kronik solunum hastalıklarında psikosoyal değerlendirme ve tedavi

KRONİK SOLUNUM
HASTALIKLARINDA
PSİKOSOYAL
DEĞERLENDİRME VE TEDAVİ
Prof Dr Behcet Coşar
Gazi Üni. Tıp Fak. Psikiyatri AD
Konsültasyon Liyezon Psikiyatri Ünitesi
İNSAN
• Biyo
• Psiko
• Sosyal
11/6/2009
2
•
•
•
•
KOAH bireyin
genel fiziksel durumu,
İşlevselliği
yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen
ciddi ve tedaviye dirençli bir solunum
hastalığıdır.
11/6/2009
3
• Kronik solunum sistemi hastalıkları ve
özellikle yaygın anksiyete bozukluğu,
panik anksiyete ve depresyon arasındaki
ilişki üzerinde yıllardır durulmaktadır
• Bu hastalardaki psikiyatrik komorbidite
prevalansı, tedavinin bu durum
üzerindeki etkisi ve prognoz ???????
11/6/2009
4
• Psikiyatrik komorbidite KOAH olanlarda
fonksiyonel bozulmaya neden olur
• Psikiyatrik tedavi sadece psikiyatrik
durumun düzelmesine değil, pulmoner
fonksiyonların da düzelmesine neden
olur
11/6/2009
5
• Hastalar solunum sorunlarına,
fonksiyonel kapasite kaybına, boğulma
tehlikesine ve ölüme emosyonel tepkiler
verirler
11/6/2009
6
• Dispne, ağrı gibi subjektif bir durum
olup, emosyonel ve psikiyatrik
faktörlerden etkilenmektedir
• Dispne boğulma duygusuna neden olur ve
aşırı korkutucudur.
11/6/2009
7
TEMEL PSİKİYATRİK
BULGULAR
• Depresyon
• Anksiyete ve panik
• Cinsel disfonksiyon
• Bilişsel bozulma
11/6/2009
8
Depresyon
• Hafif distimi
• Depresif duygudurumu ile giden uyum
bozukluğu
• Majör depresyona kadar değişkenlik
gösterebilir
11/6/2009
9
Anksiyete ve Panik
• Solunum belirtilerine panik bozukluğu,
subsendromal panik ve beklenti
anksiyetesi eşlik eder.
11/6/2009
10
Cinsel Disfonksiyon ve Bilişsel
Bozulma
• Cinsel uyarılma sorunları
• İnhibe orgazm
• Prematür ejekülasyon
• Bilişsel bozulmalar özellikle yaşlı
hastalarda
11/6/2009
11
Cinsel
disfonksiyon
Bilişsel
bozulma
Depresyon
Anksiyete
Kas gerginliği
11/6/2009
Nefes darlığı
Depresif
duygudurumu
Yorgunluk
Kilo alma/kaybı
Kr üzüntü
İlgisizlik
Uyku bozukluğu
Çarpıntı
Motor
retardasyon
Ajitasyon
Bulantı
İrritabilite
Uyuşukluk
Umutsuzluk
Konsantrasyon
bozukluğu
Düşük benlik
saygısı
Ölüm
düşünceleri
Kontrolünü
kaybetme
korkusu
12
Psikiyatrik Semptomatolojinin
Önemi (I)
• Stabil KOAH’ı olan ancak tabloya
depresyonun eşlik ettiği hastalarda ölüm
riskinin daha yüksek olduğu
bildirilmektedir
• Depresif belirtileri olan KOAH
hastalarında alevlenmeler daha sık
izlenmektedir
• Problem çözme sorunu başta olmak
üzere nöropsikolojik disfonksiyon izlenir
11/6/2009
13
Psikiyatrik Semptomatolojinin
Önemi (II)
• Yaşam kalitesinde bozulma ve günlük
yaşam aktivitelerinde kısıtlanma
• Bilişsel bozulmalar;
a) belirtilerinin yoğunluğunu takip
edebilme yetilerinde azalma
b) Tedavi uyumlarında bozulma
c) Yaşam kalitelerinde bozulma
11/6/2009
14
Erken tarama ve tanı!!!!!!!!
•
•
•
•
Nasıl??????????
