ödemeler dengesi raporu
advertisement
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI ÖDEMELER DENGESİ RAPORU Haziran 2003 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU ÖZET ÖDEMELER DENGESİ (milyon ABD doları) Haziran 2002 2003 Ocak-Haziran % Değişim 2002 2003 % Değişim Cari İşlemler Dengesi 148 -495 .. -1373 -4001 .. Dış Ticaret Dengesi -1160 -1887 62,7 -6371 -8929 40,2 İhracat 2766 3745 35,4 16423 21699 32,1 İthalat -3926 -5632 43,5 -22794 -30628 34,4 %70,5 %66,5 .. %72,0 %70,8 .. Karşılama oranı Sermaye ve Finans Hesapları 209 -498 .. 2383 2691 .. Finans Hesabı (Resmi Rezervler hariç) -51 -17 .. 4772 3224 .. Resmi Rezervlerdeki Değişim† 260 -481 .. -2389 -533 .. Kaynak: TCMB. † (-) işareti resmi rezervlerde artış anlamına gelmektedir. 2003 yılı Haziran ayında; İhracat bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 35,4 oranında artarak 2,8 milyar ABD dolarından 3,7 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Aynı dönemde ithalat da yüzde 43,5 oranında artarak 3,9 milyar ABD dolarından 5,6 milyar ABD dolarına çıkmıştır. Böylece, dış ticaret açığı 1,9 milyar ABD doları olmuş, ihracatın ithalatı karşılama oranı önceki aya göre gerileyerek yüzde 66,5 olarak gerçekleşmiştir. Cari işlemler hesabı 495 milyon ABD doları, resmi rezervler hariç finans hesabı ise 498 milyon ABD doları açık vermiştir. 2003 yılı Ocak-Haziran döneminde; İhracat bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 32,1 oranında artarak 16,4 milyar ABD dolarından 21,7 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Aynı dönemde ithalat da yüzde 34,4 oranında artarak 22,8 milyar ABD dolarından 30,6 milyar ABD dolarına çıkmıştır. Böylece, dış ticaret açığı 8,9 milyar ABD doları olmuş, ihracatın ithalatı karşılama oranı önceki yılın aynı dönemine göre gerileyerek yüzde 70,8 olmuştur. Cari işlemler hesabı 4 milyar ABD doları açık verirken, resmi rezervler hariç finans hesabı 3,2 milyar ABD doları fazla vermiştir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 1 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU ÖZET İHRACAT İTHALAT (milyar ABD doları) (milyar ABD doları) 5.5 Kaynak: DİE. 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 01:2001 10:2000 07:2000 01:2000 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 3.0 10:2001 2.0 07:2001 3.5 04:2001 2.4 01:2001 4.0 10:2000 2.8 07:2000 4.5 04:2000 3.2 01:2000 İthalat Eğilimi 5.0 04:2000 3.6 İthalat 10:2001 İhracat Eğilimi 07:2001 İhracat 04:2001 4.0 Kaynak: DİE. DIŞ TİCARET DENGESİ CARİ İŞLEMLER DENGESİ (milyar ABD doları) 1.0 0.0 -0.5 (milyar ABD doları) 0.5 -1.0 0.0 -1.5 -0.5 -2.0 -1.0 Dış Ticaret Dengesi Cari İşlemler Dengesi 30 Sermaye ve Finans 2.0 04:2003 (milyar ABD doları) 2.5 04:2003 TCMB ULUSLARARASI REZERVLERİ (milyar ABD doları) 01:2003 SERMAYE ve FİNANS HESAPLARI 01:2003 Kaynak: TCMB. 10:2002 Kaynak: DİE. 10:2002 07:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 04:2003 01:2003 04:2002 Eğilim -1.5 10:2002 07:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 -3.0 04:2002 Eğilim 01:2002 -2.5 28 Eğilim 1.5 26 1.0 24 0.5 22 0.0 Kaynak: TCMB. 2 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 Kaynak: TCMB. Eğilimler 12 aylık hareketli ortalama ile hesaplanmıştır. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 07:2000 01:2000 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 16 07:2000 -1.5 04:2000 18 01:2000 -1.0 04:2000 20 -0.5 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU I. DIŞ TİCARETİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Dış Talep Gelişmeleri 1. Ağustos ayında açıklanan veriler dünya ekonomisindeki canlanma eğilimi hakkında iyimser beklentileri güçlendirmiştir. Bu verilerin başında beklenenden yüksek çıkan ABD perakende satışları ile Japonya’nın ikinci çeyrek gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) rakamı gelmektedir. ABD’de perakende satışlar Temmuz ayında önceki aya göre yüzde 1,4 oranında artarken, önceki aylara ilişkin açıklanmış veriler de yukarı yönlü olarak revize edilmiştir. Japonya’da ise yılın ikinci çeyreğine ait beklenenden yüksek gerçekleşen GSYİH büyümesi yatırım kaynaklı bir toparlanma olduğunu ve Japon ekonomisinin yalnızca ihracata değil iç talebe yönelik de büyümeye başladığını göstermektedir. Böylelikle Japonya da diğer Asya ülkeleri ve ABD gibi dünya ekonomisindeki toparlanma eğilimine olumlu katkıda bulunmaya başlamıştır. 2. Yapılan ilk hesaplamalara göre Avrupa Birliği (AB) ve Euro Bölgesi GSYİH büyüme oranları yılın ikinci çeyreğinde de yavaşlama eğilimini sürdürmüştür. Söz konusu tahminlere göre her iki bölgede de yılın ikinci çeyreğinde önceki çeyreğe göre büyüme kaydedilmemiş, yıllık büyüme oranları ise önemli ölçüde küçülmüştür. Euro Bölgesi ve AB’de sanayi üretimi Haziran ayında önceki yılın aynı ayına göre sırasıyla yüzde 1,6 ve yüzde 0,7 oranlarında gerilemiştir. SANAYİ ÜRETİMİ İTHALAT (ABD doları, (mevsimsellikten arındırılmış, üç aylık üç aylık hareketli ortalama, hareketli ortalama, yıllık yüzde değişim) yıllık yüzde değişim) %8 %29 %6 ABD İngiltere Euro Bölgesi %24 %4 %19 %2 %14 %0 %9 %4 -%2 -%1 -%4 -%6 ABD İngiltere Euro Bölgesi -%6 -%11 -%8 Kaynak: IMF, ECB. 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 -%16 Kaynak: IMF, ECB. 3. OECD’nin Haziran ayında açıkladığı bileşik öncü göstergeler (CLI) OECD üyesi ülkelerdeki ekonomik performansın iyileşmeye devam ettiğini göstermektedir. OECD’nin bileşik öncü göstergelerinin altı aylık yüzde değişimi üst üste üç ay boyunca büyümüş, Haziran ayındaki artış oranı ise önceki iki aya göre önemli ölçüde yükselmiştir. Bileşik öncü göstergelere ülkeler itibariyle bakıldığında Haziran ayı verileri ABD’deki iyileşmenin güçlü şekilde devam ettiğine, Euro Bölgesi ve Japonya’nın performansının ise daha düşük oranda kaldığına işaret etmektedir. 4. Euro Bölgesi için aylık GSYİH büyümesine ilişkin tahminleri gösteren eşanlı gösterge (EuroCOIN) Euro Bölgesinde ekonomik büyümenin Haziran ayı boyunca yukarı doğru yöneldiğini göstermektedir. Haziran ayında yüzde 0,62 olarak hesaplanan üç aylık büyüme oranı 1987-2003 dönemi ortalamasından yüksek gerçekleşmiştir. Ayrıca, Mayıs ayına ilişkin veriler de yukarı yönlü olarak revize edilmiştir. Bu gelişmeler Euro Bölgesinin aşamalı olarak durgunluk sürecinden çıkmaya başladığına işaret etmekle birlikte, Haziran ayında göstergede kaydedilen iyileşmenin ağırlıklı olarak parasal ve finansal alt kalemlerdeki iyileşmeden kaynaklandığı ve sanayi üretiminin henüz aynı düzeyde iyileşmediği gözlenmektedir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 3 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU ÖNCÜ GÖSTERGELER: €COIN (3-aylık % değişim), TÜKETİCİ ve SANAYİ GÜVEN ENDEKSLERİ: AB OECD CLI (yıllıklandırılmış 6-aylık % değişim) (mevsimsellikten arındırılmış) €COIN 1.4 CLI 8 1.2 6 €COIN CLI 1.0 0 -5 4 0.8 2 0.6 0 0.4 -10 -2 -15 Tüketici Sanayici 07:2003 06:2003 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 11:2002 10:2002 08:2002 -20 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 -8 01:2001 -0.4 10:2000 -6 07:2000 -0.2 04:2000 -4 01:2000 0.0 09:2002 0.2 Kaynak: Eur ostat. Kaynak: CEPR, OECD. 5. AB ülkelerinde tüketici güveni yılın ikinci çeyreğinden başlamak üzere iyileşme eğilimine girmiştir. Aynı dönemde yatay seyreden sanayici güveni Temmuz ayında önceki aya göre kötüleşerek son on iki ayın en düşük seviyesine gerilemiştir. AB’YE ADAY ÜLKELERDE İHRACAT ve REEL KUR (1995=100)† ÇEK CUMHURİYETİ MACARİSTAN İhr acat 4.5 İhr acat Reel Kur 4.0 Reel Kur İhr acat Reel Kur 145 140 3.7 İhr acat Reel Kur 140 3.2 135 3.5 135 130 125 130 2.7 125 3.0 120 2.5 120 115 2.2 115 110 110 1.7 POLONYA 01:2003 07:2002 01:2002 07:2001 01:2001 07:2000 105 01:2000 01:2003 07:2002 01:2002 07:2001 01:2001 07:2000 01:2000 2.0 SLOVAK CUMHURİYETİ Reel Kur İhr acat İhr acat 150 4.7 İhr acat Reel Kur 4.2 Reel Kur 1.8 145 125 İhr acat Reel Kur 1.6 120 140 3.7 135 1.4 3.2 130 1.2 115 110 105 125 1.0 120 0.8 † Reel kur endeksindeki artış para biriminin güçlenmesini göstermektedir. Kaynak: IMF. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 4 01:2003 07:2002 01:2002 07:2001 95 01:2000 01:2003 07:2002 01:2002 07:2001 01:2001 07:2000 01:2000 115 01:2001 2.2 100 07:2000 2.7 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU RAKİP ÜLKELERDE İHRACAT (milyar ABD doları) ve REEL KUR (1995=100)† ÇİN HONG KONG†† İhr acat Reel Kur İhr acat 20 112 34 19 120 18 110 29 Reel Kur 122 118 17 108 16 24 15 106 01:2003 SİNGAPUR Reel Kur 14 98 13 97 12 96 11 95 86 10 94 84 9 93 82 8 80 7 İhracat Reel Kur 01:2003 07:2002 01:2002 07:2001 01:2001 07:2000 6 İhracat Reel Kur 92 91 01:2003 7 01:2000 88 8 07:2002 90 01:2002 92 07:2001 94 9 Reel Kur İhr acat 01:2001 10 07:2000 İhr acat 01:2000 110 07:2002 01:2000 01:2003 07:2002 01:2002 07:2001 01:2001 07:2000 01:2000 MALEZYA 07:2001 12 102 01:2001 14 112 İhracat Reel Kur 13 01:2002 104 İhracat Reel Kur 114 14 07:2000 19 116 † Reel kur endeksindeki artış para biriminin güçlenmesini göstermektedir. †† Hong Kong için reel kur bulunamadığından nominal efektif döviz kuru kullanılmıştır. Kaynak: IMF. 6. Ocak-Mayıs döneminde AB’nin AB dışı ülkelerden yaptığı ithalat önceki yıla göre çok düşük oranda gerileyerek 413,1 milyar euro olmuştur. Türkiye’nin AB ithalatı içindeki payı geçen yılın aynı döneminde yüzde 2,12 iken 2003 yılında yüzde 2,35’e yükselmiştir. 