Untitled - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv

advertisement
'
BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBİSLERİ'NİN ÖRNEK UYGULAMALARLA
ANALİZİ
Serkan DEMİRKAN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
İŞLETME ANABİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MAYIS 2014
iv
BELEDĠYE ĠKTĠSADĠ TEġEBBĠSLERĠ'NĠN ÖRNEK UYGULAMALARLA ANALĠZĠ
(Yüksek Lisans Tezi)
Serkan DEMĠRKAN
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
Mayıs 2014
ÖZET
Belediyeler, hızlı ĢehirleĢme nedeniyle artan görev ve sorumluluklarını yerine getirebilmesi için
yeni organizasyonlara ihtiyaç duymuĢlardır. Belediyeler, sağladıkları sermaye ile genellikle
Anonim ġirket Ģeklinde belediye iktisadi teĢebbüsleri (BĠT) kurarak yeni organizasyonlarını
oluĢturdular. BĠT'ler belediyelere kaynak tahsis etmek, kamu bürokrasisinden, idari vesayetten
kurtulmak, yörenin sosyal ve ekonomik geliĢmesine katkıda bulunmak ve bütçe prensiplerinden
kaçınmak gibi amaçlarla kurulmuĢtur. Bu tez yerel hizmet üretmek amacıyla kurulan belediye
iktisadi teĢebbüslerini inceleme amacını taĢımaktadır. Bu amaçla yapılan çalıĢma da Samsun
BüyükĢehir Belediyesi iktisadi teĢebbüsleri incelenmiĢtir. Yöntem olarak konuyla ilgili kitaplar
makaleler, internet ortamından elde edilen kaynaklar kullanılmıĢ Ģirketlerin edinilen tablolar ve
faaliyet raporlarından faydalanılmıĢtır. ġirketlerle beraber belediyelerin faaliyetlerinde bir artıĢ
olmuĢ ve belediyeler kendi görev alanlarıyla ilgili, ilgisiz birçok alanda faaliyet göstermeye
baĢlamıĢlardır. Hizmet üretmek amacıyla kurulmuĢ olup sunumunu sadece belediyenin yaptığı
hizmetlerde nispeten daha iyi olmakla beraber genelde verimli, etkin ve karlı olmadıkları
görülmektedir.
Bilim Kodu
: 1153
Anahtar Kelimeler
: Belediye, Ġktisadi TeĢebbüs, Yerel Hizmet, ÖzelleĢtirme
Sayfa Adedi
: 165
Tez Yöneticisi
: Prof. Dr. Ahmet AKSOY
v
CASE STUDY ANALYSIS WITH MUNICIPAL ENTERPRISES
(Master Thesis)
Serkan DEMĠRKAN
GAZI UNIVERSITY
INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
May 2014
ABSTRACT
The municipalities have been in need of new organizations necessary to perform their increased
responsibilities and duties due to rapid urbanization. They have established the Municipal
Economic Enterprises (BIT), formed as corporation , using the capital they raised. The Municipal
Economic Enterprises have been formed for the purposes of providing resources to the
municipalities, slipping out bureaucracy and administrative guardianship contributing to the social
and economic development of the related regions, and avoiding the principles of budget. The
following thesis entitled aims to research the municipal economic enterprises established upon
producing local services. In this paper written for this purpose, in the example of Samsun
Metropolitan Municipality have been addressed. As method, books written in this area and
especially articles and sources obtained from the internet have been used, while data obtained from
company officials through the municipality and prepared as tables, activity reports and
announcements of the results of tenders belonging to the Public Procurement Agency have been
utilized. There has been observed an increase in the activities of the municipalities together with
those of the companies and municipalities have started to display activity in many fields in and out
of relation of their own field of business. It is evident that the tendency of incorporation, which
seems to be relatively in a better condition within some services established to produce local
services and whose host is only the municipality, is in general not productive, effective and
economic except for this implementation.
Science Code
: 1153
Keyword
: Municipality, Economic Enterprises, Local Service, Customization
Number of pages
: 165
Supervisor
: Prof. Dr. Ahmet AKSOY
vi
TEŞEKKÜR
ÇalıĢmam boyunca değerli yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren; kıymetli tecrübesinden
yararlandığım danıĢmanım Prof. Dr. Ahmet AKSOY‟a desteklerini her zaman hissettiğim
değerli aileme ve eĢim Kübra DEMĠRKAN‟a teĢekkürü bir borç bilirim. Bu çalıĢmayı
doğacak çocuğuma armağan ediyorum.
vii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET .................................................................................................................................... iv
ABSTRACT ........................................................................................................................... v
TEġEKKÜR .......................................................................................................................... vi
ĠÇĠNDEKĠLER ....................................................................................................................vii
ÇĠZELGELERĠN LĠSTESĠ................................................................................................. xiv
SĠMGELER VE KISALTMALAR...................................................................................... xv
1. GĠRĠġ............................................................................................................................... 1
2. KAMUSAL HĠZMET BĠRĠMLERĠ OLARAK BELEDĠYELER................... 9
2.1. Belediyelerin Tanımlanması ...................................................................................... 9
2.2. Belediye Ġdaresinin Görev, Yetki ve Ġmtiyazları ...................................................... 9
2.2.1. Belediyelerin Görev ve Sorumlulukları.............................................................. 9
2.2.2. Belediye Ġdaresine Görev Veren Diğer Kanunlar ........................................... 10
2.2.3. Belediyelere Ġmtiyaz Olarak Verilen Yetkiler ................................................. 11
2.3. Belediyelerin Organları ............................................................................................ 14
2.3.1. Belediye Meclisi ............................................................................................... 14
2.3.2. Belediye Encümeni ........................................................................................... 16
2.3.3. Belediye BaĢkanı .............................................................................................. 17
2.4. Türkiye‟de Belediye Hizmetleri .............................................................................. 19
2.4.1. Belediye Hizmeti Kavramı .............................................................................. 19
2.4.2. Belediye Hizmetlerinin Temel Özellikleri ...................................................... 21
2.5. Türkiye‟de Belediyeciliğin Tarihi ............................................................................ 22
2.5.1. Tanzimat Öncesi Belediye Hizmetleri.............................................................. 24
2.5.2. Tanzimat Döneminde Belediye Hizmetleri ...................................................... 25
2.5.3. Cumhuriyet Döneminde Belediye Hizmetleri .................................................. 26
viii
Sayfa
2.5.4. 1982 Anayasasına Göre Belediye Hizmetleri................................................... 29
2.6. Belediyelerin Hizmet Sunumunda Geleneksel Yöntemler ...................................... 31
2.6.1. Hizmetlerin Sunumunda Belediye Örgüt ve Personeli ..................................... 32
2.6.2. Belediye Hizmetleri Sunumunda ĠĢbirliği Yöntemi ......................................... 34
2.7. Kamusal Hizmet Sunumu ve Yerel Yönetimler Genel BakıĢ .................................. 37
2.8. Yerel Kamu Hizmetlerinde ÖzelleĢtirme Eğiliminin YaygınlaĢması ...................... 40
3. BELEDĠYE ĠKTĠSADĠ TEġEBBÜSLERĠ .......................................................... 43
3.1. Yerel Yönetim TeĢebbüslerinin Tanımı ................................................................... 45
3.1.1. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ......................................................................... 46
3.1.2. Belediyeler ve Ġktisadi ĠĢletmecilik ................................................................. 48
3.1.3. Belediye ĠĢletmelerinin Nitelikleri ................................................................... 51
3.2. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin Kurulma Gerekçeleri ......................................... 52
3.2.1. ġirketlerin KuruluĢ Nedenleri........................................................................... 52
3.2.1.1. Bürokrasiyi azaltmak ve yasal sınırlamaları asgariye indirmek/
bürokratik iĢlemler ve denetimden kurtularak daha serbest
harcamalarda bulunmak ........................................................................... 53
3.2.1.2. Yeni gelir kaynakları yaratma isteği ......................................................... 54
3.2.1.3. Merkezi hükümetin belediyeler üzerindeki idari vesayetini azaltmak ..... 54
3.2.1.4. Özel bankalardan kredi kullanabilmek ..................................................... 55
3.2.1.5. Beldenin sosyal ve ekonomik geliĢmesine katkıda bulunmak ve bu
konuda öncülük yapmak .......................................................................... 55
3.2.1.6. 2886 sayılı devlet ihale kanunu‟nun kısıtlamalarından kurtulmak ........... 56
3.2.1.7. Personel sağlanması ve istihdamında serbest hareket etme olanağı
yaratmak .................................................................................................. 56
3.2.1.8. Diğer nedenler ......................................................................................... 57
3.3. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin KuruluĢ ġekilleri ve Belediye Ġktisadi
TeĢebbüslerinin Sınıflandırılması ............................................................................ 57
3.3.1. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin KuruluĢ ġekilleri ........................................ 57
ix
Sayfa
3.3.1.1. Özel yasalar ile kurulan iĢletmeler ........................................................... 58
3.3.1.2. Belediye bütçesi içinde yer alan iĢletmeler .............................................. 59
3.3.1.3. Belediye bütçesi dıĢında yer alan katma bütçeli iĢletmeler ...................... 59
3.3.1.4. Tanzim satıĢ fonları ve döner sermayeli kuruluĢlar .................................. 60
3.3.1.5. Belediyelerin kurdukları ve iĢtirak ettikleri Ģirketler ................................ 60
3.4. Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin Hukuki Dayanakları .......................................... 61
3.4.1. 1580 Sayılı Eski ve 5393 Sayılı Yeni Belediye Yasaları ................................. 61
3.4.2 3030 Sayılı Yasa ve Yerine Çıkarılan 5216 Yasa ve Sonrasında Yeni
BüyükĢehir Yasası............................................................................................ 64
3.4.3. Türk Ticaret Kanunu ........................................................................................ 64
3.4.4. 4046 Sayılı ÖzelleĢtirme Uygulamalarının Düzenlenmesine Dair Yasa ......... 65
3.4.5. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu.................................................................... 66
3.4.6. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri Hakkında Hüküm Ġhtiva Eden Diğer
Kanunlar ........................................................................................................... 66
3.4.6.1. Doğal gaz piyasası kanunu ....................................................................... 66
3.4.6.2. Kamu ihale kanunu ................................................................................... 67
3.4.7. 3152 Sayılı ĠçiĢleri Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ............ 69
3.5. Belediyelerin ġirket Kurmaları Ve KurulmuĢ ġirketlere Katılmalarına ĠliĢkin
Prosedür ................................................................................................................... 70
3.6. Türkiye‟de Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri .............................................................. 72
3.6.1. 1930–1946 Tek Partili Dönem ......................................................................... 72
3.6.2. 1960–1973 Dönemi .......................................................................................... 73
3.6.3. 1973–1980 Dönemi .......................................................................................... 73
3.6.4. 1980 Sonrası Dönem ........................................................................................ 73
3.7. Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri Arasındaki Farklar 74
3.7.1. Kamu iktisadi teĢebbüsleri (KĠT) ..................................................................... 76
3.7.1.1. Sosyal nedenler ......................................................................................... 77
x
Sayfa
3.7.1.2. Maddi nedenler ......................................................................................... 77
3.7.1.3. Siyasi nedenler .......................................................................................... 78
2.7.2. Müessese........................................................................................................... 78
3.7.3. ĠĢletme .............................................................................................................. 78
3.7.4. Bağlı ortaklık .................................................................................................... 78
3.7.5. ĠĢtirak ................................................................................................................ 79
3.8. Türkiye‟de Yerel Yönetimlerin-Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin
ÖzelleĢtirilmesi ........................................................................................................ 79
3.8.1. Yerel Yönetimlerde ÖzelleĢtirme Yöntemleri.................................................. 80
3.8.2. Yerel Yönetim TeĢebbüsleri ve Alternatifleri .................................................. 81
3.8.3. Yerel Hizmetleri ÖzelleĢtirirken Dikkat Edilmesi Gereken Konular ............... 82
3.8.4. Yerel kamu hizmetlerinin özelleĢtirmesinin nedenleri ..................................... 82
3.8.5. Yerel Kamu Hizmetlerinin ÖzelleĢtirilmesi ..................................................... 83
3.8.5.1. Ġhale yöntemi ............................................................................................ 84
3.8.5.2. Ġmtiyaz yöntemi ........................................................................................ 85
3.8.5.3. Kiralama yöntemi ..................................................................................... 85
3.8.5.4. Kupon yöntemi ......................................................................................... 85
3.8.5.5. Gönüllü kuruluĢlar ve kendi kendine yardım yöntemi ............................. 85
3.8.5.6. Fiyatlandırma yöntemi .............................................................................. 86
3.8.5.7. Vergi teĢvikleri ve idari düzenlemeler yöntemi........................................ 86
3.8.5.8. Yap iĢlet devret yöntemi ........................................................................... 86
3.8.5.9. ġirketleĢme ve ortak giriĢim yöntemi ....................................................... 87
3.9. ÖzelleĢtirme Uygulamaları ve Sonuçları ................................................................. 88
3.9.1. Amerika BirleĢik Devletlerindeki ÖzelleĢtirme ÇalıĢmaları ve Sonuçları....... 88
3.9.2. Batı Avrupa ülkelerindeki özelleĢtirme uygulamaları ve sonuçları ................. 89
3.9.2.1. Ġngiltere‟deki ÖzelleĢtirme Uygulamaları ve Sonuçları ........................... 89
xi
Sayfa
4. SAMSUN BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYESĠ ĠKTĠSADĠ TEġEBBÜSLERĠ
VE MALĠ ANALĠZĠ ................................................................................................. 91
4.1. BüyükĢehir Belediyelerinin Tanımı ......................................................................... 91
4.1.1. BüyükĢehir ve Ġlçe Belediyelerinin Görev ve Sorumlulukları ......................... 92
4.1.1.1. Altyapı hizmetleri ..................................................................................... 98
4.1.1.2. UlaĢım hizmetleri...................................................................................... 99
4.1.2. BüyükĢehir Belediyesi ve Ġlçe Belediyelerinin Yetkileri Ve Ġmtiyazları ....... 100
4.1.2.1. BüyükĢehir belediyesinin imar denetim yetkisi ...................................... 100
4.2. BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimi.................................................................... 100
4.3. Samsun BüyükĢehir Belediyesi Örgütü ................................................................. 103
4.4. Samsun BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri .............................................................. 104
4.4.1. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat Ticaret Limited ġirketi .................................... 104
4.4.2. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi107
4.4.2.1. Raylı Sistem ĠĢletmesi ............................................................................ 107
4.4.2.2. Otobüs iĢletmesi...................................................................................... 110
4.4.2.3. Otobüs iĢletmesi yolcu sayısı ve iĢletme gelirleri................................... 111
4.4.2.3.1. Fiyat politikası ..................................................................................... 111
4.4.2.3.2. Otopark iĢletmesi ................................................................................. 112
4.4.2.3.3. Teleferik iĢletmesi ............................................................................... 112
4.5. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait Mali Tabloları Elde Edilen ġirketler ve Mali
Analizleri ................................................................................................................ 112
4.5.1. Bilanço ............................................................................................................ 113
4.5.2. Bilançonun Alt Kalemleri............................................................................... 114
4.5.2.1. Gelir tablosu............................................................................................ 114
4.5.3. Anakent Ġmar ĠnĢaat Madencilik Tic. Ltd. ġti. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait
Bilanço ve Gelir Tablosunun Analizi............................................................. 115
4.5.3.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler .................................................... 115
xii
Sayfa
4.5.3.2. SatıĢlar hakkında bilgiler ........................................................................ 115
4.5.3.3. ġirketin gelirlerinin giderlerini karĢılama oranı ..................................... 116
4.5.3.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler .................................................. 116
4.5.3.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler ................................................................. 117
4.5.3.6. Pasif hakkında bilgiler ............................................................................ 117
4.5.3.7. Özkaynak/Sermaye oranı ........................................................................ 118
4.5.3.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı ........................... 118
4.5.3.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların karlılığı).................................................. 119
4.5.3.10. Kar/Özkaynak oranı .............................................................................. 119
4.5.3.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı ............................................................. 120
4.5.3.12. Özkaynaklar/Toplam yabancı kaynaklar oranı ..................................... 120
4.5.3.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) ............. 120
4.5.3.14. Net kar marjı ( Net Kar/Net SatıĢ Oranı) .............................................. 121
4.5.4. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketi
(SamulaĢ A.ġ.)‟ Nin 2011-2012-2013 Yılı Bilanço ve Gelir Tablolarının
Analizi ............................................................................................................ 121
4.5.4.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler .................................................... 121
4.5.4.2. SatıĢlar hakkında bilgiler ........................................................................ 122
4.5.4.3. ġirketin gelirlerinin giderlerini karĢılama oranı ..................................... 122
4.5.4.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler .................................................. 123
4.5.4.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler ................................................................. 123
4.5.4.6. Pasif hakkında bilgiler ............................................................................ 123
4.5.4.7. Özkaynak/Sermaye oranı ........................................................................ 124
4.5.4.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı ........................... 125
4.5.4.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların Karlılığı) ................................................. 125
4.5.4.10. Kar/Özkaynak oranı .............................................................................. 126
4.5.4.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı ............................................................. 126
xiii
Sayfa
4.5.4.12. Özkaynaklar/Toplam Yabancı Kaynaklar oranı ................................... 126
4.5.4.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) ............. 126
4.5.4.14. Net Kar Marjı ( Net Kar/Net SatıĢ Oranı) ............................................ 127
4.6. Mali Tablolar Analizi Genel Değerlendirmesi ....................................................... 127
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ....................................................................................... 131
KAYNAKLAR .................................................................................................................. 137
EKLER ............................................................................................................................... 147
Ek-1. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 148
Ek-2. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 150
Ek-3. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. .................................... 151
Ek-4. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 153
Ek-5. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 154
Ek-6. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti. ..................................... 157
Ek-7. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Bilançosu158
Ek-8. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Gelir
Tablosu ........................................................................................................... 158
Ek-9. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Bilanço .. 160
Ek-10. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Gelir
Tablosu ......................................................................................................... 162
Ek-11. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Bilanço 163
Ek-12. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Gelir
Tablosu ......................................................................................................... 164
ÖZGEÇMĠġ ....................................................................................................................... 165
xiv
ÇİZELGELERİN LİSTESİ
Çizelge
Sayfa
Çizelge 4.1. Tesis makine cihaz ......................................................................................... 106
Çizelge 4.2. Deniz taĢıtları ................................................................................................. 106
Çizelge 4.3. TaĢıtlar ........................................................................................................... 106
Çizelge 4.4. 2013 yılı tramvay iĢletmesi yolcu sayısı ........................................................ 108
Çizelge 4.5. 2012-2013 yılı tramvay yolcu sayısı ve geliri karĢılaĢtırması ....................... 109
Çizelge 4.6. 2013 yılı otobüs iĢletmesi yolcu sayısı ve elde edilen gelir........................... 111
Çizelge 4.7. BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri ................................................................... 113
xv
SİMGELER VE KISALTMALAR
Bu çalıĢmada kullanılmıĢ bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aĢağıda
sunulmuĢtur.
Simgeler
Açıklama
-
-
Kısaltmalar
Açıklamalar
ABD
Amerika BirleĢik Devletleri
AYYÖŞ
Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik ġartı
BİT
Belediye Ġktisadi TeĢebbüsü
BK
Belediye Kanunu
BŞBYHK
BüyükĢehir Belediyesi Hakkında Kanun
DMK
Devlet Memurları Kanunu
EGO
Otobüs ĠĢletmeleri Müessesesi
EPDK
Enerji Piyasası ve Düzenleme Kurumu
GSYİH
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
İDT
Ġktisadi Devlet TeĢekkülü
İSKİ
Ġstanbul Su ve Kanalizasyon Ġdaresi
KAYA
Kamu Yönetimi AraĢtırma Raporu
KHK
Kanun Hükmünde Kararname
KİK
Kamu Ġktisadi KuruluĢu
KİT
Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü
MİBK
Mahalli Ġdare Birlikleri Kanunu
SMMM
Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirlik
T.C.
Türkiye Cumhuriyeti
TBMM
Türkiye Büyük Millet Meclisi
TKY
Toplam Kalite Yönetimi
TRT
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
TTK
Türk Ticaret Kanunu
YİT
Yerel Yönetim Ġktisadi TeĢebbüsleri
xvi
Kısaltmalar
Açıklamalar
YMM
Yeminli Mali MüĢavirlik
YPK
Yüksek Planlama Kurulu
Samulaş A.Ş.
Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret
Anonim ġirketi
1
1. GİRİŞ
Türk Kamu Yönetiminde Anayasa‟nın 123. Maddesine göre; merkezden ( merkezi idare)
ve yerinden yönetim ( mahalli idare) Ģeklinde bir yapılanma vardır.
Devlet yerleĢik bir topluluğun hukuksal ve siyasal bakımdan örgütlenmesi sonucunda
oluĢan, tüzel kiĢiliğe ve egemenliğe sahip bir örgüttür (Gözübüyük, 1993:10).
Devlet siyasal bir organizasyon olup, amacı belirli bir toprak parçası üzerinde yaĢayan
insanların ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamaktır. Bu ortak ihtiyaçlara iç ve dıĢ
güvenlik, adalet, ülke düzeyinde toplumsal refahın ve kalkınmanın sağlanması, sosyal
güvenliğin etkin bir biçimde gerçekleĢtirilmesi gibi hususlar dahildir (Nadaroğlu, 1998:3).
Kamu yönetimi devlet, yerel yönetimler ve kamu kurumları olmak üzere üç tip kamu tüzel
kiĢisi biçiminde örgütlenmiĢtir. Genel anlamda devlet kamu örgütlerinin tümünü kapsar.
Dar anlamda ise, sadece merkezi ve politik nitelikli olan kamu tüzel kiĢiliğini içerir (Özel,
2003). Örgüt olarak kamu yönetimi teĢkilatı, devlet aygıtının yasama ve yargı organları
dıĢında kalan kısmıdır; yürütme organının yönlendirdiği kamusal iĢleri yerine getiren
aygıttır (Acar, 1989:9).
Türk Kamu Yönetimi, Anayasa;‟nın 123. maddesine göre; merkezden yönetim (merkezi
idare) ve Yerinden yönetim (mahalli idare) esasına dayanmaktadır (Günal, 1997:13). Bu
iki esas birbirinin eksiklerini tamamlamakta kavramların ortaya çıkmasında siyasal,
toplumsal ve ekonomik faktörler etkili olmuĢtur.
Türk Kamu Yönetimi örgütlenmesi, merkezden yönetim örgütü ve yerinden yönetim
örgütü olarak ikiye ayrılabilir. Merkezden yönetim örgütü; baĢkent örgütü (bakanlıklar,
merkezdeki kurul ve kuruluĢlar) ve taĢra kuruluĢu (il örgütü, ilçe, bucak ve bölge) olarak
ikiye ayrılır. Yerinden Yönetim örgütü ise önce coğrafi bakımdan yerinden yönetim ve
iĢlevsel yerinden yönetim olarak ve bu ikisi de kendi alt baĢlıklarında yerel yönetimler (il
özel idaresi, Belediye, Köy1) ve iĢlevsel bakımdan uzmanlaĢmıĢ kuruluĢlar (kamu
kurumları, kamu iktisadi teĢebbüsleri ve meslek kuruluĢları) olarak gruplandırılır.
1
Yeni büyükĢehir yasasına göre tüel kiĢiliği kaldırılmıĢtır.
2
Merkezden yönetim merkez hiyerarĢisinde bulunan organlar eliyle kamu hizmetlerinin tek
elden yürütülmesidir. Devlet‟de temel yönetsel iĢlevler, genel yönetim kuruluĢları, merkez
örgütü tarafından yerine getirilir. Merkezi yönetim merkez örgütü ve taĢra örgütü olarak
örgütlenmiĢtir.
Merkezi yönetim; kamu hizmetlerinin belirli bir merkezden hiyerarĢik bir yapı içerisinde
sunulmasıdır. Bu sistemde; kamu hizmetleriyle ilgili kararlar almak, alınan kararları
uygulamak, gelirleri belirlemek, tahsil etmek, giderleri düzenlemek vb. yetkilere merkez
sahiptir (Çoker, 1991).
CumhurbaĢkanı, BaĢbakan, bakanlar kurulu, bakanlıklar ve bakanlardan oluĢan merkezi
yönetim Ankara‟ da bulunmakta, diğer illerde de taĢra teĢkilatları bulunmaktadır. Bu
teĢkilatlar bir bütün halinde devlet tüzel kiĢiliğini meydana getirir.
Merkezi yönetimin sorumluluğunda olan hizmetlerin taĢrada yürütülmesine iliĢkin
örgütlenme bakımından Türkiye, „„Ġl sistemini tercih etmiĢ ülkelerdendir (Yalçındağ,
1996). Bu tercih Fransız yönetim biçiminden uyarlanarak Osmanlı imparatorluğu
döneminde yapılmıĢ olup; yüzyılı aĢkın bir süredir taĢra sistemine hakim olmuĢtur
(Kubilay, 1998). Cumhuriyet döneminde il sistemi; personeli, alt birimleri, hizmet
örgütleri, yönetsel alanları ve yönetim felsefesi ile bir tür miras olarak kalmıĢ, yeni
dönemde 1921 ve 1924 anayasaları ile sadece sistemdeki sancak kaldırılarak cumhuriyetin
il sistemi 1929 yılında kabul edilen „„Vilayet Ġdaresi Kanunu‟‟ ile kurulmuĢ, 1949‟da
bugün de yürürlükte olan 5442 sayılı „„Ġl Ġdaresi Kanunu‟‟ ile sistem pekiĢtirilerek
günümüzdeki temel yasal statüsüne kavuĢmuĢtur (Yalçındağ, 1996). Fakat Türkiye il
esasına göre değil de adeta genel müdürlük esasına göre yönetilmektedir. Yatırımların
planlanmasından, ödeneklerin yatırımlara aktarımına ve personel hareketine kadar bir çok
tasarruf, merkezden yapılmakta, valilik ve diğer taĢra birimleri bunlar üzerinde önemli bir
rol oynamamaktadırlar. Bununla birlikte il özel idareleri, belediyeler, mahalli idare
birlikleri yerinden yönetim esaslarına göre güçlendirilmeli ve kamu yönetimi içerisindeki
payları geliĢmiĢ ülkeler seviyesine çıkarılmalıdır. Büyük yatırımlar (boğaz köprüsü, otoyol
vb.) dıĢındaki projeler iller tarafından koordine edilmelidir. Merkez ise finans sağlama,
perspektif sağlama gibi görevleri daha etkin bir Ģekilde yerine getirmelidir (Yeter, 2002).
3
GeliĢmiĢ ülkelerde genel olarak makro planlar, dıĢ politika ve savunma gibi ülke ölçeğinde
arz edilmesi gereken hizmetler merkezi idare tarafından yerine getirilirken, yerel nitelik arz
eden hizmetler büyük ölçüde özerk ve mali bakımdan güçlü yerel yönetim birimlerine
bırakılmıĢtır (Sodan, 2002).
Yerel yönetimler; merkezi yönetimin dıĢında yerel bir topluluğun gereksinmesini
karĢılamak amacıyla oluĢturulan, karar organlarını doğrudan halkın seçtiği, demokratik ve
özerk bir yönetim kademesi, bir kamusal örgütlenme modelidir (Bozkurt, 1996:258).
Yerel yönetim geleneğinin tarihi, komün geleneğinin tarihidir. Belirli bir mekan üzerinde
yaĢamaktan kaynaklanan sorunlarını çözümlemek ve toplu gereksinmelerini karĢılamak
amacıyla kurulmuĢ birlikteliklerle ya da örgütlülüklere komün adı verilmektedir (Ertan,
2002).
Yerel yönetim sistemi ve özellikle belediyeler, bir komün geleneğinin taĢıyıcısıdırlar.
Türkiye‟de kasaba ve kentler ise köy yönetiminden farklı olan ve belediye denen komün
benzeri bir organ tarafından idare edilmektedir.
Yerel yönetimlerin yalnızca idare ettikleri beldelerde değil, ülkelerin kalkınmasında da
ciddi bir rolü vardır. Günümüzde merkezi yönetimin katı anlayıĢı yerine, yerinden yönetim
ilkesine ve katılımcı yönetime büyük önem verilmeye çalıĢılmakta ve yerinden yönetimde
halkın istekleri daha önemle değerlendirilmekte, çabuk ve etkili kararlar alma olanağı
sağlanmaya çalıĢılmaktadır (Tortop, 2002).
GeniĢ bir coğrafyada örgütlenmiĢ olan devlette bütün iĢlerin merkezden yönetim tarafından
idare edilmesi yerleĢimler arası mesafeler ve haberleĢme donanımı etmenlerinden ötürü
çok zorluk taĢımaktadır. Merkezi yönetim her zaman yurdun her yerinde isabetli kararlar
alamayabilir. Bundan dolayıdır ki yereselleĢme ihtiyacı ortaya çıkar. Kamu hizmetlerinin
yerine getirilmesinde icrai karar alma yetkisinin merkez teĢkilatına dahil olmayan bağımsız
idarelere verilmesine ademi merkeziyet ya da yerinden yönetim adı verilmektedir
(Yıldırım, 1989).
Yerinden yönetim idareleri Anayasa veya kanundan doğar, yetkileri de kanunla
belirtilmiĢtir. Yerinden yönetim idareleri, yerinden yönetim ilkelerine bağlı olan topluluk
4
veya hizmete tüzel kiĢilik tanınır. Belli bir coğrafi alan esas alınarak, ülkenin çeĢitli
bölgelerine uygulanabileceği gibi, özellik arzeden bazı hizmetleri yerine getirmek içinde
kurulabilir. Böylece merkez teĢkilatından ayrı bir tüzel kiĢilik ortaya çıkmıĢtır. Bu açıdan
yerinden yönetim, yer bakımından yerinden yönetim ve hizmet bakımından yerinden
yönetim olmak üzere ikiye ayrılabilir (Gözübüyük, 1999:119). Belli bir yöre halkının yerel
hizmetlerini görmek için örgütlenmelerine yer bakımından yerinden yönetim denmektedir.
Yerel yönetimler; belediyeler, il özel yönetimleri ve köy yönetimleri2 olmak üzere üç
kademede örgütlenmiĢlerdir. Bu yönetsel birimlere hizmetlerini daha etkin ve verimli bir
Ģekilde kendi organlarıyla yerine getirebilmeleri amacıyla özerklik tanınmıĢtır (Kahraman
ve Öktem, 2002). Türkiye‟deki mahalli idareler, özerk yönetim idareleri olarak
kurulmuĢtur ve anayasa ve özel kanunlarıyla, merkezin taĢra örgütü yanında, seçilmiĢ
organları, mal varlıkları ve bütçeleri vardır. Bununla birlikte merkezden tamamıyla
bağımsız değillerdir. Merkezi idare, kanunlarla mahalli idareleri yönetmeye, faaliyetlerine
karıĢmaya, onların görmeye yetenekli olmadıkları hizmetleri yüklenmeye eğilim
gösterebilir. Merkezi idare mahalli idareler üzerinde denetimini sıkılaĢtırırsa bu denetim
amacından saptırılmıĢ yararsız duruma gelmiĢ olur. Bu katılımı, sorumluk almayı zedeler.
Bu nedenledir ki denetimin, kalkınmayı hızlandırıcı, merkezi idarenin yükünü hafifletici ve
merkezdeki dar boğazları ortadan kaldırıcı, mahalli idare sistemini teĢvik edici bir nitelik
taĢıması gerekir (Aktan, 1976).
Mahalli idarelerin dört temel ilkesi Ģunlardır:
- Mahalli idareler birer kamu tüzel kiĢileridir.
- Karar organları vardır ve demokratik usullerle halk tarafından seçilirler.
- SeçilmiĢ organların organlık sıfatını kazanma ve kaybetmeleri yargı yoluyla olmaktadır.
- Mahalli idarelere görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır.
- Mahalli idareler merkezi idarenin vesayet denetimine tabidir (Günal, 1997:13).
Vesayet Denetimini açıklamak gerekirse amacı mahalli idareleri gözetim altında tutma ve
merkezle iliĢkilerinde merkezi idarenin egemenliğini korumaktır. Ġdari vesayet; merkezden
yönetimin yerinden yönetim sistemi üzerinde kurulan idare ve kurumların eylem
2
Yeni BüyükĢehir Belediyesi kanununa göre köylerin tüzel kiĢiliği kaldırılmıĢtır.
5
iĢlemlerini kanunla gösterilen sınırlar içinde kontrol etmek ve kararlarını bozabilmek
yetkisidir.
Hizmet yerinden yönetim kuruluĢları ile de belli hizmetler tüzel kiĢiliğe kavuĢturulmuĢ
olur. ÇeĢitli alanlarda görülebilir. Yönetsel, iktisadi, sosyal, teknik, kültürel alanlarda
görev yapan, yerinden yönetim kuruluĢları vardır. Örneğin üniversiteler, yayın alanında
TRT, Sosyal Güvenlik Kurumu, iktisadi alanda ise iktisadi devlet teĢekkülleri, Ticaret ve
Sanayi Odaları gibi Kamu Kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢları gibi.
Hizmet yerinden yönetim kuruluĢları hem genel yönetim hem de yerel yönetim
kuruluĢlarından farklıdır.
Hizmet Yerinden Yönetim KuruluĢlarının özellikleri Ģöyle sıralanabilir:
-
Yerel Yönetim kuruluĢları gibi tüzel kiĢilikleri vardır. Bunlar da tüzel kiĢiliklerini yasa
ya da yasanın verdiği yetkiye dayanan yönetsel kararla kazanırlar.
-
Hizmetsel kuruluĢların da, yerel yönetim kuruluĢları gibi, özerklikleri vardır. Bunların
özerklikleri gördükleri hizmetin niteliğine göre değiĢmektedir.
-
Hizmetsel kuruluĢlar belli görev ve yetkilerle donatılmıĢtır. Bunların hizmet alanları
değiĢik niteliktedir.
-
Hizmetsel kuruluĢların kendilerine özgü mal varlıkları ve bütçeleri vardır.
-
Bu kuruluĢlar üzerinde genel yönetimin veya bağlı oldukları kuruluĢların vesayet
denetimi vardır. Vesayet denetimi ile özerklik arasında ters orantı vardır. Vesayet
arttıkça özerklik alanı daralır.
Avrupa birliğine üye olma yolunda yaĢanan geliĢmeler ıĢığında, kamu yönetiminin
örgütlenmesi ve iĢleyiĢine iliĢkin sıkıntıların varlığı tartıĢılmaktadır. Türkiye‟de merkezi
yönetimin kamusal hizmetleri yerine getirmede bir tıkanıklık yaĢadığı, bunun temel
nedeninin de kamu hizmetlerine iliĢkin görev, yetki ve sorumlulukların genelde merkezde
toplanması olduğu belirtilmektedir. ÇeĢitli ülkelerin belediye paylarının GSYĠH içindeki
payına bakıldığında merkezi yönetimlerin yerel yönetimler üzerindeki vesayetinin
kaldırılmasının ya da azaltılmasının, kaynakların yerel yönetimlere aktarılmasının
istenmesi doğaldır. Fakat desantralizasyon (yerinden yönetimleĢtirme), subsidiarite
6
(hizmette yerellik), değiĢim-dönüĢüm-entegrasyon politikalarına ve bu politikaların
doğuracağı sonuçları dikkatle incelemek gerekir (Çoker, 1993).
Yerel yönetimlerle ilgili yapılan çalıĢmalar çoğunlukla yerel yönetimlerin yerelleĢmesi ile
ilgilidir. YerelleĢme kavramı siyasal ve yönetimsel yerelleĢmeyi de kapsayacak Ģekilde,
yerel yönetimlerin sunmuĢ olduğu hizmetlerin kalitesini ve kapsamını geniĢletebilmeyi ve
yerel demokrasinin arttırılmasını sağlayabilmek içindir (Fenwick ve Bailey, 1999).
Yerel yönetimlerin yeniden yapılandırılması, merkezi yönetim ve yerel yönetimler arasında
çağın gereklerine uygun yeni bir görev paylaĢımı yapılması son zamanlarda Türkiye‟nin
gündemini oluĢturan önemli konulardan biridir. Bu konuyu önemli yapan nedenler kamu
hizmetlerinin götürülmesinde arzulanan etkililik ve verimlilik düzeyine ulaĢılamamasıdır.
Yerel yönetimler halka en yakın birimlerdir. Bundan dolayı yaptıkları hizmetler çok
çeĢitlidir. Günümüzde gittikçe ağırlaĢan ekonomik ve sosyal sorunlar da yerel yönetimleri
etkilemektedir. Bu sorunlar arasında iĢsizlik, köyden kente göç, yaĢlı ve özürlü kiĢilerin
kent hayatında karĢılaĢtıkları zorluklar, çevre kirliliği, konut yetersizliği vb. ilk akla
gelenlerdir. Yani yerel yönetimlere yöneltilen istekler sadece artmamakta aynı zamanda
giderek çeĢitlenmektedir (Karaman, 1997). Bahsi geçen sebepler yerel yönetimler
içerisinde belediyeleri ön plana geçirmiĢtir. Anayasanın 127. Maddesine göre belediyeler
belde halkının mahalli müĢterek ihtiyaçlarını karĢılayan kamu tüzel kiĢiliğine sahip olan
bir yerel yönetim birimidir.
Belediyelerin görevleri; 14.04.1930 tarih ve 1580 sayılı kanunla ifade eilmiĢ olup;
07.12.2014 tarih ve 5272 sayılı Belediye Kanunuyla yeniden düzenlenmiĢ ve bu kanun da
03.07.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanununun kabul edilmesiyle; 13.07.2005 tarih
ve 25874 sayılı Resmi Gazetede yayınlanması ile yürürlükten kaldırılmıĢtır. Belediyelerin
sağlık, imar, ulaĢım, yol, su, kanalizasyon, itfaiye, çöp toplama gibi baĢlıca görevleri
yanında ekonomik nitelikli görevleri de vardır. Bu ekonomik nitelikli görevlerinin bir
kısmını kendi bütçe ve muhasebe içerisinde kamu hukukuna göre yürütürken; bir kısmını
da özel hukuk hükümlerine göre yerine getirebilmektedirler.
