2007-4. Dağlık arazide temiz ve düzenli su uretimi

1
YAYIN YERĠ: Çevre ve Mühendis Dergisi Ekim 2007 sayı 28 (63-66)ISSN 1307- 3613
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Yayın Organı 22.10.2007 Ankara
DAĞLIK ARAZĠDE TEMĠZ VE DÜZENLĠ SU ÜRETĠMĠNDE
ORMANLARIN VE ORMANCILIĞIN ETKĠSĠ
Prof. Dr. M.Doğan Kantarcı (EM)¹
ÖZET
Türkiye’ nin akarsularının ve göllerinin su toplama havzaları yüksek eğimli
/ sarp dağlık arazi niteliğindedir. Dağlık araziye düĢen yağıĢların yüzeysel akıĢa
geçip, sellere dönüĢmesi toprağın taĢınmasına, alçak arazideki tarım ve yerleĢme alanları ile barajlara yol, köprü vb. tesislere zarar vermektedir. YağıĢ sularının toprağa sızdırılması ve dengeli bir akıĢ düzeni ile kaynaklara, akarsulara ve
barajlara ulaĢtırılması gerekmektedir. Diğer bir deyimle; Türkiye dağlarından sel
değil, su üretmelidir. Çünkü Türkiye’nin sulanabilir tarım alanlarını (≈9 milyon ha)
sulayabilmesi, ihtiyacı olan temiz, ucuz ve yerli hidroelektrik enerjisini üretebilme
si, halka temiz içme suyu sağlayabilmesi için yıl boyunca dengeli bir su üretimi
yapması gerekmektedir. Özellikle son yıllarda giderek belirgenleĢen atmosferdeki CO2 artıĢı ve buna bağlı olarak artan hava sıcaklığı (özellikle yaz mevsiminde)
ile azalan yağıĢlar, su sorununun daha kapsamlı olarak algılanmasını sağlamıĢ tır. Dağlık arazideki ormanlar ile otlaklardan gelen kullanılabilir su miktarı 105
milyar m³ olup, Türkiye’ nin ekonomik olarak üretilebilir / kullanılabilir su miktarına
denktir. Bu sebeple ormanların su üretimindeki etkisi üzerinde önemle durmak
gerekmektedir. Ormanların ve orman artığı çalılıkların (Maki vb. çalılıklar) korunması, gençleĢtirilmesi, bakımı, toprakların korunması su üretiminin ön Ģartıdır.
Ormanları 6831 sayılı kanunun 2-B maddesi kapsamına alarak orman rejimi
dıĢına çıkarmak ve satmak Türkiye’ ye yapılabilecek kötülüklerin baĢında
gelmektedir. Konu basit bir “gelir sağlamak” olmayıp Türkiye’ nin barınılabilirliğini,
devamlılığını ilgilendiren temel bir sorundur.
1. GĠRĠġ
Su sorunu dünyanın önemli sorunlarından biridir. Özellikle atmosferde giderek
artan karbondioksit (CO2) ile buna bağlı olarak artan sıcaklık ve buharlaĢma su
sorununu daha da ön plana çıkarmıĢtır. ġüphesiz nüfusun artması, ekilebilir topraklara ve tarım ürünlerine olan ihtiyacı da önemli ölçüde attırmıĢtır. Öte yandan
(1)
Ġstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Toprak Ġlmi ve Ekoloji Abd.(EM ) Bahçeköy-ĠSTANBUL
Tel. 0532-416 65 97
e-mail : mdkant@istanbul.edu.t
2
sulama, gübreleme ve bitki türlerinin islâhı ile verimlilik de artırılmıĢtır. Su ihtiyacının artması, yöneticilerin doğal dengeyi koruyacak ve geliĢtirecek, dolayısı ile
su üretimini dengeli bir düzende sağlayacak ve artıracak kararlar vermesini ve
uygulamasını gerektirmektedir. Ormanları tahrip etmek, tahrip edilmiĢ ve çalılaĢmıĢ (Maki vb.) orman alanlarını orman kapsamı dıĢına çıkarmak ve satmak
herhalde akılcı ve ülkeye yararlı bir yönetim tarzı değildir.