7. Çek Cumhuriyeti ve Polonya para birimlerinde önceki yılın ikinci yarısında başlayan zayıflama eğilimi 2003 yılında da devam etmektedir. Söz konusu gelişmenin de etkisiyle bu ülkelerde ihracat ivme kazanmıştır. Macar forinti ile Slovak kronu ise reel olarak güçlenme eğilimindedir. Buna karşın, Slovak Cumhuriyeti ihracatı 2002 yılından bu yana hızlı bir artış eğilimine girmiştir. 8. Çin, Singapur ve Malezya gibi gelişmekte olan başlıca Asya ülkelerinin para birimleri 2002 yılından bu yana reel olarak değer kaybetmektedir. Yurt İçi Talep ve Üretim Gelişmeleri 9. İmalat sanayi üretimi Haziran ayında yılın ilk beş ayına göre önemli ölçüde ivme kazanmıştır. Bu ayda toplam sanayi üretimi önceki yılın aynı ayına göre yüzde 11,7 oranında artarken imalat sanayii üretimindeki artış oranı yüzde 12,8 olmuştur. 10. Haziran ayında gıda, deri, petrol ürünleri, plastik ürünler, metalik olmayan mineral maddeler imalatı, ana metal, makine-teçhizat imalatı, radyo, TV, haberleşme cihazları imalatı, mobilya imalatı ve özellikle taşıt araçları sektörlerinde yüksek oranlı üretim artışları kaydedilmiştir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 5 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU İMALAT SANAYİİ ÜRETİMİ TÜRKİYE İÇİN ÖNCÜ GÖSTERGELER: MBRKGE, (1994=100) MBÖNCÜ-SÜE (6-aylık % değişim) 150 MBRKGE 110 145 Ür etim Ür etim Eğilimi 140 MBÖNCÜ-SÜE 20 100 10 90 0 80 -10 135 130 125 120 115 110 70 100 -20 MBRKGE MBÖNCÜ-SÜE 105 Kaynak: DİE. 07:2003 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 Ür etim eğilimi 12 aylık har eketli or talama ile hesaplanmıştır . 04:2000 -30 01:2000 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 60 Kaynak: TCMB. 11. DİE İmalat Sanayi Aylık Eğilim Anketi sonuçlarına göre özel imalat sanayiinde kapasite kullanım oranı 2003 yılının Temmuz ayında geçen yılın aynı ayına göre 3,4 puan artış göstererek yüzde 80,9 seviyesine ulaşmıştır. Ankete göre, işyerleri Temmuz ve Ağustos aylarında toplam imalat sanayii üretiminin önceki yılın aynı aylarına göre, sırasıyla, yüzde 17,5 ve yüzde 23,1 oranında artacağını beklemektedir. Söz konusu göstergeler önümüzdeki dönemde üretimin artmaya devam edeceği görüşünü desteklemektedir. 12. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından oluşturulan bileşik öncü göstergeler endeksinin (MBÖNCÜ-SÜE) altı aylık değişim oranı Nisan ayından itibaren pozitif değerler almaya başlamış ve Temmuz ayında yüzde 4,94’e yükselmiştir. Öncü göstergedeki yükselme önümüzdeki dönemde sanayi üretimindeki artışın devam edeceğini göstermektedir. 13. Bununla birlikte, Nisan ayında 100’ün üzerine çıkan reel kesim güven endeksi (MBRKGE) Temmuz ayında önceki aya göre 1,9 puan azalarak 106,2 seviyesine gerilemiştir. Ekonomik faaliyetlerdeki dönüş noktalarını öncüleme özelliğine de sahip olan MBRKGE, önümüzdeki dönemlerde sanayi üretim endeksi artış hızının bir miktar yavaşlayabileceğine işaret etmektedir. TAŞIT ARAÇLARI SATIŞI: BÜYÜME ORANI (üç aylık hareketli ortalama, yıllık % değişim) %300 %250 Otomobil Hafif Ticar i Tr aktör %200 %150 %100 %50 %0 -%50 -%100 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 -%150 Kaynak: Otomotiv Sanayii Der neği. 14. Otomobil ve ticari araç satışlarındaki yükselme yurt içi talepte gözlenen canlanmayı ortaya koymaktadır. Yılın ilk beş ayında gözlenen artış eğilimi Haziran ayında da devam etmiş, bu ayda otomobil satışları geçen yılın aynı ayına göre yüzde 109 oranında, ticari araç satışları ise yüzde 82,4 oranında artmıştır. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 6 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU 15. CNBC-e tarafından hazırlanan tüketici güven endeksi ve tüketim eğilimi endeksi Irak savaşının sona ermesinden sonra Nisan ayında hızla artma eğilimine girmiştir. Temmuz ayında ise her iki endeks de önceki aya göre sırasıyla yüzde 6,5 ve yüzde 8,3 oranlarında gerilemiştir. Fiyatlar 16. Yılın ikinci çeyreğinde 1 ABD doları + 0,77 eurodan oluşan nominal döviz sepeti önceki döneme göre ortalama yüzde 5,8 oranında gerilemiştir. Bu dönemde Türk lirası dış ticaret ortaklarının para birimlerine karşı TÜFE bazlı endeks kullanıldığında yüzde 10,6 oranında, TEFE bazlı endeks kullanıldığında ise yüzde 9 oranında reel olarak güçlenmiştir. Temmuz ve Ağustos aylarında da Türk lirasındaki güçlenme eğilimi devam etmiş, 1 Temmuz - 20 Ağustos döneminde nominal döviz sepeti Türk lirası karşısında ortalama yüzde 7,5 oranında değer kaybetmiştir. Temmuz ayında TÜFE bazlı endekse göre reel güçlenme oranı yüzde 3,1 olurken TEFE bazlı endekse göre yüzde 2,9 olmuştur. 17. Euro 2002 yılından bu yana ABD doları karşısında güçlenme eğilimine girmiştir. Ancak, Temmuz ayında euro ABD doları karşısında ortalama yüzde 2,7 oranında değer kaybetmiş ve 1,1380 seviyesine ulaşmıştır. Ağustos ayının 20’sine kadar olan dönemde de ABD dolarının değer kazanması devam etmiştir. REEL EFEKTİF DÖVİZ KURU USD/EUR PARİTESİ ve (1995=100)† NOMİNAL DÖVİZ KUR SEPETİ 1$+0.77€ $/€ 3.1 150 1.20 140 1.15 130 1.10 120 1.05 2.1 110 1.00 1.6 100 $/€ 1$+0.77€ 2.6 0.95 TÜFE bazlı TEFE bazlı 90 1.1 0.90 0.6 † Reel kur endeksindeki artış Türk lirasının güçlenmesini göstermektedir. Kaynak: TCMB. REEL EFEKTİF DÖVİZ KURU (aylık yüzde değişim)† 2002 2003 Ağu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem 4.3 2.7 3.3 3.9 1.4 -4.9 2.9 0.7 3.6 6.2 3.5 3.1 3.5 0.8 3.9 4.0 1.7 2.9 0.4 -0.5 0.1 Türkiye TÜFE bazlı TEFE bazlı Çek Cumhuriyeti 4.2 2.3 3.0 2.8 2.4 -2.9 -4.0 1.2 -2.4 0.0 -2.3 -2.1 Slovakya 3.3 1.6 3.9 1.7 0.5 4.9 -0.6 0.6 2.8 Macaristan 0.5 1.0 0.8 3.6 0.5 -0.8 -1.4 0.3 0.4 Polonya -0.8 0.8 0.8 2.9 Hong Kong †† 0.7 0.3 0.7 -0.6 -0.6 -1.6 -0.1 -1.1 -1.0 -1.2 -4.2 Malezya 0.8 0.5 0.9 -1.2 -0.9 -3.8 Singapur 0.3 -0.3 -0.3 0.5 Çin 0.0 0.3 0.5 -0.9 0.0 1.6 -2.1 -0.1 -0.7 -1.2 -0.1 -0.5 -2.3 0.0 -0.1 Kaynak: TCMB, IMF. † Reel kur endeksindeki artış söz konusu para biriminin güçlenmesini göstermektedir. †† Hong Kong için reel kur bulunamadığından nominal efektif döviz kuru kullanılmıştır. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 7 0.2 07:2003 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 07:2003 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 0.85 01:2000 80 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU 18. Aylık dalgalanmalar kaydetmesine karşın dış ticaret hadleri 2003 yılının ŞubatMayıs döneminde yatay bir eğilim sergilemiştir. Dış ticaret hadleri Mayıs ayında önceki aya göre yüzde 1,7 oranında, önceki yılın aynı ayına göre ise yüzde 1,1 oranında kötüleşmiştir. 19. Mayıs ayında ihracat fiyatları önceki aya göre yüzde 1,5 oranında gerilemiş olmasına karşın önceki yılın aynı ayına göre yüzde 8,4 oranında yüksekte bulunmaktadır. Üç aylık ortalamalara göre hesaplanan ihracat fiyatları artış eğilimi Nisan ayında tepe noktasına ulaşmış, Mayıs ayında aşağı yönlü bir eğilim sergilemiştir. Giyim eşyası, kok kömürü-petrol ürünleri-nükleer yakıtlar, kimyasal maddeler, plastik ve kauçuk ürünleri, elektrikli makine ve cihazlar ihracat fiyatlarında son üç-dört aylık dönemde gerileme eğilimi gözlenmektedir. İHRACAT ve İTHALAT FİYAT ENDEKSLERİ (1994=100) 2002 İhracat Fiyat Endeksi İmalat Tekstil Ürünleri 2003 Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis May 84.3 84.9 83.7 83.9 84.4 85.3 87.7 89.6 92.7 92.3 91.1 89.7 84.2 85.0 83.6 84.4 84.3 85.1 87.7 89.9 93.4 93.1 91.7 89.9 82.8 82.2 78.7 79.0 78.7 82.0 85.2 86.9 90.0 87.5 86.7 87.3 Giyim Eşyası 87.8 89.8 89.1 86.6 83.8 85.0 91.7 94.5 99.1 97.5 94.4 91.4 Kimyasal Madde ve Ürünler 84.1 86.6 85.8 85.4 86.4 87.3 88.2 89.8 92.5 92.9 92.2 88.3 Ana Metal Sanayi 82.7 85.9 89.8 87.0 88.5 90.6 89.3 90.6 98.7 104.8 107.7 102.5 Makine ve Teçhizat İmalatı 79.4 80.0 77.8 80.1 81.2 79.9 83.7 85.2 85.5 83.0 83.2 83.9 Elektrikli Makine ve Cihazlar 69.4 68.8 67.4 72.5 74.1 72.9 75.6 76.3 74.3 72.1 69.0 68.4 Motorlu Kara Taşıtları 89.5 91.3 87.7 91.4 93.5 93.5 95.0 93.3 94.2 96.3 96.6 94.8 93.2 94.0 94.0 96.7 97.1 96.4 98.9 100.7 102.9 101.2 100.2 100.4 141.7 148.4 153.7 153.9 161.0 145.0 157.1 169.2 179.2 169.6 160.0 151.7 147.2 156.4 162.0 163.0 170.2 151.3 166.6 178.5 190.6 181.3 169.1 162.5 92.4 91.9 İthalat Fiyat Endeksi Madencilik ve Taşocakçılığı Ham Petrol ve Doğalgaz İmalat 88.1 88.5 87.6 90.3 90.2 91.3 93.4 93.6 94.3 95.1 85.2 87.9 91.6 90.3 Tekstil Ürünleri 81.2 80.6 78.4 82.7 84.8 85.0 88.1 84.0 Kimyasal Madde ve Ürünler 91.5 93.6 91.6 94.1 92.9 95.2 97.4 97.1 Ana Metal Sanayi 83.8 85.4 86.4 85.2 84.2 89.0 91.5 93.0 95.8 94.9 97.4 95.9 Makine ve Teçhizat İmalatı 88.2 87.2 86.8 91.6 91.6 94.7 97.5 92.8 91.6 91.5 93.1 94.2 Elektrikli Makine ve Cihazlar 71.3 69.5 68.8 70.2 70.7 67.7 67.9 67.2 65.8 66.8 67.6 68.0 Motorlu Kara Taşıtları 86.8 85.4 90.2 90.3 86.4 85.7 88.7 89.6 88.7 88.4 89.1 93.0 100.8 100.7 104.1 104.7 Kaynak: DİE. İHRACAT ve İTHALAT FİYATLARI DIŞ TİCARET HADLERİ (İhracat (3-aylık hareketli ortalama, yıllık % değişim) Fiyatları/İthalat Fiyatları) (1994=100) %15 101 Dış Ticar et Hadler i Eğilim 99 %10 97 %5 95 %0 93 91 -%5 89 -%10 87 İhr acat Fiyatlar ı İthalat Fiyatlar ı Kaynak: DİE. