Ünite 1-2 Ders Notları

ÜNİTE 1 - MEZHEPLER TARİHİNE GİRİŞ
1-'Mezhep'sözcüğünün türkçedeki anlamı nedir?
-Bir dinin görüş , yorum ve anlayış ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından herbiridir.
2-Mezhep sözcüğünün kapsama alanı nedir?
-Kolların mensuplarını hep birden belirterek sosyolojik bir oluşumu betimler,hemde çevresinde söz konusu
mensubiyetin oluştuğu fikri ve fiili bir sisteme işaret eder.
3-'Mezhep' sözcüğünün dilimizdeki anlam alanı nedir?
-Hanefilik,Şafilik gibi fıkhi-hukuki , Sünnilik Şiilik gibi İtikadi-Siyasi oluşumları kapsar
4-İslam Mezhepleri Tarihi'nin orjinal ismi nedir?
-İlmu Makalati'l-Fırak(Taşköprüzade bu ismi vermiştir)
5-İslam Mezhepleri Tarihi'nin konusu?
-İnanç ve siyaset ekseninde oluşan fırkalaşmalar
6-Siyasi,dini,fikri konulardaki ayrılıklar ne zaman başlamıştır?
-Hz.Muhammed'in vefatından sonra başlamış,hicri 30 'da cemaatleşme ve hizipleşmelere yol açmış.(14 asırdır bu
süreç tekerrür eder)
7-İslam mezhepleri tarihinin tanımı?
-Geçmişte ve günümüzde siyasi ve itikadi gayelerle vucut bulmuş İslam düşünce ekolleri denilen beşeri ve
toplumsal oluşumların doğdukları ortamı,doğuş sebeplerini , teşekkül süreçlerini,fikirlerini,
mensuplarını,edebiyatını,yayıldıkları bölgeleri ve İslam düşüncesine katkılarını temel kaynaklardan hareketle
zaman-mekan bağlamında ve fikir-hadise irtibatı çerçevesinde betimleyici metodla ve tarafsız gözle inceleyen bilim
dalıdır.
8-Beşeri ve toplumsal oluşumlar ifadesi neye işaret eder?
-Akım ve mezheplerin dayandığı veya ayrıldığı dini yapının ilahi özelliklerini bütünüyle taşımadığına
9-Zaman mekan bağlamı ve fikir-hadise irtibatı ne demektir?
-Bu iki ifade bilim dalının usulüyle ilgilidir.Fikir ve gruplaşmalar çeşitli coğrafi, siyasal,sosyal ve ekonomik şartlar ve
zaruretler sonucu ortaya çıkmıştır.Doğru sonuca varmak için bu iki ifade göz önüne alınmalıdır.
10-Betimleyici metod neyi ifade eder?
-Mezhepler Tarihi araştırmacısının tarafsızlığını
11--Mezhepler Tarihi araştırmacısı nasıl olmalıdır? Kural koyucu-düzgüsel (normative) değil,betimleyici-tasviri(desriptive) olmalıdır
12-İslam Mezahepler tarihinin amaçları nelerdir?
-Müslümanların sahip olduğu düşünce biçimini daha iyi anlamak
-Müslümanların toplumsal hertürlü toplumsal verileri üzerinde tespitler yaparak Müslümanlar arasındaki sorunlara
çözümler getirebilmek,Dünya barışına katkı sağlamak
-Olup bitmiş hadiselerden yola çıkarak geleceğe ışık tutmak
-Olumlu gelişmelerin tekrar(fikri-kültürel gelişmeler),olumsuzlukların (mezhep kavgaları,söümürüler vb.) tekrar
yaşanmaması için tarihten alınması gereken dersleri görünür kılar.
-Objektif bulgularla mezhep ve gruplar arasındaki önyargıları gidermeye çalışarak sağlıklı ve güvenli bir toplumun
inşaasına katkı sağlar.
*5.sayfadaki konuları bölümüne bakmanızı tavsiye edrim.
13-İslam mezhepleri tarihi en çok hangi ilimle irtibat halindedir?
-KELAM İLMİ
14-Kelam ilmini açıklayınız
-Kesin deliller kullanmak ve vaki olacak şüpheleri gidermek suretiyle dini inanç esaslarını ispata kudret kazandıran
ilim dalıdır.
15-Mezhepler tarihi yazıcılığını ilk başlatanlar kimlerdir?
-Mu'tezile alimlerdir(Kelam usulünüde ilk ortaya koymuşlar)
16-Kelamcılıklarıyla İslam mezhepleri uzmanlıklarını şahıslarında birleştirenler?
-Ehl-i Sünnet in Eş'ari,Abdülkahir Bağdadi,Şehristani alimleridir.
17-Taşköprüzade İlmu Malakati'l-Fırak adlı eserinde Mezhepler Tarihini nasıl tarif eder?
-İlahi akidelere ilişkin batıl mezhepleri kaydetmekle ilgilenen bir ilimdir.
18-Mezhepler Tarihinin Kelam ilmiyle ilişkisi nedir?
-Klasik dönemlerde genellikle 'batıl sayılan mezhepleri red,hak olanı ispat' gayretiyle kullanıldığından Kelam ile
sürekli ilişki halinde olmuş ve normatif bir karakter kazanmıştır.
19-Modern mezhepler tarihi araştırmacılarının Kelam ilminden ayıran metod nedir ?
-Araştırmaları betimleyici bir metodla,hak-batıl ayrımı üzerinde durmadan mezhepleri oldukları gibi anlayıp
yorumlamalarıyla Kelam ilminden ayrılır.
