elektronýk týcaretýn ýþ dünyasına etkýlerý

İÇİNDEKİLER
I
KISALTMALAR........................................................................................................... IV
GİRİŞ ................................................................................................................................1
I. UNCTAD’IN TİCARET NOKTALARI PROGRAMI ............................................3
A. DÜNYADAKİ GELİŞİMİ.........................................................................................3
1. TİCARETTE ETKİNLİK GİRİŞİMİ .........................................................................3
a. Gümrükler ............................................................................................................5
b. Taşımacılık...........................................................................................................5
c. Bankacılık-Sigortacılık.........................................................................................5
d. Ticari İşlemler/Ticareti Kolaylaştırma .................................................................6
e. Ticari Bilgi ...........................................................................................................6
f. Haberleşme ...........................................................................................................6
2. TİCARET NOKTALARI...........................................................................................7
a. Programın Gelişimi ..............................................................................................8
b. Ticaret Noktası Nedir ? ........................................................................................9
(1)
Ticarette Yardımcı Olma ve Ticareti Kolaylaştırma Merkezidir................9
(2)
Bilgi Kaynağıdır .........................................................................................9
(3)
Global Ticaret Noktaları Bilgi Ağı (GTPNet) Erişim Noktasıdır...............9
c. Ticaret Noktalarının Sunmakta Olduğu Hizmetler ............................................10
d. Ticaret Noktası Kurucuları/Katılımcılar ............................................................11
e. Ticaret Noktası Kuruluş Aşamaları ....................................................................12
f. Ticaret Noktalarının İşleyiş İlkeleri ....................................................................13
3. GTPNet/UNTPDC Hizmetleri ...............................................................................15
4. Ticaret Noktaları, GTPNet ve ETO Uygulamasının Bulunduğu Aşama ...............17
a. Dünya’da Ticaret Noktaları (Haziran 1999) ......................................................17
b. İşlevsel bir Ticaret Noktası : Çin Ticaret Noktaları Programı ...........................18
c. Ticaret Noktaları’nın Genel Görünümü .............................................................21
d. Ankete Katılan Ticaret Noktaları Tarafından Verilen Hizmetler ......................23
e. Ticaret Noktası Kurulmasında Karşılaşılan Engeller.........................................24
5. Programın Genel Değerlendirilmesi.....................................................................25
6. Bilgisayar ve İletişim Teknolojilerinin Ekonomideki Yeri ve Önemi ....................27
i
7. KOBİ’ler ve Elektronik Ticaret .............................................................................30
a. Hedef pazar ve işin yoğunlaştığı coğrafi bölge ...............................................30
b. Elektronik kanallardan sunulan ürün ve hizmetler..........................................31
c. Internet bazlı ticaret fırsatları ve üretim zinciri sistemlerinin iş geliştirme
yöntemi olarak uygunluğu......................................................................................31
d. Teknik bilgi ve deneyim eksikliği ...................................................................32
e. Internet erişimi/hosting hizmetlerinin maliyeti ve uygunluğu ........................32
f.
Pazar ve potansiyel ortaklara ilişkin bilgiye ulaşmanın maliyeti ....................32
g.
Ortak Sorunlar.................................................................................................33
II. ELEKTRONİK TİCARET ......................................................................................35
A. TİCARET NOKTALARI VE ELEKTRONİK TİCARET......................................35
B. TANIMI ...................................................................................................................35
1. Katılımcılara Göre Elektronik Ticaret ..................................................................40
2. Elektronik Ticaretin Kapsamı ...............................................................................42
C. BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE ELEKTRONİK TİCARETİN İŞ DÜNYASINA
ETKİLERİNE BAKIŞ ..................................................................................................42
D. ELEKTRONİK VERİ DEĞİŞİMİ (EDI).................................................................48
E. KÜRESEL ELEKTRONİK TİCARETTE GÜVENLİ BİR ALTYAPI
GEREKSİNİMİ (TEKNOLOJİK GEREKSİNİMLER) ...............................................49
1. Sistemin Kuruluş Aşamasında ...............................................................................49
2. Güvenlik.................................................................................................................50
3. Onay Kurumu (Certification Authority) ................................................................51
F. ELEKTRONİK TİCARET KONUSUNDA ÇEŞİTLİ DÜZEYLERDE YAPILAN
ÇALIŞMALAR ............................................................................................................53
1. Elektronik Ticaret Konusunda Çalışan Bölgesel/Uluslararası Kuruluşlar ..........54
a. Avrupa Birliği.....................................................................................................54
b. OECD.................................................................................................................58
c. G7 (G8) Pilot Project “A Global Marketplace for SMEs”.................................61
2. Birleşmiş Milletler Bünyesinde Sürdürülen Çalışmalar .......................................62
a. Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL)....62
b. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) ..........................65
c. Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC)....................................................................66
d. Dünya Ticaret Örgütü (WTO)............................................................................67
e. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)...............................................................68
ii
3. Bazı Ülke Çalışmaları ...........................................................................................68
a. ABD....................................................................................................................68
b. Japonya...............................................................................................................70
G. BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE ELEKTRONİK TİCARETİN DIŞ TİCARETTE
UYGULANMASINA İLİŞKİN ÖRNEKLER .............................................................74
1. Singapur’un Bilgi Teknolojisine Bakışı ve Tradenet Uygulaması ........................74
a. 1980-1988 Dönemi.............................................................................................74
b. TradeNet ve SNS-Singapore Network Services Pte. Ltd...................................76
c. Uygulamanın Gelişimi ve Sonuçları ..................................................................77
d. Ticari İşlem Süreçlerinin Tradenet’ten Önceki ve Sonraki Durumları ..............79
2. Hong Kong ve TradeLink ......................................................................................79
3. BOLERO Projesi ...................................................................................................80
4. Dış Ticaret Lojistikleri ve Dağıtım Yönetiminde Telematik (TEDIM) ..................83
H. ELEKTRONİK TİCARET KONUSUNDA BAZI ÜLKELERİN YAPTIĞI
YASAMA ÇALIŞMALARI.........................................................................................85
III. TÜRKİYE’DEKİ DURUM.....................................................................................87
A. TİCARET NOKTALARI ........................................................................................87
1.İGEME ve Ticaret Noktaları Programı..................................................................87
2. Ticaret Noktası Çalışmalarının Yarattığı Sinerji ..................................................88
a. Dış Ticaret için Yapılan Projelerin Ortak Yönleri .............................................88
b. “Türkiye için Elektronik Ticarete Geçiş Durum Değerlendirmesi ve Pilot
Uygulama Projesi” .................................................................................................89
c.“Ticarette Etkinlik ve Elektronik Ticaret Semineri”...........................................90
d. Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu/ETKK...............................................91
B. TÜRKİYE’NİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ALTYAPISI...............93
C. TÜRKİYE’DE KOBİ’LER VE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ............94
D. TTNET PROJESİ......................................................................................................97
SONUÇ VE ÖNERİLER...............................................................................................98
KAYNAKÇA ................................................................................................................103
İNCELENEN INTERNET ADRESLERİ..................................................................109
BÖLÜM SONU NOTLARI.........................................................................................111
iii
KISALTMALAR
➧
AB: Avrupa Birliği
➧
ACIS: Gelişmiş Kargo Bilgi Sistemi (Advanced Cargo Information System)
➧
ASYCUDA: Gümrük Bilgileri Otomasyon Sistemi (Automated System for Customs Data)
➧
ATN: Ankara Ticaret Noktası
➧
BBS: Bülten Duyuru Sistemi (Bulletin Board System)
➧
BH: Bolero Hizmetleri (Bolero Services)
➧
BIAC: OECD İş ve Sanayi Danışma Komitesi (Business and Industry Advisory Committee)
➧
BİLTEN: TÜBİTAK Bilgi Teknolojileri ve Elektronik Araştırma Enstitüsü
➧
BİT: Bilgi ve İletişim (Haberleşme) Teknolojileri
➧
BM: Birleşmiş Milletler (United Nations)
➧
CA: Onay Kurumu (Certification Authority)
➧
CEFACT: İdari, Ticari ve Ulaşımla İlgili Uygulama ve Usulleri Kolaylaştırma Merkezi (Center
for Facilitation of Procedures and Practices for Administration, Commerce and Transport)
➧
CMI: Uluslararası Deniz Ticaret Odası (The Comite Maritime International)
➧
CNTPDC: Çin Ticaret Noktaları Geliştirme Merkezi (China Trade Points Development
Center)
➧
DAFFE: OECD Mali, Finansal ve İşletme Sorunları Direktörlüğü (Directorate for Financial,
Fiscal and Enterprise Affairs )
➧
DG III: Avrupa Komisyonu Sanayi Genel Direktörlüğü
➧
DSTI: OECD Bilim, Teknoloji ve Sanayi Direktörlüğü (Directorate for Science, Technology
and Industry)
➧
E-CLIP: Elektronik Ticaret Yasal Konular Platformu (Electronic Commerce Legal Issues
Platform)
➧
ECOM: Japonya Elektronik Ticareti Geliştirme Merkezi (Electronic Commerce Promotion
Council of Japan)
➧
EDI: Elektronik Veri Değişimi (Electronic Data Interchange)
➧
ETO: Elektronik Ticaret Fırsatları (Electronic Trading Opportunities)
➧
FIWG: AB Finansal Konular Çalışma Grubu (Financial Issues Working Group)
➧
GATS: Hizmet Sektörlerinde Ticarete İlişkin Genel Anlaşma (The General Agreement on
Trade in Services)
➧
GİMOP: Gümrük İdaresinin Otomasyonu Projesi
➧
GTPNet: Küresel Ticaret Noktaları Bilgi Ağı (Global Trade Points Network)
➧
ICC: Uluslararası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce)
➧
ISS: Internet Servis Sağlayıcıları
➧
ICCP: OECD Bilgi, Bilgisayar ve Haberleşme Politikası Komitesi (Information, Computer and
Communications Policy Committee)
iv
➧
IETF: Internet Engineering Task Force
➧
ITC: Uluslararası Ticaret Merkezi (International Trade Center)
➧
İGEME: İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
➧
KOBİ: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler
➧
MIA: Karşılıklı Değişim Model Anlaşması (Model Interchange Agreement)
➧
MITI: Japonya Uluslararası Ticaret ve Sanayi Bakanlığı (Ministry of International Trade and
Industry)
➧
MY: UNCITRAL Elektronik Ticaret Model Yasası (Model Law on Electronic Commerce)
➧
OAİB: Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri
➧
PKI: Açık Anahtarlı Altyapı (Public Key Infrastructure)
➧
RA: Kayıt Kurumu (Registration Authority)
➧
SBDC: Küçük İşletme Geliştirme Merkezi
➧
SCNC: Singapur
Computerization)
➧
SEAL: Güvenli Elektronik Onaylanmış Hat (Secure Electronic Authenticated Link)
➧
SET: Güvenli Elektronik İşlemler (Secure Electronic Transactions)
➧
SETO: Güvenli Elektronik Ticaret Fırsatları (Secure Electronic Trading Opportunities)
➧
SNCB: Singapur Ulusal Bilgisayar Kurulu (National Computer Board)
➧
SNS: Singapur Network Hizmetleri Şirketi (Singapore Network Services Pte. Ltd)
➧
ŞTN: Şangay Ticaret Noktası (Shangai Trade Point)
➧
TDB: Singapur Ticareti Geliştirme Kurulu (Trade Development Board)
➧
TEDIM: Dış Ticaret Lojistikleri ve Dağıtım Yönetiminde Telematik (Telematics in Foreign
Trade Logistics and Delivery Management)
➧
TEG: Ticarette Etkinlik Girişimi (Trade Efficiency Initiative)
➧
TN: Ticaret Noktası/Ticaret Noktaları (Trade Points)
➧
TRIPS: Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaretle İlgili Boyutları (The Trade Related Aspects of
Intellectual Property Rights)
➧
TTGV: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
➧
TTP: Güvenilir Üçüncü Taraf (Trusted Third Party)
➧
TÜBİTAK: Türkiye Bilim veTeknoloji Araştırma Kurulu
➧
UNCITRAL: BM Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu
➧
UNCTAD: BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UN Trade and Development Conference)
➧
UN-ECE: BM Avrupa Ekonomik Komisyonu (UN Economic Conmission for Europe)
➧
UN-EDIFACT: BM Yönetim, Gümrük ve Taşımacılık İçin Elektronik Veri Değişimi (Electronic
Data Interchange for Administration, Customs and Transportation)
➧
UNISTE: BM Uluslararası Ticarette Etkinlik Sempozyumu
➧
UNTPDC: BM Ticaret Noktaları Geliştirme Merkezi (UN Trade Points Development Center)
➧
WCO: Dünya Gümrük Örgütü (World Custom Organization)
Ulusal
Komputerizasyon
v
Komitesi
(Committee
on
National
➧
WIPO: Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property Organization)
➧
WTO: Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization)
vi
GİRİŞ
Günümüzde, uluslararası ticarette daha fazla yer almanın, ekonomik gelişme
için bir önkoşul olduğu genel kabul gören bir yaklaşımdır. Dinamik ve sağlıklı bir
uluslararası ticaret, tüm ülkeler açısından, ekonomik büyüme ve sürdürülebilir
kalkınmanın, aynı zamanda da yoksulluğun ortadan kaldırılması ve işşizliğin
azaltılmasının ana araçlarından biridir.
“Uruguay Round Final Act”ın imzalanması ile daha açık, önceden görülebilir,
güvenli ve tüm katılımcıların eşit olarak yer aldığı makro-ekonomik bir işbirliğinin
çerçevesi çizilmiştir. Buna paralel olarak, potansiyeli olan hiç bir firmanın
uluslararası ticaretten dışlanmaması, bir bütün olarak uluslararası toplumun
öncelikli amaçları arasında yer almıştır. Bu perspektif içerisinde KOBİ’ler özel bir
önem arz etmektedir.
İçinde bulunduğumuz yirminci yüzyılın son on yılına damgasını vuran en önemli
iki gelişme ekonomide küreselleşme ve bilgi teknolojilerinin gelişmesi ve
yaygınlaşması olmuştur. Yirmibirinci yüzyılın başları ise ağırlıklı olarak küçük
birimlerde ve intranetlerde yaşam bulan, iletişim ve bilgi teknolojilerindeki
gelişmeleri iş dünyasına ve ulusal/uluslararası ticarete yansıtan elektronik
ticaretin, güvenlik sorununu aşarak, ekonomi ve uluslararası ticaretteki
küreselleşmeyi daha üst bir boyuta taşımasına tanık olacaktır.
UNCTAD bünyesinde yapılan elektronik ticarete ilişkin çalışmaların aktif bir
katılımcısı ve Ticaret Noktaları Programı’nın ulusal koordinatörü olan İGEME,
uluslararası
platformlarda
yapılan
tüm
çalışmaları
yakından
izleyerek
firmalarımızın kullanabileceği biçimlere dönüştürülmesini bir görev olarak
görmektedir.
1
Ticaret Noktaları tam, tarafsız ve hızlı ticari bilgi sağlayarak, dış ticaret işlemleri
ile ilgili tüm hizmetlerde çok değerli bilgi kaynakları olmaya adaydırlar.
Uluslararası elektronik ticaret ağında alıcılar, satıcılar, aracılar ve ilgili otoriteleri
biraraya getiren ticari bilgi toplama, dağıtma ve buluşturma merkezleridir.
KOBİ’lerin uluslararası pazarlara açılmasında önemli bir referans olacak olan
Ankara Ticaret Noktası (ATN), geniş hizmet yelpazesi ve bir kamu kuruluşu olan
ev sahibi İGEME’nin dış ticaret alanındaki 39 yıllık deneyiminin ışığında ulaştığı
kaliteli hizmet anlayışı ve modern bilgi ve iletişim teknolojileri alanındaki birikimi
ile elektronik ticaretin sunduğu tüm yenilikleri firmalarımıza ileten etkin bir
merkez olarak çalışmayı hedeflemektedir.
Genel olarak tüm dünyayı etkileyen küreselleşme paralelinde hizmetler
sektörünün artan önemi, bilgi ve iletişim teknolojilerinin dış ticarete etkileri ve
UNCTAD’ın Ticaret Noktaları Programı, çalışmanın birinci ve ikinci bölümlerinde
ele alınan konulardır. Üçüncü bölümde Ticaret Noktaları konusunda ülkemizde
yapılan çalışmalar ve onunla yakından ilişkili olarak elektronik ticaret ve dış
ticaret alanında faaliyette bulunan kurumların çalışmaları incelenmektedir.
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi olarak bu çalışmanın, dünyadaki gelişmeleri
anlama ve bunları ülkemizin çıkarlarına en uygun şekilde uyarlama ve
yararlanma girişimlerine katkıda bulunması temel hedefimizdir.
2
I. UNCTAD’IN TİCARET NOKTALARI PROGRAMI (*)
A. DÜNYADAKİ GELİŞİMİ
1. TİCARETTE ETKİNLİK GİRİŞİMİ
Ticaret Noktaları programı, uluslararası ticarette ortaya çıkan sorunların bir
kısmına çözüm bulabilmek için UNCTAD tarafından başlatılan “Ticarette Etkinlik
Girişimi-TEG”nin en önemli araçlarından biri olarak tanıtılmıştır.
Küreselleşme eğilimine ve bilgi teknolojilerindeki hızlı gelişime paralel olarak,
elektronik ticaretin değişik faaliyet alanlarında ve dünyanın değişik bölgelerinde
hızla yaygınlaştığı göz önüne alındığında, tüm potansiyel taşıyan firmaların,
basitleştirilmiş ve kabul görecek iş prosedür ve pratiklerini kendilerine baz
almaları ve dünya genelinde uluslararası ticari işlem maliyetlerini
düşürmek için modern teknolojilerden mümkün olduğunca yararlanılması,
planlanmış ve ulusal/uluslararası düzeyde mutabakat sağlanmış bir anlayış ve
ortak hareketi zorunlu kılmaktadır.
Ülkelerin kendine özgü koşullara göre adapte edeceği ve ‘Ticarette EtkinlikTicareti Kolaylaştırma Politikaları’ olarak adlandırılabilecek bu ortak anlayış
ve öncülüğün yapılandırılması, bunların uygulanması ve izlenmesinde önemli ve
tamamlayıcı rol üstlenecek olan hükümetler, ulusal ve uluslararası kuruluşlar ve
işletmeler gibi ilgili taraflar için öncelikli alan özelliği taşımaktadır. Ticari etkinliği
artırıcı teknik ve yasal çerçevenin yanı sıra, uluslararası standartların
aktarılması, kullanımlarının teşvik edilmesi ve uygulanması da, tarafların enerji
ve güçlerini birleştirmelerini gerektiren önemli bir konudur.
Dünya genelindeki bu gelişme ve eğilimler ile üye ülkelerin taleplerini dikkate
alan UNCTAD 1992 yılında “Ticarette Ekinlik Programı”nı gündeme getirmiş
ve aradan geçen yedi yıl içinde değişik evrelerini tamamlayan programın
uygulanması, izlenmesi, sonuçlarının değerlendirilmesi ve yeni hedefler tesbitini
amaçlayan konferans, sergi ve sempozyum faaliyetlerini sürekli hale getirmiştir.
3
Şubat 1992’de Cartagena (Kolombiya)’da 171 ülkenin katıldığı UNCTAD’ın VIII.
Konferansı’nda başlatılan proje ile, azgelişmiş ülkelerin ve özellikle küçük ve
orta ölçekli işletmelerin uluslararası ticarete daha büyük oranda katılmalarını
sağlamak için, evrensel olarak uygulanan ticari prosedürün uyumlu hale
getirilmesi,
basitleştirilmesi
amaçlanmıştır.
düzeylerinin
Gelişmekte
yükseltilmesi,
ve
bilgi
olan
1994
ağlarına
ülkelerin
“Colombus
girmenin
uluslararası
Ticarette
kolaylaştırılması
ticarete
Etkinlik
katılma
Bakanlar
Deklerasyonu”nda da vurgulandığı gibi gelişme için bir önkoşuldur.
TEG’nin diğer programları şunlardır:
ASYCUDA (Automated System for
Customs Data)
GÜMRÜKLER
ACIS (Advance Cargo Information System)
TAŞIMACILIK
FİNANSAL HİZMETLER
(BANKACILIK-SİGORTACILIK-YATIRIM)
İŞ PRATİKLERİ/TİCARETİ KOLAYLAŞTIRMA
ETO, UN/EDIFACT (Electronic Data
Interchange for Administration, Customs
and Transport)
TİCARİ BİLGİ
Ticaret Noktaları ve GTPNet (Global Trade
Point Network)
HABERLEŞME
TEG ile, seçilen alanlarda açık, önceden görülebilir ve ayrım gözetmeyen bir
uluslararası ticaret sistemi oluşturulmaya çalışılmaktadır. TEG’nin çalışma
alanları ve bu alanlarda UNCTAD ve BM’e bağlı diğer organlar (ITC/WTO, UNECE/Economic Commission for Europe) ve üye ülkelerin aktif katılımları ve
işbirlikleri ile yürütülen projeler şunlardır:
4
a. Gümrükler
UNCTAD’ın ASYCUDA Programı, hem TEG kapsamında hem de tüm dünyada
Gümrük İdarelerinin kurumsal reformu amacı ile yürütülen en büyük işlevsel
projedir. Halen 70’den fazla ülkede uygulanmaktadır. Proje ile gümrüklerin
otomasyonu ve aşırı düzenlemelerin kaldırılması yolu ile gümrük işlemlerinin
hızlandırılması amaçlanmaktadır. UNCTAD bu sayede “know-how” aktarımının
en etkin ve ucuz yoldan yapılmasını sağlamak ve tüm ülkelerin uygulayabileceği
uluslararası standartların oluşturulması için çalışmaktadır.
b. Taşımacılık
Taşımacılık ve lojistikleri dış ticarette en önemli maliyet kalemidir ve gelişmekte
olan ülkelerin ihracatlarının rekabet gücünü belirlemede önemli bir rol oynar.
UNCTAD bu konuda Gelişmiş Kargo Bilgi Sistemi (Advance Cargo
Information System-ACIS) denilen lojistik bilgi sistemini geliştirmiştir. Sistem,
maliyetleri ve zamanı azaltarak, ulusal ve bölgesel düzeyde taşımacıların
önceden tanımlanmış standart yöntem ve arabirimler
aracılığı ile iletişimini
sağlar. 1988 yılında başlatılan program halen 13 ülkede kullanılmaktadır.
Bugüne kadar 10 milyon ABD$ dış kaynaklardan sağlanmış olup 1997 yılı
maliyeti 3,5 milyon ABD$ olarak belirlenmiştir.
c. Bankacılık-Sigortacılık
Rekabetçi ticaret finansmanına ve sigorta araçlarına ulaşamama, uluslararası
ticarete katılmaya önemli bir engeldir. Bu problem, gelişmekte olan ülkelerdeki
KOBİ’ler için sürekli bir problemdir. UNCTAD, geleneksel ticari finansman
yöntemlerini, spesifik finansman ve risk yönetimi araçları (ihracat kredi sigortası,
ihracat finansman garantileri, ihracat factoringi ve leasing vd.) ile destekleyerek,
KOBİ’lere yol göstermek, bilgi kaynaklarına ve danışmanlık hizmetlerine
ulaşmalarını sağlamak için birkaç modülden oluşan çalışma alanları tesbit
etmiştir.
5
d. Ticari İşlemler/Ticareti Kolaylaştırma
UNCTAD bu konudaki çalışmayı BM’in diğer bağlı örgütleri ITC ve UNECE ile
yakın işbirliği içinde sürdürmektedir. Ticareti kolaylaştırma, prosedürlerin,
bilgi
akışının
ve
dökümanların
sistematik
rasyonalizasyonunu
amaçlamaktadır. Ticaretteki aşırı düzenlemeler, ihracata hazır olan ama bu
düzenlemeleri aşamayan firmaların önünde önemli bir engel oluşturmaktadır.
Ticaret ve taşımacılık için stratejilerin belirlenmesi, bu konularda danışmanlık
yapılması, yeni bilgilerin Internet aracılığı ile dağıtılması, kurslar ve seminerler
hazırlama UNCTAD’ın belirlediği öncelikli çalışma alanlardır.
e. Ticari Bilgi
Firmaların gereksinim duydukları iş bilgisine ulaşamaması, tarife ve tarife dışı
engeller kadar ticareti engelleyici olabilir. Firmalar, bilgiyi sunmada kullanılan
uluslararası standartlar, bilginin uygunluğu, seçimi ve ulaşılması gibi sorunlar
nedeniyle
kendilerine
en
uygun
bilgiye
ve
etkin
kullanım
düzeyine
ulaşamamaktadırlar. Teknolojik gelişmelerin sunduğu olanakların bu kesimlere
de yansıtılması gerekmektedir. UNCTAD, ticari bilginin ekonomik olarak daha
kolay ulaşılabilir hale getirilmesi ve KOBİ’lerin özel gereksinimlerine göre
uyarlanması yolu ile bilginin akışı ve ulaşılabilirliğinin sağlanmasını ana hedefleri
arasında görmektedir. Elektronik Ticaret Fırsatlarının gelişmekte olan ülkeler,
bölgeler ve onların firmalarına ulaştırılması öncelikli bir hedeftir. Internet/Web
imkanlarının daha fazla firma tarafından kullanılması; ETO’lar için EDIFACT
formatının
kullanımının
yaygınlaştırılması;
Ticaret
Noktaları
ve
onların
müşterilerinin kullanabileceği ticari bilgi hacminin genişletilmesi gibi hedeflerin
gerçekleştirilmesinde
GTPNet
ve
Ticaret
Noktaları
önemli
bir
rol
oynayacaklardır.
f. Haberleşme
Haberleşme malların ve hizmetlerin uluslararası ticaretinde önemli bir faktördür.
1980’lerin başından itibaren, büyük çok uluslu şirketler maliyetler, yenilikler ve
6
ürün farklılaştırma konularında rekabet güçlerini artırmak için yeni haberleşme
teknolojilerini artan oranda kullanmaya başlamışlardır. Hizmetler sektörü dünya
üretim ve ticaretinin hızla büyüyen bir bölümü olurken, haberleşme araçlarının
sunduğu olanaklar KOBİ’lerin Küresel Bilgi Toplumu’na (Global Information
Society-GIS) katılmaları için önemli fırsatlar sunmaktadır.
UNCTAD bu konuda özellikle hükümetlere yönelik tavsiye kararları almıştır.
Hükümetlere, KOBİ’lerin bu yöntemlerin uluslararası ticarette kullanımının
gerekliliği konusundaki bilinçlerini artırmak ve düşük maliyetli, gelişmeyi
destekleyici haberleşme altyapısını oluşturmak konularında önemli görevler
düşmektedir. UNCTAD Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) ile bu
konuda işbirliği yapmaktadır. GTPNet’in yazılım ve donanım olanakları
yardımıyla gelişmekte olan ülkeler ve KOBİ’lerin elektronik ticarete katılmaları ve
yeni pazarlara ulaşmaları mümkün olacaktır.
2. TİCARET NOKTALARI
Ticarette Etkinlik Girişimi kapsamında yürütülen diğer çalışmalar da gözönünde
tutulduğunda Ticaret Noktaları Programının amaçları şunlardır:
!"
Gelişmekte olan ülkelerin ve KOBİ’lerin uluslararası ticarete katılım
düzeylerini yükseltmek
!"
Ticaretle ilgili sorunlara çözüm bulmada modern bilgi teknolojilerini
kullanma konusunda uluslararası bilinci artırmak ve
!"
Uluslararası ticareti engelleyici aşırı düzenleme ve bürokrasiden
kaynaklanan ticari işlem maliyetlerini azaltmak
7
a. Programın Gelişimi
TN Programının Aşamaları
(1992-1999)
UNCTAD VIII
1992
Pilot TN'lerin
16 ülkede
kurulması
UNISTE
1994
UNCTAD IX
1996
GTPNet'in kurulması
TN'lerin bağlanması
Elektronik Ticaret
Temastan sözleşme
ve ödemeye
Ticaret Noktaları kurma çalışmasının ilk aşaması yukarıda değinildiği gibi 1992
yılında Cartagena’da yapılan toplantıda başlatılmış olup bu dönemde dünyada
Ticaret Noktaları lehine kamuoyu oluşturulması ve çok sayıda Ticaret Noktası
kurulması amaçlanmıştır. UNCTAD Sekretaryasının coğrafi dağılımı gözönünde
tutarak yaptığı girişimlerle 1992-1994 arasında 16 ülkede TN kurulmuştur.
İkinci aşama Ekim 1994’te Colombus’ta (ABD) yapılan UNISTE ile başlatılarak
GTPNet kurulmuştur. GTPNet, Internet’in en hızlı büyüyen bölümü olan World
Wide Web’de yer almak için gerekli teknik donanım oluşturularak kurulmuş ve
hizmet veren TN’nın karşılıklı bağlanması aşamasına geçilmiştir.
Üçüncü aşama, Mayıs 1996’da Midrand’ta (Güney Afrika Cumhuriyeti) yapılan
UNCTAD IX. Konferansı ile başlatılmış ve GTPNet’te, ticari işlem öncesi
aşamadan, karşılıklı ödeme ve sözleşme yapılabilir bir döneme geçilmesi
hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda Tayland’da (Bangkok) 21-23 Mayıs
1997 tarihleri arasında, BM Bilgi Teknolojisi ve Elektronik Ticaret Konferansı
8
yapılmıştır. Bu Konferans’ta, küçük ve orta ölçekli işletmelerin güvenli elektronik
ticaret yapabilmelerini sağlayacak güvenli ETO sistemini kurmak için neler
yapılabileceği tartışılmıştır. UNTPDC sunucuları ile kurulan güvenli intranet
bağlantısı ile Güvenli ETO Sistemi (Secure Electronic Trading OpportunitiesSETO) kurulması planlanmıştır.
TEG kapsamında en önemli program olarak öne çıkan Ticaret Noktaları, dış
ticarette etkinliğin artırılması, ticari işlemlerin kolaylaştırılması ve elektronik bilgi
değişiminden başlayarak elektronik ticaret aşamasına ulaşılmasına yönelik
ulusal bir bilinç oluşturulması ve ulusal bir strateji/politika belirlenmesinde önemli
görevler üstlenmiştir.
b. Ticaret Noktası Nedir ?
(1) Ticarette Yardımcı Olma ve Ticareti Kolaylaştırma Merkezidir
Ticaret Noktası, dış ticaret işlemlerine dahil olan gümrükler, dış ticaret kurumları,
odalar, nakliyeci firmalar, sigorta şirketleri vb. kesimlerin-fiziki veya sanal-tek bir
çatı altında biraraya geldiği bir ticaret merkezidir.
(2) Bilgi Kaynağıdır
Mevcut ve potansiyel ihracatçı/ithalatçılara iş ve pazar olanakları, potansiyel
müşteriler ve satıcılar; diğer ülkelerin ticari mevzuatı hakkında bilgi sağlar.
(3) Global Ticaret Noktaları Bilgi Ağı (GTPNet) Erişim Noktasıdır
Ticaret Noktası aracılığı ile GTPNet’e açılmak ve diğer ülke TN’nın sunduğu
bilgiler aracılığıyla potansiyel ticaret ortaklarına, alım/satım/yatırım/ortaklık teklifi
vb. diğer elektronik ticaret fırsatlarına ulaşmak mümkündür. GTPNet ve Internet
teknolojileri üzerine UNCTAD ve UNTPDC bünyesinde sürdürülen çalışmalarla
diğer uluslararası projelerin gelecekteki seyrine göre, TN’ler arasındaki
işlemlerin
güvenli
bir
ortamda
yapılarak
elektronik
gerçekleşmesi çok uzak bir ihtimal olarak görülmemektedir.
9
ticarete
geçilmesi
Ticaret Noktaları Projesi, tanımı ve işlevleri gereği, dış ticaret işlemlerinde
yürütücü ve hizmet verici olarak yer alan kurum ve kuruluşlar arasında sağlanan
işbirliğinin kurumsallaştırıldığı bir işletme modeli ile ihracatçı/ithalatçılara ve
özellikle KOBİ’lere ticari bilginin dağıtımı/buluşturulması yoluyla dış pazarlara
açılma imkanları sunan; her türlü kağıt belge yerine bilgi ve iletişim
teknolojilerince sunulan yöntemlerin kullanımını teşvik ederek kamu idaresi ve iş
dünyasında verimliliği ve etkinliği sağlamayı ve son planda da işletmeler ve
ülkeler arasında elektronik ticarete geçmeyi amaçlayan bir çalışmadır.
Projenin
başlangıcında,
gelişmekte
olan
ülkelerin
uluslararası
ticarete
entegrasyonu sorununa ülkeler arasında ticari bilginin değişimi ve bunun
sağlandığı mekanizmaların oluşturulması ile katkıda bulunulması ön planda
iken, son dönemde özellikle elektronik ticaret ve küresel bilgi ağlarına önem
verilmeye başlanmıştır.
UNCTAD’ın öncülüğünde ve üye ülkelerin katkısı ile yapılan çalışmalar
sonucunda katılımcı ülke hükümetlerini, ticareti geliştirme kuruluşlarını, Ticaret
Noktalarının temsilcileri ile iletişim/bilgi/internet teknolojileri alanında çalışan
önemli firmaları, ihracatçı/ithalatçı/yatırımcıları biraraya getiren çeşitli etkinliklerle
modern bilgi, iletişim, ağ ve güvenlik teknolojilerindeki gelişmelerin iş dünyasına
uyarlandığı, elektronik ticaretin çeşitli boyutlarının tartışıldığı ve uygulandığı
teknolojik bir platform oluşturulmuştur.
c. Ticaret Noktalarının Sunmakta Olduğu Hizmetler
Aşağıdaki listede yer alan hizmetler, UNCTAD tarafından çok geniş bir yelpazeyi
kapsayacak şekilde belirlenmiştir. Yeni kurulan bir Ticaret Noktasının, bu
hizmetlerin tümünü sağlaması pratikte mümkün olmadığı gibi, kurulduğu ülkenin
diğer dış ticaret kurum ve kuruluşları tarafından bir kısmının veriliyor olması
halinde, eksik olan veya KOBİ’lerin en fazla gerek duyduğu hizmetler üzerinde
yoğunlaşılması daha uygun görünmektedir.
