadar verilir ve ayın sonuna kadar ödenir. Gelir Vergisi Kanunu‟nun Geçici 69‟uncu maddesi çerçevesinde 31 Aralık 2005 tarihi itibariyle mevcut olup kazancın yetersiz olması nedeniyle 2005 yılı kazançlarından indirilemeyen ve sonraki döneme devreden yatırım indirimi istisnası tutarları mükellefin tercihine bağlı olarak 2006 , 2007 ve 2008 yıllarına ait kazançlardan indirilebilecektir. GVK‟nın mülga Ek:1-6 maddeleri kapsamındaki (eski hükümlere tabi) teşvik belgeli yatırım indirimi istisna tutarı “yeniden değerleme oranı” ile GVK‟nın mülga 19 uncu maddesi kapsamındaki (yeni hükümlere tabi) teşvik belgesi yatırım indirimi istisnası “ÜFE” oranında arttırılmaktadır. Yatırım indirimi istisnasından yararlanılması halinde kurum kazançlarına uygulanacak Kurumlar Vergisi oranı %20 yerine %30 olacaktır. Mükellefler yatırım indirimi istisnasından yararlanma tercihlerini 2006, 2007 ve 2008 yıllarının tamamı için kullanabilecekleri gibi bu yılların herhangi biri için de kullanabileceklerdir. Grup, 2005 Yılından devreden yatırım indirimi istisnası tutarlarını 2006 Yılı ve 2007 Yılı kazancından indirmektedir. Bu nedenle 2006 ve 2007 Yılı için uygulanan fiili kurumlar vergisi oranı %30‟dur. 2008 yılında uygulanan kurumlar vergisi oranı ise %20‟dir. Ertelenen vergi oranı da aynı şekilde %20‟dir. 55 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 35 VERGĠ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERĠ (devamı) Şirketler üçer aylık mali karları üzerinden geçerli kurumlar vergisi oranında geçici vergi hesaplar ve o dönemi izleyen ikinci ayın 14‟üncü gününe kadar beyan edip 17‟inci günü akşamına kadar öderler. Yıl içinde ödenen geçici vergi o yıla ait olup izleyen yıl verilecek kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanacak kurumlar vergisinden mahsup edilir. Mahsuba rağmen ödenmiş geçici vergi tutarı kalmış ise bu tutar nakden iade alınabileceği gibi devlete karşı olan herhangi bir başka mali borca da mahsup edilebilir. Türk vergi mevzuatına göre beyanname üzerinde gösterilen mali zararlar 5 yılı aşmamak kaydıyla dönem kurum kazancından indirilebilirler. Ancak, mali zararlar, geçmiş yıl karlarından mahsup edilemez. Türkiye‟de ödenecek vergiler konusunda vergi otoritesi ile mutabakat sağlamak gibi bir uygulama bulunmamaktadır. Kurumlar vergisi beyannameleri hesap döneminin kapandığı ayı takip eden dördüncü ayın 25‟inci günü akşamına kadar bağlı bulunulan vergi dairesine verilir. Bununla beraber, vergi incelemesine yetkili makamlar beş yıl zarfında muhasebe kayıtlarını inceleyebilir ve hatalı işlem tespit edilirse ödenecek vergi miktarları değişebilir. Tam mükellef kurumlar tarafından, Türkiye‟de bir işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla kar payı elde edenler hariç olmak üzere dar mükellef kurumlara veya kurumlar vergisinden muaf olan dar mükelleflere dağıtılan ve Gelir Vergisi Kanunu‟nun 75‟inci maddesinin 2‟nci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde sayılan kar payları üzerinden %15 oranında vergi kesintisi yapılır. Aynı fıkranın parantez içi hükmüyle karın sermayeye eklenmesinin kar dağıtımı sayılmayarak stopaja tabi tutulmayacağı belirtilmiştir. 22.11.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkındaki Kanun ile tam mükelleffiyete tabi gerçek kişi ve kurumların yurtdışında bulunan işyeri ve daimi temsilcileri aracalığıyla elde ettikleri ticari kazançları 30.04.2009 tarihine kadar elde edilenler de dahil olmak üzere, bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 31.05.2009 tarihine kadar Türkiye‟ye transfer edilmesi kaydıyla gelir ve kurumlar vergisinden müstesna edilmiştir. 06.12.2008 tarihinde yayımlanan 1 seri nolu 5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanuna ilişkin Genel Tebliğ‟in 7.4 maddesinde; “ Yurt dışında bulunan işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla elde edilen şube kazançları takvim yılının son günü itibarıyla kesin olarak tespit edileceğinden, sadece 2008 yılına ilişkin olarak elde edilen bu türden kazançlar 2008 yılında geçici vergi dönemleri itibarıyla geçici vergi beyanına konu edilmiş olsa dahi, 31/05/2009 tarihine kadar Türkiye'ye transfer edilmek şartıyla, 2008 yılına ilişkin verilecek yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamelerinde gelire veya kurum kazancına dahil edilmek ve beyannamelerin ilgili satırında gösterilmek suretiyle istisnaya konu edilecektir.” hükümleri yer almaktadır. Bu çerçevede Şirket‟in 2008 yılında elde ettiği 436.428.799 TL yurtdışı şube kazancı istisnası , 2008 yılı Kurumlar Vergisi matrahına indirim kalemi olarak konu edilmiştir. 2008 yılında kullanılamayan ve sonraki yıllarda kullanılacak istisna tutarı ise ertelenmiş vergi hesaplamasına konu edilmiştir. 56 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 35 VERGĠ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERĠ (devamı) 1 Ocak31 Aralık 2008 1 Ocak31 Aralık 2007 1.305.465.938 371.228.694 261.093.188 111.368.608 - vergiye tabi olmayan gelirler - kullanılan yatırım indirimi - Yararlanılan yurtdışı kazanç istinası - kanunen kabul edilmeyen giderler - ertelenmiş vergi hesaplamasında vergi oranının değişim etkisi (5.848.893) (87.285.760) 3.281.192 (3.036.319) (9.404.519) 1.084.716 - 5.719.434 Gelir tablosundaki vergi karşılığı gideri 171.239.727 105.731.920 Vergi karşılığının mutabakatı: Faaliyetlerden elde edilen vergi öncesi kar %20 vergi oranı (2007: %30) üzerinden hesaplanan vergi Vergi etkileri: Grup, ertelenen kurumlar vergisi varlık ve yükümlülüklerini UFRS mali tablolar ile yasal mali tablolar arasında farklı değerlendirmelerin sonucunda ortaya çıkan geçici farkların etkilerini dikkate alarak hesaplamaktadır. İleriki dönemlerde gerçekleşecek geçici farklar üzerinden ertelenen vergi varlıkları ve yükümlülükleri, yükümlülük metoduna göre hesaplanmaktadır. 