2. TÜRKĠYE’ NĠN SU TOPLAMA HAVZALARINDA
DAĞLIK ARAZĠNĠN PAYI
Türkiye arazisi (77 945 200 ha) 26 akarsu ve göl havzasını kapsamaktadır. Bu havzaların %34.3’ ü (26 712 132 ha) ova niteliğinde olup, havzaların
%20.7’si (16 122 122 ha) sulanabilir arazidir. Türkiye arazisinin kara alanı (Su
yüzeyleri dıĢında) 76 190 151 ha olup, bu arazinin %26.4’ü (19 345 569 ha)
I+II+III. sınıf düz veya az eğimli arazi, %9.8’i (7 201 016 ha) IV. sınıf orta eğimli
arazidir. Buna karĢılık ülkenin kara alanının %63.8’i (46 692 633 ha) V+VI+VII.
sınıf eğimli ve sarp arazidir. Kayalık vb. VIII. sınıf arazi ise %3.8 (2 950 933 ha)
kadardır. Türkiye’nin akarsu havzalarının çok önemli bölümü dağlık arazideki
IV+VI+VII. ve VIII. sınıf eğimli arazidir (Tablo 1).
3. TÜRKĠYE’ DE TOPRAK TAġINMASININ KAPSAMI VE ETKĠLERĠ
Türkiye’nin dağlık arazisinde etkili olan sellerin yarattığı toprak erozyonu
ile toprağın taĢınması ülkenin devamlılığını ve barınılabilirliliğini yok edici ölçüdedir. Türkiye arazisinin %63.4’ünde Ģiddetli (%37.0), çok Ģiddetli (%22.6) erozyon
ile toprak taĢınmaktadır. Kayalıklar ise %3.8 oranındadır (Tablo 1).
Dağlık araziden sellerle gelen materyal alçak arazideki tarım alanlarını
kaplamakta, barajları doldurmaktadır. Sellerin ekte getirdiği materyal aslında
dağlık arazideki topraklarımızdır. Türkiye’de bulanık olmayan akarsu yok gibidir.
Topraklarımız göllere ve denizlere taĢınmaktadır (Tablo 1).
Dağlık arazide giderek incelen, daha taĢlı ve sığ bir yapıya dönüĢen toprakların su taĢıma kapasiteleri de azalmaktadır. Böylece toprakların su üretimine
katkıları da azalmaktadır (Tablo 1).
3
TABLO 1. TÜRKĠYE’DE EĞĠM VE ARAZĠ YETENEK SINIFLARI, ARAZĠ KULLANIMI VE TOPRAK EROZYONU SINIFLARI ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠLER
ARAZĠ
I + II + III
667 749
% 2.9
839 515
% 3.6
21 961 392
% 93.6
ÇALILAŞMIŞ
ORMAN
ORMAN ESKĠ ORMAN AKTARMALAR
OLMASI
ALANI
ALANI
(ORMANA + 2 248 991 ha GEREKEN
23 468 656 = 20 703 122 + 2 765 534 TARIMA - 338 931 ha 25 378 716
% 100 = % 88.2 + % 11.8
VE OTLAĞA)
% 100
OTLAK ALANI ha 1 222 497
%
% 5.8
1 541 341
% 7.3
18 226 792
% 87.0
20 990 630
% 100
TARIM ALANI ha 16 994 919
%
% 61.1
4 701 026
% 16.9
6 125 278
% 22.0
27 821 523
% 100
119 134
378 871
958 404
46 692 633
% 63.8
73 239 218
% 100
ORMAN ALANI ha
%
DĠĞER ARAZĠ ha
460 404
YETENEK
SINIFLARI
IV
V + VI + VII
TOPLAM
EROZYONA UĞRAMAMIġ TOPRAK HORĠZONLARI
Ah HUMUSUN KARIġTIĞI MĠNERAL TOPRAK
Ael YIKANMA HORĠZONU
A – B GEÇĠġ HORĠZONU
Bst BĠRĠKME HORĠZONU
B – C GEÇĠġ HORĠZONU
Cv ANAKAYADAN OLUŞMUŞ ANA MATERYAL
TOPLAM
ha 19 345 569
%
% 26.4
7 201 016
% 9.8
Cn ANAKAYA
(Kantarcı,M.D. 2005’ten)
DĠK EĞĠMLĠ ARAZĠDE ÇIPLAK ALANLAR (TARIM ALANLARI),
BOZUK VE ÇOK BOZUK ORMAN ALANLARI VE BOZULMUŞ
OTLAKLAR SELLERĠN OLUġMASINA, TOPRAKLARIN
TAġINMASINA , KULLANILABĠLECEK SUYUN KAYBINA,
BARAJLARIN DOLMASINA , ALÇAK ARAZĠDEKĠ TARIM VE
YERLEġME ALANLARININ TAHRĠBĠNE SEBEP OLURLAR.
