Küresel Krizde BDDK ve Bankalar İsmail ERDEMİR BDDK Başkan Yardımcısı Uluslararası İstanbul İktisatçılar Zirvesi – I 200 2009 9 21--22 Mayıs 200 21 2009 9 İstanbul Sunuş Planı • Küresel Kriz -Krizin nedenleri ve Etkileri - Krize Karşı Alınan Tedbirler - Yeni Finansal Mimari • BDDK Faaliyetleri - Bankacılık Denetiminde Güçlü Altyapı - BDDK’nın Aldığı Tedbirler •Krizin Türk Bankacılık Sektörüne Yansımaları - Realize Olan Etkiler - Muhtemel Etkileri Karşılama Gücü •Son Söz 1 Küresel Krizin Nedenleri · · · · · · · · · · · · Uzak Doğu ülkeleri ve petrol üreten ülkelerin sahip olduğu yüksek rezervler ABD ve bazı Gelişmekte olan ülkelerin yüksek cari açıkları 2001 – 2005 arası düşük faiz dönemi ve parasal genişleme Spekülatif amaçlı petrol başta olmak üzere hammadde ve varlık fiyatlarının artması Küresel risk algısında aşırı düşüş, güvenli bir ortam oluşması, Yeni finansal ürünlere olan talebin artışı Riskli finansal araçlara yatırımların artması, sermaye hareketlerinin hızlanması Serbest fonların kayıt dışı olmasına göz yumulması, denetlenememesi Tezgah üstü piyasaların hacminin çok artması Gelişmiş ülkelerde bankacılığın daha az likit hale gelmesi, Likidite ihtiyaçlarını ağırlıklı olarak bankalar arası piyasalardan karşılamaları, Uluslar arası piyasalarda finans piyasalarının gelişimi teşvik edilirken reel sektörün göz ardı edilmesi, rekabet gücünün çoğu ülkede kaybedilmesi · Uluslararası finansal piyasalar otorite yapısının karmaşık olması · Otoritelerin krizin küreselleşmesini erkenden öngörememesi · Kredi krizinin likidite krizine dönüşmesini engellemek için destek paketlerinin uygulanmasında geç kalınması 2 Küresel Krizin Seyri Küresel krizi birkaç temel göstergede tespit etmek mümkündür. 1.800 1.600 MSCI-World 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 Morgan Stanley Sermaye Endeksi (Dünya) 0 Eki.03 Oca.04 May.04 Ağu.04 Kas.04 Şub.05 May.05 Ağu.05 Kas.05 Şub.06 May.06 Ağu.06 Kas.06 Şub.07 May.07 Ağu.07 Kas.07 Şub.08 May.08 Ağu.08 Kas.08 Şub.09 May.09 MSCI Dünyada , Haziran 2008’den itibaren devam eden düşüş, Şubat 2009’dan sonra yerini yükselişe bırakmıştır. 2 Std. sapma 0 -2 BFCIUS -4 -6 -8 Bloomberg Financial Condition Index-US Mar.09 Kas.08 Tem.08 Mar.08 Kas.07 Tem.07 Mar.07 Kas.06 Tem.06 Mar.06 Kas.05 Tem.05 Mar.05 Kas.04 Tem.04 Mar.04 -10 Kas.03 BFCIUS’te, 2007 Temmuz’dan itibaren devam eden düşüş, 2008 Kasım ayından itibaren yerini yükselişe bırakmıştır. 3 Küresel Krizin Etkileme Kanalları Küresel krizin Türkiye gibi ekonomilere etkilerinin olması kaçınılmazdır. Doğrudan Etkiler: Ticaret Kanalı Dünya Ticaret Hacmi 2006 2007 2008 2009 2010 5.1 5.2 3.2 -1.3 1.9 Dünya Bankası 9.8 7.5 6.2 -2.1 6.0 IMF (Gelişmiş Ekonomi İthalat Hac.) 7.5 4.7 o.4 -12.1 0,4 IMF (Yükselen Ekon. İhracat Hac.) 11.2 9.5 6.0 -6.4 1.2 OECD Bölgesi İthalat Hacmi 7.8 4.6 1.9 0.1 3.1 Dünya Hasılası (%Değ.) Ticaret Hacmi Tahminleri (% Değ.) 25 250 Dış Ticaret Gelişmeleri Milyar Dolar 200 15 150 10 100 İhracat İthalat 5 50 İhracat-Yıllık (Sağ Eksen) 03.09 02.09 01.09 12.08 11.08 10.08 0 09.08 08.08 07.08 06.08 04.08 03.08 02.08 05.08 İthalatYıllık (Sağ Eksen) 0 01.08 Türkiye’nin Dış Ticaret Performansı 20 4 Küresel Krizin Etkileme Kanalları Yükselen piyasa ekonomilerine yönelik sermaye girişlerinde azalma beklenmektedir. Doğrudan Etkiler: 1.000 Milyar Dolar 928,6 900 800 Yükselen Piyasalara Toplam Özel Sermaye Girişi (Net) 700 523,5 500 564,9 465,8 400 333,3 319,8 300 284,4 230,2 200 170,6 135,4 100 165,3 236,7 204,9 145,6 117,8 Kaynak: IIF 2009 Tah. 2008 Ger.Tah. 