Belediyelerin verdiği hizmetler; tam kamusal, yarı kamusal ve piyasa malı niteliğinde
sınıflandırabilir. Kanalizasyon, çöp toplama vb. Yarı kamual hizmetleri sunmanın yanında
7
doğalgaz dağıtımı, su, ekmek vb. Piyasa malı nitelikli mal ve hizmetleri de
sunabilmektedir. Belediyeler, yarı kamusal ve özel mal ve hizmetleri kurdukları Belediye
Ġktisadi TeĢebbüsleri (BĠT) aracılığı ile üretip sunmaktadırlar. Bu teĢebbüsler piyasa
bozukluklarını giderebilmek, doğal tekel niteliğinde olan malların bu özelliklerinden
yararlanmak, dıĢsal zararları gidermek, belediyeye ek gelir sağlamak gibi sebeplerle
kurulmaktadırlar.
Belediye iktisadi TeĢebbüsleri, kamu iktisadi teĢebbüslerine benzer Ģekilde ortaya
çıkmıĢtır. Önceleri döner sermaye kuruluĢu Ģeklinde ortaya çıkmıĢ olup, sonra belediye
iĢletmeleri Ģeklinde yaygınlaĢmıĢ, daha sonra da Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre
ĢirketleĢme Ģekline dönüĢmüĢtür.
Ġktisadi ve ticari alanda mal ve hizmet üreten belediye iktisadi teĢebbüsleri mal ve hizmet
üreten belediye iktisadi teĢebbüsleri, özel hukuk hükümlerine tabi olup; genellikle Anonim
ġirket niteliğinde kuruluĢlardır. Bunlar en küçük belediyelerden, en büyük belediyelere
kadar ülkede yaygındır.
Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri, sermaye yapıları bakımından kamusal sermayeye sahip
olmalarına rağmen özel hukuk hükümlerine ve Ticaret kanunu hükümlerine tabi olan ancak
belediyeler gibi vesayet denetimine tabi olmayan, serbest piyasa koĢullarına göre faaliyette
bulunan ticari kuruluĢlardır. Belediyeler genel bütçe prensiplerine ve kanunlarına uymak
durumunda olduklarından, bütçelerinden gerekli ödeneği istenildiği gibi, istenilen hızda
aktaramadıklarından, bu tür iĢletmeler kurarak kamu hizmetlerini özel hukuk sisteminde
içinde daha rahat hale gelirler ve yerel kadrolarına istihdam sağlama yoluna giderler.
Günümüzde belediye iktisadi teĢebbüslerinin çoğunlukla zarar ettikleri, kapatılmaları,
özelleĢtirilmeleri ya da kuruluĢlarına izin verilmemesi konusunda kamuoyunda genel bir
kanaat vardır.
Bu tezle belediyelerin ekonomik fonksiyonun sonucu olarak belediye iktisadi
teĢebbüslerinin, yasal dayanakları, fonksiyonları, kuruluĢ Ģekilleri, tarihi geçmiĢi ele
alınarak incelenecektir. Sonrasında Samsun BüyükĢehir Belediyesi iktisadi teĢebbüslerinin
mali tabloları alınarak mali analizleri yapılmıĢtır. Yöntem olarak konuyla ilgili kitaplar
8
makaleler, internet ortamından elde edilen kaynaklar kullanılmıĢ Ģirketlerin edinilen
tablolar ve faaliyet raporlarından faydalanılmıĢtır.
Tezin birinci bölümünde Türkiye‟de mahalli idareler içindeki belediyelerin tanımı, yeri,
tarihçesi, yapısı, organları, belediye hizmetleri, bu hizmetlerin niteliği, büyükĢehir
belediyeciliği ve son kısımda kamusal hizmet sunumu ve yerel yönetim iliĢkisi
incelenmiĢtir.
Ġkinci bölümde Türkiye‟de genel olarak Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri uygulamasının
yasal çerçevesi Ģirketlerin amaçları ve kuruluĢ nedenleri, Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile
karĢılaĢtırması, Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin özelleĢtirme nedenleri, özelleĢtirme
uygulamaları ve Türkiye‟de Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin tarihçesi incelenmiĢtir.
Üçüncü bölümde Samsun BüyükĢehir Belediyesi Ģirketlerinden 2011,2012 ve 2013 yılına
ait 2 Ģirketin bilanço ve gelir tabloları alınarak mali analizleri yapılmıĢtır.
Sonuç olarak ise tezin genel değerlendirmesi yapılmıĢ olup belediye iktisadi teĢebbüsleri
ve yerel kamu hizmetlerinin sunumu iliĢkisi bağlamında çıkarsamalarda bulunularak görüĢ
ve öneriler yapılmıĢtır.
9
2. KAMUSAL HİZMET BİRİMLERİ OLARAK BELEDİYELER
2.1. Belediyelerin Tanımlanması
Belediye kelimesi Ģehir, memleket anlamlarına gelen „„beled‟‟ veya belde kelimelerinden
gelir. Bugünkü manasıyla kullanımı Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Tanzimat Dönemi‟nde
baĢlamıĢtır. ġehrin idare teĢkilatını belirtmek amacıyla 19. yy. dan itibaren kullanılan bir
ifadedir (Fidan, 1997:17).
1580 sayılı Belediye Kanununun 1. maddesinde (Resmi Gazete, 1930) „ belediyenin‟‟
tanımı Ģu Ģekildedir: „„Belediye, beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyette müĢterek
ve medeni ihtiyaçlarını tanzim ve tesviye ile mükellef hükmi bir Ģahsiyettir.‟‟ Gerek
anayasa‟da ki ifade, gerekse Belediye Kanunu‟ndaki tanımda belediyelerin bir „„ hükmi
Ģahsiyet‟‟ olduğundan bahsedilmektedir. Bu hükmi Ģahsiyetlerin belirli yükümlülükleri
olduğu gibi, bu yükümlülüklerini yerine getirecek çeĢitli organlarının ve en önemlisi, bir
bütçesinin ve gelirinin olması zorunludur (Gözübüyük, 1999:37).
2.2. Belediye İdaresinin Görev, Yetki ve İmtiyazları
2.2.1. Belediyelerin Görev ve Sorumlulukları
Belediye tüzel kiĢiliğinin kendinden beklenen hizmetleri yerine getirebilmesi için belli
görev ve yetkilerle donatılmıĢ olması önemlidir. 5393 sayılı Kanun (Resmi Gazete, 2005)
belediyelerin yetki, görev ve sorumlulukları ile belediye idarelerine tanınan imtiyazlar
konusunda kapsamlı bir düzenleme getirmiĢtir. Kanunun 14. maddesinde3 “Belediyenin
3
5393 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin son cümlesi yürürlükten
kaldırılmıĢ, aynı bende aĢağıdaki cümleler eklenmiĢ, fıkranın (b) bendinin birinci cümlesinde yer alan sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve iĢletebilir; ibaresinden sonra gelmek üzere mabetlerin yapımı, bakımı,
onarımını yapabilir; ibaresi eklenmiĢ, ikinci cümlesi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢ ve birinci fıkradan sonra
gelmek üzere aĢağıdaki fıkra eklenmiĢtir.
-BüyükĢehir belediyeleri ile nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyeler, kadınlar ve çocuklar için konukevleri
açmak zorundadır. Diğer belediyeler de mali durumları ve hizmet önceliklerini değerlendirerek kadınlar ve
çocuklar için konukevleri açabilirler.
-Gerektiğinde, sporu teĢvik etmek amacıyla gençlere spor malzemesi verir, amatör spor kulüplerine ayni ve
nakdî yardım yapar ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karĢılaĢmaları düzenler, yurt içi ve yurt
dıĢı müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya derece alan öğrencilere, sporculara, teknik yöneticilere ve
antrenörlere belediye meclisi kararıyla ödül verebilir.
-Belediyelerin birinci fıkranın (b) bendi uyarınca, sporu teĢvik amacıyla yapacakları nakdî yardım bir önceki
yıl genel bütçe vergi gelirlerinden belediyeleri için tahakkuk eden miktarın binde yedisini geçemez.
10
görev ve sorumlulukları” baĢlığı altında Ģu hüküm yer almaktadır: “Belediye, mahallî
müĢterek nitelikte olmak Ģartıyla;
a) Ġmar, su ve kanalizasyon, ulaĢım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri;
çevre ve çevre sağlıgı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve
ambulans; Ģehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeĢil alanlar; konut;
kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek
ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.
BüyükĢehir belediyeleri ile nüfusu 50.000'i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için
koruma evleri açar.
b) Okul öncesi eğitim kurumları açabilir; Devlete ait her derecedeki okul binalarının inĢaatı
ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme
ihtiyaçlarını karĢılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve iĢletebilir; kültür ve
tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taĢıyan mekânların ve
iĢlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması
mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inĢa edebilir. Gerektiğinde, öğrencilere,
amatör spor kulüplerine malzeme verir ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor
karĢılaĢmaları düzenler, yurt içi ve yurt dıĢı müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya
derece alan sporculara belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir.
Belediye, kanunlarla baĢka bir kamu kurum ve kuruluĢuna verilmeyen mahallî müĢterek
nitelikteki diğer görev ve hizmetleri de yapar veya yaptırır. Hizmetlerin yerine
getirilmesinde öncelik sırası, belediyenin malî durumu ve hizmetin ivediliği dikkate
alınarak belirlenir.
Belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanı belediye sınırlarını kapsar. BüyükĢehir
dahilinde olmayan belediyeler temel olarak 5393 sayılı Kanuna tabi olarak görev yapar.
2.2.2. Belediye İdaresine Görev Veren Diğer Kanunlar
Belediye Kanunu‟nun 14.maddesinin metninde sayılan görev ve yetkiler haricinde diğer
mevzuatın belediyelere yüklediği görevler de vardır. Bu görevlendirme sistematik olarak
Belediye Kanunu‟na ek yapmaktan daha çok ilgili kanunlarda müstakil hükümler olarak
düzenlenmiĢtir.
11
Örnek vermek gerekirse; 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu, 1593 sayılı Umumi
Hıfzıssıhha Kanunu, 3194 sayılı Ġmar Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu, 775 sayılı
Gecekondu Kanunu, 3621 sayılı Kıyı Kanunu, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 4982 sayılı Bilgi
Edinme Hakkı Kanunu, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 3572 sayılı
ĠĢ yeri Açma ve ÇalıĢma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmüne Kararnamenin DeğiĢtirilerek
Kabulüne Dair Kanun, 3998 sayılı Mezarlıkların Korunması Hakkında Kanun gibi bir çok
kanun belediyelere görev yüklemiĢtir (DanıĢtay, 2004:40).
2.2.3. Belediyelere İmtiyaz Olarak Verilen Yetkiler
Belediye Kanunu‟nun 15. maddesi4 “Belediyenin yetkileri ve imtiyazları” baĢlığını
taĢımaktadır. Bu maddede yer alan düzenleme Ģöyledir:
a) Belde sakinlerinin mahallî müĢterek nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla her
türlü faaliyet ve giriĢimde bulunmak.
b) Kanunların belediyeye verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, belediye
yasakları koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek.
c) Gerçek ve tüzel kiĢilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izin veya
ruhsatı vermek.
d) Özel kanunları gereğince belediyeye ait vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarının
tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak; vergi, resim ve harç dıĢındaki özel hukuk hükümlerine
4
Yeni BüyükĢehir yasasıyla; 5393 sayılı Kanunun 15 inci maddesinin birinci fıkrasına aĢağıdaki bent,
birinci fıkrasından sonra gelmek üzere aĢağıdaki fıkra ve dördüncü fıkrasına aĢağıdaki cümle eklenmiĢtir.
r) Belediye mücavir alan sınırları içerisinde 5/11/2008 tarihli ve 5809 sayılı Elektronik HaberleĢme Kanunu,
26/9/2011 tarihli ve 655 sayılı UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili diğer mevzuata göre kuruluĢ izni verilen alanda tesis
edilecek elektronik haberleĢme istasyonlarına kent ve yapı estetiği ile elektronik haberleĢme hizmetinin
gerekleri dikkate alınarak ücret karĢılığında yer seçim belgesi vermek,
(r) bendine göre verilecek yer seçim belgesi karĢılığında alınacak ücret UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme
Bakanlığınca belirlenir. Ücreti yatırılmasına rağmen yirmi gün içerisinde verilmeyen yer seçim belgesi
verilmiĢ sayılır. BüyükĢehir sınırları içerisinde yer seçim belgesi vermeye ve ücretini almaya büyükĢehir
belediyeleri yetkilidir.„Belediye ve bağlı idareler, meclis kararıyla mabetlere indirimli bedelle ya da ücretsiz
olarak içme ve kullanma suyu verebilirler.‟
12
göre tahsili gereken doğalgaz, su, atık su ve hizmet karĢılığı alacakların tahsilini yapmak
veya yaptırmak.
e) Müktesep haklar saklı kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak; atık su
ve yağmur suyunun uzaklaĢtırılmasını sağlamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak,
kurdurmak, iĢletmek ve iĢlettirmek; kaynak sularını iĢletmek veya iĢlettirmek.
f) Toplu taĢıma yapmak; bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaĢım araçları, tünel, raylı sistem
dâhil her türlü toplu taĢıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, iĢletmek ve iĢlettirmek.
g) Katı atıkların toplanması, taĢınması, ayrıĢtırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması
ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak.
h) Mahallî müĢterek nitelikteki hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla, belediye ve
mücavir alan sınırları içerisinde taĢınmaz almak, kamulaĢtırmak, satmak, kiralamak veya
kiraya vermek, trampa etmek, tahsis etmek, bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesis etmek.
i) Borç almak, bağıĢ kabul etmek.
j) Toptancı ve perakendeci hâlleri, otobüs terminali, fuar alanı, mezbaha, ilgili mevzuata
göre yat limanı ve iskele kurmak, kurdurmak, isletmek, islettirmek veya bu yerlerin gerçek
ve tüzel kiĢilerce açılmasına izin vermek.
k) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan dava konusu uyuĢmazlıkların anlaĢmayla
tasfiyesine karar vermek.
l) Gayrisıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve
denetlemek.
m) Beldede ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi ve kayıt altına alınması amacıyla izinsiz
satıĢ yapan seyyar satıcıları faaliyetten men etmek, izinsiz satıĢ yapan seyyar satıcıların
faaliyetten men edilmesi sonucu, cezası ödenmeyerek iki gün içinde geri alınmayan gıda
maddelerini gıda bankalarına, cezası ödenmeyerek otuz gün içinde geri alınmayan gıda dıĢı
malları yoksullara vermek.
13
n) Reklam panoları ve tanıtıcı tabelalar konusunda standartlar getirmek.
o) Gayrisıhhî iĢyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer
iĢyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; hafriyat toprağı ve moloz döküm alanlarını;
sıvılaĢtırılmıĢ petrol gazı (LPG) depolama sahalarını; inĢaat malzemeleri, odun, kömür ve
hurda depolama alanları ve satıĢ yerlerini belirlemek; bu alan ve yerler ile taĢımalarda
çevre kirliliği oluĢmaması için gereken tedbirleri almak.
p) Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde iĢletilen her türlü servis ve toplu taĢıma araçları
ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak
yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park
yerlerini tespit etmek ve iĢletmek, iĢlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere
verdigi trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün iĢleri yürütmek.
(l) bendinde belirtilen gayrisıhhî müesseselerden birinci sınıf olanların ruhsatlandırılması
ve denetlenmesi, büyükĢehir ve il merkez belediyeleri dıĢındaki yerlerde il özel idaresi
tarafından yapılır.
Belediye, (e), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen hizmetleri DanıĢtay‟ın görüĢü ve ĠçiĢleri
Bakanlığı‟nın kararıyla süresi kırk dokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla
devredebilir; toplu tasıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluĢturmayacak Ģekilde ruhsat
vermek suretiyle yerine getirebileceği gibi toplu taĢıma hatlarını kiraya verme veya 67.
maddedeki esaslara göre hizmet satın alma yoluyla yerine getirebilir (DanıĢtay, 2006). Ġl
sınırları içinde büyükĢehir belediyeleri, belediye ve mücavir alan sınırları içinde il
belediyeleri ile nüfusu 10.000'i geçen belediyeler, meclis kararıyla; turizm, sağlık, sanayi
ve ticaret yatırımlarının ve eğitim kurumlarının su, termal su, kanalizasyon, doğal gaz, yol
ve aydınlatma gibi alt yapı çalıĢmalarını faiz almaksızın on yıla kadar geri ödemeli veya
ücretsiz olarak yapabilir veya yaptırabilir, bunun karĢılığında yapılan tesislere ortak
olabilir; sağlık, eğitim, sosyal hizmet ve turizmi geliĢtirecek projelere ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın
onayı ile ücretsiz veya düĢük bir bedelle amacı dıĢında kullanılmamak kaydıyla arsa tahsis
edebilir. Belediyenin proje karĢılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, Ģartlı bağıĢlar
ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları ile belediye tarafından tahsil edilen vergi,
resim ve harç gelirleri haczedilemez.
14
2.3. Belediyelerin Organları
Belediye tüzel kiĢiliğinin organları belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye
baĢkanıdır.
2.3.1. Belediye Meclisi
Belediye tüzel kiĢiliğinin sahip olduğu yetkiler bu mecliste toplanır. Bu nedenle en yetkili
organ belediye meclisidir. Belediye meclisi, belediyenin görüĢme ve karar organıdır.
Belediye meclisinin ayrı bir baĢkanı olmayıp belediye baĢkanı meclise baĢkanlık eder (Can
ve Yıldız, 2004:65).
Belediye meclisinin görev ve yetkileri Ģunlardır:
a) Stratejik plân ile yatırım ve çalıĢma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve
personelinin performans ölçütlerini görüĢmek ve kabul etmek.
b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile
fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.
c) Belediyenin imar plânlarını görüĢmek ve onaylamak, büyükĢehir ve il belediyelerinde il
çevre düzeni plânını kabul etmek.
d) Borçlanmaya karar vermek.
e)TaĢınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis Ģeklinin değiĢtirilmesine veya
tahsisli bir taĢınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması hâlinde tahsisin
kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar
üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.
f) Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine
bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.
g) ġartlı bağıĢları kabul etmek.
15
h) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan ve miktarı beĢ bin TL'den fazla dava konusu olan
belediye uyuĢmazlıklarını sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek.
i) Bütçe içi iĢletme ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına
veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artıĢına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı
kurulmasına karar vermek.
j) Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-iĢlet veya yap-iĢletdevret
modeli
ile
yapılmasına;
belediyeye
ait
Ģirket,
iĢletme
ve
iĢtiraklerin
özelleĢtirilmesine karar vermek.
k) Meclis baĢkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek.
l) Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluĢlarının kadrolarının ihdas, iptal ve
değiĢtirilmesine karar vermek.
m) Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek.
n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması,
kaldırılması, birleĢtirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiĢtirilmesine karar vermek;
beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek.
o) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuĢ birliklere katılmaya veya
ayrılmaya karar vermek.
p) Yurt içindeki ve ĠçiĢleri Bakanlığının izniyle yurt dıĢındaki belediyeler ve mahallî idare
birlikleriyle karĢılıklı iĢ birliği yapılmasına; kardeĢ kent iliĢkileri kurulmasına; ekonomik
ve sosyal iliĢkileri geliĢtirmek amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve
projeler gerçekleĢtirilmesine; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptırma,
kiralama veya tahsis etmeye karar vermek.
r) Fahrî hemĢehrilik payesi ve beratı vermek.
s) Belediye baĢkanıyla encümen arasındaki anlaĢmazlıkları karara bağlamak.
16
t) Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek.
u) Ġmar plânlarına uygun Ģekilde hazırlanmıĢ belediye imar programlarını görüĢerek kabul
etmek.
2.3.2. Belediye Encümeni
Belediyenin karar organlarından biri de karma bir yapısı olan belediye encümenidir.
Encümen, belediye hizmet birimlerinin yöneticileri ile sayıca bunların yarısından fazla
olan ve ikiden az olmamak Ģartıyla meclisin kendi içinden bir yıl için seçtiği üyelerden
oluĢur. Belediye encümenini oluĢturan atanmıĢ yöneticilerden baĢlıcaları; yazı iĢleri, hesap
iĢleri, veteriner, fen iĢleri, hukuk iĢleri ve teftiĢ kurulu müdürü veya görevlileridir.
Belediye baĢkanının baĢkanlığında toplanan encümen, meclisin toplantıda bulunmadığı
zamanlarda görevleri yürüten ve sürekliliği olan bir organdır. Belediye encümeninin görev
ve yetkileri Ģunlardır:
a) Stratejik plân ve yıllık çalıĢma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye
meclisine görüĢ bildirmek.
b) Yıllık çalıĢma programına alınan iĢlerle ilgili kamulaĢtırma kararlarını almak ve
uygulamak.
c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek.
d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.
e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek.
f) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan dava konusu olan belediye uyuĢmazlıklarının
anlaĢma ile tasfiyesine karar vermek.
g) TaĢınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine iliĢkin meclis kararlarını uygulamak;
süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek.
h) Umuma açık yerlerin açılıĢ ve kapanıĢ saatlerini belirlemek.
17
i) Diğer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek.
2.3.3. Belediye Başkanı
Belediye baĢkanı halk tarafından çoğunluk usulü ile beĢ yıl için seçilmektedir. BaĢkan
belediyenin yürütme organıdır. 1963 yılına kadar belediye baĢkanları belediye meclisleri
tarafından seçilirken bu tarihten itibaren tek dereceli olarak halk tarafından seçilmeye
baĢlanmıĢtır. Seçilme süreleri 1982 anayasasıyla 5 yıla çıkartılmıĢtır.
Belediye baĢkanının görev ve yetkileri Ģunlardır:
a) Belediye teĢkilâtının en üst amiri olarak belediye teĢkilâtını sevk ve idare etmek,
belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.
b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal
stratejilerini oluĢturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve
personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek,
bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.
c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı
yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek.
d) Meclise ve encümene baĢkanlık etmek.
e) Belediyenin taĢınır ve taĢınmaz mallarını idare etmek.
f) Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek.
g) Yetkili organların kararını almak Ģartıyla sözleĢme yapmak.
h) Meclis ve encümen kararlarını uygulamak.
i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dıĢındaki aktarmalara onay
vermek.
18
j) Belediye personelini atamak.
k) Belediye ve bağlı kuruluĢları ile iĢletmelerini denetlemek.
l) ġartsız bağıĢları kabul etmek.
m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak.
n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik
hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluĢturmak.
o) Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak.
p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını
gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.
Belediye BaĢkanı bu görevlerin bir kısmını genel idarenin bir memuru olarak, bir kısmını
belediyelerin en büyük amiri olarak bir kısmını da belediye tüzel kiĢiliğinin temsilcisi
olarak yerine getirmektedir.
Belediye baĢkanlığı, ölüm ve istifa hâllerinde kendiliğinden sona erer.
Belediye baĢkanının;
a) Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi günden fazla görevini terk etmesi ve bu durumun
mahallin mülkî idare amiri tarafından belirlenmesi,
b) Seçilme yeterliğini kaybetmesi,
c) Görevini sürdürmesine engel bir hastalık veya sakatlık durumunun yetkili sağlık
kuruluĢu raporuyla belgelenmesi,
d) Meclisin feshine neden olan eylem ve iĢlemlere katılması,
19
hâllerinden birinin meydana gelmesi durumunda ĠçiĢleri Bakanlığının baĢvurusu üzerine
DanıĢtay kararıyla baĢkanlık sıfatı sona erer.
2.4. Türkiye’de Belediye Hizmetleri
Belediyeler
yasalarca
kendilerine
verilen
kamu
hizmetlerini
yerine
getirmekle
sorumludurlar. Doğrudan doğruya ya da bir takım mallarla birlikte sunulan elle
tutulamayan, gözle görülemeyen, kolaylıkla ortadan kaldırılabilen heterojen kalitedeki
soyut ürünlere genel anlamda hizmet denilmektedir (Karkın, 2003:2; Saran, 2004:64).
AĢağıda belediye hizmeti kavramı, hizmetlerin genel özellikleri ve Türkiye‟de belediye
hizmetlerinin tarihsel geliĢimi anlatılmaktadır.
2.4.1. Belediye Hizmeti Kavramı
Kamu hizmeti (public service), yasaların devlet ya da diğer kamu tüzel kiĢilerine verdiği
görev ve sorumluluklara iliĢkin bir kavramdır. YaĢanan geliĢmelerle nüfusun artıĢı
nedeniyle kamu hizmetlerinin boyutu da zamanla değiĢmiĢtir. Öyle ki önceki dönemlerde
kamu hizmeti sayılmayan alanlar kamu hizmeti kapsamına alınmakta; bir zamanlar önemli
kamu hizmeti arasında sayılan iĢler kamu hizmeti olarak kabul edilmemektedir (Ġnaç vd.,
2007). YaĢanan geliĢme ve değiĢmeler paralelinde kamu hizmeti kavramı tanımlanmaya
çalıĢılırsa; Genel olarak vatandaĢların ortak ihtiyaçlarını karĢılamak ve kamu yararını
sağlamak amacıyla devlet veya diğer kamu tüzel kiĢileri ya da bunların gözetiminde diğer
kiĢi veya kuruluĢlar tarafından yürütülen sürekli ve düzenli faaliyetlere kamu hizmeti
denilmektedir (Gözübüyük ve Akıllıoğlu, 1992:8; Karkın, 2003:3; ÖzdenkoĢ, 1999).
Günümüzde kamu hizmetlerinin bizzat kamu kurum ve kuruluĢları tarafından üretilmesi ve
sunulması anlayıĢı değiĢmektedir. Yeni süreçte kamusal hizmetler, kamu örgüt ve
personeli kullanılarak bizzat kamu kuruluĢları tarafından sunulabileceği gibi aynı zamanda
özel mülkiyetteki varlıklarla özel sektör, özel mülkiyetteki varlıklarla kamu sektörü, kamu
sektöründeki varlıklarla özel sektörce sunulması ve özel mülkiyetteki varlıklarla üretilmesi
ve kamu sektörüne satılması mümkündür (Acar ve Gül, 2008:273).
Kamu hizmetlerinin üretici, tüketici ve düzenleyen/yöneten olmak üzere üç farklı tarafı
bulunmaktadır. Hizmeti üreten ve sunumunu gerçekleĢtiren üretici; kendi ihtiyaçlarını
20
karĢılamak amacıyla hizmeti alıp kullanan tüketici ve tüketici için üreticiyi seçen ya da
üreticiye tüketici belirleyen kamu kurum veya kuruluĢu düzenleyen konumundadır
(Özdemir, 2008; Bozlağan, 2002:205). Hizmet üretim ve sunumunda siyasal, hukuksal ve
idari açıdan sorumlu belediye düzenleyen; yerel hizmetlerin doğrudan doğruya yöneldiği
kiĢi veya kurumlar tüketici konumundadır. Hizmetlerin üreticisi ise kamusal ve mal veya
hizmeti üretin ve doğrudan doğruya vatandaĢlara sunan kamu veya özel hukuk tüzel
kiĢisidir. Örneğin temizlik hizmetlerinin sözleĢme ile özel sektöre ihale edilmesi
durumunda belediye tüzel kiĢiliği düzenleyen, yüklenici firma üretici ve çöpleri toplanan
vatandaĢlar tüketici rolünü üstlenmektedir.
Belediyelerin yetki, görev ve sorumluluğuna bırakılan hizmetler, yerel nitelikli olmalarıyla
diğer kamu hizmetlerinden ayrılmaktadır. Yerel yönetim kuruluĢları, sivil toplum örgütleri
ve özel sektörün belirli bölgede yasayan insanların ortak ihtiyaçları karĢılamak ve kamu
yararını sağlamak üzere sundukları ilgili yerel yönetim biriminin gözetim ve denetimi
altındaki sürekli ve düzenli hizmetler yerel hizmet denilmektedir (Bozlağan 2002a:204).
Belediye örgütü, gönüllü teĢekkül veya özel sektör kuruluĢlarının beldedeki ortak
ihtiyaçları karĢılamak ve kamu yararını sağlamak amacıyla sunduğu ve ilgili belediyenin
sorumluluk ve denetimi altında bulunan sürekli ve düzenli faaliyetlere belediye hizmeti
denilmektedir (Bozlağan, 2002b:451). Belediye hizmetlerinin kapsam ve sınırlarının
belirlenmesinde siyasal tercihlerin yanı sıra yerel halkın talep ve beklentileri etkili
olmaktadır (ÇiftçibaĢı, 2008:27). YerleĢim birimlerinde atıkların toplanması, depolanması
ve ayrıĢtırılması, Ģehir içi taĢımacılık, park, bahçe, mezarlık, su, kanalizasyon, imar, iskân
ve itfaiye hizmetleri dünyanın birçok ülkesinde belediyelerin yerine getirmek zorunda
oldukları hizmetler arasında sayılmaktadır (Yıldırım: 2005:405).
Belediye hizmetlerinin yürütülmesinde merkezi ve yerel yönetim birimleri arasında yetki,
görev ve sorumluluk açısından sınırlar net değildir. Merkezi ve yerel yönetimler arasında
yetki ve sorumluluk açısından yaĢanan karmaĢa etkin bir iĢbölümü yapılmasını
zorlaĢtırmaktadır. Kamu hizmetlerinin sunumuna iliĢkin sorunlar, idari birimlerin takdir
yetkisi içerisinde ihmalleri de beraberinde getirmekte ve hizmet verimliliğinin düĢmesine
neden olmaktadır (Toprak, 2006:11; Kaya, 2007:113). Günümüzde kentsel hizmetlerin
nicelik olarak değil de daha çok niteliklerinin arttırılması üzerinde durulmalıdır.
21
2.4.2. Belediye Hizmetlerinin Temel Özellikleri
Belediye hizmetleri, yerel yönetim kuruluĢları arasında yapılandırılan belediyelerin yetki,
görev ve sorumluluk alanına girmektedir. Kentsel hizmetler yasalara ve bölge halkının
gelenek, görenek, kültürel değer ve beklentilerine dayanmaktadır. Belde halkı cadde ve
sokakların temizlenmesini, çöplerin toplanmasını, içme ve kullanma suyu sağlanmasını,
yolların onarılmasını, sağlıklı güvenli ve esenlikli bir çevrede yaĢamak istemektedir.
Belediye hizmetleri, temel nitelikli hizmetler olup bunlardan belde halkının tamamının
yararlanma hakkı bulunmaktadır. Söz konusu hizmetlerin, beldenin her yerinde kesintisiz
olarak ve belirli standartta sunulması gerekmektedir (Emrealp ve Horgan, 1993:19).
Belediye hizmetleri, hukuksal meĢruiyetini Anayasa ve kanunlardan almaktadır. Yerel
yönetimler alanında yaĢanan geliĢim ve nüfus artıĢına paralel olarak zaman içerisinde
belediye hizmetlerinin kapsam ve niteliklerinin farklılaĢtığı gözden kaçmamaktadır.
Toplum ve siyasal otoritelerin bakısı belediye hizmetlerinin kapsam üretim ve sunumuna
iliĢkin özellikleri doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Bir hizmetin belediye
hizmeti sayılabilmesi kamu hizmetinin organik, maddi ve hukuksal unsurlarının bulunması
gerekmektedir. Hizmetin, belediye örgütü ya da onun denetim ve gözetimi altında
sunulması durumunda organik unsur, açıkça belediyelerin görev ve sorumluluk alanına
bırakılması durumunda maddi unsur ve kamu hukukuna tabi olması durumunda hukuksal
rejim unsuru gerçekleĢmektedir (Karkın, 2003:6,9).
Belediye hizmetlerinden ücretsiz olarak sunulması sosyal hukuk devletinin önemli
gereklerinden biridir (Karkın, 2003:14). Hizmetlerinin fiyatı, özel mal ve hizmetlerde
olduğu gibi arza ve talebe göre belirlenmemektedir. Genel nitelikteki belediye
hizmetlerinin ücretlendirilmemesi esas olmakla birlikte; özellikle bölünebilen ve
ferdileĢtirilebilen hizmetlerinin belirli bir bedel karĢılığı sunulması mümkündür.
VatandaĢların ortak ihtiyacını karĢılayan cadde, sokak, park, bahçe, kaldırım,
kanalizasyon, atıkların toplanması, depolanması, ayrıĢtırılması, çevrenin korunması, gıda
denetimi, sinyalizasyon ve benzeri genel nitelikli hizmetlerden yararlananlardan herhangi
bir ücret talep edilmemektedir. Buna karĢılık içme suyu, yapı ruhsatı, mezbaha, otopark,
Ģehir içi yolcu taĢımacılığı ve defin gibi kullanıcıları belirlenebilen hizmetler bedel
karĢılığı sunulmaktadır.
22
Belediye hizmetlerinin üretim ve sunumunda asli sorumluluk her zaman belediyelere aittir
(Ener ve Demircan, 2008). Hizmet üretim ve sunumuna iliĢkin yetkilerini sözleĢme ile özel
ya da resmi kuruluĢlara devretmiĢ olsalar bile belediyelerin sorumlulukları devam eder.
Belediye hizmetlerinin üretim ve sunumunda süreklilik ve istikrar esastır. Kamu
hizmetlerinin sürekliliği ilkesi gereğince karĢılanması zorunlu belediye hizmetlerinin
aralıksız, kesintisiz ve sürekli Ģekilde sunulması gerekmektedir. Hizmetlerde herhangi bir
nedenle aksama ya da kesinti halinde toplumda telafisi imkânsız karıĢıklıklar baĢ
gösterebilir (Yücel, 2005).
Belediye kanununa göre ĠçiĢleri Bakanlığı, belediye hizmetlerinin ciddi bir biçimde
aksatıldığını ve bu durumun halkın sağlık, huzur ve esenliğini hayati derecede olumsuz
etkilediği gerekçesiyle yetkili sulh hukuk hâkimine baĢvurabilmektedir. Mahkemenin
hizmetlerin aksatıldığı yönünde karar vermesi durumunda ĠçiĢleri Bakanı, hizmetin
özelliğine göre makul bir sürede aksamanın giderilmesini ilgili belediye baĢkanından
istemektedir. Aksama devam ettiği takdirde söz konusu hizmetin yerine getirilmesi
sorumluluğunu o ilin valisine bırakılmaktadır. Vali, aksaklığın öncelikle belediyenin araç,
gereç, personel ve diğer kaynaklarıyla giderilmesini sağlamaktadır. Bu mümkün olmadığı
takdirde diğer kamu kurum ve kuruluĢlarının imkânları da kullanılarak aksaklık
giderilmektedir (5393/BK md. 57).
2.5. Türkiye’de Belediyeciliğin Tarihi
Komün idaresinin gerçek ve klasik örneği belediyelerdir. Komünlerin tarihi roma ve yunan
sitelerine kadar eski olmasına rağmen Türkiye‟deki tüm hukuki niteliklere sahip
belediyelerin ortaya çıkabilmesi 1930 yılında mümkün olmuĢtur. Ortaçağ komünlerini
oluĢturan belirli toplu gereksinmeleri karĢılama ve yerel kimlikli sorunları çözüme
kavuĢturmak zorunluluğuydu. Komünlerin görevi bu açıdan kentsel mekan üzerindeki
yaĢantının örgütlenmesi ve kentsel topluluğun yönetilmesidir. Günümüzde örgütlü bu
topluluğun yönetilmesi belediye olarak adlandırılan yönetsel birim tarafından yapılmaya
çalıĢılmaktadır.
Günümüzde belediyeler, hem mali yönden özendirici unsurları hem de hizmet ve yetki
alanının geniĢliğiyle yerel yönetimler içerisinde daha ön plana çıkmıĢtır. Kentlilerin
23
gereksinimlerini sağlıklı bir Ģekilde saptayarak sorunlara daha hızlı ve akılcı çözüm üretme
kabiliyetine sahip olmalarından ötürü belediyeler tercih edilen ve yaygınlaĢan yerleĢim
birimleri olmuĢtur.
Kuramsal ve tüzel açıdan yerel toplulukların yaĢadığı yerleĢimlerde kentsel yönetim
(belediye) kurulmasındaki amaçlar Ģu Ģekilde özetlenebilir (Geray, 2000: 254,255):
-
Yerel topluluğun kabul ettiği temel, ortak ve uygarca gereksinmelerini karĢılamak için
en iyi nitelikteki mal ve hizmetlerin yeniden sunulması,
-
Hizmetlerin sunuluĢunda verimlilik, etkinlik sağlanması
-
Kent yönetimine yerel halkın katılmasına, yönetimin denetlemesine olanak ve ortam
oluĢturulması,
-
KenttaĢlık haklarının sağlanması yoluyla kentlerin yaĢanabilir, sürdürülebilir duruma
getirilmesi, daha doğrusu, yaĢam kalitesinin yükseltilmesi,
-
Yerel yönetim, demokrasinin geliĢmesine katkı sağlanması,
Türkiye‟de geçmiĢi çok eskilere dayanmayan yerel yönetimler, Tanzimat Dönemi‟nde ve
1854‟ten sonra kurulmuĢtur. Hukuki niteliklere sahip yerel yönetimlerin kuruluĢu ise
Cumhuriyet Dönemi‟nde gerçekleĢtirilmiĢtir. 1924‟de çıkartılan 442 sayılı Köy Kanunu ve
1930‟da çıkartılan 1580 Sayılı Belediye Kanunu ile tüzel kiĢiliğe sahip Köy ve Belediye
Ġdareleri kurulması sağlanmıĢtır (Çoker, 1992:62). Fakat cumhuriyetin ilk yıllarında atılan
bu önemli adımlara rağmen yerel yönetimler uzun süre toplum tarafından çok önem
kazanamamıĢtır.
Dünyada ve Türkiye‟de yaĢanan değiĢimlere rağmen 1960‟lı yıllara gelindiğinde de yerel
yönetimlerin toplum hayatındaki rolü çok değiĢmemiĢtir. 1961 Anayasası‟nın mahalli
idarelere iliĢkin 116. maddesinin kurumlarla ilgili herhangi bir yenilik getirmemiĢ olması
bunun önemli bir iĢaretidir (Yıldırım, 1993:103).