31 Aralık 2008 ve 31 Aralık 2007 tarihleri itibariyle hesaplanan ertelenen vergi varlıkları ve yükümlülükleri aşağıdaki gibidir: Uzun vadeli finansal kiralama borcu Birikmiş mali zarar Kıdem tazminatı karşılığı Kısa vadeli finansal kiralama borcu Gider tahakkukları Stok değer düşüş karşılığı Kullanılmamış izin karşılığı Şüpheli alacaklar karşılığı Alacak reeskontu Gelecek aylara ait gelir ve giderler Borç reeskontu Bilet satış avans karşılığı Sabit kıymetler Diğer Ertelenen vergi varlıkları Ertelenen vergi yükümlülükleri Ertelenen vergi varlıkları / (yükümlülükleri), net 57 31 Aralık 2008 49.277.131 31.206.426 28.491.817 21.716.516 36.194.357 2.944.944 2.546.893 3.050.391 472.633 1.037.855 (485.657) (32.179.753) (433.734.782) 158.262 (289.302.967) 31 Aralık 2007 61.960.569 26.391.803 17.036.113 22.362.546 2.169.102 2.284.567 865.498 415.605 (112.032) (626.155) (21.728.406) (236.888.551) 132.416 (125.736.925) 31 Aralık 2008 1.986.324 (291.289.291) (289.302.967) 31 Aralık 2007 3.193.155 (128.930.080) (125.736.925) TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 35 VERGĠ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLERĠ (devamı) 31 Aralık 2008 ve 2007 tarihleri itibariyle ertelenen vergi yükümlülüğü hareketi aşağıdadır: 1 Ocak açılışındaki ertelenen vergi yükümlülüğü Ertelenmiş vergi gideri / (geliri) Cari dönem ertelenen vergi yükümlülüğü 36 1 Ocak 31 Aralık 2008 125.736.925 163.566.042 289.302.967 1 Ocak 31 Aralık 2007 142.476.615 (16.739.690) 125.736.925 HĠSSE BAġINA KAZANÇ Konsolide gelir tablolarında belirtilen hisse başına kazanç, net karın ilgili dönem içinde mevcut hisse senetlerinin ağırlıklı ortalama adedine bölünmesi ile tespit edilir. Şirketler mevcut hissedarlara birikmiş karlardan hisseleri oranında hisse dağıtarak (“Bedelsiz Hisseler”) sermayelerini arttırabilir. Hisse başına kazanç hesaplanırken, bu bedelsiz hisse ihracı çıkarılmış hisseler olarak sayılır. Dolayısıyla hisse başına kazanç hesaplamasında kullanılan ağırlıklı hisse adedi ortalaması, hisselerin bedelsiz olarak çıkarılmasını geriye dönük olarak uygulamak suretiyle elde edilir. Hisse başına kazanç, net karın ilgili dönemler içindeki ağırlıklı ortalama hisse adedine bölünmesi ile aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır Toplam hisselerin 31 Aralık 2008 ve 2007 tarihlerindeki sayısı ve hisse başına karın hesaplaması aşağıda gösterildiği gibidir: 1 Ocak itibariyle hisse adedi (tam adet) Çıkarılan yeni hisse adedi (tam adet) 31 Aralık itibariyle hisse adedi (tam adet) Hisselerin dönem içerisindeki ağırlıklı ortalaması (tam adet) Dönem karı Hisse başına kazanç (Kr)(*) (*) 1 Ocak 31 Aralık 2008 175.000.000.000 175.000.000.000 1 Ocak 31 Aralık 2007 175.000.000.000 175.000.000.000 175.000.000.000 1.134.226.211 0,648 175.000.000.000 265.496.774 0,152 1 TL nominal değerli hisseye isabet eden kazanç sırasıyla 2008 yılında 6,48 TL; 2007 yılında ise 1,52 TL olmaktadır. 58 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 37 ĠLĠġKĠLĠ TARAF AÇIKLAMALARI Müşterek yönetime tabi ortaklıklardan kısa vadeli ticari alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: Sun Express (Not 10) THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (Not 10) 31 Aralık 2008 646.191 4.095.197 4.741.388 31 Aralık 2007 702.938 702.938 İlişkili taraflardan kısa vadeli ticari olmayan alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 Bağlı ortaklık TGS Yer Hizmetleri A.Ş.(Not 11) Müşterek yönetime tabi ortaklık THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (Not 11) 67.386 67.386 31 Aralık 2007 - 10.293.642 10.293.642 Müşterek yönetime tabi ortaklıklardan uzun vadeli ticari olmayan diğer alacakların dökümü aşağıdaki gibidir: THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (Not 11) 31 Aralık 2008 - 31 Aralık 2007 3.591.420 Müşterek yönetime tabi ortaklıklara kısa vadeli ticari borçlar aşağıdaki gibidir: Sun Express (Not 10) THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (Not 10) 31 Aralık 2008 9.433.149 9.433.149 31 Aralık 2007 2.644.738 4.481.293 7.126.031 31 Aralık tarihinde sona eren dönemlerde Müşterek yönetime tabi ortaklıklarla (satılmaya hazır finansal varlık olarak sınıflanan USAŞ haricinde) olan işlemler aşağıdaki gibidir: Sun Express‟e yapılan satışlar THY DO&CO‟ya yapılan satışlar THY DO&CO‟dan elde edilen faiz geliri 1 Ocak 31 Aralık 2008 8.038.397 792.687 401.509 9.232.593 1 Ocak 31 Aralık 2007 7.522.413 559.408 1.478.805 9.560.626 Sun Express‟ten yapılan alımlar THY DO&CO‟dan yapılan alımlar USAŞ‟tan yapılan alımlar (*) 1 Ocak 31 Aralık 2008 30.909.242 147.850.051 178.759.293 1 Ocak 31 Aralık 2007 22.434.065 109.001.142 1.144.635 132.579.842 (*) 15 Kasım 2007 tarihi itibariyle Grup‟un elinde bulundurduğu USAŞ hisselerinin tamamı satıldığından; 2008 yılında USAŞ ile yapılan işlemler gösterilmemiştir. 59 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 37 ĠLĠġKĠLĠ TARAF AÇIKLAMALARI (devamı) Grup ile Sun Express arasındaki işlemler, koltuk kiralama işlemlerinden; Turkish DO&CO arasındaki işlemler ise ikram hizmetleri ve kredi finansmanı işlemlerinden kaynaklanmaktadır. İlişkili taraflarla olan alacaklar teminatsız olup, ticari olan alacakların vadesi yaklaşık 30 gündür. THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş.‟den 31 Aralık 2007 tarihi itibariyle olan ticari olmayan alacağın vadesi 31 Mart 2009 tarihi olup, bu alacak için Euro bazında 5% faiz yürütülmüştür. Sözkonusu alacak 12 Kasım 2008 tarihinde tamamen tahsil edilmiştir. İlişkili taraflardan olan alacaklarla ilgili olarak herhangi bir şüpheli alacak karşılığı ayrılmamıştır. İlişkili kuruluşlardan sağlanan temettüler aşağıdaki gibidir: 1 Ocak 31 Aralık 2008 6.999.950 35.033 7.034.983 Sun Express Star Alliance Services GmbH Uçak Servisi A.Ş (USAŞ) Emek İnşaat ve İşletme A.Ş. 1 Ocak 31 Aralık 2007 2.539.966 327 2.540.293 Şirket‟in, Yönetim Kurulu Başkan ve üyeleriyle Genel Müdür, Genel Koordinatör, Genel Müdür Yardımcıları gibi üst düzey yöneticilere cari dönemde sağlanan tamamı kısa vadeli faydalardan oluşan ücret ve benzeri menfaatlerin toplam tutarı 3.003.116 TL‟dir (2007: 1.963.485 TL). 