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 8 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 85 01:2000 -%15 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU 20. Mayıs ayında ithalat fiyatları önceki aya göre yüzde 0,3 oranında, önceki yılın aynı ayına göre ise yüzde 9,4 oranında yükselmiştir. İmalat sanayii ithalat fiyatları Mayıs ayında önceki aya göre yüzde 0,8 oranında yükselirken, madencilik ve taş ocakçılığı ithalat fiyatları, ham petrol ve doğalgaz ithalat fiyatlarındaki gerilemenin de etkisiyle, yüzde 5,2 oranında düşmüştür. 21. Irak savaşının bitmesiyle Nisan ayında önemli ölçüde gerileyen ham petrol fiyatları, Mayıs ayından itibaren yeniden yükselmeye başlamıştır. Brent petrolü fiyatları Temmuz ayında önceki aya göre ortalama yüzde 3,2 oranında yükselerek varil başına 28,40 ABD doları seviyesine ulaşmıştır. 19 Ağustos itibariyle Brent petrolü önceki aya göre ortalama yüzde 4,8 oranında yükselerek varil başına 29,76 ABD doları olmuştur. Vadeli fiyatlardaki benzer gelişmelerin sonucunda 2003 yılında Brent petrolünün ortalama fiyatının varil başına 28-29 ABD doları aralığında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 22. Temmuz ayında Irak hariç OPEC ham petrol üretimi önceki aya göre günlük 0,1 milyon varil artarak günlük 25,6 milyon varil düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu düzey OPEC’in 1 Haziran’dan itibaren geçerli olan üretim hedefinin yalnızca günlük 0,2 milyon varil üzerindedir. OPEC 31 Temmuzdaki toplantısında fiyatların OPEC bandı içinde hareket ettiği ve piyasadaki arz durumunun yeterli olduğu gerekçesiyle üretim hedeflerini değiştirmemiştir. 23. Düşük stok düzeyi, ekonomik canlanmanın ivme kazanması, ABD’de benzin talebinde gözlenen artış, mevsimsel olarak talebin artmaya başlayacak olması ile Irak petrol arzındaki belirsizliklerin ham petrol fiyatları üzerinde yukarı yönlü baskı kurmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Petrol arzının Irak Petrol Bakanlığı’nın hedeflediği ölçüde artması durumunda fiyatlar üzerinde bir gevşeme gözlenebilecektir. Ancak, OPEC’in 24 Eylül’deki toplantısında Irak petrol arzındaki gelişmeleri değerlendirmesi ve ham petrol üretim hedeflerini Irak’ın üretim artışı kadar azaltma ihtimali göz önüne alındığında, ham petrol fiyatları üzerindeki baskının süreceği düşünülmektedir. HAM PETROL FİYATLARI: BRENT SPOT ve 12-AY VADELİ (aylık ortalama, ABD doları/varil) Vadeli Fiyatlar 33 20.08.2003 31 29 27 25 23 12-Ay 21 Vadeli Spot Fiyatlar 19 Fiyatlar 17 Kaynak: oilnergy.com. Not: 20.08.2003 tarihinde International Petroleum Exchange'de oluşan vadeli fiyatlar. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 9 10:2004 07:2004 04:2004 01:2004 10:2003 07:2003 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 15 Ekim 2003 28.84 Kasım 2003 28.62 Aralık 2003 28.30 Ocak 2004 27.91 Şubat 2004 27.50 Mart 2004 27.09 Nisan 2004 26.68 Mayıs 2004 26.29 Haziran 2004 25.94 Temmuz 2004 25.63 Ağustos 2004 25.36 Eylül 2004 25.09 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU II. İHRACAT Genel Değerlendirme 24. İhracat 2003 yılının Haziran ayında önceki yılın aynı ayına göre yüzde 35,4 oranında artarak 3,7 milyar ABD doları olmuştur. Böylelikle, yılın ilk yarısındaki ihracat önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 32,1 oranında artarak 21,7 milyar ABD doları, on iki aylık ihracat ise yüzde 26,6 oranında artarak 41 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. İHRACAT ve İHRACAT EĞİLİM݆ İHRACAT (milyar ABD doları) (on iki aylık, milyar ABD doları) 4,0 42 39,1 40 38 36,6 37 35,4 36 35,8 06:2003 05:2003 34,0 02:2003 33,4 10:2002 32,4 06:2002 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 31 10:2000 32 2,0 07:2000 2,2 04:2000 33 01:2000 2,4 33,0 07:2002 34 09:2002 35 2,6 08:2002 2,8 37,2 34,7 12:2002 3,0 11:2002 3,2 01:2003 3,4 40,0 38,2 39 04:2003 3,6 41,0 41 İhr acat İhr acat Eğilimi 03:2003 3,8 † İhr acat eğilimi 12 aylık har eketli or talama ile hesaplanmıştır . Kaynak: DİE. Kaynak: DİE. İHRACAT (milyon ABD doları) Haziran Ocak-Haziran 2002 2003 % Değişim 2766 3745 35,4 16423 21698 32,1 115 125 8,4 0,4 855 991 16,0 3 1 -52,2 -0,1 18 27 43,5 0,0 35 41 17,0 0,2 176 218 23,9 0,3 2610 3567 36,7 34,6 15355 20409 32,9 30,8 3 11 305,6 0,3 19 53 177,1 0,2 Örme giyim eşyası 386 492 27,4 3,8 2068 2707 30,9 3,9 Kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları 254 481 89,8 8,2 1429 2411 68,7 6,0 Toplam Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Diğer % Katkı 2002 2003 % Değişim % Katkı 0,8 Önemli Fasıllar: Örülmemiş giyim eşyası 261 309 18,3 1,7 1537 1870 21,6 2,0 Demir ve çelik 145 229 58,2 3,0 998 1611 61,4 3,7 Elektrikli makina ve cihazlar 194 232 19,4 1,4 1252 1404 12,1 0,9 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar 178 241 35,3 2,3 945 1328 40,4 2,3 Dokumaya elverişli maddelerden hazır eşya 103 124 20,3 0,8 574 746 30,0 1,0 Demir veya çelikten eşya 72 118 63,0 1,7 687 644 -6,2 -0,3 Pamuk, pamuk ipliği, pamuklu mensucat 65 77 18,0 0,4 399 501 25,4 0,6 Mineral yakıtlar, mineral yağlar 55 85 53,8 1,1 333 505 52,0 1,1 Kaynak: DİE. 25. Türkiye’nin en büyük ihracat pazarlarından olan Euro Bölgesinde sanayi üretiminin çok zayıf seyretmesine karşın, gerek Euro Bölgesi gerekse OECD’ye ilişkin öncü göstergeler yılın ikinci yarısından itibaren çok sınırlı bir iyileşmenin gerçekleşebileceğini göstermektedir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 10 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU 26. İmalat sanayiinde saat başına reel ücretlerin 2002 yılının son çeyreğinden itibaren düşük oranda yükselmeye başlamasına karşın reel ücretler halen düşük seviyesini korumaktadır. Diğer taraftan, imalat sanayiinde gözlenen verimlilik artışları da düşük ücretlerin yarattığı rekabet gücünü desteklemektedir. 27. İmalat sanayiindeki ve tarım sektöründeki ihracat artış oranlarının üç aylık eğilimleri Haziran ayında da olumlu gelişme sergilemiştir. Buna göre, imalat sanayii ihracatı artış eğilimi Haziran ayında hızlanarak yüzde 32’ye ulaşmıştır. Tarım sektörü ihracatındaki artış eğilimi ise göreli olarak yavaşlamıştır. İHRACAT: BÜYÜME ORANI İHRACAT: SEKTÖREL BÜYÜME ORANLARI (üç aylık hareketli ortalama, yıllık % değişim) (üç aylık hareketli ortalama, yıllık % değişim) %35 %80 %30 %60 Tar ım İmalat %25 %40 %20 %20 %15 %10 %0 %5 -%20 %0 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 01:2000 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 Kaynak: DİE. 04:2000 -%40 -%5 Kaynak: DİE. İHRACAT: ÜLKE DAĞILIMI (milyon ABD doları) Haziran 2002 Değer Pay (%) Toplam OECD Ülkeleri Avrupa Birliği Ülkeleri EFTA Ülkeleri Diğer OECD Ülkeleri OECD dışı Ocak-Haziran 2003 Değer Pay (%) 2003 % Değer Pay (%) Değişim 28,2 13666 .. 17778 .. 30,1 % Değer Pay (%) Değişim 2002 2984 .. 3827 .. 1885 63,2 2457 64,2 30,3 10679 78,1 14156 79,6 32,6 1464 49,1 1997 52,2 36,5 8315 60,8 11347 63,8 36,5 29 1,0 51 1,3 75,1 185 1,4 253 1,4 36,5 392 13,1 408 10,7 4,1 2179 15,9 2556 14,4 17,3 773 25,9 1141 29,8 47,6 5132 37,6 6693 37,6 30,4 Avrupa Ülkeleri 235 7,9 351 9,2 49,2 1654 12,1 2093 11,8 26,6 Afrika Ülkeleri 126 4,2 155 4,1 23,1 825 6,0 1070 6,0 29,6 14 0,5 21 0,6 54,1 129 0,9 121 0,7 -5,7 Orta Doğu Ülkeleri 263 8,8 439 11,5 67,0 1626 11,9 2207 12,4 35,7 Diğer Asya Ülkeleri 124 4,2 172 4,5 38,7 812 5,9 1165 6,6 43,5 11 0,4 3 0,1 -75,4 87 0,6 37 0,2 -57,6 108 3,6 148 3,9 36,4 612 4,5 849 4,8 38,7 Almanya 452 15,2 588 15,4 29,9 2651 19,4 3514 19,8 32,6 ABD 296 9,9 282 7,4 -5,0 1582 11,6 1792 10,1 13,3 İngiltere 229 7,7 289 7,6 26,2 1281 9,4 1620 9,1 26,4 İtalya 189 6,3 284 7,4 50,1 1130 8,3 1530 8,6 35,4 Fransa 194 6,5 226 5,9 17,0 1019 7,5 1256 7,1 23,3 Rusya Kaynak: DİE. 69 2,3 106 2,8 52,9 640 4,7 583 3,3 -8,8 Amerika Ülkeleri Diğer Ülkeler Türkiye Serbest Bölgeleri Seçilmiş Ülkeler 28. Haziran ayında ihracat artışına en büyük katkıyı yapan mal grupları sırasıyla kara taşıtları, örme giyim eşyası, demir ve çelik ile kazanlar-makineler-mekanik cihazlar ihracatı TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 11 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU olmuştur. Bu ayda söz konusu sektörlerin ihracatı toplam ihracatın yüzde 38,5’ini oluşturmuştur. 