Title of Presentation

Title of Presentation
Hazar Havzası’nda Enerji Mücadelesi
Dr. Azime TELLİ
2015
ISTANBUL
Slide 1 title
•
•
•
•
•
•
İçindekiler
1- Yeni Büyük Oyun
2- Coğrafyanın Mahkumları
3- Hazar’ın Statüsü Sorunu
4- Boru Hatları Rekabeti
5- Hazar’da Enerji Diplomasisi
6- Sonuç
Slide 1 title
Yeni Büyük Oyun
• Büyük Oyun
• Yeni Büyük Oyun
19’uncu yüzyılda, İngiltere
ve
Rusya’nın
Hindistan’daki
ticaret
yollarının kontrolü için
oynanan “Büyük Oyun”,
günümüzde Hazar petrolü
ve doğalgazın çıkartılması
ve nakil boru hatlarının
kurulması
üzerinden
oynanmaya başlamıştır.
“Yeni
Büyük
Oyun”da
oyuncular ABD, Rusya,
Çin, Türkiye, İran ve diğer
Hazar ülkeleridir. Hazar,
yeni
jeopolitik
denklemde, bölgesel ve
uluslararası güçlerin en
yoğun
nüfuz
mücadelesine
giriştiği
bölgelerin
başında
gelmektedir.
Stratejik Enerji Elipsi
Slide 1 title
Slide 1 title Koridoru Mücadelesi
Transfer
Hazar petrol ve doğal gazının uluslararası piyasaya
taşınmasında tercih edilecek boru hatları
güzergâhları
bağlamında
verilmekte
olan
mücadelenin temelinde bölgedeki kaynakların
geliştirilmesi ve Batı'nın Orta Doğu’ya enerji
konusundaki bağımlılığının azaltılması yatmaktadır.
Ayrıca, Avrasya'daki enerji kaynakları üzerinde
Rusya’nın tekelini kırarak enerji akış güvenliğini
sağlamakta da yer almaktadır.
Coğrafyanın Mahkumları
Slide 1 title
Denize çıkışı olmayan (landlocked) Hazar
Havzası’nda bulunan ülkeler «coğrafyanın
mahkumları» olarak açık denizlere ulaşmak
konusunda güvenilir transfer koridorlarına
ihtiyaç
duymaktadırlar.
Bölge
enerji
kaynaklarının uluslararası piyasaya hangi rotayı
izleyerek ulaştırılacağı ise jeopolitik rekabete
jeoekonomik boyutun da eklenmesine yol
açmaktadır.
Slide 1 title
Çok Yönlü İlişkiler
• Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla beraber
Hazar bölgesi enerji kaynakları dünyanın en
büyük üçüncü hidrokarbon rezervi olarak ön
plana çıkarken, bu bölgede bağımsızlığına
kavuşan Azerbaycan, Kazakistan ve
Türkmenistan ile beraber Hazar Denizi’nde iki
yönlü ilişkilerden çok yönlü bir ilişkiler denizi
olmaya doğru bir geçiş yaşanmıştır.
Slide 1 title
Hazar
Havzası Enerji Potansiyeli
Hazar Havzası, Basra Körfezi ve Rusya’dan sonra
dünyanın en büyük 3. petrol ve doğalgaz alanıdır.
Hazar, Rusya ve İran dikkate alınmaksızın dünya
petrol üretiminin 3/1’ini karşılamaktadır, doğal gaz
potansiyeli ise dünya üretiminin yüzde 5’ine denk
gelmektedir . Uluslararası Enerji Ajansı’na göre ise
Hazar bölgesi dünyanın keşfedilememiş en zengin
enerji rezervlerine sahiptir . Dünya Enerji
Görünümü Raporu’na göre bölgedeki petrol ve gaz
üretimi 2030 yılında oldukça yükselmiş olacaktır.
Slide Rezervlerinin
1 title
Hazar
Geliştirilmesi
Hazar enerji kaynaklarının önemli bir kısmı
geliştirilmemiş olup, bölgenin büyük bir
kısmında henüz araştırma dahi yapılmamıştır.
Finansman yapısının karışıklığı, boru hatlarının
birden fazla ülkeden geçmesi, belirsiz yatırım
ortamı ve ihracat talebindeki belirsizlik Hazar
enerji piyasasının genişlemesini önemli derecede
etkilemektedir.
Slide 1 title
Offshore Rezervler
Bölge rezervleri incelendiğinde ise büyük bir
kısmının Hazar Denizi altında olduğu
görülmektedir.
