mikro iktisat

advertisement
A GRUBU KADROLAR İÇİN
MİKRO İKTİSAT
Editör: Dilek ERDOĞAN KURUMLU
YENİ
Pegem Pegem
Pegem
Pegem
Pegem
Pegem Pegem Pegem Pegem
Pegem Pegem Pegem Pegem
Pegem
Pegem
A Grubu Kadrolar İçin
KPSS MİKRO İKTİSAT
ISBN 978-605-364
Dilek ERDOĞAN KURUMLU
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
Yayın-Proje Yönetmeni: Arzu Doğan
Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Tuna Matbaacılık A.Ş.
(Ankara-0312 278 34 84)
YAYINEVİ
DAĞITIM
adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara
sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara
tel: +90 312 4306750-51 (pbx)
tel: +90 312 4345424
belgeç: +90 312 4354460
belgeç: +90 312 4313738
gsm: 0506 3451936 - 0541 9104545 - 0533 2055230
gsm: 0506 3451937 - 0541 4345424 - 0533 2055231
e-ileti: pegem@pegem.net
e-ileti: siparis@pegem.net
YAZIŞMA
P.K.175 06442 yenişehir-ankara
internet:
sunu
Değerli adaylar;
Toplumda en değerli beşeri sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek için
önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvuru hakkı
elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz mevkileri
düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz.
Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri "iktisat".
Analizleri, formülleri, yorumları... Her gün yeni birşey keşfeder; engin bir denizde istediğiniz kadar
açılabilirsiniz!
Tabii bizim amacımız bu denizde sizi güvenli yoldan limana ulaştırmaktır. Yılların ürünü olan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntemleriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan
değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedeflenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların
müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması
gereken bir kitaba dönüştürülmüştür.
KPSS Alan İktisat'ta;
Mikro İktisat
% 30
Makro İktisat
% 30
Para-Banka Kredi
% 30
Uluslararası iktisat
%5
Büyüme ve Kalkınma
%5
Türkiye Ekonomisi
%5
İktisadi Doktinler Tarihi % 5
KPSS ve kurum sınavlarında iktisatın ağırlıklı olarak "Mikro İktisat" "Makro İktisat" ve "Para-BankaKredi" bölümlerinden oluşmaktadır. Elinizdeki Mikro iktisat kitabı dışında Makro İktisat ve Para-BankaKredi yayınımız da mevcuttur. Kitapla ilgili öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır.
Bu güzel ürünlerin ortaya çıkmasında emeği geçen herkese; öncelikle benim için çok değerli olan
öğrencilerime, sevgi dolu Pegem Ailesi'ne, dizgide çizimlerimi özenle yapan Şermin Yılmaz'a,
sıkıntılarımı paylaşan dostlarıma, bugünlere ulaşmamda çok büyük emeği olan Cemile ve Ahmet
Erdoğan'a ve tabii bu süreçte en büyük sabrı gösteren eşim ve güzel kızım Yağmur'a sonsuz teşekkür
ederim.