20-Mezhepler Tarihi ve Dinler Tarihini muhtevasında birleştiren eser ve yazarı?
-Şehristani'nin el-Milel ne'n-Nihal adlı eseri.
21-İslam kökenli olup bağımsız bir din olan oluşum?
-Bahailik
22-Din Fenomenolojisinin Mezhepler tarihine yardımcı olduğu alanlar?
-Mezheplerin inançlarına ait kavramların ,terminolojik bakiyelerin, geleneklerin, ritüellerin yani fenomenlerin
incelenmesinde yardımcıdır.(Tenasüh,hulül,mehdilik,ikrar,takiyye, ric'at,mut'a gibi kavram terminoloji,
inanç,mitos,ritüel ve geleneklerin derinlikli olarak anlaşılmasında yardımcıdır.)
23-Din sosyolojisi ile ilişkisi nedir?
-Mezhepler ve dini gruplar sosyal gerçeklikler olduğundan Din Ssyolojisi ile ilgilidir.Mezhebin oluşumu,isim
alışı,mezhebe giriş ve mensubiyet,dini grup liderliği ,cemaatsel hiyerarşi,grupsal dayanışma,ekonpmik
yardımlaşma,toplu ibadet gibi Mezhepler Tarihinin konusuna giren olgular Din Sosyolijisi tarafından da
araştırılır.Sosyolojinin gözlem,anket,görüşme gibi amprik yöntemleri mezhepler tarihçileri tarafından da kullanılır.
24-Din Psikolojisinin konuları?
-Kişinin mezhep ve cemaati ile aynileşmesi,inancında müteassıplaşması,grubundan olmayan diğer mü'm inleri
ötekileştirmesi,bazen şiddete yönelmesi,lider karizması,liderin kutsanması,ilahi olduğuna inanılan rüyalar vb.
vakılar Din psikolojisinin konularıdır.
25-'Kerbela' olayının yıldönümü tepkileri hangi bilimin ilgi alanına girer?
-Din Psikolojisi
26-Mezhepler tarihi ve Din psikolojisinin ilişkisi nedir?
-Din Psikolojisi vak'a örneklerini görmek ve bunların belirtilerini bulmak için Mezhepler Tarihi ne
başvururken,Mezhepler tarihide liderlik ve mensubiyet davranışlarını anlayarak vak'a ların iç yüzünü anlamak için,
Din Psikolojisine başvurur.
27-Mezhepler tarihi ve İslam Tarihi nin ilişkisi nedir?
-Mezhepler tarihi araştırma dökümanlarının önemli bölümünü İslam Tarihi kaynaklarından sağlar çünkü neticede
Mezhepler tarihide bir tarih disiplinidir.
*Mezhepler tarihi ile ilişkili diğer bilimler:Etnografi,Folklor,Antropoloji,Siyaset Bilimleri
28-'Makale' sözcüğü hangi manalara gelir?
-Fikir,söz,kanaat,inanç
29-Mezhepler tarihi yazıcılığı nasıl başlamıştır?
-Her grup mensubunun kendi görüşlerini savunması ve diğer görüşleri eleştirmesiyle
30-'Makalat'nedir?
-Her grup mensubunun kendi görüşlerini savunması ve diğer görüşleri eleştirmek için yazılan ve türünün ilk
örnekleri olan küçük hacimli eserlerdir.
31-Ashabu'l-makalat nedir?
-Farklı fikir ve düşünceler üzerinde uzmanlığı bulunan ,bunlar hakkında eserler yazan bugünün değişiyle
mezhepler tarihçilerini ifade eder.(mezhebin fikirleri tarafında toplanan kimseler içinde kullanılır)
32-Ebu'l Hasan el-Eş'ari İslam Mezheplerini ve onların görüşlerini tanıttığı eserine hangi adı
vermiştir?
-İslam a mensubiyeti olanların fikirleri anlamında Makalatü'l-İslamiyyin adını vermiş.
33-Fırka ne anlama gelir?
-Siyasi ve itikadi gayelerle vucut bulan grupları ve kendilerini İslam'a nispet eden dini,felsefi ve siyasi oluşumları
ifade eder.
34-Fırka terimi neye dayanır?
-73 fırka hadisine
35-Eser başlığında fırka terimi bulunan eserler ve yazarları?
Nevbahti:Fıraku'ş-Şia(Şii gruplar)
Bağdadi:el-Fark beyne'l-Fırak (Gruplar arasındaki farklar)
36-Fırka (tefrika) sözcüğü neden olumsuz çağrışım yapar?
'Hep birlikte Allah'ın ipine sarılın ayrılmayın'(fırkalaşmayın!) ayeti dolayısıyla.(Al-i İmran 103.ayet)
37-Taşköprüzade bugünkü İslam Mezhepleri Tarihi'ni nasıl tanımlar?
-İlahi akidelere ilişkin batıl mezhepleri kaydetmekle ilgilenen bir ilimdir.
38-Şehristani'nin fırkalaşmış gruplar için yazdığı kitap?
-El-Milel ve'Nihal
39-Milel ve nihal neyi ifade eder?
Milel:Dinlerin görüşleri
Nihal(tekili:nıhle): Fırkaların görüşleri
40-Mezhep terimi Mezhepler Tarihi edebiyatında hangi anlamlarda kullanılmıştır?