Azerbaycan’ın
petrol
rezervlerinin
çoğu,
Kazakistan
ve
Türkmenistan’ın ise toplam petrol rezervlerinin
% 30 - % 40’ı Hazar dibinde yer almaktadır.
Buna Hazar’a kıyısı olan ülkelerdeki petrol
sahalarını da eklediğimizde bölgenin önemi
açıkça karşımıza çıkmaktadır.
Hazar’ın Statüsü Sorunu
Slide 1 title
Hazar
Denizi’nin
statüsü
Sovyetler’in
dağılmasının ardından tartışmaya başlanmıştır.
Kıyıdaş devletler sayısının artmasıyla Hazar için
yeni bir uluslararası rejimin belirlenmesi
gündeme gelmiştir. Hazar yatağında zengin
hidrokarbon rezervlerinin olduğunun anlaşılması
yeni rejimin belirlenmesine yönelik tartışmaları
daha da şiddetlendirmiştir.
Slide 1 title
Çatışan Tezler
Hazar’ın statüsü konusunda kesin bir görüş
bulunmamakla birlikte yaygın olarak 3 önemli görüş
kabul görmektedir. Bunlara göre Hazar;
• Deniz olarak kabul edilirse, sahildar devletler;
karasularını, 200 mil’e varan münhasır ekonomik
bölge ve kıta sahanlıklarını ilan edebilecekler ve
petrol ve/veya doğal gaz hattı kıta sahanlığı
kullanan devletten izin almak şartı ile
çekebilecektir.
Slide 1 title
Çatışan Tezler
• Göl olarak kabul edilirse, eşit kullanım söz
konusu olacaktır. Hazar’a kıyısı olan devletler
göl yatağı ve su alanlarını eşit olarak
paylaşarak sahip oldukları alanlarda her türlü
hükümranlık hakkına sahip olacaklardır. Rusya
ve İran bu görüşü desteklemektedir. Çünkü
kendi sektörlerinde petrol ve doğal gaz bu iki
ülke bu şekilde diğer devletlere ait enerji
kaynaklarından istifade edebilecektir.
Slide 1 title
Çatışan Tezler
• Kendine özgü jeopolitik yapısı olduğu kabul
edilirse, bu durumda Hazar’ın kendine özgün
jeopolitik yapısının olması ve özelliklerinin
farklılığı nedeniyle mevcut uluslararası hukuk
normlarından
ayrı
değerlendirilmesi
gerekmektedir.
Slide 1 title
Çatışan Tezler
“Statü” sorunu, aslında jeopolitik üstünlük
mücadelesinin bir neticesidir. Çevre ve deniz
taşımacılığı ile ilgili konularda belirli düzeylerde
uzlaşma sağlanmıştır. En önemli çatışma ise deniz
dibine döşenecek boru hatlarını ilgilendirmektedir.
İran ve Rusya çevre sorunlarını gerekçe göstererek,
Hazar’ın altından boru hattı döşenmesini
engellemek
istemektedir.
Bu
Azerbaycan,
Kazakistan ve Türkmenistan’ın çıkarlarına ters
düşmektedir.
Hazar’da Enerji Diplomasisi
Slide 1 title
Hazar Havzası sahip olduğu enerji potansiyelinin
yanı
sıra
kaynak
transferi
konusunda
dezavantajlı bir konumda olması nedeni ile enerji
diplomasisi
açısından
dikkatleri
üzerine
çekmektedir. Bölgedeki enerji politikalarının
belirlenmesinde etkili olan temel faktörler,
aktörlerin bölge kaynakları üzerinde söz sahibi
olma kapasitelerini de belirlemektedir.
Hazar’da Temel Aktörler
Slide 1 title
•
•
•
•
•
Rusya
İran
Türkiye
ABD
AB ve Çin
•
•
•
•
Azerbaycan
Kazakistan
Türkmenistan
Uluslararası şirketler
Rusya’nın Stratejisi
Slide 1 title
• Bölgenin uluslararası ilişkiler açısından öne
çıkmasını sağlayan ABD ile olan rekabetçi
ilişkisi;
• Eski Sovyet Cumhuriyetleri ile ilişkileri, ki bu
boyut “yakın bölge” doktrini olarak
adlandırılmaktadır.
• Ulusal enerji sektörüne yönelik politikalar.