Dilek ERDOĞAN KURUMLU
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
İktisada Giriş
İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR ...............................................................3
ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ ................................................................................5
Fırsat Maliyeti.....................................................................................................6
Marjinal Dönüşüm Oranı ....................................................................................7
Stok - Akım Değişken ........................................................................................8
TOPLAM ORTALAMA MARJİNAL DEĞERLER .....................................................9
Toplam Değer.....................................................................................................9
Ortalama Değer .................................................................................................9
Marjinal Değer....................................................................................................9
Ceteris Paribus ................................................................................................10
Kısmi Denge Analizi .........................................................................................10
Genel Denge Analizi ........................................................................................10
TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................11
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................12
TEST-2 .................................................................................................................13
TEST-2ÇÖZÜMLERİ ............................................................................................15
2. BÖLÜM
Tüketici Dengesi Analizi
TÜKETİCİ ve TÜKETİCİ TERCİHLERİ.................................................................19
Tüketici Tercihleri .............................................................................................19
Homo - Economicus.........................................................................................19
Fayda ve Fayda Fonksiyonunun Özellikleri .....................................................19
KARDINAL FAYDA TEORİSİ................................................................................20
Toplam Fayda ..................................................................................................20
Marjinal Fayda .................................................................................................20
Azalan Marjinal Fayda Kanunu ........................................................................21
ORDİNAL FAYDA TEORİSİ..................................................................................23
Farksızlık Eğrisi................................................................................................23
Bütçe Kısıtı.......................................................................................................26
Tüketici Dengesi (Fayda Maksimizasyonu) .....................................................27
TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ .................................................................30
Fiyatlardaki Değişmeler ...................................................................................30
Fiyat Tüketim Eğrisi .........................................................................................31
v
KPSS
Bireysel Talep Eğrisi.........................................................................................32
Gelirdeki Değişmeler........................................................................................33
Gelir Tüketim Eğrisi..........................................................................................33
Engel Eğrisi ......................................................................................................33
Zevk ve Tercihlerin Değişmesi .........................................................................35
HİCKS VE SLUTSKY YAKLAŞIMI........................................................................35
Fiyat Etkisi........................................................................................................35
Gelir Etkisi ........................................................................................................35
Ikame Etkisi......................................................................................................35
NORMAL,LÜKS,DÜŞÜK VE GİFFEN MALLARINDA
GELİR VE İKAME ETKİLERİ ................................................................................37
TELAFİ EDİLMİŞ TALEP EĞRİSİ.........................................................................38
TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................40
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ..........................................................43
TEST-2 .................................................................................................................46
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................48
3. BÖLÜM
Talep - Arz Analizi ve Piyasa Dengesi
TALEP ANALİZİ ................................................................................................... 53
Bireysel Talep Eğrisi........................................................................................ 53
Piyasa Talep Eğrisi.......................................................................................... 53
Talep Kanunu .................................................................................................. 53
Talep Fonksiyonu ............................................................................................ 54
Talep Edilen Miktarın Değişmesi ..................................................................... 57
Talebin Değişmesi ........................................................................................... 57
ARZ ANALİZİ ....................................................................................................... 59
Bireysel Arz Eğrisi ........................................................................................... 59
Piyasa Arz Eğrisi ............................................................................................. 59
Arz Kanunu ..................................................................................................... 59
Arz Fonksiyonu ............................................................................................... 59
Arz Edilen Miktarın Değişmesi ........................................................................ 60
Arzın Değişmesi .............................................................................................. 60
PİYASA DENGESİ VE PİYASA DENGESİNİN DEĞİŞMESİ ............................... 61
Walras Fiyat İntibakı........................................................................................ 62
Marshall Miktar İntibakı ................................................................................... 62
DEVLETİN PİYASAYA MÜDAHALESİ................................................................. 63
Taban Fiyat ..................................................................................................... 63
Tavan Fiyat...................................................................................................... 63
KPSS
vi
Vergiler ............................................................................................................ 65