29. Haziran ayında AB ülkelerine yapılan ihracat yüzde 36,5 oranında artmış, ABD’ye yapılan ihracat ise yüzde 5 oranında azalmıştır. Irak’a yönelik harekatın sona ermesiyle birlikte Orta Doğu ülkelerine yapılan ihracat yükselmeye başlamış, Haziran ayında önceki yılın aynı ayına göre yüzde 67 oranında artmıştır. 2002 yılının son çeyreğinden itibaren gerilemeye başlayan Rusya’ya yapılan ihracat, Haziran ayında bu eğilimini tersine çevirmiştir. Ocak-Haziran dönemleri itibariyle Rusya’ya yapılan ihracat 2003 yılında yüzde 8,8 oranında azalmıştır. Görünüm 30. TCMB İktisadi Yönelim Anketi Temmuz ayı sonuçlarına göre, gelecek üç aylık dönemde ihracat imkânlarını bir önceki aya göre daha iyimser şekilde değerlendirenlerin oranı Haziran ayına kıyasla düşük oranda yükselmiştir. Ancak, anket sonuçlarına göre içinde bulunulan ayda alınan ihracat siparişlerini normalden az olarak nitelendirenlerin oranı Temmuz ayında yükselmiştir. 31. İhracat imkanları konusunda artan iyimser beklentilere karşın, anket katılımcıları gelecek üç aylık dönemde gerek yeni ihracat siparişlerinin, gerekse bu dönemde dış piyasada satılmış olması beklenen mal hacminin daha düşük oranda artmasını beklemektedir. Diğer taraftan, ihracat piyasasından alınacak yeni siparişler için gelecek üç ayda fiyatların artmasını bekleyenlerin oranı Temmuz ayında gerilemiştir. 32. Türk lirasında 2003 yılının ikinci çeyreğinde görülen güçlenme eğilimine paralel olarak, gelecek üç ayda ihracat siparişi alınmasını kısıtlayacağı düşünülen faktörler içinde fiyat rekabetinin payı yükselmiştir. Irak savaşının sona ermesi ulaştırma kaynaklı endişelerin ortadan kalmasına ve dış konjonktür kaynaklı sorunların payının azalmasına neden olmuştur. İHRACATA İLİŞKİN BEKLENTİLER Sor u 10 -10 Sor u 2 35 30 24 21 -15 25 18 15 -20 20 12 15 -25 9 10 6 -30 5 3 -35 0 -5 -3 -40 -6 05:2003 02:2003 11:2002 08:2002 08:2001 05:2003 02:2003 11:2002 08:2002 05:2002 02:2002 11:2001 08:2001 05:2002 -9 -45 -15 02:2002 -10 11:2001 0 14- İhracat piyasasından alınan yeni siparişlerin miktarı: 17- Dış pazara satılmış olan mal hacmi: 23- Ortalama fiyat, yeni alınan ihracat siparişleri için: 2- Gelecek üç aylık dönemde, ihracat imkanları bakımından bir ay öncesine kıyasla görüşünüz: 10 - Bu ay alınan ihracat sipariş miktarı : Kaynak: TCMB İktisadi Yönelim Anketi. Kaynak: TCMB İktisadi Yönelim Anketi. 33. Dahilde işleme rejimi kapsamında bulunulan ihracat taahhüdü hacmi 2003 yılının ilk yarısında önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 27,6 oranında artarak 11,6 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Bu dönemde dahilde işleme rejimine tâbi olarak yapılması öngörülen ithalat ise yüzde 28,9 oranında artarak 7,3 milyar ABD doları olmuştur. 2002 yılı ortalarından itibaren artış eğiliminde olan dahilde işleme rejimi kapsamında taahhüt edilen ihracatın en fazla on iki ay içinde yapılma zorunluluğu göz önüne alındığında, yılın kalanında da ihracattaki yüksek oranlı artışın devam etmesi beklenmektedir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 12 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU DAHİLDE İŞLEME KAPSAMINDAKİ İHRACAT TAAHHÜDÜ (12 aylık hareketli ort.) ve TOPLAM İHRACAT (milyon ABD doları) İhracat İhracat Taahhüdü 1800 4000 İhr acat İhr acat Taahhüdü 3500 1625 04.03 01.03 10.02 07.02 04.02 1100 01.02 2000 10.01 1275 07.01 2500 04.01 1450 01.01 3000 Kaynak: DTM. 34. Temmuz ayında gerilemiş olmasına karşın, euronun ABD doları karşısında halen geçen yılki düzeyinden yüksekte bulunması, euro kullanılarak yapılan ihracattaki artış oranının ABD doları cinsinden daha yüksek olarak kaydedilmesine yol açmaya devam etmektedir. 35. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre ihracat Temmuz ayında önceki yılın aynı ayına göre yüzde 34,3 oranında artarak 4,2 milyar ABD doları olmuştur. On iki aylık ihracat Temmuz ayında 42,8 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 36. TİM’in kendi sınıflaması dahilinde, tarım ürünleri ihracatı Temmuz ayında önceki yılın aynı ayına göre yüzde 48,6 oranında artmıştır. TİM kayıtlarına göre sanayi ürünleri ihracatı ise yüzde 32,9 oranında artmıştır. Temmuz ayında hazır giyim ve konfeksiyon ihracatındaki artış oranı ortalamanın altında kalarak yüzde 26 oranında artmıştır. Taşıt araçları ve yan sanayi ihracatı ise Temmuz ayındaki yüzde 63,4 oranı ile ortalamadan yüksek artış kaydetmiştir. İHRACAT: DİE-TİM KARŞILAŞTIRMASI (milyar ABD doları) DİE TİM 3,9 3,4 2,9 2,4 Kaynak: DİE, TİM. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 13 07:2003 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 1,9 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU III. İTHALAT Genel Değerlendirme 37. İthalat 2003 yılının Haziran ayında önceki yılın aynı ayına göre yüzde 43,4 oranında artarak 5,6 milyar ABD doları olmuştur. Böylelikle, yılın ilk yarısındaki ithalat önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 34,4 oranında artarak 30,6 milyar ABD doları, on iki aylık ithalat ise yüzde 35,6 oranında artarak 59 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. İTHALAT ve İTHALAT EĞİLİM݆ İTHALAT (milyar ABD doları) (on iki aylık, milyar ABD doları) 6,0 60 İthalat İthalat Eğilimi 5,5 55,1 56 5,0 51,2 52 52,2 56,1 57,3 59,0 53,3 49,4 4,5 48,1 48 4,0 43,5 44,7 46,6 45,6 44 3,5 06:2003 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 11:2002 10:2002 09:2002 08:2002 06:2002 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 07:2002 40 3,0 † İthalat eğilimi 12 aylık har eketli or talama ile hesaplanmıştır . Kaynak: DİE. Kaynak: DİE. 38. Yurt içi sanayi üretimindeki büyümenin güçlü şekilde devam etmesi Haziran ayında ara malı ithalatındaki artış eğilimini desteklemiştir. Diğer taraftan, kapasite kullanım oranlarının yüksek seviyelere ulaşması üretim artışının sürdürülebilmesi için yeni yatırımları gerektirmektedir. Reel kesim güvenindeki olumlu seyrin de etkisiyle, firmaların üretim kapasitelerini güçlendirme amaçlı yeni yatırımlara yönelmekte olmasından ötürü sermaye malı ithalatı artış eğilimine girmiştir. İMALAT SANAYİ ÜRETİM ve ARA MALI İTHALAT İTHALAT: BÜYÜME ORANLARI ENDEKSLERİ: BÜYÜME ORANLARI (üç aylık hareketli ortalama, (üç aylık hareketli ortalama, yıllık % değişim) yıllık % değişim) İthalat Ür etim %20 %55 %60 %45 %15 %40 %35 %10 %25 %5 %15 %0 %5 %20 %0 -%5 -%5 -%20 -%15 Kaynak: DİE. 14 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 Kaynak: DİE. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Sermaye Ara Tüketim -%60 -%35 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 -%15 -%40 -%25 Üretim İthalat 01:2000 -%10 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU İTHALAT (milyon ABD doları) Ocak-Haziran Haziran Toplam Sermaye Malları Ara Malları Tüketim Malları Diğer 2002 2003 % Değişim % Katkı 2002 3926 5632 660 935 2826 2003 % Değişim 43,4 .. 22796 30628 34,4 .. 41,6 7,0 3498 4469 27,8 4,3 4084 44,5 32,0 16985 22901 34,8 26,0 405 578 42,7 4,4 2172 3071 41,4 3,9 35 35 -0,2 0,0 142 187 32,1 0,2 612 731 19,3 3,0 4054 5229 29,0 5,2 351 349 -0,5 0,0 1835 2285 24,5 2,0 662 864 30,5 5,1 3293 4282 30,0 4,3 % Katkı Önemli Fasıllar: Mineral yakıtlar,mineral yağlar Ham petrol Kazanlar, makineler, mekanik cihazlar Demir ve çelik 181 350 93,0 4,3 1029 2295 123,1 5,6 Elektrikli makine ve cihazlar 315 469 48,7 3,9 1973 2379 20,6 1,8 Kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları 183 415 126,5 5,9 844 1771 109,9 4,1 Plastik ve mamulleri 193 268 38,8 1,9 1076 1457 35,4 1,7 Organik kimyasal ürünler 145 185 27,1 1,0 911 1127 23,8 0,9 Eczacılık ürünleri 127 168 31,8 1,0 668 953 42,5 1,2 Pamuk, pamuk ipliği, pamuklu mensucat 105 163 55,7 1,5 721 814 12,9 0,4 83 102 22,6 0,5 473 575 21,7 0,4 Optik alet ve cihazlar Kaynak: DİE. İTHALAT: ÜLKE DAĞILIMI (milyon ABD doları) 2002 Değer Pay (%) Toplam OECD Ülkeleri Avrupa Birliği Ülkeleri Hazian % 2003 Değer Pay (%) Değişim Ocak-Haziran % 2002 2003 Değer Pay (%) Değer Pay (%) Değişim 3926 .. 5632 .. 43,4 22796 .. 30628 .. 