Untitled - EÜ Ege-book
advertisement
DOĞUM SONRASINDA ANNE VE BEBEK SAĞLIĞI Editör: Yazarlar: Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY Prof. Dr. Mert KAZANDI Prof. Dr. Mehmet YALAZ Doç. Dr. Özge Altun KÖROĞLU Bornova - İZMİR EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK KİTAPLARI SAĞLIK SERİSİ 40 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Editör: Yazarlar: Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY Prof. Dr. Mert KAZANDI Prof. Dr. Mehmet YALAZ Doç. Dr. Özge Altun KÖROĞLU Aralık 2013, Birinci baskı ISBN: 978-605-338-033-7 © Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi’ne aittir. Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz. Ancak kaynak olarak gösterilebilir. Proje Üst Yöneticileri Ege Üniversitesi Rektörü: Prof. Dr. Candeğer Yılmaz EÜ Tıp Fakültesi Dekanı: Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Yayın Yönetmenleri: Prof. Dr. Ayşenur Oktay, Prof. Dr. Tahir Yağdı Yayın Alt Kurulu Başkanı: Prof. Dr. Ufuk Çağırıcı Sağlık Kitapları Serisi Çalışma Grubu: Prof. Dr. Elvan Erhan, Prof. Dr. Mehtap Çınar, Prof. Dr. Alpaslan Çakan Koordinasyon: EÜ Tıp Fakültesi Yayın Bürosu Kapak İllüstrasyonu: Merve Evren Sayfa Tasarım: Hülya Sezgin Basım Yeri: Ege Üniversitesi Basımevi Bornova, İZMİR Tel : 0 232 388 10 22 e-posta: bsmmd@mail.ege.edu.tr Değerli Okuyucumuz; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi; 2012 yılının sonu itibariyle 500 öğretim üyesi, 600’e yakın araştırma görevlisi, 2000’in üzerinde tıp öğrencisi ile yaklaşık 2000 yataklı hastanede eğitim, öğretim ve araştırma yapmakta ve sağlık hizmeti vermektedir. Bu dönemde yaklaşık 900 bin poliklinik hastasına ve 54 bin yatan hastaya tedavi uygulanmış, 2750 doğum gerçekleştirilmiş, 80 bin acil servis hizmeti verilmiştir. Ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından olan fakültemiz hastanesinde 2011 yılında 16 bin olan özellikli ameliyat sayısı 2012 yılında yaklaşık 18 bine çıkmıştır. Verilen sağlık hizmetleri yanında Öğretim Üyelerimizin ulusal ve uluslararası dergilerde 1 yıl içinde yayınlanan bilimsel makale sayısı 800'ün üzerindedir. Bu rakamlar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesini ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından birisi yapmaktadır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin en önemli vizyon ve misyonunu toplumsal sorumluluk bilinci oluşturmaktadır. Bu bilinçle çalışan Ege Tıp topluma nitelikli ve kaliteli sağlık hizmeti vermekte; “Toplum Sağlığı Hizmeti”ni diğer tüm görevlerinin üzerinde tutmaktadır. Ege Tıp Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı, Türkiye’de bir ilk olarak ve 11 yıldır “Sağlık Halk Kongresi” düzenleyerek toplum sağlığı için hizmet anlayışını gerçek bir bilgilendirme, uygulama ve deneyim paylaşımı şeklinde sürdürmektedir. Bilimsel araştırmalarla elde edilen bilgilerin kalıcılığı ve yaşama geçirilmesi; bunların başvuru kaynağı belgelere dönüştürülmesi ile sağlanır. “Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi” bu anlayışımızın bir ürünüdür. Bu seride III yayınlanan kitaplarımızın önemi ve farkındalık yaratacak temel özelliği; ülkemizin önceliğinde olan güncel sağlık konuları yanında; güncelliğini yitirmiş olsalar bile, ciddi bir sağlık sorunu olduğunu düşündüğümüz konuları da ele almış olmalarındadır. “Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi” yazarlarının tümü Ege Üniversitesi’nde görev yapan ve konusunda uzman öğretim üyeleridir. Serideki kitapların konu seçimleri ve içeriklerinin hazırlanmasında birden çok bilim insanının görüşlerinin yansıtılması sağlanmıştır. Seride yayınlanan kitaplardaki grafik ve fotoğraflar çoğunlukla kurumumuzun ürünüdür. Serimizin dil editörü her kitabı sadelik ve anlaşılabilirlik yönünden incelemektedir. Neden böyle bir seriye gereksinim duyulmuştur? Sağlık konularında dolaşımda olan, kolay ulaşılan ve günlük yaşamda kullanılan bilgilerin çoğunun gerçek bilimsel bilgi olup olmadığı kaygısı, bilim insanları olarak bizleri daha da sorumlu davranmaya ve güven sarsılmasına neden olan özensizliklerden uzak durmaya sevk etmektedir. Birçok konuda doğru ve güvenilir bilginin üretimi ve yayılması üniversitelerin öncelikli görevleri arasındadır. Saygılarımızla... Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı IV Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nilgün KÜLTÜRSAY Ege Üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun olmuştur. Aynı üniversitede Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları uzmanlık eğitimini tamamlamıştır. Amerika Birleşik Devletlerinde Case Western Reserve Üniversitesinde neonatoloji eğitimi almıştır 1992 yılından itibaren Ege Üniversitesi Neonatoloji Bilim Dalı Başkanı olarak görevine devam etmektedir. Yazarın çok sayıda ulusal ve uluslararası bilimsel yayını mevcuttur. Prof. Dr. Nilgün Kültüray, meslektaşı Prof. Dr. Hakan Kültürsay ile evli olup iki çocuk annesidir. Prof. Dr. Mert KAZANDI Ege Üniversitesinden mezun olan Prof. Dr. Mert Kazandı, 1998 yılında Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanlığı eğitimini aynı yerde tamamladıktan sonra, halen Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yurt içi ve dışı çok sayıda bilimsel yayını bulunmaktadır. Prof. Dr. Mehmet YALAZ Ege Üniversitesinden mezun olan Prof. Dr. Mehmet Yalaz, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ve