Slide 1 title
ABD’nin Stratejisi
• ABD, bölgede Rusya ve potansiyel bir tehlike
olarak gördüğü İran nüfuzunu etkisiz hale
getirmeye çalışmaktadır. Bölgede kendinden
başka bir güç istememekte, yeni bağımsızlığını
kazanmış devletlerin siyasi ve ekonomik
gelişimlerini
desteklemektedir.
Yine aynı
çerçevede, bu ülkelerin petrol ve doğal gaz
kaynaklarının Rusya ve İran dışından geçecek
boru hatları ile dünya pazarlarına ulaştırılmasına
destek vermektedir.
Slide 1 title
Çin’in Stratejisi
• Çin, düzenli olarak büyüyen ekonomisi ile
dünyanın en büyük ikinci enerji tüketicisidir.
Enerji güvenliği Çin için 1990’lı yıllardan sonra
önemli hale gelmiştir. Bu nedenle Çin, Hazar
bölgesine giderek daha fazla jeopolitik önem
vermektedir. Çin, Hazar petrollerini doğudan
transfer edecek boru hatlarının inşası için
uğraşırken ABD, transferin batıdan olması için
çalışmaktadır.
Slide 1 title
AB’nin Stratejisi
• AB, dünyanın en büyük enerji kaynakları
ithalatçısıdır. Hazar bölgesinin Avrupa’nın
stratejik planlamasındaki en önemli unsuru
AB’nin enerji kaynaklarını çeşitlendirme
ihtiyacıdır. AB’nin enerji konusunda, artan
oranlarda Orta Doğu ve Rusya’ya olan
bağımlılığı, enerji güvenliği açısından tehdit
oluşturmaktadır.
Türkiye’nin Stratejisi
Slide 1 title
• Yeni uluslararası düzen Türkiye’yi daha aktif
ve pragmatist hareket etmeye yöneltmektedir.
İki kıta arasındaki konumu ile Türkiye,
hidrokarbon
kaynaklarının
Avrupa’ya
transferinde önemli bir koridor olarak öne
çıkmaktadır. Türkiye’nin konumu hiç şüphesiz
AB ile entegrasyon sürecini de etkilemektedir.
Slide 1 title
Transfer
Koridoru Mücadelesi
Hazar coğrafyası üretici
ülkeleri transfer ülkelerine • Rusya’ya uzanan Kuzey
Rotası (Karadeniz),
ciddi
oranda
bağımlı
olmaya
mahkum • Türkiye’ye uzanan Batı
Rotası (Akdeniz),
etmektedir. Hazar enerji
kaynaklarının beş ayrı çıkış • Çin’e uzanan Doğu Rotası
(Çin Denizi),
noktası bulunmaktadır:
• İran’a uzanan Güney
Rotası (Basra Körfezi),
• Afganistan’dan Pakistan’a
uzanan Güneydoğu Rotası
(Hint Okyanusu).
Slide 1 title
Petrol Boru Hatları
Doğalgaz Boru Hatları
Slide 1 title
Slide 1 title
Sonuç
• Devletlerin
enerji kaynakları üzerinde
hakimiyet kurma mücadelesi kimi zaman iş
birliğine kimi zaman rekabete yol açmıştır.
Hazar bölgesi, özellikle petrol ve doğalgaz
potansiyeliyle tüm dikkatleri üzerine toplamış
olup, mevcut rezervleri ile dünya enerji
pazarlarının gözdesi olmayı başarmıştır. Hazar
bölgesinin yeni jeopolitik durumu şu şekilde
karakterize edilebilir:
Slide 1 title
Sonuç
• Dış aktörlerin katılımında ciddi bir artış söz
konusudur ( devlet ve devlet-dışı aktör);
• Hazar bölgesinin stratejik konumunda temel
belirleyici enerji güvenliğidir;
• Rusya ile bölge dışı aktörler arasında, özellikle
de ABD ile, rekabet kızışmaktadır.
Slide 1 title
Sonuç
• Bölgedeki enerji kaynaklarının dünya pazarlarına
ulaştırılması
konusu
sadece
ekonomik
nedenlerden değil daha çok siyasi nedenlerden
dolayı mücadele konusu olmaktadır. Hatta
bölgenin mevcut ve planlanan boru hatları
projelerinin seçimlerinde de ekonomik uygunluk
değil siyasi tercihler öne çıkmaktadır. Hazar’ın
enerji potansiyeli ele alınırken konunun siyasi,
güvenlik ve ekonomik boyutunun olduğu gözden
kaçırılmamalıdır.
Slide 1 title
Teşekkürler…
E-posta: azimetelli@gmail.com
Twitter : @azimetelli