25.11.2012 İnsan Bilgisayar Etkileşimi İşbirliği Bölüm-14 Uzaklığı İletişim ve İşbirliği Modelleri Hazırlayanlar: Erdem KORKUT 2008638012 Ersin KÜSÜN 2009638401 Computer mediated communication(CMC) +2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemi Sohbet odaları, e-posta, anlık mesajlaşma İnsan-insan iletişim (tesirli) destekleme (Bilgisayar temelli iletişim) Bilgisayar sistemleri Tek/çok kullanıcılı çalışma grubu/organizasyon Etkiletişim: Computer-supported cooperative work (CSCW) Groupware sistemler İşbirliği/ortak çalışmanın etkileri İletişim ve İşbirliği sistemleridir. Aynı amacı gerçekleştirme eş eylem, işbirliği 1< kullanıcı katılımı sağlama İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme (yazılım geliştirme) Eşgüdüm, E-posta, konferans sistemleri, Internet protokolleri 1 25.11.2012 Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication) Sohbet (Conversation) Teknoloji yönünden basit Ama çoklu iletişim -> etkileşim Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi) Metin tabanlı iletişim (Textbased communication) Grup çalışması (Group working) İletişim Etkileşim Kaynaklar Tedirginlik ve Var olan formlara uygunluk Kuralları kesin değil Kurallara uyulmaması her zaman sorun değil Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb. Karşılıklı Çok yönlü Verimlilik Görsel temas Yüz ifadesi Konuşma esnasında göz kaçırmak kabalık algısı Kültürel etki Ortamdan ortama, durumdan duruma değişme Konuşma, Duyma Yüz, göz, bakış (mimik) Vücut dili (jest) Çekingenlik Sıkılganlık Dinleyen hakkında bilgi verir Sürekli/direkt göz teması Otonom Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen el ve vücut dili Göstergesel gönderme Videolardan tüm vücut dili okunamaz uyarılma (bir anlık göz teması) Elleri belinde ayakta duran bir kişi nedensiz de olsa kavga çıkarmaya hazır Karşınızda bacak bacak üstüne atmış biri varsa ve de üstteki bacağını sallıyorsa sıkılmış Burna hafif dokunma veya hafifçe ovma; yalan söylemek Kollarını göğüs hizasında kavuşturmuş kişinin savunmasız halde olduğu Çenesine hafif hafif vuran birinin bir karar verme aşamasında Yana hafif eğilmiş baş anlatılana ilgi gösterildiğini Otururken hafif kaykılmış, ellerini başının arkasında birleştirmiş, bacak bacak üstüne atmış bir kişi kendine güvendiğini ve karşısındakine üstünlük tasladığını gösterir. 2 25.11.2012 Konuşma = bir dizi ifade Sıra alma(turn-taking) Karmaşık görüşme Etkiletişim Yan kanallar (back channel) Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz silkme, burun hareketi, göz kapağı hareketi CSCW sohbet teorileri; Transkript analizi (analyze transcripts) Model kullanma (guide for design decisions) Tasarımı kullanma (drive design) (Mehmet ve Fatma bir lokantadalar) Bir buçuk iskender söyledim? Sende ister misin? Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? Zaten yanında yoğurt var. Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. Mehmet: Neyse karar ver alacak mı almayacak mısın? Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) Mehmet: Vardır vardır. Fatma: Tamam. Bende bir iskender alıyım. Mehmet: Konuşma aktarımının kesilmesi ve konuşma sırası değişimi Bazı doldurucu sözler vb. Vücut, göz hareketi (yan kanallar) Konuşmacının teklifi Konuşmaya kısa ara vermesi Öksürme Transkriptte parantez arasında yan kanallar ifade edilebilir Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı konuda takip eden sıra alma (turn-taking) ile elde edilen söz grupları (Mehmet ve Fatma bir lokantadalar) Bir buçuk iskender söyledim ? Sende ister misin? [iskender] Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır] Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır] Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran] Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran] Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt] Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt] Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın? [iskender] Mehmet: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola] Mehmet: Vardır vardır. [kola] Fatma: Tamam. Bende bir iskender alıyım. [iskender] Fatma: M-i F-a1 M-a1 F-a2 M-a2y F-y M-i F-k M-k F-i 3 25.11.2012 Konuşmalar bağlam içinde anlamlı Kırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? Konuşmadaki bağlam İçsel bağlam(internal context) Yazılı konuşma kopyaları Konuşmadan önceki ifadelere dayanma Yorumlama bağlamda