34,4 2552 65,0 3694 65,6 44,8 14620 64,1 19212 62,7 31,4 1859 47,3 2637 46,8 41,9 10119 44,4 13742 44,9 35,8 EFTA Ülkeleri 188 4,8 312 5,5 66,0 1136 5,0 1541 5,0 35,7 Diğer OECD Ülkeleri 505 12,9 745 13,2 47,5 3366 14,8 3929 12,8 16,7 1339 34,1 1887 33,5 40,9 7898 34,6 11152 36,4 41,2 Avrupa Ülkeleri 468 11,9 654 11,6 39,5 2730 12,0 3843 12,5 40,7 Afrika Ülkeleri 128 3,2 224 4,0 76,0 1229 5,4 1596 5,2 29,9 OECD dışı Amerika Ülkeleri 75 1,9 134 2,4 78,4 317 1,4 461 1,5 45,5 Orta Doğu Ülkeleri 313 8,0 338 6,0 8,1 1610 7,1 2195 7,2 36,3 Diğer Asya Ülkeleri 344 8,8 532 9,5 54,8 1902 8,3 2926 9,6 53,9 12 0,3 4 0,1 -62,5 110 0,5 131 0,4 19,3 36 0,9 52 0,9 45,9 277 1,2 264 0,9 -4,8 Almanya 552 14,1 760 13,5 37,7 2929 12,8 3902 12,7 33,2 İtalya 357 9,1 483 8,6 35,2 1815 8,0 2441 8,0 34,5 Rusya 275 7,0 368 6,5 33,6 1645 7,2 2252 7,4 36,9 Fransa 267 6,8 345 6,1 29,1 1327 5,8 1760 5,7 32,7 ABD 217 5,5 297 5,3 36,9 1521 6,7 1668 5,4 9,7 İngiltere 159 4,0 271 4,8 71,0 968 4,2 1631 5,3 68,5 Diğer Ülkeler Türkiye Serbest Bölgeleri Seçilmiş Ülkeler Kaynak: DİE. 39. Türk lirasının yılın ikinci çeyreğinde güçlenme eğilimine girmesi de ithalat artışını destekleyici bir diğer unsur olmuştur. Türk lirasındaki değerlenmenin etkisi tüketim malı ithalatında diğer mal gruplarına göre daha yüksek olmaktadır. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 15 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU 40. Tüketim harcamalarının yılın ilk çeyreğinde yükselmiş olması ve tüketici güveninde Nisan ayından bu yana gözlenen olumlu gelişmeler tüketim malı ithalatının yükselmesinde etkili olmuştur. Nitekim, yurt içi otomobil satışlarında ithal otomobillerin payı Haziran ayında önceki yılın aynı ayına göre artış kaydetmiştir. 41. Haziran ayında ithalat artışına en fazla katkıyı yapan mal grubu kara taşıtları ve bunların aksam-parçaları, kazanlar-makineler-mekanik cihazlar, demir ve çelik, elektrikli makine ve cihazlar ile mineral yakıtlar ve yağlar olmuştur. Söz konusu mal gruplarının ithalatı Haziran ithalatının yüzde 50,2’sini oluşturmuştur. Görünüm 42. TCMB İktisadi Yönelim Anketi Temmuz ayı verilerine göre gelecek üç aylık dönemde iç piyasadan alınacak siparişler ile hammadde stok hacminin artacağına dair beklentiler Haziran ayına göre gerilemiştir. Gelecek üç aydaki üretim hacminin artacağına dair beklentiler ise Temmuz ayında artmıştır. 43. Gerek İktisadi Yönelim Anketi sonuçları gerekse DİE İmalat Sanayii Eğilim Anketi sonuçları gelecek üç aylık dönemde üretim artışının devam edeceğini göstermektedir. Buna yönelik olarak ara malı ithalatının da paralel bir seyir izlemesi beklenmektedir. İç piyasadan alınan yeni siparişler ve hammadde stok hacminin düşeceğine dair beklentiler ise üretim artışının ihracata yöneleceğini göstermektedir. 44. İthalde alınan katma değer vergisi (KDV) rakamlarına göre Temmuz ayında ham petrol hariç ithalatın 5,4 milyar ABD doları olması beklenmektedir. İTHALATA İLİŞKİN BEKLENTİLER Sor u 3 30 -5 20 -15 10 -25 0 -35 -10 -45 -20 -55 -30 -65 -40 -75 Sor u 18 5 0 -5 -10 -20 05:2003 02:2003 11:2002 08:2002 05:2002 02:2002 11:2001 -25 08:2001 05:2003 02:2003 11:2002 08:2002 05:2002 02:2002 11:2001 08:2001 -15 13- İç piyasadan alınan yeni siparişlerin miktarı: 3- Gelecek oniki ayda, geçmiş oniki aya göre ne ölçüde yatırım 15- Üretim hacmi harcaması yapmayı bekliyorsunuz ? 18- Hammadde stok hacmi: Kaynak: TCMB İktisadi Yönelim Anketi. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Kaynak: TCMB İktisadi Yönelim Anketi. 16 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU IV. CARİ İŞLEMLER 45. Cari işlemler dengesi 2003 yılı Haziran ayında 495 milyon ABD doları, yılın ilk altı aylık döneminde ise 4 milyar ABD doları açık vermiştir. On iki aylık cari işlemler açığı Haziran ayında 4,1 milyar ABD doları olmuştur. CARİ İŞLEMLER DENGESİ DIŞ TİCARET DENGESİ (on iki aylık, milyar ABD doları) (on iki aylık, milyar ABD doları) -6 1,2 0,9 1 0,5 0,3 -8 0,2 0 -10 -0,3 -12 -11.1 -2 -1,5 -1,5 -2,4 -3 -11.7 -14 -3,1 -4 -12.2 -12.6 -13.4 -16 -3,3 -3,5 -14.0 -15.5 -15.6 -18 -16.1 -16.8 -17.0 -4,1 -5 -18.0 Kaynak: TCMB. HİZMETLER DENGESİ YATIRIM GELİRİ DENGESİ 8,2 8,1 8,1 8,0 7.8 7,8 7,6 7.8 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 (on iki aylık, milyar ABD doları) (on iki aylık, milyar ABD doları) 8,0 12:2002 11:2002 10:2002 09:2002 08:2002 07:2002 06:2002 06:2003 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 11:2002 10:2002 09:2002 08:2002 07:2002 06:2002 Kaynak: TCMB. 7,9 8,0 -4.0 8,0 7,9 7,7 -4.5 7,5 7,5 -4.4 -4.6 -4.6 -4.6 -4.7 -4.5 -4.5 -4.7 -4.8 7,4 -4.8 -5.0 -4.9 -4.9 -5.1 7,2 7,0 Kaynak: TCMB. 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 11:2002 10:2002 09:2002 08:2002 07:2002 06:2002 06:2003 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 11:2002 10:2002 09:2002 08:2002 07:2002 06:2002 -5.5 06:2003 7,6 -17.3 -20 06:2003 -1 05:2003 2 Kaynak: TCMB. 46. 2003 yılı Ocak-Haziran döneminde dış ticaret açığının sürekli olarak genişlemesine ek olarak yatırım geliri dengesi açığında özellikle son ay belirginleşen bir büyüme söz konusudur. Bu çerçevede, 2002 yılının son çeyreğinde dengeye oldukça yakın olan cari işlemler hesabı, 2003 yılı Ocak ayından bu yana büyüyen bir açık vermeye başlamış ve bu eğilimini Haziran ayında da sürdürmüştür. 47. Yılın ilk yarısında sanayi üretiminde gözlenen artışla beraber imalat sanayi ürünleri ihracatında artış gözlenmiştir. Öte yandan, Türk lirasının değerlenmesi ve aynı zamanda ithalat fiyatlarındaki yükseliş nedeniyle ithalatta artış kaydedilmiştir. Toplam ihracat yılın ilk yarısında yüzde 32,1 oranında artış göstermiştir. Diğer taraftan, aynı dönemde ithalat yüzde 34,4 oranında artmıştır. Bu gelişmelerin sonucunda ödemeler dengesi tanımlamasına TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 17 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU göre dış ticaret açığı 2002 yılı Ocak-Haziran dönemindeki 3,2 milyar ABD dolarından 2003 yılı aynı dönemde 5,5 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. CARİ İŞLEMLER (milyon ABD doları) 2002 2003 Oca-Haz Cari İşlemler Dengesi Dış Ticaret Dengesi Toplam Mal İhracatı Toplam Mal İthalatı Hizmetler Dengesi -1373 Oca Şub Mar Nis May Haz Oca-Haz -47 -1178 -970 -803 -508 -495 -4001 -3150 -476 -673 -1116 -1003 -927 -1257 -5452 18275 3660 3210 4186 4186 23410 -21425 -4142 -3887 -5389 -4948 -5186 -5310 -28862 4241 3884 2400 336 136 334 327 653 809 2591 Gelir 5988 894 726 881 887 1244 1495 6127 Gider -3588 -558 -590 -551 -560 -591 -686 -3536 -2762 Yatırım Geliri Dengesi -2241 -227 -821 -464 -388 -526 -336 Gelir 1284 179 163 258 169 211 231 1211 Gider -3525 -406 -984 -722 -557 -737 -567 -3973 Cari Transferler 1618 320 180 280 261 292 289 1622 İşçi Gelirleri 982 156 114 170 152 202 183 977 1852 163 298 296 287 359 308 1711 Parasal Olmayan Altın (net) -596 -105 -209 -253 -156 -172 -260 -1155 Turizm Geliri 2983 247 264 292 329 637 896 2665 Faiz Geliri 434 41 55 38 42 90 106 372 Faiz Gideri -2141 -209 -471 -492 -313 -487 -308 -2280 Bilgi için: Bavul Ticareti Kaynak: TCMB. 48. Bavul ticaretinde yılın ilk çeyreğinde Irak savaşının yarattığı belirsizliklerin olumsuz etkilerinin devam etmekte olması sonucunda, 2003 yılı Ocak-Haziran döneminde bavul ticareti yoluyla yapılan ihracat önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 7,6 oranında azalarak 1,7 milyar ABD doları olmuştur. 49. Parasal olmayan altın net ithalatındaki artış Haziran ayında devam etmiştir. Bu çerçevede, Ocak-Haziran döneminde önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 94 oranında artan parasal olmayan altın net ithalatı 1,2 milyar ABD doları olmuştur. 50. Hizmet gelirleri Ocak-Haziran döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 8 oranında artış göstermiştir. Dış ticaret hacminin genişlemesinden ötürü navlun ve diğer taşımacılık hizmetlerine ait gelir ve gider kalemleri önceki yılın aynı dönemine göre yükselirken, finansal hizmet giderlerinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 51 oranında bir azalma göze çarpmaktadır. TURİZM GELİRLERİ 2002 2003 Oca-Haz Turizm Gelirleri (milyon ABD doları) Kişi Sayısı (bin kişi) Ortalama Harcama (ABD doları) Oca Şub Mar Nis May Haz Oca-Haz 3075 247 264 292 329 637 896 2664 4517 425 444 494 539 985 1343 4229 681 581 594 590 611 646 667 630 Kaynak: DİE. 51. DİE tarafından açıklanan turizm gelirleri Ocak-Haziran döneminde önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 13,4 oranında gerileyerek 2,7 milyar ABD doları olmuştur. Aynı dönemde Türkiye’den çıkış yapan yabancı ziyaretçi sayısında ise yüzde 6,4 oranında azalış kaydedilmiştir. Böylece, ziyaretçi başına düşen ortalama harcama tutarında gözlenen düşüş eğilimi bu dönemde de devam etmiştir. 