Sübvansiyonlar ............................................................................................... 66
Tarife ve Kotalar .............................................................................................. 67
TÜKETİCİ VE ÜRETİCİ RANTI ........................................................................... 67
TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................... 71
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ......................................................... 73
TEST-2 ................................................................................................................ 76
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .......................................................................................... 79
4. BÖLÜM
Esneklik
TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ ............................................................................... 85
Talebin Fiyat Esnekliğinin Hesaplanması........................................................ 85
Talebin Fiyat Esnekliğinin Yorumları ............................................................... 86
Esneklik ve Eğim............................................................................................. 88
Doğrusal Bir Talep Eğrisi Üzerinde Esneklik ................................................... 90
Talebin Fiyat Esnekliğinin Belirleyicileri........................................................... 90
ESNEKLİK VE TOPLAM HASILAT ...................................................................... 91
FİYAT - TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK .......................................................... 92
TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ .............................................................................. 93
Talebin Gelir Esnekliğinin Hesaplanması ........................................................ 93
Talebin Gelir Esnekliğinin Yorumları................................................................ 93
Engel Eğrisi ve Esneklik.................................................................................. 94
GELİR TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK ........................................................... 95
TALEBİN ÇAPRAZ ESNEKLİĞİ .......................................................................... 96
Talebin Çapraz Esnekliğinin Hesaplanması .................................................... 96
Talebin Çapraz Esnekliğinin Yorumları............................................................ 96
ARZ ESNEKLİĞİ ................................................................................................. 97
Arz Esnekliğinin Hesaplanması ...................................................................... 97
Arz Esnekliğinin Yorumları .............................................................................. 97
Piyasa Dönem Esneklikleri ............................................................................. 98
TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................... 99
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ....................................................... 101
TEST-2 .............................................................................................................. 103
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ........................................................................................ 106
vii
KPSS
5. BÖLÜM
Üretim Teorisi
ÜRETİM TEORİSİ .............................................................................................111
Üretim Fonksiyonu ........................................................................................111
Piyasa Dönem Esneklikleri ...........................................................................111
Sabit - Değişken Girdi ...................................................................................111
ÜRETİM TEORİSİNİ AÇIKLAYAN ANALİZLER ................................................112
Kısa Dönem Üretim Fonksiyonu ...................................................................112
Toplam - Ortalama - Marjinal Ürün ................................................................112
Azalan Verimler Yasası .................................................................................112
Üretim Safhaları ............................................................................................113
Eş - Ürün Analizi ...........................................................................................114
Maliyet Kısıtı .................................................................................................116
ÜRETİCİ DENGESİ VE DENGENİN DEĞİŞMESİ ............................................117
ÖLÇEĞİN VERİMİ .............................................................................................118
İKAME ESNEKLİĞİ ...........................................................................................119
UZUN DÖNEM ÜRETİM FONKSİYONU...........................................................120
Cobb - Douglas Üretim Fonksiyonu ..............................................................120
Doğrusal Üretim Fonksiyonu.........................................................................121
Leontief Üretim Fonksiyonu ..........................................................................122
CES Üretim Fonksiyonu................................................................................122
TEST-1 KURUM SORULARI .............................................................................125
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ.......................................................127
TEST-2 ..............................................................................................................129
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ........................................................................................133
6. BÖLÜM
Maliyet Analizi
ÜRETİM MALİYETLERİ ................................................................................... 139
Açık Maliyetler.............................................................................................. 139
Örtük Maliyetler ............................................................................................ 139
İktisadi Kâr - Muhasebe Kârı........................................................................ 139
KISA DÖNEM MALİYET ANALİZİ .................................................................... 140
Toplam Maliyetler ......................................................................................... 140
Ortalama Maliyetler ...................................................................................... 141
Marjinal Maliyet ............................................................................................ 142
UZUN DÖNEM MALİYET ANALİZİ .................................................................. 146
Ölçek Ekonomileri ........................................................................................ 147
KPSS
viii
Dışsal Ekonomiler ........................................................................................ 147
Maliyet - Çıktı Esnekliği................................................................................ 149
Alan Ekonomileri .......................................................................................... 149
TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 150
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 152
TEST-2 ............................................................................................................. 155