Neonatoloji eğitimlerini aynı hastanede tamamlamıştır. Halen Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Neonatoloji Bilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Prof. Dr. Mehmet Yalaz meslektaşı Yrd. Doç Dr. Seyhan Yalaz ile evli ve iki çocuk babasıdır. V Doç. Dr. Özge Altun KÖROĞLU Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu olan Doç. Dr. Özge Altun Köroğlu, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları eğitimini de aynı hastane tamamladıktan sonra Neonatoloji eğitimini halen öğretim üyesi olarak çalışmakta olduğu Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Neonatoloji Bilim Dalı’nda almıştır. Doç. Dr. Özge Altun Köroğlu, meslektaşı Prof. Dr. Tolga Köroğlu ile evlidir. VI Giriş İÇİNDEKİLER 1 1.Doğum Sonrası Anne Bakımı (Lohusalık Dönemi).......... 3 2.Doğum Sonrası Yaşama Uyum...................................... 9 3.Doğum Odası Muayenesinde Doktorunuz İlk Nelere Dikkat Eder?.................................................... 11 4.Doğum Odasında Yapılan Rutin Bakım Uygulamaları.. 12 5.Bebeğin Doğumdan Sonraki İlk Saatleri...................... 14 6.Yenidoğanın Özellikleri, Muayenesi, Eve Taburculuk Öncesi Yapılması Gerekenler ...................................... 15 7.Doğumda Yaşanabilecek Olumsuz Durumlar............... 21 a.Doğum Asfiksisi (Oksijensiz Kalma).......................... 21 b.Doğum Travmaları................................................... 23 8.Yenidoğanda Hastalık Durumları................................. 25 a.Yenidoğan Sarılığı (Hiperbilirubinemi)...................... 25 b.Yenidoğan İnfeksiyonları.......................................... 31 c.Yenidoğanda Solunum Sorunları.............................. 34 d.Diyabetik Anne Bebeği............................................. 37 e.İntrauterin (Anne Karnında) Büyüme Geriliği (Gebelik Haftasına Göre Düşük Doğum Kilolu Bebek)............................................................ 39 f.Prematürite ve Sorunları.......................................... 42 g.Yenidoğanın Kan Hastalıkları .................................. 51 I.Anemiler (Kansızlık)................................................. 51 II.Yenidoğan Hemorajik Hastalığı (YHH)....................... 52 III. Polisitemi................................................................ 52 h. Yenidoğanın Cerrahi Sorunları . ........................ 53 i. Ateş................................................................... 55 j. Kusma............................................................... 56 k. Pamukçuk......................................................... 57 l. Pişik.................................................................. 58 m.Gözyaşı Kanalı Tıkanıklığı ve Gözde İltihap........ 59 n. İşitme Sorunları................................................. 60 o. Ağlama ve Kolik................................................. 62 9. Beşik Ölümü................................................................ 69 10.Sağlıklı Yenidoğanın Beslenmesi.................................. 72 a.Anne Sütü İle Beslenme (Emzirme)........................... 72 b.Yapay Beslenme....................................................... 99 11.Sağlıklı Yenidoğan Bakımı.......................................... 102 a.Göbek Bakımı........................................................ 102 b.Bebek Alt Bakımı................................................... 104 c.Banyo.................................................................... 107 d.Bebeğimi Nasıl Sarmalıyım?................................... 110 e.Bebeklerin Tırnakları Kesilmeli mi?........................ 110 f.Uyku...................................................................... 111 g.Bebeğime Emzik Verebilir miyim?.......................... 115 h.Parmak Emme....................................................... 116 i.Bacakları Hala Kıvrık............................................. 117 j.Bebeğinizin Eğitimi................................................ 117 k.Bebek Giysileri....................................................... 118 l. Bebek Odası Nasıl Düzenlenir?............................... 120 m. Ziyaretçilerim Bebeğimi Ne Zaman Elleyebilirler?.. 121 n.Bebeğimi Ne Zaman Sokağa Çıkarabilirim?............ 121 o.Bebeğinizin Araba Koltuğu...................................... 122 p.Doktor Kontrolu ve Aşılar ...................................... 123 r.Acil Muayene Ne Zaman Gerekir?............................ 124 s. Doğum Sonrası Psikozu......................................... 125 t. Anne Ve Baba İle Bebeğin Sevgi Bağının Oluşması.125 u. Kardeş Kıskançlığı................................................. 126 v. Aile Planlaması (Gebelikten Korunma)................... 126 12.İlk 1 Yaşta Bebeğinizin Gelişimi................................. 127 Aylara Göre Değişim.................................................. 129 Kaynaklar . ..................................................................... 