52. Irak savaşının başlamasının etkisiyle Nisan ayına kadar ziyaretçi sayısı ve turizm gelirlerinde gerileme görülmüştür. Savaşın sona ermesiyle bölgedeki belirsizliklerin azalması TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 18 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU ve turizm sezonunun başlamasının etkisiyle turizm sektöründe canlanma görülmektedir. Nitekim DİE’nin Haziran ayı istatistiklerine göre yabancı ziyaretçi sayısı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,9 oranında artmıştır. İŞÇİ GELİRLERİ: ÖZEL TURİZM GELİRLERİ (on iki aylık, milyar ABD dolar ı), ORTALAMA HARCAMA (on iki aylık, ABD dolar ı) Ortalama 6,0 670 1 640 0 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 5,0 01:2000 Gelir Or talama Har cama 04:2003 2 01:2003 700 10:2002 7,0 07:2002 3 04:2002 730 01:2002 8,0 10:2001 4 07:2001 760 04:2001 9,0 01:2001 5 10:2000 790 07:2000 Harcama 10,0 04:2000 Gelir (on iki aylık, milyar ABD doları) Kaynak: TCMB. Kaynak: DİE. 53. Yatırım geliri hesabı 2003 yılının Ocak-Haziran döneminde 2,8 milyar ABD doları açık vermiştir. Bu açığın en önemli belirleyicileri portföy yatırımı giderleri ve faiz giderleri olmuştur. Bu dönemde, özellikle genel hükümet ve diğer sektörlerin uzun vadeli borç faiz ödemelerindeki artış nedeniyle faiz gideri artmış ve 2,3 milyar ABD doları olmuştur. Aynı dönemde Hazine’nin ihraç ettiği tahvil/bono gibi borç senetlerine ilişkin faiz ödemelerini ve yabancıların satın almış olduğu hisse senetlerine ait temettü ödemelerini içeren portföy yatırımı giderleri de yükselmiş ve 1,4 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 54. Cari transferler 2003 yılının ilk yarısında 2002 yılının aynı dönemine göre belirgin bir artış göstermemiş ve 1,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, işçi gelirlerinde 2002 yılı Ocak-Haziran dönemine göre bir azalış kaydedilmiştir. Bu çerçevede, işçi gelirleri 2002 yılı Ocak-Haziran döneminde 982 milyon ABD doları olarak gerçekleşirken, söz konusu rakam 2002 yılının Ocak-Haziran döneminde 977 milyon ABD doları olarak kaydedilmiştir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 19 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU V. SERMAYE HAREKETLERİ 55. 2003 yılının Haziran ayında finans hesabı 498 milyon ABD doları açık vermiştir. Aynı ayda IMF kredileri ve resmi rezerv değişimleri dışarıda tutulduğunda 100 milyon ABD doları net sermaye girişi olurken, 12 aylık olarak 1,9 milyar ABD doları; Ocak-Haziran döneminde de 2,7 milyar ABD doları net sermaye girişi olmuştur. 56. Yılın ilk yarısında doğrudan yabancı sermaye girişi oldukça sınırlı gerçekleşirken, Irak savaşından dolayı, Şubat-Nisan döneminde çıkış yönlü hareket izleyen portföy yatırımları Mayıs ve Haziran aylarında giriş yönlü bir hareket izlemiştir. Buna karşın, OcakNisan döneminde bankaların döviz varlıklarındaki artış sonucu 4,4 milyar ABD doları fazla veren diğer yatırımlar, Mayıs ve Haziran aylarında açık vermiştir. SERMAYE VE FİNANS HESABI (milyon ABD doları) 2002 Oca-Haz Sermaye ve Finans Hesabı Finans Hesabı Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları 2003 Oca Şub Mar Nis May 2383 1155 2306 671 98 -1041 -498 Haz Oca-Haz 2691 2383 1155 2306 671 98 -1041 -498 2691 406 6 -5 3 -4 31 -5 26 -794 1108 -381 -802 -274 592 769 1012 Diğer Yatırımlar 5160 2050 1087 406 456 -1031 -781 2186 Rezerv Varlıklar -2389 -2009 1606 1064 -80 -633 -481 -533 -1010 -1108 -1128 299 705 1549 993 1310 Kısa Vade 272 1762 1130 1791 -160 -1161 -155 3207 Uzun Vade 817 350 -44 -1272 -23 169 -509 -1329 4071 -62 0 -113 639 -39 -39 308 Net Hata Noksan Bilgi için: IMF Kredileri Kaynak: TCMB. SERMAYE HAREKETLERİ (on iki aylık. milyar ABD doları) 8 5 2 -1 -4 -7 Por tföy yatır ımlar ı Uzun vadeli ser maye Kısa vadeli ser maye -10 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 10:2000 07:2000 04:2000 01:2000 -13 Kaynak: TCMB. 57. 2003 yılının ilk yarısında gerçekleşen 26 milyon ABD doları tutarındaki net doğrudan yabancı sermaye girişi, büyük ölçüde yabancı şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından sağladığı uzun vadeli kredilerdeki artıştan kaynaklanmıştır. Doğrudan TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 20 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU yatırımların eğilimi incelendiğinde, 2002 Ağustos ayından beri süregelen düşüş yönlü hareketin devam ettiği göze çarpmaktadır. DOĞRUDAN YATIRIMLAR (on iki aylık, milyar ABD doları) 2.0 1.5 1.5 1.5 1.4 1.3 1.0 1.0 0.9 0.9 0.9 0.8 0.8 0.7 0.5 0.5 0.5 06:2003 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 11:2002 10:2002 09:2002 08:2002 07:2002 06:2002 0.0 Kaynak: TCMB. DOW JONES HİSSE SENEDİ FİYAT ENDEKSLERİ FAİZ ORANLARI (aylık ortalama, yüzde) 70 240 65 100 50 180 160 75 LIBOR: 1-ay vadeli ABD doları mevduat için önerilen faiz oranı. EURIBOR: 1-ay vadeli euro mevduat için önerilen faiz oranı. Türkiye için: Bankalararası para piyasasında oluşan gecelik faiz oranı. Kaynak: IMF, www.euribor.org, TCMB. 06:2003 12:2001 06:2001 70 09:2001 120 06:2003 02:2003 10:2002 06:2002 02:2002 30 10:2001 80 140 35 0 85 Gelişmiş Ülkeler 40 1 03:2003 LIBOR 95 90 45 06:2002 2 105 200 03:2002 Türkiye 110 Ülkeler 55 3 115 Gelişmekte Olan 220 60 EURIBOR 06:2001 120 12:2002 4 Gelişmekte Olan Gelişmiş Türkiye 5 09:2002 LIBOR, EURIBOR Kaynak: Dow Jones. İKİNCİL PİYASA TAHVİL SPREADLERİ (baz puan) TÜRKİYE BREZİLYA ve ARJANTİN Br ezilya 1100 Br ezilya Ar jantin 2150 1000 Ar jantin 7300 6300 5300 900 1650 4300 800 700 3300 1150 2300 600 650 1300 08:2001 09:2001 10:2001 11:2001 01:2002 02:2002 03:2002 04:2002 06:2002 07:2002 08:2002 09:2002 10:2002 12:2002 01:2003 02:2003 03:2003 04:2003 06:2003 07:2003 08:2003 07:2003 08:2003 04:2003 06:2003 03:2003 02:2003 12:2002 01:2003 09:2002 10:2002 07:2002 08:2002 04:2002 06:2002 02:2002 03:2002 01:2002 11:2001 09:2001 10:2001 08:2001 500 Kaynak: JP Mor gan. Kaynak: JP Mor gan. Spread: Ülkelerin devlet tahvilleri getirileri ve ABD Hazine tahvil getirileri arasındaki fark. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 21 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU 58. Uluslararası piyasalarda faiz oranları merkez bankalarının politikalarına paralel şekilde gerilemeye devam etmektedir. Haziran ayında ABD Merkez Bankası ve Avrupa Merkez Bankası temel faiz oranlarını düşürmüştür. Bundan ötürü, LIBOR ve EURIBOR faiz oranlarında Haziran ve Temmuz aylarında gerileme görülmüştür. PORTFÖY YATIRIMLARI (aylık, milyon ABD doları) 2002 2003 Oca-Haz Portföy Yatırımları Varlıklar Genel Hükümet Bankalar Diğer Sektörler Yükümlülükler Oca Şub Mar Nis May Haz Oca-Haz -794 1108 -381 -802 -274 592 769 1012 -1496 -218 113 176 -111 -77 -180 -297 -11 0 -6 0 0 0 -2 -8 -1177 -160 168 264 -79 -35 -214 -56 -308 -58 -49 -88 -32 -42 36 -233 1309 702 1326 -494 -978 -163 669 949 Hisse Senetleri 116 119 52 -119 -42 9 48 67 Borç Senetleri 586 1207 -546 -859 -121 660 901 1242 Merkez Bankası 0 0 0 0 0 0 0 0 Genel Hükümet 698 1207 -546 -859 41 660 901 1404 205 -81 131 -561 41 210 156 -104 493 1288 -677 -298 0 450 745 1508 -112 0 0 0 -162 0 0 -162 Yurt İçi Yurt Dışı Bankalar Kaynak: TCMB. İMKB BİLEŞİK ENDEKSİ VE YABANCILARIN NET HİSSE SENEDİ ALIMI Bileşik Endeks 14000 Hisse Senedi Alımı 300 Yabancılar ın hisse senedi alımı Bileşik Endeks 200 13000 07:2003 04:2003 8000 01:2003 -300 10:2002 9000 07:2002 -200 04:2002 10000 01:2002 -100 10:2001 11000 07:2001 0 04:2001 12000 01:2001 100 Kaynak: TCMB, İMKB. 59. Şubat ve Mart aylarında çıkış yönlü eğilim izleyen portföy yatırımları, Mayıs ve Haziran aylarında giriş yönlü eğilim sergilemiştir. Haziran ayında gerek Hazine’nin yurt dışı piyasalara Eurobond ihraç etmesi, gerekse yabancıların devlet iç borçlanma senetlerine olan talebinin artması sonucu portföy yatırımlarından kaynaklanan sermaye girişi olmuştur. Portföy yatırımları altında izlenen hisse senetleri hesabı, yabancıların İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)’nda yaptıkları hisse senedi alım-satım işlemlerini göstermektedir. Buna göre, Mart ve Nisan aylarında yabancılar İMKB’de net satıcı pozisyonunda iken, Haziran ve Temmuz aylarında sırasıyla net 48 milyon ABD doları ve 77 milyon ABD doları alım gerçekleştirmiştir. 60. Genel hükümet Haziran ayında yurt dışı piyasalarda 1,6 milyar ABD doları tutarında tahvil ihracı gerçekleştirmiştir. Böylece yılın ilk yarısında Hazine’nin yurt dışından sağladığı kaynak tutarı 4 milyar ABD doları olmuştur. Temmuz ayında ise Hazine yurt dışı piyasalardan borçlanma gerçekleştirmemiştir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 22 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU İMKB DİBS FİYAT ENDEKSİ VE YABANCILARIN NET DİBS ALIMI DİBS Alımı 800 Fiyat Endeksi 110 300 105 -200 100 -700 -1200 95 -1700 90 -2200 Yabancılar ın DİBS alımı -2700 85 DİBS Fiyat Endeksi -3200 07:2003 04:2003 01:2003 10:2002 07:2002 04:2002 01:2002 10:2001 07:2001 04:2001 01:2001 80 Kaynak: TCMB, İMKB. 61. Bankaların yurtdışı muhabirleri ve şubeleri nezdinde tuttukları döviz varlıklarını gösteren bankaların döviz varlıkları kalemi yılın ilk yarısında 3,2 milyar ABD doları azalmıştır. Ödemeler dengesi sunumunda bankaların döviz varlıklarındaki azalış sermaye girişi olarak nitelendirilmekte iken döviz varlıklarındaki artış sermaye çıkışı olarak kabul edilmektedir. Buna göre Haziran ayında bankaların yurt dışı muhabirleri nezdinde tuttukları döviz varlıklarındaki artıştan kaynaklanan sermaye çıkışı 536 milyon ABD doları olmuştur. BANKALARIN DÖVİZ VARLIKLARINDAKİ DEĞİŞİM† (milyar ABD doları) 2,5 2,0 2,0 1,6 1,5 1,0 0,5 0,6 0,3 0,5 0,2 0,0 -0,5 -0,4 -0,7 -1,0 -0,2 -0,3 -0,1 -0,5 -0,5 -1,5 06:2003 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 11:2002 10:2002 09:2002 08:2002 07:2002 06:2002 -2,0 Kaynak: TCMB. † (+) işar et azalışı göster mektedir . 