olma Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? Sadece kelimeler (indexical) Konuşmanın başlaması Konunun değişmesi Değişimi kaçırma (breakdown) Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog focus) Görev merkezli sohbette söz çeşitleri Dışsal bağlam(external context) Yan kanallar Çevresel etki, hareket Jest Bakış Yan kanallar Çevrenin betimlenmesi Sözel ifade ile birlikte yer alabilir Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) (Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise deneyecek) Fatma: Hangi pantolonu giyeyim? (elinde kot pantolon ve şalvar var) Mehmet: Hangisini istersen? Fatma: Aslında kotun modeli güzel. Mehmet: Tamam giy o halde. Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir) Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni? Fatma: Hayır. Şalvar son moda. Mehmet: Hımm. Substantive: ilişkili konu gelişmesi detay verilmesi Procedural: işbirliği işleminden bahsetme Annotative: açıklama, Değişimi kaçırma (breakdown) Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair) Indexial yapıda yanlış anlaşılma Yan kanallar, jest mimikler 4 25.11.2012 Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri Ama ortak zeminde birleşebilir (grounding) Aynı olmaz Kısmen Kelime anlamlarında uzlaşma Kelimelerin temel ilkesi Açıklama İlgili olma (relevant) Yardımcı olma(helpful) Senkron/asenkron tüm groupware sistemler temelde metin tabanlı Groupware sistemlerde metinsel iletişim türleri İhtimal Yönlendirme eksik kanallar yok Dilbilgisi daha kurallı Belli hız Kesintisiz Etkileyici durumlar smile dili deyişi Yan (discrete) (linear) Doğrusal olmayan (non-linear) Uzaysal (spatial) Doğrusal Ortak zeminin özellikleri Geçicilik (cotemporality) Senkron (simultaneity) Sıralı (sequence) Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde buluşması zor Metin tabanlı iletişimde Ayrıntılar Ayrık Hem kabul görülüyor hem de itilaflı Bir ifade altındaki ima, derin anlama Analitik teknik Konuşma hareketi (conversation for action, CfA) deyişleri Yazışması sırasının dönmesi <2 iletişim daha da karışık Sırayı kim alır? Konuya odaklanan teklif ettiği İlk konuşan Konuşmacının Kesmeyi sağlayan yan kanal yok Round-robin protokol 5 25.11.2012 İçsel bağlam var Dışsal bağlam yok Sıralamada karmaşa Düz sıralı, karşılıklı Indexial Deixis kullanılması problemli İletişim Temposu – Söz Alma Oranı yüz yüze – telefon – e-posta – her birkaç saniyede bir yarım dakika saatler veya günler Yüz yüze konuşma oldukça etkileşimlidir Başlangıç ifadesi belirsizdir Geri dönütler anlaşılma durumuyla ilgili ip uçları verir Düşük tempoda daha az geri dönüt daha az etkileşimli Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı Baş etme yolları (Coping strategies) İşbirliğin azalmasıyla iletişim azalması sayısını azaltma mesaj kümesini genişlemesi Multiplexing: paralel çoklu konuşma Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark edilir, geriye dönüş zor, breakdown az Etkiletişim 2 kişiden fazla Davranışı karmaşık Dinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı Daha hızlı Sayısız mesaj nedeniyle bozulma ve konu kayıplarını azaltır Yönlendirme düşük Müellif Statik oluşturur (-) (-) Yüz yüze görüşme çevresel şartlardan etkilenir Aracı yönlendiren ve sakin olan grup çalışmasını etkiler Toplantı odasında Güç farklı içe göz teması Görsellik etkisi azalması İç 6 25.11.2012 Beyaz tahta Paylaşımlı ekran Güç pozisyonları beyaz tahta tarafında önde Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına bakar Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer insanlar) ilişkilere bakar Etkileşim gerçekleşir Diğer insanlar Fiziksel çevreyle Grup bilgisi önemli Grup bilgisi parçaların her birinin toplamından daha büyüktür Dışsal ifade odaklı tasarım Güç pozisyonları arkada – klavye erişimli ekran http://www.hcibook.com/e3/plain/resources/ http://yunus.hacettepe.edu.tr/ http://www.pclabs.com.tr/forum/topic/64603-telefonlara-yeni-ozellikjerk-o-meter/ http://bodygeeks.com/2011/07/is-the-jerk-o-meter-the-future-of-faceto-face-communication/ http://bluejeans.com/blog/benefits-face-to-face-meetings http://ajanspsikoloji.com/goz-temasi-etkili-bir-uyarici http://www.delinetciler.net/forum/fizyognomi/40051-vucut-dili-okumavucut-dilini-kullanma.html#.UJfI18UxqfU http://www.sil.org/linguistics/GlossaryOfLinguisticTerms/WhatIsAnA djacencyPair.htm Dinlediğiniz İçin Teşekkürler… 7