Mevlânâ Celaleddin

Tevhid Bilgisini Ve Aşkını Farsça Dizeleriyle Globalleştiren
Türkiye’li Bilge: Mevlânâ Celaleddin-i Rumi
Dr.MehmetHişyarKorkusuz
Tarihselkişiliklerielealırkenonlarıdarbölgecizihniyetleelealıpdeğerlendirmek
onlarınkonumunahaksızlıketmekolabileceğigibigerçeğinkendisinedetersdüşer.
BabasınınkaderyolculuğuileberaberTuran’dan,İran’dangeçerekSuriyeüzerindeno
zamanlarRumdiyarıolarakkabuledilenAnadolu’yayerleşenMevlanaCelaleddinRumi’yi
anlamaveokumaçabasıüçtemeleksenolmadanaslatamolarakanlaşılmaz:Tevhid,Bilgi
veSevgi.OTevhid’invaroluşsaltemeldekihakikatinigeçmişinvegeleceğinkadimbilgelik
ortakpaydasındagönüldiliyleevrensellikboyutlarınataşımafırsatveesnekliğini
yakalayabilennadirvenevişahsınamünhasırulubirçınargibidir.Hakkındaozamanlarda
söylenenşimdilerdeabartılıgibigörünecek“Peygamberolmadığıhaldekitabıvar”denilen
birözgünlüğünsahibiolabilmekherfaniyenasipolabilecekbirşeydeğilelbette.Mevlana
kendiçağındakikarmaşa,bunalımvekaosatarihinanaritmiveakışçizgisiolarakgörülen
anlamsızdalaşma,aşağılamavesavaşmaeğilimindekibiryorumveokumadanİslam’ın
insanlığakattığıvekazandırdığıdeğerlerçerçevesindebiryorumveokumatarzınıortaya
çıkarıyorvekoyuyordu.Halenbiledoğrudüzgünanlaşılmamasınınenönemlisebebikişive
bireytemellibiryaklaşımınyerineetnikkökenvemezhebiaidiyetvesadakatinönplana
çıkarılarakgeriyedoğrubirtarihprojeksiyonuilegrupdinamiklerininönceliklitutulması
temelroloynamaktadır.OKur’anveSünnetçizgisinitemiz,kutluveaydınlıkbirEhl-iBeyt
sevgisiekolünedönüştürebilmişbirdavaveidealinsanıydışüphesiz.Üzerindeki
tartışmalarküçükdünyalarınkendinibüyütüpçoğaltmakadınayapmışolduklarıbilgive
inançgörünümlüçarpıtmaveşartlandırmalarınakarşıustacaortayakoyduğuetkidenve
belkitepkidenkaynaklanmaktaydı.
OrtaAsya,İran,ElCezireveArabistan’ınkültürvemedeniyetölçeklikazanımlarında
KadimHikmetGeleneğiniİslam’ıntevhidpotasındaeritipbiçimlendirenevrenselbilgive
sevgiyönelimininbüyükbiretkisivardır.ArapveFarsdiliveedebiyatıbunoktadamühim
birroloynamıştır.Sadeceİran-Abbasidöneminemahsusolmayanbuartıdeğerve
zenginliküretimiSelçukluveOsmanlıgenelindedegözlenebilir.Ancakbuİslam’ın
mesajınınevrenselliğiyleberaberherkültürvemedeniyethavzasınınkazanımlarının
tevhideksenindeinsanîortakpaydavemirasolarakgörülmesivekabulüylededoğrudan
ilişkilidir.
GeorgeWashingtonÜniversitesi’ndeöğretimüyeliğiyapmaktaolanbilimveİslam
baştaolmaküzerebirçokkonudabirbirindendeğerlieserlerverenbaştaAmerikaolmak
üzeretümBatıdünyasındaseçkinbirkariyeresahipolan,özellikle11Eylül2001’densonra
yazmışolduğu‘İslam’ınKalbi’(HeartofIslam)eseriylegenişyankılaruyandıranSeyyid
HüseyinNasrUluslararasıMevlânâSempozyumu’ndaMevlânâ’ylailgilişutesbitleri
yapmaktadır:Nasr’agöreMevlânâgenişölçeklitümdünyaiçinbiranlamifadeedenbir
İslamvelisivedüşünürüolarakküreselbirisimdir.Mevlânâ’nınnev’işahsınamünhasır
derinliği,belirlibirvahyinilhamıylakendineözgübirdünyadanbeslenmekteydi.Buözel
dünyadangeçmedenevrenselliğeulaşmakdaaslamümkündeğildir.Mevlânâ’da
evrenselliğinonaözgübirkokusuvardırvebugerçektendeKuran’ınilahîzeytinağacının
neDoğu’yanedeBatı’yaaitolduğununbelirtildiğiNurSuresi’ninomeşhurayetinde
ifadesinibulmaktadır.Mevlânâ’nınMesnevisiKuran’ınFarsçadilindeyazılmışbirtefsiridir.