10
❑ Ticari bilgi (pazar bilgileri, dış ticaret mevzuatı, firma profilleri, vb.)
❑ Pazar araştırmaları
❑ ETO ile ilintili hizmetleri de kapsayan ticari eşleme
❑ Firma ve ürün bilgilerinin izlenmesi
❑ Web sayfası hazırlama ve hosting
❑ Tercüme hizmetleri
❑ İş mektupları ve sözleşmeler hazırlanması
❑ İş toplantı ve gezi organizasyonları
❑ Gümrük işlemleri
❑ Ticari belge/sertifika tanzimi
❑ Finans ve sigorta hizmetleri
❑ Haberleşme hizmetleri
❑ Elektronik kimlik belgesi tanzimi ve Onay Kurumu (CA) hizmetleri
❑ Müşterileri için seminer, workshop ve eğitim programları
❑ İş toplantıları ve ofis hizmetleri için teknik ve fiziki altyapı olanakları
d. Ticaret Noktası Kurucuları/Katılımcılar
Dış ticaret sürecinde yer alan tüm kurum ve kuruluşlar ile üniversiteler, bilgi ve
iletişim teknolojileri firmaları Ticaret Noktasında yer alabilirler. Aşağıdaki listede
UNCTAD tarafından önerilen katılımcılar genel isimler olup, her ülkenin
koşullarına göre değişiklik gösterebilir.
❑
Ticareti Geliştirme Kuruluşları
❑
Gümrükler
❑
Kamu Kurumları
❑
Ticaret ve Sanayi Odaları
❑
Bankalar
❑
Telekom Firmaları
❑
Taşımacılık Firmaları
❑
Sigorta Acentaları
❑
Gümrük Komisyoncuları
❑
Yazılım ve Donanım Hizmetleri Sağlayan Firmalar
❑
Üniversiteler ve benzeri araştırma kurumları
11
e. Ticaret Noktası Kuruluş Aşamaları
Ticaret Noktalarının işleyiş ilkeleri ve yapılanmaları bakımından uyumlu
olmalarını gözeten UNCTAD’ın bir TN kurulurken izlediği strateji şu aşamaları
kapsamaktadır:
❑ İlgili ülke hükümeti TN kurma isteğini ve bu çalışmada öncülük edecek
kurumu (counterpart body) resmi bir yazı ile UNCTAD’a iletir.
❑ TN’na ev sahipliği yapacak kurum TN olmak için gerekli koşullara uygunluk
açısından, UNCTAD tarafından düzenlenen bir ziyaret ile incelenir ve
değerlendirilir. UNCTAD bu değerlendirmeyi beş düzeyde yapar. Bunlar:
#"Kurumsal düzey: TN ev sahibi olmak isteyen kurum/kuruluşun bir dizi
TN hizmetini yeterli düzeyde halen sağlıyor olması ve Hükümetin bu
kurumu tavsiye etmesi
#"İnsan kaynakları düzeyi: Uluslararası ticaret işlem ve prosedürleri,
ticari bilgi, ticareti kolaylaştırma ve yeni BİT hizmetlerinin ev sahibi
kurumda mevcut olmasına ve TN yöneticisinin uluslararası ticaret
konusunda bilgili, BİT’ne hakim ve iyi düzeyde İngilizce biliyor
olmasına bakılır.
#"Haberleşme altyapısının düzeyi: Ev sahibi kurumun Internet
erişiminin tam ve BİT kullanımında deneyimli olması
#"Pazar talep düzeyi: Potansiyel kullanıcıların TN hizmetlerine ihtiyacını
belirlemek üzere bir anket çalışması yapılması tavsiye edilmektedir.
#"Finansal düzey: Ev sahibi kurumun, TN sunduğu hizmetlerle kendini
tamamen finanse edecek duruma gelinceye kadar işleyiş maliyetlerini
karşılayacak kaynağa sahip olması
❑ TN’na ev sahipliği yapacak kurum, kuruluş aşamasındaki faaliyetlerin
koordinasyonundan sorumlu TN Koordinatörü’nü belirler.
❑ TN’nın potansiyel katılımcı/hizmet sunucu kesimlere projenin sunumu
yapılarak projeye katılımları konusundaki yaklaşımları belirlenir.
12
❑ UNCTAD’la da görüşerek hazırlanan TN kuruluşu ve işletimine ilişkin İş Planı
UNCTAD’a sunulur.
❑ TN Kuruluş Statüsü hazırlanarak (UNCTAD’ın da görüşleri alındıktan sonra)
ulusal mevzuata göre yasal kuruluş prosedürü tamamlanır.
❑ TN için uygun bir yer temin edilerek GTPNet’e bağlantı ve diğer tüm fiziki ve
teknik kuruluş tamamlanır.
❑ TN Yöneticisi atanarak gerekli eleman tahsisi yapılır.
❑ TN, İş Planı’nda belirtilen hizmetleri aşama aşama uygulamaya başlar.
❑ TN Yönetimi tarafından hazırlanan ve yapılan faaliyetleri ve gelişmeleri
içeren bir rapor UNCTAD’a ve ilgili ulusal makama sunulur.
❑ Bu raporu temel alan UNCTAD ilgili TN’nı “İşlevsel” olarak sertifikalandırır.
❑ TN bu sertifikalandırmayı takiben resmi olarak açılır.
❑ TN’nın sunduğu hizmetlerin kalitesinin ve UNCTAD ilkelerine uygun
verildiğinin garanti edilmesi için UNCTAD’a yıllık faaliyet raporları sunulmaya
devam edilir.
f. Ticaret Noktalarının İşleyiş İlkeleri
UNCTAD’ın TD/B/EX (8)/L.4 nolu dokümanında belirtilen ilkeler, TN’nın statüsü
ne olursa olsun (özel, kamu ya da karma) mutlaka uyulması ve Kuruluş
Statüsü’nde yer alması gereken zorunlu özellikler olarak, Programın katılımcı
ülkeler arasında işleyişini ve iş ahlakını standartlaştırmak için geliştirilmiştir.
13
Bunlar:
1. TN kar amacı gütmeyecek ve elde edilen gelir, hizmetlerin geliştirilmesi
için yeniden yatırıma yönlendirilecektir.
2. TN faaliyetlerini, bilginin gizliliği ve özel bilgilerin maddi çıkarlar uğruna
kullanılmaması gibi önemli işleyiş ilke ve standartlarına bağlı kalarak
yürütecektir.
3. TN, kendi kullanıcıları veya diğer TN’lere sağlayacağı bilgilerin doğru ve
eksiksiz olmasına yönelik gayreti gösterecektir. Ancak TN, üçüncü
taraflardan elde edilen bilgi yüzünden yasal sorumluluk altına girmeyecek
olup, kullanıcılar bu ilkeden her durumda haberdar edilecektir.
4. TN, tüm kullanıcılara ve hizmet sunmada birlikte çalışacağı kesimlere eşit
muamele edecektir. Hizmet sağlayıcı tüm kesimlere yönelik olarak
herhangi bir kayırma ve tekelci konum gibi durumların oluşmaması için
her türlü önlemi alacaktır.
5. TN, faaliyet konusunun uluslararası kullanıma ve işbirliğine açık olması
nedeniyle evrensellik ilkesine bağlı kalacaktır. TN, kullandığı teknik
çözümler ve sağladığı hizmetlerin her ortam ve kaynaktan gelen bütün
kullanıcılara açık olması için çalışacaktır. Bu amaçla küçük ve orta ölçekli
işletmeler öncelikle gözetilecektir.
6. TN, geliştirdiği çözüm ve sistemlerin benzer sistemlerle karşılıklı
bağlanabilme ve ortak çalışabilme niteliğine uygunluğunu gözetecektir.
Bu amaçla, uluslararası kabul görmüş, özellikle BM tarafından önerilen
UN-EDIFACT, ürün sınıflandırma sistemleri ve açık iletişimle ilgili
standartları kullanacaktır.
7. TN, vereceği hizmetlerin optimum kalite/fiyata sahip olması için, ihtiyacı
olan hizmet ve malzemenin temininde ilgili kesimler arasında, dışlayıcı
olmama ilkesini de gözönünde tutarak, seçim yapma özgürlüğüne daima
sahip olacaktır.
8. TN, diğer TN’ler ile veri iletişimi ve değişimini mümkün kılacak en etkin
yapıyı geliştirecektir.
14
3. GTPNet/UNTPDC Hizmetleri
BM Ticaret Noktaları Geliştirme Merkezi-UNTPDC, 1992 yılında Bangkok’ta
(Tayland) UNCTAD ve Asya Teknoloji Enstitüsü işbirliği ile kurulmuştur.
GTPNet’in ana hizmet sunucusu (main server) Cenevre’de iken, ikinci server
Bangkok’taki
merkezin
bünyesinde
kurulmuş
ancak
Temmuz
1995’te
Melbourne’e (Avustralya), Melbourne Kraliyet Teknoloji Enstitüsü’ne taşınmıştır.
Küresel Ticaret Noktaları Ağı-GTPNet’in kurulması Ekim 1994’te Columbus
(ABD)’ta yapılan UNISTE ile kararlaştırılmış ve 1995’te faaliyete başlamıştır.
UNTPDC’nin işlevleri şunlardır:
❑ UNTPDC/GTPNet web sitesinin yaşatılması ve içeriğinin geliştirilmesi:
Bu site (http://www.untpdc.org), GTPNet, TN web siteleri, ETO veri tabanı,
ticarette etkinlik ve TN Programı üzerine dokümantasyon, on-line eğitim,
konferans raporları ve elektronik ticaret ile ilgili en son bilgileri sunmaktadır.
❑ Aynalayıcı
(mirroring)
sitelerin
kurulması:
GTPNet’e
ulaşılmasını
kolaylaştırmak için Cenevre ve Melbourne’deki iki ana hizmet bilgisayarına
ek olarak bir çok ülkede aynalayıcı siteler kurulmuştur. Buralardan, iki ana
sunucudaki bilgilere ulaşmak mümkündür.
❑ ETO sisteminin kurulması ve yaşatılması: ETO sistemi UNTPDC
tarafından Haziran 1993’te başlatılmıştır. ETO’lar, ürünler, hizmetler ve
yatırımlar için istem ve sunumlardır. Bunlar tüm dünyada, Ticaret
Noktalarından ve bilgi sunan üçüncü kaynaklardan toplanmakta, işlenmekte
ve yeniden dağıtılmaktadır. UN-EDIFACT formatlama sisteminin kullanılması
özellikle tavsiye edilmekle birlikte şu aşamada çok az sayıda Ticaret Noktası
formatlanmış ETO kullanmaktadır. Ocak 1996’da bir aylık sürede işlem
gören ETO sayısı 60,000’e ulaşmıştır. UNTPDC hergün ortalama 100
civarında ham ETO toplamakta ve yeniden yapılandırmaktadır. Çok sayıda
ticari kuruluş ETO’ları günlük e-mail ya da GTPNet’teki Newsgroups
aracılığıyla kabul etmektedir. Aslında ETO’ların toplam rakamı yukarıda
verilenlerden çok daha fazladır çünkü pek çok kuruluş ETO’ları yeniden
15
dağıtmaktadır. Örneğin Kore TN hergün 67,000 müşterisine kendisine ulaşan
ETO’ları dağıtmaktadır. Halen bir günde ortalama 200, bir haftada yaklaşık
1.000 ETO 10.000 aboneye ulaştırılmaktadır. TN’ları ETO’ları ticari
eşleştirme hizmetlerinde temel bilgi kaynağı olarak kullanmaktadır.
❑ Web “Incubation” Hizmeti: Bu hizmet aracılığıyla yeterli teknik altyapıya
sahip olmayan gelişmekte olan ülkelere, Internet’e kendi server’ları olmadan
da girme olanağı sağlanmaktadır. Ulusal bilgi merkezleri ve server’ları
olmayan TN’ler için bilgi depolama ve sunma merkezi olarak hizmet
verilmektedir. Bu TN’larının verileri UNTPDC sunucularında ücretsiz olarak
tutulmakta ve güncellenmektedir.
❑ Uzaktan eğitim programları: Bu hizmet üzerinde özellikle son dönemde
durulmaya başlanmıştır. Çalışmalar devam etmektedir.
❑ Elektronik ticarete yönelik yazılım geliştirme ve teknik destek sağlama
hizmetleri: Melbourne’deki UNTPDC, TN çalışanlarını ağırlayarak onlara
BIT’deki son gelişmeleri günlük işleyiş bişimlerine uyarlamaları konusunda
danışmanlık hizmeti vermektedir.
Günlük kullanıcı ve erişim noktası sayısı, kapsam, içerik açısından Internet
üzerindeki en büyük ticari ağı oluşturmuş olan UNTPDC, ETO sisteminden
entegre bir elektronik ticaret sistemine geçişin önündeki yasal ve teknik
engellerin aşılması için çalışmakta ve teknik çözüm açısından birbirine bağlı
SEAL (Secure Electronic Authenticated Link) ve S-ETO (Secure
Electronic Trading Opportunities) üzerinde çalışmaktadır. S-ETO, küresel
düzeyde başarı ile yürütülmekte olan ETO sisteminin güvenli bir ortama
taşınarak, teklif alma/verme, kontrat, ödeme gibi aşamaları da kapsayarak
Ticaret
Noktaları
öncülüğünde
elektronik
ticarete
geçilmesini
hedeflemektedir.
SEAL ise “temastan sözleşme ve ödemeye” kadar dış ticaret işlemlerinin
tümünün özel intranetler ve Internet gibi açık ağlarda güvenilir biçimde
yapılması için gerekli olan açık ve kapsamlı bir sistem geliştirilmesini
amaçlamaktadır. SEAL, Açık Anahtarlı Altyapı (Public Key Infrastructure)
16
temelinde elektronik imza, hiyerarşik bir sertifikalandırma sistemi, mesaj
şifreleme ve smartcard bazlı bir güvenlik yapısı ile BM şemsiyesi altında
küresel bir yapı oluşturmak için çalışacaktır. Önerilen yapının teknik ve idari
yapının pilot uygulaması Çin, Avustralya ve A.B.D.’yi kapsayacak şekilde
kuruluş aşamasındadır.
4. Ticaret Noktaları, GTPNet ve ETO Uygulamasının Bulunduğu Aşama1
a. Dünya’da Ticaret Noktaları (Haziran 1999)
Programda yer alan ülke
sayısı
121
Toplam TN sayısı
198
Fizibilite aşaması
Gelişme aşaması
İşlevsel
83
20
56
Fizibilite Aşaması:UNCTAD’a hükümetten TN kurmak istediğine dair bir başvuru
yapılmış ve ulusal bir koordinatör kuruluş atanmıştır.
Gelişme Aşaması: TN yasal bir kimlik kazanmış ve UNCTAD’a bir iş planı
sunulmuştur.
İşlevsel: İş planında sunulan tüm hizmetleri sunmaya başladığı aşamayı
göstermektedir.
17
b. İşlevsel bir Ticaret Noktası : Çin Ticaret Noktaları Programı
Çin, UNCTAD’ın TN Programı’nda çok önem verilen bir ülkedir. Çin’de, iki tane
(Şangay ve Pekin)2 işlevsel TN’na ek olarak Asya-Pasifik bölgesindeki
faaliyetleri düzenleyen bir Ticaret Noktası Geliştirme Merkezi (CNTPDC) vardır.
CNTPDC, Dış Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Bakanlığı’nın, Uluslararası Ticaret
EDI Servis Merkezi bünyesinde çalışmaktadır.
CNTPDC’nin aktiviteleri şunlardır:
-Ticarette Etkinlik araştırma ve uygulamaları
• Kullanıma hazır ürünler
• Ürünlerin Çince’ye çevrilmesi
• ETO Çince çeviri sistemi
• Ticaret Noktalarında kullanılabilecek mühendislik yöntemleri
• ETO-EDI format çevirisi
• İletişim teknolojileri
• Çoklu-ortam bilgilerinin geliştirilmesi ve uygulanması
• Elektronik ticaret teknoloji ürünlerinin geliştirilmesi
• Çin
Ticaret
Noktalarının
gelişmesi
için
teknik
destekleme
uygulamalarının hazırlanması
-Çin’in diğer ülkelere GTPNet ile bağlanması çalışmaları
-Üniversite öğrencilerinin endüstriyel araştırma ve geliştirmede yer alması
-Global işbirliği ve gelişim
-Ticarette Etkinlik eğitim çalışmaları
-ETO toplama ve dağıtımı: CNTPDC Asya-Pasifik Bölgesi’nde her gün yeni
ticari bilgiler toplamakta ve bu bilgileri Çin Ticaret Noktalarına ve AsyaPasifik Bölgesi’ndeki kuruluşlara ulaştırmaktadır.
Şangay Ticaret Noktası’nın (ŞTN) en önemli amacı ticarette etkinliği artırmaktır.
ŞTN, UNCTAD’ın Ticaret Noktası tanımında yer alan, bir ticari işlemin
gerçekleşmesi için gerekli olan bütün kurumların tümünün tek bir çatı altında
toplandığı, fiziki bir ticaret merkezine çok yakın bir oluşum sergilemektedir. ŞTN
birçok kurumla işbirliği içerisindedir.
18
ŞTN’nin aktiviteleri şunlardır:
i. Ticari Bilgi Hizmetleri: Ticaret politikası ile ilgili bilgiler, dış ticaret kanunları
ve düzenlemeleri, Şangay’dan ihraç edilen veya Şangay’a ithal edilen ürünlerin
istatistiki verileri, dünya pazar ve ürünleri hakkında toplanan istatistikler ve diğer
ülkelerin işletmelerini ve dünya ticaret mallarını tanıtıcı kataloglar.
ii. Ticari İşlem Hizmetleri: ŞTN’nin herbiri farklı dallarda hizmet veren birçok
üye kurumu vardır. Bu kurumlar ve yürüttükleri çalışmalar aşağıda sıralanmıştır:
Şangay Gümrüğü
Şangay
Gümrüğü,
gümrüklerle
ilgili
düzenlemeleri
kullanıcılara
sunar,
danışmanlık hizmeti yapar ve aynı zamanda gümrük işlemlerini gerçekleştirir.
Şangay İthalat ve İhracat Ürünleri Denetleme Bürosu
Bu Büro, ithalat ve ihracat malların denetlenmesi ve bildirilmesi görevini üzerine
almıştır. Bunun yanı sıra bir malın üretildiği veya yapıldığı ülkeyi gösteren genel
menşe şehadetnamesi ve GSP ülkeleri adına sertifika düzenlemektedir. Diğer
bir hizmeti ise GSP ülkelerinin ithalat ve ihracat gümrük vergileri, temel kanunlar
ve düzenlemeler ve ayrıca ticari malların incelenmesiyle ilgili kanunlar,
düzenlemeler ve işlemler hakkında bilgi sağlamaktır.
Çin Bankası Şangay Şubesi
Ticaret Noktasının ihtiyaç duyduğu tüm bankacılık hizmetleri bu şube tarafından
yürütülmektedir. Çin Bankası Şangay Şubesi döviz kurları, kambiyo denetimi ve
akreditif hakkında bilgi sağlamaktadır. Bunlara ek olarak ithalat ve ihracat
belgelerini kabul etmekte ve gerekli incelemeyi yapmaktadır.
19
Sinotrans Şangay Şubesi
Bir ulaşım şirketi olan Sinotrans, ulaşımla ilgili bütün işlemleri yürütmektedir.
Üyelerinin kullanımına sunduğu bilgiler özetle şunlardır: İthalat ve ihracat
taşımacılığı bilgileri ve kargo taşımacılığı fiyat listeleri.
Çin Halk Sigorta Şirketi’nin Şangay Şubesi
Bu şirket, sigorta politikalarını belirlemekte ve ticaretle uğraşanlara sigorta ile
ilgili bütün konularda yardımcı olmaktadır. İthalat ve ihracat sigorta fiyatları ve
ihracat kredisinin sigortalanması konularında bilgi sağlamaktadır.
Şangay Dış Ticaret Bilgisayar Merkezi
Şangay Dış Ticaret Bilgisayar Merkezi, dış ticaretle uğraşan çevreleri Ticaret
Noktası Network’ünde biraraya getirmektedir. Bu merkezde ETO araştırmaları
diğer bir deyişle ürünler, hizmetler ve yatırımlar için arz ve talebin belirlenmesi
ve toplanan bilgilerin kullanıcıya ulaştırılması çalışmaları yapılmaktadır. Verdiği
hizmetler bununla sınırlı değildir. Bu merkez, yabancı firmaların katologlarını,
ithalat ve ihracat fırsatlarını ve dünya pazarlarının istatistiki verilerini de
kullanıma hazır hale getirmektedir.
Devlet Kambiyo Denetimi İdaresi Şangay Şubesi
Döviz
kurları
ve
kambiyo
yönetimi
politikaları
bu
kurum
tarafından
sunulmaktadır.
iii. Ticareti Geliştirme Hizmetleri: Bu kapsamda sunulan hizmetler şöyle
sıralanabilir: Pazar ve fizibilite araştırması, önceden haber verme ve
çözümleme, grup eğitimi ve televizyonda konferans gibi ticareti geliştirme
etkinlikleri, ticarette etkinlik, elektronik ticaret ve EDI araştırmaları, ithalat ve
ihracat konusunu kapsayan bilgisayar destekli yazılım ve bilgi teknolojilerinin
uygulanması. Bu çalışmalar, diğer ticaret geliştirme merkezleri, üniversiteler ve
araştırma kurumlarıyla işbirliği içinde yürütülmektedir.
20
c. Ticaret Noktaları’nın Genel Görünümü
UNCTAD’ın PriceWaterhouseCoopers firmasına hazırlattırdığı Ticaret Noktaları
anketi toplam 183 Ticaret Noktasına gönderilmiş, bunlardan 47 tanesi
cevaplandırılarak geri gönderilmiştir. İlgili firma, önemli TN’nın web sitelerini
incelemiş, TN yöneticileri ve Cenevre’deki ülke temsilcileri ile görüşmeler
yapmıştır.
Yasal Statü
Kar amacı
Özel %30, kamu %27, karma %43
Kar amacı gütmeyen ama gelecekte planlayan %38
Kar amacı güden %17
Kar amacı gütmeyen ve planlamayan %45
Kurulma amaçları
İş çevrelerine hizmet vermek %53
Ticareti kolaylaştırmak %46,
Kar elde etmek %1
Hükümet desteği
Hükümetten destek alan TN oranı %54
Tamamen özel sektör insiyatifinde olan %46
Hükümet Desteğinin
İçeriği
Altyapı sağlanması %34
Düzenleyici çerçeve %5
Personel %8
Bilgi sağlanması %37
Finansman %37
21
Kurumsal bağlantı
Kamu ile %30
Dünya Ticaret Merkezi ve/veya
Odalar gibi ticareti kolaylaştırma kuruluşları %38
Diğer özel kuruluşlar ile %16
Bağımsız %16
Fiziksel konumlanış
Kamu %31
Dünya Ticaret Merkezi ve/veya
Odalar gibi ticareti kolaylaştırma kuruluşları %30
Diğer özel kuruluşlar %20
Bağımsız %19
Ticaret düzeyi
Uluslararası %82
Ulusal %11
Bölgesel %7
1998’deki ortalama
3.5 milyon ABD Doları
işletme maliyeti
Gelirin maliyetleri
karşılama düzeyi
%25’i karşılamakta
%75’i karşılayamamakta
Dış finansal destek
Hükümet %28
Özel %53
Diğer %19
22
Teknolojiye dayalı
hizmetler
E-mail hizmeti %89
Internet erişimi %87
Internet sayfası hazırlanması %84
ETO’ların dağıtımı ve toplanması %60
SEAL hizmeti %2
Müşterilerin işletme
büyüklüğüne göre
sınıflandırılması
1-9 çalışanı olan
%23
10-49 çalışanı olan
%38
50-499 çalışanı olan
%33
500’ün üzeri
%6
d. Ankete Katılan Ticaret Noktaları Tarafından Verilen Hizmetler
Gelişmiş bilgi
52
Pazar araştırması hizmeti
61
İhracat prosedürleri konusunda eğitim
59
Firma web sayfası ve ürün katalogları hazırlanması
57
İş mektubu ve sözleşme hazırlama yardımı
45
Çeviri hizmetleri
43
Toplantı düzenleme/yardım etme
55
Taşımacılık konusunda danışmanlık
48
Gümrük işlemlerinde yardım
50
Finans-sigorta konularında yardım
45
Ticari sertifika verilmesi
36
EDI hizmetleri
41
23
e. Ticaret Noktası Kurulmasında Karşılaşılan Engeller
Anketteki bu soruya verilen yanıtlar dört ana başlıkta toplanmaktadır. Bunlar:
$"Finansman desteği sağlanamaması;
$"UNCTAD tarafından yürütülen yönlendirme, bilgilendirme ve eğitim
faaliyetlerinin yetersiz olması;
$"Hükümet desteğinin sağlanamaması ve
$"UNCTAD’ın belirlediği ilkelere, iş planına uymanın zorluğu ve belirli
standartlar ve spesifikasyonların olmaması
Bunlara ek olarak, UNCTAD’ın desteği ve TN işlemleri hakkında şu yorumlar
yapılmıştır:
$"UNCTAD’ın yaptığı çalışmalar değerli bulunmakta ama özellikle
hizmetlerin ve ürünlerin geliştirilmesi için daha fazla desteği
aranmaktadır.
$"TN’nın kuruluş aşamasındaki destek çok yararlı olmuştur. Ama,
hükümet
çevreleri
ve
özel
sektör
kuruluşlarının
bu
konuda
bilgilendirilmesi için daha fazla çaba harcanmalıdır.
$"Özel sektör ile daha fazla işbirliğine ihtiyaç vardır.
$"ETO
sistemi
TN
Programının
değerlendirilmektedir.
24
en
yararlı
uygulaması
olarak
5. Programın Genel Değerlendirilmesi
Program, 1992’de Cartagena’da kabul edilen “Gelişme İçin Yeni Bir Ortaklık”
belgesinde (156-161 nolu paragraflar) sergilenen yaklaşımı bugüne kadar sıkı
biçimde izlemiştir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu imkanların dış ticaret
işlemlerinde önemli zaman ve para tasarrufu imkanı sunduğu; bu temelde
dünyanın bütün kesimlerinin ortak prosedür ve uygulamalarla birleşebileceği;
UNCTAD’ın çalışmalarında ağırlığı gelişmekte olan ülkelere ve KOBİ’lere
vermesi gerektiği; ticarette etkinliği sağlayacak ulusal/bölgesel altyapıların, özel
sektör ve kamu kesimi işbirliği ile oluşturulması; ve ticaretle ilgili her türlü bilginin
ilgili her çevrenin ulaşabileceği hale getirilmesi sözkonusu yaklaşımın temel
unsurlarıdır3. 1992 yılında hazırlanan tavsiyelere bakıldığında, ticarette etkinlikelektronik ticaret ilişkisine verilen önem açık olarak anlaşılmaktadır.
Hükümetlere, ulusal ticarette etkinliğin sağlanmasında gerekli olan yasal,
düzenleyici ve idari ortamın geliştirilmesi, elektronik ticareti destekleyen model
yasalar için çalışmaların başlatılması ve ticarette etkinliğin gereksinimlerini
karşılayacak sektörel ilişkilerin, özel sektör-kamu arayüzlerinin geliştirilmesi
yönünde hedefler çizilmiştir. Ticaret Noktaları, bu hedeflere ulaşmada en önemli
yöntemlerden biri olarak görülmüştür4.
Ticaret Noktaları Programı’nın ulusal ve uluslararası dış ticaret pratiklerine
yaklaşımda getirdiği iki önemli katkı vardır. Birincisi, dış ticaret işlemlerinde yer
alan tüm uygulayıcı/hizmet sunucu kesimlerin (en ideal tanımla) fiziki veya sanal
tek bir çatı altında toplanarak; dış ticaret firmalarına, entegre, basit ve hızlı işlem
yapma fırsatını sunmalarıdır. İkincisi ise, uluslararası standartlara uygun
sistemlerin kurularak ve tüm ülkelerin eşit erişimi ilkesi gözetilerek, ticaretle ilgili
her türlü bilginin, yerli ve yabancı firmaların kullanımına sunulmasıdır. Bu
sistemler, elektronik ticaretin altyapısını oluşturacaktır.
Yukarıda verilen rakamlardan da anlaşılacağı üzere, TN Programı bir çok
ülkenin katılımı ile önemli bir aşama kaydetmiştir. TN’nın yasal kuruluşlarında,
bilgi kaynaklarının paylaşımında, finansman, teknik ve fiziki altyapı ve insan
25
kaynağı desteği sağlanmasında hükümetlerin rolü belirleyici olmuştur. TN’nın
kuruluş amaçları da, Programın ortaya koyduğu firmaların dış ticarette
desteklenmesi/ticaretin
kolaylaştırılması
hedeflerinin
doğruluğunu
göstermektedir. Ticaretle ilgili hassas ve doğruluğu onaylanmış bilginin devlet
kurumları tarafından takip ediliyor olması, kamunun bu çalışmadaki gerekliliği ve
yararını açıklamaktadır.
TN’larının UNCTAD’ın ilkeleri arasında yer alan kar amacı güdülmemesi
yaklaşımına uymaları iki temel nedenden kaynaklanmaktadır. İlki, yeni kurulan
bir hizmet yapılanmasının, ilgili çevrelerin ilgi ve desteğini çekmek için ürün ve
hizmetlerinin fiyatlandırmasını gerçek düzeyin altında belirlemesidir. İkinci
olarak, ticaretin kolaylaştırılması/desteklenmesi yaklaşımının, genel olarak dış
ticaret düzeyinin artırılmasının bir ülkenin makro dengeleri ve ulusal çıkarları ile
doğrudan ilgisi nedeniyle, kamu desteğini gerektiriyor olmasıdır.
TN Programından çıkarılabilecek bir diğer önemli sonuç da, kamu kesimi ile özel
sektör arasında oluşturulacak yakın işbirliği için pratik bir araç sunuyor
olmasıdır. Her iki kesimin kaynaklarının ve deneyimlerinin birleştirilmesi ile
Ticaret Noktası özelinde, “Ulusal Ticarette Etkinlik” ve “Elektronik Ticaret
Uygulamaları” için önemli bir deneyim kazanma imkanı elde edilmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerin ve KOBİ’lerin uluslararası ticarete entegrasyonuna
elektronik ticaret ve küresel bilgi ağları ile yaklaşan TEG ve TN Programı, tüm
dünyada önüne geçilemez bir eğilim olan ulusal bilgi altyapılarının her sektörde
kurulması sürecinde ve elektronik ticarete geçişte katılımcılarına önemli fırsatlar
sunmaktadır.
Programın BM-UNCTAD tarafına bakıldığında göze çarpan bir eksiklik ise, bu
türde çalışmalar yürüten diğer uluslararası ve özel sektör girişimleri ile işbirliğinin
ilk dönemlerde fazla aranmaması, ancak son dönemde bu türde bir çabanın
başlatılmış olmasıdır.
26
6. Bilgisayar ve İletişim Teknolojilerinin Ekonomideki Yeri ve Önemi
Uruguay Round Nihai Belgesi’nin imzalanması ile küresel düzeydeki makroekonomik işbirliği ve dış ticaret ilişkilerinin genel çerçevesi çizilirken, potansiyeli
olan firmaların dış ticaretten dışlanmaması uluslararası topluluğun öncelikli
amaçları arasında yer almıştır. 1992 yılında toplanan UNISTE’nin de temel
yaklaşımı bu olmuştur. Konuya ilk önce var olan durumun tesbiti, ardından da bu
yapıdaki güçsüz taraflar lehine yapılabilecek çalışmaların neler olabileceği
açısından yaklaşmanın daha yararlı olacağı düşünülmektedir.
1980’lerin başında “ekonomik gelişme” kavramının belirlenmesinde önemli
değişiklikler ortaya çıkmıştır5. Klasik yaklaşımda “üretim paradigması”, bir
ülkenin önce tarım ürünleri ve hammadde üretiminde yetkinleşmesini, ardından
da sanayi ürünleri ve hizmetler sektörünün gelişmesini tanımlamaktaydı. Ancak
ticaretin yapılanmasına bakıldığında, hizmetler sektörünün sanayi ürünleri
ticaretini ve buna bağlı olarak da tarımsal ürünler ve hammaddeler ticaretini
geliştirdiği görülmektedir. Öte yandan, hizmetler sektörünün kendi içinde de
hiyerarşik bir yapılanma ortaya çıkmıştır. UNISTE girişiminde de vurgulanan bu
yapıda haberleşme sektörü, taşımacılık, sigortacılık, bankacılık ve bilgi
teknolojisi yazılımı gibi alanların altyapısını oluşturmaktadır.
S
SA
AN
NA
AY
Yİİ Ü
ÜR
RÜ
ÜN
NLLE
ER
Rİİ
TTA
AŞ
ŞIIM
MA
AC
CIILLIIK
K
S
SİİG
GO
OR
RTTA
AC
CIILLIIK
K
B
BİİTT Y
YA
AZZIILLIIM
MII
H
HA
AB
BE
ER
RLLE
EŞ
ŞM
ME
E
TİCARETİ DESTEK HİZMETLERİ
27
HİİZZM
ME
ETTLLE
ER
R
H
TTA
AR
RIIM
MÜ
ÜR
RÜ
ÜN
NLLE
ER
Rİİ//H
HA
AM
MM
MA
AD
DD
DE
ELLE
ER
R
B
BA
AN
NK
KA
AC
CIILLIIK
K
Teorik olarak haberleşme sektörünün iki tür makro-ekonomik etkisi vardır6:
•
Altyapının katma değer, üretkenlik artışı ve istihdam yaratma gücü
açılarından çeşitli ekonomik etkiler doğurması
•
Ağın yapısı: Haberleşme sayesinde farklı bölgelerdeki ekonomik aktörlerin
ürettiği sinerjiler birleşir. Bu, daha çok bilgi akışı sayesinde olmaktadır. Ama
bu etkende ciddi bir problem vardır: Az gelişmiş bölgeler ağa erişimden
dışlanabilir ve oyunun kurallarının belirlenmesi aşamasında söz sahibi
olamazlar. Çünkü onlar ağ etkilerini kullanmada daha düşük kapasitelidirler.