132 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı GİRİŞ Yeni doğum yapmış annelerimiz için hazırlanan bu el kitabının doğum sonrasında lohusa ve bebek bakımı, oluşabilecek sorunlar, yapılması gerekenler ve bebek gelişimi konusunda bilgilendirici olmasını amaçladık. Tüm annelerimize yararlı olması dileğiyle ve sevgilerimizle… Prof. Dr. Nilgün Kültürsay Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı 1. DOĞUM SONRASI ANNE BAKIMI (LOHUSALIK DÖNEMİ) Doğum sonrası dönem doğumdan sonraki 6 haftalık dönemi kapsar. Bu dönemde gebelik, travay ve doğum sırasında oluşan yapısal ve fonksiyonel değişiklikler gebelik öncesindeki durumuna döner. Doğum sonrası erken dönemde kanama, enfeksiyon (mikrop kapma, iltihaplanma), emboli (damarlarda kan pıhtılaşması, organlara-damarlara pıhtı atması), oligüri (idrar çıkışı azalması) ve doğuma bağlı meydana gelebilecek diğer istenmeyen durumların gözlenmesi açısından hastanede doğum sonrası takip yapılmaktadır. Bu süre merkezlere göre değişiklik göstermekle birlikte genellikle normal doğum sonrası 1 gün, sezaryen sonrası 2 gün kadar olmaktadır. Annede gebelik öncesinde mevcut olan veya gebelikte yeni ortaya çıkan çeşitli hastalık veya sağlık durumunda değişikliklerin mevcudiyetinde bakımın veya gözlemin kapsamı ve süresi değişkenlik gösterebilir. Gözlem altında geçen bu süre zarfında yeni annelerin temel bebek bakımı hakkında bilgilendirilmesi büyük önem taşır. Normal vajinal yolla doğum sonrası ateş, nabız, kan basıncı takibi, rahimin boyutundaki gerileme kontrolü (gebeliğe bağlı büyümüş olan rahim zamanla gebelik öncesi boyutuna dönmektedir) ve bunun takibi, doğum sırasında kesi yapıldıysa kesinin veya yırtık oluştuysa bu bölgelerin onarımı sonrası bakımı ve kontrolü yapılmalıdır. Yara yerine soğuk uygulama, bu bölgenin temizliğinin uygun şekilde yapılması, ağrı olduğunda ağrı kesiciler bu dönemde kullanılmalıdır. Hafif bir kanamayı durdurmak amacıyla vaginal tampon kullanılabilir, ancak enfeksiyon 3 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 oluşumunu önlemek için tampon sık değiştirilmeli, hasta taburcu edilirken tampon çekilmelidir. Hasta 7-10 gün sonra kontrole çağırılmalı, yara yeri tekrar kontrol edilmelidir. Sezaryen sonrası bakımda normal doğuma ek olarak, ameliyata ve anesteziye bağlı meydana gelebilecek istenmeyen olumsuz etkiler oluşabileceğinden dikkatli olunmalıdır. Sezaryenle doğum sonrasında ağrı daha çok cilde kesi yapılan bölgededir. Sezaryen sonrası rahim kasılmaları verilen serumlara ilave edilen ilaçlar ve ayrıca uygulanan ilaçlarla desteklenmektedir. Enfeksiyon gelişimini önlemek için antibiyotik uygulanır. Ateş, nabız, tansiyon ölçümleri, idrar çıkışının takibi, barsak sesleri dinlenmesi, rahim boyutundaki gerilemenin takibi yapılır. Yara yeri temiz, kuru ve üzerinde pansumanla kapalı tutulmalıdır. Yara yerine 2-3 gün günlük düzenli pansuman yapılmalıdır. Yara yerinde ve çevresinde olası ağrı, kızarıklık, renk değişikliği, sertlik ve bu bölgede akıntı varlığı gibi durumlar açısından dikkatli olunmalıdır. Doğum sonrası aile planlaması yöntemleri hakkında bilgilendirme yapılır ve lohusalık döneminden uygulanacak yönteme karar verilir. Doğumdan bir ay sonra RIA yerleştirilmesi, emziren annelerde sadece progesteron içeren doğum kontrol hapları ve emzirmeyen annelerde klasik oral kontraseptiflerin kullanımı önerilir. Tekrar çocuk isteği yoksa ve tüplerin bağlanması isteniyorsa vaginal doğumun ertesi günü veya sezaryen esnasında tüp ligasyonu yapılabilir. Benzer şekilde anne için riskli gebelik söz konusu ve ailenin istenen sayıda çocukları varsa sezaryen öncesi mutlaka tüp ligasyonu hakkında bilgilendirme yapılmalı ve ailenin bu konudaki 4 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı kararı öğrenilmelidir. Lohusalık döneminden sonra laparoskopik (kapalı yöntemle) tüp ligasyonu seçeneği hakkında da bilgi verilmelidir. Doğum sonrası idrar yolu enfeksiyonu riskini arttıran faktörler arasında sezaryen, müdahaleli doğum, rahim kasılmalarını önleyici ilaçların kullanımı, suni sancı verilmesi, annenin böbrek hastalığı, gebelik zehirlenmesi, epidural anestezi ve mesane sondası uygulanması sayılabilir. İdrar yolu enfeksiyonu belirgin bir şikayete yol açmayabileceği gibi, sık idrara çıkma, sıkışma hissi, ağrılı idrar yapma, kanlı idrar, kasık ve karın alt bölgelerinde ağrı ve hassasiyet görülebilir. Ateş yoktur. Tam idrar tahlili, idrar kültürü, tam kan sayımı gibi tetkikler istenerek, uygun antibiyotik tedavisine başlanılarak 7 gün süreyle tedavi uygulanmalıdır. Dirençli olgularda kültür sonucuna göre tedavi değiştirilebilir. Doğum sonrası yeterince emzirmeyen kadınlarda meme dokusunda ağrı, hassasiyet, şişlik, ısı artışı gibi bulgular ortaya çıkabilir. Doğumdan hemen sonra mümkünse yarım saat içerisinde bebek anne tarafından emzirilmelidir. Emzirme her iki meme için sıra ile yapılmalı, emzirme öncesi ve sonrası memeler ve özellikle meme uçları ılık su ile temizlenmelidir. Emzirme ilk iki hafta süresince günde 8-10 kez yapılmalı ve her bir memeyi emzirme süresi 10 dakikayı geçmemelidir. Meme dokusundaki bezlerin iltihaplanmasına mastit adı verilir. Mastit oluşumunda sütün boşaltılamaması sonucu kanallarda birikmesi, meme ucundaki çatlaklar yoluyla deri florasının içeri girmesi rol oynar. Mastit geliştiğinde süt miktarı azalır, sütün kimyasal bileşimi 5 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 değişir, bakteri ve viruslerin anneden bebeğe geçiş riski artar. Doğum sonrası mastitin görülme sıklığı yaklaşık %3’tür. Ateş, üşüme-titreme, kas ağrıları, eritem, ısı artışı, şişme, memede hassasiyet ile karakterizedir. Tedavi edilmediği takdirde abse oluşabilir. Antibiyotik tedavisi ile 48 saat içinde tablo geriler. Mastit olgularında emzirmeye devam edilir, buna