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 0 5 Toplam Özel Sermaye Girişi (Net) (%) 4 GSYH'ye Oran Özel Doğrudan Sermaye Girişi (Net) Özel Portföy Yatırımı (Net) 3 2 1 0 2011T 2010T 2009T 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 -1 2001 Sermaye Kanalı 600 5 Küresel Krizin Dolaylı Etkileri Enerji ve ürün fiyatlarındaki gerileme enflasyonist baskıları azaltmaktadır. Fiyatlar ve Faiz (% Değ.) Ürün Fiyatları (% Değ.) Petrol Dışı (Dünya Bankası) Petrol Dışı (IMF) Petrol Fiyatı (Dünya Bankası) Petrol Fiyatı (IMF ) Gevşek para politikası faiz oranlarının gerilemesine neden olmaktadır. 2006 2007 2008 2009 2010 29.1 17.0 22.4 -23.2 -4.3 23.2 14.1 7.5 -27.9 4.4 20.4 10.6 42.3 -26.4 1.8 20.5 10.7 36.4 -46.4 20.2 Tüketici Fiyatları G-7 Ülkeleri (1,2) Gelişmiş Ekonomiler Yükselen ve GOE Euro Alanı OECD (OECD) 2.2 2.4 5.4 2.2 1.7 2.2 6.4 2.1 3.3 1.6 3.4 -0.2 9.3 5.7 3.4 1.4 Faiz Oranları (LIBOR, %) ABD doları mevduat Euro mevduat Yen mevduat 5.3 3.1 0.4 5.3 4.3 0.9 3.0 4.6 1.0 2.1 0.3 4.7 1.3 1.5 1.4 1.6 2.0 1.0 0.5 6 Krize Yönelik Küresel Öneriler ve Tedbirler Öneriler Tedbirler Sermaye yeterliliği güçlendirilerek piyasada güvenin sağlanması Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve ilgili çalışmalar devam etmekte Likidite yönetimi başta olmak üzere risk yönetim süreçlerinin bütün unsurlarıyla güçlendirilmesi Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve çalışmalar devam etmekte Bilanço dışı kalemler dahil risk yönetiminin denetim sürecinin yoğunlaştırılması Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte. OTC türevlerinin organize borsalar bünyesine çekilmesi ve bunun yapılabilmesi için her türlü vergi ve diğer desteğin sağlanması Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte. Bilânço dışı kalemlere ilişkin muhasebeleştirme, değerleme, raporlama ve açıklama standartlarının geliştirilmesi Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte. Menkul kıymetleştirme süreçleri başta olmak üzere piyasada şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin güçlendirilmesi Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte. Kredi derecelendirme sisteminin düzenleme, uygulama ve denetim yapısının yeniden yapılandırılması Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve ilgili çalışmalar devam etmekte Otoritelerin risklere karşılık verebilme kabiliyetinin geliştirilmesi, Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve ilgili çalışmalar devam etmekte 7 Yeni Finansal Mimari •İhtiyatlı gözetimin artırılması, düzenlemelerin güçlendirilmesi, denetçiler arasında uluslararası işbirliğinin kurulması, •Uluslararası finansal kurumlara ilişkin reformların yapılması, •Uluslararası finansal piyasalarda bütünlüğün sağlanması, •Kriz yönetiminde sınır ötesi işbirliğinin arttırılması •(Ülke içinde) finansal hizmetlere erişimin artırılması •Zayıf bankalara yönelik düzenleme ve uygulamaların geliştirilmesi, •Stres testleri dahil olmak üzere kurumların risk yönetim