Haberleşme altyapısını bilgi teknolojileri uygulamaları ile birlikte ele alırsak,
BİT’ne yapılan yatırımlar, ulusal ekonominin uzun dönemdeki büyüme düzeyini
ve tüm sektörleri etkileyecek niteliktedir. Bilgi yaratma sürecinin en önemli
özelliği yan etkileridir (externalities/spillover effects). Bu teknolojilerin diğer
sektörlere getirdiği etki yalnızca iç süreçlerde bir verimlilik artışı sonucu ile sınırlı
olmamakta, aynı zamanda uygulayıcı mikro birimlerin (firma, kurum) dış
çevreleriyle olan ilişkilerini yeni mekanizmalar sunarak değiştirmektedir. Bu
değişim sayesinde tasarım, üretim ve satış arasındaki bağlar güçlenmekte, iç ve
dış süreçler arasındaki ayrımlar kapanmakta ve işlevler daha esnek olarak
gerçekleştirilebilmektedir. Bu esneklik maliyetleri düşürmekte ve firmalara
küresel ölçekte rekabet olanağı sağlamaktadır.
BİT, yeni hizmet sektörleri de yaratmaktadır. Finans, yayımcılık, içerik, eğlence
ve eğitim bunlardandır7. Mali piyasalar, küreselleşmenin etkisiyle haberleşme
ağlarını tüm dünyayı kapsayacak biçimde oluşturarak yeni çalışma yöntemleri
geliştirmişler ve ekonomik sisteme olan etkileri muazzam boyutlara ulaşmıştır8.
Haberleşme ağları üzerinde bilginin yönetilmesi ile ilgili yöntemlerin gelişmesi ve
çok uluslu şirketlerin ve ortaklarının haberleşme hizmetlerini belirli bir düzeyde
ve fiyatta istemeleri sonrasında, özellikle 1980’lerin ortasından beri ulusal
28
haberleşme monopollerinin durumları sorgulanmaya başlanmıştır. Haberleşme
sektörlerinde rekabetin teşviki (de-regulation) ve bunlara ilişkin yeni kuralların
oluşturulması
(re-regulation)
uluslararası
düzeyde
sağlanan
işbirliği
ile
düzenlenme aşamasına girmiştir.
Elektronik ticaretin ekonomik etkilerini değerlendirmede kullanılabilecek pratik bir
yaklaşımın geliştirilmesinde aşağıdaki bölümleme yol gösterici olabilir9:
•
Mikro düzeyde firmalara etkisi: Ticaretlerini elektronik ortamda yapmanın
firmalara ilave işgücü kullanımı ve ek satışlarla katma değer yaratma
yönünden etkileri
•
Ulusal makro düzeyde: Bir ülkenin geleneksel ürün ve hizmet arzının ne
kadarının elektronik yöntemlerle ikame edilmekte olduğuna bakılabilir.
Örneğin, bankacılık hizmetlerinin elektronik bankacılık ile ikamesi.
•
Uluslararası makro düzeyde: Elektronik ticaret işlemlerinin bir ülkenin dış
ticaret dengesini nasıl etkilediğine bakılabilir. Buna “Internet ihracatı ve
ithalatı” denilmektedir.
29
7. KOBİ’ler ve Elektronik Ticaret
İçinde bulunduğumuz yirminci yüzyılın son on yılına damgasını vuran en önemli
iki gelişme ekonomide küreselleşme ve bilgi teknolojilerinin gelişmesi ve
yaygınlaşması olmuştur. Yirmibirinci yüzyılın başları ise ağırlıklı olarak küçük
birimlerde ve intranetlerde yaşam bulan, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki
gelişmeleri iş dünyasına ve ulusal/uluslararası ticarete yansıtan elektronik
ticaretin ekonomi ve uluslararası ticaretteki küreselleşmeyi daha üst bir boyuta
taşımasına tanık olacaktır.
Öte yandan tüm ülkelerde uluslararası ticaret potansiyeli olan firmalar, özellikle
KOBİ’ler, uygun prosedürlerin eksikliği, bilgiye ve bilgi ağlarına erişimlerinin
olmaması veya ticari lojistik ya da destek hizmetlerinin yetersizliği nedeniyle
uluslararası ticaretin dışında kalabilmektedirler. Teknoloji transferi ve iş
olanakları yaratılmasında son derece önemli bir araç olan KOBİ’lerin daha etkin
bir biçimde ihracat ve ithalat yapabilmeleri için daha iyi donatılmaları, hizmet
almaları ve eğitilmeleri gerekmektedir.
Olayın KOBİ’ler cephesine baktığımız zaman, elektronik ticaretin sunduğu iş
fırsatlarının her sektör için farklı düzeyde olduğu görülmektedir. Bunun nedeni
yapılan ticaretin türü, ülkenin BİT’deki düzeyi, Internet kullanan kesimlerin sayısı
ve diğer faktörlerdir. KOBİ’lerin yöneticileri ülke içi ve uluslararası ticaret
düzeyinin artması için BİT’ne yatırım yaparken bir dizi faktörü gözönüne almak
durumundadırlar. Bu faktörler şu şekilde özetlenebilir:
a. Hedef pazar ve işin yoğunlaştığı coğrafi bölge
Günümüzde
KOBİ’lerin
büyük
kısmı
kendi
ulusal
pazarlarına
üretim
yapmaktadır. Öte yandan ihracat yapan firmaların çoğu da aynı zamanda iç
pazara yöneliktir. Elektronik yöntemleri kullanarak yeni dış pazarlara yönelmek,
bir firmanın ürün pazarlaması, tüketici ilişkilerinin yönetilmesi ve geliştirilmesi ve
satış sonrası tüketici desteğinin sağlanması gibi temel iş yapma yöntemlerini
değiştirmesini gerektirecektir. KOBİ’lerin ise genellikle ilk başlangıçta bu
30
dönüşümü tamamen yapmak için yeterli kaynakları yoktur. Internet’e ise
deneyim kazanma ve haberleşme aracı (e-mail) ve pazar araştırması için bilgi
sağlama kaynağı olarak yaklaşmaktadırlar. Bu durum IFC (International Finance
Corporation) tarafından 1998 yılında yapılan bir anketle de doğrulanmıştır. Anket
için 16 gelişmekte olan ülkeden 113 firma ile görüşülmüştür. Bunların %75’i
Internet’e yeni bağlandıklarını ya da kuruluş aşamasında olduklarını ,%89’u ise
müşterileri ile bağlantılarını e-mail yoluyla yaptıklarını belirtmiştir. Sanayi
firmalarının %45’i ile finansal kuruluşların %100’ünün webde sayfaları olduğu
ancak
bunların,
ticareti
Internet
üzerinden
yapmayı
mümkün
kılacak
uygulamalardan çok, sadece firma ve ürün bilgisi içeren tanıtım amaçlı sayfalar
olduğu anlaşılmıştır. Özetle KOBİ’ler Internet’e haberleşme ve pazarlama aracı
olarak bakmaktadırlar.
b. Elektronik kanallardan sunulan ürün ve hizmetler
Gelişmiş ülke firmalarının web sayfaları ve diğer elektronik yöntemler kullanarak
spesifik ürün ve hizmet satışı konusunda önemli deneyimleri vardır. Elektronik
ticaret özellikle bilginin önemli katma değer eklediği mal ve hizmetlere
uymaktadır. Kitap, bilgisayar, seyahat hizmetleri, yazılım ve elektronik mallar,
özellikle bunlarla ilgili temel bilgilere de yer verilmesi durumunda, Internet
yoluyla en çok satışı yapılan ürünlerdir. Fiziksel malların Internet üzerinden
satışı daha alt düzeyde gerçekleşme eğilimindedir. Bunun istisnası ise açık
artırmalar, barter ve ticari taleplerin duyurulduğu Bulletin Board SystemsBBS’lerdir. GTPNet ETO sistemi bunun bir örneğidir.
c. Internet bazlı ticaret fırsatları ve üretim zinciri sistemlerinin iş geliştirme
yöntemi olarak uygunluğu
Pek çok sanayi ürünü ve mal Internet’te doğrudan satışa uygun değildir. Bunun
nedenleri, satıcının web sayfasına ulaşacak alıcı sayısının az olması, ürünün
fiziki içeriği, ürünün spesifik olması veya pazarlama ile ilgili diğer kısıtlamalardır.
Firmaların geleneksel pazarlama ve dağıtım yöntemlerini kullanmaya devam
edeceği düşünüldüğünde, webde olmak, rehberlerde yer almak, ticari fırsatlar
31
sistemine katılmak ve sunum zinciri ağların katılmak ticareti destekleyici
hizmetler olarak değerlendirilebilir.
d. Teknik bilgi ve deneyim eksikliği
Internet uygulamalarını başlatmak ve devam ettirmek için gerekli teknik bilgi
birikimi ve yetişmiş eleman olmaması gelişmekte olan ülkelerle KOBİ’lerin temel
problemlerindendir. Buna getirilebilecek çözümlerden en kapsamlı ve uzun
vadeli olanı, ulusal araştırma kuruluşları ile üniversitelerin teknolojik gelişimleri
izleyerek, firmalara ve ilgili tüm çevrelere sunmaları olabilir. Hükümetlerin bu
konuda yapabileceği faaliyetler arasında firmalara araştırma ve geliştirme
desteği
verilmesi,
eğitim
uygulamalarının
geliştirilmesi
ve
danışmanlık
hizmetlerinin desteklenerek düzenlenmesi sayılabilir.
e. Internet erişimi/hosting hizmetlerinin maliyeti ve uygunluğu
Internet erişim maliyetlerinin makul düzeyde olması halinde firmaların telefon ve
faks ile haberleşme yerine daha düşük maliyetli ve hızlı olan e-maili kullanma
düzeyleri artacaktır. Ayrıca, bir web sitesi oluşturma ve yaşatmanın maliyetleri
de sitenin içeriğine ve kullanılan teknolojinin düzeyine bağlı olarak artmaktadır.
Ticaret Noktaları webde tanıtım için katalog hazırlama konusunda KOBİ’lere
düşük maliyetli hizmet verecek kapasiteye sahiptirler.
f. Pazar ve potansiyel ortaklara ilişkin bilgiye ulaşmanın maliyeti
Ticari bilgi sunan özel web siteleri bunu belirli bir ücret karşılığında yapmaktadır.
Bu KOBİ’ler için karşılanması zor düzeylerde olabilmektedir. Ama kamu
kuruluşlarının pek çoğu ticareti destekleyici bir çok bilgiyi ücretsiz olarak
Internet’ten sunmaktadır. Bu hizmetlerin devam ettirilmesi ve uzun dönemde
paralı hizmetlerin daha düşük karşılıklarla yapılması KOBİ’lere şu yararları
sağlayacaktır: Hedef pazarları belirlemek, ortakları hakkında güvenilir bilgiye
ulaşmak, doğru dağıtım kanallarını bulmak, yasal ve düzenleyici kuralları
öğrenmek, finansman kaynakları, risk yönetimi ve lojistik hizmetlerine ulaşmak.
32
g. Ortak Sorunlar
Gelişmekte olan ülkelerin KOBİ’lerine ek olarak, ABD’nin Michigan bölgesinde
1996 yılında 15 KOBİ ile yapılan bir çalışmanın sonuçlarına baktığımızda,
ülkelerin gelişmişlik düzeyinden bağımsız olarak ortak bazı deneyimlerin
yaşandığı sonucunu çıkarabiliriz10.
Michigan SBDC (Small Business Development Center) tarafından başlatılan
projede 15 firma için web sitesi dizaynı, e-mail adresleri açılması, eğitim
verilmesi ve firma web sitelerine ziyaretlerin kaydedilmesi hizmetleri verilmiştir.
Projenin başlangıcında çok büyük hedefler belirleyen KOBİ’ler, uygulamanın
sonunda edindikleri deneyim ve Internet stratejisi oluşturma yaklaşımı ile daha
gerçekçi beklentiler oluşturmuşlardır. Uygulama bittiğinde KOBİ’lerin Internet
üzerinden hiç satış yapamadıkları belirlenmiştir. Bunun nedeni yeterlilik, zaman,
finansman, pazarlama ve teknoloji ile ilgili sınırlamalardır. Firmaların kapsamlı
bir elektronik ticaret stratejisi için hangi teknolojilerin kullanılabileceği konusunda
bilgi sahibi olmadığı, web sitelerinin güncellenmesini ISS’lerin sundukları
hizmetlerin çok pahalı olması ve onların ihtiyaçlarına göre uyarlanmadığı için
yapamadıkları, müşterilerin beklentilerine uygun bilgilere yer veremedikleri,
nitelikli
eleman
eksikliği
nedeniyle
gelen
başvuruları
yeterli
düzeyde
cevaplayamadıkları ve Internet’i araştırma kaynağı olarak kullanamadıkları
ortaya çıkmıştır. Bu firmalar için var olan diğer engeller, arama makinelerine
(search engines) girmelerinin ve Internet’te belirli bir ürünü arayan potansiyel
müşterileri onlara yönlendirecek doğru anahtar kelimelerin kaydettirilmesinin zor
olmasıydı. Ayrıca siteleri çok az ziyaret edilmişti. Ziyaret düzeyinin yüksek
olması onların yatırımını artıracak bir etkendir.
Tüm bu saptamalara rağmen firmaların itibarlarını artırmak, pazar araştırması,
pazarlama ve satış kapasitelerini artırmak amacıyla Internet’I kullanmak
konusunda karamsar olmadıkları anlaşılmıştır. Sitelerinin ziyareti için aktif bir
tanıtım kampanyası başlatmış olan firmalar bunun faydasını görmüştür.
Webdeki
bilgilerini
güncelleyen
firmaların
anlaşılmıştır.
33
devamlı
izleyicilerinin
olduğu
KOBİ’ler açısından bakıldığında, değişik uygulamalarla Internet’te bulunmanın
faydaları
yukarıda
anlatılan
örnekten
de
yararlanarak
aşağıdaki
gibi
özetlenebilir:
-Tüm dünyadan geniş bir izleyici kitlesine ulaşmak
-Ticari fuarlara katılmak veya tv/gazete reklamı vermek gibi daha pahalı
geleneksel pazarlama yöntemleri yerine daha az harcama ile etkin reklam
ve pazarlama gücü
-Kısa dönem yerine uzun vadeye yayılmış bir beklenti ile tüketiciyi
bilgilendirme ve destekleme hizmetlerini geliştirmek
-Internet’de yer almanın firmanın iş çevrelerindeki imajını kuvvetlendirmesi
-Pazar ve müşteri araştırması yapmak
Bunların devamında KOBİ’lerin de büyük firmaların yapmakta olduğu diğer
elektronik ticaret yöntemlerine geçmesi mümkün olacaktır.
34
II. ELEKTRONİK TİCARET
A. TİCARET NOKTALARI VE ELEKTRONİK TİCARET
Ticaret Noktaları Programı, Ticarette Etkinlik Girişimi (TEG) kapsamında
tanımlanan amaçların uygulanma şansı bulduğu en zengin programlardan
biridir. Ticaret Noktaları, Ticareti Kolaylaştırma ve Elektronik Ticaret konuları ile
organik bir bütünlük taşımaktadır. Bu nedenle, TN konusunda yapılacak
çalışmalar, elektronik ticaretin ulusal düzeyde teknik ve yasal altyapısının
hazırlanmasında da önemli bir adım olacaktır.
TN Projesinin başlangıcında, gelişmekte olan ülkelerin uluslararası ticarete
entegrasyonu sorununa ülkeler arasında ticari bilginin değişimi ve bunun
sağlandığı mekanizmaların oluşturulması ile katkıda bulunulması ön planda
iken, son dönemde özellikle elektronik ticaret ve küresel bilgi ağlarına önem
verilmeye başlanmıştır. Gerekli altyapı, deneyim ve güven oluşturulduğu
aşamada işletmeler ve ülkeler arasında elektronik ticarete geçilmesi asıl
hedeftir.
Hem TN’nın işlevlerini daha iyi anlamak, hem de son yıllarda ülke
gündemlerinde ve uluslararası platformlarda çok önemli bir yer tuttuğu için,
elektronik ticaret ile ilgili bazı konular bu bölümde ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
B. TANIMI
Elektronik ticaretin tanımı için çeşitli uluslararası örgütlerin belgelerine ve ülke
çalışmalarına baktığımızda, aralarında bazı farklar olmasına rağmen, genelde
anlaşmanın sağlandığı görülmektedir.
Elektronik ticaretin yasal çerçevesinin çizilmesi için önemli çalışmalar yapan
UNCITRAL’in 1996 yılında hazırladığı Model Yasa’ya11 göre, ticari aktiviteler
kapsamında her türlü veri mesajının, EDI (Electronic Data Interchange), Internet,
35
e-mail gibi gelişmiş yöntemlerin yanında, telekopi ve fax gibi daha az karmaşık
veri iletimi yöntemleri kullanılarak elektronik ortamda değişimine elektronik
ticaret denilmektedir.
Avustralya’nın hazırladığı bir çalışmada12 elektronik ticaret, elektronik yöntemler
(fax, telex, EDI, Internet ve telefon vb) kullanılarak ticaret veya ticaretle ilgili her
türlü bilgiye ilişkin işlemin yapılması gibi geniş bir tanımla ele alınmış, ama bu
tanımın genişliğinin yol açabileceği zorlukları ortadan kaldırmak için sözkonusu
raporda terim, açık veya kapalı ağlar üzerinden ticaretle ilgili her türlü
bilginin bilgisayarlar arasında iletilmesi olarak daraltılmıştır. Yine ABD’de
Washington Eyaleti’nce hazırlanan “Strategic Information Technology Plan”’13da
ise, işle ilgili bilginin iki veya daha çok kuruluşun bilgisayarları arasında
elektronik olarak değişimi olarak tanımlanmıştır. Bu tanımı takiben, elektronik
ticaretin en önemli teknolojik amacının, iş dünyası ve hükümet kurumları
ağlarının her birinin diğeri ile, kullanılan bilgisayar platformu ne olursa olsun,
haberleşebileceği şekilde güvenli tek bir ortamda birleştirilmesi olduğu
belirtilmektedir. IBM’in tanımında “e-business”’in bir alt bölümü olarak ele alınan
e-ticaret,
Internet
teknolojisi
kullanılarak
ticaret
yapılması
olarak
ele
14
alınmaktadır .
OECD’nin tanımında ise kurumların ve bireylerin katıldığı ve metin, ses, görsel
imaj gibi sayısallaştırılmış verinin işlenerek, açık veya kapalı ağlar üzerinden
iletilmesine dayanan ticaretle ilgili işlemlere elektronik ticaret denilmektedir15.
Toparlamak gerekirse elektronik ticareti, doğrudan fiziksel bağlantı kurmaya
ya da fiziksel değiş tokuş işlemine gerek kalmadan, tarafların elektronik
olarak iletişim kurdukları her türlü ticari iş etkinliği16 olarak tanımlayabiliriz.
Elektronik ticaretin gelişiminin tarihsel boyutuna baktığımızda iki önemli gelişimin
belirleyici olduğunu görmekteyiz.17 Bunlardan birincisi, etkileşimli çoklu ortam
hizmetlerinin gelişmesi ve bilgisayar, haberleşme ve televizyon yayımcılığı
sektörlerinin gittikçe içiçe geçmesi, ikincisi ise piyasaların küreselleşmesi ve
36
liberalizasyonudur. Uluslararası ticaretin ve buna paralel olarak etkin mal ve
hizmet taşıma yöntemlerinin gelişmesi, ülkeler arasındaki ekonomik bağımlılığın
düzeyini artırmış ve ürünlerle piyasaların küreselleşmesine yol açmıştır. Bilgi
toplumuna doğru gidişin temel dinamikleri olan bu gelişmeler, sanayileşmiş
ülkelerin bilgi yoğun hizmetlerle yeniden yapılanma sürecini başlatmıştır. Bu
sektör, ekonomide tarım ve sanayiden daha hızlı gelişen en güçlü kesim haline
gelmiştir. Elektronik ticaret ise, bilgi toplumunun uygulanmasında en önemli
alanlardan biridir.
Günümüzde bilginin ve verilerin elektronik olarak değişimi uluslararası ticaretin
en önemli bölümlerinden biri haline gelmiştir. Uluslararası ticareti düzenleyen
geleneksel kuralların, bu gelişimi karşılayabilecek esneklikte olmadığı ve yeni
düzenlemelere gerek duyulduğu kısa sürede kendini ortaya koymuştur. Bu
durum, ekonomik yaşamın her yönü için geçerliyken, özellikle haberleşme
sektöründe çok acil düzenlemelere gerek duyulmuştur. Günümüzde, 1970’lerin
başındaki ulusal düzeyde tek bir kuruluşun sunduğu haberleşme hizmetlerinden,
tam liberalizasyonun hedeflendiği, rekabetin teşvik edildiği ve kullanıcı
isteklerinin yönlendirdiği rekabetçi bir ortama gelinmiştir. Bilginin haberleşme
ağları üzerinden gönderilmesi, alınması ve yönetilmesi, dünyanın her tarafında
benzer standartların kullanıldığı, karşılanabilir maliyetlerle, ayrım gözetmeyen,
evrensel erişimin sağlandığı bir düzeyin oluşturulmasını gerek kılmaktadır.
Kısaca, bilginin taşınmasındaki ana araçlarından olan telekomünikasyonun,
ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesinde çok temel bir rol oynadığı söylenebilir.
37
ÇOKLU ORTAM TEKNOLOJİSİ VE SEKTÖRLER ARASI İLİŞKİ18
1
İçerik
2
-Filmler, TV, Müzik
stüdyoları
-Çoklu ortam yazılımı
-Kitaplar, gazeteler vd
6
Terminaller
-Elektronik iş tüketici
ve PC üreticileri
-İşletim sistemi ve
arama yazılımı
3
Paketleme
-TV/radyo yayımcıları
-Yayımcılar, editörler
-Elektronik bilgi
hizmetleri
5
Telekom ekipmanı
-Özel ve kamu
haberleşme
malzemesi üreticileri
-Datacom üreticileri
Sunucular
-Bilgisayar üreticileri
-İçerik ve dağıtım
yönetimi yazılımı
4
Dağıtım Hizmetleri
-Sabit, mobil ve uydu
haberleşme ağ
işleticileri
-Kablolu TV işleticileri
Elektronik ticaret ve Internet’in gelişimi ile ilgili bazı rakamlar ise şu şekildedir:
•
1996 yılında tüm dünyada Internet’e bağlanan kişi sayısı 40 milyon civarındaydı. 1997
sonunda bu rakam 100 milyona yükselmiştir. 2005 yılı sonunda bu rakamın 717 milyona
ulaşacağı tahminleri vardır (Computer Industry Almanac Inc.). Bu tahminde bölgesel dağılım
şu şekilde verilmiştir: Kuzey Amerika 230, Batı Avrupa 202, Asya-Pasifik 171, Güney ve
Merkezi Amerika 43, Orta Doğu ve Afrika 23.6 milyon.
•
Aralık 1996’da kayıtlı alan adı sayısı 627.000’di. 1997 sonunda bu rakam 1.5 milyon
olmuştur. Internet trafiğinin her yüz günde bir iki katına çıktığı belirtilmektedir.
• Cisco Systems, 1996’da Internette yaptığı satışların 100 milyon doların üzerinde olduğunu
açıklamıştır. 1997 sonunda ise 3.2 milyar dolarlık yıllık değere ulaşılmıştır.
•
1996’da Amazon.com Internet’te 16 milyon, 1997’de 148 milyon dolarlık kitap satışı
yapmıştır. ABD’nin en büyük kitap dağıtım firmalarından Barnes&Noble Amazon.com ile
rekabet için kendi online mağazasını kurmuştur. Ağustos 1999’da yapılan bir araştırmada
Amazon.com, buy.com ve barnesananoble.com, webin en önemli elektronik pazarlamacıları
olarak ilk üç sırayı paylaşmışlardır.
•
Ocak 1997’de Dell Computers Internet’te günde 1 milyon dolardan biraz daha az düzeyde
bilgisayar satışı yapmakta iken, Aralık 1997’de şirket günlük satışları 6 milyon dolara
ulaşmıştır.
38
•
A.B.D.’nin ve dünyanın en önemli ISS’lerinden olan America Online (AOL) Temmuz
1999’da mali yıl gelirini 4.8 milyar dolar olarak açıklamıştır. Net kar ise 396 milyon dolardır.
Geçen yıl bu miktar 59 milyon olarak açıklanmıştı. 17.6 milyon abonesi olan AOL’nin bağlı
şirketi CompuServe’in ise 2 milyon abonesi vardır.
•
Auto-by-Tel adlı Internet’te sitesi olan bir firma 1996 boyunca 345.000 satış yaparak 1.8
milyar dolarlık rakama ulaşmıştır. Kasım 1997 sonu itibariyle aylık 500 milyon dolarlık satış
yapıldığı (yıllık 6 milyar dolar), her ay ise ortalama 100.000 adet sipariş kabul edildiği
sözkonusu şirket tarafından açıklanan rakamlardır. (U.S. Department of Commerce, The
Emerging Digital Economy)
•
Internet üzerinden firmaların doğrudan tüketicilere yaptığı on-line satışların değeri 1998
yılında 14.9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir (Boston Consulting Group). 1999 sonunda bu
rakamın 36 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Webdeki satıcıların tüketicileri alışveriş
yapmaya teşvik etmek için yapması gereken yatırım, online işlem başına 22-24 dolar olarak
tahmin edilmektedir.
• Forrester’a göre 1997 yılında Internet üzerinden firmalar arasında yapılan mal ve hizmet
ticaretinin rakamı 8 milyar dolara ulaşmış olup, bu rakamın 2002’de 327 milyar dolara
ulaşması beklenmektedir. (Forrester Research Inc.)
•
Price Waterhouse, on-line mal ve hizmet alışverişinin 2002’de 434 milyar dolara
ulaşacağını, bunun 94 milyarlık kısmının, tüketicilerin yaptığı mal ve hizmet alışverişinden
kaynaklanacağını belirtmektedir. Bu rakamın 1998 yılında 5 milyar dolar olacağı yine aynı
araştırma kuruluşu tarafından açıklanmıştır.
• EMarketer’ın “1998 eCommerce Report” adlı çalışması, tüketicilerin on-line alışveriş
tutarlarının 2002 yılında 26 milyar dolar olacağını açıklamıştır. Firmaların kendi aralarında
gerçekleşecek ticaretin rakamı ise 268 milyar dolar olarak tahmin edilmiştir.
• Dataquest’in tahminlerine göre ise 2003 yılında firmalar arası elektronik ticaretin hacmi 800
milyar dolar civarında gerçekleşecektir (Financial Times Ltd.-FT Guide to Digital Business,
Autumn 1999).
•
IDC’nin 1998 Avrupa Bilgi Teknolojisi Forumu’nda açıkladığı rakamlara göre, Avrupa’da
Internet teknolojisine yapılan harcamalar bu yıl beklenen 32 milyon dolarlık düzeyden, 2000
yılında 425 milyon dolara çıkacaktır. Elektronik ticaretten elde edilen gelir ise bu yıl beklenen
32 milyar dolarlık düzeyden 2002 yılında, 425 milyar dolara çıkacaktır. Bu rakamın %
79’unun firmalar arası işlemlerden olacağı tahmin edilmektedir.
•
IDC’nin Avrupa’da 8 ülkenin önde gelen 300 firmanın yöneticileri ile yaptığı görüşmelerde %
82’si
elektronik
ticaretin
iş
stratejilerini
etkileyeceğine,
%19’u
rekabet
üstünlüğü
sağlayacağına inandıklarını, % 39’u ise web üzerinden satış yapmaya yönelik planları
olduğunu belirtmiştir. (Kaynak: Nua Internet Surveys: http://www.nua.ie/surveys)
39
1. Katılımcılara Göre Elektronik Ticaret
Elektonik ticaret, kullanılan teknolojiler ve uygulamalar benzer olmasına rağmen,
taraflarına göre dört alt bölüme ayrılabilir:
i.
Firma-firma arasında: Elektronik Veri Değişimi (EDI), Ürün Veri
Değişimi (PDI), danışmanlık veritabanları, talep üzerine bilgi verme
vd.
ii.
Firma-tüketici
arasında:
Teleshopping,
elektronik
alışveriş,
bilgilendirme hizmetleri, ücretli TV, elektronik ödeme, elektronik
bankacılık ve sigortacılık
iii.
Firma-devlet arasında: Vergiler, sosyal güvenlik, istatistik ve
izinlerin elektronik yoldan izlenmesi ve düzenlenmesi, kamu
ihalelerinin elektronik ortamda duyurulması, vd.
iv.
Vatandaş-devlet arasında: ABD’de “On-Line Government”19
kavramı yasalara girmiş durumdadır. Gelecekte gerçekleşmesi
muhtemel bu türde, vatandaşların devletle olan ilişkilerinin
elektronik ortamda sürdürülmesi mümkün hale gelecektir. Örneğin,
sosyal güvenlik ödemeleri ve kişilerin hesapladığı vergi türleri bu
yoldan halledilebilir.
Elektronik ticaretin çok güncel bir konu olması, yeni bir uygulama ve kavram
olmasından
kaynaklanmamaktadır.
Bilgi toplumuna doğru gidişin temel
dinamikleri olan bilgi ve haberleşme teknolojileri esasen, 1970’lerin başından
itibaren firmalar arasındaki elektronik ticarette, EDI ile kapalı ağlar üzerinden
uygulanmaya başlanmıştı. Yeni olan ve bilgi teknolojileri/elektronik ticaret
konusunu gündeme oturtan, Internet’in gelişimi ile açık ağlar üzerinden daha
basit yöntemlerin çok geniş bir kullanıcı çevresinin hizmetine girererek,
ekonomik ve sosyal hayatın tüm boyutlarını etkilemeye başlamasıdır.
Elektronik ticaret konusunda basında çıkan haberler genelde kitap, şarap ve
bilgisayarların elektronik yoldan satışı üzerinde yoğunlaşsa da, firma-tüketici
kısmında ağırlıklı olarak yer tutanlar seyahat ve bilet satışı, yazılım, eğlence
40
(oyunlar ve çekilişler), bankacılık, sigortacılık, danışmanlık, bilgi sunma, yasal
konularda danışmanlık, emlakçılık ve gittikçe artan oranda sağlık, eğitim ve
devlet hizmetleridir.
Kapalı ağlar üzerinden elektronik ticaretle Internet’te elektronik ticaretin klasik
özelliklerini şu şekilde karşılaştırabiliriz: 20
GELENEKSEL ET
INTERNET’TE ET
Firma-firma arasında
Dört düzeyde
Sanayiye özgü, kapalı topluluklar
Açık pazar, global ölçek
Sınırlı sayıda katılımcı
Sınırsız sayıda katılımcı
Kapalı özel networkler
Açık, korunmayan networkler
Kim olduğu bilinen, güvenilir taraflar
Bilinen ve bilinmeyen taraflar
Networklerin güvenilir olması
Güvenlik ve onaylama gereksinimi
Pazarı bir topluluk oluşturuyor
Network bir pazar
Elektronik ticaret, doğrudan elektronik ticaret ve dolaylı elektronik ticaret olarak
da ikiye ayrılabilir. Fiziksel malların elektronik ticareti, geleneksel ticaret yapma
yöntemlerinin ve ticaret lojistiklerinin geliştirilmesini gerektirmektedir. İçeriği
sayısallaştırılmış hizmetlerin (imaj, ses, metin, yazılım vd.) elektronik ticaretinde
ise, tanıtım, sipariş, satın alma, ödeme ve dağıtım ve satış sonrası servis
işlemlerinin tümünün ağlar üzerinden yapılması mümkündür. Bu biçimiyle
elektronik ticaret, ticarette bir devrimi simgelemektedir.
41
2. Elektronik Ticaretin Kapsamı21
Kapalı ve açık ağlar kullanılarak yapılabilecek iş ve ticaret aktiviteleri şu şekilde
sıralanabilir:
❏
Mal ve hizmetlerin elektronik alışverişi
❏
Üretim planlaması yapma ve üretim zinciri oluşturma
❏
Tanıtım, reklam ve bilgilendirme
❏
Sipariş verme
❏
Anlaşma yapma
❏
Elektronik banka işlemleri ve fon transferi,
❏
Elektronik konşimento gönderme,
❏
Gümrükleme
❏
Elektronik ortamda üretim izleme
❏
Elektronik ortamda sevkiyat izleme
❏
Ortak tasarım geliştirme ve mühendislik,
❏
Elektronik ortamda kamu alımları
❏
Elektronik Para ile ilgili işlemler
❏
Elektronik hisse alışverişi ve borsa,
❏
Ticari kayıtların tutulması ve izlenmesi
❏
Doğrudan tüketiciye pazarlama
❏
Sayısal imza, elektronik noter v.b. Güvenilir Üçüncü Taraf (TTP) işlemleri
❏
Sayısal içeriğin anında dağıtımı,
❏
Anında bilgi oluşturma ve aktarma
❏
Elektronik ortamda vergilendirme
❏
Fikri mülkiyet haklarının transferi
C. BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE
DÜNYASINA ETKİLERİNE BAKIŞ
ELEKTRONİK
TİCARETİN
İŞ
Bilgi kritik bir kaynaktır. Doğru, zamanında bilgi, kurumların kendilerini ve diğer
kurumlarla, mal/hizmet sunucuları ve tüketiciler ile birbirlerini anlamalarını
42
sağlayan, bu kesimlerin işlevlerini, bölümlerini, projelerini ve süreçlerini
birleştiren bir unsurdur. Bilginin üretilmesinde kullanılan veri yok edilemeyen bir
kaynaktır ve sermaye ile fiziksel malların tersine sürekli kullanılabilir22. Bilgi
teknolojileri sistemleri (bilgisayar temelli donanım ve yazılım araçları) veriyi
işlemden geçirerek anlamlı bilgiye çevirir, depolar ve taşır.
1990’ların zor ekonomik koşullarında bazı firmalar bilgi teknolojilerini iş
süreçlerini yeniden yapılandırmada kullanarak ve üretimde herhangi bir düşme
olmadan eleman sayısını azaltarak atlattılar. Örneğin 1980-1990 arasında
Amerikan kağıt endüstrisi verimliliğini %30 artırırken, 245.000 kişi işten
çıkarılmıştır. Bilgi teknolojileri kullanımı ile mümkün olan ve üretim ile hizmet
sektörlerinde de görülen bu küçülme, yöneticilerin yönetim kontrolleri, kurumsal
yapılanma ve insan kaynakları politikalarına yeniden bakmalarına neden
olmaktadır23.