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 158
7. BÖLÜM
Tam Rekabet Piyasası
TAM REKABET PİYASASI ............................................................................... 163
Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri............................................................ 163
Tam Rekabetçi Firmanın Talep Eğrisi .......................................................... 163
TAM REKABETE KISA DÖNEM FİRMA DENGESİ ......................................... 165
TR - TC Yaklaşımı ........................................................................................ 165
MR - MC Yaklaşımı ...................................................................................... 165
KISA DÖNEM ARZ EĞRİSİ VE KAPANMA NOKTASI ..................................... 167
TAM REBETTE UZUN DÖNEM DENGESİ ...................................................... 168
UZUN DÖNEM ENDÜSTRİ ARZ EĞRİSİ ........................................................ 169
TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 171
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 174
TEST-2 ............................................................................................................. 178
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 180
8. BÖLÜM
Eksik Rekabet Piyasaları
MONOPOL(TEKEL) ......................................................................................... 185
Monopolde Talep Eğrisi................................................................................ 186
Monopolde Toplam, Otalama, Marjinal Hasılat Eğrileri ................................ 186
Monopolde Firma Dengesi ........................................................................... 188
Tekelci Gücü (Lerner Endeks Değeri) .......................................................... 188
Monopolde Fiyat Farklılaştırması ................................................................. 190
Monopolü Düzenleme Politikaları ................................................................ 192
MONOPOLCÜ REKABET PİYASASI ............................................................... 193
Monopolcü Rekabette Firma Dengesi.......................................................... 194
Tam Rekabet ve Tekelci Rekabetin Uzun Döneminin Karşılaştırılması ....... 195
ix
KPSS
OLİGOPOL ....................................................................................................... 196
Cournot Modeli............................................................................................. 196
Tepki Eğrileri ................................................................................................ 197
Bertrand Modeli............................................................................................ 198
Edgeworth Modeli ........................................................................................ 199
Chamberlin Modeli ....................................................................................... 199
Stackelberg Modeli ...................................................................................... 199
Sweezy Modeli (Dirsekli Talep Teorisi)......................................................... 200
Anlaşmalı Oligopoller (Kartel) ...................................................................... 201
Fiyat Önderliği .............................................................................................. 201
Oyun Teorisi ................................................................................................. 201
DÜOPOL MODELLERİN KARŞILAŞTIRILMASI .............................................. 203
TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 205
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 209
TEST-2 ............................................................................................................. 213
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 216
9. BÖLÜM
Faktör Piyasaları
FAKTÖR TALEBİ .............................................................................................. 221
Marjinal Ürün Değeri .................................................................................... 221
Marjinal Ürün Hasılatı .................................................................................. 221
Faktör Talebini Etkileyen Unsurlar ............................................................... 222
Rekabetçi ve Monopolcü Firmanın Talep Eğrisi ........................................... 223
FAKTÖR ARZI .................................................................................................. 225
Tam Rekabette Faktör Arz Eğrisi ................................................................. 226
Monopson ve Monopolde Faktör Arz Eğrisi ................................................. 226
FAKTÖR PİYASASINDA DENGE..................................................................... 227
EKONOMİK RANT ........................................................................................... 229
TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 230
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 232
TEST-2 ............................................................................................................. 234
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 236
KPSS
x
10. BÖLÜM
Genel Denge Analizi
TÜKETİCİLER ARASI - DEĞİŞİMDE ETKİNLİK .............................................. 241
Sözleşme Eğrisi ........................................................................................... 242
Tüketicinin Genel Dengesi ........................................................................... 242
ÜRETİCİLER ARASI ETKİNLİK ....................................................................... 243
Üretimin Sözleşme Eğrisi ............................................................................. 243
Üretim İmkanları Eğrisi................................................................................. 243
Üreticilerin Genel Dengesi ........................................................................... 243
DAĞILIMDA VE ÜRETİMDE GENEL DENGE ................................................. 244
SOSYAL REFAH KRİTERLERİ ........................................................................ 244
PİYASA BAŞARISIZLIĞI .................................................................................. 245
TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 247
TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...................................................... 249
TEST-2 ............................................................................................................. 250
TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 252
İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ 2006/2008/2010 ..................................................... 254
KAYMAKAMLIK 2006/2007/2008/2009/2010/2011 ......................................... 256
ZİRAAT BANKASI 2007/2008 ......................................................................... 266
HALK BANKASI 2008/2009............................................................................. 268
SAYIŞTAY 2006/2007/2008 ............................................................................. 272
xi
KPSS
İKTİSADA GİRİŞ
İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR
ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ
TOPLAM-ORTALAMA-MARJİNAL DEĞER
GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
1
3
3
-
-
-
-
-
-
1
-
"İktisat öğrenmenin amacı, iktisadi sorunların hazır cevaplarını elde etmek değildir;
iktisatçılar tarafından kandırılmamayı öğrenmektir."