Mevlânâ’nınevrenselbarışmesajıanlamboyutunu,huzurboyutunu,hakikatveestetik
boyutlarınıiçermektedir.GöklerinveyerinnuruolanAllahileberaberhayatbirruhve
manakazanmaktadır.Güzellikheryereyayılmıştırvegüzellikanlamgibidir,güzellik
olmadanyaşanamaz.Mevlânâ“Allahgüzeldirvegüzelisever”hadisinideenyetkinbir
şekildeyansıtmaktadır.GünümüzdünyasındadaDoğuveBatıayırımlarınınüzerine
TevhidbilgisiniVeAşkınıFarsçaDizeleriyleGloballeştirenTürkiye’liBilge:MevlânâCelaleddin-iRumi–Dr.MehmetHişyarKorkusuz
çıkabilecek,neDoğu’yanedeBatı’yaaitolanilahîhakikatgüneşi,ilahîaşkyoluylaatomlar
(zerreler)gibisema(dans)etmektedir.Mevlânâ’yıdarşovenizmdenkorumakgerekir.
AfganlılarMevlânâ’nınbirAfganolduğunu,İranlılariseFarsçayazdığıiçinİranlıolduğunu,
doğalolaraktürbesininKonya’dabulunmasındandolayıTürklerdeonunTürkolduğunu
söylemektedirler.Ulusalcılığınİslamdünyasınagetirdiğiyenitürbirdargörüşlülük
aşılmalıdır.Mevlânâherkesindir(Nasr,2010:s.41-52).
MevlânâüzerindekiaraştırmalarıylatanınanWilliamChittickmodernTürkiye’de
olanlarabakarakMevlânâ’yıyenidenyakalamak,keşfetmeksondereceönemlidirtesbitini
yapmaktadırveMesnevi’denşudörtlüğüaktarmaktadır(Chittick,2010:s.77-79):
Dışbiçimimizin,suretimizingeçipgittiğinihatırlayın
Amaanlamlardünyası,ma’nasonsuzakadarkalıyor
Sizbiçimigörüyorsunuz,ancakanlamıunutuyorsunuz
Akıllıysanızinciyikabuğundanalırsınız!’
(“Rememberthattheouterform,basurat,passesaway
Buttheworldofmeaning,mâna,lastsforever
Youareseeingtheform,butyouareforgettingthemeaning
Ifyouareclever,pickupthepearlfromtheshell”)
Çoğulculuk(pluralizm)‘insanlığınkadimvebüyükdinîgelenekleri,aynızirveye
ulaşanfarklıyollardır,hepsikurtuluşaulaştırırvehepsidoğrudur’derken,dışlayıcılık
(exclusivism)‘sadecebenimkidoğruvebenimkikurtuluşaeriştirir’demekte,kapsayıcılık
(inclusivism)ise‘benimkidoğruvediğerleribenitemsilettiğikadarıyladoğrudurvebeni
temsiloranındadoğruyolailetir’demektedir.Dışlayıcılığıntarihi,Papa8.Boniface’in1302
yılındakikurtuluşaermeninyolusadecekutsalKatolikKilise’sinebağlılıklamümkündür
açıklamasıylaşekillenentemelparadigmadır.Kapsayıcılıkparadigmasıçoğulculukgibi
yenidirvedinîçoğulculuğusavunandüşünürlerekarşımuhafazakârHristiyanlığın
geliştirdiğibirçıkışyoluarayışıdır(Aslan,2010:s.214-215).
Mevlânâ’nın“kandillerfarklıamaışıkaynıdır,ziraomaveradangelmektedir”
sözünüJohnHickkendifikritekâmülününulaştığısonneticeolarakifadeetmektedir.Hick
budüşüncesiyleİslâm’dadadinîbirçoğulculuğunvarolduğunusavunmaktadır(Hick’ten
aktaranAslan,2010:s.216-217).MesnevimütercimiŞefikCanMevlânâ’nınİslâmiyetdâhil
bütündinleribirolarakgörmediğinifakatbütündinlerinhakikatinibirgördüğünüifade
etmektedirvebudüşüncesinedelilolarak“ihtilafgidiştarzındadır,yoksayolunhakikatinde
değil”beytiniilerisürmektedir(Çan’danaktaranAslan,2010:s.217).
Aslan,Mevlânâ’nınyaklaşımına‘fenomenolojikseviye’,‘teolojikseviye’ve‘aşkî
seviye’olaraküçseviyedenbaktığınısöyler.Fenomenolojikseviyededinleriolduğugibi
tasviretmektedir.TeolojikseviyedeHristiyanlığıntahrifedildiğiniveİslâm’ın
Hristiyanlık’tanüstünolduğunusöylemektedir.Aşkîseviyedeisebütünfarklılıklar,bütün
dinî,ırkîvebedenselkimliklerkaybolmaktavetambirbirliğeulaşılmaktadır.Mevlânâ’da
aşkkurtuluşuntamnihâîhalidir.Şuşiiribudurumaaynatutmaktadır(Aslan,2010:s.219232):
...NedoğudayımneBatıda,nekaradayımnedenizde
Tabiatınürünüdeğilimben,dönençarkıfeleğinde...