İşletme yönetimlerinin bilgi teknolojilerini gündemlerine almalarını gerektiren iş
yönetimi ve pazarla ilgili kaygıları şunlardır24:
i)
Koordinasyon gereksinimi: Ülke içinde ve küresel düzeyde etkin
rekabet için firmaların önemli koordinasyon nitelikleri olmalıdır. Bu
sayede değer zinciri yönetimi ve kamu sektörü ile ilişkilerini daha
sağlam yürütebileceklerdir.
ii)
Pazara erişim: Pazar ve ürün yenileştirme, farklı coğrafi
bölgelerdeki kuruluşlarla işbirliği ve ortaklığı gerektirir.
iii)
Yönetimi kontrol: Zaman, maliyetler, mesafe ve diğer unsurlar
köklü değişimler geçirirken, yönetim düzeyinin yeni teknolojiyi
anlaması ve bunun kurum içindeki evrimini kontrol etmesi gerekir.
iv)
Kurumsal öğrenme ve kendini geliştirme gerekleri
Bilgi Teknolojilerinin kurum içinden başlayarak uygulanması “iş süreçlerinin
yeniden yapılandırılması” olarak tanımlanmaktadır. En önde gelen iş süreçleri,
43
ürün ve hizmet üretilmesine yönelik operasyonlar, pazarlama ve satış,
siparişlerin işlenmesi ve mal ve hizmetlerin tüketiciye ulaştırılması, satış sonrası
tüketici hizmetleri ve müşterilerle ilişkilerdir.
Elektronik ticaret pazarına hazırlanmak, teknolojiye yatırım yapmaktan daha çok
iş yöntemlerine, pazara ve rekabete yeni bir bakış açısı ile bakmayı
gerektirmektedir. Internet’e açılan firmaların büyük kısmı geleneksel iş yapma
yöntemlerini bu ortama aktarmışlardır. Elektronik ticaret, yeni süreçler ve ürünler
isteyen bir uygulamadır. Elektronik ticareti öğrenmenin en iyi yolu özel projeler
yapmaktır. IBM ve Economist Intelligence Unit Limited’in Avrupa’nın önde gelen
25 firma yöneticisi ile yaptığı görüşmelerden çıkan sonuçlara göre, bu firmaların
hemen hepsi elektronik ticaret için “deneyim kazanma ve strateji hazırlama
döneminde” olduklarını belirtmektedirler. Avrupa ve ABD’nin elektronik ticaretteki
farklılıklarını yansıtan bu çalışmaya göre, Avrupalı firmaların karşısında duran
engeller; yüksek haberleşme maliyetleri, hükümetlerin ilgi azlığı, teknoloji
standartları ve arayüzlerin azlığı, firma içi yönetim düzeyinde elektronik ticaret
stratejilerine az destek verilmesi, Internet’te vergilendirme problemleri ve
dil/kültür farklılıklarıdır25.
Elektronik ticaretin iş dünyasının ekonomik aktörlerine faydaları şu şekilde
özetlenebilir:
1. Maliyetlerin azalması ve pazarlamanın daha geniş ölçekte yapılması
2. Zamandan tasarruf ve pazarlama süreçlerinin azalması
3. Tüketicilerin satın alma işlemi yaparken satın alma sürecini de kontrol
edebilecek yöntemlere kavuşması
4. Bilginin daha zengin ve karşılıklı etkileşime açık olması
5. Bilginin anında ve sürekli ulaşılabilir olması
6. Pazara girişteki engellerin azalması ve herkese eşit erişim şansı sunulması
44
ELEKTRONİK TİCARETİN İŞE UYARLANMASI
DAĞITIM SÜRECİNİ YÖNETME
&"Sipariş yönetimi
&"Ödeme
&"Dağıtım
TÜKETİCİYİ BİLGİLENDİRME
DAHA KOLAY ELEMAN YÖNETİMİ
&"Kataloglar ve notlar
&"Doğrudan erişim
&"Ürün bilgilerine
doğrudan erişim
&"Düşük maliyet
İŞ ORTAKLARI İLE İLİŞKİLER
TÜKETİCİ İLİŞKİLERİ
&"24 saat, 365 gün hizmet
&"Tüketiciye odaklanma
&"Sık sorulan sorular
&"Satış sonrası servis
&"Dağıtım kanalı yönetimi
&"İş ortakları ile Extranet
GERİ BESLEME (FEEDBACK)
SANAL TOPLULUKLAR
&"Tüketici anketleri
&"ET için çok önemli bir unsur
&"İş anlayışı sergileme
&"Daha mükemmel bir düzey
için sanal topluluklar
&"Tüketiciyi sürekli
izleme
TÜKETİCİLER AÇISINDAN FAYDALARI
%
Küresel seçim yapabilme
%
Hizmet kalitesinin artması
%
Önemli fiyat indirimi
%
İhtiyaçlara çok hızlı yanıt verilmesi
%
Yeni ürünler ve hizmetler
%
Tüketiciye göre uyarlanmış ürün ve
hizmetler
45
20. yüzyılın sona ermesine bir yıl kalmışken bilgi teknolojisindeki en önemli
eğilim, kurumsal networklerin açılarak birbirlerine bağlanması ve aynı zamanda
kişisel bilgisayarların, networklerin networkü olan Internet’e bağlanmasıdır.
2000’li yıllarda ise geliştirilen arayüzler aracılığıyla teknolojiler birbirine
bağlanacaktır.
Internet’in ticari yönü konusunda öne çıkan en önemli nokta, doğrudan
pazarlama uygulamalarına getirdiği yeni bakış açısıdır. Networklerin ve PC’lerin
birbirine bağlanması ile oluşan elektronik ortamın sanal pazar yeri (virtual
marketplace) olarak kullanılması neyi ifade etmektedir? Bu kavram, online
networklerin ve PC haberleşmelerinin ve dijital karşılıklı etkileşimli ortamların
gücünü kullanarak pazarlama hedeflerine ulaşmayı anlatmaktadır. Nitekim
Internet
iktisatçılar
tarafından
serbest
pazarın
en
son
örneği
olarak
26
değerlendirilmektedir .
Internet üzerinden pazarlama en etkili doğrudan pazarlama yöntemidir. En fazla
izleyici kitlesine ve coğrafi uzaklığa erişimin yanı sıra, tüketici eğilimlerini izleme
de bu sayede mümkün olmaktadır. Internet, reklamın satışa dönüştüğü ilk
ortamdır. Başka herhangi bir araç kullanıcıları satış noktasına bu kadar az çaba
ile yönlendiremez27.
Bu sürecin bir diğer özelliği ise, sanal mağazalar örneğinde çok açık biçimde
görülen yeni aracılara (Platform Business/Information Brokers) duyulan
ihtiyaçtır. Bu türden aktörlere, ticari bir işlem öncesi birbirini tanımayan ve
dolayısıyla birbirine güvenmek için nedenleri olmayan alıcı ve satıcıları
buluşturmak üzere, bilgisayar ağlarının sunduğu imkanları kullanmak için gerek
vardır28. Platform işler, açık ağlar üzerinden ticaretin gerçekleştirilmesini
sağlayan şu işlevleri yerine getirirler: Bilgiyi toplamak ve işleyerek kullanıcılara
sunmak, ödeme işlemlerinin elektronik ortamda yapılması, ticari ortaklar
arasında güvenin tesisi, ekonomik değerin hesaplanması, standart arayüzlerin
sağlanması, işlevlerin entegrasyonu ve satış sonrası mal ve hizmet dağıtımını
düzenlemek gibi destekleyici işleri yapmak.
46
Elektronik Ticaretin Firma Tarafından Kullanılma Düzeyleri
Gelişmişlik düzeyi
Genişletilmiş
İşletme
Tüketici
Hizmetleri
Extranet
Elektronik İş
(e-business)
İşletme
Sabit Web
Groupware
Güvenli İşlemler
İşletme
Bölümleri
E-mail
Duyurular İçin
Intranet
İşlem Olmadan
Elektronik Ticaret
Haberleşmek için
İşbirliği için
Ticaret için
Internet kullanım aşamaları
Kendi webi
T
E
K
N
O
L
O
J
İ
D
Ü
Z
E
Y
İ
Webde yer
kiralama
Elektronik
kataloglar
İş parkına
giriş
Rehbere
Giriş
E-mail
İŞ DEĞERİ
47
D. ELEKTRONİK VERİ DEĞİŞİMİ (EDI)
EDI, firma-firma arası elektronik ticaretin en eski ve en gelişmiş şekillerinden biri
olarak, bilgisayarlar arasında işle ilgili bilginin standart bir biçimde değişimidir.
1970’lerin başından beri kullanılmasına rağmen, elektronik ticaretin ve Internet’in
gelişimi ile yenileştirilmiştir. EDI ile yapılan iş hacminin 2000 yılında 5-7 milyar
ABD dolar dolayında olacağı tahmin edilmektedir29.
EDI ile iki firma, önceden belirlenmiş bir mesaj formatı, bu formata yerleştirilecek
veri ve bu veriyi anlamlı bir dile çeviren bir sözdizim (syntax) ile bilgisayarlar
arasında bilgi değişimi yapabilir. Mesajlar veya işlem setleri, bir dizi standart iş
dokümanı ile ilgilidir. Örneğin bir EDI mesajı bir alım siparişi veya müşteri
faturası olabilir. EDI, bilgi transferi ve ödemeler gibi ticari işlemlerde önemli bir
gerekliliktir. EDI için her iki ticari ortağın bilgisayarında da veriyi EDI’ye ve
EDI’den çevirecek bir yazılım ve bir haberleşme hattı (doğrudan hat, Katma
Değerli Network-VAN, Internet) olması gerekir.
EDI kullanılan geleneksel sektörler, taşımacılık, sağlık ve eczacılık, ticaret ve
sanayi,
dağıtım,
finans
kesimi
ve
kamu
kesiminde
gümrüklerdir
EDI
uygulamalarında standartlar önemli bir problemdir. Halen iki gelişkin EDI veri
formatı vardır: UN-EDIFACT özellikle Avrupa ve Asya’da kullanılırken, X12
(ANSI) Kuzey Amerika standardı olarak öne çıkmaktadır.
EDI kullanımının faydaları: Veriler, bilgisayarlar arasında insan müdahalesi
olmadan değiştiği için güvenilirdir. Bilgiyi tekrar işlemden geçirmek gerekmediği
için işlem süresi kısalır. Tam ve otomatik olarak geldiği ve gönderildiği için
maliyetler düşer. Firma içinde değişik bölümlerin müdahalesine gerek kalmadığı
için idari masraflar azalır. EDI çalışma istasyonları (workstation) sayesinde
sadece metin bilgileri değil, ürün özelliklerini gösteren çoklu ortam (multimedia)
bilgileri de aynı kesinlik ve doğrulukla değiştirilebilir. Diğer ticari ortakların da
EDI/EDIFACT standardı kullanmaya başlaması durumunda ilişkiler uzun
dönemli ve istikrarlı hale gelir. Firma, ürün satışları üzerine bilgiyi anında ve
48
doğru olarak aldığı için pazarın durumunu yakından izleyebilir. Mevcut bilgiye
erişim her zaman mümkündür.
E. KÜRESEL ELEKTRONİK TİCARETTE GÜVENLİ BİR ALTYAPI
GEREKSİNİMİ (TEKNOLOJİK GEREKSİNİMLER)
Açık ve kapalı ağlar arasındaki en önemli farklardan biri, güvenliği sağlamakla
ilgili kaygılardır. Güvenli elektronik ticaret, her türlü haberleşme ağlarını
kullanarak, PC’lerdeki tarayıcılardan ihtiyaç duyulan veriye bağlanmak ve almak
için kullanılan yazılım ve middleware dahil olmak üzere, ağın her düzeyinin
karşılıklı işleyiş ve güvenilirliğine bağlıdır. Kesintisiz, küresel bir altyapı kurmak
ve bu yapının gerçekten güvenli olduğuna dair kullanıcılar arasındaki inancı
kuvvetlendirmek için sürdürülen çalışmaların üzerinde durduğu temel kavramlar
şu şekilde özetlenebilir:
1. Sistemin Kuruluş Aşamasında
Küresel bilgi altyapısına girmek için kurulan yeni bir sistemin hazır bulunma
(availability), ölçeklenebilirlik (scalability) ve karşılıklı işleyişi (interoperability)
sağlayacak özelliklere sahip olması gerekir. Elektronik ticarette özellikle değerle
ilgili bilginin aktarımı söz konusu ise, farklı veri sistemleri arasında otomatik ve
kesintisiz veri akışı sağlanmalıdır. İşleme katılan tüm tarafların sistemleri her
zaman uyumlu olmalıdır. Bunu sağlamanın yolu ise, sistemin ilk kuruluş
aşamasında, beklenmeyen durumlar da kullanılmak üzere yatırımlarda fazlalığın
sağlanmasıdır. Bir bankanın sunucusunda (server) problem çıkması halinde,
sistemdeki başka bir unsur veri kaybını engellemelidir. Buna ek olarak, sistemin
haberleşme altyapısının yeterli band genişliği (bandwith) ile kurulması önemlidir.
Internet’te elektronik ticaret için en olumlu kullanım tahminlerine göre
oluşturulacak herhangi bir alt güvenlik sistemi, başlangıcından itibaren bu
beklentilerin de ötesinde hizmet verecek şekilde kurulmazsa, kısa sürede
geçersiz hale gelir. Karşılıklı işleyiş konusunda, işleyişe yönelik ortak kabul
görmüş protokoller ve standartlar setinin oluşturulması gereklidir. Bu konuda
çalışan pek çok ulusal ve uluslararası kuruluş ve oluşum vardır. Örneğin ABD’de
49
IETF (Internet Engineering Task Force) Internet’te kullanılan standartlar
üzerinde çalışmaktadır. Bu grubun Açık Anahtar Altyapısı (Public Key
Infrastructure-PKI) üzerine çalışan bir alt grubu da vardır. SET (Secure
Electronic Transactions) çalışma grubu, Internet üzerinden güvenli kredi kartı
ödemelerinin nasıl olabileceği konusunda çalışmaktadır30.
2. Güvenlik
Güvenli bilgi iletimi, bilginin kaynağının belirlenmesi ve doğrulanması, bilgi
bütünlüğü ve gizliliğinin sağlanması anlamına gelir. Bilgi bütünlüğü (data
integrity), bilginin bilgisayar ağları üzerinden iletimi sırasında özgün halde
kalmasıdır. Bilgi güvenliği kavramı ise, bilginin ağ üzerinden güvenli aktarımının
sağlanması ile ilgilidir31. Internet’teki bir işlemde kesinlik (certainty), bu işlemdeki
tarafların gerçekten adı geçen kişiler olduğunun, belirli verilere erişmeye ve
işlemleri yapmaya yetkilendirildiklerinin garanti edilmiş olmasıdır. İşlemin
gizliliğinin sağlanması gerekliliği, içeriğin parasal değerle ilgili olması ile doğru
orantılı olarak artar.
Bilginin güvenliği birbiriyle bütünleşmiş iki boyutu kapsar. Birincisi sistem ve
network kaynaklarına yetkisiz girişlerin, Internet servis sunucusu ve web sitesi
işleticisi tarafından engellenmesidir. İkinci olarak kriptografi, güvenliğin yanı sıra,
hem bilgi bütünlüğü, gizliliği ve işlemi yapan tarafın bunu reddetmemesi (nonrepudiation), hem de tarafların onaylanması için şifreleme ve şifre çözme
yöntemleri geliştiren bir bilim dalıdır. Şifrelemenin güvenlik için kullanılması,
elektronik bir haberleşmeyi sadece gönderen ile alıcının tekrar okuyabileceği
biçimde işleme tabi tutmaktır. Şifrelemede özgün bilgi, şifre anahtarı ile içerik
açısından anlamsız sayısal bir veriye dönüştürülür. Bu şifrenin çözümü ise yine
bir şifre anahtarı ile özgün veriyi yeniden elde etmektir.
Günümüzde Internet üzerinden yapılan işlemlerde güvenliği sağlamak için
üzerinde en çok durulan kriptografi sistemine Açık Anahtarlı Kriptografi, bu
yöntemin bilgi güvenliğini sağlayacak bir biçimde uygulandığı hizmetler
sistemine
de
Açık
Anahtar
Altyapısı
50
(Public
Key
Infrastructure-PKI)
denilmektedir. Bu sistemde iki anahtar çifti üretilmektedir. Biri sadece kullanıcıda
olan ve onun bildiği gizli (private) anahtar, diğeri herkesin ulaşabileceği açık
(public) anahtardır. Bir anahtarın şifrelediği bir veri, ancak o anahtara karşılık
gelen diğer anahtarla çözülebilir. Bu, bilginin güvenli iletimini sağlar. Bilgi
bütünlüğü ise, gönderilen verinin matematiksel bir yöntemle özetlenmesiyle elde
edilir. Kullanıcı şifrelenmiş bilgiye ek olarak bu özeti de yollar. Alıcı tarafında
yapılacak iki işlem vardır. Birincisi, kendi açık anahtarı ile şifrelenerek gönderilen
veriyi gizli anahtarı ile çözmek. İkincisi ise bu verinin değiştirilmemiş ve kullanıcı
tarafından gönderildiğini doğrulamak için, gönderen kişinin özel anahtarı ile
verinin özetini çıkartarak gönderdiği sayısal imzasını onun açık anahtarı ile
çözerek kontrol etmek.
Bilgi teknolojisi ürünlerini üreten kesimlerin büyük önem vererek çalıştığı bu
sistemlerin özellikleri bu çalışmanın çerçevesi nedeniyle ancak kısaca
özetlenebilmiştir. Ancak, bu sistemlerin uluslararası ticaretin elektronik ortamda
gerçekleşmesi
için
sürdürülen
çalışmaları
değerlendirebilmek
açısından,
Güvenilir Üçüncü Taraf (Trusted Third Party-TTP) ve Onay Kurumu (Certification
Authority-CA) yapılanmalarını da anlamak gereklidir.
3. Onay Kurumu (Certification Authority)
Güvenilir biçimde şifrelenerek ve gönderen kişinin özel anahtarı ile imzalanarak
gönderilen mesaj, alıcının bilginin doğruluğu ve bozulmadan gelmiş olduğu
yönündeki kaygılarını giderebilir ama bu mesajın gerçekten adı geçen kişiden
geldiğine ikna olması için yeterli değildir. Herhangi bir kişi başka bir isim ile bir
açık anahtarı kamuya duyurabilir. Alıcı, mesajın geldiği kişi hakkında bilgiyi tüm
tarafların güvendiği üçüncü bir kurumdan temin edebilir. Onay Kurumu (CA) ve
Güvenilir Üçüncü Taraf (TTP) yapılanmaları bu ihtiyacı ve başka bir takım
sorunları çözmek amacı ile geliştirilmiştir. AB’nin bu iki kuruma yaklaşımı,
CA’ların sayısal imzaların elektronik ticarette etkin olarak kullanılmaları için
ulusal yasal sistemlerde gerekli olduğu ama TTP’lerin, hükümetlerin ulusal
güvenlik kaygıları nedeniyle gerektiğinde şifreli bilgileri yasal olarak çözebilmek
51
için gerekli altyapıyı da taşıyan (key recovery/key escrow) kurumlar olması
gerektiği şeklindedir32.
Onay Kurumunun verdiği bir sertifikanın (elektronik kimlik belgesi) birincil işlevi
bir açık anahtarı bir kimlik ile ilişkilendirmektir. Bu sertifikayı alan taraf,
mesajdaki sayısal imzanın, CA tarafından açık anahtarı verilen kişi tarafından
yaratıldığına ve mesajın değiştirilmediğine emin olur. CA, verdiği sertifikanın
içerik ve kaynak bakımından doğruluğunu sağlamak için kendi özel imzası ile
onu imzalar. Bunun kontrolü ise başka CA’larının listesindeki açık anahtarın
kullanılması ile olur.
CA’lar ile ilgili halen devam eden tartışmalar vardır. İlk konu kamu kuruluşu mu
özel mi olacaklarıdır. İkincisi, bir ülkede belirli bir alanda verilen sertfikanın aynı
ülkenin başka uygulamalarında ve başka ülkelerde geçerli olup olmayacağı ile
ilgilidir.
Bu
uygulama
çapraz-sertifikalandırma
(cross-certification)
olarak
tanımlanmaktadır. Uluslararası bir PKI sistemi olmaması halinde bir CA’nın
verdiği sertifikanın başka ülkelerde kabulü ciddi problemler doğurabilir33.
PKI yapılanmaları, en tepede bir “Root Authority”, onun altında çok sayıda CA
ve Kayıt Otoritesi (Registration Authority) yerleştiren sistemlerdir. Bir PKI kurmak
şunları güvence altına almak anlamına gelir: i) Bir kişinin açık anahtarı
değişmemiştir ve özel anahtara karşılık gelmektedir. ii) Kullanılan şifreleme
teknikleri güvenilirdir. iii) Kriptografik anahtarları üreten kurumlar güvenilirdir ve
anahtarlar tekrar kullanımdan alınabilir. iv) Farklı şifreleme teknikleri karşılıklı
işleyebilir.
Bir sertifikada minimum düzeyde olması gereken bilgiler şunlardır34:
•
Kullanıcının adı, adresi
•
Kullanıcı bir kişi ise doğum yeri ve tarihi
•
Kullanıcı bir kurumda ise konumu ve mesleki nitelikleri
•
Kullanıcı bir kurum ise adı ve onu tanımlamak için gerekli diğer bilgiler
•
CA’nın adı, adresi
52
•
Kullanıcının açık anahtarı
•
Sertifikanın seri numarası
•
Sertifikanın veriliş ve geçerlilik tarihi
Anahtar çiftlerinin üretimi ve saklanması konusunda dünyada farklı görüşler
vardır. Bilginin şifrelenmesi ve ulusal güvenlik konusunu yakından ilişkilendiren
ABD, Fransa, İngiltere, Belçika, İsrail ve Çin, kullanıcıların gizli anahtarlarının
CA’larda saklanmasını savunurken, AB, Avustralya ve Japonya ise karşıt bir
tutumla, kullanıcıların sisteme güvenlerinin devamı için gizli anahtarların tümüyle
kişisel kalmasını istemektedir35.
F. ELEKTRONİK TİCARET KONUSUNDA ÇEŞİTLİ DÜZEYLERDE
YAPILAN ÇALIŞMALAR
Elektronik ticaretin sınırlar ötesi bir yapısı vardır. Internet ile ortaya çıkan
“cybermarket” bir anlamda, serbest piyasanın en gelişmiş şeklidir. Elektronik
ticaret ile ilgili çalışmalar halen üç temel düzeyde, ama bu düzeyler arasındaki
geçişkenliğin
ve
işbirliğinin
son
derece
gelişmiş
olduğu
bir
yapıda
yürütülmektedir36.
i.
Ulusal düzeyde yürütülen çalışmalar: Hükümetler, elektronik ticareti
düzenleyen
yasaları
hazırlamak
ve
uygulamaya
geçirmekle
uğraşmaktadırlar. Bu sayede, açık bir yasal ortamın oluşturulması ile
belirsizlikler azalacak ve elektronik haberleşme yöntemlerinin uluslararası
ticarette kullanılması teşvik edilecektir.
ii.
Uluslararası kuruluşların çalışmaları: Uluslararası ticareti düzenleyen
kuralların uyumlulaştırılarak elektronik ticarete uygun hale getirilmesi ve
ticarette etkinliğin sağlanması için çalışan kuruluşlar, model kurallar ve
ilkeler
hazırlayarak
ülke
düzenlemelerine
yol
göstermeye
çalışmaktadırlar.
iii.
Özel sektör: Altyapı hazırlanması, teknik standartların oluşturulması ve
destek hizmetlerinin kullanıma sunulması konularında çalışmaktadırlar.
53
Bu tarafların hiç biri tek başına, elektonik ticaretin global düzeyde uygulanmasını
sağlayacak kuralları ve sistemleri oluşturarak devamlılığını sağlamada yeterli
değildir. Bu konuda gündeme gelen ilk kaygı, kullanıcıların sistemlere güvenini
sağlamaktır. Elektronik ticaret yöntemlerinin uluslararası ticarette kullanılması
son derece karmaşık ve zor bir konudur. Sorunlar ve önerilen çözümler pek çok
noktada benzerdir. O halde, şu soru sorulmalı ve cevaplanmalıdır: Harekete
geçmeyi engelleyen nedir? Gerekli yasal ortam ve altyapı gereklerinden
soyutlayarak düşünüldüğünde göze çarpan hususlar, bir uçtan diğe uca tam
anlamıyla güvenli bir sistem kuran ve uluslararası ticaret dokümanlarını bu
ortamda realize eden kesimlerin kendi sistemlerinin kullanılmasında ısrar
etmeleri ve kullanıcıların bu sistemlere güven duyarak bu tarza geçiş
yapmalarının henüz sağlanamamış olmasıdır.
1. Elektronik Ticaret Konusunda Çalışan Bölgesel/Uluslararası Kuruluşlar
a. Avrupa Birliği
Avrupa Birliği, elektronik ticaret konusunda en yoğun çalışmaları yapan
kuruluşların başında gelmektedir. Birlik, araştırma, teknoloji ve geliştirme
faaliyetlerini düzenleyen 4. Çerçeve Program’da ve 1998-2002 yılları için
uygulamaya alınan 5. Program’da37 Bilgi Toplumuna geçişin sağlanmasını
öncelikli alanlardan birisi olarak belirlemiştir.
AB Komisyonu’nun 1997’de hazırladığı Communication’da38, Birliğin temel
hedefinin elektronik ticaretin Avrupa’da hızla gelişmesini sağlamak olduğu
belirtilmiş ve elektronik ticaretle ilgili çalışmalarda birbirini tamamlayıcı iki hedef
belirlenmiştir. Bunlar, elektronik ticarete güveni oluşturmak ve Tek Pazara tam
olarak girilmesini sağlamaktır.
Elektronik ticaretin gelişebilmesi için kullanıcıların ve iş çevrelerinin elektronik
ortamda yaptıkları işlemlerin değiştirilmeyeceğine, engellenmeyeceğine emin
olmaları gerekir. Komisyon, elektronik ticarette güveni ve güvenilirliği sağlayacak
teknolojilerin
Avrupa’da
da
ticari
olarak
54
bulunmakta
ve
geniş
ölçüde
kullanıldığını belirtmektedir. Ama bunların kullanımını ve işleyişini (özellikle
karşılıklı işleyiş ve ülkelerin ortak kabulü konusunda) düzenleyici ve destekleyici
yasal ve kurumsal düzenlemeler henüz oluşturulmamıştır. Komisyon 2000 yılına
kadar bu düzenlemelerin hazırlanmasını hedeflemiştir.
Komisyon, şifreleme teknolojileri ve ürünlerinin, kamu güvenliği gereklerini de
gözönünde tutarak, serbest dolaşımını garanti altına almayı hedefleyen
politikalar geliştirmeye çalışmaktadır. Bu konuda OECD’nin hazırladığı Şifreleme
İlkeleri (Cryptography Guidelines), uluslararası uzlaşmaya yönelik önemli bir
adım olarak değerlendirilmektedir. Komisyon, sayısal imzanın Tek Pazar’da
yasal kabulu konusunda bir çerçeve oluşturmayı planlamaktadır. Sertifikasyon
otoriteleri için asgari ölçütleri oluşturma çalışmaları da bu kapsamda ele
alınmaktadır. Komisyon, sayısal imza için Dünya çapında bir anlaşmanın gerekli
olduğunu düşünmektedir.
AB, elektronik ticarette Tek Pazara tam olarak girilmesini sağlamayı ikinci hedefi
olarak koymuştur. Elektronik ticarette üye ülkelerin değişik çözümler ve
uygulamalar geliştirmeleri etkin olmayan bir yol olarak görülmekte ve Tek
Pazarın bütünlüğünü bozacak bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Üye
ülkelerin farklı uygulamalar yapmasını engellemek amacıyla “Transparency
Mechanism Directive” hazırlanmıştır.
Farklı uygulamalar yapılmasını önlemek kadar önemli görülen bir diğer çalışma
da, tüm Avrupa’da uygulanacak uygun yasal bir çerçeveyi yaratmaktır. Birlik
bunun yanında bilginin korunması, veritabanlarının yasal korunması ve uzaktan
yapılan sözleşmelerle ilgili direktiflerde elektronik ticaretin gereksinimlerini
gözönünde
tutmuştur.
Ayrıca
değişik
politika
alanlarındaki
tartışmaları
canlandırmak için bir dizi danışma ve politika belgeleri yayımlamıştır. Bu alanlar,
şifrelenmiş hizmetlerin yasal korunması, telif hakkı ve bağlantılı haklar,
endüstriyel mal, ticari haberleşmeler, kamu ihaleleri ve işitme-görme ve bilgi
hizmetlerinde küçüklerin ve insan saygınlığının korunmasıdır.
55
Elektronik ticareti düzenleyecek yasal bir çerçevenin ana çizgileri şu şekilde
belirlenmiştir:
Düzenlemenin yararı için aşırı düzenleme yapılmamalıdır
Her düzenleme Tek Pazar özgürlüklerine dayanmalıdır
Her düzenleme iş hayatının gerçeklerini dikkate almalıdır
Her düzenleme genel çıkar hedeflerini etkin ve verimli bir biçimde karşılamalıdır
Yine, elektronik ticaretin gelişebilmesi için vergi sistemlerinde açık, tarafsız ve
önceden bilinen bir ortam oluşturmanın ve yasal kesinliği sağlamanın önemi
kabul edilmekte ancak bu konuda yapılacak düzenlemelerin, geleneksel ticaretle
karşılaştırıldığında ek yükler getirmemesi gerektiği belirtilmektedir.
Komisyon, elektronik ticaretin küresel düzeyde gelişimi için, Tek Pazar’da
elektronik ticaretin çeşitli bölümleri için yapılacak düzenlemelerin (şifreleme,
sayısal imza, bilgi güvenliği ve gizliliği, sözleşme yasası, yeni elektronik ödeme
araçları gibi) uluslararası işbirliğini içeren düzenleyici bir çerçeve içinde
oluşturulması gerektiğini düşünmektedir.
E-CLIP39 (Electronic Commerce Legal Issues Platform), AB Komisyonu DGIII’ün
başlattığı ve finanse ettiği ESPRIT40 Programı kapsamında yer alan bir projedir.
Projenin amacı, ESPRIT içinde yürütülen bilgi ve haberleşme teknolojileri pilot
projelerine yasal konularda danışmanlık hizmeti vermektir. Bir konsorsiyum
oluşturarak bir araya gelen bilgi ve haberleşme teknolojisi alanında uzman beş
üniversite ve iki danışmanlık firması 1998 başında çalışmaya başlamış ve 2000
yılında projenin bitmesi planlanmıştır41. Çalışma konuları Fikri Mülkiyet Hakları,
Vergilendirme,
Sorumluluk,
Kullanıcıların
Korunması,
Sözleşme
Yasası,
Uluslararası Özel Hukuk ve Elektronik Ödemelerdir. ECLIP, elektronik ticaretin
yasal boyutunda ülkelerin şu yasaları incelemesi ve uyumlulaştırması gerektiğini
saptamıştır: Sözleşme Yasası, Tüketiciyi Koruma Yasası, Ticari Marka Yasası,
Telif Hakkı Yasası ve Vergi Yasası. AB’ne üye ülkelerin, elektronik ticaretin
teşvik edilmesi ve gerekli yasal ortamın sağlanması için bu yasalar içinde yer
alan şu noktaları değiştirmeleri ve uyumlulaştırmaları gerekmektedir:
56
SÖZLEŞME YASASI
Uygulanabilir yasa
Online sözleşme
Yazılı biçim aranması
-Tarafların yasayı seçimi
-Tarafın belirgin
zorunlulukla durumu
-Tüccar ile tüketici
arasındaki sözleşme
-Teklif ve kabul etme
-Sözleşmenin oluşma
anı
-Örnekler
-Mevcut yasal durum
-Komisyonun
hazırlayacağı sayısal
imza direktifine göre
durum
Kanıtlama
-Online bir sözleşme
nasıl kanıtlanacak
-Komisyonun
hazırlayacağı sayısal
imza direktifine göre
durum
TÜKETİCİYİ KORUMA
Uzaktan satış direktifi (1997)
-kapsam (m.1,2)
-istisnalar (m.3)
-verilmesi gereken bilgiler (m. 4)
-Sürekli bir ortamda onay (m. 5)
-Sona erdirme hakkı (m. 6)
-Üye olmayan ülkelerde uygulanabilirliği
(m. 12)
Standart terimler ve koşullar
-Tüketicilerin gündemine
girmeleri nasıl başarılacak
Doğrudan pazarlama
-Fax ve e-mailler
TİCARİ MARKA YASASI
Ticari markaların korunması/ticari
işaretlerin alan adı olarak
kullanılmaması
1.Ticari Marka Yasası ile
2.Haksız Rekabet Yasası ile
3.Zarar (Tort) Yasası ile
Alan adlarının Internet dışında
kullanılmasının Fikri Mülkiyet
Yasası ile korunması
Uluslararası uyuşmazlıklar
-Mahkemenin
uluslararası
düzeyde oluşturulması mı ?
-Uygulanacak yasa ?
TELİF HAKKI YASASI (THY)
Yasal çerçeve oluşturulması: Bilgi Toplumunda Telif Hakkının Uyumlulaştırılması Direktifi Önerisi
(http://europa.eu.int/comm/dg15/en/intprop/intprop/com97628.pdf)
THY ile korunanlar
Hak sahibi?
-Sayısallaştırılmış iş
yeni bir iş türü
müdür?
-edebi çalışmalar,
film,
müzik, fotoğraf
çalışmaları, yazılım,
veri tabanları
-Yazılım hariç diğer
hepsinde belli
düzeyde yaratıcılık
olması
-bir web sayfasının
THY kapsamında
korunması
-Sadece yaratıcılar
mı ?