TARIM ALANLARINI SEL BASAR,
SELĠN GETĠRDĠĞĠ MATERYAL
KAPLAR, SU YETERSĠZLĠĞĠ VE
KURAKLIK BAŞLAR
EĞĠM
< %5
YÜZEYSEL
AKIŞ VE SEL
ġĠDDETLĠ EROZYONA UĞRAMIġ TOPRAĞIN ÜST
KESĠMĠ VE B HORĠZONUNUN ÜST YARISI TAġINIR.
Bst BĠRĠKME HORĠZONU KALINTISI
B-C GEÇĠġ HORĠZONU
Cv ANAKAYADAN OLUŞMUŞ ANAMATERYAL
Cn ANAKAYA
BARAJ MATERYAL
ĠLE DOLAR
% 5 – 15
ÇOK ġĠDDETLĠ EROZYONA UĞRAMIġ TOPRAĞIN
YÜZEYĠNDE EROZYON KALDIRIMI OLUġUR. ALTTA
ANAMATERYAL KALMIŞTIR. TAŞINMA DEVAM
EDERSE ARAZĠ ÇIPLAK KAYALIĞA DÖNÜġÜR.
> % 15
TOPRAK EROZYONU SINIFLARI
HAFĠF
ha
5 611 692 (% 7.3)
ORTA
ha
15 592 750 (% 20.3)
ġĠDDETLĠ ha
28 334 933 ( % 37.0)
ÇOK ġĠDDETLĠ ha
17 366 463 (% 22.6)
KAYALIK ha
2 950 933 ( % 3.8)
TOPLAM
21 204 642 (% 27.7)
TOPRAĞIN TAġINDIĞI ARAZĠDE YAĞIġ SUYUNUN
SIZDIRILMASI ,EMĠLMESĠ VE DEPOLANMASI
MÜMKÜN OLAMAYACAĞI ĠÇĠN, SU YÜZEYSEL AKIġ
ĠLE KAYBEDĠLĠR. SAĞANAK YAĞIġLAR ĠSE
SELLERE DÖNÜŞÜRLER.
48 632 329 (% 63.4)
M.DOĞAN KANTARCI
4. ORMANLARIN VE ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN
SU ÜRETĠMĠNE KATKILARI
Ormanların ağaç türü bileĢimi, tepe yapıları, kapalılıkkları yanında, orman
ölü örtüsü ve orman toprağnın organik madde (humus) ile gevĢemiĢ olan yapısı
yağıĢ sularının toprağa sızmasını sağlamaktadır. Orman hem toprağı korumakta
hem de yağıĢın yüzeysel akıĢa geçerek sele dönüĢmesini önlemektedir (ġekil 1).