Köyden kente göç edenlerin 1970‟li yıllardan itibaren sebep olduğu ölçüsüz ve büyük
oranlarda kentleĢme belediye hizmetlerini yetersiz hale getirmiĢ bu da toplumsal
huzursuzluğunu beraberinde getirmiĢtir. Böylece yerel yönetimlerin bir anda önem
kazandığı görülmüĢtür (Ünlü, 1994:15).
24
Genel seçimler ve yerel seçimlerde değiĢik siyasal partilerin kazanan olması ve belediye
baĢkanları ve iktidar partisi arasında yaĢanan çatıĢmalar belediyeleri toplumun gündeminde
önemli hale getirmiĢtir.
Osmanlı
devlet
örgütlenmesinde
yerel
hizmetler,
merkezi
teĢkilat
kapsamında
yapılandırılan birimler ve gönüllü kuruluĢlar tarafından yerine getiriliyordu. Devlet eliyle
gerçekleĢtirilen hizmetlerin baĢlıcaları, vatandaĢın can ve mal güvenliğinin korunması,
sınır güvenliği, asayiĢ ve kamu düzeninin sağlanmasıydı (IĢık, 2009:3). Yapılan
araĢtırmalara göre belediye hizmetlerinin sunulmasında kadılık, lonca teĢkilatı ve
vakıfların etkisi görülmekte, yerli kurumların Batı sisteminde olduğu gibi yerel hükümet
geleneğinden yoksun olduğu görülmektedir (Göymen, 2000). Zaman içerisinde toplum
yapısında ve devlet fonksiyonlarında meydana gelen değiĢimlerle birlikte kamu
hizmetlerinin kapsam ve sunum yöntemleri de değiĢime uğramıĢ; Tanzimat‟ın ilanından
sonra merkez teĢkilatı yeniden yapılandırılmıĢ, belediye hizmetleri alanında ihtisaslaĢmıĢ
kurumların oluĢturulması yönünde farklı arayıĢlar söz konusu olmuĢtur.
2.5.1. Tanzimat Öncesi Belediye Hizmetleri
Tanzimat öncesi dönemde belediye hizmetleri üretim ve sunumunda merkez teĢkilatı ve
taĢradaki birimleri sorumluydu. Osmanlı yerel yönetimleri , halkın temsil edildiği ve
yönetime katıldığı birimler olmak yerine, merkezi yönetimin alt örgütlenmesi ve kentsel
hizmet ve sorunların yoğunlaĢtığı alanlardı (Sönmez, 2003:9). Belediye hizmetleri
baĢkentte padiĢah tarafından örgütlenen yönetim birimleriyle yerine getirilirken, baĢkent
dıĢında kalan yerlerde merkeze bağlı yöneticiler ve onların altında çalıĢan görevliler
tarafından yürütülmekteydi.
Tanzimattan önce belediye idaresi Ġslami esaslara göre „„Kadı‟‟ tarafından temsil edilmekte
idi. Kadı idari, adli ve belediye yetkilerinin tamamına sahip atama yoluyla göreve baĢlayan
bir devlet memuruydu. Buna göre tanzimattan önce Osmanlıda adli, idari ve belediyeye ait
yetkilerin tek bir organda yani kadı da toplandığını ifade etmektedir. Kadı kentin yargı
mercii olduğu gibi, kadı da hem vakıfların denetçisi, hem de asayiĢ ile yerel hizmet ve
yerel kolluk (zabıta) hizmetlerinin yetkili ve sorumlusu idi. Osmanlı Devleti‟nde ki bu
uygulama Kadı‟nın bugünkü anlamda hem emniyet müdürü, hem hakim, hem belediye
baĢkanı sıfatlarına sahip olduğunu ifade etmektedir (Nadaroğlu, 1994:196). Bunun yanında
25
ayak naibi denilen görevliler ve mahallerde imamlar esnafın denetlenmesi, ilk derece
mahkemeleri olarak davalara bakılması ve fiyat kontrolü gibi konularda kadıya yardımcı
olurlardı (Nadaroğlu, 1994:196; Kalabalık, 2005:62,63). ġehrin güvenliği yeniçeri ocağı;
temizliği çöplük subaĢısına bağlı acemi oğlanlar; imar düzeni, yol yapımı ve su
kanallarının korunması ve benzeri iĢler mimarbaĢı tarafından kadının gözetiminde
yapılırdı.
Osmanlı Devleti‟nde en önemli mahalli idare birimlerinden biri de, „„ Hisbe TeĢkilatıdır‟‟.
Dine dayalı olan bu teĢkilat yerleĢim yerlerinde ticari iktisadi ve toplumsal düzeni
sağlamak amacıyla kurulmuĢ bir kurumdur. BaĢında kadıya bağlı kadının belediye
iĢlerindeki birinci derece yardımcısı muhtesip bulunmaktaydı ve görevi ile ilgili karar
alabilecek yetkiye sahipti (Yayla, 1984:79).
2.5.2. Tanzimat Döneminde Belediye Hizmetleri
Osmanlı Kamu Yönetimi sisteminde değiĢim ve yeniden yapılanma istekleri Tanzimat
döneminde en üst seviyeye ulaĢmıĢtır. Devlet yönetiminde 19. yüzyılın ilk yarısında
baĢlayan reorganizasyon arayıĢları belediyecilik alanında da kendini hissettirmiĢtir.
Zamanla kentlerin fiziksel yapısının değiĢmesi ve hizmet çeĢitliliğinin artmasıyla birlikte
ortaya çıkan sorunlara çözüm bulunmasında geleneksel yöntemlerin yetersiz kalmasıyla
birlikte yeni yapıların oluĢturulması zorunlu hale gelmiĢtir (Kalabalık, 2005:54).
Klasik Osmanlı kent sistemi Tanzimat aydınları tarafından da eleĢtirilmekte, Osmanlı
bürokratları modernleĢmenin ve üstün olan batıyla mücadele etmenin yolu olarak batı
kültür ve değerlerinin benimsenmesini savunuyorlardı. Bu düĢüncenin ĢehirleĢme
alanındaki karĢılığı Batı kenti olarak ortaya çıkıyordu. Diğer taraftan kent yönetiminde
kadılık, mimarbaĢılık kurumları dönüĢümle beraber görevlerini yerini getiremez duruma
geldiği öne sürülmüĢtü. Alt yapıda da vakıfların yeterli olmayacağı düĢünülmüĢtü
(Tuzcuoğlu, 2007:49). Yani reform arayıĢları kentlerde altyapı ve kurumların
yenilenmesini gerektiriyordu.
Kent yönetiminde sistemdeki değiĢikliklerin sonucu olarak vegi toplama ve zabıta
hizmetleriyle alakalı olarak 1826 yılında Ġhtisab Nezareti kurulmuĢ vakıfların sorumluluğu
ise Evkaf nezaretine bırakılmıĢtır. Böylece kadılar yargılama yapan görevliler haline
26
gelmiĢtir. Ġhtisab Nezaretinin belediye hizmetlerini yerine getirmede yetersiz kalması,
Avrupa‟da bulunan aydınların oralarda gördükleri belediye sistemini kendi ülkelerine
taĢımak istemeleri ve Kırım savaĢıyla beraber Ġstanbul‟da ortaya çıkan çevre sağlığı ve
temizliğiyle alakalı problemler, yoğun trafiğin sebep olduğu kargaĢa ve aksaklık belediye
teĢkilatlarının oluĢturulmasını tetiklemiĢtir.
Ġlk belediye teĢkilatı (ġehremaneti) Tanzimatı izleyen yıllarda kurulmuĢtur. 1854-1856
Kırım savaĢı sırasında Ġstanbul'da yaĢanan sorunların çözümü için Fransız komün
idarelerinden esinlenerek Ġstanbul'da ilk belediye teĢkilatı kurulmasına giriĢilmiĢtir
(Fındıklı, 1997:16). Bu amaçla, (16 Ağustos 1854) Ġstanbul ġehremaneti idaresi
kurulmuĢtur (Ortaylı, 1985:120). Ġstanbul ġehremaneti idaresi çeĢitli nedenlerle baĢarılı
olamayınca 1855‟de Ġntizamı ġehir Komisyonunu kurmuĢtur. Ġki yıl süren bir çalıĢma
sonucunda bu komisyon (1856) Ġstanbul'un 14 belediye dairesine ayrılmasını önermiĢ ve
bir "Belediye Nizamnamesi" hazırlanmıĢtır. Belediye Nizamnamesi uyarınca çalıĢmalara
baĢlanmıĢ ve ilk önce örnek olmak üzere bir deneme niteliğinde belediye dairesi kurularak
zamanla yaygınlaĢtırılması kabul edilmiĢtir. Bu amaçla, öncelikle ecnebi azınlıkların
yoğun olarak yaĢadıkları Beyoğlu ve Galata semtlerini içine alan bölgede Altıncı Daire
Belediye adıyla ilk belediye teĢkilatı kurulmuĢtur. (1858)5 1912 yılında çıkarılan Dersaadet
Belediyesi Hakkındaki Geçici Kanun ile Ġstanbul‟da ki belediye daireleri kaldırılmıĢ,
bunların yerine belediye Ģubeleri kurulmuĢtur ( Tortop, 2002). Bu sonuncu Kanunda da
ġehremininin ataması esası korunmuĢtur (Nadaroğlu, 1994:198). Söz konusu geçici kanun
ile yapılan düzenleme, Cumhuriyetin ilanından sonra 1930‟a kadar devam etmiĢtir (Tortop,
1991:4).
2.5.3. Cumhuriyet Döneminde Belediye Hizmetleri
KurtuluĢ savaĢıyla batılı emperyalist ülkelere karĢı büyük bir baĢarı kazanan yeni
Cumhuriyet dönemi kadrosu, Osmanlı‟dan, Lozan BarıĢ AnlaĢması‟ndan (1924) sonra 389
belediye devralmıĢtır. Söz konusu belediyelerin 20 tanesinde düzenli içme suyu, 4
5
Fındıklı, a.g.m, s. 15-18, ayrıca bkz, Bilal Eryılmaz, “Belediyelerde Demokrasi Geleneği ve DeğiĢim
Ġhtiyacı, ÇağdaĢ Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt II, Sayı 3, Temmuz 2002, s.13, Arife Karadağ, Osmanlıdan
Günümüze Türk Kentinin DeğiĢen Kimliği, Türk Ġdare Dergisi, Yıl 75, , Sayı:441, Aralık 2003,s.150, Nuri
Tortop, Mahalli Ġdareler, Gözden geçirilmiĢ, Yargı Yayınları, Ankara, 1994, 5.Baskı, s.4, Ziya Çoker,
“Yerel Yönetimler ve Anayasa”, ÇağdaĢ Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:6, Kasım 1996, s.19, Ġlber
Ortaylı, Tanzimat devrinde Osmanlı Mahalli Ġdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Basımevi,
Ankara- 2000, s.1
27
tanesinde elektrik tesisatı, 17 tanesinde mezbaha, 7 tanesinde spor alanı, 29‟unda park ve
bahçe, 90 tanesinde de düzenli pazaryeri saptanabilmiĢti. Dolayısıyla devir alınan Osmanlı
belediyelerinde altyapı hemen hemen yoktur denilebilir (Fındıklı, 1997).
Cumhuriyet dönemi belediyecilik geçmiĢini toparlamak istersek, Ģunları söylenebilir:
Osmanlı'nın geçen yüzyılın ikinci yarısında yukarıdan ve batı özendirmesi ve yer yer de
azınlıkların baskısı ile oluĢturduğu belediye kurumu, daha sonraları, Türkiye'nin kendi
üretim ve geliĢme sürecinin de gereği olarak yerleĢmeye baĢlamıĢtır.
1930-1944 döneminde kentsel hizmetlerin kamulaĢtırılıp belediyeleĢtirilmesi ile yerel
yönetimlere kendilerini geliĢtirebilmeleri için zorunlu temel hazırlanmıĢ olduğu bir
dönemdir (Fındıklı, 1997). Bu dönem, belediye kanunu dahil, belediyecilik mevzuatının
araĢtırılıp geliĢtirildiği, belediyeciliğin yaygınlaĢtırıldığı ve özgün çözümlerin arandığı
yıllar olmuĢtur. Cumhuriyet döneminde kentsel hizmetler belediyeler eliyle yerine
getirilmek isteniyordu. Bu nedenle kentsel hizmetler belediyelere verilerek özel kuruluĢları
aradan çıkarılmıĢ ve bu yönde yasal düzenlemeler yapma yoluna gidilmiĢtir.
1930-1950‟li yıllar ülkede tek parti dönemidir ve katı merkeziyetçilik anlayıĢı
sürdürülmektedir. Bu dönemde uygulanan merkeziyetçilik anlayıĢı belediye mevzuatına da
yansımıĢ, özel sektörce yerine getirilen birçok hizmet belediyelerin tekeline bırakılmıĢtır
(Tekeli ve Ortaylı, 1978:8).
1950-1960‟lı yıllarda merkezi hükümetin liberal anlayıĢı belediyelere de yansımıĢ,
belediye hizmetlerinin yürütülmesinde özel sektörden yararlanma yoluna gidilmiĢtir.
1960-1980 döneminde, yerel yönetimlerin özerkleĢme denemeleri, demokratikleĢme
programları çerçevesinde izlenmiĢ; 1980-1983 ara döneminden sonra belediyeler, “liberal”
dönem gereği, öz-güçlerine dayanarak geliĢme, dıĢ kredi ve hatta dıĢarıdan teknik insan
gücü desteği ile, büyük projelere özelleĢtirme felsefesi ile yaklaĢmıĢlar, belediye
hizmetlerinin özelleĢtirilmesi hız kazanmıĢtır (Fındıklı, 1997:15,18).
12 Eylül 1980 tarihinden sonra Milli Güvenlik Konseyi tarafından 11 Aralık 1980 tarihli
Resmi Gazete‟de yayınlanan 34 nolu kararda, büyük kentlerin yakınlarında teĢekkül etmiĢ
belediyelerin
halka
yeterli
hizmet
götüremedikleri
gerekçesiyle
Sıkıyönetim
28
Komutanlıklarının
koordinasyonunda
ve
onların
emirleri
doğrultusunda
küçük
belediyelerin tüzel kiĢilikleri ortadan kaldırılarak büyük belediyelere bağlanması
sağlanmıĢtır. Bu karar gereğince ilk altı ay içinde Ġstanbul‟da 31, Adana‟da 16, Ġzmir‟de
13, Ġçel‟de 11 olmak üzere toplam 145 belediye ana belediyelere bağlanmıĢtır. Daha
sonraki tarihlerde Sıkıyönetim Komutanlıkları bazılarını yeniden bağımsız belediye haline
getirmiĢ ve bu sebeple belediye sayısında biraz azalma olmuĢtur (Nadaroğlu, 1994:198).
Daha sonra Aralık 1981 yılında çıkarılan “BirleĢtirme Yasası” ile Milli Güvenlik Konseyi
kararına yasal bir nitelik kazandırılmıĢtır (Yıldız, 1995).
Belediyelerin organik kanunu, esas olarak 1580 sayılı kanundur. 12 Eylül 1980 sonrasında
1580 sayılı kanun değiĢtirilmemiĢ olmasına rağmen bu dönemde belediyelerle alakalı çok
önemli kararlar alınmıĢ ve bir çok yasa çıkarılmıĢtır. Bunların bir kısmı askeri yönetim
döneminde bir kısmı da 1983 Kasımını izleyen süreçte gerçekleĢtirilmiĢtir. Özellikle de
1984 yılından itibaren çıkarılan bir kısım yasalarda Türkiye‟de normal belediye sisteminin
yanı sıra BüyükĢehir Belediyeleri, Ġlçe Belediyeleri ve Alt Kademe Belediyeleri sistem
içerisinde yer almaya baĢlamıĢtır. 1982 yılında kabul edilen T.C. Anayasa‟sının 127.
maddesinde belirtilen „„Büyük yerleĢim yerleri için özel yönetim biçimleri getirilebilir‟‟
hükmüne istinaden 2792 sayılı Mahalli Ġdareler ile Mahalle Muhtarları ve Ġhtiyar Heyetleri
Seçimi Hakkında Kanun çıkarılmıĢtır.6 Bu yasa ile sınırları içinde birden fazla ilçe bulunan
illerde birer BüyükĢehir Belediye Meclisi, birer Ġlçe Belediye Meclisi oluĢturulması
öngörülmüĢ aynı yasa ile hem BüyükĢehir hem de Ġlçe Belediyeleri için ayrı belediye
baĢkanları seçilmesi kararlaĢtırılmıĢtır (Yıldız, 1998).7 Seçimlerle ilgili bu yasadan sonra
konu Mart 1984 tarih ve 195 sayılı „„BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında
Kanun Hükmünde Kararname‟‟ ile düzenlenmiĢ, daha sonra da 3030 sayılı yasa
çıkarılmıĢtır (Resmi Gazete, 1985).8 „„BüyükĢehir Belediyesi‟‟ modeli böylece Türk idari
yapısı içinde yerini almıĢtır.
3911 sayılı yasanın 1. maddesi ile yürütme organının bünyesindeki kamu kurum ve
kuruluĢlarının kuruluĢ, görev ve yetkileriyle ilgili konularda Bakanlar Kurulu‟na kanun
hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmiĢtir. Bu yasa gereğince çıkarılan 504 sayılı
6
Öztürk, Azim; 21. Yüzyıl Türkiyesi İçin Yerel Yönetim Modeli, Ġstanbul; Üsküdar Belediyesi Kültür
Yayınları, 1. Basım Umut Matbaası, 1997, s. 55
7
Yıldız, Nihat; “Ülkemizde BüyükĢehir, BüyükĢehir Ġlçe ve Alt Kademe Belediyelerinin ĠliĢkileri ve
KarĢılaĢılan Sorunlar, Çözüm Önerileri”, Beklenen Mahalli Ġdareler Dergisi, Sayı: 20, Ankara, ġubat-Mart
1998, s. 8
8
Resmi Gazete, Tarih: 02.11.1985, Sayı: 18916
29
kanun hükmünde kararname ile Antalya, Diyarbakır, Erzurum, EskiĢehir, Ġzmit, Mersin ve
Samsun illerinde de BüyükĢehir Belediyeleri kurulmuĢtur (Resmi Gazete, 1993). Bu
konuda 504 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 1. maddesinin 2. fıkrası ile getirilen
„„Ancak, bu belediye sınırları içinde ayrıca ilçeler oluĢturulmaz. Hangi alt kademe
belediyelerinin kurulacağı ve bunlara verilecek adile sahip olacakları nüfus ölçütleri ve
sınırlarının tespiti esası Bakanlar Kurulu‟nca belirlenir. Hükmü ile alt kademe belediyesi
Ģeklinde bir örgütlenmeye gidilmiĢtir. Bu düzenleme ile 3030 sayılı yasa ile getirilen ilçe
olma ölçütü terk edilmiĢtir. Böylece Alt Kademe Belediyesi uygulaması da 1993 tarihinden
itibaren Türk Ġdari Yapısı içerisinde yerini almıĢtır (Yıldız, 1998:9).
2.5.4. 1982 Anayasasına Göre Belediye Hizmetleri
1950‟li yıllarda baĢlayan göç dalgası özellikle kalabalık Ģehirlerde belediye yönetimlerinin
pekte hazırlıklı olmadıkları ekonomik ve sosyal sorunlar ortaya çıkarmıĢtır (Özden,
2008:62). Kalabalık Ģehirlerde bas gösteren yapısal sorunların çözümüne yönelik yeni bir
örgütlenmeye gidilmesi zorunluluk halini almıĢtır (Demiral, 2007:81; Urhan, 2008).
Bununla birlikte büyük Ģehirlerde özel belediye örgütleri oluĢturulması yönündeki çabalar
1980‟li yıllara kadar sonuçsuz kalmıĢ, önemli bir yapısal düzenleme yapılamamıĢtır
(Eryılmaz, 2009). Dönem içinde belediyeler gelir kaynakları bakımında merkeze daha
bağımlı hale gelirken belediye gelirlerini artırma yönündeki çabalar sonuçsuz kalmıĢtır.
Hatta devlet tarafından belediyelere aktarılması gereken kaynaklar bile verilmemiĢ bütçe
açıkları sürekli borç silme, yardım ve bağıĢlarla kapatılmak istenmiĢtir (Görmez, 1997:
133,134; Yıldız, 1998:9).
Sağlıklı kentleĢme olgusuna model ve çözüm arayıĢlarına, çevre belediyelerin merkezdeki
belediyeye bağlanmasına iliĢkin ilk yasal düzenleme, 1980 askeri darbesinden sonra
atılmıĢ ve bu tarihten sonra değiĢim süreci hız kazanmıĢtır. Milli Güvenlik Konseyi‟nin,
çevre belediyelerin sıkıyönetim komutanlıklarının ve onların emredecekleri Ģekilde bir
plan dâhilinde en kısa sürede merkez belediyeye bağlanacaklarına dair 11 Aralık 1980
tarihli ve 34 numaralı kararı ile büyükĢehir belediyesi kurulmasına iliĢkin önemli bir adım
atılmıĢtır. Aralık 1981‟de de „„BirleĢtirme Yasası‟‟ ile Milli Güvenlik Konseyi kararına
yasal bir nitelik kazandırılmıĢtır (Yıldız, 1998:9).
30
1982 Anayasası, merkezinde birden çok ilçe bulunduran illerde büyük Ģehir belediyelerinin
kurulmasına imkân tanımıĢtır (md. 127). 1983 seçimlerinden sonra nüfusları belirli bir
büyüklüğe eriĢmiĢ yerleĢim birimlerinde ĢehirleĢme ve yönetim sorunlarına çözüm
bulunması (Ulusoy ve Akdemir, 2005:52), yeni kentsel hizmetlerin karĢılanabilmesi ve
belediye hizmet birimleri arasında koordinasyon sağlanması (Uğurlu, 1995:49; Kalabalık,
2005:69) amacıyla büyükĢehir belediyelerinin kurulmasına yönelik çalıĢmalara hız
verilmiĢtir. Merkezinde birden fazla ilçe bulunduran il belediyelerinde büyükĢehir belediye
meclisi ve ilçe belediye meclisi oluĢturulmasına yönelik ilk düzenleme 18 Ocak 1984 tarih
ve 2972 Sayılı Mahalli Ġdareler Ġle Mahalle Muhtarlıkları ve Ġhtiyar Heyetlerinin Seçimi
Hakkında Kanunun ile yapılmıĢtır. Söz konusu yasa ile belediye sınırları içinde birden
fazla belediye barındıran illerde anakent yönetimi oluĢturulacağı ve anakent ve ilçe
belediye yönetimlerinin birbirinden bağımsız olarak seçilmesi hükme bağlanmıĢtır
(Görmez, 1997:143). 25 Mart 1984 Yerel Seçimlerinden önce çıkarılan 195 Sayılı
BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetilmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede
kalabalık kentlere yönelik ilk defa kapsamlı düzenleme yapılarak ağırlaĢan sorunlarına
çözüm bulunmak istenmiĢtir (Kızılcık, 2003:131). Seçimlerden sonra 15 Temmuz 1984
tarih ve 3030 Sayılı BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetilmesi Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin
DeğiĢtirilerek
Kabulü
Hakkında
Kanun
(www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/681.html, 2014) yürürlüğe girmiĢtir. Yasa, belediye
sınırları içerisinde birden fazla ilçe bulunan yerleĢim yerlerini büyükĢehir olarak
nitelendirmiĢ (3030/BġBYHK md. 3); büyükĢehir statüsü taĢıyan yerlerde o ilin ismiyle
büyükĢehir belediyelerinin, ilçelerde büyükĢehir belediyesine bağlı ilçe belediyesi
kurulacağını hükme bağlamıĢtır (3030/BSBYHK md. 4). Yasal tanımlamaya uyan Ġstanbul,
Ankara ve Ġzmir illerinde ilk büyükĢehir belediyeleri kurularak çalıĢmalara baĢlamıĢtır.
Söz konusu yasayla büyükĢehirlerde belediye hizmetlerinin etkinliğinin artırılması ve yerel
demokrasinin güçlendirilmesi amaçlanmıĢtır (Görmez, 1997:143).
BüyükĢehir belediyelerini düzenleyen 3030 Sayılı yasa, büyükĢehir belediyesi sınırları
içerisinde yatırım ve imara yönelik her türlü planlama, çevre temizlik ve sağlık, gıda
güvenliği, kolluk, itfaiye, yeĢil alanlar, su, kanalizasyon, ulaĢım, enerji, mezarlık, toptancı
hal, mezbaha, koordinasyon, sosyal ve kültürel her türlü hizmetin büyükĢehir
belediyelerince yerine getirilmesini öngörmektedir (3030/BġBYHK md. 6). Kanunda; yeĢil
alanlar, parklar, bahçeler, toptancı haller, mezbahalar, toplumsal ve kültürel hizmetlerin
yanında büyükĢehir belediyelerinin sorumlulukları arasında sayılmayan diğer görevlerin
31
belirli Ģartları yerine getirilmesi halinde büyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyeleri arasında
iĢbirliği kurulmasına fırsat vermektedir (Demiral, 2007). BüyükĢehir belediyesi sınırları
içerisinde meydan, bulvar, cadde ve anayolların yapılması; yolcu ve yük terminali, toptancı
hali, mezbaha, otopark, spor, eğlence, dinlenme alanı ve benzeri yerlerin inĢası ve
iĢletilmesi; su, kanalizasyon, her nevi gaz, ısıtma ve toplu tasıma hizmetlerini yürütmek
üzere her türlü tesislerin kurulması ve iĢletilmesi; çöplerin ve sanayi atıklarının
değerlendirilmesi ve imhasına yönelik gerekli tesislerin kurulması ve iĢletilmesi konusunda
özel sektör yöntemlerinden yararlanmanın yolu açılmıĢtır (Ersöz, 2001:45). Belediye
hizmetlerinin sunumunda yap-iĢlet-devret modeli ve ihale yöntemi gibi özel sektör
alternatifleri yaygınlaĢmaya baĢlamıĢ ve belediye iktisadi teĢebbüslerinin sayısında ciddi
bir artıĢ görülmüĢtür.
BüyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyeleri arasında sınır uyumazlıkları yaĢanması (Konuk,
2007:8), merkezi hükümetin büyükĢehir belediyesi; büyükĢehir belediyesinin ilçe ve ilk
kademe belediyeleri üzerinde geniĢ bir vesayet yetkisinin olması ve altyapı hizmetlerinin
üretim ve sunumunda yaĢanan koordinasyon eksikliği yasanın eleĢtirilen yönleri
arasındadır (Uğurlu, 1995:49,51). Özellikle büyükĢehir belediyeleri ile ilçe belediyeleri
arasında yetki, görev ve kaynak dengesinin ilçe belediyeleri aleyhine bozulmasına neden
olduğu gerekçesiyle eleĢtirilmektedir (Erençin, 2004:57,58). BüyükĢehirlerin ekonomik,
mali, idari ve yapısal sorunlarına çözüm getirmemekle birlikte; ilk defa anakent yönetimine
iliĢkin geniĢ kapsamlı ve uzun vadeli düzenlemelere yer vermesi açısından önemli bir
düzenlemedir (Demiral, 2007).
2.6. Belediyelerin Hizmet Sunumunda Geleneksel Yöntemler
Günümüzde belediye hizmetlerinin geleneksel ve özel sektör yöntemleri olmak üzere iki
farklı alternatif tercih edilerek sunulması mümkündür. Geçen yüzyılın son çeyreğine kadar
belediyeler, kendi örgüt ve personelini kullanarak hizmetlerin sunumunu yaygın olarak
gerçekleĢtirdikleri görülmektedir. Kamu yönetiminde yaĢanan son geliĢmeler, hizmet
sunumunda özel sektör alternatiflerini belediyelerin gündemine taĢımaktadır. Bu kısımda
belediye hizmetlerinin sunumunda geleneksel yöntemlere yer verilmekte; özel sektör
alternatifleri ise çalıĢmanın ilerleyen bölümlerinde geniĢ Ģekilde anlatılmaktadır.
32
Türkiye‟de pek çok yerel hizmetin, son döneme kadar bizzat belediye örgütleri veya yerel
yönetim birlikleri eliyle sunulduğu bilinen bir gerçektir. Hizmet sunumunda uzun zamandır
belediye örgüt ve personelinin kullanılması, tercihin geleneksel yöntemler arasında
değerlendirilmesine neden olmaktadır. Geleneksel yöntemler, hizmet sunumunda belediye
örgüt ve personelinin aktif görev ve sorumluluk üstlenmesini gerektirmektedir. Belediye
örgütleri ve üst birliklerinin etkinliği günümüzde de devam etmekte; birçok hizmet asli
kamu görevlileri tarafından sunulmaktadır. ġehirlerde planlama, imar, iskân, genel
temizlik, kentsel altyapı, çevre sağlık ve güvenliği, itfaiye ve benzeri hizmetler
belediyelerde memur, iĢçi ve sözleĢmeli personel gibi kadrolarda çalıĢanlar tarafından
sunulmaktadır.
2.6.1. Hizmetlerin Sunumunda Belediye Örgüt ve Personeli
Belediye hizmetlerinin sunumunda görev ve sorumluluk belediye tüzel kiĢiliğine aittir.
Halkın yerel ihtiyaçlarının tespit edilerek yerel nitelikli kamu hizmetlerinin planlanması,
organizasyonu, yürütülmesi, koordinasyon ve her türlü denetleme iĢlevinin yerine
getirilmesi konusunda belediye örgütü sorumludur. Geleneksel anlayıĢa göre belediyeler
kendilerine verilen görev ve hizmetleri kendi örgüt, fiziksel donanım ve personeli
kullanılarak yerine getirmektedirler. Yani hizmetleri düzenleyen, organize eden, yürüten ve
denetleyen belediyenin bizzat kendisidir (Eryılmaz, 1990:143). Hizmet sunumunda,
belediye örgütünde kadrolu olarak çalıĢan memur ve isçiler önemli roller üstlenmekte,
hizmetlerin her aĢamasında söz sahibi olmaktadır. Dolayısıyla hizmetlerin vatandaĢ
beklentilerini karĢılama düzeyi belediye çalıĢanlarının performansına bağlı olarak artmakta
ya da azalmaktadır. Gerek belediye kanununda gerekse büyükĢehir belediyesi kanununda
bazı hizmetlerin bizzat belediye örgüt ve personeli tarafından görülmesi gerektiğini hükme
bağlanmaktadır. Bu hizmetleri sunma sorumluluğu kanunlarda yapar, iĢletir, kurar ve
benzeri ifadelerle açıkça belediyeye bırakılmaktadır. Sunumunun belediyelere bırakıldığı
bu hizmetlerin baĢka kiĢi veya kuruluĢlara yaptırılması yasal olarak mümkün değildir. Bu
hizmetlerin genel özelliği, kamu yararı açısından baĢkalarına gördürülmesinde sakınca olan
hizmetler olmasıdır. Yasa koyucu, kamu sağlığı ve güvenliği, toplum düzeni, kültürel
dokunun ve çevrenin korunması ve benzeri hizmetlerin sunma sorumluluğunun belediyeye
ait olması gerektiğini ifade etmektedir.
33
Belediye Kanununa göre belediyeler, korunmaya muhtaç kadınlar ve çocuklar için koruma
evleri açılması, okul çağına gelmemiĢ çocuklar için okul öncesi eğitim kurumları açılması,
öğrencilere ve amatör spor kulüplerine malzeme verilmesi ve bunlara gerekli desteğin
sağlaması, her türlü amatör spor karĢılaĢmalarının düzenlenmesi, yurt içi ve yurt dıĢı
müsabakalarda üstün baĢarı gösteren veya derece alan sporcuların ödüllendirilmesi, gıda
bankacılığı kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem
taĢıyan mekânların korunması, bunların bakım ve onarımı, korunması mümkün olmayan
yapıların aslına uygun olarak yeniden inĢa edilmesi hizmetlerini yapmaktadır (5393/BK
md. 14).
BüyükĢehir Belediyesi Kanununa göre büyükĢehir belediyeleri; büyükĢehir belediyelerinin
yıllık hedeflerinin belirlemesi, stratejik plan ve yatırım programlarının yapılması, coğrafî
ve kent bilgi sistemlerinin oluĢturulması, büyükĢehir ulaĢım ana plânının yapılması, ulaĢım
ve toplu taĢıma hizmetlerinin plânlanması, yürütülmesi ve gerekli koordinasyonun
sağlanması; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde iĢletilen her türlü servis ve toplu taĢıma
araçları ile taksi sayılarının, bilet ücret ve tarifelerinin, zaman ve güzergâhlarının
belirlenmesi; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler
üzerinde araç park yerlerinin tespit edilmesi, Ģehiriçi trafik düzenine iliĢkin iĢleri bizzat
kendileri yürütürler. Ayrıca büyükĢehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar,
cadde ve ana yolların bakım ve onarımının sağlanması, kentsel tasarım projelerine uygun
olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara iliĢkin yükümlülükler konulması; ilân ve reklâm
asılacak yerlerin ve bunların Ģekil ve ebadının belirlenmesi, meydan, bulvar, cadde, yol ve
sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi, katı atıklar, sanayi
ve tıbbî atıklar ile deniz araçlarının bıraktıkları atıkların toplanması ve aktarma istasyonuna
kadar taĢınması, yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine yönelik
düzenlemelerin yapılması, mezarlık alanlarının tespit edilmesi, yeni mezarlık alanların
tahsisi ve defin ile ilgili hizmetlerin yürütülmesi, su ve kanalizasyon hizmetlerinin
yürütülmesi, kaynak sularının veya arıtma sonunda üretilen suların pazarlanması
büyükĢehir belediyesi teĢkilat ve personeli tarafından yerine getirilmektedir.
Bütün bu hizmetlere ek olarak doğal afetlerle ilgili plânlamaların ve diğer hazırlıkları
büyükĢehir ölçeğinde yapılması, gerektiğinde diğer afet bölgelerine araç, gereç ve
malzeme desteği verilmesi, itfaiye ve acil yardım hizmetlerinin yürütülmesi, patlayıcı ve
yanıcı madde üretim ve depolama yerlerinin tespit edilmesi, konut, iĢyeri, eğlence yeri,
34
fabrika ve sanayi kuruluĢları ile kamu kuruluĢlarını yangına ve diğer afetlere karĢı alınacak
önlemler yönünden denetlemesini, afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından
tehlike oluĢturan binaların edilmesi ve gerektiğinde yıkılmasını sağlarlar. Sağlık
merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri açarak yetiĢkinler, yaĢlılar, engelliler,
kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütülmesi,
meslek ve beceri kazandırma kursları açılması ve bu hizmetleri yürütürken üniversiteler,
yüksekokullar, meslek liseleri, kamu kuruluĢları ve sivil toplum örgütleri ile iĢbirliği içinde
yapılmasını sağlamaktadır (5216/BġBK md. 7).
Son dönemde azalmalar görülmekle birlikte geleneksel yöntemler, belediye hizmetlerinin
sunumunda ağırlığını korumaktadır.
2.6.2. Belediye Hizmetleri Sunumunda İşbirliği Yöntemi
Belediyeler arası iĢbirliği, iki ya da daha fazla belediyenin, aralarında protokol imzalayarak
ya da ortak bir hizmet organizasyonu oluĢturarak belirli bir hizmetin yürütülmesi esasına
dayanan hizmet sunma yöntemidir (Emrealp ve Horgan, 1993:31). Belediyeler, çok geniĢ
yelpazeye yayılan hizmetleri yerine getirirlerken karĢılaĢtıkları mali, teknik ve uzman
personel sıkıntısından kaynaklanan zorlukları aĢmak ya da niteliği gereği birden fazla yerel
yönetim kuruluĢunu ilgilendiren sorunlara çözüm üretmek amacıyla diğer belediyelerle
iĢbirliği yapma gereği duymaktadır (Acartürk, 2001:51). Hizmet paylaĢımında yaĢanan
anlayıĢ değiĢimi, birlikte hareket etmenin sağladığı ekonomik avantajlar, bilgi ve tecrübe
paylaĢımına imkân vermesi, toplumsal hareketliğin artması, sınır tanımayan çevresel
sorunlar ve yerel demokrasinin geliĢtirilmesi gibi nedenler belediyeleri iĢbirliğine
zorlamaktadır (Acer, 2007:78). Belediyeler arasında birlikler kurularak ĢehirleĢmeyle
birlikte artan ortak sorunlara çözüm bulunması, yerel hizmetlerin finansmanında
karĢılaĢılan zorlukların aĢılması, özerkleĢmenin yaygınlaĢtırılması ve belediyeler arasında
iĢbirliği ve dayanıĢmanın hâkim kılınması hedeflenmektedir (Toksöz, 2008:51,52).
Günümüzde özellikle küçük belediyelerde gelirlerin yetersiz kalması, görev dağılımında
tutarsızlıklar bulunması ve mevcut personelin sayı ve niteliklerinin yetersiz olması gibi
sorunlar hizmetlerin etkin, verimli ve ekonomik Ģekilde sunulmasını engellemekte ve
kaynak kullanımında savurganlığa neden olmaktadır. Belediyeler arası iĢbirliği yöntemi ile
belediyelerin kendi baslarına ürettikleri hizmetlerin maliyeti karĢılaĢtırıldığında özellikle
35
küçük belediyelerde iĢbirliğinin ölçek ekonomilerini gerçekleĢtirmede ve maliyetleri
düĢürmede çok etkili olduğu görülmektedir. Hizmet sunumunda sağladığı avantajlardan
dolayı
belediyeler
arası
iĢbirliği
reformlarının
çoğunun
yapıldığı
durumlarda,
özelleĢtirmeye alternatif olarak kullanılması mümkündür (Gerna ve Anton, 2006).9
Belediyeler arası iĢbirliği kapsamında ortak Ģirket, vakıf, dernek, kooperatif ve birlik
kurulabilmekte ve bu durumlarda kurulan birlik ayrı bir tüzel kiĢiliği temsil etmektedir
(Kalabalık, 2005:358; Acartürk, 2001).