süreçlerinin gözden geçirilmesi, •Merkez Bankası operasyonlarının kriz dönemlerinde esnek ve etkin bir yapıya sahip olmasının sağlanması, •Güveni tesis edecek şekilde mevduat sigortasına ilişkin düzenlemelerinin gözden geçirilmesi, 8 Türk Finansal Sektörün Yeniden Yapılandırılması Kriz Öncesi Durum 2001 Krizi Krizden İstikrara TBS •Makroekonomik İstikrarsızlık •Yüksek Kamu Kesimi Açıkları •Kamu Bankalarının Sistemi Çarpıtıcı Etkileri •Risk Algılama ve Yönetiminin Zayıflığı •Bankaların Düzenlenmesi ve Denetlenmesine Yönelik Uluslararası Standartların Uygulanmasında Karşılaşılan Eksiklikler ve Gecikmeler • Likidite Açığı • YP Açık pozisyonu ve kur riski • Sermaye yetersizliği • Sorunlu Bankalar •Makro Politikalar •Bankacılık Sektörü Yeniden Yapılandırma Programı •Kamu bankalarının yeniden yapılandırılması •TMSF’ye devredilen bankaların çözümlenmesi •Özel bankaların sağlıklı yapıya kavuşturulması •Bankacılık sektörünü etkin ve rekabetçi bir yapıya kavuşturacak yasal ve kurumsal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi 9 Bankacılık Denetiminde Yasal ve Kurumsal Altyapı Düzenleme Altyapısı Denetim ve Gözetim Sistemi Kurumsal Kapasite ve İletişim 10 Düzenleme Altyapısı •5411 Sayılı Bankacılık Kanunu ile uluslararası standartları karşılayan yasal çerçeve Bankacılık Kanunu •5464 Sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu Diğer Düzenlemeler •Bankaların Likidite Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik •Bilgi Sistemleri Denetimine İlişkin Yönetmelik • Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Alt Düzenlemeler Hakkında Yönetmelik 11 Gözetim ve Denetim Sistemindeki Gelişmeler Denetim Yapısı Piyasa Disiplinine Katkı •Risk Odaklı Denetim uygulamasına geçilmesi •Yeni denetim yaklaşımlarının hayata geçirilmesi (Bilgi sistemleri denetimi) •Gözetim sisteminin güçlendirilmesi • Kamuya sunulan bilgi ve sunum çeşitliliğinin arttırılması (Finansal Piyasalar Raporu, BDDK İnternet Sitesi, Haftalık Bülten, FinTürk, v.b.) 12 Kurumsal Kapasite ve işbirliği Yurtiçi İşbirliği Uluslar arası İşbirliği Kurumsal Kapasite •Bilgi ve İşbirliği Anlaşması (HM, BDDK, TMSF, TCMB) •Sistemik Risk İşbirliği Anlaşması (HM, BDDK, TMSF, TCMB) •Finansal Sektör Komisyonuna işlerlik kazandırılması •Konsolide denetime ilişkin işbirliği kapsamında yeni mutabakat zabıtları imzalanması •Sektörler ve uluslar arası bütünleşme kapsamında çeşitli düzeyde eğitim dahil etkinliklere iştirak edilmesi •Daire Başkanlığı Sayısının 10’dan 14’e yükseltilmesi •İnsan kaynaklarının nitelik ve nicelik olarak güçlendirilmesi 13 Küresel Krizin TBS’ye Yansımaları • 2006 Kasım ayı: SYR, hedef rasyo olarak %12’ye çekilmiştir. • 2007 Haziran ayından itibaren likidite rasyosu uygulanmaya başlamıştır. • Bazı bankaların bir dönem sermaye benzeri kredilere olan aşırı isteği frenlenmiş ve sermaye benzeri krediler kadar nakit sermaye getirmeleri istenmiştir. • Haziran 2008’de Basel II ertelenmiştir. • Yeni lisanslar konusundaki çekingenliğimiz bazı bankalarımızı daha güçlü sermayedarlarla oldukça iyi fiyatlarla buluşturmuştur. • Bankalarımıza hedge fonlar sokulmamıştır. Sermayedar olmalarına izin verilmemiştir. • Kaldıraçlı ürünlere hep kuşkuyla yaklaşıldı ve izin vermemeye gayret gösterilmiştir. • Bankacılık sektörünün özkaynak yapısını daha da güçlendirmek amacıyla bankaların kâr dağıtımına sınırlama getirilmiş ve bankaların kâr dağıtabilmesi BDDK onayına bağlanmıştır • Kamuoyunda “Karşılık Yönetmeliği” olarak bilinen yönetmelikte değişikliklerle gidilmiştir. 