Ormanlarda kök ve kütük sürgünü vermeyen (çamlar vb. ibreli türlerin) ağaçların
kesilmesi sonucunda alt tabakadaki çalı türlerinin geliĢmesi ile oluĢan orman
artığı çalılar (Maki vb. çalılıklar) da toprağı korumakta ve yağıĢ sularının toprağa
sızıp, depolanmasını sağlamaktadırlar (ġekil 1).
Orman toprağına sızmıĢ yağıĢ suyunun (Yamaç sızıntı suyu olarak) orta
eğimli bir yamaçtaki balçık toprağında 100 m’lik mesafeyi 30 günde geçebildiği
4
hesaplanmıĢtır. Suyun topraktan bu sızma hızı ve süresi ormanların su üretimindeki dengeli bir akıĢ düzeni sağlama etkisini göstermektedir. Diğer bir deyimle;
orman toprağında sızan yağıĢ suyu aylar boyunca kaynakları ve akarsuları beslemektedir.
ġEKĠL 1. ORMANLARIN SU ÜRETĠMĠNE ETKĠSĠ
ALAKONAN SU
BUHARLAġIR
YAĞIġ
YAĞIġ
1. Az yağıĢlarda ağaç yapraklarında
alakonan su buharlaĢır. YağıĢın
pek azı toprağa ulaĢır.
2. Sağanak yağıĢlarda orman ve ölü
örtü yağıĢın toprağa sızmasını sağlar
ve sel oluĢumunu önler.
TOPRAK
1.YağıĢ toprağa ulaĢı ve sızar.
2. Sağanak yağıĢların etkisini
ölü örtü önler.Suyun toprağa
sızmasını sağlar.
3. Toprağa sızan su uzun sürede
taban suyuna ve yer altı suyuna
ulaĢır. Kaynakları besler.
4. Böylece orman sel oluĢumunu önler
ve düzenli bir su üretimini sağlar
TOPRAK
SIZINTI SUYU
ÖLÜ
ÖRTÜ
ANAKAYA
TARIM VE YERLEġME
ALANLARI
ġEKĠL 1.1. YAZ MEVSĠMĠNDE ORMAN ALANLARINDA
YAĞIġ
ġEKĠL 1.2. KIġ MEVSĠMĠNDE
ALAKONAN SU
BUHARLAġIR
1.Ormanartığıçalıllık (maki vb.)
alanlarda yaz yağıĢları yapraklarda tutulur vebuharlaĢır.
2. Sağanak yağıĢların sellere dönüĢüp toprağı taĢıması çalılar ve ölü
örtü tarafından önlenir.
TOPRAK
ANAKAYA
ÖLÜ
ÖRTÜ
ANAKAYA
TARIM VE
YERLEġME ALANLARI
ġEKĠL 1.3. ÇALILAġMIġ (MAKĠ vb.) ORMAN ALANLARINDA
ÖLÜ
ÖRTÜ
YER ALTI SUYUNA
TARIM ALANI
TABAN SUYU
1. ORMANIN VE ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN (MAKĠ vb.) TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ
ALANLARDA TOPRAK TAġINIR. DAĞLIK ARAZĠDE TOPRAK SIĞLAġIR.
KAYALIKLAR OLUġUR.
2. YAĞIġ SULARI SIĞ TOPRAK TARAFINDAN EMĠLEMEZ. OLUġAN SELLERĠN
TAġIDIĞI MOLOZLAR TARIM VE YERLEġME ALANLARINI KAPLAR BARAJLARI
DOLDURUR VE SU DEPOLAMA HACIMLARINI AZALTIR.