Belediyeler arası iĢbirliği yöntemleri arasında önemli bir yer iĢgal eden belediye birlikleri
ekonomik, kültürel, çevresel, yönetsel ve eğitsel hizmetlerin ortaklaĢa planlanması, üretim
ve sunumunun sağlanmasını amaçlamaktadır. ĠĢbirliği, hizmetlerin etkin ve verimli Ģekilde
üretim ve sunumunun sağlanması, kaynak israfının önlenmesi ve yerleĢim yerleri
arasındaki eĢitsizliklerin giderilmesine yardımcı olmaktadır (Acer, 2007:78). Her
belediyenin asfalt Ģantiyesi kurması ve yolların yapımı için gerekli donanımı hazırlaması
büyük maliyetlere katlanmasına yol açmaktadır. Bunun yerine belediyelerin belirli alanda
uzmanlaĢması, kendi imkânlarından diğerlerini de yararlandırması yerel hizmetlerin daha
az maliyetlerle karĢılanmasına zemin hazırlamaktadır (Eryılmaz, 1997: 161). Belediyeler
arası iĢbirliği yöntemiyle belediyelerin birbirinden hizmet satın alması uygulaması bazı
ülkelerde; özellikle ABD‟de oldukça yaygındır. 1973 yılında yapılan bir araĢtırmaya göre
2375 belediyenin % 62‟si kendi bölgesinde yaĢayan halkın bazı ihtiyaçlarını diğer
belediyelerle iĢbirliği yaparak karĢılamıĢ, %43‟üde baĢka yönetim birimleri için hizmet
üretmiĢtir (Eryılmaz, 1997:161). ABD‟de belediyeler kente su sağlanması, atık suların
temizlenmesi, cezaevi, güvenlik, haberleĢme, kütüphane, insan ve hayvan sağlığı gibi yerel
hizmetlerin önemli bir kısmını diğer belediyelerden hizmet satın almak suretiyle yerine
getirmektedir (Kalabalık, 2005:358).
Bununla birlikte belediye birleĢmelerinin hiçbir ekonomik fayda sağlamadığı, yapı
itibariyle büyük belediye örgütlerinin etkinliğinin sınırlı olduğu ve daha pahalı hizmet
ürettiği ileri sürülmektedir (Dolary ve Johnson, 2005). Yerel ihtiyaçlar ve yereli aĢan
çevresel sorunlar belediyeleri özellikle ortak altyapı yatırımlarının gerçekleĢtirilmesi
konusunda yapmaya zorlasa da üyeler arası siyasal çekiĢmeler ve yerel rekabet sistemin
baĢarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Denetim eksikliği, dağınıklık ve karmaĢa aynı
9
Germa BEL and Anton KOSTAS, “Do Public Sector Reforms Get Rusty? Local Privatization in Spain”,
The Journal of Policy Reform, Vol. 9 No 1, March 2006, p. 2–3
36
sınırlar içerisinde birden fazla birliğin kurulmasına ve faaliyette bulunmasına zemin
hazırlamakta; bu durum kaynakların israf edilmesine neden olmaktadır. Öte yandan
belediye yöneticilerinin birlik çalıĢmalarına katılım konusunda gönülsüz davranması
toplantıların demokratik niteliğini zayıflatmaktadır. YönetiĢim bilincinin yeterince
geliĢmediği toplumlarda hemĢehrilerin birliği benimsemesi ve yönetimine aktif katılımının
sağlanması oldukça zor olmaktadır (Cahit, 2002). Yerel yönetimler arasında birlik,
federasyon veya konfederasyonlar oluĢturulması geçmiĢten günümüze sıklıkla tercih edilen
hizmet sunum yöntemleri arasında yer almaktadır. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Ģartı,
yerel yönetimlerin ortak görevleri yerine getirebilmeleri için diğer yerel yönetim
birimleriyle iĢbirliği ve kanunlar çerçevesinde birlikler oluĢturabilmelerine imkân
tanımaktadır.
SözleĢmeye taraf devletlerin, yerel yönetimlerin ortak çıkarlarının korunması ve
geliĢtirilmesi amacıyla ulusal ve uluslararası yerel birliklere üye olmalarına ve kanunlarda
öngörülen Ģartlar dâhilinde baĢka devletlerin yerel yönetimleriyle iĢbirliği kurmalarına izin
vermeleri gerekmektedir (AYYÖġ md. 10). Türk belediyecilik sistemi yerel yönetimlerin,
ulusal veya uluslar arası düzeyde baĢka belediyelerle iĢbirliği yapmalarına ve aralarında
birlik oluĢturmalarına imkân tanımaktadır. Mahalli
Ġdare Birlikleri Kanununda
(http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5355.html, 2014) yerel yönetim birliği; birden fazla
yerel yönetim biriminin sorumlulukları altındaki yerel hizmetlerden bazılarını birlikte
yürütmek üzere oluĢturdukları kamu tüzel kiĢisi Ģeklinde tanımlanmaktadır (5355/MĠBK
md. 3). Belediyelerin, kendi aralarında kardeĢlik iliĢkileri kurarak teknoloji, sermaye, bilgi
ve tecrübe birikimlerini karĢılıklı olarak paylaĢmaları da mümkündür (Acer, 2007:78).
Kanununda diğer mahallî idarelerle birlik kurulması, kurulmuĢ birliklere katılma veya
ayrılma, yurt içindeki ve ĠçiĢleri Bakanlığının izniyle yurt dıĢındaki belediyeler ve mahallî
idare birlikleriyle karĢılıklı iĢ birliği yapılması, kardeĢ kent iliĢkileri kurulması; ekonomik
ve sosyal iliĢkilerin geliĢtirilmesi amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve
projeler gerçekleĢtirilmesi; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesislerin yapılması,
yaptırılması, kiralanması veya tahsis edilmesine karar verme yetkisi belediye meclisinin
yetki ve görevleri arasında saymaktadır (5393/BK md. 18). Kanun, belediyelere, görev ve
sorumluluk alanlarına giren konularda yerel yönetimlerin yanı sıra diğer kamu kurum ve
kuruluĢlarına ait yapım, bakım, onarım ve tasıma islerini bedelli veya bedelsiz
üstlenebilme veya bu kuruluĢlarla ortak hizmet projeleri gerçekleĢtirebilmelerine imkân
tanımaktadır. Belediye meclisinin kararı üzerine yapacağı anlaĢmaya uygun olarak
37
yapılacak hizmetler, iĢin yapımını üstlenen kuruluĢun tabi olduğu yasal düzenlemelere
uygun olarak sonuçlandırılmaktadır (5393 BK md. 75). Belediye Kanunu, belediyelerin
görev
alanlarıyla
ilgili
konularda
faaliyet
gösteren
uluslararası
teĢekkül
ve
organizasyonlara, kurucu üye veya üye olabilmelerine imkân tanımaktadır. Buna göre
belediyeler, ĠçiĢleri Bakanlığının izni ve kendi meclislerinin kararına bağlı olarak
uluslararası kuruluĢ, organizasyon ve yabancı yerel yönetimlerle ortak faaliyet ve hizmet
projeleri gerçekleĢtirebilecek veya kardeĢ Ģehir iliĢkisi kurabileceklerdir. Yurt dıĢı iliĢkiler
kurulması ve geliĢtirilmesine dönük faaliyetlerin, Türk dıĢ politikası ve uluslararası
anlaĢmalara göre yürütülmesi zorunludur (5393/BK ,H.E.md. 74).
2.7. Kamusal Hizmet Sunumu ve Yerel Yönetimler Genel Bakış
Yerel yönetim olgusunu tanımlamak gerekirse, evrensel tanımı ile yerel yönetimler, belirli
bir coğrafi alanda yaĢayan yerel topluluğun bireylerine, bir arada yaĢamak nedeniyle
kendilerini en çok ilgilendiren konularda hizmet üretmek amacı ile kurulan, karar organları
(kimi durumlarda yürütme organları) yerel toplulukça seçilerek göreve getirilen, yasalarca
belirlenmiĢ görevlere ve yetkilere, özel gelirlere, bütçeye ve personele sahip, merkezi
yönetimle olan iliĢkilerinde yönetsel özerklikten yararlanan kamu tüzel kiĢilikleridir (Yerel
Yönetimler AraĢtırma Grubu Raporu [KAYA], 1992:1).
BaĢka bir tanımlamaya göre Kamu Yönetimi Sözlüğünde yerel yönetim, merkezi
yönetimin dıĢında, yerel bir topluluğun ortak bir gereksinmesini karĢılamak amacıyla
oluĢturulan, karar organlarını doğrudan halkın seçtiği, demokratik ve özerk bir yönetim
kademesi, bir kamusal örgütlenme modeli olarak tanımlanmaktadır (Bozkurt, 1996:258).
Yerel yönetimler ilk olarak kent iaĢesinin düzenli biçimde sağlanması ve zabıtai tedbirlerle
ilgilenmiĢ zamanla fiziki mekanı düzenleme giriĢimleri yelpazesi içine girmiĢ ve giderek
sağlık, kültür, çevresel sorunlar, sosyal yardımlar ile ilgili fonksiyonlar üstlenmiĢtir (Alada,
1994:29,30).
GeliĢmiĢ ülkelerde endüstri devrimiyle beraber ekonomik ve toplumsal değiĢmeye paralel
olarak yerel yönetimlerin fonksiyonlarında da bir artıĢ ortaya çıkmıĢtır. 1970‟li yıllarda
neoliberal politikalar özelleĢtirme ve kamu harcamalarının kısılması ile kamuyu küçültme
amacına yöneliktir. Bu bağlamda yerel yönetimlerin fonksiyonları ve harcamalarının
38
azaltılması söz konusu olmuĢtur (Ersöz, 2000). Fakat yeni yüzyılda küreselleĢme süreciyle
birlikte yerel yönetimlerin güçlendiği ve iĢlevselliğini arttırdığı, farklı yapılarla giderek
çeĢitlenen bir yelpazede yerel hizmet sunumunu vermeye çabaladığı bir gerçektir.
Son yıllarda ekonomide, siyasette, toplumda ve yönetimde meydana gelen önemli
değiĢimler geleneksel yönetim anlayıĢına meydan okumaktadır.
KüreselleĢme olgusu,
hızlı hareket edebilen kamu kuruluĢları tarafından desteklenen ekonomiye adapte
olabilmeyi gerektirmektedir. Bu açıdan yönetimde yeni bir paradigma olarak yeni kamu
yönetimi anlayıĢı son yıllarda dünyanın birçok yerinde etkisini göstermekte ve bundan
dolayı dünya çapında bir olgu, çağdaĢ kamu iĢletmeciliği alanında ortaya çıkan evrensel
bir paradigma, küresel ya da uluslar arası bir trend olarak kabul edilmektedir.
Yeni kamu yönetimi anlayıĢının kamu sektörü yönetimine yönelik olarak getirmiĢ olduğu
yeni teknikler, kavramlar ve ilkeler, 1980‟li yıllardan sonra batılı ülkelerde etkili olmuĢ ve
tüm dünyaya yayılmıĢtır. Genel olarak
yeni kamu yönetiminin getirdiği yenilikler
Ģunlardır (Leach ve Barnett, 1997):

Geleneksel kamu yönetimin ilke ve uygulamalarından ziyade özel sektör ilke ve
uygulamalarını yansıtan bir “yönetim” (managerialism) kültürü.

Daha çok yönetsel yetki devri (delegation), desantralizasyon ve örgütsel farklılık,

Ekonomi, etkinlik ve etkililiğe olan vurgu,

Performans ölçümü, standartlar ve hedeflerin belirlenmesi,

Bazı durumlarda performansa göre ücret ödemeyi içeren esnek ödeme koĢulları,

MüĢteri tercihleri ve hizmet kalitesine olan önemli vurgu,

Kamu sektörü bünyesinde sözleĢmeye dayalı iliĢkilerin geliĢtirilmesi ve “hizmet
sunan” ile “ hizmet satın alan” (client-contractor) rollerinin ayrılması,
Yeni kamu yönetimi anlayıĢının yukarıda ifade edilen özellikleri değerlendirildiğinde
kamunun rolünü sorgulayıp yeniden tanımladığı, piyasayı yönetim içi bir model olarak
gördüğü, kamu hizmetlerini rekabet ortamında alternatif yöntemlerle sunma eğiliminde
olduğu, bürokrasiyle mücadele etmeye çalıĢtığı, aĢırı merkeziyetçi ve hiyerarĢik yönetim
yapılarını yerellik anlayıĢıyla değiĢtirmek istediği, hizmet sunumunu hizmet sunulanlara en
39
yakın olan yerden ve hizmet sunulanlarla irtibat halinde gerçekleĢtirmek istediği, esnek bir
yapı sunduğu, kamusal sorumluluğun yeniden dağılımını ve yönetime yeni aktörlerin dahil
edilmesini sağladığı, özel sektör tarafından sağlanan bazı yönetim tekniklerinin kamuda
kullanılmasının önünü açtığı, sonuçlara ve performansın arttırılmasına daha fazla vurgu
yaptığı, etkinliğe ve verimliliğe önem verdiği, kaynakların kullanımında daha fazla disiplin
ve ekonomiklik için uğraĢ verdiği, kaliteye vurgu yaptığı ve hesap verme yükümlülüğü ile
müĢteri odaklılık üzerinde yoğunlaĢtığı söylenebilir (Özer, 2005:242,243).
Yeni kamu yönetimi anlayıĢı daha çok kamu sektöründe etkisini gösteren birtakım teknik
ve ilkelerin bütünü olsa da yerel yönetimleri de birçok açılardan etkilemiĢtir. Yeni kamu
yönetiminin ortaya çıkardığı ilkelerin yaygınlık kazanması ve tüm dünyada belirli
ölçülerde uygulanmaya baĢlamasıyla birlikte gerek merkezi yönetimde gerekse yerel
yönetimlerde önemli değiĢimler ve reform süreçleri gündeme gelmeye baĢlamıĢtır. Ortaya
çıkan geliĢmeler kamu hizmeti sunum yöntemlerinde bir dönüĢüm yaĢanmasına neden
olmaktadır.
Kamusal hizmetlerin yürütülmesinde giderek önem kazanan temel ilke, hizmet sunumunda
yerellik ilkesi, bu hizmetlerin ölçek ekonomisi ve etkin kaynak kullanımı amacıyla halka
en yakın yönetim birimlerince yerine getirilmesidir (Berk, 2003).
Halkın gündelik hayatıyla ilgili ihtiyaçlarının karĢılanmasında, yerel örgütlerin Ulasal
örgütlerden daha iĢlevsel olduğu aĢikardır. Güvenlik, kalkınma vb. gibi geniĢ kapsamlı
ihtiyaçların karĢılanmasında ulusal düzeydeki örgütlerin daha rasyonel bir örgütlenme
düzeyi olmasıyla birlikte, gündelik hayatla ilgili ihtiyaçların (ulaĢım, içme suyu, barınma
vb.) yerel örgütler tarafından karĢılanması en tabii olanıdır (Berk, 2003).
Yerel yönetimler siyasal olgunluğun geliĢmesi, demokratik anlayıĢın benimsenmesi,
katılım ve özgürlük değerlerinin gerçekleĢmesi açısından önemli olan temel örgütlerdir.
Halkın ihtiyaçlarının daha sağlıklı belirlenebilmesi öncelik sıralamasının yapılabilmesi,
hizmet sunumunun daha etkili, verimli, etkin, hızlı, kaliteli ve ucuz sağlanabilmesi
açısından yerel yönetimler merkezi yönetime göre daha etkilidir.
Yeni kamu yönetimi anlayıĢının daha çok merkezi yönetimde yansımasını bulan etkinlik,
verimlilik, rekabet, sonuçlara odaklanma, esnek örgütlenme, performans ölçümü, müĢteri
40
odaklılık, rekabet, kaynak kullanımında disiplin ve ekonomiklik, katılım, hesap verme
sorumluluğu, kalite gibi kavramlar ve yaklaĢımlar yerel yönetimlerde de son yıllarda
yansımasını bulmuĢtur. Kamu hizmetlerinin sunumunda yerel yönetimlerin daha fazla rol
üstlenmesi ile birlikte daha çok
kaynak gereksinimi duyan yerel yönetimler, kaynak
kullanımında etkinliğe ve ekonomikliğe vurgu yapmaya baĢlamıĢlar, küreselleĢme ile
birlikte artan rekabet ve yarıĢ ortamı ile birlikte bu süreçte kentlerin önem kazanması yerel
yönetimleri bu sürece uygun örgüt yapıları ve iĢleyiĢ sistemlerini geliĢtirme zorunluluğu ile
karĢı karĢıya bırakmıĢtır. Yerel yönetimler kamu hizmetlerini daha iyi, kaliteli, hızlı ve
vatandaĢ beklentilerine uygun olarak sunabilmek için özel sektör, sivil toplum ve diğer
kuruluĢlarla iĢbirliği içerisinde hizmetleri sunmaya çalıĢmakta ve yeni yönetim tekniklerini
uygulama çabası içerisinde bulunmaktadırlar.
2.8. Yerel Kamu Hizmetlerinde Özelleştirme Eğiliminin Yaygınlaşması
Yerel kamu hizmeti denildiğinde, yerel yönetimlerin faaliyet gösterdikleri bölgede yerel
halkın ortak gereksinimlerini karĢılamak amacıyla kendi gözetim ve denetimleri altında
sundukları hizmetler anlaĢılmaktadır. 1980‟lerden sonra küreselleĢmenin etkisiyle birlikte
ulusal düzeydeki kamu hizmetlerinde artıĢ eğilimi gösteren özelleĢtirme. eğilimleri, yerel
yönetimlerin güçlenmesi ve görev ve hizmetlerindeki artıĢlarla birlikte 1990‟lı yıllardan
sonra yerel düzeyde de gerçekleĢmeye baĢlamıĢtır.
ÖzelleĢtirme politikası, bütün dünya ülkelerinde uzun zamandır üzerinde durulan ve
yıllardır planlı bir Ģekilde uygulanmaya çalıĢılan bir
düĢünüldüğünde
özelleĢtirme
politikalarının
amacına
politikadır. Tüm dünya geneli
ulaĢıp
ulaĢmadığı
tartıĢma
konusudur. Ülkelerin kendi ekonomik, toplumsal ve siyasal koĢullarına göre bir genelleme
yapmak olanaklı değildir. Yerel yönetimlerde özelleĢtirme eğilimlerinin yaygınlık
kazanmasındaki temel unsurun ekonomik etkenler olduğu göze çarpmaktadır (Levrat,
1995). Örneğin, Ġngiltere‟de belediyelerin yürüttüğü bazı hizmetler özel kuruluĢlara
devredilmiĢtir. Bunlar daha çok, temizlik, çöp toplama, ulaĢım vb. gibi hizmetlerdir. Bu
uygulama ile belediye bütçelerinde oldukça önemli tasarruflar sağlanmıĢtır.
ABD‟de ise, özelleĢtirme eyalet ve yerel yönetimler düzeyinde yönetim iĢlevlerinin özel
sektör yüklenicilerine ihale edilmesi ve yerel toplum örgütleri tarafından paylaĢılması
Ģeklinde uygulama imkanı bulmaktadır (Sakınç, 1997). Nüfusu artan kentlerde kentsel
41
hizmetlere olan talebin yoğunlaĢması, çeĢitlenmesi ve hizmet beklentilerinde kalite ve
etkinliğe yönelik talepler yerel yönetimlerin bu hizmetleri sunmada güçlüklerle
karĢılamasına
yol
açmaktadır.
ĠĢte
bu
noktada
yerel
yönetimlerin
geleneksel
sorumluluklarından bir kısmını özel sektöre yönlendirmek önemli bir alternatif olarak
dünyadaki birçok ülke yerel yönetimlerinde yaygınlık kazanmaktadır. Görev ve
sorumluluk alanları giderek büyüyen yerel yönetimlerin mevcut finansman kaynaklarının
sınırlı oluĢundan dolayı hizmet sunma kapasiteleri olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu
nedenle, özel sektörün sahip olduğu kaynakların, yerel kamu hizmetlerinin yürütülmesine
kanalize edilmesi özelleĢtirmeyi cazip kılmaktadır. Aynı yerel hizmeti özel sektörün daha
az maliyetle üretmesi, yerel yönetimleri hizmet sunumunda özel sektörden yararlanmaya
sevk etmektedir. Yoğun ve teknik bilgi, teknik araç ve gereç donanımı gerektiren yerel
hizmetlerin yerine getirilmesinde özel sektörden yararlanmak faydalı olabilmektedir
(Muter, 1994). TKY mantığı açısından bakıldığında özel kesim tarafından üretilen mal ve
hizmetler müĢteri odaklılık ilkesine dayandığına göre, kamu hizmeti açısından bunun
“vatandaĢ odaklı” anlayıĢa göre kurulması beklenmektedir (Saran, 2005). Bu açıdan
müĢteri ya da vatandaĢ odaklı kamu hizmetinin en önemli amacı vatandaĢa ya da müĢteriye
kaliteli, etkin ve hızlı hizmet sunmaktır. Bir kamu ya da özel kuruluĢun çevresinde
meydana gelen değiĢimlere ayak uydurabilmesi, rekabet ortamında ayakta kalabilmesi
için, “mal üreten bir Ģirketin müĢterilerince, kamu hizmeti üreten bir kuruluĢun halk
tarafından benimsenmesi, desteklenmesi ürettikleri mal ve hizmetin kalitesinin sürekli
iyileĢtirilmesine bağlıdır”(Peker, 1995). MüĢteri kimliği ile vatandaĢ, kamu hizmetlerinin
zamanında yerine getirilmesini, beklentilerine uygun ve kaliteli olmasını talep
edebilmektedir. Böylece müĢteri odaklı bir yaklaĢım bir taraftan kamusal hizmetlerde
etkinlik kavramını öne çıkarırken diğer yandan hizmet bekleyen vatandaĢın önemli bir
unsur olarak yönetimle bütünleĢmesini gerekli kılmaktadır (Saygılıoğlu, 2003:148). Yerel
yönetimler halka en yakın birimler olarak hizmetlerin sunumunda çok önemli görevler
üstlenmektedirler. Hizmetlerin sunumunda kalitenin arttırılması çok önemlidir. TKY‟nin
en önemli ilkelerinde biri olan “müĢteri odaklılık”, giderek yurttaĢ odaklılığın yerini
almaya baĢlamaktadır.
42
43
3. BELEDİYE İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ
Belediye hizmetlerinin çoğu temel kamu hizmeti niteliğindedir. Ancak, bir hizmetin temel
kamu hizmeti niteliğini taĢıması durumunda, doğrudan belediyelerce üretilmesi zorunlu
değildir. Çünkü belediye hizmetlerinin sunulmasında sorumlu olmak ile, bu hizmetlerin
kim tarafından sunulduğu arasında önemli bir fark vardır. Hizmetin sunulmasından
sorumlu olmak, araçlardan çok amaçlara yönelik olup, belediyenin yükümlülüğü altındaki
hizmetlerin gerçekleĢtirilmesini güvence altına almak sorumluluğudur. Hizmetin kim
tarafından sunulduğu konusu ise, daha çok amaçlanan sonuçlara hangi araçlar yoluyla
ulaĢıldığını belirlemektedir (Horgan ve Emrealp, 1993:29). Yerel kamu hizmetlerinin
üretilmesinde özel sektörün kullanılması, bir belediye için hemĢehrilerine temel belediye
hizmetlerini sunma sorumluluğundan kaçınmak anlamını taĢımamaktadır. Zira, özel
sektöre devredilen örneğin, temizlik hizmetleri gibi hizmetlerde bir aksama olması
durumunda bunun sorumlusu belediyedir. Çünkü, yerel hizmetlerinin yürütülmesinin özel
sektöre devredilmesi, hizmetin kendisini değil sunuluĢ biçimini nitelemektedir. Bu
anlamda, yerel hizmetlerin özel sektöre gördürülmesini, özelleĢtirme kapsamında
değerlendirirken, geniĢ anlamda özelleĢtirme kavramından bahsedildiği göz önünde
tutulmalıdır.
Türkiye'de son yıllarda hem merkezi idare, hem de mahalli idareler özellikle belediyeler
düzeyinde iktisadi iĢletmeleri özelleĢtirme iĢlemlerine giriĢildiği gözlenmektedir.
ÖzelleĢtirme
deyimi
belediyeler
yönünden
iki
ayrı
iĢlemi
ifade
etmek
için
kullanılmaktadır. Bunlardan ilki, yukarıda açıklanan esaslar dairesinde ve kendi
meclislerinin kararları ile kurdukları iktisadi iĢletmelerin (BĠT'ler) özelleĢtirilmesini ifade
etmektedir, Belediye mevzuatında bu gibi iĢletmelerin özelleĢtirilmesine iliĢkin yasal bir
düzenleme yer almamıĢtır. ÖzelleĢtirme kavramı; bu iĢletmelerin kurulabilmeleri için de
geçerlidir. ÖzelleĢtirme deyiminin belediyeler yönünden bir diğer yönü daha vardır. ġöyle
ki: bazı belediyeler, son yıllarda, kanunen ifa etmek zorunda oldukları hizmetlerin
görülmesi görevini özel firmalara vermektedirler. Bu konunun yaygın ve çarpıcı örneği çöp
toplama hizmetlerine iliĢkin uygulamadır. Bu türlü iĢlemler de özelleĢtirme olarak
adlandırılmaktadır (Nadaroğlu, 1994:217,218).
Belediye hizmetlerinde özelleĢtirme uygulamalarının ABD‟de baĢladığı görülmektedir.
Amerika‟da özelleĢtirme yöntemine baĢvurmadan hizmetleri yürüten kent sayısı oldukça
44
azdır. Bunda devlet geleneğinin ve bazı uygulamalarının etkili olduğu görülmektedir.
1970‟li yıllarda, yerel yönetimlerin kamu harcama yetkileri kısıtlanmıĢtır. Yine 1985
yılında Amerikan Kongresi bütçe denkliğini sağlamak için harcamaları sınırlama yönünde
bir yasa kabul etmiĢtir.1980‟lerde Amerikan yönetimi “Gelir PaylaĢımı” programından 33
yerel yönetime dört milyar dolar katkı sağlarken bu yardım fonları daha sonra tamamen
ortadan kaldırılmıĢtır (Suiçmez ve Yıldırım, 1993:71). Ġdari ve mali açıdan merkeze
bağımlı olan mahalli idareler, kendilerine yasalarla verilen ancak yerine getiremedikleri
görevlerin gerçekleĢmesi için alternatif hizmet arzı yöntemlerine baĢvurmaktadırlar.
Mahalli idareler, her geçen gün çeĢitli sebeplerle hizmet yelpazesi geniĢlemesine rağmen,
yeterli mali kaynaklara ve idari özerkliğe sahip değildirler. Yeterli mali kaynaklarla
donatılmayan ve merkezin ağır vesayeti altında olan yerel idareler, daha etkin hizmet
sunabilmek için çeĢitli özelleĢtirme modellerinden yararlanmaktadırlar.
Bu modellere aĢağıdakiler örnek verilebilir (Acartürk, 2001):
• Ġhale Yöntemi(Contracting Out) ,
• Ġmtiyaz Yöntemi (Ġmtiyat Yöntemi),
• Yap-iĢlet Devret Yöntemi,
• SatıĢ Yöntemi,
• Yöntemler arası iĢbirliği,
• Kupon Yöntemi,
• ġirketleĢme ve Ortak GiriĢim
• Vergi TeĢvikleri ve Ġdari Düzenlemeler Yöntemi,
• Gönüllü Organizasyonlar,
• Fiyatlatlandırma (Ücretlendirme) Yöntemi,
• Kendi Kendine Hizmet(Self Servis)
Merkezin baskısından ve kaynaksızlıktan hizmet üretemez konuma gelen yerel yönetimler,
mevcut yapıyla en çok ve en kaliteli hizmeti sunabilmek için çeĢitli özelleĢtirme
yöntemlerini
kullanmaktadırlar.
Ġnsanların belediye
hizmetlerine olan taleplerini
artırmaları, buna rağmen daha az vergi vermek istemeleri belediyeleri yeni hizmet sunma
yöntemleri arayıĢına yöneltmiĢtir. Amerikan Belediye BaĢkanları Birliği‟nin yaptığı bir
ankete
göre
belediyelerin
%40‟ı
baĢvurmuĢtur.(Emine Demir)194s.
para
sıkıntısı
yüzünden
özelleĢtirmeye
45
GeliĢmiĢ ülkeler özelleĢtirmeyi, piyasa ekonomisinin daha iyi islemesi için uygun rekabet
ortamını oluĢturmak, hizmetlerin maliyetini düĢürmek ve etkinliğini sağlamak için
yaparken; geliĢmekte olan ülkeler genellikle bütçe açığını kapatmak, dıĢ borçları finanse
etmek, kötü yönetim ve rüĢvetle mücadele etmek için özelleĢtirmeye baĢvurmaktadır
(Arıoğlu, 1994:71).
Ancak sadece bu yöntemleri uygulayarak hizmetlerin etkin ve verimli olarak
sunulabileceğini ileri sürmek mümkün değildir. Bundan dolayı, mahalli idarelere, varlık
nedenleri olan yerel kamu hizmetlerini çağın Ģartlarına uygun olarak, en etkin ve verimli
bir Ģekilde sunabilmesi için ve sorunların mahallinde çözülmesi için mali ve idari özerklik
verilmelidir (Acartürk, 2001).
3.1. Yerel Yönetim Teşebbüslerinin Tanımı
YĠT'ler bir kuruluĢ statüsüne göre yerel yönetimlerce kurulan, pazarlanabilen yani kiĢisel
mal ve hizmet üreten, mülkiyetinin ve / veya denetiminin yeterince yerel yönetimlerin
elinde olması nedeniyle yönetim kurullarının yerel yönetimlerce atandığı, cari maliyetlerini
finanse eden gelirlerinin çoğunu yerel yönetim gelirlerinden elde etmeyen teĢebbüsler
olup; ilke olarak yerel toplumun sosyal yararının maksimizasyonu amacına göre kaynak
tahsis eden firmalardır (Akalın, 1994). Bu tanımın ortaya koyduğu öğeler Ģunlardır
(Akalın, 1994):
1. Pazarlanabilen (kiĢisel) mal ve hizmet üretilecektir. Yani üretilen malların tüketim
özellikleri (rakip ve engellenebilir) olacaktır. Bu nedenle, yerel yönetimlerin kurdukları
radyo ve TV'ler, reklam almadıkları sürece, YĠT sayılmazlar ve kamu hizmeti niteliği
taĢırlar.
2. Mülkiyelinin ve denetiminin yeterince yerel yönetimlerin elinde olması, dolayısıyla
yönetim kurullarının yerel yönetimlerce atanması: ĠSKĠ, yönetim kurulunu büyükĢehir
belediyesi atadığı için bir YĠT'tir.
3. Cari maliyetlerini finanse eden gelirinin çoğunu yerel yönetimler kasasından
karĢılamayan firmalar olması: Örneğin bu durum, EGO ile Bahçeler ve Parklar Müdürlüğü
arasındaki farkı ortaya koyar. KuĢkusuz, EGO bir YĠT'tir.
46
4. Ġlke olarak yerel toplumun, sosyal yararını (refahını) maksimize edecek Ģekilde kaynak
tahsis edecekleri kabul edilir. Bu nitelik YĠT'leri, özel teĢebbüsten ayırt eder. Bilindiği gibi
özel teĢebbüs kar amacına göre kaynak tahsis eder. Belediyeler, yerel hizmetlerin
yürütülmesinde en aktif yerel yönetim birimleri konumundadırlar. Hızla artan kentleĢme ve
kentlerin ülkelerin hemen her açıdan itici güçleri durumuna gelmesi, belediyelerin
konumunu giderek güçlendirmektedir. Kentsel ihtiyaçların ve buna paralel olarak yerel
hizmetlerin çeĢitlenmesi, belediyelerin hizmet yükünü artırmaktadır. Artan hizmet yükü
karĢısında belediyeler değiĢik yöntemlere baĢvurmaktadırlar (Bozlağan, 2000).
AĢağıda bu yöntemlerden belediye iktisadi teĢebbüsleri incelenmiĢtir.
3.1.1. Belediye İktisadi Teşebbüsleri
Belediyeler, Anayasa‟nın 127. maddesi gereğince “mahalli müĢterek ihtiyaçların
karĢılanması” amacıyla kurulan kamu tüzel kiĢileridir. Bu anayasa hükmünce hazırlanan
5393 sayılı Belediye Yasası, belediyeyi, “belde sakinlerinin mahallî müĢterek nitelikteki
ihtiyaçlarını karĢılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek
oluĢturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kiĢisi” olarak tanımlamaktadır.
Mahalli müĢterek ihtiyaçların karĢılanması amacıyla belediyelere sunulan haklardan birisi
de Ģirket veya iĢletme kurabilmeleridir. Gerek 5216 sayılı BüyükĢehir Belediye Yasası‟nın
26. maddesi, gerekse 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 70. maddesi belediyelere,
kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında Ģirket kurabilme hakkı tanımaktadır. Bu
düzenlemelerde dikkati çeken nokta, bu Ģirket ve iĢletmelerin faaliyetlerinin belediyenin
görev ve hizmet alanları ile sınırlandırılmıĢ olmasıdır. Belediyeler, bu iki düzenlemeden10
güç alarak 1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren birçok farklı amaçla BĠT kapsamında
Ģirketler kurmaya baĢlamıĢlardır. Esasında BĠT‟lerin kurulması sürecinden önce de,
özellikle 1580 sayılı yasa özel hukuka tabi Ģirket ve ortaklıkların kurabilmesine imkân
sağlıyordu. Bu nedenle bu yeni süreci ve yeni kurulan BĠT‟leri, önceki Ģirket ya da
ortaklıklardan ayıran temel farkın amaçlarında ortaya çıktığı söylenebilir. Bu noktada
BĠT‟lerin temel özellikleri ile kuruluĢ amaçları önem arz etmektedir (Eryılmaz,
1997:185,186; Karabilgin, 1992).
10
Belediyeler, daha önce 5393 sayılı yasa yerine 1580 sayılı yasanın 19.maddesinden ve 5216 yasanın yerine
3030 sayılı yasanın 19.maddesin den güç alıyorlardı.
47
Bir kurum ya da kuruluĢun temel özelliklerini ve kuruluĢ amacını, kendisi hakkında
yapılmıĢ olan tanımlardan çıkarmak mümkün olduğundan, BĠT‟lerin temel özelliklerini ve
kuruluĢ amacını da aynı yöntemle bulabiliriz. BĠT‟ler, Belediye Yasası, BüyükĢehir
Belediye Yasası ve diğer ilgili mevzuattan hareketle, „„yerel hizmetlerin yürütülmesi
amacıyla kurulan ya da yönetiminin elde edilmesi koĢulu ile ortak olunan ve belediyeden
ayrı bir bağımsız bütçeye sahip olan bir özel hukuk tüzel kiĢiliği‟‟ olarak tanımlanmıĢtır.
BĠT‟lerle ilgili bu tanımın yanı sıra, daha biçimsel denilebilecek Ģöyle bir tanım yapmak da
mümkündür: “BĠT‟ler; bir kuruluĢ statüsüne göre yerel yönetimlerce kurulan,
pazarlanabilen yani kiĢisel mal ve hizmet üreten, mülkiyetinin ve/veya denetiminin
yeterince yerel yönetimin elinde olması nedeniyle yönetim kurullarının yerel yönetimlerce
atandığı, cari maliyetlerini finanse eden gelirlerinin çoğunu yerel yönetim gelirlerinden
elde etmeyen teĢebbüsler olup; ilke olarak yerel toplumun sosyal maksimizasyonu amacına
göre kaynak tahsis eden firmalardır.” (Akalın, 1994)
Bu tanımlardan hareketle BĠT‟lerin temel özellikleri Ģöyle sıralanabilir (Bozlağan, 2000):
- Belediye tarafından kurulurlar,
- Sermayenin yarıdan fazlası belediyeye ait olmalı veya yönetimin elde edilmesi
koĢuluyla belediyece ortak olunurlar,
- Pazarlanabilen mal ve hizmet üretirler,
- Genel olarak belediyenin görev alanına giren bir konuda faaliyet gösterirler,
- Ticari amaçlı olup Türk Ticaret Kanunu (TTK)‟na tabidirler,
- Ġlke olarak yerel toplumun sosyal maksimizasyonu amaçlar,
- Yönetim belediyenin elindedir.
- Belediyeden bağımsız bir bütçeye sahiptirler ve özel hukuk tüzel kiĢisidirler.
BĠT‟lerin, yine tanımından ve temel özelliklerden hareketle kuruluĢ amaçları ise Ģöyle
sıralanabilir (Serdar, 2002):
- Büyük kentlerin devasa sorunlarına hızla çözüm bulmak,
- Hizmetleri bürokrasiden uzak, hızlı ve etkin bir biçimde yerine getirebilmek,
- Özel hukuk statüsünde kurularak bunun avantajlardan yararlanmak,
48
- DMK‟ya göre oluĢmuĢ olan sistemin dıĢına çıkabilmek, böylelikle kaliteli personeli
istediği kadar ve istediği ücretle çalıĢtırma imkânına kavuĢmak,
- BĠT‟ler sayesinde Devlet Ġhale Yasası, Genel Muhasebe Yasası, SayıĢtay Yasası gibi
yasaların düzenleyici, denetleyici ve sınırlayıcı hükümlerinden kurtulmak,
- ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın vesayet denetiminin dıĢına çıkabilmek,
- Yeni istihdam imkânları oluĢturabilmek,
- Ticari açıdan karlı olan alanlardaki getirinin yerel yönetimlere aktarılıp yeni kaynaklar
oluĢturulmasını sağlamak,
- Belediyelerde makine ve malzeme gibi bazı acil ihtiyaçları kolayca sağlayabilmek gibi
doğrudan amaçlanmıĢ olmasa dahi bazı tali amaçlar da bulunmaktadır.