14 Sektörün Krizlere Karşı Pozisyonu Kanun gereği bankalarımız kurumsal yönetim ile risk yönetimine dair uygulamalarını yaygınlaştırmaya çalışmışlardır (bağımsız üye, risk yönetimi sistemi v.d.). Bankalarımız 2001 krizinden önemli dersler çıkarmışlardır (ihtiyatlı yaklaşımların önemi, risk kültürünün önemi , ortaklar-profesyonel yönetim v.d.). Mesleki organizasyonların (TBB, TKBB, İç Denetim, Risk Yöneticileri Derneği) etkinliği artmış, mesleki ilkelerin ihdası ve uyumluluk yönünde önemli gelişmeler sağlanmıştır. Bankalarımızın müşterilerine karşı duyarlılıklarında önemli aşamalar kat edilmiştir (Hakem heyeti, çağrı merkezleri v.d.). 15 Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Yansımaları Reel Kesim Sanayi Üretimi ve İmalat Sanayiinde Kapasite Kullanımı -5,0 -10,0 -15,0 -20,0 -25,0 10-08 09-08 08-08 07-08 06-08 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 -30,0 04-09 Sanayi Üretimi ve Kapasite 03-09 0,0 02-09 5,0 01-09 10,0 12-08 100,0 Kap.Kul. MD (Sağ Eksen) 95,0 San. Ür. MD 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 Kap.Kul. (Sağ Eksen) Sanayi Üretimi 11-08 15,0 Reel Kesim Güven Endeksi ve Seçilmiş Bileşenler 120 110 100 90 Reel Kesim Güven Endeksi 80 70 60 50 Toplam istihdam (Gelecek 3 ay) Yatirim harcamasi RKGE 40 16 Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Yansımaları Hanehalkı Hanehalkı Borç Yükü 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Milyar TL Tüketici Kredileri Kredi Kartı Borç Bakiyesi Tüketici Finansman Şirketi Kredileri 59,9 110 8,0 0,4 1,7 5,9 18,1 0,9 4,4 12,8 2003 2004 38,9 1,8 7,5 82,7 1,3 12,6 101,6 1,7 14,7 1,2 10,7 85,2 68,9 48,0 29,7 2005 2006 2007 2008 40 90 20 70 Tüketici Güven Endeksi 50 0 Tuketici Guven Endeksi Genel Ekonomik Durum (3 Ay oncesine gore mevcut donem) Tasarruf etme uygunlugu (Mevcut donem) Tuk. Finansmani amaciyla borc kullanma ihtimali (Gel.3 aylik donem) -Sağ Eksen Tasarruf etme ihtimali (Gelecek 6 aylik donem) Sağ Eksen 17 Küresel Krizin TBS’ye Kesin Veriler Çerçevesinde Etkileri Temel Büyüklükler Sektörün SYR’si yasal sınır olan %8’in oldukça üstünde seyretmeye devam etmektedir. YPNGP’nin özkaynaklara oranı %1’in altında kontrollü bir görünüm arzetmektedir. Kredilerin takibe dönüşüm oranı oranı Mart ayında %4,5 düzeyindedir. Aktif ve özkaynak kârlılıkları devam etmektedir. (Milyar YTL) 2006 2007 Mar.08 Ara.08 Mar.09 Mar08-Mar.09 Değişim Aktif Özkaynak Kredi Mevduat 499.7 59.5 219.0 307.6 581.6 75.8 285.6 356.9 634.0 76.0 319.6 389.8 732.5 86.4 367.4 454.6 754.3 91.9 366.4 467.1 19,0 20,9 14,6 19,8 Türev İşlemler 107,2 160,4 232.3 196.4 253.4 9,1 Temel Finansal Sağlamlılık Göstergeleri (%) SYR YPNGP /Özkaynaklar Kredilerin Takibe Dön.Oranı Karşılıklar/Takipteki Alacaklar Aktif Kârlılığı (ROA) Özkaynak Kârlılığı (ROE) 2006 22,3 0,5 3,8 2007 Mar.08 18,9 17,2 -0,3 1,2 3,5 3,1 Ara.08 18,0 0,0 4,1 Mar.09 18,5 0,6 4,5 89,7 86,8 84,8 79,8 77,8 2,5 19,2 2,8 21,8 2,8 21,9 2.0 16.5 2,1 17,3 Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Gelişimi