Mini Mental Durum Muayenesi
Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği
DSM IV-TR’ye göre klinik görüşme
11/6/2009
15
PSİKOSOSYAL
DEĞERLENDİRME
• Hem hasta hem de ailesinin detaylı
öyküsünü alarak özgün bir psikodinamik
çatışma, davranışsal sorunlar ya da
çevresel etkenlerin hastalığın
alevlenmesi üzerindeki etkisini
araştırılmalı
11/6/2009
16
PSİKOSOSYAL
DEĞERLENDİRME I
• Astım’ın önemli psikosomatik yönü olduğu
söylenmektedir.
• Bu hastalıkta bazı somatik yakınmalar
ise davranışsal koşullanma sonucu ortaya
çıkmaktadır
• Astımda klasik olarak ayrılma
anksiyetesinin atakları da tetiklediği
bilinmektedir.
11/6/2009
17
PSİKOSOSYAL
DEĞERLENDİRME II
• Solunum hastalığının ortaya çıktığı gelişim dönemi de
önemlidir
• Ciddi solunum hastalığı olan çocuklar
• Aile ve arkadaşları tarafından farklı algılanırlar ve
davranılırlar
• Anneleri ile ilişkilerinde önemli değişimler ortaya çıkar
• İleriki yıllarda ayrılık travmasına ve diğer psikolojik
sorunlara yatkınlıklarında artış ortaya çıkar
11/6/2009
18
PSİKOSOSYAL
DEĞERLENDİRME III
•
•
•
Boğulma korkusunun yaşanması
+
Acil servislere sık başvuru
•
11/6/2009
Yaygın anksiyete
19
PSİKOSOSYAL
DEĞERLENDİRME IV
• Orta ya da ileri yaştaki hastalarda
• Uzun süreli yaşam planları aksayabilir
• Depresyonla sonuçlanabilir
• Yüksek özkıyım ve anksiyete riski
11/6/2009
20
PSİKOSOSYAL
DEĞERLENDİRME V
• KOAH’lı hastalar dispne yaşantılarını
önleyebilmek için hem aktive edici ( öfke /
anksiyete) hem de aktive edici olmayan
(depresyon / geri çekilme) gibi duygularını
kısıtlamaktadırlar
• Sonuçta bu bireylerde duygusal kısıtlılıkla
kendini gösteren bir “kişilik özelliği” ortaya
çıkmaktadır. Bu, hastalığa neden olmaktan çok
hastalığın bir sonucudur
11/6/2009
21
SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ
• Bireyin algıladığı yeterlilik duygusu herhangi
bir durum karşısındaki performansını ne
derece etkin şekilde yapabileceğini belirler
• Birey yeterlilik algısı ne kadar fazlaysa o
aktiviteyi o kadar iyi yapabileceğini düşünür.
• Güçlü bir yeterlilik duygusu da bireyin kendini
iyi ve bir işi yapmaya gayretli hissetmesine yol
açar
11/6/2009
22
SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ I
• Bireydeki yeterlilik beklentileri üzerinde etkisi olan ve bireyin
performansını etkileyecek 3 faktör söz konusudur
• 1) Büyüklük: İşin zorluk derecesini göstermektedir. Bazı bireyler
sadece basit işleri yapabileceklerini düşünürlerken (daha küçük
beklentileri olanlar), bazı bireylerin daha karmaşık işleri
başarabileceklerine dair düşünceleri fazladır (daha büyük
beklentileri olanlar).
• 2) Genellik
Genellik (Yaygınlık): Yaygınlık ise belirli bir davranışın diğer
durumulara da yaygınlaştırılabilme derecesini göstermektedir.
Örneğin; eğer KOAH’lı bir hasta denetim eşliğinde merdivenleri
tırmanabiliyorsa, bu durumu denetim olmaksizin da yapabileceği
beklentisi içine girebilir.
• 3) Güç: Bireyin
Bireyin bir
bir işi
işi yapabileceğine karşı olan güvenini gösterir.
11/6/2009
23
SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ II
• Yapılandırılmış bir eğitim programının da
bu teoriden yola çıkarak bireyin
yeterlilik beklentilerinin artırılması ile
belirli aktiviteler sırasında solunum
sıkıntıları ile başetme ya da bunları
önleyebilme çabalarına destekte
bulunulabilir.
11/6/2009
24
SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ III
• Yeterlilik durumu 4 farklı mekanizmadan
etkilenmektedir
• 1) Önceki başarılar
• 2) Modelleme
• 3) Sosyal ya da sözel ikna
• 4) Beden durumu ile ilgili düşünceler
11/6/2009
25
EĞİTİM
•
•
•
•
Hastalık
İlaçlar
Aparatlar
...........