karşılık meme absesi geliştiğinde emzirmeye durum gerileyinceye kadar ara verilmelidir. Doğum sonrası mastit gelişmesini engellemek için erken ve sık emzirilmesi, gerekli hallerde emzirme sonrası memenin yardımcı pompalar ile boşaltılması ve bu sayede akışın sağlanması gerekir. Doğum sonrasında annede psikiyatrik bozukluklar gelişebilir. Üzüntü, ağlama nöbetleri, duygulanım bozuklukları ve psikotik bulgular görülebilir. Sosyal Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı olarak anneyi zor durumda bırakan ailesel nedenler, istenmeyen gebelik, eş tarafından yeterince destek ve ilgi gösterilmemesi, özgüven eksikliği, resmi nikah olmaması, ekonomik sorunlar gibi durumlarda bu tip bozuklukların gelişmesi için daha yüksek risk vardır. Bu gibi durumlarda bir psikiyatriste başvurulmalı ve tedavi onun tarafından yürütülmelidir. Doğum sonrası beslenme: Emziren bir annenin günlük besin gereksinimi 2600-2800 kcal'dir. Proteinli gıdalar, meyve, sebze, süt ve süt ürünleri ile günde 4 litre su tüketilmelidir. Doğum sonrası kabızlığı önlemek için ağızdan bol sıvı alınmalı, posalı gıdalar tüketilmeli ve gerek görülürse doktorların vereceği laksatifler kullanılmalıdır. Doğum sonrası hasta yürüyebilir, banyo yapabilir. Tercihen ayakta durur pozisyonda yıkanılmalıdır. Banyo sonrası sezaryen kesi yeri veya epizyotomi hattı temiz ve kuru tutulmalıdır. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 Doğum sonrası cinsel ilişki: Doğum sonrası kadınların yaklaşık %50'sinde üçüncü haftadan itibaren cinsel arzu başlar, %50'sinde başarılı bir doğum ve epizyotomiden sonra istenirse cinsel ilişkiye 3. haftadan itibaren başlanabilir. Fakat genellikle 6 hafta beklenilmesi önerilmektedir. Altıncı haftadan önce ilişkiye başlayan kadınların %50'sinde disparoni (ilişki sırasında ağrı) görülebilir ve bir yıla kadar bu devam edebilir. Her annenin doğum yaptıktan sonra kendi sağlığı açısından kontrol edilmesi gerekir. İlk iki ay (60 gün) içinde lohusanın doğum sonu kontrolü yapılmalıdır. Muayene yapılarak annenin sorularının cevaplanacağı bu doktor kontrolü ihmal edilmemeli, olabildiği kadar erken zamanda (6 hafta sonrası) yapılmalıdır. 8 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı 2. DOĞUM SONRASI YAŞAMA UYUM Anne karnındaki yaşamdan rahim dışı yaşama geçiş için uyum doğum odasında başlar ve ilk 24 saat önemlidir. Doğumdan itibaren plasentanın yani eşin görevini bebeğin kendi akciğerleri, mide barsak sistemi ve böbrekler üstlenir. Doğumla birlikte solunumun başlamasıyla akciğerlerde bulunan sıvı atılıp yerine hava dolar. Kan dolaşımının anneden bağımsız modele dönmesi, karaciğer ve böbrek fonksiyon değişiklikleri, ilk 24 saat içinde barsaktan mekonyum yani ilk koyu renkli bebek kakasının çıkışı, idrar oluşumu, kan şekerinin düzenlenmesi gibi olaylar gerçekleşir. Çoğu bebekte bu değişiklikler sorunsuz yaşanır. Bazılarında gecikme ve sorunlar olur. Ancak hangi bebeğin doğumunda problem çıkabileceği her zaman önceden öngörülemez. Bu nedenle doğum sırasında bir çocuk hekiminin; eğer bu hiçbir şekilde mümkün değilse, resusitasyonu (bebeği yeniden canlandırmayı) tam olarak yapabilecek sağlık personelinin doğum odasında bulunması gereklidir. Prematüre (erken doğan) ve solunum çabası güçlü olmayan bebekler akciğerdeki sıvının atılması ve oksijenasyonun başlatılabilmesi için aletle oksijen verilerek yardımlı solunuma gerek duyabilirler. 9 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 Vücut ısısı ayarı Anne karnında bebeğin ısısı rahim içi çevrede sağlanır. Anne-bebek ısı farkı 0.5 –1˚C’dir. Hafif ısı düşüklüğü solunumu uyarırken, bebeğin üşütülmesi solunum merkezini olumsuz etkiler. Bu nedenle doğumda bebek hemen kurulanıp, ıslak havlu uzaklaştırılır ve radyant ısıtıcı altına konur. 10 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı 3. DOĞUM ODASI MUAYENESİNDE DOKTORUNUZ İLK NELERE DİKKAT EDER? Doğum odası muayenesinin amaçları: 1.Acil girişim ve özel bakım gerektiren bir durum olup olmadığının belirlenmesi. 2.Major veya minor anormalliklerin saptanması. 3.Daha sonraki muayeneye esas olacak bulguların gösterilmesi. Bebeğin yaşama uyumunu anlamak için çocuk doktoru tarafından 1. ve 5. dakikada APGAR SKORLAMASI yapılır. Kalp hızı dakikada 100’den fazla ve ritmik, kas tonusu normal, uyarıya yanıtla ağlayan hareket eden, solunumu düzenli, kuvvetli ağlayan, cildi pembeleşen bebek 10 puan alır ve yaşama iyi bir başlangıç yapmış olur. Apgar skorunun 8-10 arası olması bebeğin doğum odası adaptasyonunun iyi olduğunu gösterir. 4-7 arası tehlikeli, 4’ ün altı skor ağır bir tabloyu gösterir. Bu bebeklere uygun şekilde resusitasyon yani yeniden canlandırma işlemi yapılır. 4. DOĞUM ODASINDA YAPILAN RUTİN BAKIM UYGULAMALARI Doğum ertesi resusitasyon, stabilizasyon (bebeğin rahatlaması) ardından ölçüleri alınır. Kilo, boy, baş çevresi, nabız, solunum sayısı, vücut ısısı, topuk izi kaydedilir. Gebelik yaşına göre bebek prematüre ise, özel bakım gerektiriyorsa özel bakıma alınır. 12 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Tüm bebeklere rutin bakım yapılır. Göbek iyodla silinir. Sonraki göbek bakımı %70 alkolle yapılır. Temiz olarak açıkta bırakılması da özellikle iyi sosyoekonomik durumdaki ailelere önerilebilir. Doğum odasında her bebeğin gözüne doğum kanalından bulaşabilecek mikroplardan korumak amacı ile antibiyotikli göz pomadı konur. İlk günlerde gelişebilecek ciddi kanama riski nedeniyle her bebeğe kas içi 1 mg K vitamini yapılır. Hepatit B aşısı da doğum odasında ya da bebek taburcu olmadan önce yapılabilir. Anne ile bebeğin aynı odada yatırılması başarılı emzirme için gereklidir. Anneye emzirme için yardımcı olunur. Bebek ilk 24 saat dikkatle izlenir. 