38 FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (a) Sermaye risk yönetimi Grup, sermaye yönetiminde, bir yandan faaliyetlerinin sürekliliğini sağlamaya çalışırken, diğer yandan da borç ve özkaynak dengesini en verimli şekilde kullanarak karını artırmayı hedeflemektedir. Grup‟un sermaye yapısı 8. notta açıklanan finansal borçları da içeren borçlar ve sırasıyla nakit ve nakit benzerleri, ödenmiş sermaye, yedekler ile geçmiş yıl zararlarını içeren özkaynaklar kalemlerinden oluşmaktadır. Grup‟un yönetim kurulu sermaye yapısını periyodik olarak inceler. Bu incelemeler sırasında kurul, sermaye maliyeti ile birlikte her bir sermaye sınıfıyla ilişkilendirilen riskleri değerlendirir. Grup, kurulun yaptığı önerilere dayanarak, sermaye yapısını yeni borç edinilmesi veya mevcut olan borcun geri ödenmesiyle dengede tutmaktadır. Grup‟un genel stratejisi 2007 yılından beri aynı şekilde devam etmektedir. Toplam Borçlar Eksi:Nakit ve nakit benzerleri Net Borç Toplam Özkaynak Toplam Sermaye Net borç/toplam sermaye oranı 60 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 3.657.804.767 (504.905.721) 3.152.899.046 2.986.587.096 6.139.486.142 0.51 2.190.162.452 (480.196.215) 1.709.966.237 1.847.901.479 3.557.867.716 0.48 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38 FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri Grup faaliyetleri nedeniyle piyasa riski (kur riski, gerçeğe uygun değer faiz oranı riski, nakit akımı faiz oranı riski ve fiyat riski), kredi riski ve likidite riskine maruz kalmaktadır. Grubun risk yönetimi programı genel olarak mali piyasalardaki belirsizliğin, Grup finansal performansı üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerinin minimize edilmesi üzerine odaklanmaktadır. Grup, çeşitli finansal risklerden korunmak amacı ile az oranda türev ürünleri kullanmaktadır. Risk yönetimi, Yönetim Kurulu tarafından onaylanan politikalar doğrultusunda yürütülmektedir. Risk politikalarına ilişkin olarak ise finansal risk tanımlanır, değerlendirilir ve Grup‟un operasyon üniteleri ile birlikte çalışmak suretiyle riskin azaltılmasına yönelik araçlar kullanılır. 61 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi Finansal araç türleri itibariyle maruz kalınan kredi riskleri Alacaklar Diğer Alacaklar Ticari Alacaklar Diğer Taraf Bankalardaki Mevduat 67.386 84.415.453 1.891.728.775 7.506.082 - - 4.741.388 314.650.601 67.386 84.415.453 B. Koşulları yeniden görüşülmüş bulunan, aksi takdirde vadesi geçmiş veya değer düşüklüğüne uğramış sayılacak finansal varlıkların defter değeri - - - - - C. Vadesi geçmiş ancak değer düşüklüğüne uğramamış varlıkların net defter değeri - teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı - 29.752.144 2.318.741 - - - D. Değer düşüklüğüne uğrayan varlıkların net defter değerleri - Vadesi geçmiş (brüt defter değeri) - Değer düşüklüğü (-) - Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı - Vadesi geçmemiş (brüt defter değeri) - Değer düşüklüğü (-) - Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı - 37.042.788 (37.042.788) - - - - E. Bilanço dışı kredi riski içeren unsurlar - - - - - 31 Aralık 2008 ĠliĢkili Taraf Diğer Taraf Raporlama tarihi itibariyle maruz kalınan azami kredi riski (*) 4.741.388 344.402.745 - Azami riskin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı (**) - A. Vadesi geçmemiş ya da değer düşüklüğüne uğramamış finansal varlıkların net defter değeri (*)Tutarın belirlenmesinde, alınan teminatlar gibi, kredi güvenirliliğinde artış sağlayan unsurlar dikkate alınmamıştır. (**) Teminatlar, müşterilerden alınan nakit teminat ve teminat mektuplarından oluşmaktadır. 62 ĠliĢkili Taraf - 1.891.728.775 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Finansal araç türleri itibariyle maruz kalınan kredi riskleri Alacaklar Diğer Alacaklar Ticari Alacaklar Diğer Taraf Bankalardaki Mevduat 13.885.062 313.727.023 763.440.857 2.985.698 - - 702.938 227.204.782 13.885.062 313.727.023 B. Koşulları yeniden görüşülmüş bulunan, aksi takdirde vadesi geçmiş veya değer düşüklüğüne uğramış sayılacak finansal varlıkların defter değeri - - - - - C. Vadesi geçmiş ancak değer düşüklüğüne uğramamış varlıkların net defter değeri - teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı - 17.631.299 1.548.185 - - - D. Değer düşüklüğüne uğrayan varlıkların net defter değerleri - Vadesi geçmiş (brüt defter değeri) - Değer düşüklüğü (-) - Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı - Vadesi geçmemiş (brüt defter değeri) - Değer düşüklüğü (-) - Net değerin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı - 21.405.019 (21.405.019) - - - - E. Bilanço dışı kredi riski içeren unsurlar - - - - - 31 Aralık 2007 ĠliĢkili Taraf Diğer Taraf Raporlama tarihi itibariyle maruz kalınan azami kredi riski (*) 702.938 244.836.081 - Azami riskin teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı (**) - A. Vadesi geçmemiş ya da değer düşüklüğüne uğramamış finansal varlıkların net defter değeri (*)Tutarın belirlenmesinde, alınan teminatlar gibi, kredi güvenirliliğinde artış sağlayan unsurlar dikkate alınmamıştır. (**)Teminatlar, müşterilerden alınan nakit teminat ve teminat mektuplarından oluşmaktadır. 63 ĠliĢkili Taraf - 763.440.857 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. (b) FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Finansal aracın taraflarından birinin sözleşmeye bağlı yükümlülüğünü yerine getirememesi nedeniyle Grup‟a finansal bir kayıp oluşturması riski, kredi riski olarak tanımlanır. Grup‟un kredi riski temel olarak ticari alacaklarına ilişkindir. Bilançoda gösterilen tutar Grup yönetiminin önceki tecrübelerine ve cari ekonomik şartlara bağlı olarak tahmin ettiği şüpheli alacaklar düşüldükten sonraki net tutardan oluşmaktadır. Grup‟un kredi riski çok sayıda müşteriyle çalışıldığından dolayı dağılmış durumdadır ve önemli bir kredi risk yoğunlaşması yoktur. 