YAĞIġ
SELLERE DÖNÜġÜR
TARIM VE YERLEġME ALANLARINI
ANAKAYA
ġEKĠL 1.4. ORMANIN TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ ALANLARDA SU DEĞĠL, SEL ÜRETĠLĠR
SONUÇ: DAĞLIK ARAZĠDE VE SU TOPLAMA HAVZALARINDA ORMANLARIN, ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN TAHRĠP EDĠLMESĠ, ORMAN ALANLARININ 2-B KAPSAMINA ALINIP
ORMAN REJĠMĠ DIġINA ÇIKARILMASI , ÇALILAġMIġ ORMAN ALANLARIN (MAKĠLĠKLER VB.) ORMAN KAPSAMI DIġINA ÇIKARILMASI ÜLKEMĠZĠN BARINILABĠLĠRLĠĞĠNE VE
DEVAMLILIĞINA YAPILABĠLECEK EN BÜYÜK KÖTÜLÜKLERĠN BAġINDA GELĠR. DAĞLIK ARAZĠDE SEL DEĞĠL, DENGELĠ BĠR AKIġ DÜZENĠ ĠLE TEMĠZ SU ÜRETMELĠYĠZ.. BU
AMAÇLA DA ORMANLARIMIZI VE TOPRAKLARIMIZI KORUMAMIZ GEREKMEKTEDĠR.
M.DOĞAN KANTARCI
Türkiye’de 20.7 milyon ha’lık orman alanına düĢen ortalama yağıĢ 133.0
milyar m³/yıl olarak hesaplanmıĢtır. Bu yağıĢın %32.7’sinin toprakta tutulduğu ve
orman ağaçları ile diğer bitkiler tarafından kullanıldığı, %30,3’ünün yaprak yüzeylerinde alıkonulup, tekrar atmosfere buharlaĢtığı, %37’ sinin de yavaĢ bir yüzeysel akıĢ ve yamaç sızıntı suyu halinde kaynaklara ve akarsulara ulaĢtığı hesaplanmıĢtır (Tablo 2). Otlak alanlarına düĢen yağıĢ ve yüzeysel akıĢa geçen su
miktarı da hesaplanmıĢtır (Tablo 2). Türkiye’ de orman ve otlak alanlarından
yüzeysel akıĢ ve yamaç sızıntı suyu olarak gelen su miktarı (ortalama) 99.1
milyar m³/yıl olarak hesaplanmıĢtır (Tablo 2). Ormanlar ile orman içi ve orman
5
üstü arazideki otlaklardan gelen su Türkiye’nin ekonomik olarak kullanılabilir
yağıĢ suyudur. Eğer bu su dengeli bir akıĢ düzeni ile üretilebilirse; Türkiye
barajlarını tamamlayıp hidroelektrik üretimini, sulanabilecek konumdaki tarım
alanlarını sulayıp, tarımsal verimliliği artırabilir (Tablo 2).
Türkiye’nin orman alanlarının önemli bir bölümü tahriplerden ötürü (aĢırı
kesim ve otlatma sonucunda) çalılıklara dönüĢmüĢtür. Bu çalılaĢmıĢ orman alanları “sekunder çalılıklar” dır. Akdeniz Bölgesi ve Ege Bölgesinde ve Marmara
Bölgesinin güney bölümünde bu çalılaĢmıĢ orman alanları “maki” olarak tanımlanırlar. Maki içinde meĢe türleri de yaygındır. MeĢe türlerinin yaygınlığı da bu çalılıkların ormanın tahrip edilmesi ile geliĢtiğini göstermektedir. Bu çalılıklar baltalık
imâr ve islâh kesimleri ile tekrar ormana dönüĢtürülebilmektedirler. Marmara
Bölgesinin kuzey kesiminde ve Karadeniz Bölgesinde ormanın tahrip edilmesi ile
geliĢmiĢ olan fundalıklar da (pseudomaki) ormana dönüĢtürülmesi gereken alanlardır. Ġç Anadolu ve Doğu Anadolu’da ise ormanların tahrip edilmesi ile meĢe
baltalıkları ve meĢe çalılıkları geliĢmiĢtir. Bu sebeple maki, pseudomaki veya
meĢe çalılığı veya Doğu Karadeniz Bölgesindeki KarayemiĢ / Ormangülü
çalılıkları hep orman tahripleri sonucunda oluĢmuĢlardır. Bu çalılıkların korunarak
veya ağaçlandırılarak ormana dönüĢtürülmesi, toprakların da korunması ve su
üretiminin sağlanması bakımından çok önemlidir (Tablo 1 ve ġekil 1).