-Makalenin eş anlamlısı olarak söz kanaat inanç manalarında kullanılmıştır.Mezhep ve cemaatlerin grupsal
oluşumlarını değil,düşünce ve inançlarını ifade için kullanılmı ş.
41-Dilbilimci İbn Manzur 'un mezhep kelimesine verdiği anlam?
-Takip edilen itikad
***Arapça'da Fırka somut bir sosyal oluşumu niteler, makale nıhle ve mezheb fikir ve düşünceleri
ifade eder.Türkçe de mezhep hem sosyal oluşumu hemde düşünceleri ifade eder.
43-Mezhepler Tarihi araştırmacıları kimlerdir?
-İbn Sa'd,Belazuri,Yakubi,Taberi
44-Biyografi yazarları kimlerdir?
-Buhari,İbn Ebi Hatim,İbn.Kuteybe,İbn. Hallikan,Zehebi,İbn Hacer
45-Mezhep polemiklerini şiir ve belağatlarında kullanan edebiyatçılar kimlerdir?
-Cahız,İbn. Abd Rabbih, İsfehani
46-Mezheplerin müellif ve edebiyatını kaydeden bibliyografcı kimdir?
-İbnü'n-Nedim
NOT : 43-44-45-46 Mezhepler Tarihine başvuru kaynakları ,soru çıkmayabilir ama isim verip hangisi
şu alanda ed. dır diye bir soruda sorulabilir
47-Mezhepler Tarihi Edebiyatının ilk örnekleri ve yazılış amaçları nedir?
-Batıl kabul edilen görüşleri ret ve hak olan fikirleri ispat için yazılan makalatlardır.
48-İlk makalat örnekleri ne zaman ve kimler tarafından yazılmıştır?
-Hicri ilk iki asırda Hariciler,Mürciiler,Şiiler,Mu'teziler tarafından yazılmış.
49-Sünni alimlerin fazla eser vermemesinin sebebi nedir?
-Dini düşüncenin merkezinde olmaları ,çoğunluğu oluşturmanın sağladığı güven ve Ehl-i Hadis alimlerinin
uyguladığı teberra prensibine dayalı boykot
50-Teberra (uzaklaşma) boykotu nedir?
-Karşı mezheptekileri muhatap almama,onlarla oturmama,sözlerini dinlememe, münakaşa etmeme, kitaplarını
okumama.
51-Ehl-i Hadisçiler kendi itikadi prensiperini hangi kitaplarla ortaya koymuştur?
-Kitabü'l İman ve Kitabü's-Sünen
52-Rey taraftarı olan Mu'tezile alimlerinin gayri İslami akımlarla mücadele etme sebebi nedir? -Emr-i
bi'l-ma'ruf prensibi
53-Bu mücadeledeki yöntemleri nedir?
-Diyalektik argümantasyon yani 'cedel'
54-Farklı din,mezhep,fırka ve mezhebi ekoller hakkında en çok eser verenler kimlerdir?
-Mu'tezile Alimleri
55-Eser veren en önemli Mu'tezile alimleri kimlerdir?
-Cafer b.Harb -Verrak -Cahız -Zurkan -Hayyat -Belhi
56-Assam 'ın reddiyesini kimlere karşı yazmıştır?
-Devlete karşı silahlı ayaklanmayı onaylayan kimselere karşı
57-Cahız reddiyesini kimlere karşı yazmıştır?
-İlhamı dini hüküm kaynaklarında n kabul edenlere karşı
58-Zındıkları ve görüşlerini red için kitap yazdıran ilk kişi kimdir?
-Abbasi Halifesi el-Mehdi
59-Kime yazdırmıştır?
-İbnü'l Muk'ad
*Oluşum döneminde yazılan kader,imamet,irca gibi tartışmalı konularda yazılan müstakil küçük
hacimli risaleler yazılmış.Bu dönemde Şia,Ehli Sünnet gibi büyük mezhepler oluşumunu daha
tamamlamamıştır.
60-Mezhepler Edebiyatının gelişim dönemi ne zaman başlar?
-Hicri 4.asırda
61-Gelişme döneminin özellikleri nelerdir?
-Eserler oluşum dönemine göre daha hacimli ve sistematik yapıdadır.
-Bu dönemde büyük mezhepler oluşumunu tamamlamış.(Şia,Ehli Sünnet)
-Ehli sünnet reyciliği kelam metoduna yönelmiştir.
-Dönemin müelliflerinin çoğu Sünni kelqamcılardır.
-Yazarlar mezhep tasniflerinde 'yetmiş üç fırka hadisi'ni esas almış.
-Hanefi ve Maturidi yazarlar Mekhul en-Nesefi nin er-Red ale'lBida daki metodunu izleyerek daha muhafazakar
normatif ve reddiyeci bir uslup benimsemişler.
62-Eserleriyle İmamiyye Şiasına tarihi meşruiyet kazandırmaya çalışan yazarlar kimlerdir?
-Nevbahti ve Kummi
63-İlk Sünni mütekellimler kimlerdir?
-Maturidi ve Eşari(makalat türü eserler yazmışlar)
64-Eş'ari'nin günümüze ulaşan eseri hangisidir?
-Makalatü'l-İslamiyyin (maturidininki günümüze ulaşmamış)
65-Eş'arinin Makalatü'l-İslamiyyin eserinin içeriği?
-Kitabın başında makalat yazarlarının tarafgirliklerinden yakınır.
-İlk bölümde mezhepleri ve alt gruplarını tasnif etmiş.
-İkinci bölümde ihtilaflı meseleleri başlıklara taşıyarak merkezli biçimde mezheplerin görüşlerini sunmuş.