64 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Grup‟un 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle vadesi geçmiş alacaklarının vade analizi aşağıda sunulmuştır. Alacaklar 31 Aralık 2008 Vadesi üzerinden 1-30 gün geçmiş Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Türev Araçlar Bankalardaki Mevduat Diğer Toplam 9.751.742 - - - - 9.751.742 Vadesi üzerinden 1-3 ay geçmiş 13.013.807 - - - - 13.013.807 Vadesi üzerinden 3-12 ay geçmiş 16.766.592 - - - - 16.766.592 Vadesi üzerinden 1-5 yıl geçmiş 27.150.622 - - - - 27.150.622 Vadesini 5 yıldan fazla geçmiş 112.169 - - - - 112.169 Toplam vadesi geçen alacaklar 66.794.932 - - - - 66.794.932 2.318.741 - - - - 2.318.741 Teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı 65 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Grup‟un 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle vadesi geçmiş alacaklarının vade analizi aşağıda sunulmuştır. Alacaklar 31 Aralık 2007 Ticari Alacaklar Diğer Alacaklar Türev Araçlar Bankalardaki Mevduat Diğer Toplam Vadesi üzerinden 1-30 gün geçmiş 3.457.874 - - - - 3.457.874 Vadesi üzerinden 1-3 ay geçmiş 6.958.296 - - - - 6.958.296 Vadesi üzerinden 3-12 ay geçmiş 5.380.723 - - - - 5.380.723 Vadesi üzerinden 1-5 yıl geçmiş 23.172.953 - - - - 23.172.953 Vadesini 5 yıldan fazla geçmiş 66.472 - - - - 66.472 Toplam vadesi geçen alacaklar 39.036.318 - - - - 39.036.318 1.548.185 - - - - 1.548.185 Teminat, vs ile güvence altına alınmış kısmı 66 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.1) Kredi riski yönetimi(devamı) Bilanço tarihi itibariyle Grup‟un vadesi geçmiş ticari alacaklardan karşılık ayrılmamış olanlara ilişkin aldığı nakit teminat ve teminat mektupları toplamı 2.318.741 TL‟dir (31 Aralık 2007: 1.548.185 TL). Bilanço tarihi itibariyle, vadesi geçmiş ticari alacaklardan karşılık ayrılmış olanlara ilişkin alınan teminatlar bulunmamaktadır. b.2)Likidite riski yönetimi Likidite riski yönetimi ile ilgili esas sorumluluk, yönetim kuruluna aittir. Yönetim kurulu, Grup yönetiminin kısa, orta ve uzun vadeli fonlama ve likidite gereklilikleri için, uygun bir likidite riski yönetimi oluşturmuştur. Grup, likidite riskini tahmini ve fiili nakit akımlarını düzenli olarak takip etmek ve finansal varlık ve yükümlülüklerin vadelerinin eşleştirilmesi yoluyla yeterli fonların ve borçlanma rezervinin devamını sağlamak suretiyle yönetir. Aşağıdaki tablo, Grup‟un türev niteliğinde olmayan finansal yükümlülüklerinin vade dağılımını göstermektedir. Aşağıdaki tablolar, Grup‟un yükümlülükleri iskonto edilmeden ve ödemesi gereken en erken tarihler esas alınarak hazırlanmıştır. Söz konusu yükümlülükler üzerinden ödenecek faizler aşağıdaki tabloya dahil edilmiştir. Düzeltmeler kolonu ilerleyen dönemdeki muhtemel nakit akımına sebep olan kalemi göstermektedir. Bahse konu kalem vade analizine dahil edilmiş olup, bilançodaki finansal yükümlülüklerin bilanço değerine dahil edilmemiştir. Grup, tahmini ve fiili nakit akımlarını düzenli olarak takip ederek ve finansal varlıkların ve yükümlülüklerin vadelerinin eşleştirilmesi yoluyla yeterli fonların ve borçlanma rezervinin devamını sağlayarak, likidite riskini yönetir. Likidite riski tablosu: 31 Aralık 2008 SözleĢme uyarınca vadeler Defter Değeri SözleĢme uyarınca nakit çıkıĢlar toplamı (I+II+III+IV) 34.900.371 35.698.342 1.469.294 34.229.048 3.182.394.093 435.109.211 639.916 3.653.043.591 3.825.277.485 437.537.494 639.916 4.299.153.237 107.114.326 382.178.541 639.916 491.402.077 373.162.277 55.358.953 462.750.278 3 aydan kısa (I) 3-12 ay arası (II) 1-5 yıl arası (III) 5 yıldan uzun (IV) Türev olmayan finansal yükümlülükler Banka kredileri Finansal kiralama yükümlülükleri Ticari borçlar Diğer finansal yükümlülükler Toplam yükümlülük 67 1.566.966.270 1.566.966.270 1.778.034.612 1.778.034.612 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.2)Likidite riski yönetimi(devamı) Likidite riski tablosu(devamı): 31 Aralık 2007 SözleĢme uyarınca vadeler Defter Değeri SözleĢme uyarınca nakit çıkıĢlar toplamı (I+II+III+IV) 3 aydan kısa (I) 3-12 ay arası (II) 1-5 yıl arası (III) 5 yıldan uzun (IV) Türev olmayan finansal yükümlülükler Banka kredileri Finansal kiralama Yükümlülükleri Ticari borçlar Diğer finansal yükümlülükler Toplam yükümlülük 30.450.739 33.197.488 1.339.485 3.936.297 27.921.706 - 1.794.310.094 364.523.991 877.628 2.190.162.452 2.233.771.288 367.654.767 877.628 2.635.501.171 72.434.883 322.809.225 877.628 397.461.221 226.373.258 44.845.542 275.155.097 986.535.221 1.014.456.927 948.427.925 948.427.925 b.3)Piyasa riski yönetimi Grup‟un faaliyetleri öncelikle, aşağıda ayrıntılarına yer verildiği üzere, döviz kurundaki ve faiz oranındaki değişiklikler ile ilgili finansal risklere maruz kalmaktadır. Piyasa riskleri ayrıca, duyarlılık analizleri ile değerlendirilmektedir. Cari yılda Grup‟un maruz kaldığı piyasa riskinde veya maruz kalınan riskleri yönetim ve ölçüm yöntemlerinde, önceki yıla göre bir değişiklik olmamıştır. b.3.1) Kur riski yönetimi Yabancı para cinsinden işlemler, kur riskinin oluşmasına sebebiyet vermektedir. Grup‟un yabancı para cinsinden parasal ve parasal olmayan varlıklarının ve parasal ve parasal olmayan yükümlülüklerinin bilanço tarihi itibariyle dağılımı aşağıdaki gibidir: 68 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) 38. (b) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi 31 Aralık 2008 1. Ticari Alacak 2a. Parasal Finansal Varlıklar 2b. Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 3. Diğer TL KarĢılığı 201.671.977 1.262.639.867 7.419.217 ABD Doları 36.369.880 898.295.237 2.458.692 Avro 72.663.669 290.202.499 41.404 Ġngiliz Sterlini 6.607.281 5.534.421 4.760.149 Diğer 86.031.147 66.752.748 158.971 4. DÖNEN VARLIKLAR 5. Ticari Alacaklar 6a. Parasal Finansal Varlıklar 6b. Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 7. Diğer 1.471.731.061 72.794.855 937.123.809 72.789.485 363.753.228 4.400 16.974.200 - 153.879.822 970 72.794.855 72.789.485 4.400 - 970 8. DURAN VARLIKLAR 9. TOPLAM VARLIKLAR 1.544.525.915 1.009.913.294 363.757.628 16.974.200 153.880.792 10. Ticari Borçlar 11. Finansal Yükümlülükler 12a. Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 12b. Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler 244.277.677 419.289.229 9.761.078 - 125.858.217 251.539.094 4.472.433 - 56.555.014 167.750.135 2.789.861 - 16.252.346 81.221 - 45.612.100 2.417.562 - 13. KISA VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 14. Ticari Borçlar 15. Finansal Yükümlülükler 16a. Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 16b. Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler 673.327.984 2.798.005.235 7.998.826 - 381.869.744 1.052.489.444 1.038.768 - 227.095.010 1.745.515.791 5.829.426 - 16.333.567 4.210 - 48.029.662 1.126.422 - 17. UZUN VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 2.806.004.061 1.053.528.212 1.751.345.217 4.210 1.126.422 18. TOPLAM YÜKÜMLÜLÜKLER 3.479.332.045 1.435.397.956 1.978.440.227 16.337.777 49.156.084 19.Bilanço dışı döviz cinsinden araçların net varlık/yükümlülük pozisyonu (19a-19b) - - - - - 19a.Aktif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı - - - - - - - - - - (1.934.806.130) (425.484.662) (1.614.682.599) 636.423 104.724.708 (2.015.020.202) (500.732.839) (1.614.728.403) (4.123.726) 104.564.766 - - - - - - - 4.540.026.181 1.651.794.897 536.061.102 2.404.349.759 141.055.054 1.458.560.268 19b.Pasif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı 20. Net yabancı para varlık yükümlülük pozisyonu (918+19) 21. Parasal kalemler net yabancı para varlık / yükümlülük pozisyonu (=1+2a+5+6a-10-11-12a-14-15-16a) 22.Döviz hedge'i için kullanılan finansal araçların toplam gerçeğe uygun değeri 23.Döviz varlıklarının hedge edilen kısmının tutarı 24.Döviz yükümlülüklerin hedge edilen kısmının tutarı 25.İhracat 26.İthalat 937.339.395 69 495.108.749 14.626.988 204.719.765 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. (b) FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) 31 Aralık 2007 TL KarĢılığı 1. Ticari Alacak 2a. Parasal Finansal Varlıklar 2b. Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 3. Diğer 4. DÖNEN VARLIKLAR 5. Ticari Alacaklar ABD Doları Ġngiliz Sterlini Avro Diğer 152.929.733 851.108.316 29.729.317 1.033.767.366 - 32.854.718 320.548.967 24.184.104 377.587.789 - 60.271.524 480.569.767 2.481.011 543.322.302 - 4.463.030 2.751.061 441.884 7.655.975 - 55.340.461 47.238.521 2.622.318 105.201.300 - 6a. Parasal Finansal Varlıklar - - - - - 6b. Parasal Olmayan Finansal Varlıklar 7. Diğer 33.037.915 27.968.007 4.296.063 72.219 701.626 8. DURAN VARLIKLAR 33.037.915 27.968.007 4.296.007 72.219 701.626 1.066.805.281 405.555.796 547.618.365 7.728.194 105.902.926 10. Ticari Borçlar 275.237.576 165.992.798 62.189.479 6.421.277 40.634.022 11. Finansal Yükümlülükler 9. TOPLAM VARLIKLAR 228.918.371 172.833.268 56.085.103 - - 12a. Parasal Olan Diğer Yükümlülükler - - - - - 12b. Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler - - - - - 504.155.947 338.826.066 118.274.582 6.421.277 40.634.022 - - - - - 1.595.842.462 1.002.202.862 593.639.600 - - 7.058.322 623.528 5.475.078 4.466 955.250 - - - - - 17. UZUN VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 1.602.900.784 1.002.826.390 599.114.678 4.466 955.250 18. TOPLAM YÜKÜMLÜLÜKLER 2.107.056.731 1.341.652.456 717.389.260 6.425.743 41.589.272 - - - - - - - - - - - - - - - (1.040.251.450) (936.096.660) (169.770.895) 1.302.451 64.313.654 (176.547.969) 788.348 60.989.710 - - - 13. KISA VADELİ YÜKÜMLÜLÜKLER 14. Ticari Borçlar 15. Finansal Yükümlülükler 16a. Parasal Olan Diğer Yükümlülükler 16b. Parasal Olmayan Diğer Yükümlülükler 19.Bilanço dışı döviz cinsinden araçların net varlık/yükümlülük pozisyonu (19a-19b) 19a.Aktif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı 19b.Pasif karakterli bilanço dışı döviz cinsinden türev ürünlerin tutarı 20. Net yabancı para varlık yükümlülük pozisyonu 21. Parasal kalemler net yabancı para varlık / (1.103.018.682) (988.248.771) 22.Döviz hedge'i için kullanılan finansal kısmının Tutarı (1+2a+5+6a-10-11-12a-14-15-16a) - - 23.Döviz varlıklarının hedge edilen kısmının tutarı - - - 24.Döviz yükümlülüklerin hedge edilen kısmının tutarı - - - - - 25.İhracat 3.541.007.680 404.030.508 2.086.025.988 133.603.007 917.348.176 26.İthalat 1.443.809.705 848.244.161 409.655.308 14.561.708 171.348.529 70 - - TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. (b) FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi (devamı) Kur riskine duyarlılık Grup, başlıca ABD Doları ve EURO cinsinden kur riskine maruz kalmaktadır. Aşağıdaki tablo Grup‟un ABD Doları ve EURO kurlarındaki %10‟luk artışa ve azalışa olan duyarlılığını göstermektedir. %10‟luk oran, üst düzey yöneticilere Grup içinde kur riskinin raporlanması sırasında kullanılan oran olup, söz konusu oran yönetimin döviz kurlarında beklediği olası değişikliği ifade etmektedir. Duyarlılık analizi sadece yıl sonundaki açık yabancı para cinsinden parasal kalemleri kapsar ve söz konusu kalemlerin yıl sonundaki %10‟luk kur değişiminin etkilerini gösterir. Bu analiz, dış kaynaklı krediler ile birlikte Grup içindeki yurt dışı faaliyetler için kullanılan, krediyi alan ve de kullanan tarafların fonksiyonel para birimi dışındaki kredilerini kapsamaktadır. Pozitif değer, kar/zararda ve diğer özkaynak kalemlerindeki artışı ifade eder. 31 Aralık 2008 Vergi Öncesi Kar / Zarar Yabancı paranın Yabancı paranın %10 değer kazanması %10 değer kaybetmesi (42.548.468) 42.548.468 - - 3- ABD Doları net etki (1 +2) (42.548.468) 42.548.468 4 - Avro net varlık / yükümlülük (161.468.260) 161.468.260 - - (161.468.260) 161.468.260 1 - ABD Doları net varlık / yükümlülüğü 2- ABD Doları riskinden korunan kısım (-) 5 - Avro riskinden korunan kısım (-) 6- Avro net etki (4+5) 7 - GBP net varlık / yükümlülüğü 63.642 (63.642) - - 