- Hizmet alımlarını BĠT‟ler aracılığı ile yaparak, ödemelerde aksaklık veya gecikme
olduğu durumlarda hizmetlerin aksamamasını sağlamak,
Günümüzde belediye iktisadi teĢebbüslerinin mevzuatla belediyelere verilen görevlerin
dıĢında, çok çeĢitli alanlarda faaliyette bulundukları görülmektedir. Ġktisadi teĢebbüslerin
deriden tekstil ürünlerine, gıda maddelerinden mobilya üretimine kadar birçok konuda
çalıĢtıkları bilinmektedir. Kuskusuz bunlardan bazıları kar amacı güdülmeyen ve ekmek,
su ve ulaĢım gibi halkın temel ihtiyaçlarını karĢılamayı veya bölge kalkınmayı ya da gider
tasarrufunu amaçlayan faaliyetlerdir. Bazıları ise kar amaçlıdır. Otoparklar ve turistik
iĢletmeler belediyeye gelir sağlamak için kurulmuĢ tesislerdir. Dolayısıyla, belediye
iktisadi teĢebbüslerinin kar amaçlı olup olmadıklarının yürüttükleri hizmetin niteliğine
bağlı olduğu söylenebilir (Bozlağan, 1997:440).
3.1.2. Belediyeler ve İktisadi İşletmecilik
Belediyeler iktisadi iĢletmeler kurabilirler ve bu hususta 1580 sayılı Belediye Kanunu'nda
açıkça yetki veren veya yasaklayan bir hüküm mevcut değildir. Merkezi hükümet bu
Ģirketlere olumlu bakmakla beraber vesayet yetkisini de kullanmak istemektedir. Çünkü,
bu Ģirketlerde kullanılan kaynağın temeli belediyelere aktarılan kamunun parasıdır. 1580
Sayılı Kanunun 19. maddesi; geniĢ bir yoruma tabi tutulduğunda kanunla yasaklanmamıĢ
olmak kaydıyla; belediyelerin kanunen kendilerine verilen görevleri ifa ettikten sonra
iktisadi iĢletmeler de kurabilecekleri sonucuna ulaĢılmaktadır. 5393 Sayılı Belediye
49
Kanunu 70. Maddesinde ġirket Kurulması BaĢlığı altında; Belediye kendisine verilen
görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre Ģirket kurabilir,
denilmek suretiyle; yeniden düzenlemede de Ģirket kurulmasına açıkça izin verildiği
gözükmektedir. Belediyelerin bazı kamu hizmetlerini daha etkin yürütmek amacıyla kamu
hukukunun ve bürokrasinin katı kurallarından ve ağır iĢleyiĢinden kurtulmak için
ekonomik giriĢimlerini serbest piyasa koĢullarına, özel hukuk hükümlerine ve ticari
esaslara göre yürütebilecekleri bazı örgütlenmelere yöneldikleri görülmektedir. Bu tür
örgütlenmeler içinde belediyelerin ya kendilerinin kurduğu veya iĢtirak ettikleri Ģirketler
mevcuttur (Karaoğlu, 2000). Belediye Kanunu'ndan yaklaĢık elli yıl sonra (1980 ve
sonrası) merkezi yönetiminin ağır vesayetinden kurtulmak, esnek personel politikası
izlemek, üst düzey belediye yöneticilerine yönetim kurulu üyelikleri sağlayarak ücret
takviyesi yapmak ve belediye hizmetlerinde etkinliği sağlamak vb. nedenlerle tekrar
Ģirketler modeline dönülmüĢtür. Özellikle büyük Ģehirlerde birçok belediye hizmeti
Ģirketler vasıtasıyla yürütülür hale gelmiĢ ve Ģirketler adeta ikinci bir belediye idaresi
olarak ortaya çıkmıĢtır.
Literatürde, Belediye iktisadi teĢebbüslerinin konumu ile ilgili farklı görüĢler
bulunmaktadır. Bazı bilim adamları söz konusu Ģirketleri özel sektör kuruluĢu olarak
değerlendirmekte ve belediyelerde görülen ĢirketleĢme uygulamalarını "özelleĢtirme
yöntemi" olarak kabul etmektedirler. Bu görüĢü savunan bilim adamlarının baĢlıca hareket
noktaları, belediye iktisadi teĢebbüslerinin Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre
kurulmakta ve faaliyetlerini sürdürmekte olmalarıdır. Diğer bir ifade ile, adı geçen
Ģirketlerin hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi" olmalarıdır. Bu yaklaĢıma göre,
"Ģirketler özel hukuk hükümlerine tabi oldukları için, özel sektör kuruluĢları ile eĢit Ģartlara
sahiptirler ve piyasa araçlarından yararlanmada aralarında bir farklılık yoktur"
(Eryılmaz,1989; Köksal, 1993:47,48).
Diğer taraftan, Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerini özel sektör kuruluĢu olarak kabul
etmeyenler de vardır (Yeter, 1993; Demircioğlu, 1990; Dilbirliği, 1995; Akalın, 1994).
Bunlara göre, söz konusu Ģirketler, her kadar hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi" ise
de, belediyeler genel olarak söz konusu Ģirketlerde yüzde % 50'nin üzerinde paya
sahiptirler. Bu durum belediyelere, Ģirket yönetiminde önemli olanaklar sağlamaktadır.
Örneğin, yönetim kurulu üyeleri ve genel müdür belediye yönetimince belirlenmekte,
dolayısıyla Ģirket politika ve stratejileri belediye yönetimince biçimlendirilmektedir. Bu
50
nedenle, Ģirketler gerçekte bir kamu kurumu olan belediyenin bir uzantısı haline
gelmektedir. Bu durumda, belediye iktisadi teĢebbüslerinin piyasa koĢullarına göre hareket
etme avantajı kağıt üzerinde kalmakta, Ģirketler genellikle belediye yönetiminin politikaları
doğrultusunda yönetilmektedir. ġirketlerin çoğunlukla zarar ediyor ya da ettiriliyor
olmaları ve seçim dönemlerinde birer oy deposu olarak görülmeleri de bu durumun bir
diğer göstergesidir. Bu görüĢleri savunan bilim adamları, belediye iktisadi teĢebbüslerini
"ĢirketleĢme" adı altında bir özelleĢtirme yöntemi olarak degil, özelleĢtirilmesi gereken
ekonomik giriĢimler olarak kabul etmektedirler (Bozlağan, 2000). Her iki görüĢü savunan
bilim adamlarının haklı oldukları taraflar vardır. Örneğin, birinci grupta yer alan bilim
adamlarına göre belediye iktisadi teĢebbüsleri hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi"
konumundadır. Söz konusu kuruluĢların "hukuksal konumu" ile "yönetsel durumu"
birbirinden ayrı konulardır. Diğer bir deyiĢle Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri "özel hukuk
tüzel kiĢisi" niteliğinde olup, bu nitelikleri dolayısıyla, piyasa mekanizmasına ve
koĢullarına uygun olarak faaliyette bulunma potansiyeline sahiptirler. Ancak, bu Ģirketlerin
piyasa koĢullarına göre yönetilip yönetilmedikleri ise baĢka bir konudur. Eğer belediyeler
bu Ģirketleri rasyonel esaslara uygun olarak iĢletirlerse, bu durum kendilerine çeĢitli
yararlar sağlayacaktır. Tersi durumda ise, belediye mekanizmasının iĢleyiĢini olumsuz
etkileyen bir etmen durumuna geleceklerdir. Dolayısıyla, iktisadi teĢebbüslerin "hukuksal
konumu" ile "yönetimsel durumu" birbirinden ayırt edilmelidir. Öte yandan, diğer grupta
yer alan bilim adamlarına göre, konuya bütüncül yaklaĢılmalıdır. Belediye iktisadi
teĢebbüsleri her ne kadar "özel hukuk tüzel kiĢisi" ise de, yönetim ve denetim organlarının
belediye yönetimince belirlenmesi dolayısıyla, belediyelerin ağır etkisi altındadırlar.
Nitekim, uygulamalar; “Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri"nin genel olarak çağdaĢ yönetim
tekniklerine uygun biçimde yönetilmediklerini göstermektedir. Bu durumun altında yatan
baĢlıca neden ise, bir siyasal kamu kurumu olan belediyelerin bu özelliğinin iktisadi
teĢebbüslere olumsuz yansımasıdır. Bu nedenle Belediye iktisadi teĢebbüslerinin salt özel
sektör kuruluĢu olarak kabul edilmesi doğru olmayabilir. Belgeler üzerinde "özel hukuk
tüzel kiĢisi" olan bu kuruluĢlar, içinde bulundukları iliĢkiler ağı açısından "kamu tüzel
kiĢisi" izlenimi vermektedir. Bundan dolayı, salt özel sektör kuruluĢu olarak kabul
edilmeleri gerçekçi bir yaklaĢım olarak görülmeyebilir (Bozlağan, 2000).
Belediye iktisadi teĢebbüsleri'nin hukuksal açıdan "özel hukuk tüzel kiĢisi" oldukları,
ancak söylencede kaldığı, söz konusu durumun ise Türk kamu yönetim sistemindeki
aksaklıklardan kaynaklanması sebebiyle, hukuken "özel hukuk tüzel kiĢisi" konumunda
51
bulunan Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri, genel olarak bu kimlikten uzaklaĢmakta, serbest
piyasa koĢullarına uygun olarak yönetilememektedir. Bahsedilen belediyeler için merkezi
idarenin ağır vesayet denetiminden kurtulma ve personel rejimindeki eksiklikleri giderme
yönünde birer çözümleme formülü olmuĢlardır (Bozlağan, 2000).
Belediyeler daha etkin hizmet sunabilmek ve hemĢehrilerine götüreceği hizmetlerde
yüksek verime ve tatmin edici sonuçlara ulaĢabilmek amacıyla, stratejik iĢ birimlerini
“Ģirket” statüsüne sokarak, özel hukuk hükümlerine göre iĢletmektedirler. Performansını
artırmak isteyen ancak, yasalarla, tüzüklerle, yönetmeliklerle ve benzeri uygulamalarla eli
kolu bağlanan ve hizmet üretemez konuma gelen belediyeler, söz konusu Ģirketleri
kurarak, yaratıcı kimliğiyle ağır vesayet denetiminden kurtulmayı ve daha verimli hizmet
sunmayı hedeflemektedirler (Karaman ve Özgür, 1993).
3.1.3. Belediye İşletmelerinin Nitelikleri
Ġktisadi
teĢebbüs
olarak
belediyeler,
belediye
meclisi
kararıyla
iĢletmeler
kurabilmektedirler. Bu iĢletmeler ya belediye bütçesi içinde ya da dıĢında kurulan
iĢletmelerdir. Belediye bütçesi içerisinde oluĢturulan bir fon ile yürütülen iĢletmelerde,
teĢebbüsün bu faaliyetten kar mı zarar mı ettiğini görmek mümkün olmamaktadır. Çünkü
ayrı bir muhasebe sistemi bulunmadığından bu hizmet için ayrılan kaynakların harcanması
ve giderin yapılması muhasebeleĢtirilmemektedir.
Belediye bütçesi içinde gerektiğinde diğer gider kalemlerinden aktarmalar da yapılarak
gerekli harcama yapılmaktadır. Ayrıca belediyenin tüm mal varlığı personel araç ve gereci
bu teĢebbüs faaliyetlerinde kullanılabilmektedir. Bu tür iĢletme gelirleri de hasılat olarak
yeniden belediye bütçesine gelir kaydedilmektedir. Belediye bütçesi dıĢında kurulan
isletmelerin ise, yarı bir bütçesi ve muhasebe sistemi bulunduğundan teĢebbüs faaliyetleri
için yapılan harcamaların ve bu faaliyet sonucu elde edilen tahsilatın muhasebeleĢtirilmesi
mümkün olmaktadır.
Bu tür iĢletmelerde de belediyenin diğer varlıklarından ve personelinden zaman zaman
yararlanıldığı için, teĢebbüsün kar veya zararını net ve gerçek bir Ģekilde ortaya koymak
mümkün değildir. Aslında bu tür teĢebbüslerin faaliyet dönemi sonucunda karlarının
“teĢebbüs hasılatı” olarak belediye bütçelerine aktarılması yasal bir zorunluluktur. Fakat
52
genelde bu tür iĢletmelerde belediyeler sonuç hesaplarını sağlıklı çıkarmadıkları için kar
eden iĢletme pek görülmemekte, buna karĢın belediye bütçelerinden sürekli bu iĢletmelere
ödenek aktarması yapılmakta ve varlıklarını ancak bu Ģekilde devam ettirebilmektedirler.
Gerek belediye bütçesi içinde, gerekse dıĢında kurulan iĢletmelerde kar amacı
güdülmediğinden ve hizmetin de belde halkı tarafından devamı istendiğinden, bu
iĢletmeler ekonomik faaliyet görünümünde olmakla beraber, piyasa ekonomisi Ģartlarına
göre iĢletilmemektedirler. Bu iĢletmeler, kuruluĢlarındaki usule uygun olarak, belediye
meclisleri kararıyla zaman zaman kapatılmakta, zaman zaman yeniden açılmaktadırlar. Bu
nedenle de sayıları tam olarak tespit edilememekte ve ülke genellikle de mevcutları tam
olarak bilinememektedir (Karaman ve Özgür, 1993). Ancak, özel kanunlarla kurulan
iĢletmeler, büyükĢehir belediyelerinin kuruluĢları ile paralel olarak kurulduğundan, sayıları
da büyükĢehir belediye sayısı kadardır. Kanalizasyon ve su iĢletmeleri bu tip iĢletmelere
örnektir ve genellikle genel müdürlük iĢletmesi olarak faaliyetlerini yürütürler. Bu
iĢletmelerin de amacı kar olmamakla birlikte, kısmen piyasa ekonomisi kurallarına uymada
daha esnek bir mevzuata sahip olup, daha fazla disipline edilmiĢ bütçe ve muhasebe
sistemleri vardır.
3.2. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Kurulma Gerekçeleri
3.2.1. Şirketlerin Kuruluş Nedenleri
Belediyelerce kurulan Ģirketlerin amaçları "kuruluĢ sözleĢmesinde" belirtilmekle birlikte,
bazen belirtilen bu amaçların dıĢında farklı amaçlar güdüldüğü de görülmektedir.
Belediyeler, demokratik bir ortamda mahalli mahiyetteki müĢterek ve medeni ihtiyaçları
gidermeye çalıĢan ve kamu hizmeti gören bir kamu tüzel kiĢilerdir. Kamu yararına
çalıĢmak, belde sakinlerinin önemli ihtiyaçlarını gidermek, onun refahını artırıcı katkılarda
bulunmak ve bunları sürekli güvenilir ve ekonomik biçimde yaparak sonunda belediye
sınırları dahilinde yasayan halkın beğenisini kazanmak bu idarelerin temel amaçlarıdır.
Hızlı bir Ģekilde değiĢen Dünya ve Türkiye koĢullarında, halka yeterli ve kaliteli hizmet
sunmada, gereken mali güce ve idari inisiyatife sahip olmadıkları düĢüncesinde olan
belediyeler, içinde bulundukları dar alandan çıkmanın yollarını aramaktadırlar. Sonuç
olarak belediyeler, bazı kamu hizmetlerini daha etkin yürütmek amacıyla kamu hukukunun
ve kamu bürokrasisinin katı kurallarından ve ağır iĢleyiĢinden kurtulmak için bazı
53
iĢletmelerini
Ģirket
haline
getirerek
özel
hukuk
hükümlerine
göre
iĢlemlerini
yürütmektedirler. Belediyelerin Ģirket kurma gerekçeleri genellikle (Dilbirliği, 1994);
1)Hizmetleri özelleĢtirmek, hizmette etkinlik ve verimliliği sağlamak,
2) Kamu kurumlarının bağlı olduğu katı bürokrasiden sıyrılarak özel kesimin istifade ettiği
piyasa koĢullarının gerektirdiği imkanları ve teknikleri kullanmak,
3) Kamu personel rejiminin dıĢına çıkarak esnek istihdam ve esnek ücret politikası
uygulama imkanına sahip olmak,
4) Merkezi idarenin vesayet denetiminden kurtulmak,
5) Ġhale yoluyla özel Ģirketlere giden kamu fonlarının, firmalar aracılığıyla tekrar
belediyelere dönmesini sağlamak,
6) Yerel halkın katılımını sağlayarak, mali sermayeyi harekete geçirmek, istihdam
olanakları oluĢturmak, yerel fırsatları değerlendirmek olarak özetlenebilir.
3.2.1.1. Bürokrasiyi azaltmak ve yasal sınırlamaları asgariye indirmek/ bürokratik
işlemler ve denetimden kurtularak daha serbest harcamalarda bulunmak
Belediyeler ve bunların özellikle seçimle iĢbasına gelmiĢ organlarını ĢirketleĢmeye götüren
sebeplerin basında bürokratik usullerden kurtulma isteği gelmektedir. Bürokrasi, baĢkaları
tarafından belirlenmiĢ politikaları gerçekleĢtirmede kullanılan pek çok teknik becerilerden
oluĢmuĢ karmaĢık bir örgüt sistemi anlamına gelir (Ergun ve Polatoğlu, 2000:56).
Bürokrasi sözcüğü Türkiye‟de genellikle kamu yönetimi için ve bürokratik tarzdaki bir
teĢkilatlanmada görülen aksaklıkları dile getirmede kullanılmaktadır. Özel teĢebbüs
organizasyonlarında böyle bir yakınmaya pek fazla rastlanmaktadır (Barut ve Önal,
1993:114). Kamu kurumlarının tabi oldukları bürokratik usul ve kurallar, hizmetlerin etkin
ve verimli yürütülmesini engellemektedir.
Türkiye‟de mahalli idareler mevzuatı bir bürokrasi, kırtasiyecilik ve vesayet denetimi
altında bulunmaktadır. Mahalli idareler iĢ üretmekten çok belge üreten sistemden haklı
olarak Ģikâyet etmektedirler. Çünkü mevcut sistemdeki bu yapı ihtiyaç duyulan araç, gereç
54
ve personel teminini geciktirmekte, hatta imkânsız hale getirmekte, bu sebepten dolayı da
planlanan birçok yatırıma zamanında baĢlanamamaktadır. Yatırımlarda meydana gelen bu
tür gecikmeler maliyetler arttırarak belediye bütçelerine ek mali külfet yüklemektedir.
Kırtasiyeciliğin ve sıkı vesayet denetimin yol açtığı böylesi olumsuzluklardan kurtulmak
ya da kaçınmak isteyen belediyeler, süratli, verimli ve etkin bir idare adına daha fazla
üstünlük istemektedirler. Belediyeler bu inisiyatifi özel hukuk alanında buldukları için
mevcut hükümleri zorlama ve hatta ihlal pahasına, bütçe içinde görülmesi gereken hizmeti
döner sermaye kurarak oraya aktarmaya ya da fon kurmaya veya ĢirketleĢmeye
gitmektedirler (Dönmez, 1998).
3.2.1.2. Yeni gelir kaynakları yaratma isteği
1980 sonrası dönemde belediyelerin gelirlerinde önemli iyileĢtirilmelere gidilmiĢ ancak,
istenilen seviyeye ulaĢılamamıĢtır. Belediyeler, kanunlarla kendilerine sağlanmıĢ olan
vergi gelirleri ile pay, sübvansiyon ve kotasyon seklindeki gelirleri yetersiz bularak
teĢebbüslerin hâsılatını artırmak ve yeni gelir kaynakları yaratmak için iktisadi ve ticari
alana atılarak, kendilerine ek gelir temin etme yoluna gitmiĢlerdir (Polatoğlu, 2000:63).
Kamu hukuku usul ve esaslarının karar ve hareket çabukluğunu sağlamadığı, çok fazla
kayıtlayıcı ve kısıtlayıcı oldukları, aĢırı emniyet düĢüncesi ile kiĢisel inisiyatife yeterince
imkân tanınmadığı gibi nedenlerle özel hukuk kurallarına tabi olarak faaliyet gösteren
ĢirketleĢme yoluna gidilmiĢtir. Ayrıca, ihale yolu ile özel giriĢimlere giden kamu
kaynaklarının bu Ģirketler aracılığı ile tekrar belediyelere dönüĢümü sağlamak amacı da bu
nedenler arasında sayılabilir. Anayasa ve kanunlar, belediyelere görevleriyle orantılı gelir
sağlama yetkisini merkezi idareye vermiĢtir. Ancak, merkezi idarenin gelir sağlamadaki bu
yetkisini bir tehdit unsuru olarak belediyeler üzerinde kullanması, belediyelerin mali
kaynaklarını zaman zaman kısıtlaması ya da siyasi nedenlerle arttırması karĢısında
belediyelerin bünyelerinde kullanabilecekleri bir mali kaynağa sahip olma düĢüncesi ile
ĢirketleĢmeye gitmektedirler (Polatoğlu, 2000:65).
3.2.1.3. Merkezi hükümetin belediyeler üzerindeki idari vesayetini azaltmak
Merkezi idarenin, mahalli idareler üzerinde 1982 Anayasası‟nın 127.maddesinden
kaynaklanan bir vesayet yetkisinin olması, belediyelerin mali kaynak ve bu kaynakların
55
kullanımı bakımından merkezi idareye bağlı olması belediyeleri, merkezi idarenin mali
denetiminden ve vesayet yetkisinin uzaklaĢmaya yönelik tedbirler almaya zorlamaktadır.
Belediyeler, demokratik rejimin özüne aykırı buldukları vesayet yetkisinin, kendilerini is
yapamaz derecede tehdit ettiğini iddia etmekte, bu nedenle merkezi idarenin ve onun taĢra
ajanlarının sahip bulundukları bozma, tasdik ve denetleme yetkilerinin dıĢına çıkmaya
çalıĢmaktadırlar. Bunu da, bahse konu faaliyeti kamu hukuku alanında özel hukuk alanına
aktarmada bulmakta ve böylece ĢirketleĢmeye gitmektedirler.
3.2.1.4. Özel bankalardan kredi kullanabilmek
Belediyeler ihtiyaç duydukları krediyi ancak Ġller Bankası'ndan sağlayabilmektedir. Ancak
bazı özel durumlarda bazı projeleri Kalkınma Bakanlığı, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı ve
diğer kamu bankalarınca desteklenmektedir. Belediyeler özel bankalardan doğrudan kredi
alamamaktadır. Ancak, özel hukuk hükümlerine tabi olan belediye Ģirketlerinin özel
bankalardan kredi kullanmasına herhangi bir engel yoktur. Bu sebeple belediyeler,
Ģirketlerini kredi sağlanmasında aracı olarak kullanabilmektedirler.
3.2.1.5. Beldenin sosyal ve ekonomik gelişmesine katkıda bulunmak ve bu konuda
öncülük yapmak
Türkiye‟de iller arasında sosyoekonomik geliĢmiĢlik düzeyi bakımından düzeyli
farklılıklar vardır. Çoğunluğu Ġç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu‟da bulunan bu geri kalmıĢ
yöreler, planlı kalkınma döneminde alınan tüm özendirici tedbirlere rağmen istenilen
kalkınmıĢlık seviyesine çıkarılamamıĢtır. Ayrıca, bu yörelerde yurdumuzun batı kesimine
nazaran sermaye ve müteĢebbis eksikliği daha fazla olduğu bilinmektedir. Bu durum, söz
konusu yörelerdeki belediyeleri harekete geçirerek yerel ekonomik ve ticari hayatın
canlanması için bir takım tedbirler alınmasına zemin açmıĢtır. Bir çok belediye iktisadi
teĢebbüsler kurarak ya da kurulmuĢ Ģirketlere iĢtirak ederek bölgelerindeki ekonomik
çözülmeye engel olmak için çalıĢmalara baĢlamıĢlardır. Belediyelerin kurduğu ya da
katıldığı bazı Ģirketlerde de çevredeki hammaddenin veya sermayenin değerlendirilmesinin
amaçlandığı görülmektedir. Bu tür iĢletmeler genelde, özel teĢebbüsün yeterince
geliĢmediği bölgelerde kurulmaktadır. Bu yolla hem özel sektöre öncülük yapılmakta hem
de yeni iĢ olanakları yaratılmaktadır (Eryılmaz, 1989).
56
3.2.1.6. 2886 sayılı devlet ihale kanunu’nun kısıtlamalarından kurtulmak
2886 sayılı Devlet Ġhale Kanunu'nun 71. maddesi ile, “Bu kanunun kapsamına giren
idarelerin kendi aralarında yaptıkları ihlale iĢleri ile, sermayesinin yarısından fazlası tek
baĢına veya birlikte devlete, kamu iktisadi teĢebbüslerine veya yönetimlere ait
kuruluĢlardan sağlanması ile ilgili ihale iĢleri”, ihale usulüne tabi olmayan iĢlerden
sayılmıĢtır. Belediyeler bu hükümden yararlanarak Kanun‟un amacına uygun olmayan
sonuçlar yaratabilmektedir. Bu durumu bir örnekle açıklayabiliriz: Belediye bir hizmetin
gördürülmesi için ihale açtığında, bu ihaleye piyasadaki mevcut Ģirketle birlikte, bu konuda
faaliyet gösteren belediye Ģirketi katılacaktır. Ancak 2886 sayılı Kanun‟un 71. maddesi
gereği bu iĢ belediye Ģirketine verilecektir. Belediye Ģirketinin bu iĢi yapacak olanağı
olmaması durumunda, iĢ belediye baĢkanınca taĢeron olarak seçilen özel Ģirketlere
yaptıracaktır. Sonuçta yapılan ihalenin bir anlamı kalmayacaktır. Uygulamada bu duruma
sıklıkla rastlanmaktadır . Belediyelerin kurucusu olduğu Ģirketlere 2886 sayılı Devlet Ġhale
Kanunu‟nu 71. maddesince tanınan istisnanın belediyeleri, söz konusu Ģirketler aracılığıyla
mal ve hizmet alımına teĢvik ettiği, bu Ģirketlere de kendi usullerince aldığı mal ve
hizmetleri belediyelere satma avantajı getirdiği, bu durumun da usulsüzlüklere elveriĢli bir
ortam yarattığı gözlenmektedir.
3.2.1.7. Personel sağlanması ve istihdamında serbest hareket etme olanağı yaratmak
Belediyelerin kurduğu ve iĢtirak ettiği Ģirketler Medeni Kanun, Borçlar Kanunu ve Türk
Ticaret Kanunu çerçevesinde özel hukuk tüzel kiĢisi gibi hareket etmekte, yani tam bir
serbestlik içinde çalıĢmaktadırlar. Bu durum belediye Ģirketlerini, ekonomik ve rasyonel
olmayan uygulamalar içine sokabilmektedir. Bunun nedeni, belediyelerin siyasi çıkar
gözetmeleri ve bu amaçla kendilerine destek verenlere çıkar sağlamaya çalıĢmalarıdır
(Eryılmaz, 1989).
Türkiye‟de ekonomik koĢulları göz önüne alındığında personel istihdamı konusu, belediye
yönetimi için, yandaĢlarına çıkar sağlamada önemli bir avantaj olmaktadır. Belediye
Ģirketlerinin içinde bulundukları serbestlik, politik istihdam için çok uygun bir ortam
yaratmaktadır. Belediye Ģirketlerinin, personel sağlanması ve istihdamında serbestlik
sağlamanın olumlu denilebilecek bu yönü de vardır. Devlet memurlarına uygulanan ücret
politikası nedeniyle üst düzey nitelikli elemanların belediyelerde çalıĢtırılması pek
57
mümkün olmamaktadır. Belediye Ģirketlerinde ise daha nitelikli eleman çalıĢtırılması
mümkün olmaktadır. Belediye bünyesindeki üst düzey yöneticilere de bu Ģirketlerin
yönetim kurullarında görev verilerek huzur hakkı almaları sağlanmaktadır. Ancak,
belediyelerin anonim Ģirketlerinin yönetim kurulu üyelerine ödenen huzur hakkı ücretleri
bazen çok yüksek rakamlara da ulaĢabilmekte bu nedenle de kamuoyunca eleĢtirilmektedir.
3.2.1.8. Diğer nedenler
- Halkın da katılımını sağlayarak yerel sermayeyi harekete geçirmek, yerel imkânları
değerlendirmek için ĢirketleĢmeye gidilmektedir.
- Siyasi reklâm amacıyla hareket ederek görünürde bir eser bırakmak.
- Zor durumdaki özel Ģirketleri kurtarmak.
3.3. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Kuruluş Şekilleri ve Belediye İktisadi
Teşebbüslerinin Sınıflandırılması
3.3.1. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Kuruluş Şekilleri
Belediyelerin kendi gelirlerinin yanı sıra çeĢitli faaliyetleri yürütmek ve gelir sağlamak
amacıyla kurmuĢ oldukları çok sayıda belediye iktisadi iĢletmeleri, fon iĢletmeleri, birlik
iĢletmeleri ve Ģirketler bulunmaktadır. Diğer taraftan, belediye iĢletmelerini çeĢitli
açılardan sınıflandırmak mümkündür. Bunlar faaliyet konularına göre Ģu Ģekilde
sınıflandırılır;
- Su iĢletmesi,
- Otobüs iĢletmesi ,
- Temizlik ĠĢleri ĠĢletmesi,
- Havagazı (veya Doğalgaz) ĠĢletmesi,
- Mezbaha ĠĢletmesi,
- Park ve Bahçeler ĠĢletmesi,
- Mezarlıklar ĠĢletmesi,
- Mezbaha ĠĢletmesi,
- Tanzim SatıĢ Mağazaları ĠĢletmesi,
- Diğer ĠĢletmeler
58
Sermaye Yapılarına göre ise (Sağlam ve Şengel, 2003) ;
- Döner Sermaye ĠĢletmeleri,
- Fon ĠĢletmeleri,
- Birlik ĠĢletmeleri,
- Belediye Meclis Kararıyla Kurulan ĠĢletmeler,
- Özel Kanunlarla Kurulan ĠĢletmeler olarak sınıflandırılabilir.
Bir baĢka anlamda kuruluĢ, görev ve iĢleyiĢlerindeki farklılıklar göz önüne alınarak
belediyelerin ekonomik giriĢimlerini genel olarak dört ana baĢlık altında incelemek
mümkündür. Bunlar baĢlıkları söyle sıralayabiliriz :
- Belediye bütçesi içinde veya dıĢında yer alan iĢletmeler
- Tanzim satıĢ fonları ve döner sermayeli kuruluĢlar
- Belediyelerin kurdukları ve iĢtirak ettikleri Ģirketler
- Birlikler ve diğer alternatif teĢebbüs yöntemleri
Belediye iĢletmelerini baĢlıca 3 alt baĢlıkta toplamak da mümkündür:
a. Özel yasalar ile kurulan iĢletmeler
b. Belediye bütçesi içinde yer alan iĢletmeler
c. Belediye bütçesi dıĢında yer alan katma bütçeli iĢletmeler.
3.3.1.1. Özel yasalar ile kurulan işletmeler
2560 sayılı yasa ile kurulan Ġstanbul Su ve Kanalizasyon Ġdaresi (ĠSKĠ) 11, 4325 sayılı yasa
ile kurulmuĢ olan EGO12 gibi bu iĢletmelerin kuruluĢ yasalarında 1050 sayılı yasaya,
belediye muhasebe usulü tüzüğüne ve 2886 sayılı Devlet Ġhale Yasasına tabii
bulunmadıkları, özel hak hukuku tabi oldukları, ticari usule göre çalıĢacakları ön
görülmekte ve kamu tüzel kiĢiliğine sahip oldukları hükmü yer almaktadır.
11
12
Resmi Gazete, Tarih: 25.12.1981, Sayı: 2568
Resmi Gazete, Tarih: 23.11.1981, Sayı: 17523
59
3.3.1.2. Belediye bütçesi içinde yer alan işletmeler
Belediyelerin kurdukları su, mezbaha ve bunun gibi teĢebbüslerin büyük bir bölümü bu
yönetim Ģekli ile yani doğrudan doğruya yönetim Ģeklinde iĢletilmektedir. Bu teĢebbüslerin
giderleri ile yönetim ve iĢletme giderleri diğer belediye gelirleri ve giderleri gibi belediye
bütçesinde gösterilmektedir (Alim ve Önal, 1993).
3.3.1.3. Belediye bütçesi dışında yer alan katma bütçeli işletmeler
Daha önce de belirtildiği üzere 1580 sayılı yasanın 15. maddesinde belediyenin görevleri
sayılmıĢ, 19.maddesinde de kazanılmıĢ haklara zarar vermeden su, hava gazı, elektrik
tesislerini doğrudan doğruya kurmaya ve iĢletmeye belediye sınırları için de belli
mıntıkalar arasında otobüs otokar, onlibüs tünel, troley ve fünikülerle yolcu taĢımaya
belediyelerin yetkili olduğu ifade edilmiĢtir. Bunlardan elektrik tesislerini kurmak ve
iĢletmek yetkisi 2705 sayılı yasa ile belediyelerden alınarak Türkiye Elektrik Kurumu‟na
verilmiĢtir. Belirtmek gerekir ki Belediye Yasası belediye iĢletmelerinin kuruluĢ ve
yönetim Ģekillerine organlarına muhasebe alım, satım, denetim usullerine iliĢkin bir
düzenleme getirmemiĢtir. Yalnız 110. maddesinin 13. ve 14. fıkralarında belediye gelirleri
arasında belediye teĢebbüsleri hasılatına yer verilmiĢ, 70. maddenin 8. fıkrasında ise
belediye meclisinin görevleri arasında görülecek hizmetlere karĢılık alınacak ücret
tarifelerinin belediye meclisleri tarafından saptanacağı ve 71. maddesinde bu tarifelerin
mülki amirin onayı ile yürürlüğe gireceğini öngörmüĢtür.
24 Eylül 1990 tarihli Resmi Gazete‟de yayınlanan Belediye Bütçe Muhasebe Usulü
Tüzüğü‟nün 89. maddesinde ise bu bütçelerin Ģekli, düzenlenmesi, kabulü ve
onaylanmasının belediye bütçesinin tabi olduğu esas ve usullere göre yapılacağı
belirtilmiĢtir. Ancak belediyeler ekonomik ve ticari özellikte hizmetleri örgütleme de eski
Belediye Muhasebe Usulü Tüzüğü‟nün 48. maddesi, yeni tüzüğün 89. maddesindeki
kayıtları dikkate almaksızın istedikleri hizmetleri istedikleri biçimde örgütleyip
düzenlemektedirler. Bunun sonucunda iĢletmeler ve gördükleri hizmetler sık sık yönetim
ve iĢleyiĢ değiĢikliğine uğramaktadırlar. ĠĢletmelerin birbirlerinden farklı yapısal
özelliklerine, yönetim ve iĢleyiĢ biçimlerine sahip olmalarının nedeni, belediyeler bağlı
iĢletmeleri düzenleyen genel bir iĢletme yasasının bulunmayıĢıdır, denilebilir (KeleĢ ve
Yavuz, 1989:339).
60
3.3.1.4. Tanzim satış fonları ve döner sermayeli kuruluşlar
Belediyelere tanzim satıĢ fonu kurma yetkisi veren hüküm, 1580 sayılı yasanın 15.
maddesinin 2.12.1960 tarih ve 150 sayılı yasa ile değiĢik 43. maddesidir. Fıkraya göre
belediyeler et, ekmek, yaĢ meyve ve sebze, odun ve mangal kömürü ile diğer gıda ve
zorunlu ihtiyaç maddelerini gerektiğinde 2490 ve 1050 sayılı yasa hükümlerine bağlı
olmaksızın satın almak, stok etmek, veya belirli bir kar haddi dahilinde satın aldırmak,
sattırmak ve ihtiyacı olanlara maksada göre dağıtmak üzere bir fon tahsis ederek tanzim
satıĢ mağazaları kurmak ve hayatı ucuzlatacak sair tedbirleri almak yetkisine sahiptirler.
Tanzim satıĢına konu olan maddeler halkın günlük yaĢayıĢını etkileyen zorunlu yiyecek ve
yakacak maddeleri ile sınırlanmıĢ gibi görülse de “hayatı ucuzlatacak sair tedbirleri almak”
deyimi ile belediyelere bu konuda geniĢ bir yetki tanınmıĢtır. Uygulamada belediyeler
“döner sermaye” adını verdikleri fonu bazen bütçelerine koydukları ödenekten sağlamakta,
bazen de tanzim satıĢ yapılacak maddeye gereksinimi olacaklardan topladıkları paralarla
oluĢturmaktadırlar.
Döner sermayelere gelince, belediyelerde döner sermaye kurulmasına yetki veren tek
mevzuat belediye yasasına bazı maddeler eklenmesine dair 24.3.1950 tarih ve 5656 sayılı
yasadır. Bu yasanın ek 1. maddesine göre belediyeler belediye konutları yapmak ve bu
konutları belde sakinlerine kiraya vermek ya da satmak iĢlerini “mecburi” hizmetler
arasına alabilir ve bu amaçla bütçelerinden gerekli paraları ayırarak “ döner sermaye”
kurabilirler. Belediyeler bu iĢ için kurulmuĢ ya da kurulacak yapı ortaklıklarına girmeye de
yetkilidirler. Bu iĢlerde
Ġhale Yasası (Resmi Gazete, 1983) uygulanmamaktadır.
Uygulamada “tanzim satıĢ”, “döner sermaye” ve “fon” deyimleri karıĢık ve birbirinin
yerine geçecek Ģekilde kullanılmaktadır. Diğer taraftan gerek tanzim satıĢlar gerekse döner
sermayeli kuruluĢlar genellikle yeni bir örgütlenmeye gidilmeksizin belediye ya da
belediyeye bağlı iĢletme personeli ile yürütülmektedir.
3.3.1.5. Belediyelerin kurdukları ve iştirak ettikleri şirketler
Belediyeler bazı kamu hizmetlerini daha etkin yürütmek amacı ile kamu hukukunun ve
bürokrasinin katı kurallarından ve ağır iĢleyiĢinden kurtulmak için ekonomik giriĢimlerini
Ģirketler yolu ile yerine getirmektedirler. ġirketleĢmeye yönelmenin diğer nedenleri
arasında mevcut personel rejimi içinde kaliteli eleman çalıĢtırmada karĢılaĢılan sorunlar,
61
merkezi idarenin denetiminden kurtulma düĢüncesi ve özel giriĢimcilerin giden kamu
fonlarının bir kısmını Ģirketler aracılığı ile tekrar belediyeye kazandırmak fikri sayılabilir
(Köksal, 1993).