...NeHintliyimneÇinli,neBulgarnedeSaksin(Saxon)
NeIrakülkesindenimnedeHorasandiyarından...
Mekanımmekansızlıkbenim,nişanımnişansızlık
Nebedenneruhumben,sevgilinincanıyım
‘Bir’iarıyorumben;‘Bir’ibiliyorum,‘Bir’igörüyorum,‘Bir’iistiyorum
EvvelO’dur,ahirO’dur;O’durzahir,O’durbatın.
-2-
TevhidbilgisiniVeAşkınıFarsçaDizeleriyleGloballeştirenTürkiye’liBilge:MevlânâCelaleddin-iRumi–Dr.MehmetHişyarKorkusuz
Mevlana’yıdarzihniyetkoridorlarındanengingönülotobanınaçıkmadananlamak,
anlamlandırmakmümkündeğildir.Obizimglobalasabiyeolaraktanımladığımız‘farklı
akıllarınbileşkevektörü’yaklaşımınınöncülerindendir.İbniHaldun’undahasonratarihve
sosyalbilimlerdegerçekleştirdiğiinsani-İslamivebilimselzihniyetdevrimininaşkve
bilgelikmodundagörkemli,zarifvenurlubirtebessümüdürdiyebiliriz.Sevgi’de,gönülde
derinleşipenginleşmedenBilgi’dezenginleşmeksözkonusuolamazdızaten.Daha
insanlığıntanımadığınicehazinelerdenbilinenleridirsadecebuBilgeinsanlar.EvetBilge
Mevlanabizlereışık,bilgivesevgioldunveolmayadevamediyorsun.Hişyaroluşun
anlamınıdabizesenöğrettin:
Huruşanderseharguyendkumkumkieyyuhelgafil
Tuezmestinemidanikesidanetkihişyarest
(HorozlarSehervaktikalkkalkdiyeseslenirleramasensarhoşolduğuniçin
bunuduymuyorsunbunuancakuyanıkolanarifler-bilenlerduyuyor)
Mevlana’yaveöğretisineihtiyaçruhvemanakökümüzedönüşdemektir.Çokşükür
herzamanaşklagittiğimizKonya’yıveMevlana’yıziyaretbuseneŞeb-iArus’adatevafuk
ettiveyenidengönüllerdeAşk-ıÂla’nındirilişneşesiveZevk-iMukaddesibiziçepeçevre
rahmetikliminealıpöteleregötürdü.Cuma’nınbereketiileziyaretingüzelliğiGüneş’inilk
ışıklarıylaberaberyenibirvuslatımüjdeliyordu.LatifveKerimolanMevla’mıza
hamdolsunvebizleriaşkiçreimanvebilgelikyolundasırat-imüstakimindeyaşatsın.Aynı
zamandamaneviisimBabamızdaolanMevlana’yıbizetanıtıpsevdirenAlemlerinRabbine
sonsuzşükranlarımızıtakdimederkenHz.Muhammed’in(SAV)ayağınıntozuolmakla
övünenbuyücegönülsahibinihürmetvemuhabbetleyadediyoruz.Evettatmayanbilmez;
görmeyenanlamaz;duymayankonuşmaz.Butopraklardahayat,ışıkvesukaynağıolan
imanveirfan’ınmaneviocaklarındanbirisiKonya’dadumansızsaf,halisateşiylegönülleri
yakıpkavurmayadevamediyor.O’nunpergelhareketi(Birayağımızşeriatüzerindesabit
diğerayağımızpergelgibibütünbiryeryüzünüdolaşırsözü)bugüntamaksisedabulmuş
veateş’edoğrukoşanpervanelerikendinedoğrutümbiryeryüzündenmıknatısgibi
çekmektedir.NefsiniaradançıkarıpbuçağrıyauyanherkesburadaMedine-i
Münevvere’denbiresintialacaktır.Nasılkivücuttaakankantazeliğivesıcaklığıilehayat
kaynağıiseAllah’ınhasdostlarınıngönüliklimindenefeslenmekvetazelenmekteöylece
biryüreksıcaklığınıveruhanidirilişisizeyaşatır.FaniDünya’nınmalvemülksevgisinin
çokilerisindebitipgidenlezzetlerinamokkoşucusuolmakyerinehakikimaneviaşkın
varisiolabilmeyiRabbimbaştaKonya’mızolmaküzeretümşehirlerimizeveahalilerine
yaşatsınyenideninşaallah.BitenZaman,batanGüneşvezevalsizolan,tükenmeyenenerji
iseİlahiAşk’tır.ZamanvemekanüstübirAşk’ınyoksaunutulurgidersin;varsadaim
dillerdesinvekalplerdesin.“Aşkbuyüzdenihtiyarlamazcancağızım”diyerekyazımızı
noktalayalım.
11Aralık2015,Konya
-3-