63.642 (63.642) 10.472.471 (10.472.471) - - 12- Diğer net etki (10 +11) 10.472.471 (10.472.471) TOPLAM (3 + 6 + 9 + 12) (193.480.615) 193.480.615 8- GBP riskinden korunan kısım (-) 9- GBP net etki (7 +8) 10 - Diğer net varlık / yükümlülüğü 11- Diğer riskinden korunan kısım (-) 71 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. (b) FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3)Piyasa riski yönetimi (devamı) b.3.1) Kur riski yönetimi(devamı) Kur riskine duyarlılık (devamı) 31 Aralık 2007 Vergi Öncesi Kar / Zarar Yabancı paranın Yabancı paranın %10 değer kazanması %10 değer kaybetmesi (93.609.667) 93.609.667 - - 3- ABD Doları net etki (1 +2) (93.609.667) 93.609.667 4 - Avro net varlık / yükümlülük (16.977.090) 16.977.090 - - (16.977.090) 16.977.090 130.245 (130.245) - - 130.245 (130.245) 6.431.365 (6.431.365) - - 12- Diğer net etki (10 +11) 6.431.365 (6.431.365) TOPLAM (3 + 6 + 9 + 12) (104.025.147) 104.025.147 1 - ABD Doları net varlık / yükümlülüğü 2- ABD Doları riskinden korunan kısım (-) 5 - Avro riskinden korunan kısım (-) 6- Avro net etki (4+5) 7 - GBP net varlık / yükümlülüğü 8- GBP riskinden korunan kısım (-) 9- GBP net etki (7 +8) 10 - Diğer net varlık / yükümlülüğü 11- Diğer riskinden korunan kısım (-) Grup, Not 2.5.7‟de açıklanan çerçevede maddi duran varlıklarından uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlerin değer düşüklüğünün hesaplanmasında geri kazanılabilir değer olarak ABD Doları bazlı net satış fiyatlarını kullanmaktadır. Dolayısıyla Grup‟un maddi varlıkları için ayırmış olduğu değer düşüklüğü karşılığı, ABD Doları‟nın TL karşısında değer kazanması durumunda azalmakta, değer kaybetmesi durumunda ise artmaktadır. Bu çerçevede, ABD Doları‟nın TL karşısında %10 değer kazanması durumunda; uçaklar, yedek motorlar ve simülatörlere ilişkin değer düşüklüğü karşılığındaki azalmadan dolayı, yukarıdaki tablodaki etkiler haricinde vergi öncesi dönem karında 360.198.667 TL artış meydana gelecekti (1 Ocak-31 Aralık 2007: 227.192.643 TL). Öte yandan, Grup‟un maddi duran varlık değer düşüş karşılığındaki azalma, maddi duran varlıkların TL net defter değerleri ile sınırlı olduğu için döviz kurlarındaki artışın etkisi 360.198.667 TL ile sınırlıdır. Eğer, ABD Doları TL karşısında %10 değer kaybederse bu tutarlar aynı kalmakla beraber, yukarıdaki tablodaki etkiler haricinde gelir tablosundaki etki ters yönde gerçekleşecektir. 72 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 38. (b) FĠNANSAL ARAÇLARDAN KAYNAKLANAN RĠSKLERĠN NĠTELĠĞĠ VE DÜZEYĠ (devamı) Finansal Risk Faktörleri (devamı) b.3.2) Faiz oranı riski yönetimi Grup sabit ve değişken faiz oranları üzerinden borçlanmaktadır. Mevcut borçların faiz durumları göz önüne alındığında değişken faizli borçların büyük çoğunluğu oluşturduğu görülmekle beraber, son yıllarda yapılan uçak finansmanlarında maliyetin de uygun olması şartıyla sabit faizli borçlanmaların ağırlığı yükseltilerek değişken ve sabit faizli borçlar arasında kısmi bir denge oluşturulmaya çalışılmaktadır. Grup‟un değişken faiz oranlı borçları Libor ve Euribor‟a bağlı olduğu için lokal risklere bağımlılık düşüktür. Faiz Pozisyonu Tablosu 31 Aralık 2008 31 Aralık 2007 Sabit Faizli Araçlar Finansal Varlıklar - Vadeli Mevduatlar Finansal yükümlülükler 1.768.820.216 1.960.602.178 691.935.290 670.718.927 DeğiĢken Faizli Finansal Araçlar Finansal Yükümlülükler 1.256.692.286 1.154.041.906 Faiz oranı duyarlılığı Aşağıdaki duyarlılık analizleri raporlama tarihinde maruz kalınan faiz oranı riskine ve bu oranda meydana gelebilecek değişikliğe göre belirlenir ve tüm raporlama dönemi boyunca sabit tutulur. Grup yönetimi değişken faizli borçların faizi olan, Libor ve Euribor faiz oranında %0.5‟lik bir dalgalanma durumunda ortaya çıkabilecek etkileri hesaplamakta ve üst yönetime raporlamaktadır. Libor ve Euribor faiz oranında %0.5‟lik bir yükseliş olması ve diğer tüm değişkenlerin sabit tutulması durumunda: Grup‟un oniki aylık döneme ait vergi öncesi dönem karı 6.283.461 TL azalacaktır (31 Aralık 2007 döneminde vergi öncesi dönem karı 5.770.210 TL azalacaktır). Libor ve Euribor faiz oranının %0.5 düşmesi durumunda ise oniki aylık vergi öncesi net dönem karı aynı tutarlarda artacaktır. 39 FĠNANSAL ARAÇLAR Finansal Araçların Gerçeğe Uygun Değeri Finansal varlıkların ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri aşağıdaki gibi belirlenir: Standart vade ve koşullarda, aktif likit bir piyasada işlem gören finansal varlık ve yükümlülüklerin gerçeğe uygun değeri kote edilmiş piyasa fiyatı üzerinden belirlenir. Türev araçların gerçeğe uygun değeri, kote edilmiş fiyatları kullanılmak suretiyle hesaplanır. Fiyatların mevcut olmadığı durumlarda, türev araçların (forward ve swap) vadeleri için uygulanabilir getiri eğrisi kullanılmak suretiyle indirgenmiş nakit akımı analizi kullanılır. 73 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 39 FĠNANSAL ARAÇLAR (devamı) Finansal araçların sınıfları ve gerçeğe uygun değerleri 31 Aralık 2008 Bilanço Finansal varlıklar Nakit ve nakit benzerleri Finansal yatırımlar Ticari alacaklar Diğer alacaklar Finansal yükümlülükler Banka kredileri Finansal kiralama borçları Diğer finansal yükümlülükler Ticari borçlar İtfa edilmiş değerlerinden gösterilen diğer finansal varlıklar Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlık Krediler ve alacaklar Gerçeğe uygun değeri kar /zarara yansıtılan türev araçlar Maliyet değeri ile gösterilen satılmaya hazır yatırımlar İtfa edilmiş değerlerinden gösterilen finansal yükümlülükler Kayıtlı değer Not 504.905.721 1.403.033.703 - 349.144.133 84.482.839 - - 1.750.943 - - 504.905.721 1.404.784.646 349.144.133 84.482.839 6 7 10 11 - - - 4.761.176 - - 34.900.371 3.182.394.093 639.916 435.109.211 34.900.371 3.182.394.093 5.401.092 435.109.211 8 8 9 10 İtfa edilmiş değerlerinden gösterilen diğer finansal varlıklar Gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara yansıtılan finansal varlık Krediler ve 31 Aralık 2007 Bilanço alacaklar Finansal varlıklar Nakit ve nakit benzerleri 480.196.215 Finansal yatırımlar 292.020.000 1.310.086 Ticari alacaklar 245.539.019 Diğer alacaklar 327.612.085 Finansal yükümlülükler Banka kredileri Finansal kiralama borçları Diğer finansal yükümlülükler Ticari borçlar Grup, finansal araçların kayıtlı değerlerinin makul değerlerini yansıttığını düşünmektedir . 