66-Makalat geleneğinin daha sistemli eserleri?
-Fırak,milel,nihal başlıklarıyla kaleme alınan eserlerdir.
67-73 fırka hadisi 'nin içeriği?
-Ebu Davut,Tirmizi,İbn Mace den nakledilen hadiste Peygamberimiz ; geçmişte yahudi ve hristiyanların 71 veya 72
fırkaya ayrıldığını,kendi ümmetinin ise 73 fırkaya ayrılacağını,bunlardan birinin cennete ,diğerlerinin ise
cemenneme gideceğini haber ver
68-İslam Mezhepleri Tarihi nin en tanınmış eserleri ve yazarları?
-Abdülkadir Bağdadi'nin ; el-Fark beyne'l-Fırak'ı ve Şehristani'nin el-Milel ne'n-Nihali.
69-Bağdadi ve Şehristani eserlerinde kurtuluşa eren fırka olarak anlattıklar mezhep?
-Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat
70-Şehristani'nin eserinin diğer bir özelliği?
-Yahudilik ve Hristiyanlık başta olmak üzere diğer dinler hakkında Dinler ve düşünceler Tarihi kaynağı olarakda
hizmet eder.
71-Dönemin yazarlarının uslup özellikleri?
-Eş'ari ve Şehristani objektif ve tarafsızdır,Malati ve Bağdadi Sünnilik zavyesinden mezheplere bakarak normatif ve
tenkitçidir.Malati ve bağdadi Mezhepleri 73 fırka hadisine göre sınıflandırmış .
72-Eş'ariyi izleyen İbn.Hazm ın eseri ve özelliği?
-Eseri el-Fasl fi'l Milel 'dir. Eserinde mezhepleri sınıflarken73 fırka hadisinini dikkate almamıştır.
73-Duraklama dönemi ne zaman başlar?
-Hicri 7.asırdan itibaren
74-Duraklama ve taklit döneminin özellikleri?
-Mu' tezile mezhebi düşünce dünyasından çekilmiş
-Harici hareketler etkinliklerini kaybetmiş
-Moğol istilasını izleyen yıllarda edebiyatçılar orjinal eserler üretememiş ufak değişikliklerle eski eserleri taklit etmiş
-73 fırka hadisi yine ana eksende
-Osmanlı dön. Yazarlarından İbn Kemal ve Birgivi Hanefi
-Maturidi geleneğini takip etmiş ;Sunguri ve Sırrı Giridi , Bağdadi ve Şehristani gibi Eş'ariyi takipe tmiş.
-Osm. Müderrisleri Fahreddin Razi nin ekolünü takip etmiş.
-Rafizilik,Nakşilik,Kadirilik yaygınlık kazanmış. -Batınilik ile mücadele edilmiş.
75-Fahreddin Razi nin Osm.da ders kitabı olarak okutulan eseri? -İtikadatü Fraki'l-Müslimin ve'l
Müşrikin
76-İtikadatü Fraki'l-Müslimin ve'l Müşrikin eserinin içeriği?
-73 fırka hadisi merkezdedir ancak yenilik olarak mezheplere ilaveten Ahvalü's Süfiyyebağlığıyla sapkın altı
tasavvufi akımı sıralamış haklarında bilgi vermiş. (Şirvani ve Akkirmani aynı uslubu takip etmiş)
77-Rafizilik nedir?
-Safavi devletinin resmi mez. Olan İmamiyye Şiiliğine hemde Safavilerin etkisindeki Anadoludaki Kızılbaş-Alevi
zümrelere karşı suçlamacı ve dışlamacı söylemdir.
78-Nakşiliğin. kurucuları ve görüşü?
-Kurucuları İmam Rabbani ve Mevlana Halid Bağdadi dir.Hak mezhep ve kurtuluşa eren fırka olarak Ehl-i Sünnet
ve'l Cemaat i vurgular.
79-Kadiriliğin kurucusu ?
-Abdülkadir Geylani
80-Abdülkadir Geylani nin kitabı ve kitabın içeriği? -el-Gunye .
Kitapda 73 fırka hadisi çerçevesinde güçlü bir Ehl-i Sünnet-Ehl-i Bidat ayrımı yapılmış.
81- 2.Meşrutiyet sonrası dönemdeki önemli gelişme?
-İslam Mezhepleri Tarihi medreselerde ; ilk önce Milel ve Nihal adıyla Dinler Tarihi ile birlikte ders müfredatına
alınmıştır.
82- 1913 de İmam Hatip yetiştirmek için kurulan okullarda hangi adla okutulmuş?
-Mezahib-i İslamiyye ve Turuk-i Aliye ismiyle Tasavvuf tarihiyle birlikte okutulmuş.
83- Mezahib-i İslamiyye ve Turuk-i Aliye derslerinin muallimi?
-Haydarizade İbrahim efendi
84-Darul Hilafeti'l Aliye Medresesindeki dersin muallimi?
-Mahmud Esad Seydişehri
85-Cumhuriyetin ilk yıllarında Mezhepler Tarihini nerde ve kimler okutmuş?
-Daru'l Funun da İlahiyat Fakültesinde Yusuf Ziya Yörükan ve Şerafeddin Yaltkaya okutmuş.(Yörükan Türk Dinleri
ve Mezhepler Tarihini enstütü kapanana kadar okutmuş.(1936))
86-İlahiyat Fakültesi neden İslam Tetkikleri Enstütüsüne dönüştürülmüş?(1933)
-Öğrenci yokluğundan
87-Vehhabilik,Ahmedilik ve bazı mehdilik hareketleri hakkında eser yazan ve eseri?