BRITANYALI İKTİSATÇI JOAN ROBİNSON (1960)
MİKRO İKTİSATTA KULLANILAN TERİMLER
Q (q)
“Quality”
→ miktar
TR: Toplam Hasılat
P
“price”
→ fiyat
AR: Ortalama Maliyet
U
“utility”
→ fayda
MR: Marjinal Hasılat
D
“demond”
→ talep
TC: Toplam Maliyet
S
“supply”
→ arz
AC: Ortalama Maliyet
e
“elasticity”
→ esneklik
MC: Marjinal Maliyet
T
“total”
→ toplam
A
“average”
→ ortalama
TVC: Toplam Değişken Maliyet
R
“revenue”
→ hasılat-gelir
AVC: Ortalama Değişken Maliyet
C
“cost”
→ maliyet
TFC: Toplam Sabit Maliyet
V
“veriable”
→ değişken
AFC: Ortalama Sabit Maliyet
F
“fixed”
→ sabit
F
“factor”
→ faktör
MVP: Marjinal Ürün Değeri
P
“product”
→ ürün
MRP: Marjinal Ürün Hasılatı
L
“labor”
→ emek
MFC: Marjinal Faktör Maliyeti
K
“capital”
→ sermaye
PL: emeğin birim fiyatı
w
“wage”
→ ücret
PK: sermayenin birim fiyatı
r
“interest rate”
→ faiz oranı
π: Kar
LR
“long-run”
→ uzun dönem
TU: Toplam Fayda
w: ücret, emeğin birim maliyeti
MU: Marjinal Fayda
r:
TP: Toplam Ürün
MRT: Marjinal Dönüşüm Oranı
AP: Ortalama Ürün
MRS: Marjinal İkame Oranı
MP: Marjinal Ürün
MRTS: Marjinal Teknik İkame Oranı
faiz, sermayenin birim maliyeti
1. BÖLÜM
İKTİSADA GİRİŞ
İktisat: İnsan ihtiyaçlarının karşılanmasında kıt kaynakların alternatif kullanım yollarını inceleyen sosyal bilim dalıdır.
İktisat, insanların sonsuz ihtiyaçlarının kıt kaynaklarla karşılanmasında etkin seçeneklerin neler olduğu inceler. Çünkü “insan ihtiyaçları sonsuz, kaynaklar sınırlıdır
(kıttır).”
Mikro İktisat: Üretim, dağılım, bölüşüm, etkinlik gibi küçük birimler üzerinde duran
iktisat dalıdır. Örneğin; tüketici maksimizasyonu, gelir, talep, kaynak dağılımı...
“Yeni Türkiyemizi lâyık
olduğu mertebeye
çıkarmak için muhakkak
iktisadiyatımıza birinci derece ehemmiyet vermek
mecburiyetindeyiz. Çünkü
zamanımız tamamen bir
“iktisat” devresinden
başka birşey değildir.”
M. K. Atatürk
Makro İktisat: Büyük ölçekli değişkenlerin (enflasyon, işsizlik, büyüme vb.) incelendiği iktisat dalıdır. Örneğin; enflasyon, işsizlik, büyüme, milli gelir...
Pozitif İktisat: Değer yargıları içermeyen, test edilebilendir. Örneğin; para arzı
artınca fiyatlar artar.
Normatif iktisat: Değer yargıları içeren, olması gerekeni açıklayan, test edilemeyendir. Örneğin; enflasyon kontrol edilmelidir.
“İktisat bilim hüvviyetini
kazanan ikinci bilim
dalıdır.”
A. Smith
İktİsat Bİlİmİnde Bazı Kavramlar
İhtiyaç: Karşılandığında zevk ve haz, karşılanmadığında acı ve üzüntü veren duygulardır. İhtiyaçlar sonsuzdur ve sürekli tekrarlanır.
Mal ve hizmetler: İhtiyaçları karşılama özelliği olan nesnelerdir.
Hava gibi sonsuz olan mallar serbest mal; bedeli ve fiyatı olan mallar iktisadi
mallardır.
Bir arada kullanılan mallar tamamlayıcı; birbiri yerine geçen mallar ikame (rakip); birbiri ile ilişkisiz olan mallar bağımsız mallardır.
Ekonomi
ilmi
Mikro
ekonomi
makro
mikro
ekonomi ekonomi
Değer Refah
Teorisi Teorisi
Makro
Milli gelir ve
ekonomi istihdam teorisi
Ekonomik büyüme ve
Kalkınma Teorisi
İnsan ihtiyaçlarını doğrudan doğruya karşılayan mallar tüketim malı (nihaî
mal); dolaylı karşılayanlar üretim malı (sermaye malı)’dır. Üretim sürecinde
bir başka mala dönüştürülebilen mallar ise ara mallardır.
3
KPSS
Download