74 Gerçeğe uygun değeri kar /zarara yansıtılan türev araçlar Maliyet değeri ile gösterilen satılmaya hazır yatırımlar İtfa edilmiş değerlerinden gösterilen finansal yükümlülükler Kayıtlı değer Not - 1.706.478 - - 480.196.215 295.036.564 245.539.019 327.612.085 6 7 10 11 - - 30.450.739 1.794.310.094 877.628 364.523.991 30.450.739 1.794.310.094 877.628 364.523.991 8 8 9 10 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 39 FĠNANSAL ARAÇLAR (devamı) Türev Enstrümanlar Grup, gelecekteki önemli işlemleri ve nakit akımlarını finansal riskten korumak amacıyla bazı sabit faiz oranlı finansal kiralama borçlarını değişken faiz oranlı finansal kiralama boçlarına çevirmek ve bazı Euro cinsinden olan finansal kiralama borçlarını ABD Doları cinsinden finansal kiralama borçlarına çevirmek üzere faiz oranı ve çapraz kur takası sözleşmelerine girmiştir. Grup, söz konusu işlemlerin gerçeğe uygun değer farklarındaki değişimden elde edilen kazanç ve kayıpları doğrudan gelir tablosuna intikal ettirmektedir. Söz konusu işlemlerin makul değerleri 31 Aralık 2008 ve 31 Aralık 2007 tarihleri itibariyle aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2008 326.427 (5.087.603) (4.761.176) Çapraz kur takas sözleşmeleri Faiz oranı takas sözleşmeleri 40 31 Aralık 2007 (332.468) 1.642.554 1.310.086 BĠLANÇO TARĠHĠNDEN SONRAKĠ OLAYLAR a) Ortaklık Ana Sözleşmesi‟nin YTL‟ye uyumu amacıyla 6. Maddesinin değiştirilmesi ve Ana Sözleşme‟ye geçici 3. maddenin ilave edilmesine ilişkin Olağanüstü Genel Kurul Toplantısı 22.01.2009 tarihinde yapılmış olup, toplantıda Sermaye Piyasası Kurulu ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü‟nün 15.12.2008 tarih ve 5942 sayılı onayları doğrultusunda Ortaklık Ana Sözleşmesi‟nin 6. Maddesinin değiştirilmesi ve geçici 3. maddenin ilave edilmesinin kabulüne karar verilmiştir. b) Ortaklık Yönetim Kurulu'nca, jet yakıtı maliyetinin, yakıt fiyatlarında yaşanan fiyat değişimlerinden etkilenmesini azaltmak, jet yakıtı maliyetinin belirli bir aralıkta veya tek bir fiyatta sabitlenebilmesi ve yakıt borsasında oluşabilecek olumsuz durumlardan minumum derecede etkilenmesini sağlamak amacıyla, Ortaklığın öngörülen yıllık jet yakıtı tüketim miktarının yaklaşık %10'una kadar olan kısmı için "Riskten Korunma" (Hedge) yöntemlerinin kullanmasına karar verilmiştir. c) Ortaklık Yönetim Kurulu'nca; gerekli anlaşmaların imzalanmasını takiben 10 ay sonra teslim alınmak üzere 1 adet A320 simülatörü ile 13 ay sonra teslim alınmak üzere 1 adet A330/A340 simülatörünün alınmasına karar verilmiştir. d) 27 Mart 2002 tarihinde Perge Aviation Ltd. Şirketinden kiralanmak suretiyle Ortaklık filosuna katılmış olan Boeing 737-800 tipi TC JGE uçağı Amsterdam Shipol havalimanına inişi sırasında kaza geçirmiştir. Uçak kira sözleşmesi şartlarına uygun olarak, Ortaklık Filo Poliçeleri kapsamında 41.767.200 USD değeriyle grup broker şirketi Albatros aracılığıyla, sigortalanmıştır. f) Ortaklık ile Türkiye Sivil Havacılık Sendikası (HAVA İŞ) arasında yapılmış olan 21. Dönem Toplu İş Sözleşmesi 31.12.2008 tarihinde sona ermiştir. Ancak, taraflar arasında 2 yıl için yapılması gereken 22. dönem toplu iş sözleşmesi görüşmelerine işyerinde toplu iş sözleşme çoğunluk tespiti ve yetkiye ilişkin prosedürün uzaması nedeni ile başlanamamış olup, söz konusu bu sürecin uzun sürebileceği de dikkate alınarak toplu iş sözleşme görüşmeleri beklenmeksizin Ortaklık personeline 1 Ocak 2009 tarihinden geçerli olmak üzere % 6 oranında zam yapılmasına Yönetim Kurulunca karar verilmiştir. 75 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 40 BĠLANÇO TARĠHĠNDEN SONRAKĠ OLAYLAR g) Ortaklık Yönetim Kurulu tarafından 5 adet 777-300 ER uçağının Ekim 2010-Şubat 2011 döneminde her ay 1 adet teslim edilmek üzere Boeing firmasından satın alınmasına karar verilmiştir. h) Ortaklık Yönetim Kurulu Kararı çerçevesinde, Havaş Havaalanları Yer Hizmetleri A.Ş. ile yapılan görüşmeler neticesinde yeni kurulmakta olan TGS Yer Hizmetleri A.Ş. için ortaklık sözleşmesinin imzalanmasına karar verilmiştir. 41 FĠNANSAL TABLOLARI ÖNEMLĠ ÖLÇÜDE ETKĠLEYEN YA DA FĠNANSAL TABLOLARIN AÇIK, YORUMLANABĠLĠR VE ANLAġILABĠLĠR OLMASI AÇISINDAN AÇIKLANMASI GEREKEN DĠĞER HUSUSLAR a-) Konsolide mali tablolar, Yönetim Kurulu tarafından 07.04.2009 tarihinde onaylanmış ve yayınlanması için yetki verilmiştir. Genel Kurul‟un mali tabloları değiştirme yetkisi bulunmaktadır. b-) Grup ayrıca Seri XI No 29 sayılı Tebliğ‟e uyumlu olarak finansal tablolarını hazırlarken, mali tabloların kalemlerinin gösterimi ve sınıflandırılması değiştiğinden dolayı karşılaştırılabilirliği sağlamak amacıyla, önceki dönem finansal tablolarını da buna uygun olarak yeniden sınıflandırmıştır. Yapılan sınıflamaların geçmiş dönem özkaynaklarına ve net kar / (zarar)‟a bir etkisi bulunmamaktadır. Yapılan önemli sınıflamalar aşağıdaki gibidir: 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Hazır Değerler” içerisinde gösterilen 292.020.000 tutarındaki kalem, 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Finansal Yatırımlar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Diğer Alacaklar (net)” içerisinde gösterilen 1.128.024 tutarındaki kalemler 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Diğer Dönen Varlıklar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Uzun Vadeli Diğer Alacaklar (net)” içerisinde gösterilen 2.329.400 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Diğer Duran Varlıklar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Diğer Yükümlülükler (net)” içerisinde