13 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 5. BEBEĞİN DOĞUMDAN SONRAKİ İLK SAATLERİ Bebeğin doğum olayına tepkisi: Doğum olayı sırasında bebeğin biyokimyasal değişiklikler ve artan duyusal uyaranlara, anneye verilen çeşitli ilaçlara cevabı sempatik sistem uyarılması olup nabzı hızlanır; daha sonra yavaşça normale döner. 14 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Bebekte doğum ertesi izlenen 3 fizyolojik dönem: 1.dönem: İlk 30 dakika Bebek aktif, gözleri açık, kas tonusu artmıştır. Solunumu ve nabzı hızlıdır. Barsak sesleri yoktur. Vücut ısısı hafifçe düşer. Bu dönemde bebeğin anne memesine tutulması annelerin ilerideki başarılı emzirmeleri için çok önemlidir. Bu şans kaçırılmamalıdır. 2.dönem: 30 dakika-2 saat Solunum ve nabız normale döner. Hareketleri azalır. Bebek uyur. 3.dönem: 2 saatin sonrasında Bebek uyanır. Nabız hızlanır, hareketleri artar. Arasıra düzensiz solunum izlenir. Barsak sesleri alınır, mekonyum çıkışı olabilir. İlk 24 saat içinde anne ve bebek yakından izlenip herhangi bir olumsuzluk varlığında tedavileri ayarlanır. Anne bebeğini bu süreçte sık sık emzirmelidir. 6. YENİDOĞANIN ÖZELLİKLERİ, MUAYENESİ, EVE TABURCULUK ÖNCESİ YAPILMASI GEREKENLER Yenidoğan muayenesinde gözlemin değeri büyüktür. Eğer bir doğumsal anomali varsa diğer anomaliler yönünden de dikkatle aranmalıdır. Doğum travması yönünden dikkatli muayene gereklidir. Muayenede bebek üşütülmemelidir. Doktor ve hemşirenin el temizliğine dikkat etmesi gerekir. Muayene bebeği incitmeden yavaş nazik hareketlerle yapılır. 15 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 Yenidoğanın fiziksel özellikleri Zamanında doğan bebekler 2.7-3.8 kilo, ortalama 3.43.5 kilo doğarlar. Doğum boyu da ortalama 50 cm.dir. Yenidoğanların başları büyük, boyunları ve bacakları kısadır. Doğum kanalında sıkıştıkları için başları uzun görünür. Başın doğum kanalına uymasını sağlayacak bıngıldak (fontanel) denen yumuşak alanlar vardır. Öndeki geniş bıngıldak 9-18 ayda, arka bıngıldak 6-8 haftada kapanır. Bebeğin bıngıldaklarını ellemekten korkulmamalıdır. İlk idrar 24 saatte, ilk mekonyum 24-48 saatte çıkmalıdır. İlk dışkı siyah-yeşil, sert ve yapışkandır. Bu durum beş gün kadar sürebilir. Alınan ilk gıdalardan sonra yavaş yavaş süt kakası oluşur, rengi sarılaşır, daha yumuşaklaşır. Normalde bebeğin idrar rengi saman sarısıdır. Ancak ilk haftalarda idrarın rengi kırmızımsı olabilir. İdrar tahlili yapılarak bunun kan olmadığının gösterilmesi gerekebilir. Ancak bu renk genellikle idrarda kristallerden kaynaklanır ve tamamen tehlikesizdir. Erkek bebekte sünnet derisinin yapışık, geri çekilemez oluşu, geniş görünümde yumurta torbaları normaldir. Yumurtalar torba içine inmiş, eşit, ağrısız olmalıdır. Bebek penis ucunun tam ortasından işemelidir. İdrarın penis başının üst ve altından gelmesi (peygamber sünneti) denilen durumlar normal değildir. Bazı ciddi böbrek üstü bezi hastalıklarında yanlışlıkla peygamber sünneti ile beraber inmemiş testis (yumurtaların torbaya inmemesi) zannedilen bozukluk aslında anne karnında ilaç kullanımı ile erkek hormonlarının etkisinde kalmış kız bebeğin yapışarak erkek görüntüsü alan dış üreme organlarının görüntüsü olabilir. Bu ve bunun gibi cinsiyet 16 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı belirsizliği durumlarında acilen incelemeler yapılarak bebeğin gerçek cinsiyeti belirlenir ve gerekli tedaviler planlanır. Kız bebeklerde vaginal akıntı, kanama ve memelerde büyüklük hatta süt gelmesi anne hormonlarının etkisi ile görülebilir. Ayak ve parmak anomalileri, kalça çıkığı muayenesi yapılır ve saptanırsa tedavisi planlanır. Ayaklarda eğrilme eğer elle pasif hareket yaptırıldığında düzeliyorsa, eklem kısıtlılığı yoksa anne karnındaki pozisyona bağlıdır. Annenin yapacağı hareket ve masajla düzelir. Bebekler ilk günlerde anne karnındaki gibi kol ve bacakları kıvrık olarak dururlar. Başını 2-3 aydan önce tam tutamaz. Bebeği ince bir battaniye ile sarmalayarak taşımak kolay olabilir. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 Yenidoğan cildine ait normal bulgular Doğumda bebeğin cildini koruyan beyaz peynirimsi bir madde olur ve ısı kaybını önler, bebeğin giysileri giydirilip çıkarıldıkça sadece koltuk altı ve kasıklarında kalır. Cilt pembe olmalı, sarılık, morarma, kırmızı cilt, solukluk olmamalıdır. Alında kaşların arasında, ensede kırmızımsı küçük lekeler olabilir. Milia burun üzerindeki küçük sarı beyaz papüllerdir. Mongol lekeleri özellikle kalçalar üzerinde mor lekelerdir. Anlam taşımaz. Zamanla kaybolur. Yenidoğan cildi ilk günlerde biraz ödemli yani şiştir. Gözde, el ve ayak sırtında, hafif olarak baldır kemiği üzerinde izlenebilir. Bebekler bol saçlı doğar, saçları sonra dökülüp değişebilir. Tamamen saçsız doğup sonradan saçları çıkabilir. Doğumdaki saçların sonraki kalıcı saçlarla benzerliği olmayabilir. Çiğneme yastıkçıkları nedeniyle yanaklar dolgundur. Baş yukarı kaldırılıp, öne arkaya hafifçe hareket ettirilerek bebeğin gözlerini açması sağlanır. Göz yaşı salgısı 2. haftadan sonra başlar. İlk günler gözler şiştir. Bebeklerin çoğu koyu mavi göz rengi ile doğar ve gerçek rengini haftalar, aylar sonra alır. Tırnaklar erken doğan bebeklerde kısadır, geç doğanlarda parmak ucunu geçer. Geç doğan bebeklerde deri altı yağ dokusu azlığına bağlı deride gevşeklik ve hatta kabuklu soyulmalar görülebilir. 