-telif hakkının
transfer
edilememesi
Hakların haksız
kullanımı
-Yükleme
(upload)
-Net üzerinden
aktarma
-Son kullanıcının
bilgisayarında
tutulması
57
Tüketme ?
İstisnai durumlar
-Yeniden
sayılamayan
kamu kullanımı
-Özel kullanım
-Basın derlemeleri
VERGİLENDİRME
Doğrudan Vergiler
Katma Değer Vergileri
-Ticari karlar
•
Yerleşik
•
Sürekli kuruluş tanımı
-Genel olarak
-Satış firmasının içerik sağlayıcı olması
-ISP’lerin durumu
-Sayısallaştırılmış ürünlerin indirilmesi (download)
-Bilgiye erişim
-ISP’lerin sundukları
-Sabit kuruluş tanımı
b. OECD
OECD, üyesi olan ülkelere karşı herhangi yasal bir yaptırım gücü ve finansman
sağlama imkanları olmayan, daha çok güncel konularda küresel politikalar
geliştirilmesi amacıyla işbirliğini sağlamakla yükümlü bir kuruluştur. OECD’nin
“Directorate for Science, Technology and Industry-DSTI”ya bağlı, ilgili
hükümetlerin
temsilcilerinden
oluşan
“Information,
Computer
and
Communications Policy Committee-ICCP” bünyesinde “Küresel Bilgi AltyapısıKüresel Bilgi Toplumu” konusunda üye ülkeleri yönlendirecek tavsiyeler
hazırlanmıştır.
OECD bünyesinde 1992’de “Bilgi Sistemlerinin Güvenliği İlkeleri (Guidelines on
Security of Information Systems)”, 1997 yılında ise tüm üye ülkelerce kabul
edilen “Şifreleme Politikası (Cryptography Policy)” hazırlanmıştır. Tüketicilerin
korunması konusunda ise yine 1997 yılında “Guidelines on Consumer
Redress:Chargebacks” adlı doküman hazırlanmıştır. 1985 yılında tüm üyelerce
onaylanan “Sınır Ötesi Veri Akışı Deklarasyonu (Declaration on Transborder
Data Flow)”42, ülkelerin ekonomik bağımlılıkları nedeniyle uluslararası bir boyut
kazanan
veri
akışı
konusunda
temel
bir
yaklaşım
oluşturmuştur.
Bilgisayarlardaki verilerin uluslarararası ölçekte serbest dolaşımının gerekli
olduğunu kabul eden üye ülkeler, kendi ulusal çıkarlarını gözönünde tutarak,
veri, bilgi ve ilgili hizmetlere erişimin desteklenmesi ve buna yönelik haksız
engellerin kaldırılması; bilgisayar ve haberleşme hizmetlerine yönelik politika ve
58
düzenlemelerin açıklığını sağlayacak yönde birlikte çalışmaya niyetli olduklarını
belirtmişlerdir.
OECD, 21. yüzyılın en önemli ekonomik gelişmelerinden biri olarak nitelendirdiği
elektronik ticaretin başka yönleri üzerinde de çalışmalarını sürdürmektedir.
OECD, G7 Bilgi Toplumu Bakanlar Konferansı (Şubat 95-Brüksel) ve Küresel
Bilgi Ağları Bakanlar Konferansları’na (Temmuz 97-Bonn) ilaveten TurkuFinlandiya’da 19-21 Kasım 1997 tarihinde “Küresel Elektronik Ticarette
Engellerin Kaldırılması” ve 7-9 Ekim 1998’de Ottowa-Kanada’da “Küresel
Elektronik
Ticaret
Potansiyelinin
Farkına
Varan
Sınırsız
Bir
Dünya”
Konferanslarını gerçekleştirmiştir. Turku’da gündemi belirlenen Ottowa toplantısı
Bakanlar düzeyinde yapılmış ve böylece ülkelerin politika oluşturan kesimlerinin
elektronik ticaret konusunda bağlayıcı ve harekete geçirici kararlar almaları
istenmiştir.
Turku Konferansı, OECD, Finlandiya, Japonya, Avrupa Birliği ve OECD’ye bağlı
BIAC (Business and Industry Advisory Committee) işbirliği ile gerçekleştirilmiştir.
Burada, elektronik ticaretin gelişimine engel olan ve öncelikle üzerinde
çalışılması gereken konular olarak şunlar belirlenmiştir43:
i)
ii)
iii)
iv)
Bilgi altyapısına herkesin erişimini sağlamak
Kullanıcıların bilgi sistemlerine güvenini sağlamak
Yeni elektronik ortamda mevzuat ve düzenlemelerden
kaynaklanan belirsizlikleri sınırlamak
Ödeme ve dağıtım ile ilgili lojistik problemlerini çözmek
OECD ve BIAC’ın ortaklaşa yayımladıkları bir deklarasyon ile hükümetlere bazı
tavsiyelerde bulunulmuştur44. Bunlar:
i)
Elektronik ticaretin gelişimi, özel sektörün öncülüğünde olmalıdır.
ii)
Hükümetler, müdahalenin gerekli olduğu durumlarda, genel çıkarı
korumak, kıt kaynakların akılcı dağılımını sağlamak ve uluslararası ortamı
desteklemek amaçlarıyla hareket etmelidir. Ama bu müdahale
gerekenden fazla olmamalı, açık, objektif, ayrım gözetmeyen, orantılı,
esnek ve teknolojik tarafsızlık ilkelerine saygı gösterilerek yapılmalıdır.
59
iii)
Özel sektörün politika belirleme süreçlerine katılımı hem ulusal hem de
uluslararası düzeyde sağlanmalıdır.
iv)
Hükümetler, elektronik ticaretin küresel yapısını ve uluslararası işbirliği
gereğini göz önünde tutarak, standartların belirlenmesinde karşılıklı
işleyişi (interoperability) kolaylaştıracak şekilde çalışmalıdır.
v)
Elektronik ticaret yoluyla yapılan işlemlere, normal işlemlerle
kıyaslandığında tarafsız bir vergi uygulanmalıdır. Vergilendirme, en az
yükü verecek biçimde yürütülmelidir.
vi)
Telekomünikasyon hizmetlerinde
düzenlemeler kaldırılmalıdır.
vii)
Elektronik ticarete katılım, açık ve rekabetçi bir piyasa yoluyla olmalıdır.
viii)
Kullanıcıların gizlilik, güvenilirlik ve içerik yönünden korunmasında, özel
sektörün geliştirdiği çözümler seçime dayalı kişisel yetkilendirme yoluyla
olmalı ama mevcut yasalarla uyumlu olmalıdır.
ix)
İş çevreleri kullanıcılara gizlilik, güvenlik, içerik kontrolü ve uygun
koşullarda adının açıklanması kurallarına saygı gösteren araçlar
sunmalıdır.
uluslararası
rekabeti
engelleyen
Ottowa’da DAFFE (Directorate for Financial, Fiscal and Enterprise Affairs)
tarafından hazırlanan “Elektronik Ticaret: Vergilendirme Çerçeve Koşulları
(Electronic Commerce: Taxation Framework Conditions)” adlı belge sunulmuş
ve kabul edilmiştir45. Ulusal vergi idarelerinin elektronik ticaretin gelişmesinde
önemli rollerinin olduğu ve elektronik ticarete ayrımcı ve katılımcıların aleyhine
çifte vergilendirme uygulanmaması raporda vurgulanan önemli noktalardır.
Raporda, elektronik ticaretin, vergi idarelerine vergi yönetimi, güvenli vergi
toplanması,
kayıtların
tutulması
ve
güncellenmesi,
vergi
işlemlerinin
basitleştirilmesi yönlerinden önemli fırsatlar sunduğu belirtilmektedir. Geleneksel
ticaret ile elektronik ticareti seçen kişilerin farklı muameleye tabi tutulmaması,
tüketim vergilerinin hesaplanmasında sayısallaştırılmış ürün arzının maddi ürün
arzı olarak değerlendirilmemesi, WCO (World Custom Organization) ve diğer
uluslararası kuruluşlarla yakın işbirliği içinde çalışılması gerektiği önemle
üzerinde durulan diğer hususlardır. Ottowa sonrası, sayısal imzaların vergi
konularında kimliğin belirlenmesinde kullanımının geliştirilmesi; elektronik kayıt
biçimleri, saklanmaları ve bunlara erişim koşulları ile ilgili uluslararası kuralların
geliştirilmesi konularında çalışılması kararlaştırılmıştır.
60
c. G7 (G8) Pilot Project “A Global Marketplace for SMEs”
Bu proje, Rusya’nın katılımı ile sayıları sekize çıkan gelişmiş ülkeler grubu
(ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Kanada ve Japonya) G8’lerin, Şubat
1995’te Brüksel’de yapılan G7 Bilgi Toplumu Bakanlar Toplantısında, Bilgi
Toplumunun imkanlarını sergileyecek ve geliştirecek bir dizi uluslararası projenin
geliştirilmesi kararı ile başlatılmıştır. İstihdam yaratma ve üretkenlikte çok önemli
görevler üstlenen KOBİ’leri hedefleyen bu çalışmanın temel amaçları, KOBİ’lerin
uluslararası ticaretteki rekabet güçlerini artırmak, açık ve erişilebilir bilgi değişimi
için küresel bir elektronik ortamın yaratılmasına katkıda bulunmak ve elektronik
ticareti geliştirmektir.
G8’lerin yanı sıra çok sayıda uluslararası kuruluşun ve ülkenin katıldığı,
uluslararası işbirliğinin üst düzeyde sağlandığı bu çalışma, elektronik ticaretin
her boyutuyla ilgili çok sayıda konunun ele alındığı alt projelerden oluşmaktadır.
Pilot projede üç ana konu belirlenmiş ve bunların her biri için bir koordinatör ülke
ve kişiler belirlenmiştir.
KOBİ’ler için Küresel Bilgi Ağı
JAPONYA
www.gin.sme.ne.jp
KOBİ’lerin işle ilgili yasal,
kurumsal ve teknik gereksinimleri
AB KOMİSYONU
www.ispo.cec.be
/ecommerce/g7in
Uluslararası uygulamalar ve pilot
projeler
ABD
nii.nist.gov/g7/10
global mp/testbeds
AB, kendi bünyesinde sürdürdüğü elektronik ticaret çalışmaları ile G7 projeleri
arasında organik ilişkiler kurmayı başarmıştır. Örneğin, Komisyon’un DG III
bünyesinde sürdürdüğü Bilgi Toplumu projelerinden FIWG (Financial Issues
Working Group)46, G7 ve diğer ülkelerle işbirliği içinde, özel sektörden
danışmanların, bilgi teknolojisi üreticilerinin, finansal kurumların, AB’de bu
konularda çalışan diğer oluşumların katılımı ile elektronik ortama yönelik finansal
61
altyapının, ürün ve hizmetlerin geliştirilmesini hızlandırmak için çalışmalarını
sürdürmektedir. Bu kapsamda elektronik para vb. yeni ödeme yöntemlerinin
yasal çerçevesi, vergilendirme, güvenlik, gizlilik, tüketicinin korunması, maddi ve
maddi olmayan mallar, karşılıklı işleyiş, onay kurumu altyapısı, güvenlikle ilgili
altyapılar, bankacılık sektörünün rolü konularında çalışmalar sürdürülmektedir.
“Smart Euro” projesi, grubun en önemli çalışmasıdır.
2. Birleşmiş Milletler Bünyesinde Sürdürülen Çalışmalar
BM, haberleşme altyapısı ve bilgi teknolojilerinin, gelişmekte olan ülkelerde ve
geçiş ekonomileri (economies in transition) ile az gelişmiş ülkelerde kullanımı ve
yaygınlaştırılması için bağlı kuruluşları aracılığıyla yoğun olarak çalışmakta olan
uluslararası bir kuruluştur. BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın faaliyetlerine,
Ticarette Etkinlik Girişimi bünyesinde, TN Programı ile olan ilişkileri nedeniyle ilk
bölümde değinilmişti. Bu bölümde UNECE (UN Economic Commission for
Europe), UNCITRAL (UN Commission on International Trade Law), ITC
(International Trade Center),WTO (World Trade Organization) ve WIPO (World
Intellectual Property Organization) hakkında genel bilgiler verilecektir.
a. Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL)
Elektronik ticaretin çeşitli boyutları üzerinde çalışarak ulusal düzenlemelere yol
gösteren uluslararası kuruluşlardan bir de UNCITRAL’dir. UNCITRAL’in 1993
yılında başlattığı elektronik ticaret için bir model yasa hazırlanması çalışmaları
1996 yılında ilk aşamasını tamamlamıştır. “UNCITRAL Elektronik Ticaret Model
Yasası”47 (Model Law on Electronic Commerce) ve “UNCITRAL Guide to
Enactment”, bir çok ülkenin düzenlemelerine temel oluşturmaktadır. Model Yasa
(MY), uluslararası düzeyde anlaşılmış bir dizi kurallar oluşturarak, yasal
engellerin
üstesinden
gelmek
ve
elektronik
haberleşme
yöntemlerinin
kullanımını teşvik etmek üzere hazırlanmıştır. MY hazırlanırken karşılaşılan en
önemli problem, farklı ülkelerin ticaretle ilgili yasalarının birleştirilmesi olmuştur.
UNCITRAL bu çalışmayı sadece uluslararası ticaretteki elektronik işlemleri
düşünmeden, elektronik ticaretin kendine özgü sınır ötesi boyutlarını düşünerek,
62
ulusal-uluslararası ayrımı yapmadan ele almıştır48. Yasanın bir çok açıdan
öncülük etmesi, bu yaklaşımın doğruluğunu kanıtlamaktadır. Ancak, elektronik
ticarette mevcut uluslararası engellerin kaldırılması sadece yasal düzenlemelere
bağlı değildir.
MY, “fonsiyonel eşitlik” yaklaşımını kullanmakta ve veri mesajlarının yasal statü
kazanacak niteliklere sahip olduğunu kanıtlamaya çalışmaktadır. Elektronik
ticaret için güvenli yasal bir çerçeve çizerek ülkeler arasında elektronik ticareti
kolaylaştırmak; (uluslararası) ticarette yeni bilgi teknolojilerinin uygulanmasını
desteklemek; ülkelerin yasalarını uyumlulaştırmak; ve ticari uygulamaları
desteklemek MY’nın temel amaçlarıdır49. Bundan bağımsız olarak MY, ticari
taraflar arasında yapılan bir sözleşmede de örnek alınabilir niteliktedir50. Yasada
özetle; elektronik yöntemlerle oluşturulan sözleşmelerin tanınması ve geçerli
olması için gerekli kurallar belirlenmiş, sözleşmenin tanınması ve işleyişi ile ilgili
gıyabi kurallar konulmuş, geçerli bir elektronik yazının/belgenin özellikleri
tanımlanmış, yasal ve ticari amaçlar için elektronik imzaların tanınması
sağlanmış ve mahkemelerle hakemlik durumlarında bilgisayardan çıkan delillerin
kabul edilmesi desteklenmiştir.
MY,
kağıda
kavramlarını,
dayalı
doküman
bilgisayarlar
sistemlerinin
arası
bir
“yazılı”,
sistemde,
“imza”
bu
ve
“orjinal”
sistemlerin
veritabanları/saklama kapasiteleri ile ilişkilendirerek açıklamaktadır. Belgelerin
yazılı olması ve ıslak imza aranması şartı, UNCITRAL’ın incelemeleri ve AB
Komisyonu’nun TEDIS projesi kapsamında üye ülkelerde ve EFTA üyesi
ülkelerde yaptığı araştırmaların sonucunda, EDI ve elektronik ticaretin gelişimine
en önemli engeller olarak tanımlanmıştır51. MY’nın 6. Maddesi veri mesajının
doğal olarak yazılı bir dokümanın özelliklerini taşımayacağını kabul eder. Ama
fonksiyonel eşitlik yaklaşımı ile, verinin yeniden elde edilebileceği ve
okunabileceği
durumlara
değinir.
“Erişilebilir
veri”,
istenildiği
taktirde
okunabilecek ve yorumlanabilecek veriyi ve onu bu hale getirecek yazılımı
anlatır. “Kullanılabilir veri” ise, sadece insanların değil, başka bilgisayarların da
bu veriyi kullanabilmesini anlatır.
63
İmza konusu, onay kurumu ve sayısal imza boyutu ile UNCITRAL’in ikinci
dönem çalışmalarını başlatmıştır52. UNCITRAL, sayısal imza için uluslararası
düzeyde tek tip kurallar oluşturmaya çalışmaktadır. Yazılı, imzalı ve orjinal
şartları birbirleri ile sıkı sıkıya ilişkilidir. Orjinal, verinin değişmemiş olduğunu
kanıtlamak için istenir. Kıymetli evrak, konişmento (bill of lading) veya hakların
devrini gerçekleştiren diğer belgelerde mülkiyet ve haklar fiziki olarak bir belgeye
sahip olmakla kanıtlandığı için, orjinal belgenin iddia sahibinde olması önemlidir.
Bu konu, elektronik ticaretin uluslararası ticaret dokümanlarına uygulanmasında
en zor konulardan biridir ve tüm katılımcıların güvendiği merkezi bir
kayıt/elektronik noter sistemi üzerinde yoğunlaşılmıştır. CMI (The Comite
Maritime International)53 ve Bolero Projesi yürütücüleri, deniz taşıma belgesi gibi
hakları
devreden
belgelerin
elektronik
eşitlerinin
geliştirilmesi
için
çalışmaktadırlar. Son olarak, bilgisayarda tutulan verilerin mahkemelerde delil
olarak kabul edilmesi bir çok ülkede mümkün hale gelmiştir.
MY, EDI sistemlerinde görülen “Karşılıklı Değişim Model Anlaşmaları”nın (Model
Interchange Agreement-MIA) eksikliklerini inceleyerek oluşturulmuştur. MIA’lar,
EDI sistemlerinin teknik ve işlevsel özelliklerini, veri mesajlarının yapı ve
biçimlerini, üçüncü tarafların seçimini, sistemin ve verilerin güvenliğini, kayıtların
tutulmasını ve anlaşmazlık halinde hangi yasanın uygulanacağını düzenleyen,
ticari taraflar arasında imzalanan gönüllü anlaşmalardır54.Bazı ülkeler ve
bölgesel/uluslararası kuruluşlar tarafından hzırlanmış değişik MIA’lar vardır ve
uygulanmaktadır.
Elektronik ortamda yapılan ticari bir işlemin yapıldığı zamanın ve yerin tesbiti de
önemli bir engel olarak görünmektedir. Elektronik sözleşmenin oluştuğu anın
tesbiti, mülkiyetin el değiştirmesi, kayıp veya zarar görme durumlarında
önemlidir. AB Komisyonu’nun 1994 yılında hazırladığı Model Anlaşma’da (The
European Model EDI Agreement) bir işlemin yapılış zamanı, teklifi gönderen
kişinin bilgisayar sistemine kabul mesajının geldiği andır55. Bu türden anlaşmalar
64
belirsizlikleri ve riskleri azaltmak için yapılabilir ama kullanılmalarında bazı
sakıncalar vardır:
•
Bu anlaşmalar, yasaların zorunlu kıldığı durumları ortadan kaldırmazlar.
•
Sadece kendi taraflarını bağlarlar. Üçüncü taraflara etkisi ve onların
sorumlulukları düzenlenmemiştir.
•
Kapalı networkler için uygundurlar ama açık networklerde önemli yasal
sorunlar doğar.
b. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE)
UNECE’nin
UN-EDIFACT’ı
geliştirmekten
sorumlu
“Uluslararası
Ticaret
Prosedürlerini Kolaylaştırma Çalışma Grubu (WP.4)”, 1991 yılında EDI’nin
uluslarararası ticarette kullanılmasının yasal yönlerini araştıracak bir çalışma
programını gündemine almıştır. Program, EDI’nin uluslararası ticarette kullanımı
ile ilgili bir model anlaşma geliştirmenin yanı sıra, yasal veya ticari işlem
pratiklerinin doğasından dolayı uluslararası ticarette ortaya çıkan engellerin
kaldırılması konusunda çalışmayı hedeflemişti. Konşimentolar gibi devredilebilen
belgeler aracılığıyla hakların el değiştirmesinin elektronik yöntemlerle de
sağlanabilmesi, bir anket çalışması ile EDI ve benzer teknolojilerin kullanımını
engelleyen mevcut durumların tesbiti ve EDI yoluyla aktarılan mesajları da
kapsayacak biçimde “yazılı”, “doküman”, “imza” ve diğer terimlerin elektronik
ortamdaki karşılığını tanımlamak da bu programın kapsamındaydı.
UNECE, EDI mesajları için bir model anlaşma hazırlamıştır. Grup, ilk görevlerini
tamamladıktan sonra isim değiştirerek Center for Facilitation of Procedures and
Practices for Administration, Commerce and Transport-CEFACT (İdari, Ticari ve
Ulaşımla İlgili Uygulama ve Usulleri Kolaylaştırma Merkezi) olmuştur. Bu merkez
süreklidir ve çalışma konuları şu başlıklar altında toplanmıştır56:
65
i)
Mevcut Model Değişim (Interchange) Anlaşması’nı geliştirmek
ii)
Uluslararası ticarete engel ulusal yasaların ve ticari pratiklerin
tesbiti
iii)
Elektronik onaylama
iv)
Veri korunması için kullanıcılara pratik rehberlerin hazırlanması
v)
Özel uluslararası yasa; Internet’in gelişimi kapsamında yargılama
ve sorun çözüm mekanizmalarının geliştirilmesi
vi)
Model Aracı Anlaşması (Model Intermediary Agreement)
vii)
ICC (International Chambers of Commerce) elektronik terimler
rehberi: Milletlerarası Ticaret Odası’nın sürdürdüğü çalışmaların
izlenmesi
viii)
Elektronik ticaretteki yasal konularda ilgilileri bilgilendirecek eğitim
aktiviteleri (web sayfası, video-konferans, vd.) düzenlenmesi
ix)
UN-EDIFACT mesajlarının yasal açılardan gözden geçirilmesi
UNECE, UNCTAD ve ITC ile, Ticarette Etkinlik Girişimi bünyesinde yer alan
gümrükler, taşımacılık, finansal hizmetler, haberleşme, ticari bilgi, Ticaret
Noktaları
ve
ticaretin
kolaylaştırılması
amacıyla
uluslararası
ticaret
dokümanlarının basitleştirilerek otomasyonun sağlanması konularında yakın
işbirliği içinde çalışmaktadır57.
c. Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC)
Birleşmiş Milletler’e bağlı bir diğer kuruluş da ITC’dir. ITC gelişmekte olan ve
dönüşüm sürecindeki ülkelerin ticari bilgi sistemlerini geliştirerek uluslararası
ticarete etkin katılımlarını sağlamak amacıyla programlar ve eğitim aktiviteleri
düzenlemektedir. ITC, Ticarette Etkinlik Programı kapsamında sürekli bir ticari
ve iş bilgisi sistemi kurulması, bu sistemler aracılığıyla ürün, hizmetler ve
pazarla ilgili her türlü bilginin başka ülkelerdeki kuruluşlara dağıtılması amacıyla
ticareti destekleyici teknik danışmanlık hizmeti vermektedir. Ticaret Noktaları
66
Programında UNCTAD ile birlikte çalışarak, GTPNet’te kullanılacak veri tabanı
formatları ve standartları geliştirmeye çalışmaktadır. Aynı biçimde UNECE ile
birlikte, Ticaret Noktaları ve diğer ticareti geliştirme kuruluşları tarafından
kullanılmak üzere, firma bilgilerinin değişimi için UN-EDIFACT standartını
kullanan COMREG’i geliştirmiştir58.
d. Dünya Ticaret Örgütü (WTO)
1995 yılında kurulan Dünya Ticaret Örgütü özellikle haberleşme hizmetleri için
piyasaların liberalizasyonu ve yeniden düzenlenmesi konusundaki çalışmaları
gözeten bir uluslararası kuruluş olarak öne çıkmıştır. DTÖ’nün 13 Aralık 1996’da
Singapur’da imzalanan Bilgi Teknolojisi Ürünleri Ticareti Bakanlar Deklarasyonu,
bilgi teknolojisi ürünlerinde dünya ticaretinin %80’ni gerçekleştiren Avrupa Birliği
ve 13 ülkede gümrük vergilerinin 2000 yılına kadar tamamen azaltılmasını bu
ülkeler açısından zorunlu hale getirmiştir59.
15 Şubat 1997 tarihli DTÖ Anlaşması, tüm haberleşme biçimlerini kapsar ve
haberleşme altyapısını Internet’in gelişimi için önemli bir ölçüt olarak
değerlendirir.
Tekelci
düzenlenmesi
ile
uygulamaların
artacak
olan
ortadan
rekabet,
kaldırılması
doğrudan
ve
yabancı
yeniden
yatırımları
hızlandıracak ve bilgi teknolojilerinin yayılarak mali hizmetler ve elektronik
ticarette yeni uygulamaların kullanılmasını teşvik edecektir.
DTÖ’nün Hizmet Sektörlerinde Ticarete İlişkin Genel Anlaşması (The General
Agreement on Trade in Services-GATS), ortaya konulan kural ve yükümlülükler,
özel sektörlerde ve haberleşme hizmetlerindeki ek düzenlemeler ve piyasalara
girişteki ulusal tarife ve düzenlemeler aracılığıyla da elektronik ticaretin
altyapısını oluşturan haberleşme ve bilgi teknolojisi hizmetlerinde liberalleşmeyi
ve düşük maliyetleri desteklemektedir. Elektronik ticareti ilgilendiren bir diğer
DTÖ anlaşması, Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaretle İlgili Boyutlarıdır (The Trade
Related Aspects of Intellectual Property Rights-TRIPS). TRIPS patentlerin,
copyright haklarının, ticari markaların, işletici haklarının, ticari sırların, bilgisayar
programları ve veri tabanlarının korunması için son derece gelişmiş standartlar
67
belirlemiştir. Bu anlaşmayı imzalayan hükümetler, düzenlemelerin ulusal
yasalarla garanti altına alınması için yükümlülük altına girmiş olmaktadırlar.
e. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)
Birleşmiş Milletler’e bağlı bu kuruluş iki temel anlaşma aracılığıyla fikri mülkiyet
konusunu düzenlemektedir. Bunlar, Edebiyat ve Sanatsal Çalışmaları Koruyan
Bern Anlaşması (1886) ve Sınai Mülkiyeti Koruyan Paris Anlaşması’dır (1883).
WIPO Genel Kurulu, kuruluşun Uluslararası Bürosu’nu yeni küresel bilgi
altyapısının ve Internet’in uluslararası fikri mülkiyete etkisini araştırmakla
görevlendirmiştir. Bu çalışmada ilk hedef, ticari markalarla Internet alan adları
(domain names) arasındaki ilişkiyi bulmak olacaktır60. WIPO 1996 yılında iki
önemli anlaşma daha hazırlamıştır: On-line sayısal materyalleri, veri tabanlarını
ve
bilgisayar
programlarını
koruyan
Telif
Hakları
Sözleşmesi
ve
sayısallaştırılarak on-line ortama aktarılan müzik eserleri, sanatsal ürünleri ve
video eserlerini koruma altına alan İcracı Sanatçı ve Fonogram Yapımcıları
Anlaşması. Her iki anlaşma da, on-line sayısallaştırılmış haberleşmelerin
Internet üzerinden ticari uygulamalarını kolaylaştıracaktır61.
3. Bazı Ülke Çalışmaları
a. ABD
ABD, elektronik ticaret konusunda en aktif ve dünya gündemini belirleme
kapasitesi olan ülkelerden biridir. Internet’in orada doğduğu ve dünyada Internet
kullanımının en yaygın olduğu ülkelerden biri olduğu düşünüldüğünde, elektronik
ticaret rakamlarının ve teknolojilerinin üst düzeyde olması anlaşılırdır.
Örneğin, ABD ekonomisinin son yıllarda beklentilerin de ötesine geçen bir
büyüme yaşamasının arkasındaki temel etkenlerden birinin, Internet tarafından
belirlenen bilgi teknolojisinde, haberleşmede ve bilgisayarla çalışma eğiliminde
yaşanan gelişmeler olduğu bizzat ABD yönetimince vurgulanmaktadır62. Bu itici
güç sayesinde Amerikan ekonomisinde önümüzdeki 15 yılda büyük bir patlama
68
yaşanacağı tahmin edilmektedir. Gerçekte bilgi teknolojilerinin ekonomik etkileri
tam olarak ölçülemese de etkinin muazzam olduğu kabul edilmekte ve bilgi
teknolojierinin ABD ekonomisindeki diğer sektörlerin iki katından büyük bir hızla
büyüdüğü belirtilmektedir.
ABD Ticaret Bakanlığı Elektronik Ticaret konusunda çok önemli çalışmalar
yapmaktadır63. Kamu-özel karması, sadece hükümet ve sadece özel sektör
temsilcilerinden oluşan çok sayıda kurum ve kuruluş, politika oluşturmak ve
uygulamaya yönelik araç ve standartları belirleme konusunda çalışmaktadır.
Eyaletlerde sayısal imza, onay kurumu ve elektronik ticaretin diğer yönleri ile
ilgili yasa çalışmaları sürmektedir.
ABD genel yaklaşımını, “Küresel Elektronik Ticaret İçin Bir Çerçeve” (A
Framework for Global Electronic Commerce)64 ile açıklamıştır. Bu belgede, Mart
1994’te
Buenos
Aires’te
yapılan
Dünya
Haberleşmelerini
Geliştirme
Konferansı’nda Başkan Yardımcısı Gore tarafından yapılan konuşmadan
aktarmalar da vardır65. Haberleşme sektörü konusunda;
i)
Özel sektör yatırımlarının, hükümet tarafından kontrol edilen
haberleşme şirketlerinin özelleştirilmesi yoluyla teşviki
ii)
Tekelci
telefon
devamlılığının
piyasalarında
sağlanması,
rekabetin
teşvik
haberleşmede
edilmesi
adil
ve
fiyatlarla
bağlanmanın sağlanması, piyasaların yabancı yatırımlara açılması
ve anti-tröst uygulamalarının güçlendirilmesi
iii)
Networklere ayrım-gözetmeme temelinde açık erişimin garanti
altına alınarak, Küresel Bilgi Altyapısı kullanıcılarının en geniş
bilgiye ve hizmete ulaşmalarını sağlamak
iv)
Teknolojik gelişmeleri izleyen ve bağımsız bir organ denetiminde,
esnek ve rekabetçi bir düzenleme uygulamak
69
Bu açıklamada her ülkenin politika yapıcıları, etkin ve güvenli elektronik ticaret
sistemlerine güveni oluşturacak, çalışabilir bir altyapı oluşturmaya davet
edilmektedir. Amerikan Hükümeti bu süreçte beş ana ilkeyi içeren bir politika
açıklaması yapmıştır. Bunlar66:
i)
Özel sektör öncülük etmelidir.
ii)
Hükümet elektronik ticarette aşırı sınırlamadan kaçınmalıdır.
iii)
Hükümetin katılması gereken durumlarda amacı, açık, minimalist,
sürekli ve basit bir yasal ortam oluşturmak olmalıdır.
iv)
Hükümetler, Internet’in kendine özgü yapısını kabul etmelidir.
v)
Internet
temelli
elektronik
ticaret
küresel
düzeyde
kolaylaştırılmalıdır.
b. Japonya
Japonya da elektronik ticaret konusunda kurumsal düzeyde sağladığı
örgütlenme modelleri ile yoğun çalışan, çok sayıda pilot proje yürüten ülkelerin
başında gelmektedir. Japonya Uluslararası Ticaret ve Sanayi Bakanlığı (MITI)
1995 yılından itibaren bu çalışmalara büyük bir kaynak aktararak, 1995-1997
Kasım ayı arasında toplam 45 projeye 32 milyar yen harcamıştır. 1995’te
Elektronik Ticaret Ortamını Geliştirme Komitesi (Committee on the Improvement
for Electronic Commerce), 1996 başında da ECOM (Electronic Commerce
Promotion Council of Japan) kurulmuştur67.
ECOM biri uluslarararası işbirliği, 5’i kurumlar ve 8’i teknoloji üzerine olan 14
çalışma grubu ile çalışmalarını sürdürmektedir. ECOM’un pilot projeleri gerçek
aktörlerin katılımı ile elektronik ticaretin her yönü üzerine uygulamalar
geliştirmekte, sorunları ve muhtemel çözüm yollarını araştırmaktadır. Halen 350
şirket ECOM üyesidir ve katılım ücretlidir. Üyelik çeşitli düzeylerde, politika
geliştirme, raporların üretimi veya sadece sonuçlara ulaşmak biçiminde
olabilmektedir.
70
Japonya, elektronik ticarete devlet müdahalesinin en alt düzeyde olmasını ama
elektronik ticarete özgü çözümlerin mevcut sistemlerle uyumlu olmasını
savunmaktadır. Japonlar, sayısallaştırılmış içeriğin uluslararası dağıtımının
“uluslararası haberleşme” kategorisinde ele alınması gerektiğini ama bu içeriğin
miktarının artması ve biçimlerinin farklılaşması durumunda sorunlar doğduğunu
belirtmektedirler. İçeriğin ölçülmesi en ciddi problemlerden biridir. Uluslararası İş
Çalışma Grubu’nun raporunda, tüketicilerin satın alma eğilimlerinin ve sanal
mağazaların (virtual mall shops)68 uluslararasılaşması ve kişisel bilgisayar
kullanımının yaygınlaşması ile gelişen uluslararası (firma-tüketici) elektronik
ticaret işlemlerinde öncelikli olarak ele alınması gereken konular şöyledir:
-Malın dağıtımı (gümrük işlemleri, geri iade ve satış sonrası hizmetler)
-Fikri Mülkiyet Hakları (copyright, trademark, domain name)
-Vergilendirme (uluslararası elektronik ticaret işlemlerindeki standartlar;
kaynak yeri ve yerleşim yeri tanımı)
-İşletmenin yönetimi (zaman, firma kodu, elektronik doküman, elektronik
menkul kıymetler, sanal işletme, iş etiği)
Uluslararası firma-tüketici elektronik ticaret işlemleri sorunları ve bunların hangi
düzeyde ele alınması gerektiği ise şu şekilde bölümlenmiştir:
(1) Bireysel Konular
1. Özel sektörün ilgilenmesi gereken konular
A. Tüketicilere yönelik uluslararası elektronik ticaret işleminin terimleri ve
koşulları
B. Sanal
Mağazaların
İşleyişi
(Mağaza
işleyiş
standartlarının
oluşturulması, mağazadaki dükkanları değerlendirme yapısı)
71
C. Uluslararası elektronik ticaret işlemlerinin bilgi fonksiyonları (bilgi
hizmeti, işlem kayıtları vd.)