-İsmail Hakkı(İzmirli) bey Yeni İlm-i Kelam eserinde Liyevm Mevcut olan Fırkalarbaşlığında yer vermiş.
88-Durkeim in içtimiyatçı(sosyal pzitivist) metodunu benimseyen?
-Yörükan(Gözlem ve görüşme teknikleriyle bizzat toplum içerisinde mezhepleri tespit etmeye çalışmış)
89-Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesinde Mezhepler Tarihi derslerini okutanlar?
-Yusuf Ziya Yörükan,Yaşar Kutluay,Muhammed Tanci,Ethem Ruhi
*1991 de bu disiplin İslam Mezhepleri Tarihi adıyla anabilim dalı olmuş altında ise Klasik İslam
Mezhepleri Tarihi ve Çağdaş İslam Akımları bilim dalları oluşmuş.( geçen sene İslam Sanatları
dersinde bir eserin günümüzde bulunduğu yer gibi bir soru vardı )
90-Diğer dillere çevrilen eserler?
-Şehristani'nin el-Milel'i 1850 de Almancaya ;
-İbn Hazm ın el-Fasl ındaki Şii gruplarla ilgili bölüm 1907 de ingilizceye çevrilmiş.
-Eş'ari nin Makalatının 1924 de bir oryantalist tarafından tahkikli neşri yapılmış.
91-Şia üzerindeki araştırmaları hızlandıran olay?
-1979 daki İran devrimi
92-Vehhabilik ve Selefiliği ilgi odağı yapan olay?
-ABD deki 11 Eylül(2001) saldırısı
*Yakın dönemde ayrıca Dürziler,Yezidler,Aleviler,Bektaşiler ve Tahtacılar üzerinde araştırmalarda
yayınlanmış, Türkçü ve rasyonist eğilimler sonucu özellikle Maturidi mez. üzerinde durulmuş.
93-Mezhepleri İsimlendirmedeki ve sınıflandırmadaki problemler?
-Birçok mezhebin ismi yapaydır.Batıl 72 fırka sayısına ulaşılmak için küçük gruplar bile mezhep olarak
kaydedilmiş. -İsimlerin bir kısmı muhaliflerce aşağılama kastıyla konulmuş.Ebu Ahvel in takipçilerine Şeytaniyye
,Abdullah b. Cafer Sadık ın takipçilerine Eftahıyye, Gurabiyye,Zemmiyye gibi
-Mu'tezile,Rafıza gibi mezhep isimlerindeki hikayeler
-Mezhep isimlerinin ayet ve hadislerde geçen isimlerle irtibatlandırılması
94-Nizarilik ve Müstalilik mezheplerini neden Müstali İsmaililer ve Nizari İsmaililer olarak ayırmak
uygundur?
-Çünkü bu iki mezhep İsmailiyye kökenli olsalarda itikad-amel yönleriyle farklıdırlar.
95-Tarihi okumadaki problemler?
-Sahte Görüntü: Mezheplerin Hz.Peyhamber zamanından beri var olduğu izlenimi
-Çok Sebeplilik:Mezheplerin ortaya çıkmasında tek sebep olduğunun düşünülmesi yanlıştır(mesela ilk çıkış seb.
Arap-Fars mücadelesiyle açıklamak)
-Kavramların Tarihselliği:Her kavram ait olduğu tarihin şartları içinde ele alınmalı
-Tarafgirlik ve Çarpıtmalar:(Eş'arininde karşı çıktığı olay)
-Gerçek dışı isnat girişimleri:Kendi kavramlarını Kur'an a isnad etmeleri yada Hz.Peygamberin ağzından kendi
mezhepleri lehine hadisler uydurmalar
96-Din-Mezhep ilişkisi?
Din bir inanan için üst kimlik kabul edilirse mezhep, o inanan için alt kimliktir. Mezhepler beşeri oluşumlardır.İlahi
kaynaklı vahyin ve nebevi öğretilerin yorumlanış farklılıklarıdır.Dinin yerine geçemezler.
97-Mezhebin oluşumu?
-Tefrika büyüyüp,sosyalleşir.Kurumsallaşır ve kendi içinde hiyerarşi geliştirir.Alimler ve önderlerce kitaplar telif
edilerek literatür meydana gelir.Bu süreçte farklı inanç ve uygulamaları kökleşerek doktrinleşir.Sonuçta cemaat
mezhebe dçnüşür.
98- En'am suresi 159.ayetteki'dini parça parça etmek(ferrekü diinehum) ne anlama gelir?
-Dinin itikadi özünü bozmak !
99-Tefrika ve İhtilaf kavramları arasındaki ilişki?
-Tefrika , dinin ve toplumun özündeki bozulmayı ifade ederken;İhtilaf, dinin temel esaslarını kabul etmekle
beraber bu esasların mahiyeti üzerinde alternatif düşünceler üretir.İhtilaflar tefrikaya yol açmıyorsa hoş
karşılanabilir.
***Hanefi ve Caferi mezhebi arasındaki abdestin alınışı ve namazın rukünlarındaki
farklılıklar;İslamın temel esaslarıyla ilgili olmadığından ihtilafs ayılırlar ve hoş karşılanmalıdırlar.