Belediyelerin Ģirket kurabilmeleri, Ģirketlere ortak olabilmelerini sağlayan yasal dayanak
1580 sayılı Belediye Yasası‟nın 19. maddesi ile Türk Ticaret Yasası‟nın 275. maddesidir.
Yine Türk Ticaret Yasası‟nın 18. maddesinin 1. fıkrasına göre, belediyeler tarafından özel
hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari Ģekilde iĢletilmek üzere kurulan teĢekkül
ve müesseseler “Ģirketler” tacir sayılırlar. Ayrıca bunlar, ticaret sicil nizamnamesinin 13/1
maddesine göre ticaret siciline tescil ile ticaret odalarına kaydolmak zorundadırlar (Barut
ve Önal, 1993:111,112).
3.4. Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Hukuki Dayanakları
BĠT‟ler, bir belediye KĠT‟i sayıldığından, KĠT‟lerin sahip olduğu çerçeve mevzuat doğal
olarak onlar için de geçerlidir. Bu genel çerçeve ile birlikte, BĠT‟lerin ilk kurulmaya
baĢladıkları dönemde temel hukuki dayanağın 1580 sayılı yasa ile 3030 sayılı yasanın
olduğu görülmektedir. Ġlgili yasalar, birer belediye Ģirketi olmaları nedeniyle BĠT‟ler için
önemli bir dayanak ve güç kaynağı olmuĢtur. Ancak aynı zamanda birer özel hukuk tüzel
kiĢisi olan BĠT‟ler, Türk Ticaret Kanunu (TTK) kapsamında kurulan kuruluĢlar olarak da
karĢımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla faaliyetlerini, hem bir kamu iĢletmesi hem de “tacir”
sıfatına sahip özel iĢletme olarak yerine getirmektedir. Çünkü Ticaret Kanunun göre,
belediyelerce özel hukuk statüsünde iĢletilmek üzere kurulan teĢekkül ve müesseseler
“tacir” sayılmaktadır. Tüm bu birbirinden farklı hukuki dayanaklar, BĠT‟lerin kuruluĢ ve
iĢleyiĢini
düzenleyen
mevzuatın
yetersiz
olduğu
kadar
dağınık
olduğunu
da
göstermektedir. Bu bağlamda BĠT‟lerle ilgili bazı mevzuata bakılacak olursa:
3.4.1. 1580 Sayılı Eski ve 5393 Sayılı Yeni Belediye Yasaları
BĠT‟lerin kuruluĢunda, 1930 tarihli ve 1580 sayılı Belediye Yasası temel dayanaklardan
birisidir. Bu nedenle öncelikli olarak bu yasanın konuyla ilgili yaklaĢımından bahsetmek
gerekir. Bu yasadaki ana düĢünce, yerel düzeyde ortak medeni ihtiyaçların karĢılanmasıdır.
Bu yaklaĢımla hareket eden yasa, 15. maddesinde belediyelerin görevlerini 82 fıkra halinde
saymaktadır. Bu görevler, genel olarak belde sağlığı ve temizliği, sosyal yardım iĢleri, imar
62
ve alt yapı iĢleri, belde halkının esenliğinin sağlanması, kültür iĢleri ve sınaî, ticari ve
ekonomik iĢler gibi görevlerdir. 1580 sayılı yasanın Belediyelerin Hakları, Salahiyetleri ve
Ġmtiyazları baĢlığını taĢıyan 19. maddesinin 1. fıkrası, belediyelerin zorunlu görevlerini
yerine getirdikten sonra belde sakinlerinin ortak ve medeni ihtiyaçlarını yerine getirecek
“(…)her türlü teĢebbüsatı (giriĢimleri) icra ederler” hükmünü taĢımaktadır. Aynı maddenin
4. fıkrasının “a” bendinde; “(…)su, havagazı, elektrik ve tramvay tesisatı kurmak ve
iĢletmek, göl, nehir, körfez ve mücavir sahillerde vapur ulaĢımını yerine getirmek
belediyelerin hakkıdır. Ancak, belediyeler bu iĢlerin tesis ve iĢletmesi için müddeti 40
seneyi aĢmamak ve mevzuata uygun olmak Ģartıyla imtiyaz verebilirler.” hükmü de
bulunmaktaydı. Yine 5. fıkra ile “Belediye sınırları dâhilinde belirli bölgeler arasında
yolcu nakil vasıtası olarak otobüs, omnibüs, otokar, tünel, troley ve füniküler iĢletmek ve
mezbahalarda kesilen etleri (...) satıĢ yerlerine nakletmek münhasıran belediyelerin
hakkıdır.” diyerek tüm bu faaliyet ve hizmetleri belediyelerin tekeline vermiĢtir. Ayrıca
24.03.1950 tarih ve 5656 sayılı Yasa‟nın 1. maddesiyle, 1580 sayılı yasaya eklenen Ek 2.
madde; belediye meclislerinin ihtiyaç gördüklerinde, belediye konutu yapmak ve bunları
belde sakinlerine kiraya vermek veya satmak iĢlerini zorunlu hizmetler arasına koyabilme
imkânı sağlanmıĢtır. Öte yandan 1580 sayılı yasanın gerekçesinde dayanak olarak
sıralanan esaslardan ikincisinde; belediyeler de, özel ve gerçek tüzel kiĢiler gibi, temel
haklardan olan “çalıĢma ve iĢ yapma hakkı”na sahip denilmiĢtir. Belediyeler, yasanın
19.maddenin 1. fıkrasındaki sınırlamalar dâhilinde, yasanın ilgili diğer maddelerindeki
yetkilere ve gerekçedeki bu esasa dayanarak istedikleri konuda Ģirket kurma ve kurulmuĢ
olan Ģirketlere ortak olma hakkına sahip olmuĢlardır. Dolayısıyla yasadan aldıkları bu
yetkilerle ve bütçelerine ödenek koymak suretiyle önceleri döner sermaye tesis etmeye ve
yapı ortaklıklarına katılmaya baĢlamıĢ olan belediyeler, 1985‟ten sonra BĠT‟leri kurarak
sorumluluklarına giren birçok yerel kamu hizmetlerini bunlar aracılığı ile yerine getirmeye
baĢlamıĢlardır (Bozlağan, 2000: 4). BĠT‟lerin varlığında önemli bir dayanak olan 1580
sayılı Belediye Yasası, 03.07.2005 tarihli 5393 sayılı Belediye Yasası ile değiĢtirilmiĢtir.
Yeni yasaya, BĠT‟lere dayanak olma açısından bakıldığında, genel olarak 1580 sayılı
yasayla aynı yaklaĢımı taĢıdığı ve yerel düzeyde ortak medeni ihtiyaçların sağlanmasını
hedef aldığı görülmektedir. Ancak iki yasa arasında bazı farklılıklar da bulunmaktadır.
Yeni yasanın, Görev ve Sorumlulukları baĢlıklı 14. maddesinde, belde ve belde
sakinleriyle ilgili sağlık ve temizlik, sosyal yardım iĢleri, imar iĢleri gibi ortak medeni
ihtiyaçlar ve bunlarla ilgili görevler genel olarak sayılmakla birlikte, 1580 sayılı yasanın
63
15. maddesinde olduğu gibi 82 fıkralık ayrıntıya girilmemiĢtir. Ayrıca yeni yasanın gerek
14. maddesindeki “yapar veya yaptırır” ifadesi ve gerekse Belediyenin Yetkileri ve
Ġmtiyazları baĢlıklı 15.maddesinin değiĢik fıkralarındaki “yapar ya da yaptırır”, “iĢletir
veya iĢlettirir” gibi ibareleri, eski yasanın liberal yaklaĢımının devam ettiğini
göstermektedir. Bununla birlikte 1580 sayılı yasadan önemli bir fark olarak, 14. maddenin
“a” bendinde ana görevler sayıldıktan sonra, “ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi
hizmetlerini yapar veya yaptırır” denilerek, önceki yasayı aĢan oldukça liberal bir anlayıĢ
ortaya konulmaktadır. Çünkü “ekonomi ve ticaretin geliĢtirmesi hizmetlerini yapması”,
uygulamaya dönük olarak belediyelere büyük imkânlar sunmaktadır. Dolayısıyla yeni yasa
bu liberal yaklaĢımıyla, BĠT‟lerin geliĢimine zemin oluĢturacak bir içeriğe de sahiptir,
denilebilir. BĠT‟lerin lehine gibi gözüken bu düzenlemelerle birlikte, bazı kısıtlamalar
getiren düzenlemeler de söz konusudur. Zira yeni yasanın 15. maddesinde, “belediye, e, f
ve g bentlerinde belirtilen hizmetleri DanıĢtay‟ın görüĢü ve ĠçiĢleri Bakanlığının kararıyla
süresi 49 yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir. Toplu taĢıma hizmetlerini
imtiyaz veya tekel oluĢturmayacak Ģekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceği
gibi toplu taĢıma hatlarını kiraya verme veya 67. maddedeki esaslara göre hizmet satın
alma yoluyla yerine getirebilir.” denilmektedir. Bu düzenleme önceki yasanın 19.
maddesine genelde benzemekle birlikte, belediyelerin bir “giriĢimci” olarak yetki ve
imtiyazlarını kullanımına “DanıĢtay‟ın görüĢü ve ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın kararıyla” Ģeklinde
bazı sınırlamalar getirmektedir. Çünkü daha önce 1580 sayılı yasanın 19/4. fıkrasının “a”
bendinde, belediyeye ait birçok görev ve iĢ imtiyaz olarak doğrudan verilebilmekteyken,
yeni düzenleme “doğrudan” ifadesini kaldırmıĢ ve belediyeye bu noktada bir sınırlama
getirmiĢtir. Bu sınırlamanın, BĠT‟lerin kuruluĢ ve iĢleyiĢini iki açıdan olumsuz yönde
etkilemesi beklenebilir. Bunlardan birincisi, belediyeye ait birçok yerel hizmet doğrudan
BĠT‟ler tarafından yerine getirilmekteyken, Ģimdi ise merkezi yönetimin uygun görmesi
durumunda BĠT‟lere verilebilecektir. Ġkinci olarak, “tekel oluĢturmayacak Ģekilde”, “kiraya
verme” ve “hizmet satın alma” gibi ifadelerle bu iĢlerin BĠT‟lerin dıĢında tamamen özel
olan Ģirketlere imtiyaz olarak verilmesinin önü de açılmıĢtır. Dolayısıyla yeni yasanın ilgili
maddesinin, dayanak olma anlamında BĠT‟leri olumsuz yönde etkilemesi söz konusudur.
Bu esasında yasanın katılığından değil, öncesine göre özel sektöre dönük ve “daha liberal”
denilebilecek bir çerçeveye sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla kuruluĢ
aĢamasında neo-liberal politikaların etkisiyle kamudan özele geçiĢ yöntemi olarak
düĢünülen BĠT‟lerin yerini doğrudan özel Ģirketlerin almaya baĢlayacağı bir sürecin
yaĢandığı söylenebilir. Bu durum “belediyeler, ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi
64
hizmetlerini yapar veya yaptırır” Ģeklindeki 14. maddeyle de uyumludur. Çünkü
imtiyazların özel sektöre devredilmesiyle ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesinin önünün
açılacağı düĢünülmektedir.
3.4.2 3030 Sayılı Yasa ve Yerine Çıkarılan 5216 Yasa ve Sonrasında Yeni Büyükşehir
Yasası
3030 sayılı yasanın 6. maddesinin d, f, g, h, i, j, 1 fıkralarında, büyükĢehir belediyelerinin
sınaî, ticari ve ekonomik özellik taĢıyan görevleri için “iĢletmek” ve “iĢlettirmek”
biçiminde ifadeler kullanıldığı görülmektedir. Bu ifadelerle, belediyelerin yerel hizmetleri
yerine getirirken Ģirketler kurmasına zemin hazırlanmıĢ ve bu noktada özellikle büyükĢehir
belediyelerine büyük hareket alanı sağlanmıĢtır. Aynı yasanın, “BüyükĢehir ve ilçe
belediyeleri, görevli oldukları konularda, 1580 sayılı Belediye Yasanın ve diğer mevzuat
hükümleri ile belediyelere tanınan hak, yetki, imtiyaz ve muafiyetlere sahiptir.” hükmünü
taĢıyan 8. maddesi de, 1580 sayılı yasanın belediyelere tanıdığı tüm imkânların büyükĢehir
belediyeleri için de geçerli olduğunu ifade etmiĢtir. 3030 sayılı yasanın yerine 2005 tarihli
ve 5216 sayılı yeni yasa çıkarılmıĢtır. Bu yasanın 7. maddesinin ilgili fıkraları da “iĢletmek
veya iĢlettirmek”, “yapmak veya yaptırmak” biçiminde ifadelere yer vererek önceki yasada
yer alan bakıĢ açısını devam ettirmiĢtir. Yine 5216 sayılı yasa 10.maddesinde,
“BüyükĢehir, ilçe ve ilk kademe belediyeleri; görevli oldukları konularda bu kanunla
birlikte Belediye Kanunu ve diğer mevzuat hükümleri ile ilgisine göre belediyelere tanınan
yetki, imtiyaz ve muafiyetlere sahiptir.” hükmünü getirerek, 3030 sayılı Yasa‟nın 8.
maddede sağladığı yetki, imtiyaz ve muafiyetleri sağlayamaya devam etmiĢtir. Böylelikle
5216 sayılı yasa ve sonrasında yeni büyükĢehir yasası BĠT‟ler açısından olumsuz bir
durum oluĢturmamıĢ, kuruluĢ ve iĢleyiĢ açısından aynı yaklaĢımı sürdürmüĢtür.
3.4.3. Türk Ticaret Kanunu
TTK‟da, belediyelerin Ģirket kurma, Ģirketlere ortak olmaları konusunda bir engel hüküm
olmadığı gibi, belediyelerin, kamu hizmeti gördüğü kabul edilen anonim Ģirketlerin
yönetim ve denetim kurullarında temsiline iliĢkin hükümlere yer vermek suretiyle, dolaylı
yoldan belediyelerin de Ģirket kurabilmelerine imkân tanınmıĢtır.
65
Belediyelerin TTK hükümlerine göre Ģirket kurmaları ya da Ģirketlere ortak olmaları yeni
bir uygulama değildir. Belediyeler sayıları az da olsa, gerek 1580 Sayılı Kanun yürürlüğe
girmeden önce, gerekse bu Kanun‟un yürürlüğe girmesinden sonra çeĢitli tarihlerde bazı
hizmetleri yürütmek için özel hukuk hükümlerine göre ortaklıklar meydana getirmiĢtir
(Eryılmaz, 1994:51). TTK‟nın “hükmi Ģahıslar” baĢlığını taĢıyan 18. maddesine göre:
“Ticaret Ģirketleriyle, gayesine varmak için ticari bir iĢletme iĢleten dernekler ve kendi
kuruluĢ kanunları gereğince hususi hukuk hükümleri dairesinde idare edilmek veya ticari
Ģekilde iĢletilmek üzere Devlet, Vilayet, Belediye gibi amme hükmi Ģahısları tarafından
kurulan teĢekkül ve müesseseler dahi tacir sayılırlar.” Mevzu ve maksat baĢlığını taĢıyan
271. maddesine göre “Anonim Ģirketler kanunen yasak olmayan her türlü iktisadi maksat
ve konular için kurulabilirler. ġu kadar ki esas mukavelede Ģirket mevzuunun hudutlarının
açıkça gösterilmiĢ olması Ģarttır.” Amme hükmi Ģahıslarının iĢtiraki baslığını taĢıyan 275.
maddesine göre; “Devlet, Vilayet, Belediye gibi amme hükmi Ģahıslarından birisine esas
mukaveleye dercedilecek bir kayıtla pay sahibi olmasa dahi, mevzuu amme hizmeti olan
anonim Ģirketlerin idare ve murakabe heyetlerinde temsilci bulundurma hakkı verilebilir.”
Yukarıdaki mevzuat hükümlerinden, TTK‟da belediyelerin Ģirket kurma ve kurulmuĢ
Ģirketlere ortak olmaları konusunda engelleyici bir hüküm bulunmadığı gibi; belediyelerin,
kamu hizmeti gördüğü kabul edilen anonim Ģirketlerin yönetim ve denetim kurullarında
temsiline iliĢkin hükümlere yer verilmek suretiyle, Ģirket kurabilmelerine, kurulu bulunan
Ģirketlere katılabilmelerine dolaylı yoldan olanak tanındığı da söylenebilir (Bozlağan,
2000). Yeni Türk Ticaret Kanunu da, 6762 Sayılı TTK‟daki mevcut uygulamaları aynen
devam ettirmekte, bu konuda farklı bir düzenleme içermemektedir.
3.4.4. 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine Dair Yasa
ÖzelleĢtirme çalıĢmalarına temel oluĢturmak amacıyla 24.11.1994 tarihinde 4046 sayılı
ÖzelleĢtirme
Uygulamalarının
Düzenlenmesine
ve
Bazı
Kanun
Hükmünde
Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yasa kabul edilmiĢtir. Bu yasanın 26.
maddesinde yer alan; “Belediyeler ile diğer mahalli idareler ile bunların kurdukları
birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluĢlar kurulması,
mevcut ve kurulacak Ģirketlere sermaye katılımında bulunulması, Bakanlar Kurulu iznine
tabidir.” hükmü, sınırlama gözükmekle birlikte dolayısıyla BĠT‟lerin kuruluĢunu ve
iĢleyiĢini meĢru görmektedir. 1994‟e kadar belediyelerin Ģirket kurmaları veya Ģirketlere
66
ortak olmaları belediye meclisinin kararına bağlıyken, 4046 sayılı yasanın yürürlüğe
girmesi ile izin yetkisi bakanlar kuruluna geçmiĢtir. Bu yasa, BĠT‟leri meĢru görmekle
birlikte, özelleĢtirmeye giden yolda yeni BĠT kurulmasını da istememiĢ ve kurulmalarını
zorlaĢtırmıĢtır. Artık yerel yönetimler, izni alabilmek için ĠçiĢleri Bakanlığı‟nca çıkarılan
16.08.1995 tarih ve 46894 sayılı genelgeye göre bakanlar kuruluna baĢvurmak zorundadır.
Alınan izinden sonra, belediye meclis kararı ve Ģirketin yönetmeliği, ĠçiĢleri Bakanlığı
aracılığı ile SayıĢtay‟a gönderilir. SayıĢtay‟ın da olumlu görüĢü doğrultusunda BĠT‟in
kuruluĢu ilan edilir (Dönmez,1996: 64; Zülüflü, 1999: 35).
Tüm ilgili mevzuat, bir “giriĢimci” gibi hareket etme konusunda belediyelere yetki
vermektedir. 4046, 5393 ve 5216 sayılı yasalardaki bazı düzenlemeler, dolaylı olarak
BĠT‟lerle ilgili bazı sınırlamalar getirmiĢ olsa da, belediyelerin çoğu bir giriĢimci gibi
hareket ederek bu imkândan yararlanmakta ve bazı yerel hizmetlerini BĠT‟ler aracılığıyla
yerine getirmeye devam etmektedir (Karabilgin, 1992: 21-22).
3.4.5. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu
1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 1.maddesinde : "Tüzel kiĢiliği haiz olmak üzere
ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait
ihtiyaçlarını karĢılıklı yardım, dayanıĢma ve kefalet suretiyle sağlanıp korumak amacıyla
gerçek ve kamu tüzel kiĢileri ile özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve demekler
tarafından kurulan değiĢir ortaklı ve değiĢir sermayeli kooperatif teĢekkülleri
kurulabileceği" belirtilmektedir.
3.4.6. Belediye İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Hüküm İhtiva Eden Diğer Kanunlar
3.4.6.1. Doğal gaz piyasası kanunu
4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu‟nun 4. maddesine göre, Elektrik Piyasası
Düzenleme Kurulu (EPDK)‟ndan doğal gaz dağıtım lisansı alan Ģehir içi dağıtım Ģirketi,
yetki aldığı Ģehirde bulunan belediye veya belediye Ģirketini sermaye koyma Ģartı
aramaksızın, %10 nispetinde dağıtım Ģirketine ortak olmaya davet etmek zorundadır. Bu
sermaye oranı, bedeli ödenmek kaydıyla en fazla %10 oranında artırılabilir. Ancak bu artıĢ
Hazine‟ye borcu bulunmayan ve ilave kredi talep etmeyen veya Hazine‟ye olan kredi
67
borçlarını tasfiye ettikten sonra, bu amaçla Hazine garantili kredi sağlamaması kaydıyla
mümkün olabilir. Aynı madde kapsamında EPDK, belediye veya belediye Ģirketinin hisse
almaması veya en az bir yönetim kurulu üyeliğine hak kazanılmayacak oranda hisse alması
halinde, TTK‟nın 275. maddesine göre belediyeye Ģirket yönetim ve denetim kurullarında
temsil hakkı verecek düzenlemelerin yapılmasını, Ģehir içi dağıtım Ģirketinden
isteyebilecektir. 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu‟na 5669 Sayılı Kanunla eklenen
bir bent ile Ankara BüyükĢehir Belediyesi tarafından TTK göre doğal gaz dağıtım faaliyeti
yapmak üzere anonim Ģirket statüsünde yeni bir Ģirket kurularak Ankara Elektrik Havagazı
ve Otobüs ĠĢletme Müessesesi (EGO) Genel Müdürlüğü‟nün mülkiyet ve/veya
iĢletmesinde bulunan doğal gazın Ģehir içi dağıtımı ile ilgili tüm alt yapı tesislerinin,
varlıklarının, taĢınır ve taĢınmazlarının, hak, alacak ve borçlar, leh ve aleyhe açılmıĢ olan
davalar ile icra takipleri ve iĢ mevzuatına tabi personelin, Ģirketin kurulduğu tarihten
itibaren iki ay içinde EGO Genel Müdürlüğü ile Ģirket arasında yapılacak protokolle Ģirkete
devredilmesi, Ģirketin asgari % 80 hissesinin de 12.06.2007 tarihinden itibaren en geç iki
yıl içinde 4046 Sayılı Kanun hükümleri uyarınca Ankara BüyükĢehir Belediyesi tarafından
özelleĢtirilmesi hükme bağlanmıĢtır. Yapılan kanuni düzenlemeyle doğalgaz dağıtımı
konusunda bir büyükĢehir belediyesi tarafından Ģirket kurulması yasal zorunluluk haline
getirilmiĢtir.
3.4.6.2. Kamu ihale kanunu
4734 Sayılı Kamu Ġhale Kanunu‟nun 2. maddesinde, Kanun kapsamındaki kurum ve
kuruluĢlar gösterilmiĢtir. Buna göre; anılan maddenin 1. fıkrasının (a) bendinde, genel
bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve
belediyelerin bahsi geçen Kanuna tabi olduğu belirtilmiĢtir. Ayrıca (d) bendinde; (a), (b) ve
(c) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı
sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeĢit kuruluĢ, müessese, birlik,
iĢletme ve Ģirketlerin de Kanun kapsamında olduğu ifade edilmiĢtir. Buna göre,
sermayesinin yarısından fazlası doğrudan ya da dolaylı olarak büyükĢehir belediyelerine,
belediyelere, il özel idarelerine veya söz konusu 2. maddenin (a), (b) ve (c) bentlerinde
sayılan diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluĢlara,
birliklere, tüzel kiĢilere ait olan Ģirketlerin mal ve hizmet alımları ile yapım iĢleri yönünden
Kamu Ġhale Kanunu hükümlerine uymak zorunda oldukları anlaĢılmaktadır. Belirtilen
68
Ģirketlerin 4734 Sayılı Kanun‟un kapsamına alınmasındaki temel amaç Ģirketlerde bulunan
kamu kaynağının korunmasıdır (Özdemir, 2007).
4734 Sayılı Kanun‟un Ġstisnalar” baĢlıklı 3. maddesinin 1. fıkrasının (g) bendi, Kanun‟un
2. maddenin 1. fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde sayılan kuruluĢların, ticari ve sınai
faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik
ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer
tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilenler dıĢındaki yaklaĢık maliyeti ve
sözleĢme bedelinin ikitrilyon üçyüzmilyar Türk Lirasını aĢmayan mal veya hizmet alımları
istisna kapsamına almıĢtır. Söz konusu meblağ, 2014 yılı için 7 264 940,00 TL13 olarak
uygulanmaktadır.
(http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/04864f31bb09b2c_ek.pdf).
Dolayısıyla
belirtilen meblağlara kadar olan belediye Ģirketlerinin mal ve hizmet alımları Kamu Ġhale
Kanunu hükümlerine tabi değildir.
Belediye Ģirketlerine yönelik bir diğer istisna da 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi
Kanunu‟nun 26. maddesi ile verilmiĢtir. Maddeye göre, büyükĢehir belediyesi, kendine ait
büfe, otopark ve çay bahçelerini iĢletebilir ya da bu yerlerin belediye veya bağlı
kuruluĢlarının % 50‟sinden fazlasına ortak olduğu Ģirketler ile bu Ģirketlerin % 50‟sinden
fazlasına ortak olduğu Ģirketlere, 2886 Sayılı Devlet Ġhale Kanunu hükümlerine tabi
olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle iĢletilmesini devredebilir. Bu
durumda büyükĢehir belediyelerinin, sahip olduğu büfe, otopark ve çay bahçelerini ihalesiz
olarak Ģirketlerine devretme yetkileri vardır.
13
Kamu Ġhale Kanunu‟nun 2 nci maddenin birinci fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde sayılan kuruluĢların, ticari
ve sınai faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik
ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma
yapmak suretiyle finanse edilenler dıĢındaki yaklaĢık maliyeti ve sözleĢme bedeli ikitrilyon üçyüzmilyar
(2003/8 Tebliğ ile: 2 928 014 000.000, 2004/1 Tebliğ ile: 3 335 007 000 000 Yürürlük: 01.02.2004 31.01.2005, 2005/1 Tebliğ ile: 3 796 571 YTL. Yürürlük: 01.02.2005 - 31.01.2006, 2006/1 Tebliğ ile: 3 968
935 YTL. Yürürlük: 01.02.2006 - 31.01.2007, 2007/1 Tebliğ ile: 4 428 537 YTL. Yürürlük: 01.02.2007 31.01.2009, 2008/1 Tebliğ ile: 4 691 592 YTL. Yürürlük: 01.02.2008 - 31.01.2009, 2009/1 Tebliğ ile: 5 072
080 TL. Yürürlük: 01.02.2009 - 31.01.2010, 2010/1 Tebliğ ile: 5 372 854 TL. Yürürlük: 01.02.2010 31.01.2011, 2011/1 Tebliğ ile: 5 849 426 TL. Yürürlük: 01.02.2011 - 31.01.2012, 2012/1 Tebliğ ile: 6 629
154 TL. Yürürlük: 01.02.2012 - 31.01.2013, 2013/1 Tebliğ ile: 6 791 568 TL. Yürürlük: 01.02.2013 31.01.2014, 2014/1 Tebliğ ile, 7 264 940 TL. Yürürlük : 01.02.2014-31.01.2015).
Ġnternet:http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/04864f31bb09b2c_ek.pdf,
(01.03.2014
tarihinde
alınmıĢtır).
69
3.4.7. 3152 Sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
3152 sayılı ĠçiĢleri Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 15. maddesinin (a)
fıkrasında, mahalli idarelerle bunlara bağlı ve bunların kurdukları veya özel kanunlarla
kurulmuĢ birlik, iĢletme, müessese ve teĢebbüslerin iĢlem ve hesaplarını teftiĢ etmek ve
denetlemek, inceleme ve soruĢturma yapmak ĠçiĢleri Bakanlığı TeftiĢ Kurulu
BaĢkanlığı‟nın görevi olduğu belirtilmektedir. KuruluĢ, görev ve iĢleyiĢlerindeki büyük
farklılıklar bir yana bırakılırsa, belediyelerin 1580 sayılı Belediye Kanunu ile diğer yasa,
tüzük ve yönetmeliklerin kendilerine yüklediği görevlerin yanı sıra belde halkının ortak ve
medeni ihtiyaçlarını karĢılayacak ekonomik ve ticari nitelikte giriĢimlerini uygulamada
(Dilbirliği, 1995; Yeter, 1993) :
a. Döner sermaye ve fon teĢkili,
b. Birlik kurma, birliklere katılma, imtiyaz verme,
c. Belediye bütçesi içinde ya da belediye bütçesi dıĢında iĢletmek kurmak
d. ġirketler kurmak ve kurulmuĢ olan Ģirketlere katılmak Ģeklinde sınıflamak,
Tüzel kiĢilik açısından;
a. Belediyeden ayrı tüzel kiĢiliği olanlar
b. Belediye tüzel kiĢiliği içinde yer alanlar olarak
KuruluĢ açısından ise ;
a)Yasa ile kurulanlar,
b)Belediye meclisi kararı ile kurulanlar Ģeklinde sınıflamak mümkündür.
Görüldüğü gibi gerek Belediye Kanunu gerekse ilgili diğer mevzuat hükümleri,
belediyelere, bir giriĢimci gibi sınai ve ticari teĢebbüsler girimsek konusunda geniĢ yetkiler
vermiĢtir. Türkiye‟de belediyelerin pek çoğunun belediye hizmetlerinin bir kısmını
belediye bütçesi dıĢında fakat belediyeye bağlı ayrı bütçeli kuruluĢlarla yönetip iĢlettiği
görülmektedir (Karabilgin, 1992).
70
Bu kuruluĢların bir kısmı 2560 sayılı Kanun ile kurulan ĠSKĠ ve 4325 sayılı Kanun ile
Kurulan EGO gibi özel kanunla bir kısmı ise Belediye Bütçe Muhasebe Usul Tüzüğü‟nün
47. maddesine göre Belediye Meclisi kararı ile kurulan doğrudan doğruya idarenin biraz
geniĢletilmiĢ Ģekli olan Katma Bütçeli Ġdareler seklinde tezahür etmektedir. Diğer bir kısmı
ise Belediyelerin, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurdukları veya katıldıkları
Ticaret ġirketleri Ģeklinde görülmektedir (Karabilgin, 1992).
3.5. Belediyelerin Şirket Kurmaları Ve Kurulmuş Şirketlere Katılmalarına İlişkin
Prosedür
Belediyelerin Ģirket kurabilmelerini, Ģirketlere ortak olabilmelerini sağlayan yasal dayanak
1580 sayılı Belediye Kanunu'nun 19. maddesi ile Türk Ticaret Kanunu'nun 275.
maddesidir. Yine Türk Ticaret Kanunu'nun 15. maddesine göre belediyeler tarafından Özel
hukuk hükümlerine göre yönetilmek ve ticari Ģekilde iĢletilmek üzere kurulan teĢekkül ve
müesseseler (Ģirketler) tacir sayılırlar. Ayrıca bu Ģirketler, Ticaret Sicil Nizamnamesi‟nin
13/1 maddesine göre ticaret siciline tescil ile Ticaret Odalarına kaydolmak zorundadırlar.
Belediyelerin, asli görevleri yanında çeĢitli mevzuatlarla kendilerine verilen hizmet ve
görevleri yerine getirirken kimi zaman yerel ortak ihtiyaçların karĢılanması, kimi zaman da
ekonomik, sosyal, hukuki ve sosyo-politik nedenlerle yasal olarak açıkça yasaklanmayan
konularda, serbestçe tasarrufta bulunabileceği kuralından hareketle, çok sayıda Ģirket
kurdukları ya da kurulmuĢ olan Ģirketlere iĢtirak ettikleri görülmektedir (Dönmez, 1996).
Belediye Kanunu, belediyelerin iĢtirak edecekleri Ģirketlerdeki hissesinin ne kadar olacağı
konusunda herhangi bir sınırlama getirmemiĢtir. Daha önce özel veya tüzel kiĢilerin Ģirket
kurmaları herhangi bir ön izne tabi değildi. 1994 öncesinde belediyelerin Ģirket kurmaları,
kurulmuĢ Ģirketlere ortak olmaları valilik makamının görüĢünün de eklenmesi suretiyle
ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın "uygun" görüĢünün alınması ile gerçekleĢmekteydi. Ancak
27.11.1994 tarih ve 22124 sayılı Resmi Gazete‟de yayınlanan 4046 sayılı ÖzelleĢtirme
Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik
Yapılmasına Dair Kanun' un 26. maddesinin son bendi ile belediyeler ve diğer mahallî
idareler ile bunların kurdukları birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere
ticari kuruluĢlar kurulması, mevcut veya kurulacak Ģirketlere sermaye katılımında
bulunulması Bakanlar Kurulu'nun iznine tabi kılınmıĢtır. Kanunun gerekçesinde amacın,
belediyelerin
görev
alanına
girmeyen
faaliyetlerde
belediyelerin
bütçelerinin
71
harcanmaması konusunda kontrol sistemi oluĢturmak olarak belirtilmiĢtir. 1994 yılına
gelinceye kadar, belediyeler belediye iĢletmelerini, en yüksek karar organı olan belediye
meclisinin kararı ile kurabilmekte iken 4046 sayılı Kanun'un yürürlüğe girmiĢ olması ve
kapsamına yerel yönetimlere ait ticari Ģirketleri de almıĢ olması nedeniyle, bu tür
Ģirketlerin kurulması Bakanlar Kurulu'nun iznine bağlı kılınmıĢtır (Zülüflü, 1999).
ĠçiĢleri Bakanlığı‟nca çıkarılan 16.08.1995 tarih ve 46894 sayılı Genelge'de yerel
yönetimlerin iktisadi ve ticari Ģirket kurmaları ve kurulmuĢ olanlara katılmaları konusunda
izin almak için Bakanlar Kurulu'na yapılacak baĢvuru dosyasında Ģu tür belgelerin
bulunması gerektiği belirtilmiĢtir:
1. ġirket kurulması ya da katılımda bulunulmasının nedenlerini gösteren gerekçeli rapor,
2. Kurulacak ya da katılınacak Ģirket ile ilgili fizibilite çalıĢmasını gösteren rapor,
3. ġirketin amaç ve faaliyet konusu,
4. Sermaye katılım miktarı,
5. Gelir-gider nakit durumu,
6. ġirketin en son kar-zarar cetveli,
7. ġirket kurulmasına iliĢkin mülki idare amirinin olumlu görüĢü,
Söz konusu dosya iki nüsha halinde düzenlenerek ĠçiĢleri Bakanlığı‟na gönderilir. Bu
çerçevede yapılan baĢvurular Bakanlar Kurulu'na sevk edilmeden önce, bir ön incelemeye
tabi tutulur. ġirketin kurulması ya da kurulacak Ģirkete ortak olunmasında yarar görüldüğü
taktirde, Bakanlar Kurulu‟na olumlu görüĢ bildirilerek gerekli izin isteminde bulunulur
(Dönmez, 1996; Bozlağan, 2000:6,9). Buna göre, iktisadi teĢebbüs kuracak olan
belediyeler, önce kuracakları iktisadi teĢebbüs konusunda ĠçiĢleri Bakanlığı aracılığıyla
BaĢbakanlığa baĢvurarak Bakanlar Kurulu'ndan gerekli izni alacaklardır. Daha sonra söz
konusu iktisadi teĢebbüsü kendi meclisleri kararı ile kurarak, teĢebbüs yönetmeliğini
ĠçiĢleri Bakanlığı aracılığı ile SayıĢtay BaĢkanlığı'na gönderecek, SayıĢtay'ın görüĢleri
doğrultusunda düzeltmeler yaptıktan sonra ilan ederek yürürlüğe koyacaklardır. 4046 sayılı
Kanun'un ilgili maddesi çerçevesinde belediyelerin Ģirket kurmaları ve kurulmuĢ Ģirketlere
iĢtirak etmeleri hususunda hem kuruluĢ iĢlemlerinin uzun olması hem de Bakanlar
Kurulu'nun izin verme konusunda fazla esneklik göstermemesi, pratikte, belediyelerin
mevcut kurulmuĢ Ģirketlerin hisselerini hibe suretiyle almak suretiyle ĢirketleĢme yoluna
baĢvurmalarına yol açmıĢtır. Anonim Ģirketlerde hisse devirleri belirli bir usule tabi
72
değildir. Bu konuda yasada mevcut boĢluklar, belediyelerin uygulamada kolay hareket
etmelerini sağlamaktadır. Türkiye‟de belediyelerin Ģirket kurmaları ya da kurulmuĢ olan
Ģirketlere iĢtirak etmeleri öteden beri uygulana gelen bir usul olmasına rağmen yaygın bir
hizmet aracı olarak Ģirketlerin devreye girmesi özellikle 1984 yılından itibaren baĢlamıĢtır.
1984 yılında 3030 sayılı Kanun ile farklı ve yeni bir yerel yönetim birimi olarak Büyük
ġehir Belediyelerinin kurulması ile baĢta büyükĢehir belediyeleri olmak üzere belediyeler,
çeĢitli alanlarda gerek kendi aralarında gerekse özel kuruluĢların ortaklığıyla Ģirketler
kurmaya baĢlamıĢlardır.
3.6. Türkiye’de Belediye İktisadi Teşebbüsleri
Türkiye‟de belediyecilik literatürde beĢ ayrı dönemde incelenmektedir. Belediye Ġktisadi
TeĢebbüsleri‟ de buna paralel olarak bir incelemeye tabi tutulabilirler.
3.6.1. 1930–1946 Tek Partili Dönem
Bu dönem ülkede parti olarak sadece Cumhuriyet Halk Partisi‟nin yer aldığı ve tüm
mevzuat ve çalıĢmaları ile Cumhuriyet Belediyeciliği‟nin kuruluĢ dönemidir. Parti ilke
olarak devletleĢtirme politikasını gütmektedir ve belediyelerin daha fazla gelir elde
edebileceği tek kaynağı ticari ve sınai giriĢimleri olarak görülmektedir. 1931 yılına kadar
elektrik, havagazı, su, ulaĢım araçları, telefon, rıhtım v.b. kent iĢletmeleri imtiyazlı
Ģirketler eliyle yürütüldü. Bu Ģirketlerin sermayeleri yerli olabildiği gibi yabancı da
olabilirdi. Söz konusu Ģirketler 1932‟den itibaren önce Bayındırlık Bakanlığı (Çevre ve
ġehircilik Bakanlığı) tarafından kamulaĢtırılmıĢ daha sonra da çıkarılan yasalar ile ilgili
belediyelere devredilmiĢtir.