D. Sayısallaştırılmış içeriğin uluslararası dağıtımı
2. Ülkelerarası
danışma
veya
uluslararası
kuruluşlarca
uyumlulaştırılması gereken konular
A.
Uluslararası elektronik piyasa ile uyumlu düzenleyici yasanın
uygulanmasının düşünülmesi
-Medeni Yasa, Ticari Yasa, iş nitelikleri sistemi (izin ve lisans),
reklam sistemi, tüketici koruma sistemi, vergilendirme sistemi vd.
-Elektronik para, elektronik noter işlemleri, onaylama (certification),
elektronik imza sistemleri
B.
Uluslararası firma-tüketici elektronik ticaret işlemlerindeki temel işlem
kurallarının uluslararası düzenlenmesi (tüketici ölçütleri vd.)
C.
Elektronik dokümanlar ve elektronik imzalar için uluslararası bir
sistemin yaratılması (teknolojideki gelişimleri izleyecek ve elektronik
ticaretteki mevcut uluslararası iş durumunu temel alacak sistematik
bir ortam nasıl olabilir?)
(2) Uluslararası elektronik ticaret pilot projelerinin gerekliliğinin tartışılması
72
MODEL ANLAŞMALAR ŞEMASI
Japonya ve
dış ülkeler
Japonya’da
Japonya ve
dış ülkeler
Pazaryeri işletme şirketleri
(Uluslararası Ticaret
Çalışma Grubu)
Tüketici Sorunları
Çalışma Grubu
Gizlilik Kuralları
Pazaryeri işletme
şirketleri
Mağaza
Mağaza
işletmecileri
Tüketiciler
Yayınlayıcı kuruluşlar
(kredi kartları, elektronik para)
Anlaşmalar ve ilkeler
Elektronik ticaretin firma-tüketici kısmında yoğunlaşan ECOM’un çalışmalarında Sanal Mağaza’daki taraflar ve ilişkiler bu
şekilde sembolize edilmektedir.
73
G. BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE ELEKTRONİK TİCARETİN
TİCARETTE UYGULANMASINA İLİŞKİN ÖRNEKLER
DIŞ
1. Singapur’un Bilgi Teknolojisine Bakışı ve Tradenet Uygulaması
Küçük bir nüfusa ve yüzölçümüne sahip olan Singapur, kendisinden
beklenmeyen bir hızla bilgi ve haberleşme teknolojilerine önemli yatırımlar
yapmış ve dünyada dış ticaret uygulamalarını elektronik ortama aktaran ilk
ülkelerden biri olmuştur. TradeNet adı verilen EDI bazlı sistem, elektronik
ortamda tek bir belgenin firmadan başlayarak onay kurumları arasında
aktarımını, onaylanmasını, liman ve havayolu taşımacılığı otoriteleri ve
firmalarına iletimini, firma ve muhasebe kayıtlarının tutulmasını ve vergilerin
gümrükler ve bankalarca tahsilini mümkün kılmıştır69.
Singapur 1989 yılından itibaren dünyanın en büyük limanı haline gelmiştir.
Konteynır
kapasitesi
yönünden
Hong
Kong’un
ardından
ikinci
sırada
gelmektedir. Bu iki ülkeyi Rotterdam limanı izlemektedir. Singapur’un Güney Çin
Denizi ile Hint Okyanusu arasında stratejik bir noktada olması, uluslararası
ticaret
ve
taşımacılık
yönünden
önemini açıklamaktadır.
Saldırgan
bir
rekabetçiliği benimsemesinin önemli nedenlerinden biri Hong Kong ile
aralarındaki çekişmedir. Bu rekabetin bilgi teknolojilerine yapılan yatırımlardaki
belirleyiciliği, Kong’un TradeLink (Hotline) projesine paralel olarak TradeNet
çalışmasının hızlandırılması kararında da kanıtlanmıştır.
a. 1980-1988 Dönemi
Singapur’da 1980’den önce Committee on National Computerization (CNC) adlı
bir kuruluş oluşturulmuştur. Bu Komitenin 1980 yılında yayınladığı bir rapor,
Singapur’un bilgi teknolojisi alanında dünya lideri olması yönünde bir politika
belirlemesidir. 1980 sonrası oluşumlardan National Computer Board (NCB) ise
kamu kesiminde otomasyonu ve nitelikli eleman yetiştirilmesini sağlamak üzere
Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak kurulmuştur. 1985 yılında ülkede yaşanan
ekonomik durgunluğu takiben dış ticaret alanında yapılacak yeniliklerle dış
74
ticaretin geliştirilmesini ele almak üzere ilgili tüm kesimlerin katıldığı üst düzey
bir komite toplanmıştır. NCB ve Trade Development Board’un (TDB)70 aktif
katılımları ile Komite Singapur için ulusal bilgi teknolojisi stratejisi belirlemiştir.71
Bu stratejinin temel öncelikleri şunlardır:
1.
Yeni politikalar ve kurumlar oluşturmak ve önemli teknoloji ve bilgi
alanlarında standardizasyonu gerçekleştirmek
2.
Okullarda bilgisayar eğitimine öncelik vererek gerekli eleman ve bilgi
teknolojisi kullanım düzeyini artırmak
3.
Uluslararası
geliştirmek
4.
Geniş ölçekli bilgilendirme aktiviteleri düzenlemek
5.
TradeNet’in kurulması ile dış ticaret kesimlerini (hava yolu ve deniz
taşımacılığı, gümrükler, taşımacılık ve kargo firmaları vd.) birbirine
bağlayarak otomasyonu gerçekleştirmek
6.
Yazılım sektörünü desteklemek
7.
Küçük işletmelerin bilgi teknolojisi kullanımını desteklemek
rekabet
gücüne
sahip
telekomünikasyon
hizmetlerini
Bu sırada 1986 yılında Hong Kong’un Hotline projesi başlatılmıştı. Bu süreçte,
NCB ve başkanları bir araya gelerek, bu konuda neler yapılabileceğini
görüşmeye başlamışlardır. Kendi katılımlarının yanı sıra, farklı çıkar gruplarının
katıldığı üst düzey bir çalışma grubu daha oluşturulmuş ve gündemi, ticaretin
basitleştirilmesi olarak belirlenmiştir. Her iki başkan da, dış ticarette otomasyona
geçmenin ancak dış ticaret belgelerinin sayısının azaltılması ve basitleştirilmesi
sonrasında mümkün olabileceğine ve bu konunun teknik olmaktan daha çok,
siyasi mutabakat gerektiren bir konu olduğuna inandıklarını belirtmişlerdir.
Bu çalışmalardaki koordinatörlük görevi TDB’ye verilmiştir. TDB ise, daha fazla
katılımcıdan oluşan TradeNet Yürütme Komitesi’ni toplamıştır. Yapılan çok
sayıda toplantı sonrasında temsilciler, dış ticaret belgelerinin hazırlanması ve
işlenmesi
sürecinde
yapılacak
iyileştirmelerle
önemli
düzeyde
tasarruf
yapılabileceği ve ticareti basitleştirmenin Singapur’u uluslararası düzeyde daha
rekabetçi yapacağı yönünde ikna olmuşlardır. Yürütme Komitesi üç alt gruba
75
ayrılmıştır: Deniz Taşımacılığı, Hava Taşımacılığı ve Hükümet Kurumları. NCB,
çalışmalarında bu üç komiteye destek vermekle görevlendirilmiştir. Komite’nin
yaptığı çalışmalar sonucunda sayısı 20 civarında olan dış ticaret belgelerinin
azaltılması ve mümkünse tek bir belgede toplanması kabul edilmiş ve örnek bir
belge hazırlanmıştır.
TDB bu belgenin işleyişini denemek amacıyla Trade-Dial-Up adlı on-line bir
sistemi firmaların hizmetine sunmuştur. Firmalar kendi PC’lerinden veya açılan
terminallerden ticari formları doldurarak onaylanma sürecine sunabiliyorlardı. Bu
uygulama,
ticari
işlenebileceğini
belgelerin
kanıtlamış
on-line
ve
olarak
çalışmaların
ve
tek
bir belge
ilerlemesine
olumlu
üzerinde
bir
itki
sağlamıştır. Aralık 1986’da TradeNet ilan edilmiştir.
b. TradeNet ve SNS-Singapore Network Services Pte. Ltd
Şubat 1987’de TradeNet ekibi daha önce üretilen raporları inceleyerek
çalışmaya başlamıştır. Kurulacak sistemin Singapur’daki kullanıcı kitlesini ve
bunların bilgisayar donanım durumlarını belirlemek üzere Price Waterhouse ile
anlaşılmıştır.
Bu
şirketin
hazırladığı
raporda,
2.200
firmanın
sistemi
kullanabileceği belirtilmiştir. 1987 yazında, sistemin teknik altyapısının kurulması
için ihaleye çıkılmıştır. Aralık ayında üç firma arasından72 IBM seçilmiştir.
Singapur’da kamu kesiminin otomasyonu çalışmalarına daha önce başlandığı
için ilgili bir çok kurumun teknik altyapısı zaten hazırdı. Bu nedenle IBM konuya
yeni bir sistem yaratmaktan çok, var olan sistemlerin entegrasyonu olarak
yaklaşmıştır. IBM’in dünyadaki tüm şubelerini ve ortaklarını birbirine bağlayan
“Tampa Engine” Singapur dış ticaretinin temelini oluşturdu, denilebilir.
18 Mart 1988’de Singapore Network Services Pte. Ltd. (SNS) kurulmuştur. Kar
amacı güden şirketin %55’i TDB’nin, geri kalan kısmı ise %15’lik paylarla
Singapur Liman İşletmesi (PSA), Caas-Changi Havaalanı İşletmesi (CAAS) ve
Singapur Telecom’un olmuştur. 25 Mayıs 1988’de IBM ile SNS arasında
imzalanan anlaşma ile IBM, kullanıcı tarafındaki yazılım hariç, sistem
entegrasyonundan sorumlu olmuştur. Mevcut kodların uyumu, yeni program
76
yazılması ve bilgi değişimi arayüzlerinin yazımı ise Singapur’lu bir firmaya
verilmiştir.
1 Ocak 1989’da TradeNet üzerinde ilk işlem yapılmıştır. Bu bir deniz taşımacılığı
belgesi olmuştur. Başvuru belgesi dial-up bağlantı ile gönderildikten sonra
onaylanmış belge olarak 10 dakika sonra firmaya geri dönmüştür.
c. Uygulamanın Gelişimi ve Sonuçları
Singapur’da deniz ve hava taşımacılığı yoluyla yapılan dış ticaret işlemlerinin
%45’i Aralık 1989’da TradeNet üzerinden yapılmıştır. Kullanıcı sayısı 2.200
firmanın 850’si olunca TDB bu hızdan etkilenerek, tüm dış ticaret işlemlerinin
TradeNet üzerinden yapılmasının hedeflendiği tarihi 1993’ten 1991’e çekmiştir.
1990’da bu sayı 1.500’e, 1991 ortalarında 1.800’e ulaşmıştır. Son halinde dış
ticaret işlemlerinin %95’i TradeNet ile yapılmaktadır. Kalan %5’lik kısım
otomasyona girmeyen çok özel ve istisnai belgeleri kapsamaktadır. SNS kısa
sürede, üyelerden alınan aidatlar ve sistemi kullanım bedelleriyle kendi kendini
idame eder hale gelmiştir. Mart 1990’da SNS 5 yönetici, 40 programcı ve satış
elemanı ve 10 destek elemanı olan ve sürekli genişleyen bir şirket olmuştu.
Uygulamaya başlandıktan sonra SNS, KOBİ’lerin de sisteme dahil olması için
yeni politikalar geliştirmeye başlamıştır. Bunun için üç yöntem geliştirilmiştir: i)
SNS merkez hizmetlerinden yararlandırma ii) TDB merkezinden yararlandırma
iii) Kamuya açılacak terminallerden çok düşük ücretlerle giriş yapma. Bütün bu
hesaplamalara rağmen, bu şekilde yapılacak işlem hacminin TradeNet
uygulamalarının %5’ini geçmeyeceği tahmin edilmiştir.
TradeNet’e bağlanmanın maliyeti ise şu şekildeydi:
İlk bağlanma ücreti
Aylık dial-up bağlantı
Sistemde işlem gören her bir KB bilginin maliyeti
(Ortalama bir belge.7 KB tutuyordu)
Minimum donanım (PC) tutarı
EDIFACT’a uyumlu yazılım
77
750ABD$
30ABD$
.5ABD$
4.000ABD$
1.000-4.000ABD$
TradeNet öncesi dış ticaret işlemlerinin maliyetleri ile kıyaslandığında, gerekli
donanımı ve yazılımı olmayan bir firmanın yapacağı yeni yatırımların tümünün
daha düşük maliyetli olduğu anlaşılmıştır. TradeNet ile bir belgenin işlem görme
süresi 1-4 günden 15 dakika ve daha az süreye inmiştir. Taşımacılık firmaları
%25-30 civarında işlem maliyetlerinin düştüğünü belirtmişlerdir. Gümrük ve vergi
idaresi sistemden fazlasıyla yararlanmaya başlamıştır. Sonradan onaylama
uygulaması, önceden onaylamaya dönüştürülmüştür. Yanlış beyan halinde
firmaya hem maddi ceza, hem de gelecek işlemlerinde olağanüstü bir kontrol
uygulama ile cevap verilmeye başlanmıştır. Bu iki yöntem, sistemde güveni
sağlamak için yeterli olmuştur. Ticari belgeleri kayıt, işlem ve arşiv görevini
yürüten TDB, tam otomasyon sonrası maliyetlerde %20 azalma olduğunu
açıklamıştır. Kullanıcı firmalar ise TradeNet ile hem para hem de zaman
tasarrufu sağladıklarını belirtmişlerdir. Bu azalma iki şekilde açıklanabilir: Hem
işlem süresi ve maliyeti azalmakta hem de bu işler için kullanılan elemanların
ofiste başka işlerde kullanılmaları mümkün hale gelmektedir. TradeNet’in
biraraya getirdiği kesimlerle ilgili bir şekil ve öncesi ile sonrası karşılaştırması
aşağıda verilmiştir.
TRADENET KATILIMCILARI
Ticareti Geliştirme
Kurulu (TDB)
Kullanıcı Kontrol
Kurulları
Uluslararası
Diğer Sistemler
Singapur
Liman İdaresi
(PSA)
TradeNet
Hava Taşımacıları
(Caas-Changi
H.Limanı)
Taşımacılar
İhracatçı ve
İthalatçılar
Bankalar
Sigorta
Kuruluşları
78
d. Ticari İşlem Süreçlerinin Tradenet’ten Önceki ve Sonraki Durumları
Sürecin Tanımı
Önce
Sonra
Belgelerin kabulü
Evrak kabul görevlileri
Elektronik transfer
Belge başına hata oranı
En az iki
0
Kişilerarası etkileşim
0
Ticari kod bilgisi
Evrak kabul, TDB kayıt, TDB
kontrol ve veri işleme görevlisi
TDB işlemcilerinde
TradeNet’te
Kontrol ve onay süreci
Elle
Otomatik
Kullanıcıların ödediği tutarlar
6-10 USD
6 USD
Belgelerde sunulan bilgilerin
kontrolü
Vergiye tabi malların
işlenmesi
Onaydan önce %100 elle
kontrol
Gümrük için istenen birden
fazla belge
Sistemin otomatik
doğrulaması
Aynı elektronik belge
gümrüklere HS kodu ile
yönlendirilir
Kontrol edilmiş malların
belgelere işlenmesi
Farklı kontrol kuruluşları için
farklı belgeler
Aynı belgenin farklı
kuruluşlar arasında
değişimi
2. Hong Kong ve TradeLink
Hong Kong’ta EDI kullanımı yoluyla dış ticaretin geliştirilmesi çalışmalarına 1983
yılında, Hong Kong Ticareti Kolaylaştırma Konseyi (Trade Facilitation CouncilTFC) girişimiyle başlanmıştır73. Konsey bu konuda ilk planı oluşturmuş ve adını
Hotline olarak koymuştur. Hotline ile, dış ticarete konu mallarla ilgili
belgelerin/verilerin değişiminin EDI kullanımı yoluyla yapılarak ticari aktivitelerin
geliştirilmesi amaçlanmıştır. Hükümet bu işe kaynak aktarmayı kabul ettikten
sonra, ne yapılacağı, nasıl yapılacağı ve bu işleri kimin üstlenmesi gerektiği
konularında tartışmalar başlamıştır. Hükümet, bu işlerin kullanıcı olarak özel
sektör eliyle yürütülmesini isterken, özel firmalar arasında yapılan bir anketin
sonucu çok çarpıcı olmuştur: Firmalar, böyle bir sistemde tutulan bilgilerin son
derece hassas ve özel olduğunu, dolayısıyla tüm kullanıcılara eşit ve adil
davranılması için devletin mutlaka yer alması gerektiğine inanmaktaydılar.
1984-1987 arasında çalışmalar yavaş ilerlemiştir. 1987 yılında Birleşmiş
Milletler, EDIFACT’ın EDI için uluslararası bir standart olarak kullanılabileceğini
açıklamış ve bu gelişmeye ilaveten Singapur’un TradeNet projesinin yakında
79
başlatılacağı yönündeki haberler Konsey yetklilerinin EDI’ye sadece “arzu
edilen” değil aynı zamanda “zorunlu bir uygulama” olarak bakmalarına neden
olmuştur. 1987 sonunda, Konsey’e üye özel firmalar, kendi mülkiyetlerinde bir
EDI konsorsiyumu olan TradeLink’i kurmuşlardır. TradeLink devletten alınan
özel bir yetki (franchise) ile kurulmuştur. Bu türde bir yetkilendirme, devletin
üstlendiği dış ticaret işlemlerinin bilgisayar ortamında yapılması için zorunlu
görülmüştür. Şirket kuruluşu için Coopers and Lybrand ile çalışılmış ve Hükümet
çalışmalardaki etkinliğini kaybetmemek için alınan danışmanlık hizmetlerinin
%10’nu karşılamıştır.
Bu
proje
konusunda Hong Kong içinde çok spekülasyon yapılmıştır.
Konsorsiyum
başkanı
Anthony
Charter
TradeLink
Projesi’nin
ve
EDI
kullanımının önündeki problemleri şu şekilde tesbit etmiştir: Küçük firmaların
bilgisayarla çalışma konusunda isteksiz olmaları; ülkelerine uyarlamaya
çalıştıkları sistemlerdeki standartların azlığı; kağıt döküman maliyeti konusunda
yetersiz bilinç; EDI’yi Çince’ye çevirmedeki zorluk ve elektronik belgelere
uygulanacak yasal düzenlemelerin olmaması.
3. BOLERO Projesi
Bolero, S.W.I.F.T.74 ve Through Transport Club’ün birlikte hazırladıkları ve
kurulan Bolero Operations Ltd. eliyle işletilecek olan bir projedir. Özel sektör
eliyle yürütülen en önemli girişimlerden biridir. Katılan ülke sayısı 1275,
kapsanacak sektörler ise kimyasal ürünler, tarım ürünleri, otomotiv, elektronik
malzemeleri, gıda maddeleri, hazır giyim, dayanıklı tüketim malları, ham petrol
ve bilgisayar ürünleridir. Katılımcı ülkelerin en önemli dış ticaret firmaları,
taşımacıları ve nakliye komisyoncuları ve finans kurumları projenin ortakları
arasındadır.
İşlemlerin
büyük
kısmının
okyanus-ötesi
taşımacılıkta
yoğunlaşacağı belirtilmektedir.
BOLERO özellikle deniz taşımacılığında kullanılan konişmentonun elektronik
ortamdaki
karşılığını
yaratmaya
çalışmaktadır.
Konişmento,
dış
ticaret
işlemlerinin otomasyonunda en zor olan belgelerdendir. Bolero grubunun Ocak
80
1998’de Internet üzerinden açıklanan bir raporunda76 Bolero’nun elektronik
ticaret doküman yönetimi ile ilgili olarak iş çevrelerinin ihtiyaçları ve kavramlar
tanımlanmaktadır. Rapor, uluslararası ticaret işlemlerinin tümünün elektronik
ortamda yapılması için gerekli olan teknolojinin EDI sayesinde 1970’lerin
başından beri mevcut olduğunu ama bazı eksiksikler nedeniyle bunun bugüne
değin
gerçekleştirilemediğini
belirtmektedir77.
Sınır-ötesi
ticarette
200’ün
üzerinde veri elemanı olduğu, bunların çoğunun aynı bilgilerin tekrar
girilmesinden kaynaklandığı; BM tarafından yapılan bir araştırmaya göre, bu
belgelerin idaresinin dış ticaret maliyetlerinin %70’ni oluşturduğu söylendikten
sonra nelerin eksik olduğu konusunda Bolero’nun yaptığı tesbitler şunlardır:
•
Küresel düzeyde işleyiş kapasitesi: Dış ticaret işlemlerinde yer alan tüm
kesimlerin sürece kesintisiz biçimde katılabilmesi için geliştirilen bir sistem.
Burada EDI’nın, sanayinin değişik kolları için ayrı ayrı oluşturulduğu, bunların
entegrasyonunun sorun yarattığı belirtilmektedir.
•
Yasal Çerçeve: Verinin elektronik yoldan değişimi tek başına bir problem
değildir. Ama bu veri, sözleşmeler, devredilebilen belgeler veya ödemelerle
ilgiliyse, açık bir yasal ortam, elektronik ticaretin bu yönde kullanımını teşvik
edecektir.
•
Standartlar: Elektronik ortamlar, doküman standartları, işleyiş, network ve
güvenlik standartlarına ihtiyaç duymaktadır. Bolero, belirli bir grubun kararları
aldığı veya üst düzeyde bir yaklaşım uygulandığı durumlarda ilerlemenin
daha çabuk olduğunu savunmaktadır. Birleştirici bir gücün olmadığı yerlerde
ise durum tersinedir.
•
Güvenlik:
Ticaretle
ilgili
hassas
bilgiler
değiştiriliyorsa,
doğrulama
(authentication), yapılan işlemi reddedememe (non-repudiation) ve gizlilik
(privacy) mutlaka sağlanmalıdır.
•
Karışık (Hybrid) Ortamlar: Kağıttan EDI’ye geçişte farklı sistemleri tek bir
ortamda birleştirebilmek çok zor ve önemlidir.
•
İş (Business) Durumu: EDI’nın yararı, değer zinciri (value chain) içindeki
bilgileri entegre etmekten doğmaktadır. Eğer bu sistemdeki tüm katılımcıları
81
seslenen ortak bir yaklaşım olmazsa bir çok firma gerekli yatırımı
yapmayacaktır.
Bolero’nun öne çıkan bir proje olmasını sağlayacak en önemli nokta, mevcut
sistemlerin birlikte çalışmasını sağlayacak bir çözüm/yaklaşım geliştirmesine
bağlıdır. Bu nokta, kendileri tarafından da vurgulanmaktadır78. Bolero’nun
sunacağı hizmetler (BH), işleyiş biçimi ve hak/sorumluluk düzenlemeleri79
aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
i. BH, bilginin hedef noktasına varmasını, güvenliğini ve kullanıcıların verdiği
talimatların tam olarak yerine getirilmesini sağlayacaktır.
ii. BH, doğrulama, işlemi reddedememe, bilginin bütünlüğü işlevlerini,
uygulamaların
ve
network
ortamlarının
farklılığına
bakmaksızın
sağlayacaktır.
iii. Yapılandırılmış ya da serbest biçimdeki her türlü veri ve görüntünün
elektronik belge olarak değişimi sağlanacaktır.
iv. Sektör/ülke/kullanıcı hizmetleri arasında işleyen küresel bir yapı. Tüm
ülkeler aşamalı olarak kapsanacaktır.
v. Yapılan işlemlerin yasal geçerliliği, tüm kullanıcıları bağlayan çok taraflı bir
sözleşme olan Kurallar Kitabı (Rule Book) ile sağlanacaktır.
vi. Standart işleyiş uygulamaları sayesinde tek tek her kulanıcının ortakları ile
haberleşebileceği tek bir arayüz sağlamak.
vii. Bolero,
mesajların
güvenli
ve
güvenilir
biçimde
gönderilmesi
ve
anlaşmazlıkların çözülmesinde Güvenilir Üçüncü Taraf (TTP) olarak
çalışacaktır. Kullanıcıları doğrulamak ve içeriği korumak için sayısal imza
kullanılacaktır. Bolero, Kayıt Otoriteleri (Registration Authorities-RA)
aracılığıyla çalışacaktır. Firmaların gerçekten güvenilir olması ve sisteme
kayıtlarının yapılması RA kayıtları sayesinde olacaktır. Ancak, başlangıç
için Bolero tek RA olacaktır. RA olabilecek diğer kurumlar, hükümet
kurumları, bankalar veya belirli türdeki hizmet bürolarıdır. Firmaların
82
ekonomik ve yasal statüleri ciddi bir değerlendirmeden geçirilecektir.
Kurallara uymayan veya BH ücretini ödemeyen firmalar sistemden
çıkarılacaktır.
viii. Bolero günün her saatinde ve 365 gün hizmet sunan bir yapı olacaktır.
BH’nin verileceği üç temel alan
Temel Mesaj Platformu
Sanayilerarası Hizmetler
Sanayiye Özgü Hizmetler
Güvenli mesaj gönderme,
Haberleşme ve kullanıcı
entegrasyonu araçları gibi
sistemin temel omurgası.
BH ilk aşamada bunlarda
yoğunlaşacaktır. Bunlar;
-Kurallar Kitabı
-Sorumluluklar
-Kullanıcı Kaydı
-Hak Kayıt Hizmetleri
-Standartlar
-Müşteri Desteği
-Kapalı kullanıcı
gruplarına gelecek
dönemlerde dışardan
anlaşmalı hizmet
sağlayıcılarla katma
değerli hizmetler
sağlanması. İlk iki alanın
üzerinde yükselecektir.
Bu hizmetler için dışardan
bir firma ile anlaşılacaktır.
4. Dış Ticaret Lojistikleri ve Dağıtım Yönetiminde Telematik (TEDIM)
Günümüzde telematik yöntemleri, haberleşme ve otomatik veri işlemeyi
kapsayan bir tanım olarak, modern ticaret ve lojistiklerinin gelişimi için en gerekli
araçtır. TEDIM80 projesi, “Yeni Batı Avrupa” olarak nitelenen bölgede
İskandinavya, Baltık ülkeleri, Polonya, Almanya ve kuzey-batı Rusya’yı içine
alan ve AB’nin desteklediği bir uygulamadır. TEDIM’in en aktif üyeleri Finlandiya,
Almanya ve Rusya Cumhuriyeti’dir. Finlandiya Haberleşme ve Taşımacılık
Bakanlığı konu ile yakından ilgilenerek öncülük edince, onu diğer ülkelerin
benzer kuruluşları izlemiş ve bir dizi araştırma kuruluşu, ticari firma ve gümrük
idarelerinin katılım ile geniş bir uygulama topluluğu oluşturulmuştur. Ulusal
düzeyde politik desteğin sağlanması için bir Uluslararası Koordinasyon Komitesi
kurulmuştur.
TEDIM, AB ile Rusya Cumhuriyeti arasında, deniz ve konteynır taşımacılığının
çok gelişkin olduğu Baltık Denizi’nde, AB tarafından onaylanmış stratejik
83
network projelerinden biridir. Bunlara demiryolu taşımacılığı, gümrükler ve diğer
lojistik sistemleri eklenerek, malların nakliye sırasındaki hareketini izlemek ve
güvenlik meselelerini çözmek üzerinde yoğunlaşılmıştır.
TEDIM kapsamında devam eden projeler şunlardır:
Tanım
Amaç ve uygulama
CustCom I&II
BopCom
(Baltık/Temel Açık Liman
Haberleşmesi- Baltic/Basic
Open Port Communication)
RailCom
(Demiryolu İşbirliği ve
Dağıtım Yönetimi-Railway
Co-operation and Delivery
Management)
Gümrük
işlemlerinin
azaltılması,
basitleştirilmesi,
elektronik veri değişimi ve gümrük vergilerinin garantili
temini. Finlandiya ile Rusya arasında uygulanan Green
Line projesi taze gıdaların ve gazetelerin daha hızlı
gönderilmesi amacıyla EDIFACT kullanarak gümrük
verilerinin firmadan Finlandiya gümrüklerine gelmesi ve
buradan da St.Petesburg gümrük idaresine iletilmesi için
tasarlanmış ve başarılı sonuç elde edilmiştir.
TEDIM’in en büyük projesidir. 10 ülke ve 30 ortağın
katılımı ile sürmekte ve bölgedeki limanlar ve kullanıcıları
arasında karşılıklı bağlantı ve işleyişi amaçlamaktadır.
Projenin
finansmanının
yarısı
AB
tarafından
karşılanmaktadır. Gelecekte BopCom’un Avrupa’nın diğer
lojistik networklerini de kapsaması planlanmaktadır.
Elektronik veri iletimi yoluyla gümrük işlemlerinin
basitleştirilmesi ve çoklu taşıma modellerinin genişletilmesi
DMS/DelCom
(Dağıtım Yönetimi SistemiDelivery Management
System)
Malların dağıtımı ile ilgili yönetim bilgisinin karşılıklı
değişiminin sağlanması için ortak bir yaklaşım ve
uygulama
INCENTRA
Harita bilgileri, hava koşulları, trafik akışının uydudan
izlenmesi ile ilgili düzenleyici bilginin sağlanması.
1995 yılında başlatılan TEDIM’in en önemli amaçlarından biri, bilginin elektronik
yoldan iletilmesini hızlandırırken gerekli standartları geliştirmektir. Burada
belirtilmesi gereken nokta, uluslararası ticarete konu olan mallarla ilgili bilgi
elektronik
ortamda
değiştirilirken,
fiziki
dağıtım
ve
işlem
kanallarının
hızlandırılması gereğinin ortaya çıkması nedeniyle bu türden çalışmaların
başlatılmış olmasıdır. Firmaların bu konuya bakışı ise sadece bununla sınırlı
kalmamakta, tam tersine belki de en öncelikli amaç, daha küçük stoklarla
çalışma ve just-on-time yaklaşımıdır. Sermayenin ve yeni dağıtım ve elde etme
84
yöntemlerinin daha etkin kullanımı ve firmalar arasındaki bilgi değişiminin daha
verimli kılınması, TEDIM türündeki diğer çalışmaların da nihai hedefleri olarak
görülebilir.
H. ELEKTRONİK TİCARET KONUSUNDA BAZI ÜLKELERİN YAPTIĞI
YASAMA ÇALIŞMALARI
Tablodaki örnekler, bu bilgilerin sürekli güncellendiği ve değiştiği gözönünde
tutulmak kaydıyla, güvenli elektronik ticaret ve haberleşmenin hukuki kurallarını
koymayı amaçlayan ülke girişimlerini özetlemektedir.
A.B.D.
http://www.ecommerce.gov
http://www.doc.gov/ecommerce
Almanya
http://www.iid.de
Arjantin
http://www.sfp.gov.ar/decree427.html
Avustralya
http://law.gov.au
http://www.aph.gov.au
Danimarka
http://www.fsk.dk
Fransa
http://www.telecom.gouv.fr
Güney Kore
http://www.mbc.com/ecommerce/legis/sout
h_korea.html
44 eyalette elektronik imza yasası çıkarılmıştır.
Bu yasalardan bazıları genel olarak tüm
haberleşmelere uygulanırken, bazıları sadece
vergi konularında, devlet kurumları arasındaki
haberleşmelerde, ölüm ve doğum belgelerinin
doldurulmasında, firma
muhasebeleştirmelerinde, mühendislik
konularında, mahkeme belgelerinde, seçmen
bilgi formlarının doldurulmasında, özel
lisanslarda kullanılmaktadır.
13 Haziran 1997’de Bilgi ve Haberleşme
Hizmetleri Yasası kabul edildi. Yasada sayısal
imza da düzenlenmektedir.
16 Nisan1998’de Ulusal Kamu Yönetiminde
Açık Anahtar Altyapısı (PKI) ve sayısal imza
kullanımını düzenleyen Karar imzalanmıştır.
1999’da sayısal imza kullanılarak Federal Gelir
Vergisi ödeme bilgilerinin Internet üzerinden
doldurulması, para ve vergi transferi ile ilgili bir
karar alınmıştır.
Elektronik işlemler Yasası 30 haziran 1999’da
Commonwealth Meclisi’ne sunulmuştur.
Meclisin inceleyerek onaylaması bekleniyor.
UNCITRAL’in
Model Yasası’nı temel almıştır.
Sayısal imza ve Onay Kurumu (Certification
Authority) hakkında Sayısal İmza Yasa
Tasarısı hazırlanmıştır.
Şifrelemede Güvenilir Üçüncü Taraf (Trusted
Third Party-TTP) ile ilgili yasa tasarısı
hazırlanmıştır.
29 Mart 1999’da Elektronik Ticaret Temel
Yasası onaylanmıştır.
85
Hindistan
Government of India-Department of
Electronics
http://www.allindia.com/gov/doe/
İngiltere
http://www.dti.gov.uk/cii/elec/ele_com.
html
İrlanda
http://www.irlgov.ie
İsveç
http://www.ud.se/pressinf/proposou/bil9.pdf
13 Aralık 1998’de Hindistan Bilgi Teknolojisi
Yasası onaylanmıştır. Elektronik ticaret ve
sayısal imzayı düzenlemektedir.
Ingiltere’de henüz bir yasa hazırlanmamış
olmakla birlikte bu türde bir yasanın içeriğini ve
elektronik imza ve şifreleme konularında
İngiltere’nin yaklaşımını belirleyen değişik
belgeler oluşturulmuştur. DTI (Department of
Trade and Industry) elektronik ticaret
konusunda belirleyici kuruluştur.
Kriptografi ve Elektronik İmza Politikası
Üzerine Çerçeve’yi kabul etmiştir.
Düzenlemelerin AB ile uyumlu yapılacağı
belirtilmiştir.
