rekor büyüme

REKOR BÜYÜME – REKOR AÇIK !
Doç. Dr. Doğan Cansızlar
Türkiye ekonomisinin 2010 yılına ilişkin büyüme rakamı, beklentilerin de üzerine çıkarak yüzde
8.9 oldu. Türkiye bu büyüme ile yüzde 9.9 olan 2004 yılındaki rekorunu kıramazsa da pek çok ülkeye
fark atmayı başardı. AB ülkelerini geride bırakan Türkiye; Singapur (14.5), Tayvan (10.8), Çin (10.3) ve
Arjantin’in (9.1) ardından Dünya beşinciliğine oturdu.
Türkiye ekonomisinin 2001’deki keskin düşüşün ardından 8 yıl süresince gösterdiği büyüme trendi,
2009 yılında sekteye uğramıştı ve küresel krizin de etkisiyle 2008 yılının son çeyreğinden itibaren ( yüzde
-6.5) dört çeyrektir küçülen ekonomi; 2009 yılını da yüzde 4.8’lik rekor daralmayla kapatmıştı.
Türkiye Ekonomisinin 11 yıllık Büyüme Performansı (%)
Yıl
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
1.Çeyrek
4.2
-3.3
0.6
7.4
13.9
7.5
6.4
6.7
7.3
-14.7
12.0
2.Çeyrek
5.4
-12.3
10.4
3.6
15.7
4.7
9.3
3.9
2.8
-7.8
10.3
3.Çeyrek
4.Çeyrek
Yıllık
7.2
-9.1
8.0
5.6
5.7
8.0
4.3
2.0
1.2
-2.8
5.2
7.8
-12.3
11.8
7.2
6.6
10.2
4.6
3.4
-6.2
5.9
9.2
6.3
-9.5
7.9
5.9
9.9
7.6
6.0
4.5
1.1
-4.8
8.9
Beklenenden de yüksek çıkan milli gelir 2010 yılı için bütçe açığının milli gelire oranını yüzde
3.6’ya, cari işlemler açığının milli gelire oranını da yüzde 6.5’e düşürdü.
Harcamalar yönünden büyümenin motoru iç talep artışı olmuştur. Özellikle küresel kriz sırasında
adeta durma noktasına gelen özel sektör yatırımları ve tüketici talepleri patlama yaparak büyümenin temel
zeminini oluşturmuştur.
Açıklanan Orta Vadeli Program’da 2010 yılı için öngörülen büyüme oranları ( birincisinde yüzde
3.5 ve ikincisinde yüzde 6.8 ) ile hükümetin 2010 yılına ilişkin yüzde 4.5 büyüme hedefinin çok
üzerindeki bu gerçekleşme, Orta Vadeli Programın da sorgulanması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Son derece yüksek bir büyüme yakaladık. Tamam. Ancak burada sorulması gereken bu büyümeyi
nasıl yakaladığımızdır.
Bu tür büyümeye ekonomide ısınma denir. Eğer ekonomi çok ısınırsa yanar. Soğutmak gerekir.
Nitekim Merkez Bankası da gerekli önlemleri almak için sert tedbirlere başvuruyor. Bu tür tedbirlerin işe
yarayacağı zannedilmiyor. Çünkü bu konu sadece para politikası tedbirleri ile çözülebilecek bir sorun
değildir.
Türkiye’de sorun istikrarlı büyüme sorunudur. Sorun büyümenin adil dağılımı ve paylaşımı
sorunudur.
Yüksek büyüme oranını maalesef devam ettiremiyoruz. Ekonomi küçülürken de büyürken de
rekorlar kırıyoruz. Belli ki büyüme modelimiz tamamen yanlış. İthalat varsa bizde büyüme de var, cari
açık da var. İthalattan alınan vergiler dolayısıyla cari açık büyüdükçe bütçe açığımız küçülüyor. Cari açık
dizginlenirse bu kez büyüme düşüyor. Biz büyüme uğruna döviz açıklarına katlanmak zorunda kalıyoruz.
Bu yapıdan çıkmak için ekonomi politikalarında köklü değişiklikler yapmak gerekiyor. Kısaca mevcut
yapı tamamen sağlıksız ve sürdürülemez. Nitekim yukarıda da belirtildiği gibi büyümenin kaynağını iç
tasarruf ve üretim artışı değil, aksine borçlanma ve portföy yatırımı adı altında ülkeye giren sıcak para
oluşturmaktadır.