18 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Hareket ve refleksler: Zamanında doğan bebeğin kol ve bacakları vücuduna çekilmiş olarak yatması, kendiliğinden kol ve bacaklarını hareket ettirmesi, acıkınca ağlaması, eline konan bir şeyi parmaklarını kapatıp yakalaması beklenir. Bebeğin ağız köşesine dokunulunca refleks olarak başını o tarafa çevirip arar ve annesi meme başını bebeğin ağız köşesine koyduğunda arayıp bulmasını sağlar. Memeyi de sağlıklı şekilde yakalayıp emer. Yenidoğan dönemine özgü olan bu ve diğer özel refleksler bebeğin muayenesinde doktorunuz tarafından kontrol edilerek bebeğin sağlık durumu araştırılır. Taburculuk öncesi muayene, aşı ve tarama testleri: Taburcu olurken bebek yeniden muayene edilir. Hepatit B aşısı ve işitme ve kan tarama testleri yapılır. Sarılık olup olmadığına bakılır. Buna göre uygun kontrol randevuları ayarlanır. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 Yenidoğan Tarama Testleri: İşitme taraması hastaneden çıkmadan tüm yenidoğanlara yapılır. Kuşkulu bir durum olduğunda tekrarlanır. İlk 4-6 ay içerisinde işitme ile ilgili sorunları saptamak büyük olasılıkla ileride kalıcı sağırlık ve konuşma bozukluklarını engelleyecektir. Topuktan alınan birkaç damla kan ile fenilketonüri, hipotiroidi, biotinidaz taramaları yapılır. Hastaneden çıkarken bu taramaların yapıldığından mutlaka emin olunuz. Olası eksiklik, yapılmama veya sonuç alınamama durumlarında ilk 15 gün içerisinde ya doğum yaptığınız hastaneye ya da en yakın aile hekimi veya sağlık merkezine başvurarak bu testleri yaptırınız. Bu testler yardımı ile bazı hastalıkların erken tanı ve tedavisi ile bebeğin zekasının ve sağlığının korunması mümkündür. Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı 7. DOĞUMDA YAŞANABİLECEK OLUMSUZ DURUMLAR a. Doğum asfiksisi (oksijensiz kalma) Bebeğin anne karnında veya doğum sırasında, nadiren de doğumdan sonra oksijensiz kalması tablosudur. Görülme sıklığı 1000 canlı doğumda 2-4’tür. Asfiksinin anneyle, gebelik ve doğumla ya da bebekle ilgili değişik nedenleri olabilir. Anneye ait: Diyabet, gebelikle ortaya çıkan hipertansiyon (preeklamsi), kalp-böbrek hastalığı, ileri yaşta gebelik, ilaç bağımlılığı, önceki bebek kayıpları, kansızlık. Gebelik ve doğumla ilgili: Rahimdeki sıvının çok az veya çok fazla olması, bebeği koruyan zarların doğumdan önceki 24 saatten daha erken zamanda yırtılıp suların gelmiş olması, zarların enfeksiyonu, plasentanın önde yerleşmesi, erken ayrılması gibi nedenlerle ortaya çıkan ciddi kanamalar, çok hızlı veya uzamış zor doğum, kordon sarkması, kordon dolanması. Bebekle ilgili: Bebeğin çok erken (prematüre) veya geç doğması, kalp hastalığı ve büyümesinin anne karnında kısıtlanmış olması (düşük doğum kilosu), iri bebek, çoğul gebelik, doğumsal anomali (gelişim bozukluğu), solunum sıkıntısı, sepsis (kanda mikrop bulunması). Bu risk faktörleri bilinirse bebekte doğum sırasında acil yardım gerekeceği öngörülebilir. Ancak bazı durumlarda belirlenen bir risk faktörü olmadan da bebekte asfiksi bulguları doğumda gözlenebilir. Bu nedenle doğumların 21 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 evde yapılması asla uygun değildir. Mutlaka bir sağlık kuruluşunda ve eğitilmiş ekiplerce doğum yaptırılmalıdır. Anne karnında izlem: Biyofizik profil izlemi: Doğum hekiminin ultrasonografiyle bebeğin hareketlerini, genel durumunu, annenin suyunu kontrol etmesidir. Annenin bebek hareketlerini izlemesi: Bebek hareketlerinde azalma tehlikelidir. Kardiyotakografi: Kalp seslerinin aletle izlenip rahim kasılmaları ile beraber yazdırılması. Riskli bebeklerde doğum sırasında bebeğin kaka yapması, rahim kasılmaları sırasında kalp hızının bozulması uyarıcıdır. Göbek damarında oksijen ve pH değerlendirmesi riski ortaya koyar. Doğumdan sonra 1. ve 5. dakika Apgar skorlarının düşük olduğu izlenir. İlk saniyede solunumun başlamaması, ilk 60 saniyede ağlamanın başlamaması önemli bulgudur. Hızla müdahale edilir. 22 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Asfiktik yenidoğanın klinik bulguları: İlk 12 saatte uykuya eğilim, göz bebeğinde aşırı genişleme veya küçülme, emme, yutma, dil hareketi bozukluğu, solunum ritmi düzensizliği, komaya varan bulgular gösterebilir. Uygun şekilde yoğun bakımda tedavi edilir. Korunma: Doğum öncesinde ve doğumda bebeğin annenin bulgularının dikkatle değerlendirilmesi ve bebeğin kalp seslerinin izlemi ve sağlık ekiplerince uygun canlandırma ile yapılır. Uzun dönem sonuç: Asfiksi geçiren bebeklerin %20 -50’si yenidoğan döneminde kaybedilir. Yaşayanların %25’i sekellidir. Sekel: Davranış bozukluğu, mental motor gerilik, işitme kaybı, epilepsi, konuşma güçlüğü, okul başarısızlığı şeklinde olabilir. b. Doğum travmaları Doğum sırasında yenidoğanın hasarlanmasıdır. 1000 canlı doğumda 2-7 oranında görülür. Hazırlayıcı faktörler büyük bebek, prematürite, geç doğum, başpelvis uygunsuzluğu, bebeğin çıkımda takılması, uzamış doğum ve makat gelişidir. Zararsız yüzeysel travmalar: Basit göz zarı altına kanamalar, boyun ve başta minik kanamalar, kafa kemiklerinin doğum kanalından geçerken üst üste binmesi izlenebilir. Vaginal doğumda başın yan kısımlarında yumuşak dokuyu ilgilendiren yaygın şişliğe doğum şişi denir. Kendiliğinden birkaç günde kaybolur. 