100- 73 fırka rivayetinde cennetlik fırka hakkında peygamberimizin söyledikleri? Cennetlik
grubu fırka-ı naciye yani kurtuluşa erenler olarak vasıflandırmış ve benim ashabımın yolu üzerinde
olanlardır demiş,başka bir rivayettede bu grubun çoğunluğu ve bütünlüğü(cemaat) temsil ettiğini
belirtmiş.
101-Edebiyatçıların kurtulan fırka nitelemeleri?
Bağdadi,Malati ; Ehli Sünneti, Mekhül en-Nesefi Mürcie mez. ni; Kalhati ibaziyyeyi Kadı Abdülcebbar Mu'tezile
mezhebini kurtulan fırka olarak niteler.
102-Muhammed el-Makdisi nin Ahsenüt-Tekasim adlı eserindeki rivayeti?
-Ümmetim 73 fırkaya ayrılacak tır.Onlardan 72 si cennette; 1 tanesi cehenemdedir.
103-Orta Asya ,Anadolu ve Balkanlardaki dini anlayışın şekillenmesindeki tesir bırakan görüş?
-Necmeddin Kübra tarafından dillendirilen 'Allah a ulaşan yollar ,yaratıkların nefesleri sayısıncadır.
104-Mevlana Celaleddin Rumi nin sözü?
-Biz pergel gibiyiz ,bir ayağımız şeriatta sağlamca durur,ötekicayağımız yetmiş iki milleti dolaşır.
***Hacı Bektaşi Veli ,Yunus Emre de 72 millet kavramını dışlamcı değil kuşatıcı özelliğiyle
kullanmıştır.
105- Ehl-i hak ,Ehl-i batıl?
-Mezhepler kendilerini ehli hak;diğerlerini ise ehli batıl olarak niteler.
106-Ehli istikamet , ehli dalalet?
İstikamet doğru yolu ,dalalet ise doğru yoldan sapmayı ifadee der. Sıratı müstagim=doğru yol
dalalet=bid'at bid'at:Sonradan uydurulan şey.
**Fatihada geçen sıratı müstagim en'am suresindede geçer.
107-Ehli Sünnet , ehli bidat?
-Geniş Müslüman topluluklar Ehli Sünnet; itikadi konularda kendi görüşlerini kabule tmeyen mezhebler ehli
bidat(ashabül bida,mübtedia)
108-Ehl-i Heva (Ashabul Ehva) ?
-Sünnetin istikametinden ayrılarak kendi nefislerinin arzu ve isteklerini izleyen,ilahi ve nebevi kaynaklardan
uzaklaşarak beşeri düşüncelere tabi olan bidatlara sarılanlar.
109-Ehl-i Furkat , Ehl-i cemaat ?
-Ehli furkat mezheblerde ayrılıkçı fırkalaşma eğilimini, ehli ceaat bütünleşme birlik beraberliği ifade eder.
110-Ehli Kıble nedir ?
-Allah'a ,Kitaplarına,peygamberlerine ve ahirete iman eden ,kıbleye dönerek namaz kılmanın farziyetine inanan
kimseleri ifadee der.
***Ehl-i kıble küfür ile suçlanmaması gerektiği hükmü önemlidir.
2.ÜNİTE - MEZHEPLERİN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ
1-Psiko-sosyal faktörler?
-İnsan ve insanın algılama biçimiyle ilgili hususlardır.
2-Mezheplerin ortaya çıkışındaki psiko-sosyal faktörler?
-İnsanın Tabiatı
-Nasların Tabıatı
-Farklı din,kültür ve medeniyetlerle olan etkileşimler
3-İnsan tabiatının mezheplerin doğuş ve gelişmesine etkisi?
-İnsanın yapısının diğer insanlardan farklı ve kendine özgü olması,kendisi ve kendisi dışındaki dünyayla ilgili
algılama biçimlerini doğrudan etkiler.İnsanın yetiştiği ortam,yaşadığı zamand ilimi,karşılaştığı psiko-sosyal
problemler muhatap olduğu insanlar din anlayışının şekillenmesinde etkilidir.Bu durum tek konuda bile farklı
yorum biçimleri ve farklılıklar oluşturur.Bu farklılıklar mezheplerin oluşmasında ve gelişmesinde en temel
hususslardandır.
***Medine'de farklı din mensublarıyla birlikte yaşama tecrübesine sahip Müslümanların İslam dinini
anlama biçimleriyle,çölden gelen bedevilerinki aynı olmamıştır.Bedevilerin sert mizacı
algılamalarına tesir etmiş Hariciliğin doğuşuna zemin hazırlamıştır.
4-Nasların tabiatının mezheplerin doğusuna etkisi?
-İnsanların nassları(ayet ve hadisler) yorumlamasındaki görüş ayrılıkları mezheplerin doğusuna etki etmiştir.
***Müteşabihat olarak adlandırılan ve ne anlama geldiği tam açık olmayan ayetler farklı yorumların
ortaya çıkmasına neden olmuştur.''Allah'ın eli'' ,''Allah'ın yüzü'' ''Allah'ın arşa istiva etmesi'' gibi
ayetler farklı yorumlara konu olmuştur.
5-'Allah'ın eli'' ,''Allah'ın yüzü'' ''Allah'ın arşa istiva etmesi'' gibi müteşabih
ayetlerizahiri anlamlarıyla yorumlaması hangi mezhepleri ortaya çıkarmış?
-Mücessime ve Müşebbihe
7-Kur'an dan delil getirerek kendi görüşlerini doğrulamaya çalışan mezhepler?