Ülkeye döviz gelsin derken dışarıya döviz akıyor. Ara malı sanayi çöküyor, sanayici fabrikasını
kapatıp ithalatçı tüccar oluyor. Sonra dış ticaret açığı coşuyor, cari açık kabarıyor ve işsizlik azalmıyor
aksine artıyor.
Bu arada 2011 yılının ilk iki ayına ilişkin dış ticaret rakamları da açıklandı. Ocak-Şubat 2011
döneminde 14.7 milyar dolar dış ticaret açığı oluşmuşturr. Bu yıl için beklenen ve ülke kaynaklarından
döviz olarak ödenecek olan dış ticaret açığı ise 72.5 milyar dolardır.
Hatırlayalım; 1923-2002 arası 80 yıllık Cumhuriyet döneminde toplam döviz açığı ya da cari açık
42.7 milyar dolar olmuştur. 2003-2010 yılları arasında 8 yıllık dönem’de ise toplam 396.9 milyar dolar
döviz açığı verilmiş. Sadece 2010 yılında verilen 48.6 milyar dolarlık cari açık, toplam 42.6 milyar
dolar olan 80 yıllık cari açığa bedeldir.
2002 yılında 626 milyon dolar olan cari açık 2010 yılı sonu itibariyle yaklaşık 80 kat artarak 48.6
milyar dolar olmuştur.
Peki nasıl finanse edilmiştir bu kadar açık ? Kaynak transferi mi, borç mu ? Hepsi demek gerekir.
Sonra da 2010 yılında yüzde 8.9 büyüdük, büyümüşüz!..
Buradan çıkarılacak en önemli sonuç; büyüdük ama sorunlarımız daha fazla büyüdü. Demek ki
doğru yolda değiliz.
Diğer bir konu ise gelir dağılımının adil bir şekilde dağıtılması ve paylaşılması.
Bir ekonomide refah göstergesi fert başına gelir artışıdır. Türkiye’de nüfus artışı birinde 1.5’dir.
Nüfus artış hızının yüksek olması fert başına milli gelirin daha az büyümesine neden oluyor. 2003-2010
döneminde 8 yılda fert başına milli gelirde büyüme yüzde 3.96 olmuştur. Ayrıca, 2009 yılı TÜİK
araştırmasına göre yoksul sayısı da artmış, nüfusun yüzde 18’ ine tekabül eden yaklaşık 13 milyon
kişinin yoksulluk sınırında yaşadığı ortaya çıkmıştır. Yine, TÜİK araştırmasına göre nüfusun en zengin
yüzde 20’ sinin toplam milli gelirin yüzde 47.6’ sını alırken, nüfusun en fakir yüzde 20’ sinin toplam
milli gelirin sadece yüzde 5.6’ sını aldığı ortaya çıkmıştır.
Özet olarak 2003-2010 döneminde büyüme oldu ve fakat gelir dağılımı da bozuldu. Halkın çiftçi ve
işçi kesimi olan yüzde 60’ı fakirleşti. Büyüme, Japonya’dan daha fazla milyarder çıkarmamıza yaradı.
Bu arada; büyüme verileri açıklandıkça, yaşadığımız ve bizi teğet geçen (!) krizin maliyeti de
ortaya çıkmaya başlamıştır. 2008-2010 döneminde milli gelirimizin dolar bazındaki büyüklükleri ve kişi
başına düşen gelirimiz aşağıdadır.
Yıl
Milli gelir ( Milyar $ )
Kişi Başına Gelir ( Bin $ )
2008
730.2
10.438
2009
616.7
8.559
2010
735.8
10.079
Görüldüğü gibi, küresel krizin yoğun olarak yaşandığı 2009 yılında milli gelirimiz 113.5 milyar
dolar, kişi başına gelirimiz ise 1.897 dolar azalmıştır. İşte teğet geçen krizin bize yüklediği fatura budur.
2001 krizinin maliyet’inin 40 milyar dolar civarında olduğu bilinmektedir. Buna göre teğetin
hesabını siz yapın lütfen.
Ayrıca; 2009 yılında ürettiğimiz mal ve hizmetlerin düzeyine 2010 yılında tekrar ulaşılabilinmiştir.
Buna da şükür…?