11/6/2009
26
TRANSTEORİK MODEL (TTM)
• Bireyin sağlık davranışlarını düzeltmek
ve bunlara adapte olabilmesi için
geliştirilmiş bir motivasyon modelidir.
• Bu modelde bireyin egzersizlere adapte
olabilmelerini amaçlayan 5 basamak
tanımlanmıştır
11/6/2009
27
TTM-I
A
Niyetlenme Öncesi Dönem: Herhangi Bir Aktivitesi ve Fiziksel
Aktivitesini Artırmaya Niyeti Olmayanlar
1
Fiziksel inaktivitenin zararlı etkilerini hastayla konuşunuz
2
Eğer hasta geçmişte fiziksel aktivite yapmaya çalışmış ancak
başarısız olmuşsa, hastanın sedanter bir yaşam sürmesine yol
açan nedenleri araştırıp özmeye çalışınız.
3
Hastayla bu fiziksel inaktivitesinin ailesini ve arkadaşlarını nasıl
etkilediğini konuşunuz.
4
Hastayı fiziksel aktivitenin yararları konusunda okumaya
yöneltiniz.
11/6/2009
28
TTM-II
B
Niyetlenme: Henüz Herhangi Bir Aktivitesi Olmayan Ancak
Gelecek 6 Ay İçinde Aktif Olmayı Planlayanlar
1
Fiziksel aktivitenin yararlarını hastayla konuşunuz.
2
Hastayı fiziksel aktivitenin yararları konusunda okuması ve
düşünmesi için yönlendiriniz.
3
Fiziksel aktivite yapmasını engelleyebilecek konularda sorunları
çözmesine yardımcı olunuz (örn; zaman yetersizliği,
yaralanmaktan korkma, enerji eksikliği vb)
4
Hastanın kısa süreli aktiviteler hedeflemesini sağlayınız (örn;
hafta içinde bir kez 5 dk yürüyüş gibi)
11/6/2009
29
C
TTM-III
Hazırlanma: Arada Sırada Aktivitesi Olan Ancak Düzenli Aktivite
Göstermeyenler
1
Daha fazla aktivite yapmalarını engelleyen nedenleri bulup çözmeleri
konusunda yardımcı olunuz
2
Hastanın kısa süreli aktiviteler hedeflemesini sağlayınız
3
Her yaptığı aktivite sonrasında hastanın kendi kendini ödüllendirmesini
öneriniz
4
Boş zamanlara yönelik sedanter aktiviteler yerine daha hareketli
aktiviteler koymasını öneriniz (Örn; akşam yemeği sonrasında
televizyon izlemek yerine kısa bir yürüyüş yapmak gibi)
5
Hastaya işyeri ya da eve daha aktif olmasını hatırlatacak notlar
asmasını öneriniz.
11/6/2009
30
TTM-IV
D
Aktif: 6 Aydan Kısa Süredir Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite
Ölçütlerini Karşılayanlar
1
Yapılan fiziksel aktivitelerle kontrol edebilmek için randevular
belirleyin
2
Hastayı egzersizlerin nasıl gittiğini sorarak sosyal açıdan
destekleyip başarılarını övün ve cesaretlendirin.
3
Aktivite yapamadığı dönemler için hastanın plan yapabilmesine
yardımcı olun (örn; hastalık, tatil, yoğun iş temposu, kötü hava
şartları)
4
Sıkıntı ya da tükenmişlik durumlarında hastanın alternatif
aktiviteler seçmesi konusunda yardımcı olun
5
Hedeflediği aktiviteleri gerçekleştirmesi konusunda hastanın
kendi kendini ödüllendirmesi için cesaret verin
6
Hastaya işyeri ya da eve daha aktif olmasını hatırlatacak notlar
11/6/2009
31
asmasını öneriniz.
TTM-V
E
İdame: 6 Aydan Uzun Süredir Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite
Ölçütlerini Karşılayanlar
1
Yapılan fiziksel aktivitelerle kontrol edebilmek için randevular
belirleyin
2
Hastanın fiziksel aktivitesi kounda sosyal destek toplamaya
devam edin
3
Hastaya kendindeki ilerlemeyi izleyebilmesi açısından yardımcı
olun
4
İnaktivite için risk faktörlerini birlikte belirleyin
5
Relaps olması durumunda aktiviteye devam edebilmesi için
yardımcı olun( örn; ya hep ya hiç düşüncesinde olmamak gibi).
11/6/2009
32
Teşekkürler
11/6/2009
33