Kent iĢletmelerinin belediyeleĢtirilme nedenleri; belediyecilik alanında Türk milletinin
yapıcılık ve yöneticilik kabiliyetini kanıtlamak, Osmanlı‟dan miras yarı sömürge
koĢullarını yansıtan imtiyaz sözleĢmelerinden kurtulmak, kentlerde milli sermaye
birikimine katkıda bulunmak, ödemeler dengesini düzenlemek, kent gereksinimlerini
halkın katılımını sağlayarak karĢılamak, belediye bütçelerine yeni kaynaklar yaratabilmek,
modern ve ileri bir belediye siyaseti güdebilmek olarak sayılabilir (Tekeli, 1978). Bu
dönemde genel olarak, artan kentsel sorunların zorunlu kıldığı imar hareketleri göze
çarpmaktadır. Bunun sonucu olarak belediyeler arsa üretimi ve konutla ilgili görevlerini ön
73
plana çıkarmaya çalıĢmıĢlardır (Nedim, 1994). Ancak, belediyeler ilk olarak bu dönemde
pahalılık müdahale etmek için Tanzim SatıĢ Mağazaları‟nı örgütlemeye baĢlamıĢlardır.
Ġstanbul Belediyesi‟nin bu uygulaması 1953 yılında gerçekleĢmiĢtir. 1955‟te ise Migros
kurulmuĢ ve bu tanzim satıĢ mağazalarının yerini almıĢtır.
3.6.2. 1960–1973 Dönemi
Bu dönemde 1961 Anayasası‟nın getirdiği yeni yapılanma ile yerel özerklik düĢüncesi ile
biçimlendirilmeye çalıĢılmıĢtır. Ancak belediyeciliğinin konut ve imar problemleri ile
ağırlıklı olarak ilgilendiği ve bunlara yönelik yasal düzenlemelerin yoğunluğu
gözlenmektedir. Bu dönemde Türkiye Elektrik Kurumu 1312 sayılı Yasa ile 25.07.1970
tarihinde Resmi Gazete‟de yayınlanarak kanunlaĢmıĢtır.
3.6.3. 1973–1980 Dönemi
09.12.1973 tarihinde yerel seçimler yapılmıĢtır. Bu dönemde gerçek demokratik
belediyecilik anlayıĢı hakim olmaya baĢlamıĢtır. Bu anlayıĢın temel ilkeleri özerklik,
üretkenlik birlik ve bütünlükçülük, tüketimin düzenlenmesinde etkili belediyecilik olarak
sıralanabilir. Özellikle bu son ilke konumuz ile ilgili olarak göze çarpmaktadır. Tüketimin
düzenlenmesi dönemin ülke problemleri dolayısıyla belediyelerce bir takım önlemlerin
alınmasını gerektirmekteydi. Bu nedenle örneğin yaygınlaĢan yağ sıkıntısını gidermek
amacı ile Ġstanbul Belediyesi BaĢkanı Ahmet Ġsyan Yağ fabrikalarının yöneticileri ile
görüĢerek, ürettikleri yağların satıĢını belediye tanzim satıĢ mağazalarınca yapılmasını
istemiĢtir. Ayrıca demir, çimento gibi malzemeler ile ana tüketim maddelerinin aracısız ve
düzenli bir biçimde dağıtımının yapılması amacıyla tıp belediye tanzim satıĢ yönetmeliği
hazırlanmıĢtır (Alada, 1990). 28.12.1978 tarihinde Kartal Halk Ekmek Fabrikası‟nın temeli
atılmıĢtır. Daha sonra 12 Eylül 1980‟de yapılan askeri darbe ile demokrasiye ara
verilmiĢtir.
3.6.4. 1980 Sonrası Dönem
1980 askeri darbesi sonrası sivil yönetimi geçiĢle birlikte yerel yönetimler aynı siyasi
partinin etkinliği altına girmiĢtir. Bu da mali açıdan yerel yönetimlerin daha önceki
yönetimlere göre, çok daha iyi bir biçimde desteklenmelerine neden olmuĢtur. Bu dönemin
74
önemli bir takım etkinlikleri aĢağıdaki gibi sıralanılabilir. 20.11.1981 tarihinde Ġstanbul Su
ve Kanalizasyon Ġdaresi kurulmuĢtur. 07.11.1982 tarihinde T.C. yeni Anayasası kabul
edilmiĢtir. Daha önce anlatılmıĢ olan yerel yönetim mevzuatı bu Anayasa‟ya
dayanmaktadır. 23.03.1984‟te BüyükĢehir Belediyesi Yönetimi Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname 18350 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir.
01.06.1984‟te ĠSKĠ merkezi yönetimden ayrılarak Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi‟ne bağlı
bağımsız bütçeli bir kamu tüzel kiĢiliği haline getirilmiĢtir. 3030 sayılı BüyükĢehir
Belediyesi Yönetimi Hakkında Kanun 2.11.1985 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir. Bu
dönemden sonra kurulan BüyükĢehir Belediyeleri Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri‟ni
oluĢturmaya baĢlamıĢlardır. 3030 sayılı yasa 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi kanunu ile
yürürlükten kaldırılmıĢtır (Resmi Gazete, 2004).
3.7. Belediye İktisadi Teşebbüsleri ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri Arasındaki Farklar
Belediyelerin, diğer görevlerinde olduğu gibi ekonomik görevlerini de yerine getirirken
kendi mevzuatlarına göre hareket etme zorunlulukları vardır. Bu zorunluluk Belediye
Ġktisadi TeĢebbüsleri belediyelerce kurulan, pazarlanabilen yani kiĢisel mal ve hizmet
üreten, mülkiyetinin veya denetiminin belediyelerin yetkisinde olması nedeniyle yönetim
kurullarının belediyelerce atandığı teĢebbüsler olup ilke olarak mahalli halkın sosyal
yararının maksimizasyonu amacına göre kaynak tahsis eden firmalardır. Yani, günümüzde
belediyeler iktisadi faaliyetlerini ya kendileri için düzenleyici olan özel yasalar
çerçevesinde ya da ticari faaliyetleri düzenleyen genel hükümlere göre yürütmektedirler.
Bu tür faaliyetlerin tamamına “Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri” denilmektedir.
Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri arasındaki en önemli fark,
bu iki kamu teĢekkülünün kuruluĢ kanunlarından kaynaklanmaktadır. Kamu Ġktisadi
TeĢebbüsleri 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname‟ye tabi olan kamu iĢletmeleridir.
Buna karĢılık Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri açısından açık bir yasal düzenleme
olmadığından, bu iĢletmeler belediyelerin yönetim organlarının inisiyatifindedir. Yasal
açıdan bu farklılığın yanında uygulamadan kaynaklanan önemli bir fark ise; Kamu Ġktisadi
TeĢebbüslerinin yönetim kurulları Hazine tarafından atanmakta, Belediye Ġktisadi
TeĢebbüslerinin ise belediyelerin yönetim organlarınca atanmasıdır (Dinçer, 1995).
75
Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri arasındaki bir diğer fark bu
iĢletmelerin kuruluĢ gerekçelerinden kaynaklanmaktadır. Kamu Ġktisadi TeĢebbüslerinin
kuruluĢ gerekçeleri:
- Piyasa mekanizmasının yetersizliği,
- Ekonomideki gelir dağılımının değiĢtirilmesi,
- Merkezi planlama uygulamalarını kolaylaĢtırmak,
- Üretim sosyalizasyonu,
Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin kuruluĢ gerekçeleri ise:
- Mahalli nitelik taĢıyan doğal tekeller; su, elektrik, gaz, ulaĢım belediyelerin kamu
teĢebbüsleri kurmalarına zemin hazırlamıĢtır.
- Devletin ve Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟nin üstlenmediği temel ihtiyaç maddelerinin
makul fiyatlarla yerel halkın tüketimine sunulması.
- Yerel kalkınma giriĢimlerine öncülük edilmesi düĢüncesi.
- Ġktidardaki partilerin seçmenlerine istihdam yaratmak.
Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Belediyeler Ġktisadi TeĢebbüslerinin kuruluĢ gerekçeleri ve
kaynak aktaran merkezi birimlerle iliĢkilerinin aynı olmaması gibi bir takım nedenlerden
dolayı bu iki kurumun aynı kategoride değerlendirilmesi mümkün değildir.
Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri daha çok özel sektörün yatırım yapmadığı ya da yapamadığı
alanlarda ve bölgelerde kurulmuĢtur. Toplumun üretim sistemindeki öncelikleri ve mallar
arasındaki dengeyi göz önüne alan bu kuruluĢlar devletin asli fonksiyonlarına yardımcı
değil ilave kurumlardır. Bir baĢka ifadeyle, bu kurumlar devletin ne asli fonksiyonlarını
yürütmekte ne de bu fonksiyonların daha etkin ve verimli bir Ģekilde ifa edilmesine katkıda
bulunmaktadırlar. Aksine devlete yeni fonksiyonlar yükleyerek idari ve ekonomik
mekanizmaların daha karmaĢık yapıya bürünmesine neden olmaktadırlar. Bugün bütün
dünyada devletlerin kamu ekonomisindeki belirgin ekonomik faaliyetleri mali monopoller,
endüstriyel hizmetler ve milli endüstriler olmak üzere üç grup halinde sınıflandırmaya tabi
tutulmaktadır. Türkiye‟de ise mali monopoller dıĢında kalan endüstriyel hizmetler ve
devlet tarafından kurulmuĢ ticari ve sınai mahiyetteki teĢebbüslerin önemli bir kesimi
76
günümüz Türkiye‟sinde iktisadi devlet teĢekkülü olarak faaliyet göstermektedirler.
Türkiye‟de devlet, özel ekonominin yanında belirli bazı ekonomik faaliyetlerde
bulunmaktadır. Devlet, özel sektör gibi bir çok ekonomik isletme kurmuĢ ve iĢletmektedir.
Devlet kurmuĢ olduğu bu iktisadi isletmelerin yönetimi ve bütçelerini özel piyasa
koĢullarına göre tanzim ve idare etmektedir. Çünkü bu iktisadi kuruluĢlar, devlet
muhasebesi ve ya devlet bürokrasisi içerisinde, serbest piyasa Ģartlarının gerektirdiği
çabukluk
ve
fiyat
hareketlerine
uygun
olarak
alım
satım
iĢlemlerini
yerine
getiremeyeceğinden dolayı bu çeĢit devlet kuruluĢları tamamen özel hukuk hükümleri
çerçevesinde bağımsız olarak kurulmaktadırlar. Netice olarak, bu kuruluĢlar için devlet
bütçesinin dıĢında ayrı bütçeler olarak kabul edilir. Bu bütçeler, devlet bütçesi veya katma
bütçelere karĢılık özel bütçeler olarak adlandırılmaktadır.
3.7.1. Kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT)
Ġktisadi Devlet TeĢekkülü (ĠDT) ve Kamu Ġktisadi KuruluĢu‟nun (KĠK) ortak adı olup;
- Sermayesinin tamamı Devlet‟e ait olan ve Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan, tüzel
kiĢiliği haiz, sorumlulukları sermayeleri ile sınırlı bulunan,
- Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet Ġhale Kanunu‟na ve SayıĢtay‟ın denetimine tabi
olmayan,
- Ġktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyette bulunan (ĠDT) veya tekel niteliğindeki mal
ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan ve gördüğü
bu kamu hizmeti dolayısıyla, ürettiği mal ve hizmetler imtiyaz sayılan (KĠK), 233 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname‟de saklı tutulan hususlar dıĢında özel hukuk hükümlerine
tabi olan kuruluĢlardır.
Kamu Ġktisadi TeĢebbüslerinin kuruluĢ nedenlerini ele alırsak;
Devletlerin mal ve hizmet üretimi ile ticari faaliyette bulunması, genel olarak ekonomik
nedenlere dayanmasına karĢılık, zaman zaman ideolojik, sosyal v.b. nedenlerle de
olabilmektedir. Özellikle geliĢmekte olan ülkelerde ekonomik nedenlerle kurulan KĠT‟lerin
kuruluĢ amaçlarını;
77
Ekonomi anlamında, ekonomik yapının yenilenmesi, dengeli kalkınmanın sağlanması,
altyapı yatırımlarının gerçekleĢtirilmesi, iĢsizliğin önlenmesi, fiyat dengesinin korunması
gibi nedenler sayılabilir.
Piyasada fiyat istikrarının sağlanması amacını da güden Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟nin
faaliyetleri daha çok yürütme organının kararlarıyla Ģekillenmektedir. Bu amaçla,
benimsenen ekonomik ve sosyal stratejilere bağlı olarak fiyatlar genel seviyesi üzerinde
etkili olmak amacıyla zaman zaman bu kuruluĢların ürettiği mal ve hizmetlerin fiyatları
üzerinde ayarlamalar yaparak bu ürünleri üretimlerinde kullanan firmaların mamul
mallarının fiyatlarının aĢırı yükselmesinin önüne geçilmektedir.
3.7.1.1. Sosyal nedenler
Toplumun refah seviyesinin yükseltilmesi için gerekli önlemlerin alınabilmesi için
bireylere çalıĢma imkanının sağlanması ve her türlü sosyal ve güvenlik haklarının teminat
altına alınması, kafi derecede ücret verilemesi gerekmektedir. Ekonomi içinde faaliyet
gösteren diğer kuruluĢlar, Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟ne olabilecek iĢgücü akımını
engellemek, çalıĢanlarından daha fazla verim alabilmek bakımından çalıĢtırdığı
elemanlarını her açıdan tatmin etmek zorunda kalmaktadırlar.
3.7.1.2. Maddi nedenler
Günümüzde, devletin ekonomik kalkınmanın sağlanması, tam istihdamın sağlanması,
ekonomik dengenin sağlanması ve korunması, gelir dağılımında dengenin sağlanması,
toplumun ihtiyaç duyduğu kamu hizmetlerinin gerçekleĢtirilmesi gibi görevleri yerine
getirebilmesi için, kamu harcamalarına girilmesine ve harcamaları finanse edecek gelirlerin
sağlanmasına ihtiyaç vardır. Ayrıca, geliĢen ekonomik, sosyal ve kültürel koĢullara bağlı
olarak devletin harcamaları sürekli artıĢ göstermektedir. Tüm bunlar, devletin geleneksel
gelir kaynaklarının yanında yeni gelir kaynaklarına ihtiyacı olduğu ortaya çıkmıĢtır. Bu
nedenle devlet, Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri aracılığıyla ekonomik alanda faaliyette
bulunarak gelirlerini arttırma yoluna gitmiĢtir.
78
3.7.1.3. Siyasi nedenler
Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri, siyasi düĢünce ve taleplerin neticesinde de ortaya çıkmaktadır.
Siyasi nedenler arasında, ülkenin ekonomik açıdan bağımsızlığını sağlamak, ekonominin
gerekli görülen kollarında yabancı sermayeyi gidermek, milli savunma hedeflerini yerine
getirmek, seçmen tercihlerini göz önünde bulundurmak gösterilebilir.
2.7.2. Müessese
Sermayesinin tamamı bir Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü‟ne (ĠDT veya KĠK) ait olan ve
teĢebbüs yönetim kurulunun kararı ile kurulan iĢletme veya iĢletmeler topluluğudur.
Müesseseler, sorumlulukları sermayeleriyle sınırlı ve tüzel kiĢiliği haiz kuruluĢlar olup,
Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet Ġhale Kanunu‟na ve SayıĢtay‟ın denetimine tabi
olmayıp, 233 sayılı KHK‟de saklı tutulan hükümler dıĢında özel hukuk hükümlerine
tabidirler.
3.7.3. İşletme
Müesseselerin ve bağlı ortaklıkların mal ve hizmet üreten fabrika ve diğer birimleridir.
3.7.4. Bağlı ortaklık
Sermayesinin %50‟sinden fazlası Ġktisadi Devlet TeĢekkülü‟ne veya Kamu Ġktisadi
KuruluĢu‟na ait olan iĢletme veya iĢletmeler topluluğundan oluĢan anonim Ģirketlerdir.
Bağlı ortaklıklar;
- Bir müessesenin bağlı ortaklık haline getirilmesi,
- TeĢebbüsün iĢtirakteki hissesinin % 50‟nin üstüne çıkması,
- TeĢebbüsün sermayesinde % 50‟den fazla hisseye sahip olduğu yeni bir Ģirket kurması
Ģeklinde oluĢmaktadır.
Mevcut müesseselerin veya iĢletmelerin bağlı ortaklık haline getirilmesi YPK, yeni bağlı
ortaklık kurulması ise Bakanlar Kurulu kararı ile olmaktadır. Ancak, uygulamada
79
mevzuatın gereği yerine getirilmediği için iĢtirakteki payı %50‟nin üstüne çıkmıĢ olduğu
halde faaliyetini iĢtirak statüsünde sürdürmeye devam eden ortaklıklar da bulunmaktadır.
3.7.5. İştirak
Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri‟nin veya bağlı ortaklıklarının, sermayelerinin en az yüzde on
beĢine, en çok yüzde ellisine sahip bulundukları anonim Ģirketlerdir. ĠĢtirakler tümüyle
özel hukuk hükümlerine tabi olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler.
3.8. Türkiye’de Yerel Yönetimlerin-Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi
Yurdumuzda bir türlü gerçekleĢtirilemeyen KĠT‟lerin özelleĢtirilmeleri yanında; yerel
yönetimlere ve özellikle belediyelere ait iĢletmelerin özelleĢtirilmeleri de gündeme gelmiĢ
durumdadır. ÖzelleĢtirme teriminin kapsadığı konular, Ģu dört noktada toplanabilir
(Akalın, 1994):
1- Sosyal mallardan (kamu hizmetlerinden) mümkün olanlarının fiyatlandırılmaları.
2- Fiyatlandırılması mümkün olmayan sosyal malların (kamu hizmetlerinin devletçe arzı
yerine müteahhide verilmesi.
3- Özel firmaların faaliyetlerinin düzenlenmesi ile ilgili kamuca konulan kurallara son
verilmesi, rekabetin üretimi düzenlenmesi,
4- KĠT‟lerin ve diğer kamu iktisadi iĢletmelerinin özelleĢtirilmesi.
Görüleceği üzere yukarıdaki dört maddede yer alan özelleĢtirme ile ilgili hususların, hepsi
de mahalli idarelerin yetki alanına girmektedir. Bununla mahalli idare ölçeğinde yapılmak
istenen Ģudur: Mahalli idarelerin ekonomi içerisindeki hacminin daraltılması ve ekonomiye
müdahalelerinin azaltılmasıdır. Burada elbet ki kamu sözcüğü ile kast olunan, sadece
merkezi devlet değil; aynı zamanda mahalli idarelerdir. Oysa günümüzde KĠT'lerin
özelleĢtirmeleri yönünde, henüz gerçekleĢemese de, güçlü bir eğilimin varlığına rağmen,
yerel yönetimlerin yeni kamu iĢletmeleri kurdukları ve geliĢtirdikleri gözlenmektedir. Bir
baĢka deyiĢle, kamu iĢletmeleri alanında devlet özelleĢtirme politikası güderken, yerel
yönetimlerin devletçilik politikasına devam ettikleri iddia edilebilir. Nitekim, yerel
yönetimler ekmek, beton direk, otelcilik, akaryakıt dağıtımı, içme suyu pazarlaması, doğal
gaz, otobüs ve tramvay iĢletmeleri, süpermarketler, hastaneler, turizm ve spor tesisleri
80
iĢletmeleri, kömür pazarlaması, metro, su Ģebekelerinin iĢletilmesi, kaplıcalar, plajlara
kadar çok yaygın bir alanda kamu iĢletmeciliği yaptıkları gibi; bazı sanayi kollarında,
örneğin tekstil ve konfeksiyonda, gıdada, yerel Ģirketlerin de ortakları durumunda oldukları
gözlenmektedir.
3.8.1. Yerel Yönetimlerde Özelleştirme Yöntemleri
Belediyeler özellikle büyük ölçekli yatırımlarını bu konuda uzmanlaĢmıĢ özel sektör
kuruluĢları ile kuracakları ortak Ģirketler yardımı ile gerçekleĢtirebilirler. Belediye
mülkiyetindeki Ģirketleri hisse senetlerinin tamamı veya bir kısmı özel kiĢi ve kuruluĢlara
satılabilmektedir. Bu hisse senetleri sermaye piyasası aracılığı ile satılabileceği gibi, teklif
alma yoluyla veya doğrudan pazarlık yoluyla satıĢa çıkabilir. Her iki yöntemde de kamu
payının özelleĢtirmeyi engelleyecek oranda tutulacağı doğaldır. Ayrıca bu Ģirketlerin
yönetiminin üretim, finansman ve yatırım konularında genel ilkeler dıĢında tamamen
bağımsız karar vermeleri, karlılık ve verimlilik ilkelerine göre çalıĢmalarını sağlamak
gerekir. Belediyelerin ortağı olduğu inĢaat Ģirketleri, gaz dağıtım Ģirketleri, otobüs
iĢletmeleri, doğal kaynakları iĢleten Ģirketleri gibi mevcut Ģirketleri, özellikle kuruluĢ ve
yönetim yapısı açısından da özelleĢtirebileceği gibi, yeni Ģirketler de bu ilkeler göz önünde
tutularak kurulabilir.
Belediyeler bazı Ģirketler veya iĢletmelerini belli sürelerle baĢka Ģirketlere kiralayabilirler
veya iĢletme sözleĢmesi ile yönetimlerini devredebilirler. Bu yöntemle, belli sürelerle
baĢka Ģirketlere kiralama veya iĢletme sözleĢmesiyle yönetimi devrolunan belediye
kuruluĢlarının (Ģirket veya iĢletme), sözleĢmelere konulacak hükümlerle, belli sürelerin
sonunda kiracı veya iĢletmeci Ģirket tarafından satın alınması imkanı söz konusu olabilir.
Belediyelerin halk ekmek fabrikaları, mezbaha tesisleri, asfalt ve beton fabrikaları ile taĢ
ocakları, akaryakıt servis ve satıĢ istasyonları gibi Ģirketleri, kiralama, iĢletme sözleĢmesi,
veya yönetimin devri yoluyla özelleĢtirilebilirler. Bazı belediye hizmetleri yap-iĢlet-devret
modeli uygulanarak özelleĢtirilebilirler. Bunların baĢında kaynak sularının özelleĢtirilmesi
sayılabilir. Özel kanunla kurulmuĢ bir kamu kuruluĢu olan ve büyükĢehir belediyelerinin
bağlı kuruluĢu olarak faaliyet gösteren, içme suyu ve kanalizasyon idarelerinin hizmet
verdiği alanlar için; yatırım, bakım ve onarım hizmetlerinin özel kuruluĢlara yaptırılması
olarak anlaĢılmalıdır. Burada özelleĢtirilmesi söz konusu edilen, baĢlı baĢına bir proje
özelliği taĢıyan gerektiğince tanımlanmıĢ yatırımların (baraj yapımı, belli bir sistem
81
uygulanarak bu yöreye su götürülmesi gibi yatırımların) özelleĢtirilmesidir. Ancak burada
özellikle üzerinde durulması gereken husus, bu konuda hizmete öncülük ve denetim
görevini yerine getirecek olan kamu kuruluĢlarının yetki sınırlarının, yetki kargaĢasına yer
vermeyecek biçimde iyi çizilmesi gerekir (KarataĢ, 1992:407). ÖzelleĢtirmeden sonra ise,
hizmetlerin rasyonel bir biçimde ve kamu yararı gözetilerek yapılmasını sağlamak ve bu
amaçla etkin bir denetim yapmak tüm belediyelerin asli görevi olacaktır. Ekonomik ve
sosyal açıdan gün geçtikçe büyüyen ve geliĢen, hızla sanayileĢen ve ĢehirleĢen Türkiye'de,
toplum refahını ve insan mutluluğunu artırmak için Ģehir yönetiminin güçlendirilmesi ve
mahalli hizmetlerin mahallinden karĢılanması kaçınılmaz olmuĢtur. Mahalli müĢterek
ihtiyaçları karĢılamak üzere kurulan mahalli idarelerden belediyeler, Ģehir hizmetlerinin
yerine getirilmesinden sorumludurlar. ÇağdaĢ Ģehircilik ilkelerine uygun olarak Ģehir
hizmetlerinin yerine getirilmesi için, bazı belediye hizmetlerinin özelleĢtirilmesi eğilimleri,
dünyadaki geliĢmelere ve uygulamalara paralel olarak Türkiye‟de de hızla artmaktadır.
ÖzelleĢtirmeye geçilmesinden sonra, hizmetlerin rasyonel bir biçimde ve optimal noktada,
kamu yararı gözetilerek yapılmasını sağlamak ve bu amaçla etkin denetim görevini yerine
getirmek belediyelerin sorumluluğu altındadır. Kamusal mal ve hizmetlerin en iyi Ģekilde
görülmesini sağlamak, yerel yönetimlerin asli fonksiyonu ve varlık sebebidir. Bu sebeple,
özelleĢtirme ve benzeri uygulamaları sadece bir kamu hizmetlerinin daha kaliteli ve daha
iyi bir Ģekilde verilebilmesi için kullanılan bir araç olarak görmek gerekmektedir.
3.8.2. Yerel Yönetim Teşebbüsleri ve Alternatifleri
Belediye Ġktisadi kuruluĢlarının kurulması zorunluluk değildir, Ģöyle ki bazı ülkeler kamu
kolaylıkları (public utilities) adını verdikleri bu Ģirketler imtiyaz sözleĢmeleri ile iĢletme
tekelini özel teĢebbüse bırakmıĢlardır. ABD, Kanada ve Avustralya gibi Anglo-Amerikan
ülkelerinde elektrik, su, telefon, gaz, ulaĢım hizmetleri yerel yönetimlerce, özel firmalara
imtiyaz sözleĢmeleri ile ihale edilmiĢlerdir. Yalnız bu takdirde yerel yönetimin
“regülasyon” yani hizmetin tarifesini ve kalitesini düzenlemek hakkı Ģartlı olarak devam
etmektedir. Aslında “regülasyon”, yerel toplumu imtiyaz sahibi bir özel tekelin insafına
terk etmemek için alınmıĢ bir önlemdir.
Diğer bir yöntemde ise; imtiyazın kaldırılarak söz konusu faaliyet alanının rekabete
açılması, serbest rekabete doğru geçilmesi önerilmektedir. Böyle bir değiĢikliğin
82
olabilmesi için; teknolojik ilerlemenin monopol piyasasından, serbest rekabete geçilmesine
izin verecek Ģekilde oluĢması gerekir. Örneğin Ģehir içi ulaĢımda, EGO veya ĠETT
otobüsleri yanında halk otobüsleri, dolmuĢlar, servis taĢımacılığı, taksiler rekabet
etmektedir. Dolayısıyla kamu kolaylıkları yani su, elektrik, gaz, Ģehiriçi ulaĢım konusunda
üç farklı rejim mevcuttur (Akalın, 1994):
1.
Kamu kolaylıklarının yerel iktisadi teĢebbüsleri eliyle yürütülmesi,
2.
Ġmtiyaz sahibi özel tekellere ihale edilmesi fakat regüle edilmemeleri,
3.
Serbest rekabet piyasasına terk edilmesi ve fiyat ve kalitenin piyasaca tespiti,
Ģeklindedir.
Birinci seçenek; kamu iĢletmeciliği, ikinci ve üçüncü seçenekler ise; özelleĢtirme alanı ile
ilgilidir. Türkiye‟de daha çok birinci seçenek kabul görmekte ve süpermarketler
zincirlerinden, deniz otobüslerine, turizm iĢletmelerine, otopark iĢletmeciliğine kadar çok
çeĢitli alanlarda belediye Ģirketleri Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. Batı ülkelerinde ise daha
çok; ikinci ve üçüncü seçenek Ģeklinde ortaya çıkmaktadır.
3.8.3. Yerel Hizmetleri Özelleştirirken Dikkat Edilmesi Gereken Konular
Yerel hizmetlerin, özelleĢtirilerek sunulmasında aĢağıdaki kriterlere dikkat edilmesi ve bu
kriterlerin göz önünde tutulması gerekmektedir:
1-Hizmetin Maliyeti,
2-Hizmetin Kalitesi Ve Düzeyi
3-Hizmetin Kesintiye Uğrama Ġhtimali
4-Hizmetin Diğer Yerel Hizmetler Üzerindeki Etkisi
3.8.4. Yerel kamu hizmetlerinin özelleştirmesinin nedenleri
ÖzelleĢtirmenin amaçları ve nedenleri olarak açıklanan unsurların hepsi, aynı zamanda
yerel düzeydeki kamu hizmetlerinin özelleĢtirilmesi konusunda da büyük ölçüde geçerli
bulunmaktadır. Ancak bu genel nedenlere ilave olarak, yerel düzeydeki kamu hizmetlerinin
özelleĢtirilmesi konusunda geçerli olabilen bir takım baĢka nedenler de vardır.
83
Yerel yönetimlerin, yerel kamu hizmetlerinin sunumunda özelleĢtirme yöntemlerine
baĢvurmalarının baĢlıca gerekçeleri Ģunlardır:
1- Kentlerdeki hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak kentsel hizmetlere olan ihtiyaçla ve talepler
de geniĢlemekte ve çeĢitlenmektedir. Bunun sonucunda, belde halkına hizmet sunma
konusunda yerel yönetimlerin kullandıktan hizmet yöntemleri, artan hizmet taleplerini
karĢılamakta yetersiz kalmaktadır (Köksal, 1993:22).
2- Kamu finansman kaynaklarının sınırlı olması, yerel yönetimlerin hizmet sunma
kapasitesini de olumsuz etkilemektedir, özel sektörün elindeki mali kaynakların, yerel
kamu hizmetlerinin yürütülmesine kanalize edilmesinin sağlanması, özelleĢtirmeyi cazip
kılmaktadır.
3- Aynı hizmeti özel sektörün çoğu zaman daha ucuza üretmesi, yerel hizmetlerin
maliyetini azaltmayı hedefleyen yerel yönetimleri, hizmet sunumunda özel sektörde
yararlanmaya sevketmektedir.
4- Yerel yönetim hizmetlerinin özel firmalara yürütülmesinin, hizmette üretkenliği
arttırması ve hizmetin kalitesini geliĢtirmesi diğer bir nedendir.
5- Yerel yönetimlerin, yerel hizmetleri yürütürken nitelikli teknik personelin ve geliĢmiĢ
teknik araç ve gereçlerin eksikliğini duyduğu bir gerçektir. Bu nedenle, özellikle yoğun
teknik bilgi ve teknik araç-gereç donanımı gerektiren hizmetler için özel sektörden
yararlanmak kimi zaman zorunlu olabilmektedir.
6- ÖzelleĢtirme, yerel hizmetlerin yürütülmesi konusunda yerel yönetimli üzerinde söz
konusu olabilen, merkezi yönetimin ve seçmenlerin politik etki ve baskılarına karĢı bir
tampon görevi görerek, hizmetin politik tercihler, kiĢisel çıkarlar gibi objektif unsurlar
yerine hizmet gerekleri gibi objektif unsurlar tarafından yönlendirilmesine imkan
tanımaktadır (Köksal, 1993:22).
3.8.5. Yerel Kamu Hizmetlerinin Özelleştirilmesi
Türkiye
ve
diğer
özelleĢtirilmektedir.
ülkelerde
yerel
kamu
hizmetlerinin
aĢağıdaki
yöntemlerle
84
1.
Ġhale Yöntemi
2.
Ġmtiyaz Yöntemi
3.
Kiralama Yöntemi
4.
Kupon Yöntemi
5.
Gönüllü KuruluĢlar ve Kendi Kendine Yardım Yöntemi
6.
Fiyatlandırma Yöntemi
7.
Vergi TeĢvik ve Ġdari Düzenlemeler Yöntemi
8.
Yap ĠĢlet Devret
9.
ġirketleĢme ve Ortak GiriĢim Yöntemi
3.8.5.1. İhale yöntemi
Yerel hizmetlerin sunumunda çoğunlukla görülen bu yöntem, yerel yönetimlerin sık
baĢvurduğu bir özelleĢtirme biçimidir. Bu yönteme göre yerel hizmetler, bir sözleĢme
çerçevesinde, özel sektör tarafından sunulur. Hizmet sunma sorumluluğu bulunan
belediyeler, finansmanını ve denetimini sağlayarak hizmetin özel sektörce sunumunu
gerçekleĢtirirler. Ġhale yönteminde belediye, yüklenici özel firma ve halk arasında üçlü bir
iliĢkiden söz edilebilir. Hizmetle ilgili genel standartları tespit eden belediye, hizmetin
kalitesini, fiyatını ve çevreye olan diğer etkilerini kontrol etmek ve gerekli tedbirleri almak
durumundadır. Belediye hizmetin yürütülmesinden sorumlu olmakla beraber, daha çok
organizatör konumundadır (Bozlağan, 1997:52). Belçika'da ihale yöntemi ile hizmet yerel
idarelerde pek uygulanmayan bir yöntemdir. Hollanda'da bazı ticari ve endüstriyel
nitelikteki hizmetlerde, örneğin doğal gaz üretimi, su, gaz ve elektrik dağıtımı gibi
hizmetlerde ihale yöntemi uygulanmaktadır. Ġngiltere'de müteahhide ihale yolu ile hizmet
yürütülmesi, yolcu taĢımacılığı alanında görülmektedir. Diğer alanlarda çok ender
uygulanmaktadır. Mans denizi altında tünel yapılmasının müteahhide ihale edilmesi
Ġngiltere'de büyük bir yenilik olarak görülmüĢtür. Danimarka'da yerel idarenin önemi ve
büyüklüğüne göre değiĢik ihale yöntemleri uygulanmaktadır Almanya'da, "Stadtwerke"
denilen belediye teĢebbüsleri nedeniyle müteahhitlik yöntemi çok az kullanılan bir
yöntemdir. Ancak özel teĢebbüsler veya karma ekonomi teĢebbüslerinde kullanılır. Özel
teĢebbüslerde yararlanılan müteahhitlik yöntemine örnek olarak katı çöp artıklarının
toplanması ve islenmesi gösterilebilir. Ġtalya'da bazı kültürel faaliyetlerin yürütülmesinde
müteahhide ihale yöntemi uygulanmaktadır (Tortop, 2002:55).
85
3.8.5.2. İmtiyaz yöntemi
Yerel yönetimin, bir kamu hizmetinin finansman ve idaresini tamamen veya kısmen özel
bir iĢletmeciye havale ettiği bir formüldür. Buna karĢılık, özel giriĢimcinin yapmıĢ olduğu
yatırımlarının karĢılığını alabileceği bir teminat tekeli vardır. Bu teminat genellikle belli bir
coğrafi alanla sınırlıdır (Eryılmaz, 1997:171,172).
3.8.5.3. Kiralama yöntemi
Kiralama yönteminin esası, hizmeti yürütmek için gerekli araç ve teçhizatın kamuya ait
olması, yönetimi ve iĢletilmesinin özel kiĢi yada kuruluĢlara verilmesidir. Kamu hizmeti
birimleri, menkul ve gayrimenkulleriyle, sözleĢmede belirlenen süre için ve bir bedel
karĢılığında özel sektöre kiraya verilebilir. Bu sistemin imtiyazdan farkı, hizmet için
gerekli yatırımın kamunun malı olmasıdır. Ayrıca kiralama yönteminde süreler imtiyaz
yöntemine kıyasla daha kısadır. Kamu kuruluĢları verimli çalıĢtıramadıkları iĢletmelerini,
özel sektörün yönetim ve denetim tecrübesinden yararlanmak için onlara kiraya
verebilirler. Böylelikle zarar eden kamu iĢletmelerinin daha karlı hale getirilmesi
mümkündür. Kamu idaresi belirli sözleĢme Ģartları içerisinde kiracıyı her zaman
denetlemek ve değiĢtirmek hakkına sahiptir (Eryılmaz, 1990).
3.8.5.4. Kupon yöntemi
Kupon modeli, tüketicilere yerel hizmet satın almaya yönelik olarak kullanılabilecek
parasal bir değeri olan kuponların verildiği talep yönlü bir stratejidir. Yarı kamusal mal ve
hizmetlerin özelleĢtirilmesinde uygulanan yöntemlerden birisidir. Tüketiciler, hizmetleri
satın alacağı kuruluĢları seçmekte serbesttirler. Kuponlar, yerel hizmetin nüfusun belirli
kesimlerine (dar gelirliler, yaĢlılar, engelliler gibi) ulaĢmasını güvenceye almak amacıyla
kullanılmaktadır.
3.8.5.5. Gönüllü kuruluşlar ve kendi kendine yardım yöntemi
Yerel yönetimlerin bütçelerindeki baskı sonucu ortaya çıkan imkansızlıklar, her yerleĢim
biriminde para almadan, gönüllü olarak belde için çalıĢanların olabileceğini ortaya
çıkarmıĢtır. Halkın gönüllü olarak, kamu hizmetlerinin yürütülmesine katılması, eğitim,
kültür, inanç ve sosyo-ekonomik yapısıyla doğrudan ilgilidir. GeliĢmiĢ ülkelerde halkın,
86
kamu hizmetlerine katılımının daha yoğun olduğu gözlemlenmektedir. Bu yöntemle,
idareler açısından önemli ölçülerde iĢ gücü ve kaynak tasarrufu sağlanmaktadır. Gönüllü
organizasyonların çok yaygın olduğu bilinmekle birlikte, bunların tam olarak ne dereceye
kadar kullanıldığı konusunda çok az bilgi vardır. Tek istisna gönüllü yangın birimleridir.