-Hariciler Hz.Ali'yi kötülemek çin deliller getirmeye çalışırken; Şiilerde onu ve diğer imamların üstünlüğünü ortaya
koymaya çalışmıştır.
***Son dönemde ortaya çıkan Ahmedilik,Babilik,Bahailik gibi mezheplerde Kur'an a atıfta bulunarak
görüşlerini doğrulamaya çalışmışlar.
8-Arap yarımadasının coğrafi konumu?
-Arap yarımadası ,Asya,Afrika ve Avrupa nın kesiştiği noktadadır.Doğuda Basra ve Umman körfezi,batıda Kızıldeniz
ve güneyde Hint Okyanusu vardır.
9-Arapyarımadasının jeopolitik konumu?
-Kuzeyinde Bizans imp. , doğuda Sasani dev. , güneyde Yemen ve Habeşistan krallıkları vardı.
10-Bölgedeki diğer dinler?
-Yahudilik, Hristiyanlık, Mecusilik,Putperestlik
11-Farklı din,kültür ve medeniyetlerin mezheplerin doğuşuna etkisi?
-Yeni Müslüman olan kimselerin eski dinlerini terketmelerine karşın,kültürel dokularını ve yaşama şekillerini belirli
ölçüde muhafaza etmeleri , farklı algı ve düşünme biçimlerinin oluşmasına yol açtı.Bu farklılaşmalarda zamanlar
mezheplerin oluşmasına zemin hazırlamış.
12-Kültür ve medeniyetlerin ''Şii' mezhebi ve İsmailiğin oluşmasındaki etkisi?
-Sasani kültüründeki yarı ilahi,yarı insani kral anlayışı ve Yunan ve Mısır medeniyetlerine ait felsefi birikim Şii
mezhebi ve İsmailiğin oluşumunda etkili oluş. Özellikle Neo-Plotanist ve Gnostik düşünce tesir etmiş.
13-Kültür ve medeniyetlerin ''Hariciliğin'' oluşumundaki etkisi?
-Kabile kültürüne alışık bedeviler için şehir yaşamı ekonomik,siyasi ve kültürel açıdan sorun oluşturmuş şehir
hayatına intibak sorunu yaşamışlar.Bu sorunlar zamanla hariciğin doğusuna etki etmiş.
14- ''Mürcie '' Mezhebinin şehirlerde taban bulmasının nedeni?
-Çoğulcu yaşama biçimine alışık olmaları
15-Kültür ve medeniyetlerin ''Mu'tezile'' mezhebinin doğuşuna etkisi?
-İslam dininin son din olması dolayısıyla diğer dinlerden üstün olduğu Müslümanlarca temellendirilmeye
çalışılmıştır.Allah'ın sıfatları,Kader,husun-kubuh gibi konularda Yahudi ve Hristiyan din adamlarıyla tartışmalara
girmişler.Bu çana Kelam ilmini geliştirmiş ve Mu'tezile mezhebinin doğuşuna etki etmiştir.
16-Diğer dinlerden ilk tercüme faaliyeti ve alanı?
-Emevi halifesi Halid b. Yezid zamanında tıb,kimya,astronomi,astroloji(Calinus un tıb kitabı yunancadan çevrilmiş)
17-İslam düşüncesinin şekillenmesinde etkili olan tercüme kim zamanında ve alanı?
-Abbasi halifesi Memun zamanında Felsefe ve Mantık alanında yapılmış.Bu iş için Darul -Hikme kurulmuş.
18-Tercüme faaliyetlerinin doğuşuna etki ettiği mezhepler?
-Mutezie ve İsmailiyye
19-Mezheplerin oluşmasında sosyo-politik faktörler?
-Halife Seçimleri
-Hz.Osman Dön. Olayları
-Cemel ve Sıffin Savaşları
-Tahkim Olayı
20-'Halife Seçiminin' mezheplerin doğuşuna ortam hazırlaması?
-Kur'an ın ve Hz.Muhammed in kendisinden sonraki halifeyi tayin etmemiş olması tartışmaların temelini
oluşturmuştur.Bunun nedeni işin Müslümanlara ve olayların akışına bırakılmış olmasıdır.Bu anlaşmazlık ve
gerilimler mezheplerin doğuşuna yol açmıştır.
21-Sosyo-politik olayların mezheplerle ilişkisi?
-İmameti nass ve temellendiren Şiiler Hz.Ali dışındaki tüm halifeleri geçersiz saymış
-Hariciler Hz.Osman'ın hilafetinin son 6 yılını ve Hz.Ali'nin hilafetini geçersiz saymış
-Birbirlerine karşı savaşan Müslümanların bu dünyadaki ve ahretteki durumu ; Hariciliğin, Mürcie nin ve Mu'tezile
nin iman anlayışına etkide bulunmuş.
-Hz. Osman ın öldürülmesi ,Cemel ve Sıffin savaşlarının Allah'ın taktiri ilemi yoksa Müslümanların hür iradesiylemi
ilgili olduğu özelde Cebriyye ve Mu'tezile mezheplerinin doğuşuna neden olmuş.
22-Halife seçimine ilk girişim kimlerden gelmiş ve adyları?
-Ensar Sa'd b.Ubade yi aday göstermiş.(Saide oğulları gölgeliğinde)
23-Ensar Halifeliği neden hakettiklerini düşünüyordu? Hz.Muhammed in davetine kulak verdikleri ve Mekkeli Müslümanlara kucak açtıkları için
24-Halifenin seçilişi?