TTP ve CA konuları üzerinde önemle
durulmaktadır. Henüz yasa hazırlanmamıştır.
Japonya
-The Electronic Commerce Promotion
Council of Japan (ECOM)
http://www.ecom.org.jp
-Ministry of Trade and Industry (MITI)
http://www.miti.go.jp/index-e.html
Onay Kurumu İlkeleri
Çapraz Sertifikalandırma İlkeleri
(ECOM projelerinde deneme amaçlı
kullanılmaktadırlar)
Kanada
Advisory Council on Science and
Technology (ACST)
http://acst-ccst.gc.ca/acst/home_e.html
http://strategis.ic.gc.ca
Malezya
http://www.mtrust.com.my
Singapur
http://www.ec.gov.sg
http://www.ncb.gov.sg
Yeni Zelanda
http://www.lawcom.govt.nz/pub_index.html
Uniform Elektronik Ticaret Yasa Tasarısı 15
Mart 1999’da tamamlanmış ve Meclise
sunulmuştur. Elekronik imza ile ilgili konular
düzenlenmektedir.
1997 yılında Sayısal İmza Yasası kabul
edilmiştir.
10 Şubat 1999’da Singapur Elektronik İşlemler
(Onay Kurumu) Kuralları kabul edilmiştir.
Ulusal Bilgisayar Kurulu (Natioal Computer
Board-NCB) tarafından hazırlanan düzenleme
ile CA’ların lisanslanması düzenlenmiştir. NCB
bu işten sorumlu, düzenleyici kurum olmuştur.
Yeni Zelanda Hukuk Komisyonu Yayınları:
Bölüm 1-Yasal ve İş topluluğu İçin Bir Rehber
(1 Kasım 1998) Elektronik ticaret ve kendi
ulusal mevzuatlarının uyumu incelenmiştir.
Kaynak: http://www.mbc.com
86
III. TÜRKİYE’DEKİ DURUM
A. TİCARET NOKTALARI
1.İGEME ve Ticaret Noktaları Programı
Programa katılınan ilk dönemde verilen koordinasyon işlevine ek olarak ATN’yi
kurma görevini de üstlenen İGEME, ihracatın geliştirilmesi alanındaki 39 yıllık
tecrübesi ve Ticari Bilgi Sistemleri yapılanması ile, BİT’de yaşanan gelişmelerin
dış ticaret firmalarımız yararına uyarlanması ve kullanımının teşvik edilmesine
yönelik gelişmiş deneyimlerini bu alanda da verimli olarak kullanmıştır.
Günümüzde bilgi ve haberleşme ağlarının çok önemli olması nedeniyle konu,
ülkelerin dış ticareti destekleme (TPO) kuruluşlarının en önemli ortak çalışma
gündemlerinden biri haline gelmiştir.
Ticaret Noktaları Projesi, UNCTAD’ın projeyi TEG kapsamında uluslararası
arenaya sunduğu 1994 yılından itibaren Türkiye’de de büyük ilgi görmüş ve
Colombus’ta imzaya açılan Bakanlar Deklerasyonu imzalanmıştır. Türkiye,
UNCTAD’ın Ticaret Noktaları kuruluşunda belirlediği ilkelere ilk başından
itibaren büyük özen göstermiştir. Hükümetin resmi başvurusu sonrasında Mart
1997’de davet edilen UNCTAD heyeti TN kurmak için aday olan kuruluşlarda
inceleme yapmış, aynı dönemde devletin üst düzeyinde bilgi ve iletişim
teknolojilerine verilen önemle de bağlantılı olarak İGEME Ankara Ticaret Noktası
kuruluş çalışmalarını başlatmıştır. UNCTAD’ın, Ticaret Noktalarının ayrı bir tüzel
kişiliğe sahip olarak veya ev sahipliği yapacak kuruluşun yasasına yapılacak bir
ekleme ile kurulması ilkesine verilen önem nedeniyle Mart 1997-Mayıs 1999
dönemi, ATN bazında kuruluş ve işbirliği alternatiflerinin araştırılması ile
geçmiştir. 1 Haziran 1999 tarihinde İGEME’nin ev sahibi kurum olarak, işlevsel
bir TN’de aranan teknik, idari özellikler, insan kaynakları, haberleşme altyapısı
ve diğer kriterlere uygunluğu UNCTAD tarafından tescil edilmiş ve ATN işlevsel
bir TN olarak GTPNet’te yer alma hakkını elde etmiştir.
87
2. Ticaret Noktası Çalışmalarının Yarattığı Sinerji
a. Dış Ticaret için Yapılan Projelerin Ortak Yönleri
Ankara Ticaret Noktası kuruluş çalışmaları devam ederken, ülkemizde dış ticaret
sürecinde yer alan önemli kuruluşların bilgi teknolojilerini kullanma düzeylerinin
tesbiti ve uygulanan veya planlanan projelerin tanıtımı için ortak bazı toplantılar
düzenlenmiştir.
Dış ticaret işlemlerinde yer alan kuruluşların ilişkileri, belgelerin izlediği sıra ve
onay aşamaları, hangi belgelerin elektronik ortama aktarılabileceği, elektronik
imzanın hangi aşamalarda kabul edebileceği ve uygulama yönünden hangi
sorunların yaşanabileceği gibi konular düşünüldüğünde kurumların mevcut veya
planlanan
projelerinin
hepsinde
ortak
bazı
sorunların
ortaya
çıkacağı
düşünülmektedir. Elektronik belgelerin ve elektronik imzanın yasal kabulü bu
sorunların başında gelmektedir.
Gümrük Müsteşarlığı’nca yürütülen BİLGE-Gümrük İdaresinin Otomasyonu
Projesi’nde
(GİMOP)
gümrük
işlemlerinin
elektronik
ortama
aktarılması
başarılmış olup, elektronik imza ve sertifikalandırma işlemlerinin projenin
ilerleyen aşamalarında sisteme entegre edilmesi planlanmaktadır. Toplam
olarak 70.53 milyon ABD Doları maliyeti olduğu belirtilen ve ülkemizin ilk ve en
büyük
EDI/EDIFACT
kullanan
projesi
olan
BİLGE’de81,
gümrük
beyannamelerinin Internet’te açılacak bir bölüm üzerinden ve firmaların kendi
bilgisayarlarına yükleyecekleri bir yazılım aracılığıyla Gümrüklere iletilmesi
mümkün hale gelecektir. Ankara Merkez, 18 Gümrük Başmüdürlüğü ve Gümrük
İdareleri arasında her türlü veri değişiminin mümkün olduğu sisteme ileriki
aşamalarda diğer ulusal ve uluslarararası EDI kullanıcıları da katılabilecektir.
GİMOP, sadece verilerin elektronik ortamda değiştirilmesini değil, aynı zamanda
tüm Gümrük idaresinin iş akışının yeniden düzenlenmesini, işlemlerin daha hızlı
yapılmasını, dış ticaret istatistiklerinin daha etkin üretilmesini amaçlamaktadır.
88
Dış
Ticaret
Müsteşarlığı
adına
Orta
Anadolu
İhracatçı
Birlikleri
koordinasyonunda oluşturulan “İHRACAT-NET” Bilgi Sistemi ile 36 il ve 42
noktadan hizmet veren İhracatçı Birlikleri ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Geniş Alan
Bilgisayar Ağı (WAN) ile birbirine bağlanmıştır. Bu sayede günlük olarak 20.000
işlem yaklaşık olarak 10 dakikada gerçekleştirilmektedir. Birlikler, Gümrük
Beyannamelerinin
elektronik
ortamda
doldurularak
Gümrük
İdarelerine
sunulmasında ihracatçılar için vazgeçilmez bir öneme sahiptir.
7 gün 24 saat kesintisiz hizmet veren bu sistem ile program dağıtımı ve hata
düzeltmeleri on-line yapılmaktadır. Türkiye geneli İhracat Kayıt Rakamları günlük
olarak izlenebilmekte ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Yerel Bilgisayar Ağı'na (LAN)
eş zamanlı olarak aktarılmaktadır. Konsolide edilen firma, ürün, ülke ayrımında
bilgi "İhracatçılar Rehberi" adı altında, Ticaret Müşavirlikleri’nden alınan tüm
alım, satım ve işbirliği talepleri de "Dış Talepler Bülteni ve Duyurular" adı altında
DTM web sitesinde yayımlanmaktadır.82.
Öte yandan İGEME’nin, ATN kapsamında ve bir süre BİLTEN Projesi ile paralel
olarak yürüttüğü Onay Kurumu çalışmasında sertifikalandırma ve elektronik
imza gibi uygulamalar üzerine önemli çalışmaları mevcuttur. Tüm bu gelişmeler
değerlendirildiğinde, değişik kuruluşların bünyelerinde bağımsız sertifikasyon
otoriteleri kurulmasının, ilgili kurumların her biri için yatırım, işletme ve bakım
maliyetleri yükleyerek ulusal açıdan mükerrerlik ve kaynak ısrafına yol açması
olasılığı vardır. Bu durumun ise kullanıcılar açısından ise ayrı ayrı sertifikaların
değişik kurumlar arasında ulusal ve uluslararası düzeyde geçerliliğinin
sağlanması gibi olumsuzluklara yol açacağı düşünülmektedir.
b. “Türkiye için Elektronik Ticarete Geçiş Durum Değerlendirmesi ve Pilot
Uygulama Projesi”
Ticaret Noktaları Projesi son aşamada elektronik ticaret uygulamalarını bütün
unsurlarıyla içermesi planlanan bir çalışmadır. Elektronik ticaret tüm dünyada
oldukça yeni ama çarpıcı bir hızla gelişen bir dizi uygulamalar ve sistemler
bütünüdür. Öte yandan Ticaret Noktalarının kuruluş ve işleyiş modellerinde,
89
ülkelerin gelişmişlik düzeylerine göre uyarlayacağı ve/veya üreteceği sistemler
söz konusudur. UNCTAD Ticaret Noktası kurmak isteyen ülkelere, üniversiteler
ve bilimsel/teknik araştırma kuruluşları ile sıkı işbirliği yapılmasını önermektedir.
Bu kapsamda İGEME ve TÜBİTAK-BİLTEN ile birlikte TTGV’ce yürütülen
‘Stratejik Odak Konuları Sermaye Desteği’ nden yararlanabilmek için ortak bir
proje
hazırlanmıştır.
“Türkiye
için
Elektronik
Ticarete
Geçiş
Durum
Değerlendirmesi ve Pilot Uygulama Projesi” TTGV tarafından onaylanmış ve
16.2.1998
tarihinden
itibaren
faaliyete
geçirilmiştir.
Elektronik
ticaretin
altyapısının oluşturulmasında son derece önemli görülen bu çalışma TUENA
kapsamında da ele alınmış ve örnek olarak gösterilmiştir83.
Proje kapsamında, Türkiye’de elektronik ticaret ve Ticaret Noktaları konusunda
Türk kamu ve özel sektöründe bilinç ve harekete geçme isteği yaratılması için
bilgilendirme toplantıları düzenlenmesi, dünyadaki uygulamaların ve gelişmelerin
incelenmesi amaçlanmıştır. Projenin en önemli bölümü ise, elektronik imza,
sertifikasyon ve smartcard uygulamalarını kapsayan bir CA çalışmasının
başlatılması ve kurulması olmuştur.
Proje bulgularını açıklayan Değerlendirme Raporu 14.06.1999 tarihinde proje
yürütücülerinin
ODTÜ
Kongre
Sarayı’nda
yaptıkları
sunuşla
kamuya
açıklanmıştır.
c.“Ticarette Etkinlik ve Elektronik Ticaret Semineri”
İGEME ve BİLTEN işbirliği ve TTGV ve Yapı Kredi Bankası’nın katkıları ile 27-28
Nisan 1998 tarihleri arasında İstanbul’da “Ticarette Etkinlik ve Elektronik Ticaret
Semineri” (TETKET) isimli bir seminer düzenlenmiştir. TETKET semineri,
İGEME
ve
BİLTEN’in
ortaklaşa
hazırladıkları
Proje
kapsamında
gerçekleştirilmiştir.
Seminer, Türk kamu ve özel kesiminin “Ticarette Etkinlik” ve “Elektronik Ticaret”
kavramları konusunda bilgilendirilmesi, elektronik ticaret uygulamalarının iş
çevrelerine aktarılması ve son olarak devlet ve iş dünyasının duyarlılıklarının bir
90
araya getirilerek bu konuya yönelik ulusal politikalar oluşturulması sürecine ivme
kazandırılması gibi amaçlar gözönünde tutularak yapılmıştır.
Seminerde OECD, UNCTAD, UNECE ve Avrupa Birliği gibi uluslararası
kuruluşlar ve Singapur, Finlandiya ve Slovenya’dan davet edilen uzmanların
yanı sıra, ülkemiz özel ve kamu kesiminden konuşmacıların sunuşları yer
almıştır. Seminerde konuşma yapan 8 yabancı ve 6 Türk konuşmacının
sunuşları PC disketi olarak elektronik ortamda dinleyicilerin kullanımına hazır
hale getirilmiş ve adreslerine postalanmıştır. Sunuşlar İGEME web sitesi
üzerinden de genel kullanıma açılmıştır.
d. Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu/ETKK
Ülkemizde
elektronik
ticaretin
yaygınlaştırılması
için
dünyada
yaşanan
gelişmelere paralel olarak ulusal bir strateji belirlenmesi amacıyla Bilim ve
Teknoloji Yüksek Kurulu’nun (BTYK) 25.08.1997 tarihli kararı gereğince Dış
Ticaret Müsteşarlığı’nın koordinasyonunda ve TÜBİTAK’ın sekreterliğinde, ilgili
kurumların katılımı ile Türkiye’de ve dünyada elektronik ticaretin durumunu, bu
konuda kamuda ve özel sektörde yapılan çalışmaları ve hukuki-teknik düzeyde
yapılması gereken çalışmaları ve yatırımları incelemek üzere bir Elektronik
Ticaret Koordinasyon Kurulu-ETKK toplanması ve Kurul’un çalışmalarının
sonuçlarını BTYK’ya sunması kararlaştırılmıştır.
BTYK yukarıda değinilen Karar’da, o sırada ön hazırlıkları sürdürülen İGEMEBİLTEN projesini de örnek olarak göstermiştir. 16 Şubat 1998 tarihinde ETKK ilk
toplantısını yapmış ve çalışmaların verimli bir şekilde sürdürülebilmesi için,
“Teknik”, “Hukuk” ve “Finans” adı altında üç ayrı çalışma grubu oluşturulmuştur.
ETKK alt çalışma grupları tarafından hazırlanan ilk dönem raporu BTYK’nın
02.06.1998’de yapılan toplantısına sunulmuştur. BTYK, ETKK’nın önerileri ile
ilgili bir eylem planı hazırlamak, uygulamayı izlemek, sonuçları değerlendirmek
ve uygulamada ortaya çıkacak sorunları çözmeye yönelik yeni öneriler
91
geliştirerek ilgili kurumların ve BTYK’nın görüşlerine sunmaya devam etmek gibi
amaçlarla çalışmalarını sürdürmesini kararlaştırmıştır.
BTYK’nın bu kararına istinaden ETKK, alt grupları ile “Eylem Planı” hazırlık
çalışmalarına başlamıştır. İçinde bir örnek uygulamanın da yer aldığı Eylem
Planı tamamlandığında BTYK’nın onayına sunulacaktır. Örnek uygulamayla,
Internet üzerinde bilginin gizliliği, bütünlüğü ve kimin tarafından gönderildiğinin
doğrulanması sağlanarak bir güven ortamı oluşturulması ve bu gerçek ortamda
elektronik ticaretin finansal, yasal ve teknik boyutlarının belirlenerek sınanması
hedeflenmektedir84.
ETKK’nın Mayıs 1998 Raporu’nda devletin öncelikli olarak yerine getirmesi
gerekli konular şu şekilde belirlenmiştir85:
①
Gerekli teknik ve idari alt yapının kurulmasını sağlamak
②
Hukuki yapıyı oluşturmak
③
Elektronik ticareti özendirecek önlemleri almak
④
Ulusal politika ve uygulamaların uluslararası politikalar ve uygulamalarla
uyumunu sağlamak
ETKK’nın elektronik ticaretin özendirilmesi konusundaki görüşleri de şunlardır86:
①
Hedef kitle KOBİ’ler olmak üzere, elektronik ticaretle ilgilenen kişi ve kuruluşlar
için, ilgili merciler tarafından, elektronik ticareti tanıtıcı eğitim programlarının
hazırlanarak uygulanması,
②
Elektronik ticaretin gerektirdiği bilgisayar yazılım ve donanımını edinmek
isteyen kişi ve kuruluşlara, KOBİ’ler öncelikli olmak koşuluyla, gerekli
finansman desteğinin sağlanması,
③
Sunulan iletişim hizmetleri için alınan ücretlerin olabildiğince düşük seviyede
tutulması ile ilgili ilkelerin gözden geçirilmesi
④
Servis sağlayıcılara rekabet kuralları gözetilerek özendirici olanakların
sağlanması
⑤
Belirlenecek bir geçiş dönemi içinde, kamu kuruluşlarında gerekli teknik ve
idari düzenlemeler yapılarak, kamu alım ve satım işlemlerinin elektronik
ortamda gerçekleştirilmesi ve böylece devletin her konuda olduğu gibi
92
ETKK’nın, gerekli teknik ve idari alt yapının kurulması, hukuki yapının
oluşturulması ve ulusal politika ve uygulamalar ile uluslarararası politikalar ve
uygulamalar arasında uyum sağlanması ile ilgili görüş ve önerileri, Rapor’un
diğer önemli bölümleridir87.
B. TÜRKİYE’NİN BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ALTYAPISI
TUENA çalışmasının resmi sonuçları temel alındığında ülkemizin bilişim
sektörünün görünümü 1997 yılı verileri ile şu şekildedir88:
HABERLEŞME
⇒ Yurt dışı iletim kapasitesinin %62’si Batı Avrupa ülkelerinedir.
⇒ Yurt dışı iletim teknolojisinde %68 F/O (denizaltı fiber optik kablolar), %24
oranında ise uydu kullanılmaktadır.
⇒ Yurtiçi iletim kapasitesinin %93’ü sayısal, %7’si analog ortamdır.
⇒ Telefon abonelerinin %26’sı işyeri, %74’ü ev’dir.
⇒ Yıllık telefon gelirinin %42’si Marmara bölgesinden elde edilmektedir.
BİLGİSAYAR VE YAZILIM
%"Kişisel bilgisayar sayısı 1,141,581’dir.
%"Türkiye’de kullanılan modemlerin (310,948) %79’nun hızı 9600 Kpbs ve
üstündedir.
%"Yazılım sektöründe işletim sistemlerinde %29’u lisanssız kullanımdır.
HUKUKSAL MEVZUAT
'"Genel Olarak Haberleşme ve Telsiz ile İlgili Mevzuat
'"Telefon ve Telgraf ile İlgili Mevzuat
'"Radyo ve Televizyon ile İlgili Mevzuat
'"İlgili Diğer Mevzuat (Fikri Mülkiyet, Özelleştirme dahil)
'"Anayasa Mahkemesi Kararları
93
İÇERİK
("Ses ve müzik kayıtları üretici yapımevi sayısı 1,756, ürettikleri kaset 2333, CD
dizisi 762, baskı adedi kaset için 53,207,139, CD olarak 3,834,503’tür.
("Sayısal veri bankası özel sektörde 102, veri miktarı ortalama 102Χ1,000
Mbyte’dır.
("16 ulusal TV kanalı yılda yaklaşık 140,000 saat yayın yapmaktadır.
("Internet alt bölümlerinin sayısı 4,248, hazırlanan sayfaların Türkçe oranı
%80’dir.
("WWW sayfaların ticari (com) içerik sağlayıcı sayısı 2,538, ticari olmayan
314’dür.
("FTP içerik sağlayıcı sayısı 44’dür ve konulan içerik sayısı ∼200 Gbyte’dır.
("CD-ROM yayınevi sayısı 12, başlık sayısı 97, baskı miktarı 277,050’dir.
C. TÜRKİYE’DE KOBİ’LER VE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ
KOBİ’ler ülkemizde gerek istihdam olanakları gerekse üretim açısından önemli
bir yer tutmaktadırlar:
Tablo: İmalat Sanayinde Çalışanlar ve İşletme Sayısı89
Sanayi Ölçeği
Mikro (1-9)
İşletme Sayısı
Payı (%)
Çalışan Sayısı
Payı (%)
185,458
94.3
543,279
35.5
Küçük Sanayi (10-49)
7,953
4.0
175,311
11.5
Orta Sanayi (50-99)
1,406
0.7
97,324
6.4
194,817
99.0
815,914
53.4
1,825
1.0
712,068
46.6
196,642
100
1,527,982
100
KOS
Büyük Sanayi (100+)
TOPLAM
BİT, AB ile Gümrük Birliği’ne girildikten sonra artan rekabet ortamında KOBİ’lerin
desteklenmelerini ve yalnızca ulusal pazara değil dış pazarlara da açılmalarını
sağlayacak imkanlar sunmaktadır. Ancak, KOBİ’lerle ilgili araştırmalarda
verilerin
toplanması,
doğruluğunun
garanti
edilmesi
ve
güncellenmesi
problemlidir. Bunun nedenleri KOBİ’lerin sık sık mülkiyet, isim, yönetici ve
eleman değiştirmeleridir. Diğer bir önemli nokta da yöneticilerin, sigorta primi ve
94
vergi ödemelerinden kaçmak amacıyla çalışan sayısı ve ciroları konusunda bilgi
vermekten kaçınmalarıdır.
Ülkemizdeki duruma baktığımızda KOBİ’lerin BİT kullanmalarının nedenleri
olarak şunlar öne çıkmaktadır90:
•
KOBİ’lerin büyük kısmı BİT’i ya çok kısıtlı kullanmakta ya da henüz
kullanmaya başlamamışlardır. BİT, “teknik ve bilimsel uygulamalar” ya da
“üretim ve araştırma-geliştirme” faaliyetlerinden çok, günlük iş akışı için
gerekli olan yazışmalarda kullanılmaktadır.
•
Mevcut yapıları ile BİT kullanmanın onlara getireceği yararların farkında
değillerdir. Bazı firmalarda Internet bağlantısı ve CAD/CAM, MRP gibi
yazılımlar vardır. Bu teknolojiler ise genellikle diğer rakip veya komşu
firmaların bunlara sahip olması nedeniyle alınmakta ve ne işe yaradıkları,
kullanım alanları ve sınırları bilinmemektedir. Bu konuda onlara yardımcı
olacak “profesyonel danışmanlık hizmetleri” yaygınlaştırılmalıdır.
•
Nitelikli eleman eksiği çok açıktır. KOBİ’leri elemanları için bilgilendirici eğitim
faaliyetleri düzenlenmesi gerekmektedir.
•
Ancak bazı firmalar bu teknolojilere taşeron ya da tedarikçi olarak çalıştıkları
büyük firmaların istemesi ve işin zorlaması sonucunda yatırım yapmaktadır.
•
Son dönemde gözlemlenen bir diğer gelişme ise, BİT ve Internet konusunda
basın-yayın araçlarında çıkan haberlerin firmaları bu alanda araştırma ve
yatırım yapmaya yöneltmesidir. KOBİ’lerde çalışan elemanların eğitim düzeyi
ve yabancı dil bilgisi artıkça BİT’i, iş süreçlerinin yeniden yapılandırılması ve
Internet’te pazarlama için kullanacakları iyimser, ama gerçekleşmesi uzak
olmayan bir durumdur. Ancak konunun popülerliği gereksiz yatırımları da
teşvik edebilir.
95
KOBİ’lerin BİT kullanımındaki durumlarını ve beklentilerini tam olarak yansıtacak
kapsamda bir anket çalışması bugüne kadar yapılmamıştır. Ancak, TUENA
Projesi kapsamında Türkiye’nin önde gelen firmaları ile yapılan anket
çalışmasının sonuçlarından bir kısmının KOBİ’ler için de baz alınabileceği
düşünülmektedir.
-Internet’i kullanan firmalardan %38.9’u ve kullanmayan ama ne olduğunu
bilenlerin %55.6’sı kullanım stratejisini belirlemek için “ulusal altyapının
oturmasını” beklemektedir.
-Internet kullanmayan ama haberdar olan işyerlerinden %18.5’i Internet
kullanmayı hiç düşünmemekte, %22’si ise ne amaçla kullanılacağını
bilmemektedir.
-Internet kullanan işyerlerinden %11.1’i ne amaçla kullandığından emin değildir.
-Net bir fikri olmayan işyerlerinin tamamı da “ulusal altyapının oturmasını”
beklediklerini belirtmiştir.
-Tüm bulgular, büyük ve küçük işletmelerin ortak kaygılar taşıdığını ortaya
koymakta ve ulusal bilişim politikası ve buna paralel eylem planları geliştirmenin
önem ve aciliyetini göstermektedir.
Internet bağlantısı olan firmaların şikayetleri de şunlardır:
!"
Internet erişim hızının düşük olması
!"
Telefon faturalarının yüksek gelmesi
!"
Servis sağlayıcı firmaların servis ücretlerini dolar üzerinden yapması
!"
Internet kullanımı konusunda eğitim veren firmaların gerçek ihtiyaçlara
cevap verememesi, teknik düzeyin kolay anlaşılamaması
!"
Türkçe içeriğin az olması, Türkçe’ye yapılan çevirilerin yetersiz ve
anlaşılması güç olması
!"
Türkiye içerisinde arama makinalarının olmaması
!"
Kütüphaneler ve araştırma kurumlarında yer alan Türkçe kaynaklara
ulaşım imkanlarının mevcut olmaması
!"
Ulusal bilgi bankalarının yokluğu nedeniyle devlet kurumlarının
sunduğu
istatistiklere
geleneksel
sonrasında erişilmesi
96
yollardan
ve
uzun
çabalar
D. TTNet PROJESİ
Türk Telekom A.Ş. tarafından başlatılan ve Mayıs 1999 itibarıyla test amaçlı
olarak açılmış olan TTNet projesi, Türkiye’nin haberleşme altyapısına çok
önemli katkıda bulunacak bir çalışmadır. Sistemin ana omurgasını İstanbul (5
ilçe), Ankara, Adana, Antalya, İzmir, Diyarbakır, Kayseri ve Samsun arasında
kurulacak 155 Mbps’lik ve diğer iller için öngörülen 34/2 Mbps’lik ATM ve toplam
110 MB/s yurt dışı bağlantısı oluşturmaktadır. TTNet yurt dışı bağlantıları,
gelişkin omurgası, kullanılan teknoloji ve servisleri ile ülkemizi 21. yüzyılın BİT
uygulamalarında ileri noktalara taşıyacaktır. Toplam proje maliyeti 35 milyon
ABD Doları olarak belirlenmiştir. Sistem ses, görüntü, veri ve çoklu-ortam
uygulamalarına uygun olacaktır91.
97
SONUÇ VE ÖNERİLER
Çalışmada Ticaret Noktaları, Elektronik Ticaret ve Ulusal Ticarette Etkinlik
Politikaları arasındaki yakın ilişki, UNCTAD ve diğer ulusal/uluslararası
kuruluşların teorik ve ampirik yaklaşımları ve bunlara paralel bazı somut
uygulamalar ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Hizmetler sektörünün doğrudan
ve dolaylı etkileri ile iş dünyasını ve ticaret yapma yöntemlerini hızla
değiştirmekte olduğu; özellikle dış ticareti destek/lojistik hizmetlerinde sağlanan
yeniliklerin temelinde BİT’in yattığı ve devletin öncülük görevini, bir kez daha,
hem oyunun kurallarını belirleme hem de aktif katılımcılardan biri olarak
üstlenmesi gerektiği, bu çalışmanın temel yaklaşımlarındandır.
Ülkemiz düşünüldüğünde göze çarpan en önemli nokta, bu trendin çok uygun bir
zamanda yakalanmış olmasıdır. Türkiye’nin BİT konusundaki yatırımları bir çok
koldan
sürdürülmektedir.
Dış
ticaretin
mevcut
yapılanması
düzeyinde
bakıldığında görülen manzara ise, uygulayıcı ve destek hizmetleri veren kurum
ve kuruluşların BİT uygulamalarını kamu kesimi içinde en önde uygulayan,
dünya standartlarına uygun sistemler geliştiren, uluslararası tartışma ve politika
geliştirme
platformlarına
aktif
olarak
katılan,
bir
anlamda
“teknoloji
uyarlama/geliştirme” merkezleri olduğudur. Burada hemen belirtilmesi gereken
bir kaç nokta vardır. Bunlar:
1.
Dış ticarette yer alan kurum ve kuruluşlar arasındaki işbirliğinin daha üst
düzeyde kurumsallaştırılması ve somut uygulamalarla (ortak projeler, pilot
uygulamalar), kullanıcı çevrelerin hizmet ve görüşlerine sunulması
gereklidir.
2.
Dış ticaret işlemlerinde yer alan kuruluşların ilişkileri, belgelerin izlediği
sıra
ve
onay
aşamaları,
hangi
belgelerin
elektronik
ortama
aktarılabileceği, elektronik imzanın hangi aşamalarda kabul edilebileceği
ve uygulama yönünden hangi sorunların yaşanabileceği gibi konuların
incelenmesi gerekmektedir. Bu gereklilik konu ile ilgili üç boyut
düşünüldüğünde daha açık hale gelmektedir. İlki, çalışma boyunca
örneklenmeye çalışılan işlem zamanı ve maliyetlerin düşürülmesi ve
98
bürokrasinin azaltılması ile dış ticarette etkinliğin başarılmasına yapılacak
olan önemli katkıdır. İkinci nokta, elektronik ticarete yatırım yapan
kurumların karşılaştığı Onay Kurumu ve elektronik imza konusudur. Her
kurumun bu sistemleri kendi başına kurması durumunda, ilk yatırım
maliyeti/insan kaynağı/bakım maliyeti ve kart enflasyonu gibi sorunlar
ortaya çıkabilecek ve kullanıcıların sisteme uzak durması sonucuyla
karşılaşılacaktır. Üçüncü boyut ise, dış ticarette otomasyonu başarmış
olan ülkelerin sayısının artması ve ortak bir standarda ulaşarak işlemlerin
küresel bir elektronik ticaret ağına aktarılması sonucunda ortaya
çıkacaktır. Bu sürecin sonucunda ağın dışında kalmış ülkelerin
uluslararası ticaret yapma şansları önemli ölçüde yok olacaktır.
3.
Akademik ortam ile iş dünyasının vizyonlarının yakınlaştırılması ve ülke
çıkarları
doğrultusunda
kullanılması
için,
üniversite
ve
araştırma
kuruluşları ile yakın işbirliğinin kurulması gereklidir.
4.
Teknoloji transferi ve iş olanakları yaratılmasında en önemli enstrüman
olan KOBİ’lerin dış ticarette etkin bir şekilde yer alabilmeleri için daha iyi
donatılmaları,
servis
almaları
ve
eğitilmeleri
gerekmektedir.
Firmalarımızın BİT-elektronik ticaret uygulamaları hakkında bilgi ve
bilincinin artırılması için araştırma ve geliştirme desteği sağlanması,
KOBİ’lerin
gereksinimlerine
göre
hazırlanan
eğitim
hizmetlerinin
başlatılması ve yaygınlaştırılması, bilgi transferi ile ilgili mekanizmaların
kurulması
ve
danışmanlık
hizmetlerinin
yaratılması/yeniden
organizasyonu gereklidir. Bu konuda yararlanılabilecek ulusal kaynaklara
ek olarak G7 ve Avrupa Birliği Projeleri, sonuçlarından yararlanmak ve
katılmak için en uygun platformlar olarak öne çıkmaktadır.
5.
KOBİ’lerle ilgili olarak değinilmesi gereken bir diğer önemli konu, bu
kesimlere yönelik olarak elektronik ticaret yöntemlerinin kullanım düzeyi,
talep ve beklentiler, sorunlar, vb., hakkında kapsamlı bir çalışmanın
bugüne kadar yapılmamış olmasıdır. İlgili kurum ve kuruluşların ortak
katılımı ve işbirliği ile böyle bir çalışmanın bir an önce başlatılmasının
faydalı olacağı düşünülmektedir.
99
Ülkemizin 1995 yılında katıldığı Ticaret Noktaları Programı, ATN’nin kuruluşu ile
önemli bir aşamaya gelmiş bulunmaktadır. ATN, ülkemizin ilk Ticaret Noktası
olarak, kuruluş sürecinde ve işleyişinde edinilen deneyimlerin yeni kurulacak
Ticaret Noktalarında teknik ve idari destek olarak aktarılacağı bir merkez
olacaktır. ATN’nin hizmet anlayışı;
)"Ticari bilginin, KOBİ’lerin özel gereksinimlerine göre uyarlanarak ekonomik
olarak daha kolay ulaşılır hale getirildiği
)"Bilginin ilgili tüm çevrelere doğru ve hızlı biçimde ulaştırılarak alım ve
satım taleplerinin etkin buluşturulduğu
)"Uluslararası rekabet ortamında dış ticarette değişik etkinliklerle yer alan
KOBİ’lere modern bilgi ve iletişim teknolojilerinin kolaylıklarını sunarak,
firmaların bu yöntemlerin genel kullanımı konusunda bilinçlendirildiği,
eğitildiği, teşvik edildiği
)"KOBİ’lere dış ticaret işlemlerinde yol gösterici, danışmanlık hizmeti veren
)"Tüm işlemlerde uluslararası kabul görmüş standartların ve teknolojilerin
kullanılacağı
)"Elektronik ticaretin tüm unsurları ile araştırıldığı ve elde edilen sonuçların
dış ticaret çevrelerinin kullanımına sunulduğu
)"Çoklu-ortam, Internet vb. elektronik tanıtım uygulamalarının geliştirildiği ve
firmalar yararına kullanıldığı
)"Üniversite ve araştırma kuruluşları ile yakın işbirliği içinde dış ticarette
kullanılabilecek (ulusal) yazılımların ve sistemlerin geliştirilip, uygulamaya
geçirileceği
bir düzeyi hedeflemektedir.