62. 2003 yılının ilk yarısında dış ticaret hacminde görülen yüksek oranlı artışlar ticari kredi kullanımını da artırmaktadır. Bu dönemde dış ticaret hacmi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 33,4 oranında büyürken aynı dönemde ticari kredi kullanımı yüzde 20,4 oranında artmış ve 10,9 milyar ABD doları olmuştur. Bunun 10,2 milyar ABD doları vadesi 1 yıldan az olan kısa vadeli ticari kredi kullanımından oluşmakta, bu nedenle geri ödemesinin büyük bölümü aynı dönem içinde gerçekleşmektedir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 23 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU ÖZEL SEKTÖR TİCARİ KREDİ KULLANIMI ve TİCARET HACMİ (üç aylık, milyar ABD doları) Ticar et Kr edi 29.0 6.0 Kr edi Ticar et Hacmi 5.5 27.5 26.0 24.5 5.0 23.0 4.5 21.5 20.0 4.0 18.5 17.0 05:2003 01:2003 09:2002 05:2002 01:2002 09:2001 05:2001 01:2001 09:2000 05:2000 01:2000 3.5 Kaynak: TCMB. 63. Bankacılık sektörünün sendikasyon kredisi kullanımları ve ana para ödemeleri sermaye ve finans hesabının önemli bir kalemini oluşturmaktadır. Bankaların genel olarak kısa vadeli kaynaklara yöneldikleri gözlenmektedir. Uzun vadeli kredi kullanımlarından kaynaklanan sermaye giriş veya çıkışları küçük çaplı ve durağan bir seyir izlerken, kısa vadeli kredi kullanımları oldukça hareketli bir yapı izlemektedir. 64. 2003 yılının ilk çeyreğinde bankalar kısa vadeli kredi kullanıcısı durumunda iken, yılın ikinci çeyreğinde ise vadesi gelen sendikasyon kredileri geri ödemeleri sonucu net kredi ödeyicisi konumuna geçmiştir. Haziran ayında bankalar yurt dışından net 52 milyon ABD doları kısa vadeli kredi kullanmışlardır. Buna karşın, söz konusu ayda bankalar net 151 milyon ABD doları uzun vadeli kredi anapara geri ödemesinde bulunmuştur. 65. Temmuz ayında bankalar toplam 1,6 milyar ABD doları tutarında sendikasyon kredisi almışlardır. Düşük faizli olan bu kredilerin büyük bir bölümü ihracatın finansmanında için kullanılması planlanmaktadır. 66. 2003 yılının ilk çeyreğinde, Irak savaşının Türkiye ekonomisi üzerinde yarattığı belirsizlik yatırım harcamalarını olumsuz etkilemiştir. Buna paralel olarak aynı dönemde bankacılık dışı özel sektör uzun vadeli kredi kullanımı da gerilemiştir. Ancak, savaşın kısa sürede sonuçlanması ve belirsizliklerin ortadan kalkmasıyla birlikte, Nisan ayından itibaren TCMB İktisadi Yönelim Anketi sonuçları yatırım eğiliminin artacağına işaret etmektedir. Bununla birlikte, Haziran ayında bankacılık dışı özel sektör 956 milyon ABD doları uzun vadeli kredi kullanmıştır. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 24 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU UZUN VADELİ KREDİ KULLANIMI ve YATIRIM HARCAMALARI: ÖZEL SEKTÖR (yıllık yüzde değişim) Yatır ım Kr edi %150 %50 %130 Kr edi Yatır ım %110 %30 %90 %70 %10 %50 %30 -%10 %10 -%10 -%30 -%30 -%50 2003Ç1 2002Ç4 2002Ç3 2002Ç2 2002Ç1 2001Ç4 2001Ç3 2001Ç2 2001Ç1 2000Ç4 2000Ç3 2000Ç2 2000Ç1 1999Ç4 1999Ç3 1999Ç2 1999Ç1 1998Ç4 1998Ç3 1998Ç2 1998Ç1 -%50 Kaynak: TCMB, DİE. 67. 2003 yılı Ocak-Haziran döneminde IMF kredisi kullanımı net 577 milyon ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. KREDİ MEKTUPLU DÖVİZ TEVDİAT HESAPLARI VE SÜPER DÖVİZ HESAPLARINA GİRİŞ (on iki aylık, milyon ABD doları) UZUN VADELİ KISA VADELİ 1000 1000 900 400 293 06:2002 06:2003 05:2003 04:2003 03:2003 02:2003 01:2003 12:2002 0 11:2002 100 0 10:2002 100 09:2002 200 08:2002 200 07:2002 300 06:2002 558 531 541 500 365 300 Kaynak: TCMB. Kaynak: TCMB. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 562 25 06:2003 408 400 606 507 05:2003 500 460 600 04:2003 505 650 02:2003 600 720 617 700 01:2003 616 561 12:2002 700 798 737 800 691 845 11:2002 800 809 10:2002 739 03:2003 802 09:2002 846 834 08:2002 816 07:2002 900 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU DİĞER YATIRIMLAR (aylık, milyon ABD doları) 2002 2003 Oca-Haz Diğer Yatırımlar Varlıklar Oca Şub Mar Nis May Haz Oca-Haz 5160 2050 1086 406 456 -1031 -781 2186 1776 872 1554 743 873 -505 -399 -490 Krediler -211 112 65 -663 -54 -45 106 -479 Bankaların Döviz Varlıkları 1666 1578 460 2015 -234 -55 -536 3228 4288 496 343 -467 961 -632 -291 410 Yükümlülükler Ticari Krediler 1010 -20 -21 386 79 152 115 691 Krediler 3472 281 164 -1056 537 -654 -510 -1238 Merkez Bankası -6138 0 0 -113 0 -39 -117 -269 Genel Hükümet 9520 -168 -180 -207 481 -158 -327 -559 IMF Kredileri 10209 -62 0 0 639 0 0 577 -689 -106 -180 -207 -158 -158 -327 -1136 0 0 0 0 0 0 0 0 Uzun Vade Kısa Vade Bankalar -191 192 225 284 -183 -776 -99 -357 Uzun Vade -105 -19 -35 -100 13 -12 -151 -304 Kısa Vade -86 211 260 384 -196 -764 52 -53 Diğer Sektörler 281 257 119 -1020 239 319 33 -53 -281 Uzun Vade 792 369 100 -1070 64 267 -11 Kısa Vade -511 -112 19 50 175 52 44 228 -234 235 200 204 342 -142 89 928 Merkez Bankası 599 38 31 20 1 23 1 114 Uzun Vade 248 21 14 0 -16 -32 -62 -75 Kısa Vade 351 17 17 20 17 55 63 189 -833 197 169 184 341 -165 88 814 Mevduatlar Bankalar Kaynak: TCMB. 68. Merkez Bankası yurt dışında çalışan işçilerin Merkez Bankası’nda açtıkları kredi mektuplu döviz tevdiat hesapları ile süper döviz hesaplarına uyguladığı faiz oranlarını 20 Ağustos 2003 tarihinden geçerli olmak üzere düşürmüştür. Bu hesaplarda 2002 yılının son çeyreğinde başlayan gerileme eğilimi Haziran ayında da devam etmektedir. Ayrıca, son üç ayda uzun vadeli hesaplardan net çıkış gözlenmektedir. 69. 2002 yılı genelinde eksi bakiye veren yabancı bankaların yurt içi bankalarda bulundurdukları döviz mevduatları 2003 yılı Ocak-Haziran döneminde artı bakiye vermiştir. Haziran ayında yabancı bankaların yurt içi banka hesaplarındaki artıştan kaynaklanan sermaye girişi 53 milyon ABD doları olmuştur. 70. Kısa vadeli borç stoku Haziran ayında bir önceki aya göre 80 milyon ABD doları artarak 16,8 milyar ABD doları seviyesine çıkmıştır. Bu artış büyük ölçüde bankaların kullandıkları döviz cinsinden kredilerdeki büyümeden kaynaklanmaktadır. 71. 1 Temmuz-20 Ağustos döneminde Hazine ve Merkez Bankası hesaplarından toplam 2 milyar ABD doları dış borç ana para ve faiz geri ödemesi yapılmıştır. Merkez Bankası döviz alım ihaleleri ile Haziran ayında 630 milyon ABD doları, Temmuz ayında ise 990 milyon ABD doları almıştır. Ayrıca döviz kurlarında görülen aşırı oynaklık nedeniyle yapılan doğrudan alım müdahaleleri ile Haziran ayında 566 milyon ABD doları, Temmuz ayında ise 938 milyon ABD doları almıştır. Hazine’nin uluslararası piyasalarda gerçekleştirdiği 3 tahvil ihracı sonunda 2,4 milyar ABD doları Merkez Bankası rezervlerine yansımıştır. Böylece, Haziran ayı sonunda 28,8 milyar ABD doları olan Merkez Bankası rezervleri 15 Ağustos tarihinde 29,5 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 26 HAZİRAN 2003 • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU DIŞ FİNANSMAN İHTİYACI VE FİNANSMAN KAYNAKLARI (milyon ABD doları) 2002 2003 Oca-Haz Oca Şub Mar Nis 1. Cari İşlemler Dengesi -1373 2. Net Hata Noksan I. Toplam Finansman İhtiyacı (=1+2) -2383 -1155 May Haz Oca-Haz -47 -1178 -970 -803 -508 -495 -4001 -1010 -1108 -1128 299 705 1549 993 1310 -2306 -671 -98 1041 498 -2691 II. Toplam Finansman (=1+2+3) 2383 1155 2306 671 98 -1041 -498 2691 1. Sermaye Hareketleri (net) -965 1648 240 -2295 -227 -314 636 -312 Portföy Yatırımları (net) -794 1108 -381 -802 -274 592 769 1012 2136 1288 -677 -298 0 450 745 1508 321 38 183 -680 -1 219 204 -37 -1496 -218 113 176 -111 -77 -180 -297 411 323 143 -557 -23 -463 -278 -855 Genel Hükümet -689 -106 -180 -207 -158 -158 -327 -1136 Bankalar -191 192 225 284 -183 -776 -99 -357 Uzun Vade -105 -19 -35 -100 13 -12 -151 -304 Kısa Vade -86 211 260 384 -196 -764 52 -53 Genel Hükümetin Tahvil İhracı Yabancıların Türkiye'de Menkul Kıymet Alımı Yerleşiklerin Yurt Dışında Menkul Kıymet Alımı Krediler (IMF kredileri hariç) Diğer Sektörler 1291 237 98 -634 318 471 148 638 Uzun Vade 792 369 100 -1070 64 267 -11 -281 Kısa Vade -511 -112 19 50 175 52 44 228 Ticari Krediler 1010 -20 -21 386 79 152 115 691 -234 235 200 204 342 -142 89 928 599 38 31 20 1 23 1 114 -833 197 169 184 341 -165 88 814 -348 -18 278 -1140 -272 -301 56 -1397 Mevduat Merkez Bankası Bankalar Diğer 2. IMF Kredileri 4071 -62 0 -113 639 -39 -117 308 Merkez Bankası -6138 0 0 -113 0 -39 -117 -269 Genel Hükümet 10209 -62 0 0 639 0 0 577 -723 -431 2066 3079 -314 -688 -1017 2695 1666 1578 460 2015 -234 -55 -536 3228 -2389 -2009 1606 1064 -80 -633 -481 -533 3. Rezerv Değişimi (- artış) Bankaların Döviz Varlıkları Resmi Rezervler Kaynak: TCMB. 72. Cari İşlemler Dengesi ve Net Hata Noksan toplamı olarak tanımlanan dış finansman ihtiyacı 2002 yılının ilk yarısında 2,4 milyar ABD doları iken, 2003 yılının aynı döneminde 2,7 milyar ABD doları seviyesine yükselmiştir. Bu dönemde cari işlemler açığının artmasına karşın, net hata ve noksan kaleminin 1,3 milyar ABD doları pozitif olması finansman ihtiyacını sınırlamıştır. Yılın ilk çeyreğinde negatif işarete sahip olan net hata ve noksan kalemi, yılın ikinci çeyreğinde pozitif 3,2 milyar ABD doları olmuştur. Finansman ihtiyacı ağırlıklı olarak, bankaların yurt dışı muhabirleri nezdinde tuttukları döviz varlıklarındaki azalış ve çoğunluğunu yurt dışı bankaların yurt içi bankalarda tuttukları yabancı paraların oluşturduğu mevduat kalemindeki artış ile karşılanmıştır. 