5. SONUÇ
Türkiye birbirinden çok farklı ekolojik özelliklere sahip 7 coğrafya bölgesinden oluĢmuĢtur. Bu coğrafya bölgelerinde de birbirinden çok farklı ekolojik özelliklere sahip yetiĢme ortamı bölgeleri ve yöreleri ayırtedilmiĢtir (Kantarcı, M.D.
2005). Bu farklı ekolojik birimlerin (YetiĢme ortamı bölgeleri ve yöreleri) yeryüzü
Ģekli özellikleri, iklim özellikleri, toprak özellikleri de farklıdır. Bu farklı ekolojik birimlerde yetiĢen ormanların tür bileĢimleri, tarım alanlarında yetiĢtirilebilen ürünler de çok farklıdır ve çeĢitlidir. Türkiye bu yapısı ile bitki türleri ve tarımsal ürünleri ile zengin bir çeĢitliliğe sahiptir. Ancak tüm bu çeĢitli tarım ürünlerini yetiĢtirmek ve halkı beslemek için suya ihtiyaç vardır. Su sel olarak değil, dengeli bir
akıĢ düzeni ile yıl boyunca yetecek Ģekilde üretilmelidir. Su üretiminin sağlanması yağıĢların toprağa sızdırılması ile mümkündür. Ormanlar ve otlaklar korunduğu
ve bakımlarının yeterince yapıldığı ölçüde su üretirler. Ormanlar ve otlaklar
Devletin hükümranlığı altında olan yerlerdir. Devlet, ormanları ve otlakları Hazine
6
malı gibi satamaz ve kiralayamaz. Bu sebeple akarsu havzalarındaki ormanların
ve otlakların korunması, geliĢtirilmesi ve su üretiminin dengeli bir akıĢ düzeni
gerçekleĢtirilmesi Devletin “üstün kamu yararı” kapsamındaki görevidir.
TABLO 2. TÜRKĠYE’DE ORMANLARA VE OTLAKLARA DÜġEN YAĞIġ, YÜZEYSEL AKIġ, KULLANILABĠLEN SULAMA SUYU, SULANABĠLEN
TARIM ALANLARI, BARAJLARIMIZ VE KURAKLAġMA SÜRECĠNDE KULLANILABĠLĠR SUYU ARTTIRMAK ĠÇĠN ÖNERĠLER.
ALAN
MĠLYON
ha
ORTALAMA
YILLIK YAĞIġ
(642.6 mm / m²)
m³ / ha
ALANA DÜġEN
TOPLAM YAĞIġ
m³ / ALAN
1 m BALÇIK TOPRAĞINDA
TUTULAN SU
(F.S.K. = 210 mm / m³ ĠÇĠN)
% 32.7 m³ / ha
YÜZEYSEL AKIġA
GEÇEN SU
% 37
BĠTKĠ YÜZEYĠNDE
ALAKONULUP
BUHARLAġAN SU
% 30.3 mз / ha
m³ / ha
ORMAN
20.7
6 426
133.0 milyar m³ / yıl
43.5 milyar m³ / yıl
49.2 milyar m³ / yıl
40.3 milyar m³ / yıl
OTLAK
21.0
6 426
134.9 milyar m³ / yıl
44.0 milyar m³ / yıl
49.9 milyar m³ / yıl
41.0 milyar m³ / yıl
99.1 milyar m³ / yıl
81.3 milyar m³ / yıl
267.9 milyar m³ / yıl
TOPLAM
YAĞIġ
YAĞIġ
83.5 milyar m³ / yıl
TEPEDE
ALAKONULAN SU
