5 amaçlı hidrolik projelerin ve sınır aşan sular üzerinde

T.B.M.M.
B:90
29.8.1996
0:5
amaçlı hidrolik projelerin ve sınır aşan sular üzerinde bulunan baraj ve santrallann, yap-işlet-dev­
ret modeliyle gerçekleştirilmesiyle ilgili sorunlar devam etmektedir, çözüm beklemektedir.
Diğer yandan, özel şirket girişimlerinde, su kaynaklarının optimal kullanımına, en iyi kullanı­
mına dayalı havza gelişim planlarına da tam olarak uyulmamaktadır.
İmtiyaz konusu, yap-işlet-devret projelerinin gerçekleştirilmesinde, özellikle yabancı serma­
yeli şirketler için sorun olmaya devam etmektedir. 3096 sayılı Kanun, genel olarak değerlendiril­
diği takdirde, konunun imtiyaz olarak ele alınması gündeme gelmektedir.
Yap-işlet-devret modeline dayalı elektrik üretim, iletim ve dağıtım projelerinin imtiyaz kapsa­
mı dışında tutulması sağlanmalıdır. Memba ve mansaplarında yer alan projelerin gelişmesine ba­
ğımlı olan hidroelektrik santrallarının yap-işlet-devret modeli çerçevesinde ele alınmaları duru­
munda, teklif edilen boyutlar, havza planlamasıyla öngörülen boyutlardan farklılık göstermektedir.
Bu durumda, projelerin ekonomik olurluluklarını belirlemekte güçlükle karşılaşılmakta ve havza
planının bozulması veya değiştirilmesi söz konusu olmaktadır. Yap-işlet-devret projelerinin belli
bölgelerde yığılmasının ortaya çıkaracağı işletme sorunları dikkate alınarak, elektrik sisteminin
enerji ihtiyaçlarının ekonomik kıstaslar içerisinde kalmak kaydıyla, öncelikle bölgesel olarak kar­
şılanmasına çalışılmalıdır.
Özel sektörün yapacağı yatırımlarda daha da büyük sorun yaratan şehir ve bölge planlaması
ve imar planlarıyla ilgili yasal düzenlemelerin yapılıp uygulanabilirliliğini sağlayacak önlemler
alınmalıdır.
Elektrik sektörünün özelleştirilmesi hakkındaki hukukî yapılanma büyük bir kargaşa içerisin­
dedir. Bu tür veya bu alandaki tüm ilişkileri düzenleyecek genel bir elektrik yasasına ihtiyaç var­
dır. Bu yasa kapsamında veya mevcut yasa ve yönetmelikler içerisinde, mevzuatta ve sözleşmeler­
de sorun yaratan hususlara, Anayasa Mahkemesince yürütmeyi durdurma kararlarına neden olan
konulara açıklık getirilmesi ve cevap bulunması gerekmektedir.
Devlet elinde olmak üzere, üst düzeyde fiyat mekanizmalarını belirleyen ve yönlendiren, ay­
rıca, birincil enerji ve nihaî enerji planlamasını, yönetimini yapabilecek, gerekli yetki, malî kaynak
ve yetişmiş kaliteli insan gücüyle donanmış, güçlü, özel statülü ve adına Enerji Üst Kurulu denile­
bilecek bir düzenleyici kurulun oluşturulmasında büyük yarar vardır. Bu kurul, enerji politikaları­
nı, stratejilerini devlet politikası haline getirecek, bu politikaları istikrarla uygulayabilecek politik
etkilerden arındırılmış etkin bir kurul olmalıdır.
Yap-işlet-devret ve işletme hakkının devri gibi formüller yanında kişisel tasarrufların da hare­
kete geçirilmesini sağlayacak yeni yatırım finansman modelleri oluşturulmalıdır.
Enerji ve ulaştırma başta olmak üzere, altyapı alanında ulusal politikalar oluşturulmalı ve ya­
tırım projeleri, master planlar çerçevesinde yönlendirilmelidir.
Kalkınmada öncelikli yörelerde, özellikle istihdam yaratacak yatırımlar, uzun vadeli sosyal
fayda ve ekonomik kârlılık unsurları dikkate alınarak kamu tarafından desteklenmelidir.
Altyapı yatırımlarında özel kesimin payı artırılabilir ve bu amaçla özendirilebilir. Bu kapsam­
da, ileri teknoloji ve yüksek maddî kaynak gerektiren yatırım ve hizmetlerin finansmanında yap-iş­
let-devret modeli etkili olarak işletilebilir. Devletçe tamamlanan altyapı yatırımlarından uygun gö­
rünenlerin özel kesime devredilmesi veya özel kesim eliyle işletilmesi de sağlanabilir. Bu çerçeve­
de kamu kuruluşları yeniden yapılandırılarak verimliliklerinin artırılması sağlanmalıdır.
Sayın arkadaşlar, özellikle büyük projelerin finansmanı açısından ülkemize yararlı olabilecek
yap-işlet-devret modelinin başarı ile uygulanmakta olduğunu söyleyebilmek çok güç. Yukarıda
özellikle vurgulamak istediğim şey, bu modelin uygulamasında çok çeşitli sorunların olduğu ve bu­
nun süre geldiğidir.
-429-