73. Haziran ayında ise dış finansman dengesi, net hata ve noksan kaleminden kaynaklanan 1 milyar ABD dolarlık girişin etkisiyle 498 milyon ABD doları fazla vermiştir. Bu ayda gerçekleşen dış finansman fazlası temel olarak bankacılık sektörünün döviz varlıklarının ve resmi rezervlerin artmasını sağlamıştır. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 27 VI. EK TABLOLAR CARİ İŞLEMLER (milyon ABD doları) Cari İşlemler Dış Ticaret Hizmetler Yatırım Geliri Transferler Net İhracat Bavul İthalat Net Turizm Net Faiz Net İşçi Ticareti Geliri Gideri Gelirleri (FOB) (CIF) _______________________________________(yıllık ) _______________________________________ Net 1999 -1360 -10484 26587 2255 -40687 7486 5203 -3537 -4533 5175 4529 2000 -9819 -22410 27775 2946 -54503 11368 7636 -4002 -4825 5225 4560 2001 3390 -4543 31334 3039 -41399 9130 8090 -5000 -5497 3803 2786 2002 -1481 -8312 35753 4065 -51203 7884 8481 -4549 -4417 3496 1936 ______________________________________(üç aylık ) ______________________________________ 2001 III 1968 -1310 7659 772 -10364 3455 3555 -1040 -1307 863 611 IV 640 -641 8314 787 -10364 1693 1433 -1339 -1312 927 649 2002 I -582 -905 7912 919 -10358 703 896 -1226 -1059 846 477 II -791 -2245 8511 933 -12436 1697 2087 -1015 -1082 772 505 III 1067 -2295 9264 1090 -13457 3573 3813 -1075 -1116 864 539 IV -1175 -2867 10066 1123 -14952 1911 1685 -1233 -1160 1014 415 2003 I -2195 -2265 10396 757 -14237 802 803 -1512 -1172 780 440 II -1806 -3187 11303 954 -16391 1789 1862 -1250 -1108 842 537 _______________________________________(aylık ) _______________________________________ 67 -950 3090 276 -4592 998 1126 -283 -269 302 204 Ağu 461 -761 2963 398 -4385 1348 1450 -444 -503 318 176 Eyl 539 -584 3211 416 -4480 1227 1237 -348 -344 244 159 Eki 457 -607 3493 412 -4799 1000 978 -238 -280 302 118 Kas -256 -718 3517 382 -4912 547 435 -570 -545 485 152 145 2002 Tem Ara -1376 -1542 3056 329 -5241 364 272 -425 -335 227 2003 Oca -47 -476 3503 163 -4399 336 247 -227 -209 320 156 Şub -1178 -673 2916 298 -4121 136 264 -821 -471 180 114 Mar -970 -1116 3977 296 -5717 330 292 -464 -492 280 170 Nis -803 -1003 3658 287 -5254 327 329 -388 -313 261 152 May -508 -927 3900 359 -5505 653 637 -526 -487 292 202 Haz -495 -1257 3745 308 -5632 809 896 -336 -308 289 183 ____________________________________ (on iki aylık ) ____________________________________ 867 -5519 33002 3472 -44677 7549 7984 -4573 -4598 3410 2252 Ağu 499 -5845 33386 3593 -45560 7635 8119 -4751 -4722 3460 2229 Eyl 334 -6086 34001 3729 -46615 7666 8229 -4655 -4569 3409 2170 2002 Tem Eki 171 -6638 34682 3846 -48050 7777 8382 -4408 -4281 3440 2112 Kas -313 -7136 35357 3945 -49403 7825 8433 -4585 -4461 3583 2029 Ara -1481 -8312 35753 4065 -51203 7884 8481 -4549 -4417 3496 1936 2003 Oca -1549 -8423 36647 4005 -52200 7976 8515 -4542 -4360 3440 1928 Şub -2392 -8975 37179 3972 -53304 7915 8517 -4701 -4339 3369 1874 Mar -3094 -9672 38237 3903 -55082 7983 8388 -4835 -4530 3430 1899 Nis -3251 -9861 39134 3806 -56124 8057 8266 -4895 -4499 3448 1903 May -3466 -10029 40050 3868 -57331 8009 8144 -4906 -4498 3460 1918 Haz -4109 -10614 41029 3924 -59037 8075 8163 -5070 -4556 3500 1931 Kaynak: TCMB. SERMAYE ve FİNANS HESAPLARI (milyon ABD doları) Sermaye ve Finans Hesapları Net Finans Hesabı Net Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Net Varlıklar Diğer Yatırımlar Yükümlülükler Hisse Senetleri Net Borç Senetleri Bankaların Döviz Varlıkları Yükümlülükler Net Ticari Krediler Krediler Mevduat Merkez Genel Bankalar Diğer Merkez Bankası Hükümet Sektörler Bankası _____________________________________________________________________(yıllık ) _____________________________________________________________________ Bankalar 1999 -271 -271 138 3429 -759 428 3760 1888 -1454 4086 719 518 -1932 2187 2284 -229 468 2000 12607 12607 112 1022 -593 489 1126 11827 -1690 13740 805 3348 117 4378 5025 622 -642 2001 -1719 -1719 2769 -4515 -788 -79 -3648 -2667 927 -2066 -1930 10229 -1977 -8076 438 736 -1568 2002 1618 1618 862 -590 -2093 -16 1519 7499 593 8151 2432 -6138 11834 -1027 603 1336 -986 ____________________________________________________________________(üç aylık ) ____________________________________________________________________ 2001 III 174 174 427 -741 IV -135 192 -798 2176 1631 1201 -429 3034 919 -2677 321 325 -335 -2204 -2204 659 -558 -720 -114 276 -1993 -191 -1427 -439 1972 -875 -1967 -30 399 -492 2002 I 2146 2146 95 -59 -1232 66 1107 3810 1778 2384 263 -6138 8751 -442 46 403 -502 II 237 237 311 -735 -264 50 -521 1350 -112 1904 747 0 769 251 235 196 -331 III -1559 -1559 236 -466 -243 -22 -201 1486 -486 2477 757 0 2617 -1184 -24 613 -361 208 794 794 220 670 -354 -110 1134 853 -587 1386 665 0 -303 348 346 124 2003 I 4132 4132 4 -75 71 52 -198 3542 4053 372 345 -113 -555 701 -644 89 550 II -1441 -1441 22 1087 -368 15 1440 -1356 -825 38 346 -156 -4 -1058 591 25 264 IV Kaynak: TCMB. SERMAYE ve FİNANS HESAPLARI (milyon ABD doları) Sermaye ve Finans Hesapları Net Finans Hesabı Net Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Varlıklar Net Diğer Yatırımlar Net Yükümlülükler Hisse Senetleri Bankaların Döviz Varlıkları Borç Senetleri Yükümlülükler Net Ticari Krediler Krediler Mevduat Merkez Genel Bankalar Diğer Merkez Bankası Hükümet Sektörler Bankası _____________________________________________________________________(aylık ) _____________________________________________________________________ Bankalar -185 -185 -5 24 -13 64 -27 824 -695 1641 389 0 1064 -184 217 208 -74 Ağu -551 -551 212 -149 -212 -76 139 1208 578 883 123 0 1675 -780 -158 276 -271 Eyl -823 -823 29 -341 -18 -10 -313 -546 -369 -47 245 0 -122 -220 -83 129 -16 Eki 258 258 274 590 219 56 315 -59 -455 607 95 0 -69 249 33 50 243 Kas 222 222 -3 -60 -426 -247 613 580 169 309 285 0 -91 -296 290 24 98 Ara 314 314 -51 140 -147 81 206 332 -301 470 285 0 -143 395 23 50 -133 2003 Oca 1155 1155 6 1108 -218 119 1207 2050 1578 496 -20 0 -168 192 257 38 197 Şub 2306 2306 -5 -381 113 52 -546 1086 460 343 -21 0 -180 225 119 31 169 Mar 671 671 3 -802 176 -119 -859 406 2015 -467 386 -113 -207 284 -1020 20 184 2002 Tem 98 98 -4 -274 -111 -42 -121 456 -234 961 79 0 481 -183 239 1 341 May -1041 -1041 31 592 -77 9 660 -1031 -55 -632 152 -39 -158 -776 319 23 -165 Haz -498 -498 -5 769 -180 48 901 -781 -536 -291 115 -117 -327 -99 33 1 88 1463 -1426 Nis __________________________________________________________________(on iki aylık ) __________________________________________________________________ 2002 Tem -299 -299 1377 -1307 -2059 329 423 4681 918 5693 770 -2635 9554 -3150 1025 -354 -354 1501 -1346 -2347 171 830 5153 2072 5254 1116 -4166 11265 -3810 597 1571 -1416 Eyl -1380 -1380 1301 -1818 -2459 -20 661 4653 989 5338 1328 -4166 11262 -3342 227 1611 -1686 Eki -1529 -1529 1038 -1115 -2127 -112 1124 4847 -1046 7619 1658 -4166 11404 -2103 207 1584 -1070 Ağu Kas 70 70 922 -707 -2146 -203 1642 7489 367 8457 2007 -4166 11770 -2800 600 1489 -547 Ara 1618 1618 862 -590 -2093 -16 1519 7499 593 8151 2432 -6138 11834 -1027 603 1336 -986 2003 Oca 2222 2222 873 -15 -2073 121 1937 9122 694 9605 2472 -6138 11716 -504 1044 1211 -293 Şub 3825 3825 841 176 -1563 176 1563 7486 1064 7336 2585 0 2584 -295 1323 1111 -68 Mar 3604 3604 771 -606 -790 -30 214 7231 2868 6139 2514 -113 2528 116 -87 1022 66 Nis 3534 3534 741 -1482 -1035 -170 -277 6435 1525 6692 2430 -113 2040 319 -10 939 997 May 2633 2633 517 -176 -613 -164 601 5848 3021 4760 2171 -152 1941 -1048 177 906 679 Haz 1926 1926 482 1216 -894 -65 2175 4525 2155 4273 2113 -269 1755 -1193 269 851 661 Kaynak: TCMB.