23 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 Önemli travmalar: • Sefal hematom kafa kemiklerinin zar altındaki kan pıhtısı birikimidir. Sıklıkla tek taraflıdır ve 2-10 haftada kaybolur. Sarılık nedeni olabilir. İğne ile boşaltılmaya çalışılmamalıdır, mikroplanabilir. • Sternokleidomastoid kas hematomu doğumdan 2-4 hafta sonra boyunda farkedilen fındıkceviz büyüklüğünde şişliktir. Anne karnındaki pozisyonla ilişkili veya makat doğumda başın çıkması esnasında gelişebilir. Erken farkedilerek masajlar, germe egzersizleri önerilir. Tedavisiz kalırsa kasın kasılması ile baş o tarafa eğimli olacak şekilde boyun hareketi kısıtlı kalır. • Kafatası kemik kırıkları: Sıklıkla çizgiseldir, tedavi gerekmez. Çökme tipi kırıklarda cerrahi tedavi gerekebilir. • Kafa içi kanamalar: Primipar (ilk doğum yapan) annenin iri bebeğinde, makat doğum veya forseps uygulamaları sonucunda gelişebilir. • Kraniyal sinir felçleri: En sık yüz felci izlenir. Göz kapanamadığı için kapatılıp göz korunur, birkaç ayda düzelmezse sinir cerrahisi yapılır. • Brakiyal pleksus felci: Sıklıkla sağda, bazen iki taraflı olarak kolda hareket kaybı ile izlenir. Bazı durumda elde yakalama hareketinin kaybolması ile ortaya çıkar. Zor doğum, iri bebek varlığında izlenir. Bu durumlarda altta kol ve omuz kemiklerinde kırık, çıkık aranmalıdır. Brakiyal sinir felçlerinde ilk hafta dinlendirme, sonra pasif egzersizler önerilir. 24 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı 8. YENİDOĞANDA HASTALIK DURUMLARI a. Yenidoğan sarılığı (Hiperbilirubinemi): Yenidoğanda sarılık oldukça sık rastlanan bir durumdur. Göz akından başlayan sarılık bilirubin düzeyleri arttıkça gövdeye, bacaklara, el ve ayaklara yayılır. Tüm yenidoğan bebekler yaşamın ilk günlerinden itibaren sarılık gelişmesi yönünden yakından izlenmeli ve hatta hastaneden taburculuk esnasında bir kez rutin kontrol ile bebeğin sarılığının evde artıp artmayacağı konusunda bir öngörü de aile ile paylaşılmalıdır. Ancak ne olursa olsun her yenidoğan bebek düşük riskli bile olsa hastaneden taburcu olduktan sonra en geç 48 saat içinde sarılık açısından kontrol edilmelidir. Yenidoğanda fizyolojik (zarar vermeyen) sarılık 2-3. günde başlar, 4-5. günde yükselip tekrar azalmaya başlar ve mama ile beslenen bebekte 2 haftada, anne sütü alan bebekte 3 haftada kaybolur. Bebeğin meme başlarından aşağıya pek geçmez. Bu tanımlamanın dışında kalacak şekilde; ilk 24-36 saatte başlayan, hızlı yükselen ve uzayan sarılıklara patolojik olabileceği ve bebeğe zarar verebileceği düşüncesi ile yaklaşılır. Prematürelik, anne sütü ile beslenmeye geç başlanması ve yetersiz beslenme, sıvı kaybı, diyabetik anne bebeği olma gibi durumlarda sarılık riski artar. Erkek bebekler daha sık sararırlar. Anneye doğumu hızlandırıcı ilaçlı serum takılması ve epidural anestezi uygulamaları sarılık görülme riskini arttırır. Anne sütü sarılığı: İlk günlerde yetersiz süt gelişi ile ilişkilidir. Birinci haftadan sonra artmaya devam eden geç anne sütü sarılığı ise anne sütündeki bazı maddelerin 25 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 etkisi ile ortaya çıkar. Geç anne sütü sarılığı 2 ay kadar sürebilir. Erken dönemde sütün yeterli gelmesini sağlayarak sarılık riskini azaltmak için bebeğin ilk 30 dakikada memeye tutulması, bebeğin her aradığında sık olarak beslenmesi, emzirmeyi olumsuz etkileyecek olan su, şekerli su, mama verilmemesi gerekir. Geç anne sütü sarılığı tanısını koymak için diğer sarılık nedeni olabilecek durumlar hekim tarafından dışlanmış olmalıdır. Bu durumda da emzirme sürdürülür. Sarılık testi olarak bakılan kan bilirubin yüksek sınırlarda ise bu bebeklere fototerapi yapılır. Ağır yenidoğan sarılığı nedenleri: Sarılık saptandığında çocuk doktorunuz tarafından test yapılarak araştırılır. Ağır yenidoğan sarılığının en önemli nedenleri: 1.Hemoliz (Bebekte kan erimesi durumları): Anne ile bebek arasında kan grubu ve Rh uyuşmazlıkları ya da ailede hemolitik anemi varlığı, 2.Karaciğerde enzim yetersizliği, 3.Barsağa bilirubin atılım kusuru (Yenidoğanda karaciğer hastalığı, safra yolları tıkanıklığı), 4.Barsak tıkanıklığıdır. Anne ile bebek arasında kan uyuşmazlıkları: 1. Rh uyuşmazlığı: Anne Rh negatif, bebek Rh pozitif olduğunda görülür. Rh negatif anne; tanımadığı Rh pozitif antijenle bebeğinin Rh pozitif olması halinde karşılaşır ve bu antijene karşı kanında geliştirdiği bağışıklık maddeleri her gebelikte hızla artarak anne karnındaki bebeğine geçer, bebeğin 26 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı kan hücrelerini eritir. Rh negatif annelere her Rh pozitif bebek doğumundan ve her düşük veya kürtajdan sonra ilk 72 saatte anti D globulin yapılarak korunulur. Korunma yapılmazsa her hamilelikte annenin ve bebeğin riski artar. İlk bebekte sarılık fazla olmayabilir ancak tekrarlayan gebeliklerde erken ve tehlikeli sarılık tedavisiz bırakılırsa bebekte beyin hasarı gelişebilir. Hatta bebek anne karnında ölebilir. Korunma: Henüz duyarlılaşmamış Rh negatif gebeye 28. haftada ve Rh pozitif bebek doğumundan, düşük ve kürtajdan sonra 300 mikrogram Anti D globulin yapılır. 2. ABO uyuşmazlığı: En sık olarak anne O, bebek A veya B grubu iken bebekte 24 saatten itibaren ortaya çıkar. 