gösterilen 40.227.863 tutarındaki kalemler 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Diğer Borçlar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Diğer Yükümlülükler (net)” içerisinde gösterilen 28.241.528 tutarındaki kalemler 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Çalışanlara Sağlanan Faydalar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Diğer Yükümlülükler (net) ” içerisinde gösterilen 24.099.752 tutarındaki kalemler 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Diğer Uzun Vadeli Yükümlülükler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Ticari Alacaklar (net)” içerisinde gösterilen 385.359 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Diğer Alacaklar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli İlişkili Taraflardan Alacaklar (net)” içerisinde gösterilen 10.293.642 tutarındaki rakam 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Diğer Alacaklar” içerisinde gösterilmiştir. 76 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 41 FĠNANSAL TABLOLARI ÖNEMLĠ ÖLÇÜDE ETKĠLEYEN YA DA FĠNANSAL TABLOLARIN AÇIK, YORUMLANABĠLĠR VE ANLAġILABĠLĠR OLMASI AÇISINDAN AÇIKLANMASI GEREKEN DĠĞER HUSUSLAR (devamı) 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Uzun Vadeli İlişkili Taraflardan Alacaklar (net)” içerisinde gösterilen 3.591.420 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Uzun Vadeli Diğer Alacaklar ” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Uzun Vadeli Ticari Alacaklar (net) ” içerisinde gösterilen 4.686.496 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Uzun Vadeli Diğer Alacaklar ” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Alınan Avanslar” içerisinde gösterilen 35.024.716 tutarındaki kalemler 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Diğer Borçlar ” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Ticari Borçlar (net)” içerisinde gösterilen 5.458.956 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Diğer Borçlar ” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Stoklar (net)” içerisinde gösterilen 1.968.365 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Diğer Dönen Varlıklar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli bilançoda “Kısa Vadeli Ticari Alacaklar (net)” içerisinde gösterilen 114.196 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Diğer Alacaklar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda daha önce netleştirilerek gösterilen 104.840.425 tutarındaki “Interline yolcu ve kargo geliri” ne ilişkin tutar, 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda karşılaştırılabilir olabilmesi açısından “Satış Gelirleri” ve “Satışların Maliyeti” içerisinde brüt olarak gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Faaliyet Giderleri” içerisinde gösterilen 4.562.157 tutarındaki akaryakıt gideri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Satışların Maliyeti” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Faaliyet Giderleri” içerisinde gösterilen 18.014.837 tutarındaki koltuk kirası gideri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Satışların Maliyeti” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Faaliyet Giderleri” içerisinde gösterilen 3.371.755 tutarındaki kargo handling gideri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Satışların Maliyeti” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilen 178.731.865 tutarındaki değer düşüklüğü 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyet Gelirleri” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gelir ve Karlar” içerisinde gösterilen 15.489.140 tutarındaki iştirak geliri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımların Kar/Zararındaki Paylar” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gelir ve Karlar” içerisinde gösterilen 45.848.879 tutarındaki faiz geliri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal Gelirler” içerisinde gösterilmiştir. 77 TÜRK HAVA YOLLARI ANONĠM ORTAKLIĞI 31 Aralık 2008 Tarihi İtibariyle Mali Tabloları Tamamlayıcı Notlar (Tutarlar, aksi belirtilmedikçe, Türk Lirası olarak gösterilmiştir) 41 FĠNANSAL TABLOLARI ÖNEMLĠ ÖLÇÜDE ETKĠLEYEN YA DA FĠNANSAL TABLOLARIN AÇIK, YORUMLANABĠLĠR VE ANLAġILABĠLĠR OLMASI AÇISINDAN AÇIKLANMASI GEREKEN DĠĞER HUSUSLAR (devamı) 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gelir ve Karlar ” içerisinde gösterilen 2.540.292 tutarındaki temettü geliri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal Gelirler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilen 468.893.946 tutarındaki değer düşüklüğü kur farkı geliri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal gelirler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilen 98.750.693 kur farkı gideri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal Gelirler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilen 4.967.798 tutarındaki menkul kıymet satış zararı 31 Aralık 2008 tarihli bilançoda “Finansal Gelirler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilen 6.703.137 tutarındaki kıdem tazminatı faiz maliyeti 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal Giderler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilen 2.446.885 tutarındaki reeskont geliri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal Gelirler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gelir ve Karlar” içerisinde gösterilen 2.540.293 tutarındaki temettü geliri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal gelirler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilen 2.890.995 tutarındaki reeskont gideri 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Finansal giderler” içerisinde gösterilmiştir. 31 Aralık 2007 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gelir ve Karlar” içerisinde gösterilen 1.137.412 tutarındaki kalem 31 Aralık 2008 tarihli gelir tablosunda “Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar” içerisinde gösterilmiştir. 78