-Hz.Ebubekir ,Hz.Ömer ve Ebu Ubeyde Sakifetü Beni Saide'ye gitmiş ve Mekkelilerin İslamdaki yerine ve Arap
kabile geleneğindeki reislik statüsüne vurgu yaparak halifeliği Mekkelilere bırakılması gerektiğini
söylemişler.Nitekim Hz.Ebubekir ilk halife olmuştur.
25-Şiiliğin halifeliğe dair görüşü?
-Onlara göre Hz.Muhammed Gadir-i Hum denilen yerde Hz.Ali nin kendisinin varisi olduğunu dile getirmiş ve
onun hilafetine işaret etmiştir.Hz.Ebubekir ve sonraki halifeler Hz.Ömer ve Osman bu hakkı gasb etmiştir.
26-Hz.Ebubekir in faaliyetleri?
-Yalancı peygamberleri ve zekat vermeyi red ederek dinden dönen kabileleri bastırmış ilk etabda.Suriyeyi feth
etmiştir.
***Ortaya çıkan yalancı peygamberler:Esvedü'l Ansi,Tuleyha b.Huveylid,Secah ve Müseylimetü'l Kezzab
27-Hz.Ömer in hilafeti?
-Hz.Ebubekir ölmeden işaret ettiği için sorunsuz biat etmişler.İran,Irak,Suriye nin tamamı,Mısır ı feth etmiş.
***Hz.Ebubekir ve Hz.Ömer dön. Istikrar dönemidir.
28-Hz.Ömer in Halife tayin şurasındaki kişiler?
-Hz.Osman,Hz.Ali,Hz.Talha,Hz.Zübeyr,Hz.Sa'd b.Ebi Vakkas,Hz.Abdurrahman b.Avf
29-Hz.Osman ın hilafetinin ilk 6 yılındaki fetihler?
-Azerbaycan,Ermenistan,Kuzey Afrika ,İran ve Horosan feth edilmiş.
30-Hz.Osman dönemindeki ihtilafların sebepleri?
-İkinci 6 yılda fetihlerin durması
-Kur'an ın çoğaltılmasında farklı nüshaların yaktırılması
-Bazı arazilerin devletçe kamulaştırılması
-Yöneticilerin akrabalarından seçilmesi(Ümeyyoğulları-Haşimoğulları çekişmesini alevlendirmiş)
-Diğer halifelerin söz ve uygulamalarıyla uyuşmayan tutumları
*Bunların tümü keyfi değildi,temelinde önemli hassiyetler vardı ancak kışkırtmacıların çalışmaları
durumu Hz.Osman ın şehit edilmesine kadar götürmüş.
31-Hz.Osman Dön. Siyasal ve sosyal kargaşanın baş sorumlusu?
-Abdullah b.Sebe (Sebeiyye fırkasının kurucusu)
32-Hz.Ali nin halife seçişmesindeki koşul?
-Hz.Osman ın katillerinin bulunup cezalandırması
33-Cemel Savaşı'nın tarafları ve sonucu?
-Hz.Ali ve Hz.Aişe,Hz.Talha,Hz.Zubeyr arasında olmuş savaş. Sonucunda Hz.Talha, Hz.Zubeyr şehit olmuş Hz.Ali
kazanmış ,Suriye dışındaki bütün bölgeler Hz.Aliye biat etmiş.
34-Hz.Ali nin halifeliğini tanımayan?
-Muaviye b.Ebi Süfyan
35-Sıffin Savaşı nın tarafları ?
Hz.Ali ve Muaviye b.Ebi Süfyan arasında olmuştur
36-Tahkim olayı?
-Muaviye nin Amr b.el-As ın önerisiyle mızlakların uçlarına Kur'an ayetlerinin yazılı olduğu sahifeleri taktırarak
savaşı durdurması ve Kur'an'ın hakemliğine başvurulmasını istemesi olayıdır.
***Hz.Ali nin hakemi Ebu Musa sl-Eşari ,Muaviyeninki Amr b.el-As
37-Tahkimin Sonucu?
-Kararlaştırılan sonuca göre Muaviyenin görevden alınması gerekiyordu ancak sonuç açıklanırken Amr b.el-As
metne sadık kalmayarak Hz.Ali yi görevden aldığını ve Muaviye yi göreve getirdiğini söyleyince ortalık yeniden
karıştı ,netice alınmadı. Muaviye için siyasi bir kazanım oldu zira Hz.Ali nin ordusuna yenilmekten kurtulmuş
oldu.Hz. Ali ni taraftarları ikiye bölündü.
38- Hariciliğin ortaya çıkışı?
-Hz.Ali yi tahkime zorlayanlar bunu yapmakla günah işlediklerini ve tevbe ettiklerini Hz.Ali ninde tevbe etmesi
gerektiğini ileri sürmüşler.Hz.Ali yi hakem tayine ttiğinden dolayı küfürle suçlamışlar.'Hüküm ancak Allah'ındır'
sloganıyla bu topluluk ayrılıp Haricilik mez. oluşturmuş.
39-Hz.Ali nin Hariciler ile savaşı?
-Nahrevan
40-Hz.Ali yi şehit eden?
-Abdullah b.Mülcem
41-Savaşlar sonucunda ortaya çıkan münakaşalar?
-Katletme gibi büyük günah işleyen Müslümanların dünya ve ahretteki durumu
-Bu olayların Allah ın taktiriylemi yoksa insanların özgür iradeleriylemi olduğu
-İmamet,iman-amelilişkisi,büyük günah,küfür,mürtekibikebire gibi konular