3.Subgrup uyuşmazlığı: Anne ile bebek arasındaki diğer kan uyuşmazlıklarıdır. Gerektiğinde özel testlerle anlaşılır. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 28 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Sarılıklı bebekte laboratuvar testleri: Öncelikle topuk kanı alınarak sarılık düzeyi belirlenir. Sarılık tedavi gerektirecek düzeyde ise damardan kan alınarak total, direkt, indirekt bilirubin, anne ve bebek kan grubu, Coombs testi (yani uyuşmazlık testi), tam kan sayımı ve G6PD enzim düzeyi tetkikleri yapılır. Uzamış sarılıkta: Anne sütü alan bebekte 3 haftayı, formül mama ile beslenen bebekte 2 haftayı aşan sarılık varlığında doktor tarafından ciddi bazı durumların araştırılması gerekir. Yenidoğan karaciğer testleri, tiroid fonksiyon testleri, sepsis, üriner infeksiyon, idrarda indirgeyen madde gibi testler istenebilir. Sarılıklı bir bebekte tehlike işaretleri: Ailede ve kardeşlerde ciddi sarılık öyküsü, sarılığın ilk 24 saatte başlaması, sarılığın ilk 3 günde yok iken sonradan birdenbire başlaması, kusma, uykuya eğilim, ateş, yüksek tonlu ağlama, koyu renkli idrar, çok açık renkli (camcı macunu gibi beyaz-sarı) kaka yapma halinde bebek acilen doktora getirilmeli, testleri ve tedavisi başlanmalıdır. Bu durumda bebek çok ciddi tehlike altındadır. Sarılığa bağlı beyin hasarı: Zamanında doğan bebeklerde özellikle ağır Rh uyuşmazlığında ve sarılığı hızla arttıran durumlarda risk büyüktür. Prematüreler de büyük risk altındadır. Emmeme, uykuya eğilim, tonus azalması, refleks kaybı ile başlayan beyin hasarı durumunda acil tedavi edilmezse hasta kaybedilebilir. Yaşarsa kalıcı beyin hasarı, işitme kaybı, değişken düzeyde zeka kaybı görülür. 29 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 40 Sarılık tedavisi: Beslenmenin düzenlenmesi ve yeterli anne sütünün alımının sağlanması yanısıra eğer infeksiyon gibi başlatıcı bir neden varsa tedavi edilir. Sarılık yapan bilirubin maddesinin düşürülmesi için özel tedaviler başlatılır. Fototerapi: Işık tedavisi: Soğuk beyaz ışık veya özel mavi ışık veren lambalar yardımıyla bilirubin azaltılır. Günümüzde çok gelişmiş led fototerapi cihazları ile bilirubinin çok daha hızlı düşmesi sağlanabilmektedir. Kan bilirubin değerleri 4-6 saat aralarla izlenerek gözleri kapalı, vücudu çıplak bebeğe 40-50 cm uzaktan uygulanan ışık tedavisi ile bilirubin düşürülebilir. Kan değişimi: Fototerapi ile kontrol altına alınamayacak kadar hızlı bilirubin yükselmeleri gösteren ağır sarılıklı hastalarda uygulanır. Günümüzde çok nadiren gerekli olmaktadır. İlaçla tedavi: Özel durumlarda kullanılabilir. 30 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı b. Yenidoğan infeksiyonları Yenidoğanda bağışıklık yetersizdir. Kolayca infeksiyon gelişebilir. Yenidoğanda infeksiyon riskini arttıran durumlar: 1.Anneye ait risk faktörleri: İdrar yolu infeksiyonu, düşük sosyoekonomik düzey, doğum öncesi yetersiz kontrol, infeksiyon, zarların erken yırtılması ve iltihaplanması, annede ateş, kötü kokulu akıntı, gebelikte steroid kullanımı 2.Bebeğe ait risk faktörleri: Prematürite, büyüme geriliği, erkek cinsiyet, müdahaleli doğum, asfiksi, ileri müdahale gerektiren canlandırma işlemi, açık deri yarası Annedeki infeksiyonun bebeğe etkileri: a. İnfeksiyon bebeğe bulaşmazsa: Sağlam bebek b. Anne karnındaki bebeğe infeksiyonun bulaşıp hasta etmesi: • Düşük veya ölü doğum • Yapısal bozukluklar • Doğumda belirti yok, geç belirti var • Yenidoğanda hastalık • Süregen infeksiyon • Kanser sıklığında artma Gebeliğin ilk 3 ayında geçirilen infeksiyonun bebeğe etkileri: Yapısal bozukluk, düşük doğum kilosu, beynin küçük kalması, beyinde sıvı birikimi, düşük, ölü doğum. 31 Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Not: 135 Yayımlanmış Kitaplarımız Hipertansiyon Osteoporoz (Kemik Erimesi) Düşmeler ve Önlenmesi Obezite Meme Kanseri Cerrahisine Bağlı Lenfödem Yayımlanmış Kitaplarımız Kan Yağları ve Kalbimiz Her Yaş İçin Spor ve Sağlık Diyabetik Ayak Sağlıklı Beslenme Varis Yayımlanmış Kitaplarımız Göğüs Ağrısı, Kalp Krizi, Aspirin Kullanımı Herediter Anjioödem Kanın Pıhtılaşmasını Önleyen İlaçlar ve Kalbiniz, Atriyal Fibrilasyonlu Yaşam Kalp Yetersizliği ile Yaşamak, Kalp Pili İle Yaşamak, Kalp İlaçlarını Nasıl Kullanalım Kalp Hastalığında Cinsel Yaşam/Şeker Hastalığı/ İnme Teşhis ve Ameliyatsız Tedavi Yayımlanmış Kitaplarımız Mitral Kapak Sarkması Nedir? Koroner Arter Baypas Ameliyatınız, Kalp Kapağı Ameliyatınız Damar Sertliği ve Risk Faktörleri Guatr ve Tiroid Hastalıkları Diyabetim ve Ben Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Yayımlanmış Kitaplarımız Sünnet Çocuklarda Fıtık ve İnmemiş Testis Sağlığımız ve Genetik Uyku Bozuklukları ve Tedavi Yaklaşımları Şaşılık ve Tedavisi Yayımlanmış Kitaplarımız Kadınlarda İdrar Kaçırma Şikayeti ve Tedavi Yöntemleri Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Sağlıklı Beslenme ve Zeytinyağı Sjögren Sendromu Nedir? (Kuru Göz-Kuru Ağız) İşitme Kayıpları Yayımlanmış Kitaplarımız Sağlık İçin Vazgeçilmez Kaynak: SU Sağlık İçin Süt İçin İnsanoğlunun Evrimsel Sağlık Sorunu Çölyak Hastalığı Ses Kısıklığı ve Nedenleri Vertigo (Baş Dönmesi) Yayımlanmış Kitaplarımız Çocukluk Çağında Epilepsi Kefir Sağlığıma Kefil Akciğer Kanseri Doğum Sonrasında Anne ve Bebek Sağlığı Yayıma Hazırlanan Kitaplarımız Glutensiz Yaşam Biçimi