BUHARLAġIR
OTLAK
(Kantarcı,M.D. 2005’ten)
BĠTKĠLERĠN KULLANDIĞI SU
ĠLE
TOPRAKTAN BUHARLAġAN SU
YÜZEYSEL AKIġTAN KULLANILAN SULAMA SUYU 32.9 milyar m³/yıl
YER ALTI SUYUNDAN KULLANILAN SULAMA SUYU 6.0 milyar m³/yıl
TOPLAM KULLANILAN SU
38.9 milyar m³/yıl
YÜZEYSEL AKIġTAN KULLANILAMAYAN SULAMA SUYU 62.1 milyar m³/yıl
YER ALTI SUYUNDAN KULLANILAMAYAN SULAMA SUYU 6.2 milyar m³/yıl
TOPLAM KULLANILAMAYAN SU 66.3 milyar m³/yıl
TOPLAM KULLANILABĠLĠR SU 38.9 + 66.3 = 105.2 milyar m³/yıl
BARAJLAR
ĠġLETMEDE OLAN
ĠNġAATI DEVAM EDEN
YAPILMASI GEREKEN
(52’SĠ ĠHALEYE HAZIR)
TOPLAM
199 + 13 ESKĠ BENT
109
422
AKARSUYA
VE
BARAJA
SIZINTI
SUYU
YÜZEY
AKIġI
730
SULANABĠLEN TARIM ALANI
4.6 milyon ha
SU BEKLEYEN TARIM ALANI
4.4 milyon ha
TOPLAM SULANABĠLĠR ALAN
9.0 milyon ha
(DSĠ 1999)
GÖL / DENĠZ
BOġA AKAN SUYU BARAJLARDA TOPLAYABĠLĠRSEK , ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠNDEKĠ
ISINMA / KURAKLAġMA ETKĠSĠNĠ SULAMA SUYU ĠLE KARġILAYABĠLĠRĠZ .
TOPRAKLARIMIZI KORUMAK, BOZUK ORMANLARI AĞAÇLANDIRMAK,
OTLAKLARI ĠSLAH ETMEK, BÖYLECE SEL DEĞĠL SU ÜRETMEK ZORUNDAYIZ .
M.DOĞAN KANTARCI
Kaynaklar
1. DEVLET SU ĠġLERĠ Gnl Md.’lüğü 1999,Haritalı Ġstatistik Bülteni
Yayın nu. 991, Grup nu. VIII, özel nu. 177, DSĠ Matbaası 2001 - Ankara
2. KANTARCI,M.D.1991, Çatalca ve Kocaeli Yarımadalarında Anakaya-Toprak
Özellikleri ile Çöp ve Atık Su Sorunları Üzerine Bir Ġnceleme.
Uluslararası Çevre Sorunları Sempozyumu (22-24.5.1991) Türkçe tebliğler kitabı (176-190)
Editör:Kriton Curi
3. KANTARCI, M.D. 2005, Türkiye’nin YetiĢme Ortamı Bölgesel Sınıflandırılması ve Bu
Birimlerdeki Orman Varlığı ile Devamlılığının Önemi
Ġst. Üni.Yay. nu. 4558, Orman Fakültesi Yay. nu. 484 ISBN 975-404-752-9 (XXVI + 321),
Ġst. Üni. Basım ve Yayınevi – Ġstanbul
4. ORMAN Gnl. Md’lüğü 1980, Türkiye Orman Envanteri
Sıra nu. 13, seri nu. 630., Orman Gnl. Md’ lüğü Basımevi – Ankara
5. ORMAN Gnl. Md’ lüğü 2003, Türkiye Orman Envanteri (Yayınlanmamıştır
6.TOPRAK SU Gnl. Md’ lüğü 1978, Türkiye’ nin Arazi Varlığı
Toprak Etüdleri ve Haritalama Dairesi BĢk.’ lığı – Ankara
7. TOPRAK SU Gnl. Md’ lüğü 1981, Türkiye Erozyon Haritası 1/ 1 000 000 - Ankara
7