100
BİT’in dış ticarete uygulanması çabasında İGEME’nin yeri ve önemi, başta
Ticaret Noktaları olmak üzere, bir çok uluslarararası ve bölgesel girişimde
üstlendiği görevlerle devam etmektedir. Ticari Bilgi Sistemleri yapılanması
bünyesinde ilk başta dış ticaretle ilgili istatistik ve firma verilerinin ilgililere kısa
zamanda duyurulması amacıyla yapılan yatırım ve çalışmalar, çoklu-ortam ve
Internet teknolojilerinin başta firma rehberleri olmak üzere, her türlü ticari bilginin
derlenmesi ve dağıtılmasında kullanılmaya başlanması ile önemli bir aşama
kaydetmiştir.
Bu gelişmelerle aynı dönemde, kurum içi yazılım ve donanımın düzeyi ve
kapasitesi artırılmış ve bugün, dış ticaret firmalarımızın ihtiyacı olan pazar ve
ürün bilgileri ile ilgili araştırmaların, ücretli veri tabanlarına (COMPASS,
Greenbus) ve doğrudan Internet’e olan bağlantı aracılığıyla desteklendiği bir
düzeye gelinmiştir. İGEME, bilgisayar altyapısının kurumsal hedeflere ulaşılması
için kullanımı açısından, mevcut kapasitesini etkin biçimde değerlendiren
kurumlar kategorisindedir.
İGEME’nin uluslararası düzeydeki programlara katılımı sadece UNCTAD ile
sınırlı değildir. ITC bünyesinde GTF (Global Trust Fund) içinde yer alan
projelerde (CAPNET/BIS) bölgesel koordinatör ve bilgi aktarma merkezi
olunması girişimi; AB’nin 5. Çerçeve Anlaşma bünyesinde Akdeniz’e kıyısı olan
ülkelerle elektronik ticaret konusunda başlattığı MED-ITN çalışmasına katılım;
Balkan Ticareti Geliştirme Merkezi Daimi Sekretaryası görevi ile bölge ülkeleri
arasında ticari bilginin değişimi için başlatılan çalışmalar; Ekonomik İşbirliği
Örgütü (ECO) bünyesindeki girişimler ve son olarak bazı ulusal ve yabancı
kuruluşlara
teknik
destek
verilmesi
hizmeti,
İGEME’nin
dış
ticaretin
desteklenmesi, BİT ve elektronik ticaret konusundaki deneyim ve birikimiyle ilgili
yansımalardır.
DTM’nin elektronik ticaret vizyonu ile, kamunun var olan kaynaklarını en verimli
şekilde kullandığı, bilginin koordineli bir biçimde yönetildiği ve paylaşıldığı,
kurumlar ve şirketler arasında teknoloji politikaları, standartlar ve prosedürler
101
konusunda uyumun ve karşılıklı işleyişin sağlandığı bir ortamın oluşturulmasına
yönelik başlattığı çalışmalar dış ticaret çevrelerinin işlemlerini en kısa zamanda,
en düşük maliyetle ve en basit şekilde yapabileceği bir düzeye ulaşılması
amacıyla devam etmektedir.
Çalışmanın sonunda değinilmesi gereken bir diğer konu ise diğer ülke
çalışmalarında gözlenen bir gelişim ile ilgilidir. Elektronik ticaret konusunda önde
gelen ülkelere bakıldığında, ulusal bilgi teknolojileri ve elektronik ticaret
araştırma ve uygulamalarının ihtisaslaşmış, belirli yetkilerle donatılmış üst düzey
kurumlarca yürütüldüğü, bu sayede hem kamunun kendi içindeki projelerin hem
de özel sektör ile yapılan çalışmaların daha koordineli ve sonuca daha kısa
sürede götüren yöntemlerle yapıldığı görülmektedir. Ülkemiz için de benzer bir
sürecin BTYK’nın 30 Haziran 1998 tarihli toplantısında alınan Karar’da• adı
geçen Ulusal Bilgi Teknolojileri Konseyi’nin kurulması kararı ile başlatıldığı
düşünülmektedir. Bu Konsey işlevsel hale getirilirken, Konseyin alt çalışma
gruplarından birinin de elektronik ticaret üzerine oluşturulmasının, ETKK
öncülüğünde
başlayan
ve
önemli
mesafe
kateden
çalışmaları
pratik
uygulamalara dönüştürmede son derece faydalı olacağına inanılmaktadır.
Son olarak, Türkiye’nin de kaçınılmaz olarak uyum sağlamak zorunda olduğu
ticarette etkinlik ve elektronik ticaret uygulamaları paralelinde; ekonominin
sağlam bir temelde küreselleşmesi, ticari işlemlerin basitleştirilmesi, maliyetlerin
düşürülmesi ve kağıtsız ticaret altyapısının oluşturulması, KOBİ’lerin bu stratejik
değişimde daha fazla yer alarak yarar sağlamaları doğrultusunda zaman
kaybetmeden devlet yönetimi, iş dünyası ve akademik/bilimsel kuruluşların
tümünün
katkı
sağlayacağı
ve
mutabık
kalacağı
ulusal
bir
strateji
oluşturulmasının gerekli olduğuna inanılmaktadır.
•
“Koordinasyon Kurulu'ndan [ETKK] beklenen temel görev, önerileri ile ilgili bir Eylem Planı
Tasarısı hazırlaması; uygulamaları izlemesi, sonuçları değerlendirmesi ve uygulamada ortaya
çıkacak sorunları çözmeye yönelik yeni öneriler geliştirmesi; bunları, ilgili Kurumların ve
BTYK'nın görüşlerine sunmaya devam etmesidir. Kurul çalışmalarının, Ulusal Enformasyon
Altyapısı Anaplanı vizyonuyla uyumlu olarak yürütülebilmesi için, yukarıdaki '1' sayılı Karar'ın
ruhuna uygun olarak, bu çalışmalar, oluşturulacak Ulusal Bilgi Teknolojileri Konseyi'nce de
izlenecek ve gerekli koordinasyon sağlanacaktır."
102
KAYNAKÇA
1. A European Initiative in Electronic Commerce, Communication to the
European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and
the Commission of the Regions, COM (97) 157, 1570471997,
http://www.cordis.lu/esprit/src/ecomcom.htm
2. Alan Hald, ve Benn R. Konsynski, “Seven Technologies to Watch in
Globalization” , Globalization, Technology and Competition, Edited by Bradley,
Stephen P., Hausman, Jerry A., Harward Business School Press, Boston, 1993
3. Anna Creti, “How ICTs Affect the Economy”, The Economics of the Information
Society, OECD-European Commission, 1997
4. Arnaud Meunier, Compagnie IBM France, “The IBM Case: The Legal Frame for
Electronic Commerce”, MED-ITN Electronic Commerce Workshop, 16-27
November 1998, Grenoble, Fransa
5. Australia, Electronic Commerce:Building the Legal Framework, Report of the
Electronic Commerce Expert Group to the Attorney General, 31 March 1998,
http://www.law.gov.au/aghome/advisory/eceg/ecegreport.html
6. Carl A. Nelson, Managing Globally-A Complete Guide to Competing Worldwide,
Perigee Books, USA, 1994
7. Christian Micas, “Industrial alliances in the new digital information era: the
strategic path”, The Economics of the Information Society, (Ed.) Alain
Dumort&John Dryden, OECD ve European Communities, 1997
8. Commission of the European Communities, Communication from the
Commission: Ensuring Trust and Confidence in Electronic CommunicationTowards a European Framework for Digital Signatures and Encryption,
COM(97) 503
9. Dış Ticaret Müsteşarlığı, Elektronik Ticaret, Kasım 1998
10. Dış Ticaret Müsteşarlığı, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu Raporları,
Mayıs 1988
11. Establishment of Networks of Mediterranean IT Nodes in Electronic
Commerce, MED-ITN Electronic Commerce Workshop, 16-27 November 1998,
Grenoble, Fransa
12. European Commission, DG III, Industry, Electronic Commerce in the Framework
of Mediterranean Countries Development, Edited by Michel M. Bosco, Ionnina,
October 1997
13. European Commission, IT Research and Development, Technologies for
business processes and electronic commerce, Summaries for projects,
working groups, networks and accompanying measures, Italy, April 1998,
103
14. G7 Electronic Commerce Project-Financial Issues Working Group, MED-ITN
Electronic Commerce Workshop, 16-27 November 1998, Grenoble, Fransa
15. Gümrük Müsteşarlığı, BİLGE Projesi, Modernizasyon Projesi Birim Başkanlığı
tarafından 26.12.1997’de sözkonusu gruba verilen brifing ve 27-28 Nisan 1998
tarihlerinde yapılan TETKET Seminerinde yapılan sunuş
16. Holland, Electronic Commerce Action Plan, The Hague, March 1998, s.11-12,
http://info.mirez.nl/ecom/english/summ.htm
17. IBM ve The Economist Intelligent Unit Limited, “e-business…is Europe ready?”,
England, 1998
18. James and J. Cash.; Building the Information Age Organization: Structure,
Control and Information Technologies, The Irwin Case Book Series in
Information Systems Management, Third Edition, Boston, 1994
19. James Johnson, Electronic Commerce and the Global Marketplace-Report on
International
Organizations
Activities,
March
1998,
http://www.nii.nist.gov/pubs/ecgm-jj.htm
20. Japan, Committee on the Improvement of the Environment for Electronic
Commerce
Interim
Report
on
Main
Points,
November
1997
http://www.ecom.org.jp
21. Japan, ECOM Today, September 1997; Interim Report of the International Business
Working Group, March 1997
22. Jill H. Ellsworth, Ph.D., and Matthew V. Ellsworth, The Internet Business Book,
John Wiley&Sons, New York, 1994
23. Lee Schlenker, Managing Electronic Business, MED-ITN Electronic Commerce
Workshop, 16-27 November 1998, Grenoble, Fransa
24. Len Keeler, Cybermarketing, Amacom, New York City, 1995
25. Nusret Ekin, Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, İTO Yayın No: 1998-61,
İstanbul, 1998
26. OECD, Policy Briefs, No.1-1997,
http://www.oecd.org/publications/Pol_biref/9701_pol.htm
104
27. OECD, Dismantling the Barriers to Global Electronic Commerce, DSTI/ICCP
(98) 13/FINAL, 6 July 1998
28. OECD, Electronic Commerce: Taxation Framework Conditions, Directorate for
Financial, Fiscal and Enterprise Affairs Committee on Fiscal Affairs, 8 Oct. 1998
29. Prof. Dr. Murat Aşkar, “Türkiye’de Elektronik Ticaret” isimli sunuş. 27-28 Nisan
1998’de İstanbul’da İGEME-BİLTEN işbirliği ile yapılan “Ticarette Etkinlik ve
Elektronik Ticaret” konulu uluslararası seminerde yapılmıştır.
30. Robert Schware and Paul Kimberley, Information Technology and National
Trade Facilitation, World Bank Technical Paper Number 317, Washington D.C.,
1995
31. Sarah, McCue, “Small Firms and the Internet: Force or Farce?”, International
Trade Forum, ITC, Issue 1/1999
32. State of Washington, Strategic Information Technology Plan, October 1996,
http://www.wa.gov:80/DIS/ISB/SITP/sp.4.pdf
33. Şangay Ticaret Noktası, http://www.tpsha.gov.cn
34. TEDIM http://www.tedim.com
35. The Bolero Service, Business Requirement Specifications, Version 2.0, 9
January 1998, s. 52, http://www.boleroprojects.com
36. Thomas J. Allen, Michael S. Scott Morton, Information Technology and the
Corporations of 1990s, Oxford, Oxford University Press, 1994
37. Timothy R., Fenoulhet, “The Regulatory Dynamics of the Information Society”,
The Economics of the Information Society, (Ed.) Alain Dumort&John Dryden, OECD
ve European Communities, 1997
38. TUENA, Altyapı Planlaması, Sonuçlar Özeti, Haziran 1998
39. TUENA, Altyapı Planlaması-Alt İş Paketi Raporu, Mayıs 1998
40. TUENA, Durum Saptaması ve Dünyadaki Eğilimler İş Paketleri-Yönetici Özeti,
Ocak 1998
105
41. TÜBİTAK-BİLTEN ve İGEME, Türkiye İçin Elektronik Ticarete Geçiş Durum
Değerlendirmesi ve Pilot Uygulama Projesi Sonuç Raporu, 6 Nisan 1999,
Ankara
42. Türk Telekomünikasyon A.Ş., Bilişim Ağları Dairesi Başkanlığı, TTNet (Today and
Tomorrow Network)-Yeni Teknolojiler ve Uygulamalar, Nisan 1999
43. Uchida Takadi, Prof. of Law at Faculty of Law, University of Tokyo, “The
Development of an Institutional Environment for Electronic Commerce”, The
Economics of the Information Society, (Ed.) Alain Dumort&John Dryden, OECD ve
European Communities, 1997
44. UNCITRAL, Model Law on Electronic Commerce with Guide to Enactment
1996, UN, New York, 1997
45. UNCITRAL, Model Law on Electronic Commerce, General Assembly Resolution
51/162 of 16 December 1996
46. UNCITRAL, Planning of Future Work on Electronic Commerce: Digital
Signatures,
Certification
Authorities
and
Related
Legal
Issues,
A/CN.9/WG.IV/WP.71, 31 December 1996
47. UNCITRAL, Report of the Working Group on Electronic Commerce on the
Work of Its Thirty-Fourth Session, Vienna, 8-19 February 1999,
http://www.un.or.at/uncitral/english/sessions/unc/unc-32/acn9-457.htm
48. UNCTAD, Criteria for the Establishment and Operation of Trade Points, Trade
and Development Board, 20 June 1995
49. UNCTAD, Draft Criteria for the Establishment and Operation of Trade Points,
UNCTAD Trade and Development Board, Eight Executive Session, Geneva, 29
June 1995
Draft
Final
Recommendations,
50. UNCTAD,
Expert
Meeting
on
Telecommunications, Business Facilitation and Trade Efficiency, Geneva, 8-10
September 1997
51. UNCTAD, Electronic Commerce: Legal Considerations, UNCTAD/SDTE/BFB/1,
15 May 1998
52. UNCTAD, Expert Group Meeting on Financial Sustainability and Cooperation
among Trade Points, Geneva, 10-12 January 1996
106
53. UNCTAD, Guidelines for Financial Sustainability and Cooperation Among
Trade Points, South Africa, 1-3 May 1996
54. UNCTAD, How to Provide, Structure, and Exchange Information in the Global
Trade Point Network (GTPN), Draft, 16 August 1995
55. UNCTAD, In-Depth Evaluation of UNCTAD’s Trade Point Programme, Geneva,
20 October 1998
56. UNCTAD, Information Technology for Development, United Nations, 1995, New
York
57. UNCTAD, Modal Business Plan for the Establishment of a Trade Point,
58. UNCTAD, Recommendations and Guidelines for Trade Efficiency, United
Nations International Symposium on Trade Efficiency, 1994
59. UNCTAD, Policy Issues Relating to Access to Participation in Electronic
Commerce, Trade and Development Board, Geneva, 23 November 1998
60. UNCTAD, Services Infrastructure for Development and Trade Efficiency
Assessment, Trade and Development Board, Commission on Enterprise, Business
Facilitation and Development, 11 November 1996
61. UNCTAD, Telecommunication, Business Facilitation and Trade EfficiencySome major implications of the Global Information Infrastructure (GII) for
trade and development, Trade and Development Board, Commission on
Enterprise, Business Facilitation and Development, 1 July 1997
62. UNCTAD, The Global Trade Point Network, Midrand 1996
63. UNCTAD, The Trade Point Programme-Fourth Assesment, March 1996
64. UNCTAD, The Trade Point: Concept and Implementation, Trade and
Development Board, 7 October 1993
65. UNCTAD, Trade Point Review, Geneva, September 1997
66. UNCTAD, Trade Point Review, Geneva, September 1998
107
67. UNCTAD, Trade Point Status Report, (Special Programme for Trade
Efficiency), 4 September 1996
68. UNCTAD, Work Plan for the Establishment of a Trade Point
69. USA, A Framework for Global Electronic Commerce, The White House, July 1,
1997
70. USA; On-line Government in Massachusetts, A Report of the On-line
Government Task Force, http://www.state.ma.us/itd/onlinegv/index.htm
71. USA; The Emerging Digital Economy, Secretariat on Electronic Commerce, US
Department of Commerce, http: //www. ecommerce.gov
72. Varol Atabay, Elektronik Ticaret, İGEME’den Bakış, Sayı , Ocak-Mart 1999
73. William M. Randle, Building an Infrastructure for Global Electronic Commerce,
Forum on Globalizing Electronic Commerce, 21-23 Nisan 1998, Şangay
74. William R. Synnot, The Information Weapon-Winning Customers and Markets
with Technology, John Wiley&Sons, New York, 1994
75. Yoko Takeda ve Jiro Kokuryo; “The Role of Intermediaries in Electronic
Commerce”, The Economics of the Information Society, (Ed.) Alain Dumort&John
Dryden, OECD ve European Communities, 1997
108
İNCELENEN INTERNET ADRESLERİ
Avrupa Birliği
http://www.cordis.lu/esprit/src/ecomcom.htm
http://www.europe.eu.int
http://www.ispo.cec.be/Ecommerce
A.B.D.
http://www.ecommerce.gov
http://www.doc.gov/ecommerce
Ankara Ticaret Noktası http://www.tpankara.org.tr
Avrupa Komisyonu ve Üçüncü Akdeniz Ülkeleri
http://www.ispo.cec.be/Ecommerce/regions/tmcs.html
Avustralya http://www.law.gov.au/aghome/advisory/eceg/ecegreport.html
-National Office for the Information Economy http://www.noie.gov.au
BIAC http://www.biac.org
BİLTEN http://www.bilten.metu.edu.tr
Bolero Projesi, http://www.boleroprojects.com
Dış Ticaret Müsteşarlığı http://www.foreigntrade.gov.tr
ECLIP http://www.jura.uni-muenster.de/eclip/
Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu http://www.etkk.gov.tr
ESPRIT http://www.cordis.lu/esprit/home.html
FIWG http://www.ispo.cec.be/fiwg/
Fransa http://www.telecom.gouv.fr/english/activ/techno/techno1.htm
G8 http://www.ispo.cec.be/Ecommerce/g8/g8pp.html
GTPNet http://www.untpdc.org
Gümrük Müsteşarlığı http://www.gumruk.gov.tr
ICC http://www.icc-ibcc.org/
ITC http://www.intracen.org
ITU (Internatioanl Telecommunications Union) http://www.itu.org
İGEME http://www.igeme.org.tr
Japonya
ECOM http://www.ecom.org.jp
MITI http://www.miti.go.jp/index-e.html
Kanada http://strategis.ic.gc.ca/SSG/ih01650e.html
Massachusetts (A.B.D.) http://www.state.ma.us/itd/onlinegv/index.htm
McBride Baker & Coles http://www.mbc.com/ecommerce.html
Nua Internet Survey http://www.nua.ie/surveys
109
OECD http://www.oecd.org
Singapur http://www.sba.gov.sg
Singapore NCB (Natioanal Computer Board) http://www.ncb.gov.sg/ncb/it2000.asp
Singapore Network Services (SNS) http://www.sns.com.sg
SingaporeTrade Development Board http://www.tdb.gov.sg
Şangay Ticaret Noktası http://www.tpsha.gov.cn
TEDIM Projesi http://www.tedim.com
TUENA http://www.tuena.tubitak.gov.tr
Tradelink (Hong Kong) http://www.tradelink.com.hk
TÜBİTAK http://www.tubitak.gov.tr
ULAKBİM http://www.ulakbim.gov.tr/
UN/CEFACT http://www.unicc.org/unece/cefact/intro/intro.htm
UNCITRAL http://www.uncitral.org
UNCTAD http://www.unctad.org
UNECE http://unece.org
Washington (A.B.D.) http://www.wa.gov:80/DIS/ISB/SITP/sp.4.pdf
WCO http://www.wcoomd.org/
WIPO http://www.wipo.org
WTO http://www.wto.org
110
BÖLÜM SONU NOTLARI
I. BÖLÜM
(*) Bölüm I-1 den Bölüm I-4 e kadar olan kesim icin kullanılan kaynaklar, 1994 yılından
itibaren UNCTAD’ın Ticarette Etkinlik ve Ticaret Noktaları konusunda yayınladığı temel
politika belgeleri olup, daha fazla bilgi için ilgili dökümanların listesi kaynaklar
bölümünde UNCTAD başlıklarıyla verilmiştir.
1
Bu bölümün hazırlanmasında, UNCTAD tarafından PriceWaterhouseCoopers’a
yaptırtılan bir anketin sonrasında hazırlanan UNCTAD, Trade and Development Board,
In-Depth Evaluation of UNCTAD’s Trade Point Programme, TD/B/WP/110/Add.1, 20
October 1998 isimli yayından yararlanılmıştır.
2
Çin Ticaret Noktaları ile ilgili bkz. http://www.tpsha.gov.cn, ve http://www.tbbjc.gov.cn
3
UNCTAD, Trade and Development Board, In-Depth Evaluation of UNCTAD’s Trade
Point Programme, Op.cit. s. 9-10
4
Recommendations and Guidelines for Trade Efficiency, United Nations International
Symposium on Trade Efficiency, 1994, ve Columbus Ministerial Declaration on Trade
Efficiency, paragraph 6, 7, 9
5
UNCTAD, Commission on Enterprise, Business Facilitation and Development,
Telecommunications, Business Facilitation and Trade Efficiency, TD/B/COM.3/EM.3/2,
July 1997, s. 4-15
6
Anna Creti, “How ICTs Affect the Economy”, The Economics of the Information
Society, OECD-EC, 1997, s. 35-42
7
TUENA, Durum Saptaması ve Dünyadaki Eğilimler İş Paketleri-Yönetici Özeti, Ocak
1998, s. 6-7
8
OECD, Op.cit. s.21-22
9
Holland, Electronic Commerce Action Plan, The Hague, March 1998, s.11-12,
http://info.mirez.nl/ecom/english/summ.htm
10
Sarah, McCue, “Small Firms and the Internet: Force or Farce?”, International Trade
Forum, ITC, Issue 1/1999, s. 27-29
II. BÖLÜM
11
UNCITRAL, Model Law on Electronic Commerce, General Assembly Resolution
51/162 of 16 December 1996
111
12
Australia, “Electronic Commerce:Building the Legal Framework”, Report of the
Electronic Commerce Expert Group to the Attorney General, 31 March 1998,
http://www.law.gov.au/aghome/advisory/eceg/ecegreport.html
13
http://www.wa.gov:80/DIS/ISB/SITP/sp4.pdf
14
Arnaud Meunier, Compagnie IBM France, “The IBM Case: The Legal Frame for
Electronic Commerce”, MED-ITN Electronic Commerce Workshop, 16-27 November
1998, Grenoble, Fransa
15
OECD Policy Briefs No.1-1997,
http://www.oecd.org/publications/Pol_biref/9701_pol.htm
16
T.C. Ulaştırma Bakanlığı, TUENA, Altyapı Planlaması, Sonuçlar Özeti, Haziran 1998,
s. 24
17
Timothy R., Fenoulhet, “The Regulatory Dynamics of the Information Society”, The
Economics of the Information Society, (Ed.) Alain Dumort&John Dryden, OECD ve
European Communities, 1997, sy. 9, 21-22
18
Christian Micas, “Industrial alliances in the new digital information era: the strategic
path”, The Economics of the Information Society, Op.cit. s.66
19
USA; On-line Government in Massachusetts, A Report of the On-line Government
Task Force, http://www.state.ma.us/itd/onlinegv/index.htm
20
A European Initiative in Electronic Commerce, Communication to the European
Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Commission of
the Regions, COM (97) 157, 1570471997, http://www.cordis.lu/esprit/src/ecomcom.htm
21
Prof. Dr. Murat Aşkar, “Türkiye’de Elektronik Ticaret” isimli sunuş. 27-28 Nisan
1998’de İstanbul’da İGEME-BİLTEN işbirliği ile yapılan “Ticarette Etkinlik ve Elektronik
Ticaret” konulu uluslararası seminerde yapılmıştır.
22
I. James and J. Cash.; Building the Information Age Organization: Structure, Control
and Information Technologies, The Irwin Case Book Series in Information Systems
Management, Third Edition, Boston, 1994, s. 159
23
Ibid., s. 160
24
Alan Hald, ve Benn R. Konsynski, “Seven Technologies to Watch in Globalization” ,
Globalization, Technology and Competition, Edited by Bradley, Stephen P., Hausman,
Jerry A., Harward Business School Press, Boston, 1993, s. 335-336
25
IBM ve The Economist Intelligent Unit Limited, “e-business…is Europe ready?”,
England, 1998
26
Len Keeler, Cybermarketing, Amacom, New York City, 1995, s. 23
27
Lee Schlenker, Managing Electronic Business, MED-ITN Electronic Commerce
Workshop, 16-27 November 1998, Grenoble, Fransa
112
28
Yoko Takeda ve Jiro Kokuryo; “The Role of Intermediaries in Electronic Commerce”,
The Economics of the Information Society, Op.cit., s. 231-235
29
“Establishment of Networks of Mediterrenean IT Nodes in Electronic Commerce”,
workshop notları, MED-ITN Electronic Commerce Workshop, 16-27 November 1998,
Grenoble, Fransa
30
William M. Randle, Building an Infrastructure for Global Electronic Commerce, Forum
on Globalizing Electronic Commerce, 21-23 Nisan 1998, Şangay
31
TÜBİTAK-BİLTEN ve İGEME, Türkiye İçin Elektronik Ticarete Geçiş Durum
Değerlendirmesi ve Pilot Uygulama Projesi Sonuç Raporu, 6 Nisan 1999, s. 7-8
32
Commission of the European Communities, Communication from the Commission:
Ensuring Trust and Confidence in Electronic Communication-Towards a European
Framework for Digital Signatures and Encryption, COM(97) 503, s.4
33
UNCITRAL, Planning of Future Work on Electronic Commerce: Digital Signatures,
Certification Authorities and Related Legal Issues, A/CN.9/WG.IV/WP.71, 31 December
1996, s. 6-8
34
Ibid. s. 11 ve Commission of the European Communities, Communication from the
Commission: Ensuring Trust and Confidence in Electronic Communication, s. 4
35
TÜBİTAK-BİLTEN ve İGEME, Op.cit., s. 10
36
UNCTAD, Electronic Commerce: Legal Considerations, UNCTAD/SDTE/BFB/1, 15
May 1998, s. 57-58. Ayrıca, bu konuda dünyadaki tüm yasama çalışmaları için zengin
bir liste ve linkleri içeren http://www.mbc.com adresine bakılabilir.
37
Bu konuda bkz. http://www.cordis.lu
38
A European Initiative in Electronic Commerce, Ibid,
39
http://www.jura.uni-muenster.de/eclip
40
ESPRIT hakkında detaylı bilgi için http://www.ispo.cec.be/ecommerce
http://www.cordis.lu/esprit/home.html adreslerine bakılabilir.
ve
41
European Commission, IT Research and Development, Technologies for business
processes and electronic commerce, Summaries for projects, working groups, networks
and accompanying measures, Italy, April 1998, s. 246-247
42
Bu belge için bkz. http: //www.oecd.org/dsti/sti/it/secur/prod/e_dflow.htm
43
OECD, Dismantling the Barriers to Global Electronic Commerce, DSTI/ICCP (98)
13/FINAL, 6 July 1998
44
Ibid, s. 21-22
45
OECD, Electronic Commerce: Taxation Framework Conditions, Directorate for
Financial, Fiscal and Enterprise Affairs Committee on Fiscal Affairs, 8 Oct. 1998
113
46
http://www.ispo.cec.ce/fiwg. Bu konuda yararlanılan diğer kaynak: G7 Electronic
Commerce Project-Financial Issues Working Group, MED-ITN Electronic Commerce
Workshop, 16-27 November 1998, Grenoble, Fransa
47
UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce with Guide to Enactment 1996, UN,
New York, 1997, http://www.un.org.at/uncitral/texts/electcom/ml-ec.htm
48
Uchida Takadi, Prof. of Law at Faculty of Law, University of Tokyo, “The development
of an Institutional Environment for Electronic Commerce”, The Economics of the
Information Society, Op.cit. s. 227
49
Guide to Enactment, 41-43. paragraflar
50
Electronic Commerce: Legal Considerations, UNCTAD, s. 6
51
Ibid., s. 28, 32
52
UNCITRAL, Report of the Working Group on Electronic Commerce on the Work of Its
Thirty-Fourth Session, Vienna, 8-19 February 1999. Bu grup “Draft Uniform Rules on
Electronic Signatures” çalışmasını sürdürmektedir.
http://www.un.or.at/uncitral/english/sessions/unc/unc-32/acn9-457.htm
53
Ibid., s. 15
54
Ibid., s. 12-13
55
Ibid., s. 55
56
Ibid., s. 24-27
57
27-28 Şubat 1998’de İstanbul’da İTKİB tarafından düzenlenen “Tekstil ve
Konfeksiyonda Elektronik Ticaret” seminerinde UNECE ve CEFACT uzmanları
UNEDIFACT konusunda sunuş yapmışlardır.
58
UNCTAD, Services Infrastructure for Development and Trade Efficiency Assessment,
TD/B/COM.3/3, 11 November 1996; s. 4
59
James Johnson, Electronic Commerce and the Global Marketplace-Report on
International
Organizations
Activities,
March
1998;
s.
3-4,
http://www.nii.nist.gov/pubs/ecgm-jj.htm
60
Ibid., s. 5-6
61
USA, A Framework for Global Electronic Commerce, The White House, July 1, 1997,
s. 12-13
62
USA; The Emerging Digital Economy, Secretariat on Electronic Commerce, US
Department of Commerce, http: //www. ecommerce.gov., s. 1
63
ABD’nin elektronik ticaret konusundaki temel politika belgeleri ve ilgili bilgilere,
http://www.ecommerce.gov adresinden ulaşmak mümkündür.
114
64
A Framework for Global Electronic Commerce, The White House
65
Ibid., s. 22
66
Ibid., s.4-5
67
ECOM Today, September 1997; Interim Report of the International Business Working
Group, March 1997 ve Committee on the Improvement of the Environment for
Electronic Commerce Interim Report on Main Points, November 1997,
http://www.ecom.org.jp
68
Sanal Mağaza (Virtual Mall Shop/Cybermall): Tüketiciler, mağazalar ve düzenleme
kuruluşları arasında bir temas noktası sağlayan, bir pazar yerinin özünü oluşturan sanal
ortamdır.
69
Thomas J. Allen, Michael S. Scott Morton, Information Technology and the
Corporations of 1990s, Oxford, Oxford University Press, 1994, s.372-391 ve Robert
Schware and Paul Kimberley Information Technology and National Trade Facilitation,
World Bank Technical Paper Number 317, Washington DC, 1995, s. 60-63
70
Trade Development Board, genel olarak dış ticaretin yürütülmesinden sorumlu,
belgelerin kabul edildiği, onaylandığı ve arşivlendiği bir kuruluştur.
71
Information Technology and the Corporations of 1990s ve United Nations Conference
on Trade and Development (UNCTAD), Information Technology for Development,
United Nations, 1995, New York, s. 47
72
Diğer iki firma, McDonnell Douglas Information Systems ve General Electric
Information Services Company (GEISCO) idi.
73
Thomas J. Allen, Michael S. Scott Morton, Information Technology and the
Corporations of 1990s, Op.cit., s. 365-371
74
S.W.I.F.T. 1973 yılında uluslararası finans işlemleri için kurulmuş bir katma değerli
networktür (VAN). Finans kesimi için EDI kullanılarak standartları oluşturmuş ve bugün
dünyanın en başarılı EDI hizmet sağlayıcılarından biri olmuştur. Güvenli mesaj iletimini
ve kullanıcılara ara-yüz yazılımları sağlar. 1995 yılında ise bankacılık sektörünün dış
ticaret için önerdiği hizmetleri daha da geliştirmek için böyle bir proje üzerinde
çalışılması kararlaştırılmıştır. 1995 yılında kurulan Bolero Birliği, AB tarafından
desteklenen bir pilot proje üzerinde çalışmaya başlamıştır.
75
A.B.D., Almanya, Belçika, Fransa, Hong Kong, İngiltere, İspanya, İtalya, Japonya,
Singapur, Norveç, Tayvan.
76
TT Club ve S.W.I.F.T., The Bolero Service, Business Requirement Specifications,
Version 2.0, 9 January 1998, s. 52, http://www.boleroprojects.com
77
Ibid., s. 2-3
78
Ibid., s.18
79
Ibid., s. 19-20
115
80
TEDIM ile bilgiler http://www.tedim.com web adresinden elde edilmiştir.
III. BÖLÜM
81
Gümrük Müsteşarlığı, Modernizasyon Projesi Birim Başkanlığı tarafından
26.12.1997’de ATN çalışmalarına katılan yetkililere verdiği brifing ve 27-28 Nisan 1998
tarihlerinde yapılan TETKET Semineri’nde yapılan sunuş
82
Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Basın Bülteni
83
T.C. Ulaştırma Bakanlığı, TUENA, Altyapı Planlaması-Sonuçlar Özeti, Haziran 1998,
s.25-26
84
Varol Atabay, ETKK Başkanı, Elektronik Ticaret, İGEME’den Bakış, Sayı , Ocak-Mart
1999,
85
Dış Ticaret Müsteşarlığı, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu Raporları, Mayıs
1988, s. 2
86
Ibid., s. 9
87
ETKK Raporu’nun tam metni ATN web sitesinde ilgililerin kullanımına sunulmaktadır.
Bkz. http://www.tpankara.org.tr. Ayrıca, elektronik ticaret konusunda ETKK’nın DTM
tarafından açılan web adresinde de bulunmaktadır: http://www.etkk.gov.tr
88
T.C. Ulaştırma Bakanlığı, TUENA, Durum Saptaması ve Dünyadaki Eğilimler İş
Paketleri, Yönetici Özeti, Ocak 1998, s.13-14
89
T.C. Ulaştırma Bakanlığı, TUENA, Altyapı Planlaması-Alt İş Paketi Raporu, Mayıs
1998, s. 57
90
Ibid., s. 59-69
91
Türk Telekomünikasyon A.Ş., Bilişim Ağları Dairesi Başkanlığı, TTNet (Today and
Tomorrow Network)-Yeni Teknolojiler ve Uygulamalar, Nisan 1999
116