Bankaların yurt dışından bulduğu toplam kaynak miktarı ilk çeyrek itibarıyla düşmüştür. Milyar Dolar Sendikasyon Kredileri Seküritizasyon Kredileri Toplam 2006 12,5 9,2 21,7 2007 Mar.08 13,2 13,2 13,1 13,0 26,4 26,2 Ara.08 11.2 12.4 23.6 Mar.09 10.0 12.2 22.2 18 Küresel Krizin TBS’ye Kesin Veriler Çerçevesinde EtkileriEtkileri-2 Bireysel Kredilerve KOBİ Kredileri 2009 yılı ilk çeyreğinden tüketici kredilerinin büyüme hızında belirgin bir yavaşlama görülmemektedir. (Milyar YTL) 2006 2007 Mar.08 Ara.08 Mar.09 Bireysel Krediler 69,1 21,5 58,1 95,0 27,1 80,7 101,0 27,6 85,9 116.6 34.3 86.2 115.1 33.5 84.1 Kredi Kartları KOBİ Kredileri Mar.08Mar.09 % Değ. 14.0 21.4 -2.1 2006 2007 Mar.08 Ara.08 Mar.09 Mevduat Hesabı Sayısı 86.131 91.063 94.400 90.557 93.141 Katılma Hesabı Sayısı 1.414 1.623 1.697 1.849 2.134 Kredi Müşteri Sayısı 30.685 35.403 34.343 38.181 38.259 Kredi Kartı Müşteri Sayısı 25.580 27.658 24.284 25.677 25.649 Kr. Kartı Tak. Düş.Müşt. Say. 1.008 1.086 1.268 1.563 1.852 03.09 Benzer durum KOBİ kredileri için de geçerlidir. Bin Adet 12.08 Bankacılık Temel Yapısal Göstergeleri 2.000 Bin Kişi 1.800 1.600 1.400 1.200 Kr. Kartı Tak. Dğş. Müşt. Say. 1.000 09.08 06.08 03.08 06.05 800 06.05 2009 yılının ilk çeyreğinde takibe düşen kredi kartı müşteri sayısının yükseldiği görülmektedir. 19 Küresel Krizin TBS’ye Güncel Veriler Çerçevesinde Etkileri 600 88,00 Günlük Geçici Milyar TL 400 84,00 300 82,00 200 80,00 100 78,00 0 76,00 MEVDUAT KREDİ/MEVDUAT (Sağ Eksen, %) 20 18 15.05.2009 31.03.2009 29.09.2008 30.06.2008 KREDİLER 30.04.2009' 86,00 31.12.2008 500 14.05.2008 Toplam kredi ve mevduat tutarının artış hızında bir yavaşlamaya işaret etmektedir. 5,00 GÜnlük Geçici 4,48 4,26 Milyar TL 4,54 4,50 16 4,00 3,58 14 12 3,50 3,06 2,99 3,00 2 0,50 0 0,00 TGA 15.05.2009 1,00 30.04.2009' 1,50 4 31.03.2009 6 31.12.2008 2,00 29.09.2008 2,50 8 30.06.2008 10 14.05.2008 Mart-Nisan 2009 döneminde tahsili gecikmiş alacak tutarında bir yükselme gözlenmektedir. Mayıs ayının ilk yarısında ise artış azalmıştır. 3,06 TK/(Krediler+TK) -Sağ Eksen, % 20 Küresel Krizin TBS’ye Güncel Veriler Çerçevesinde Etkileri Aralık 2008 Senaryo (Milyon YTL) Zarar Nakdi Kredilerin %1’inin Zarara 2.988 Dönüşmesi Nakdi Kredilerin %5’inin Zarara 14.941 Dönüşmesi Gayri Nakdi Kredilerin %1’inin Zarara 844 Dönüşmesi Gayri Nakdi Kredilerin %5’inin Zarara 4.221 Dönüşmesi SYR (%) SYR Değişimi (Puan) * Mart 2009 Zarar/ Özkaynak (%) Zarar SYR (%) SYR Değişimi (Puan) ** Zarar/ Özk. (%) 16,69 -0,53 3,42 2.944 17,19 -0,50 3,19 14,53 -2,69 17,09 14.721 15,14 -2,55 15,96 17,07 -0,15 0,97 875 17,54 -0,15 0,94 16,47 -0,75 4,83 4.376 16,95 -0,74 4,74 Not: İller Bankası verileri hariç tutulmuştur. * Aralık 2008 dönemi ortalama SYR’si %18,00’dir. **Mart 2008 dönemi ortalama SYR’si %18,50’dir. 21 Son olarak… •Bankacılık sektörü olumsuzlukların etkilerini artırıcı olumsuzlukların etkilerini azaltan bir konuma gelmiştir. değil, bilakis •Su ana kadar küresel krizin bankacılık sektörü üzerindeki etkileri de yok denecek düzeydedir. •Türk Bankacılık Sektörü dış kaynaklı olumsuzlukların etkilerini güçlü sermaye yapısı ile göğüsleyebilecek konumdadır. •Diğer kuruluşlarla işbirliği içerisinde küresel krizin etkileri asgari düzeyde tutulacaktır. 22