Gönüllü organizasyonlar ABD‟deki tüm yangın birimlerinin yüzde 90‟ından fazlasını
kapsamaktadır. Ġngiltere‟de ülke genelinde yapılan bir araĢtırmaya göre, nüfusun %16‟sı
her hafta bir örgüt için gönüllü çalıĢmaktadır. ABD‟de kamu yararına gönüllü çalıĢanların
daha geniĢ boyutlarda olduğu bilinmektedir. Buna göre 1965-1975 döneminde 4 500 000‟i
65 yaĢın üstünde olan gönüllülerin sayısı 22 milyondan 37 milyona çıkmıĢtır. Buna göre
her 30 yaĢın üstünde dört kiĢiden biri haftalık olarak gönüllü hizmet sunmaktadır.
Hollanda‟da ise resmi kayıtlara göre 250 bin gönüllü çalıĢan bulunmaktadır (Karaman,
1990).
3.8.5.6. Fiyatlandırma yöntemi
Bu yöntem, kamu kuruluĢları tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının piyasadaki
Ģartlara uygun olarak, yani maliyetleri dikkate alarak fiyatlandırılması esasına
dayanmaktadır. Yöntemin uygulanması durumunda yerel kamu hizmetlerinin doğrudan
doğruya faydalananlar tarafından finanse edilmesi söz konusu olacaktır.
3.8.5.7. Vergi teşvikleri ve idari düzenlemeler yöntemi
Vergi teĢvikleri ve bazı idari düzenlemeler, kamu kuruluĢları tarafından, hizmet sağlayan
özel kuruluĢları teĢvik etmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu yöntem, bir kamu hizmetini
yürüten özel kuruluĢun vergi teĢviklerinden ya da vergi indirimlerinden yararlanmasını,
karĢılaĢtığı mevzuat engellerinin azaltılmasını gerektirir. Böylelikle bu alana özel
giriĢimcilerin daha fazla yatırım yapmaları sağlanmıĢ olur. Örneğin, ABD‟de ambulans
hizmetleri, çöp toplama ve haĢaratla mücadele gibi yerel hizmetlerde bu yönteme
baĢvurulmaktadır (Zengin, 1990:80).
3.8.5.8. Yap işlet devret yöntemi
Yap-iĢlet-devret modeli, kamunun görev alanına giren bir yatırım veya hizmeti, yatırım ve
iĢletme döneminde yapılacak masrafları yüklenen ve karĢılığında yatırım sonucu ortaya
87
çıkacak tesisi, önceden belirlenen bir süre ve tarife üzerinden iĢletme hakkına sahip olan
bir Ģirket eliyle gerçekleĢtirmesidir. Fransa'da ihale sözleĢmesi müteahhit ile idare arasında
yapılır, 12-24 yıl arasında süresi vardır. Bu süre, yapılan yatırımların müteahhit tarafından
amorti edilmesini sağlayacak doğrultuda hesaplanır. Ġdare sözleĢmeyi her zaman
feshedebilir, ancak müteahhidin kusuru yoksa tazminat ödemekle yükümlüdür. Hizmetle
ilgili yatırımları müteahhit yapar. SözleĢme sonunda müteahhit gerçekleĢtirilen tesisleri
idareye bedelsiz olarak devretmek zorundadır. Ġdare hizmetin iĢlemesini Ģartnamede yazılı
ilkeler çerçevesinde denetler, ücret tarifelerini tespit eder. Müteahhit genel kural olarak
hizmetin bedelini hizmetten yararlanan tüketicilerden alır. Ġdare yatırımları kendisi yaparak
iĢletmesini müteahhide verebilir. Müteahhit idareye kira öder. Hizmetin bedelini
tüketicilerden veya hizmetten yararlananlardan toplar. Kiralama sözleĢmelerinin süresi
daha kısadır. 3 ila 5 yıl arasında olur. Ġdare bazı hallerde ortaya çıkacak açıkları karĢılar
(Tortop, 2002:55).
3.8.5.9. Şirketleşme ve ortak girişim yöntemi
Belediyeler daha etkin hizmet sunabilmek götüreceği hizmetlerde yüksek verime ve talep
edilen sonuçlara ulaĢabilmek amacıyla, kurulan iĢ yerlerini “Ģirket” statüsüne sokarak, özel
hukuk hükümlerine göre iĢletmektedirler. Ortak giriĢim yönteminde ise, kamu hizmeti
birimlerinin özellikle büyük ölçekli yatırımlarını bu alanda uzmanlaĢmıĢ özel sektör
kuruluĢları ile birlikte kurdukları ortak Ģirketler eliyle gerçekleĢtirmeleri söz konusudur.
Sisteminin esasını özel sektörle sözleĢme yapmaktan çok, özel Ģirketlerle ortaklık kurmak
oluĢturmaktadır. Bu yöntem, birçok ülkede yararlanılan bir yönetim sistemidir. Ticaret
hukuku kurallarına göre hizmet yürütülür. Ġlgili mahalli idarenin hizmetin iyi islemesini
denetim hakkı vardır. Fransa'da mahalli karma ekonomi Ģirketleri için özel bir statü vardır.
Mahalli idareler genel çıkarlarla ilgili bir faaliyetin veya ticari, sınai hizmetlerinin
isletilmesini, yapımını karma ekonomi Ģirketlerine verebilir. ġirket sermayesine gerekli
görürse iĢtirak de edebilir, iĢtirak etmezse sermayenin tamamı Ģirket tarafından taahhüt
edilir. Belçika'da, karma ekonomi Ģirketleri kamu hukuku tüzel kiĢiliği sayılırlar. Yönetim
ve denetim organlarında, sermayeleri ne olursa olsun, oyların çoğunluğu mahalli idare
kuruluĢuna aittir. ġirketin yönetiminde rutin yönetim görevi, bir tür ihale ve müteahhitlik
yöntemi ile birinci derecede hissedar olan özel hissedara verilmiĢtir. Bu tür yönetim biçimi
su, gaz ve elektrik dağıtım iĢleri ile, sağlık isleri ve çöplerin iĢlenmesinde kullanılmaktadır.
Hollanda'da, Ġrlanda'da, Danimarka‟da karma ekonomi Ģirketlerine, anonim Ģirket
88
biçiminde, bölgesel düzeyde rastlanmaktadır. Elektrik üretimi, otelcilik, park yerleri, çeĢitli
ticari merkezlerin gerçekleĢtirilmesi alanlarında karma ekonomi Ģirketleri bulunmakladır.
Ġngiltere'de ulaĢım hizmetlerinin sağlanması alanında karma ekonomi Ģirketlerine
baĢvurulmaktadır (Tortop, 2002:57).
3.9. Özelleştirme Uygulamaları ve Sonuçları
Kamu sektörünün yükünü azaltmayı amaçlayan özelleĢtirme çalıĢmaları, ABD, Batı
Avrupa Ülkeleri, Doğu Avrupa Ülkeleri ve geliĢmekte olan ülkeler tarafından sorunları
çözmek amacıyla yürürlüğe konulmuĢlardır. Bu ülkelerden bazılarındaki özelleĢtirme
uygulamaları ve sonuçları Ģöylece özetlenebilirler (AkdiĢ, 1994).
3.9.1. Amerika Birleşik Devletlerindeki Özelleştirme Çalışmaları ve Sonuçları
ÖzelleĢtirme, ABD‟de en belirgin biçimiyle devlet ve yerel düzeyde revaç bulmuĢtur.
Federal hükümet, bütçe fonlarının azalması, yeni bono çıkartılması konusunun onaylanarak
reddedilmesi ve arttırılmıĢ vergilere karsı geliĢen hoĢnutsuzlukla karĢılaĢan devlet ve yerel
politikacıları, birçok durumlarda, kamu altyapı yatırımları ve hizmetlerinin özel kesimce
gerçekleĢtirmesi için zorlamıĢtır. Federal düzeyde özelleĢtirme, BaĢkan Reagan‟ın kurduğu
Federal Mülkiyeti Ġnceleme TeĢkilatı (Federal Property Review Board) ile 1982 ġubat‟ında
baĢlamıĢ bulunmaktadır (Hanke, 1990). Günümüzde A.B.D.‟lerinde kamu hizmetlerinin
önemli bir bölümü özelleĢtirilmiĢtir. Özellikle belediye hizmetleri, cankurtaran hizmetleri,
hapishane hizmetleri, çöp toplama hizmetleri, itfaiye iĢleri, büyük oranda özel kesimce
yürütülmektedir. Böylelikle, yerel yönetimlerde gerçekleĢmiĢ olan büyük çaplı
özelleĢtirmeler sayesinde, 40.000 nüfuslu beldelerde devlet memuru sayısı 55 civarına
inmiĢtir (Doğan, 1993:156). Merkezi yönetimde de benzeri bir özelleĢtirme hızı göze
çarpmaktadır. Aslında, yapısal olarak da özel teĢebbüse ağırlık veren A.B.D:
ekonomisinde, büyük bir güze sahip bulunan haberleĢme ve telekomünikasyon hizmetleri,
öncü bir uygulama ile özelleĢtirmeye geçilmiĢ ve bu alanda rekabetçi bir piyasa yapısı
oluĢturulması yönünde ciddi adımlar atılarak yerel Ģebeke iĢlemcilerinin tamamı
özelleĢtirilmiĢtir (Aktan, 1993). Bunlardan ayrı olarak, havayolları, demiryolları, yük
taĢımacılığı ve otobüs hizmetleri yasal düzenleme ve müdahaleler dıĢında bırakılmıĢ,
yapılan değiĢikliklerle bu sektörlerde yasal-kurumsal serbestleĢme süreci tamamlanmıĢtır.
89
A.B.D.lerinde yapılan ve merkezi hükümet il yerel yönetimler nezdindeki kuruluĢ ve
hizmetlerin özelleĢtirilmesini sağlayan giriĢimler oldukça yararlı sonuçlar vermiĢler: bu
sektörlerdeki rekabeti ve verimliliği arttırmıĢlardır (Doğan, 1993:43).
3.9.2. Batı Avrupa ülkelerindeki özelleştirme uygulamaları ve sonuçları
Batı Avrupa‟daki özelleĢtirme çalıĢmaları, Thatcher Hükümetinin 1979 yılında iktidara
gelmesiyle Ġngiltere‟de baĢlamıĢ ve boyutları, uygulamaları ve sonuçları ile, diğer ülkeler
ile geliĢmekte olan ülkeler ülkelere modellik edecek bir düzeyde gerçekleĢmiĢtir. Bu
nedenler, Ġngiltere‟de ki özelleĢtirme uygulamaları daha büyük dikkatle takip edilmektedir.
3.9.2.1. İngiltere’deki Özelleştirme Uygulamaları ve Sonuçları
Ġngiltere, özelleĢtirme tartıĢmalarına 1979 yılı seçim dönemi içerisinde girmiĢ ve
Muhafazakar Partinin seçim bildirgesinin en önemli bölümü bu konuya ayrılmıĢtır.
Britanya halkının, iĢçi partisinin milletleĢtirme planlarına ciddi bir biçimde karĢı çıktığı,
buna rağmen, konut, bankacılık, sigorta, ilaç sanayi ve ulaĢım sektörlerinde çalıĢan
firmaların millileĢtirilmesinin devam ettirildiği, bu millileĢtirilmelerin giderek hem
yoksullaĢmaya hem de özgürlüklerin azalmasına yol açacağı belirtilere (AkdiĢ, 1994)
muhafazakar iktidarın bütün bu sektörleri özelleĢtireceği beyan edilmiĢtir. Ġngiltere‟de
kamu sektörüne ait iĢletmelerin karlılıklarında 1965 yılından beri görülen devamlı düĢme
eğiliminin, özellikle 1970‟lerin basından itibaren hızlanma eğilimi göstermesi (Duran,
1985) özelleĢtirme konusundaki geliĢmelerin baĢlangıcını oluĢturmuĢtur. Bununla birlikte,
Ġngiltere‟deki muhafazakar partinin özelleĢtirme düĢüncesi baĢlıca Ģu gerekçelere
dayanmıĢtır (AkdiĢ, 1994).
1-Kamu sektörü borçlanma ihtiyacını azaltmak suretiyle para arzını kontrol altında tutmak
ve böylece enflasyon oranını düĢürmek,
2- KĠT‟lerin tekel statüsünü kaldırmak ve serbest rekabet ortamında faaliyet göstermelerini
sağlamak suretiyle ekonomideki rekabeti ve verimliliği arttırmak.
3- Halkın daha büyük bir kesiminin tasarruflarını hisse senetlerine yönelterek sermaye
mülkiyetini tabana yaymak.
90
4- Borçlanma ve vergi gelirlerine alternatif olabilecek yeni bir gelir kalemi oluĢturmak.
Muhafazakar Parti iktidara gelince, seçim öncesi vaat ettiklerinden daha fazlasını
yapmıĢtır. Kamu kesiminin elindeki dev Ģirketlerin büyük kısmı özel sektöre
devredilmiĢtir. 1991 yılı baĢı itibariyle, kamu kesiminin yarıdan fazlası özelleĢtirilmiĢ, 650
bin iĢçi sektör değiĢtirmiĢ, 1 milyon 250 bin belediye konutu satılmıĢ ve 9 milyon insan
özelleĢtirilen Ģirketlerin hisse senedine sahip olmuĢtur. 1993 yılı itibariyle sırada
özelleĢtirmenin son halkasını oluĢturacak olan demir yolları, kömür iĢletmeleri ve posta
acentası bulunmaktadır (Uyanık, 1993). Yapılan özelleĢtirmeler sonucunda ise, sadece
Margaret Thatcher‟ın baĢbakanlığı döneminde 75 milyar Dolar özelleĢtirme geliri
sağlanmıĢtır (Viravan, 1991). Ġngiltere‟nin baĢlattığı ve 3.012 adet hisse senedi ile halka
satılma gibi (Ceylan, 1985) büyük çaplı özelleĢtirme giriĢimi, diğer dünya ülkelerinde de
gıpta ile izlenmiĢtir. YaklaĢık on yıl gibi bir zaman diliminde, kamunun ekonomideki
varlığını yarıdan daha aza indirmek ve hazineye de azımsanmayacak bir gelir getirmek
gerçek bir baĢarı kabul edilmiĢtir. Ancak, hükümetin hedeflediği özelleĢtirme amaçlarını
yakalayabildiği konusunda da Ģüpheler bulunmaktadır. ÖzelleĢtirilen Ģirketlerin mali
açıdan daha iyi bir performansa sahip oldukları (Aktan, 1993) karlılık düzeylerinin arttığı
ve sermayenin tabana yayılmasında belirgin bir asama kaydedildiği gibi olumlu tespitlerin
yanında karĢıt düĢüncelerde bulunmaktadır. Buna göre, özelleĢtirilen kuruluĢların gerçek
anlamda rekabete açılmasının sağlayamadığı, kârlılık durumlarındaki iyileĢmelerin
özelleĢtirmeden kaynaklanmadığı, özelleĢtirmelerin sadece hazineye gelir sağlamak
amacıyla yapıldığı pay senetleri satımı yoluyla gerçekleĢtirilmek istenilen sermaye
mülkiyetinin
tabana
yayılma
düĢüncesinin
gerçekleĢmediği,
örneğin,
British
Aerospace‟deki 158.000 paydaĢın sonunda azaldığı ve 143 pay sahibinin Ģirketin devlet
dıĢındaki sermayesinin % 63 sahip olduğu, yalnız kârlı durumlardaki Ģirketlerin
özelleĢtirildiği etkinlik verimliliğin de olumlu konjonktürden kaynaklandığı ve gaz,
telefon, su, havayolları gibi sektörlerde rekabet getirilmediği için etkinlik ve verimliliğin
sınanamadığı (Uyanık, 1993) belirtilmektedir. ÖzelleĢtirilen Ģirketlerin hemen fiyat
yükselmelerine gitmeleri ise, tüketiciler tarafından eleĢtiri konusu olmuĢtur (Uyanık,
1993).
91
4. SAMSUN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ
VE MALİ ANALİZİ
4.1. Büyükşehir Belediyelerinin Tanımı
1982 Anayasasının 127. Maddesinde belediye sınırları içerisinde, birden fazla ilçe bulunan
kentlerde özel yönetim biçimlerinin oluĢturulabilmesine imkan sağlanmıĢtır. 27.06.1984
Tarih ve 3030 sayılı kanunla BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimine Dair Kanun
yayımlanmıĢtır. 1984 yılında bir kentin büyükĢehir olarak tanımlanması ve buralarda
büyükĢehir yönetimlerinin kurulabilmesi için tek bir kriter aranmıĢtır. Belediye sınırları
içinde birden fazla ilçe bulunması dıĢında baĢka bir kriter aranmamıĢtır (Tekel, 2000).
Türkiye‟de, 3030 sayılı BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanunla yerel
yönetim kavramına BüyükĢehir Belediyesi kavramı girmiĢ, belediye sınırları içinde birden
fazla ilçe bulunan Ģehirler, büyükĢehir olarak isimlendirilmiĢ, büyükĢehir dahilindeki
ilçelerde ise ilçelerin adını taĢıyan ilçe belediyeleri kurulmuĢ, büyükĢehir belediyelerinin
sınırları da, ismini aldıkları büyükĢehir belediyelerinin sınırları olarak kabul edilmiĢtir
(Köroğlu, 2004). 3030 Sayılı BüyükĢehir Belediye yasası ile biri büyükĢehir diğeri ise ilçe
belediyeleri olmak üzere iki kademeli belediye yönetimi biçimi oluĢturulmuĢ, ilçe
belediyeleri bir alt kademe belediye olarak kabul edilmiĢtir.
10.07.2004 tarihli 5216 sayılı kanuna göre;
BüyükĢehir belediyesi; en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu
belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunla verilen görev ve sorunlulukları
yerine getiren, yetkileri kullanan; idari ve mali özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler
tarafından seçilerek oluĢturulan kamu tüzel kiĢisini, ifade eder.
Yeni BüyükĢehir yasasında bu tanım Ģu Ģekilde değiĢtirilmiĢ ve; BüyükĢehir belediyesi;
Sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında
koordinasyonu sağlayan; idarî ve malî özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve
sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından
seçilerek oluĢturulan kamu tüzel kiĢisini ifade eder Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir.
92
5216 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir.
Toplam nüfusu 750.000'den fazla olan illerin il belediyeleri kanunla büyükĢehir
belediyesine dönüĢtürülebilir.
5216 sayılı Kanunun 5 inci maddesi ise aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir.
BüyükĢehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırlarıdır. Ġlçe belediyelerinin sınırları, bu
ilçelerin mülki sınırlarıdır.
BüyükĢehir Belediyesi organları; BüyükĢehir Belediye meclisi, büyükĢehir belediye
encümeni, ve büyükĢehir belediye baĢkanıdır.
Ġlçe belediyesi; büyükĢehir belediyesi sınırları içerisinde kalan ilçe belediyesini ifade
etmektedir.
Ġlk kademe belediyesi14 de büyükĢehir sınırları içerisinde ilçe kurulmaksızın kurulan ve
ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara sahip belediyeyi ifade
etmektedir.
4.1.1. Büyükşehir ve İlçe Belediyelerinin Görev ve Sorumlulukları
5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu‟nun 7, 8, 9, 10 ve 11 inci maddeleri
Belediyenin görev, yetki ve sorumluluklarını tarif etmektedir. 15
14
5216 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin baĢlığı „BüyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyelerinin yetkileri ve
imtiyazları‟ Ģeklinde, aynı maddede yer alan, „ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 17 nci
maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan „büyükĢehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ilçe‟ Ģeklinde,
19 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan, „ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 25 inci
maddesinin ikinci fıkrasında yer alan „BüyükĢehir, ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „BüyükĢehir ve ilçe‟ Ģeklinde,
28 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan „büyükĢehir‟ ibaresinden sonra gelen, „büyükĢehir ilçe ve ilk
kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir
15
Yeni BüyükĢehir Belediyesi kanununa göre;
MADDE 7 5216 sayılı Kanunun 7 nci maddesinin baĢlığı „BüyükĢehir ve ilçe belediyelerinin görev ve
sorumlulukları‟ Ģeklinde değiĢtirilmiĢ; birinci fıkrasının (g) ve (z) bentleri aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢ,
aynı fıkranın (m) bendinde yer alan „amatör spor kulüplerine ibaresinden sonra gelmek üzere nakdî yardım
yapmak, ibaresi ile derece alan sporculara ibaresinden sonra gelmek üzere , teknik yönetici, antrenör ve
öğrencilere ibaresi, (n) bendinde yer alan „Gerektiğinde‟ ibaresinden sonra gelmek üzere mabetler ile ibaresi
eklenmiĢ; ikinci fıkrasının ikinci cümlesi aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢ ve üçüncü fıkrasının (d) bendinde
yer alan beceri kursları açmak; ibaresinden sonra gelmek üzere „mabetler ile‟ ibaresi ile aynı fıkraya
aĢağıdaki bent ve maddeye aĢağıdaki fıkra eklenmiĢtir.
93
5216 sayılı kanunda madde 7‟ye göre; BüyükĢehir Belediyesinin görev, yetki ve
sorumlulukları Ģunlardır:
a) Ġlçe Belediyelerinin görüĢlerini alarak BüyükĢehir Belediyesinin stratejik planını, yıllık
hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini hazırlamak.
b) Çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla, BüyükĢehir Belediye ve mücavir alan
sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar planını yapmak,
yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; BüyükĢehir içindeki Belediyelerin nazım plana
uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar planlarını, bu planlarda yapılacak
değiĢiklikleri, parselasyon planlarını ve imar ıslah planlarını aynen veya değiĢtirerek
onaylamak ve uygulanmasını denetlemek; nazım imar planının yürürlüğe girdiği tarihten
itibaren bir yıl içinde uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmayan Ġlçe ve
Ġlk kademe Belediyelerinin uygulama imar planlarını ve parselasyon planlarını yapmak
veya yaptırmak.
g) BüyükĢehir belediyesinin yetki alanındaki mahalleleri ilçe merkezine bağlayan yollar, meydan, bulvar,
cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımı ile bu yolların temizliği ve karla mücadele
çalıĢmalarını yürütmek; kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara iliĢkin
yükümlülükler koymak; ilân ve reklam asılacak yerleri ve bunların Ģekil ve ebadını belirlemek; meydan,
bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi iĢlerini
gerçekleĢtirmek.
z) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye etme ve yıkım
konusunda ilçe belediyelerinin talepleri hâlinde her türlü desteği sağlamak. „BüyükĢehir belediyeleri birinci
fıkranın (l), (s), (t) bentlerindeki görevleri ile temizlik hizmetleri ve adres ve numaralandırmaya iliĢkin
görevlerini belediye meclisi kararı ile ilçe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler.‟
f) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye etmek ve yıkmak.‟
BüyükĢehir ve ilçe belediyeleri tarım ve hayvancılığı desteklemek amacıyla her türlü faaliyet ve hizmette
bulunabilirler.‟
MADDE 8 5216 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinin birinci fıkrası aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir.
„BüyükĢehir içindeki kara, deniz, su, göl ve demiryolu üzerindeki her türlü taĢımacılık hizmetlerinin
koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla büyükĢehir belediye baĢkanı ya da görevlendirdiği kiĢinin
baĢkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluĢları ile, Türkiye ġoförler ve Otomobilciler
Federasyonunun görevlendireceği ilgili odanın temsilcisinin katılacağı UlaĢım Koordinasyon Merkezi
kurulur. Ġlçe belediye baĢkanları kendi belediyesini ilgilendiren konuların görüĢülmesinde koordinasyon
merkezlerine üye olarak katılırlar. UlaĢım Koordinasyon Merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla
ilgili üye olarak belirlenmeyen ulaĢım sektörü ile ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarından
ihtisas meslek odalarının temsilcileri de davet edilerek görüĢleri alınır.‟
MADDE 12 5216 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin baĢlığı „BüyükĢehir belediyesi ve ilçe belediyelerinin
yetkileri ve imtiyazları‟ Ģeklinde, aynı maddede yer alan , „ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 17
nci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan „büyükĢehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ilçe‟
Ģeklinde, 19 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan „, ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde, 25
inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan „BüyükĢehir, ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „BüyükĢehir ve ilçe‟
Ģeklinde, 28 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan „büyükĢehir‟ ibaresinden sonra gelen, „büyükĢehir
ilçe ve ilk kademe‟ ibaresi „ve ilçe‟ Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir.
94
c) Kanunlarla BüyükĢehir Belediyesine verilmiĢ görev ve hizmetlerin gerektirdiği proje,
yapım, bakım ve onarım iĢleriyle ilgili her ölçekteki imar planlarını, parselasyon planlarını
ve her türlü imar uygulamasını yapmak ve ruhsatlandırmak, 20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı
Gecekondu Kanununda Belediyelere verilen yetkileri kullanmak.
d) BüyükĢehir Belediyesi tarafından yapılan veya iĢletilen alanlardaki iĢyerlerine
BüyükĢehir Belediyesinin sorumluluğunda bulunan alanlarda iĢletilecek yerlere ruhsat
vermek ve denetlemek.
e) Belediye Kanunu‟nun 68 ve 72 nci maddelerindeki yetkileri kullanmak.
f) BüyükĢehir ulaĢım ana planını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaĢım ve toplu
taĢıma hizmetlerini planlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu
üzerinde iĢletilen her türlü servis ve toplu taĢıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve
tarifelerini, zaman ve güzergahlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde,
sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve iĢletmek,
iĢlettirmek veya kiraya vermek; kanunların Belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin
gerektirdiği bütün iĢleri yürütmek.
g) BüyükĢehir Belediyesinin yetki alanındaki mahalleleri ilçe merkezine bağlayan yollar,
meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımı ile bu yolların
temizliği ve karla mücadele çalıĢmalarını yürütmek: kentsel tasarım projelerine uygun
olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara iliĢkin yükümlülükler koymak; ilan ve reklam
asılacak yerleri ve bunların Ģekil ve ebadını belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve
sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi iĢlerini
gerçekleĢtirmek.
h) Coğrafî ve kent bilgi sistemlerini kurmak.
i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su
havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, moloz, kum
ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satıĢ ve depolama sahalarını belirlemek,
bunların taĢınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; BüyükĢehir
katı atık yönetim planını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma
95
istasyonuna kadar taĢınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi,
depolanması ve bertaraf edilmesine iliĢkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler
kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara iliĢkin hizmetleri
yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek; deniz
araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri
yapmak.
j) Gıda ile ilgili olanlar dahil birinci sınıf gayri sıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve
denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuvarlar
kurmak ve iĢletmek.
k) BüyükĢehir Belediyesinin yetkili olduğu veya iĢlettiği alanlarda zabıta hizmetlerini
yerine getirmek.
l) Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, iĢletmek,
iĢlettirmek veya ruhsat vermek.
m) BüyükĢehir‟in bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat
bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri
yapmak, yaptırmak, iĢletmek veya iĢlettirmek; gerektiğinde amatör spor kulüplerine nakdi
yardım yapmak, malzeme vermek ve gerekli desteği sağlamak, amatör takımlar arasında
spor müsabakaları düzenlemek, yurt içi ve yurt dıĢı müsabakalarda üstün baĢarı gösteren
veya derece alan sporculara teknik yönetici, antrenör ve öğrencilere Belediye meclis
kararıyla ödül vermek.
n) Gerektiğinde mabetler ile sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler
yapmak, kamu kurum ve kuruluĢlarına ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her türlü
bakımını, onarımını yapmak ve gerekli malzeme desteğini sağlamak.
o) Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taĢıyan
mekanların ve iĢlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak,
korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inĢa etmek.
96
p) BüyükĢehir içindeki toplu taĢıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri
kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek, BüyükĢehir sınırları içindeki kara ve
denizde taksi ve servis araçları dahil toplu taĢıma araçlarına ruhsat vermek.
r) Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri
kurmak, kurdurmak ve iĢletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma
sonunda üretilen suları pazarlamak.
s) Mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlıklar tesis etmek, iĢletmek, iĢlettirmek, defin ile
ilgili hizmetleri yürütmek.
t) Her çeĢit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, iĢletmek veya iĢlettirmek,
imar planında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak
ve denetlemek.
u) Ġl düzeyinde yapılan planlara uygun olarak, doğal afetlerle ilgili planlamaları ve diğer
hazırlıkları BüyükĢehir ölçeğinde yapmak; gerektiğinde diğer afet bölgelerine araç, gereç
ve malzeme desteği vermek; itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek; patlayıcı ve
yanıcı madde üretim ve depolama yerlerini tespit etmek, konut, iĢyeri, eğlence yeri, fabrika
ve sanayi kuruluĢları ile kamu kuruluĢlarını yangına ve diğer afetlere karĢı alınacak
önlemler yönünden denetlemek, bu konuda mevzuatın gerektirdiği izin ve ruhsatları
vermek.
v) Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetiĢkinler, yaĢlılar, engelliler,
kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek,
geliĢtirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları
açmak, iĢletmek veya iĢlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksek okullar,
meslek liseleri, kamu kuruluĢları ve sivil toplum örgütleri ile iĢbirliği yapmak.
y) Merkezî ısıtma sistemleri kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmek.
z) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye
etme ve yıkım konusunda ilçe Belediyelerinin talepleri halinde her türlü desteği sağlamak.
BüyükĢehir Belediyeleri birinci fıkranın (I),(s), (t) bentlerindeki görevleri ile temizlik
97
hizmetleri ve adres ve numaralandırmaya iliĢkin görevlerini Belediye Meclisi Kararı ile
Ġlçe Belediyeleri‟ne devredebilir, birlikte yapabilirler.
Ġlçe Belediyelerinin görev ve yetkileri Ģunlardır:
a) Kanunlarla münhasıran BüyükĢehir Belediyesine verilen görevler ile birinci fıkrada
sayılanlar dıĢında kalan görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.
b) BüyükĢehir katı atık yönetim planına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma
istasyonuna taĢımak.
c) Sıhhî iĢyerlerini, 2 nci ve 3 üncü sınıf gayri sıhhî müesseseleri, umuma açık istirahat ve
eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek.
d) 03/07/2005 tarihli ve 5393 Sayılı Kanunun 85. maddesiyle belirtilen hizmetlerden; 775
Sayılı Gecekondu Kanunu‟nda Belediyelere verilen yetkileri kullanmak, otopark, spor,
dinlenme ve eğlence yerleri ile parkları yapmak; yaĢlılar, özürlüler, kadınlar, gençler ve
çocuklara yönelik sosyal ve kültürel hizmetler sunmak; mesleki eğitim ve beceri kursları
açmak; mabetler ile sağlık, eğitim, kültür tesis ve binalarının yapım, bakım ve onarımı ile
kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taĢıyan
mekanların ve iĢlevlerinin geliĢtirilmesine iliĢkin hizmetler yapmak.
e) Defin ile ilgili hizmetleri yürütmek.
f) Afet riski taĢıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluĢturan binaları tahliye
etmek ve yıkmak
4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunuyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığına ve
organize sanayi bölgelerine tanınan yetki ve sorumluluklar ile sivil hava ulaĢımına açık
havaalanları ve bu havaalanları bünyesinde yer alan tüm tesisler bu kanunun kapsamı
dıĢındadır. BüyükĢehir ve Ġlçe Belediyeleri tarım ve hayvancılığı desteklemek amacıyla
her türlü faaliyet ve hizmette bulunabilirler.
98
4.1.1.1. Altyapı hizmetleri
Madde 8‟e göre; BüyükĢehir içindeki altyapı hizmetlerinin koordinasyon içinde
yürütülmesi amacıyla BüyükĢehir Belediye BaĢkanı yada görevlendirdiği kiĢinin
baĢkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluĢları ile özel kuruluĢların
temsilcilerinin katılacağı Altyapı Koordinasyon Merkezi kurulur. BüyükĢehir Ġlçe Belediye
BaĢkanları kendi Belediyesini ilgilendiren konuların görüĢülmesinde koordinasyon
merkezlerine üye olarak katılırlar. Altyapı Koordinasyon Merkezi toplantılarına ayrıca
gündemdeki konularla ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarının (oda üst
kuruluĢu bulunan yerlerde üst kuruluĢun) temsilcileri de davet edilerek görüĢleri alınır.
Altyapı Koordinasyon Merkezi, kamu kurum ve kuruluĢları ile özel kuruluĢlar tarafından
BüyükĢehir içinde yapılacak altyapı yatırımları için kalkınma planı ve yıllık programlara
uygun olarak yapılacak taslak programları birleĢtirerek kesin program haline getirir. Bu
amaçla, kamu kurum ve kuruluĢları ile özel kuruluĢlar Altyapı Koordinasyon Merkezinin
isteyeceği coğrafî bilgi sistemleri dahil her türlü bilgi ve belgeyi vermek zorundadırlar.
Kesin programlarda birden fazla kamu kurum ve kuruluĢu tarafından aynı anda yapılması
gerekenler ortak programa alınır. Ortak programa alınan altyapı hizmetleri için belediye ve
diğer bütün kamu kurum ve kuruluĢlarının bütçelerine konulan ödenekler, altyapı
Koordinasyon Merkezi bünyesinde oluĢturulacak Altyapı yatırım hesabına aktarılır.
Ortak programa alınan hizmetler için kamu kurum ve kuruluĢ bütçelerinde yeterli ödeneğin
bulunmadığının bildirilmesi durumunda, BüyükĢehir Belediyesi veya ilgisine göre bağlı
kuruluĢ bütçelerinden bu hizmetler için kaynak ayrılabilir. Kamu kurum ve kuruluĢları
altyapı ortak yatırım hizmetleri için harcanan miktarda ödeneği, yeniden değerleme oranını
da dikkate alarak ertesi yıl bütçesinde ayırır. Ayrılan bu ödenek Belediye veya ilgili bağlı
kuruluĢunun hesabına aktarılır. Bu bedel ödenmeden ilgili kamu kurum veya kuruluĢu,
BüyükĢehir Belediyesi sınırlarında yeni bir yatırım yapamaz.
Ortak programa alınmayan yatırımlar için bakanlıklar, ilgili Belediye ve diğer kamu kurum
ve kuruluĢları Altyapı Koordinasyon Merkezi tarafından belirlenen programa göre
harcamalarını kendi bütçelerinden yaparlar.
99
Koordinasyon merkezleri tarafından alınan ortak yatırım ve toplu taĢımayla ilgili kararlar,
belediye ve bütün kamu kurum ve kuruluĢlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır.
Altyapı Koordinasyon Merkezinin çalıĢma esas ve usulleri ile bu kurullara katılacak kamu
kurum ve kuruluĢ temsilcileri, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle
belirlenir. ĠçiĢleri Bakanlığı, çıkarılacak bu yönetmeliğin, Altyapı Yatırım Hesabının
kullanılması ve ödenek tahsisi ve aktarmasına iliĢkin kısımları hakkında, Maliye Bakanlığı
ve Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığının görüĢünü alır.
4.1.1.2. Ulaşım hizmetleri
Madde 9‟a göre; BüyükĢehir içindeki kara, deniz, su, göl ve demiryolu üzerinde her türlü
taĢımacılık hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla, BüyükĢehir Belediye
BaĢkanı yada görevlendirdiği kiĢinin baĢkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu
kurum ve kuruluĢları ile, Türkiye ġoförler ve Otomobilciler Federasyonu‟nun
görevlendireceği ilgili odanın temsilcisinin katılacağı UlaĢım Koordinasyon Merkezi
kurulur. Ġlçe Belediye BaĢkanları kendi Belediyesini ilgilendiren konuların görüĢülmesinde
koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. UlaĢım Koordinasyon Merkezi
toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili üye olarak belirlenmeyen ulaĢım sektörü
ile ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarından ihtisas meslek odalarının
temsilcileri de davet edilerek görüĢleri alınır.
Bu kanun ile BüyükĢehir Belediyesine verilen trafik hizmetlerini planlama, koordinasyon
ve güzergah belirlemesi ile taksi, dolmuĢ ve servis araçlarının durak ve araç park yerleri ile
sayısının tespitine iliĢkin yetkiler ile BüyükĢehir sınırları dahilinde il trafik komisyonunun
yetkileri UlaĢım Koordinasyon Merkezi tarafından kullanılır.
UlaĢım Koordinasyon Merkezi kararları, BüyükĢehir Belediye BaĢkanının onayı ile
yürürlüğe girer.
UlaĢım Koordinasyon Merkezi tarafından toplu taĢıma ile ilgili alınan kararlar, Belediyeler
ve bütün kamu kurum ve kuruluĢlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır
Koordinasyon merkezinin çalıĢma esas ve usulleri ile bu kurullara katılacak kamu kurum
ve kuruluĢ temsilcileri, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
100
BüyükĢehir Belediyelerine bu Kanun ile verilen görev ve yetkilerin uygulanmasında,
13.10.1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu‟nun bu Kanuna aykırı
hükümleri uygulanmaz.
4.1.2. Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyelerinin Yetkileri Ve İmtiyazları
5216 sayılı kanun Madde 10‟a göre; BüyükĢehir ve Ġlçe Belediyeleri; görevli oldukları
konularda bu Kanunla birlikte Belediye Kanunu ve diğer mevzuat hükümleri ile ilgisine
göre Belediyelere tanınan yetki, imtiyaz ve muafiyetlere sahiptir.
4.1.2.1. Büyükşehir belediyesinin imar denetim yetkisi
Madde 11‟e göre; BüyükĢehir Belediyesi, Ġlçe Belediyeleri‟nin imar uygulamalarını
denetlemeye yetkilidir. Denetim yetkisi, konu ile ilgili her türlü bilgi ve belgeyi istemeyi,
incelemeyi ve gerektiğinde bunların örneklerini almayı içerir. Bu amaçla istenecek her
türlü bilgi ve belgeler en geç onbeĢ gün içinde verilir. Ġmar uygulamalarının denetiminde
kamu kurum ve kuruluĢlarından, üniversiteler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluĢlarından yararlanılabilir.
Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye
üç ayı geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklik ve aykırılıklar giderilmediği
takdirde, BüyükĢehir Belediyesi eksiklik ve aykırılıkları gidermeye yetkilidir.
BüyükĢehir Belediyesi tarafından belirlenen ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı
yapılar, gerekli iĢlem yapılmak üzere ilgili belediyeye bildirilir. Belirlenen imara aykırı
uygulama, ilgili Belediye tarafından üç ay içinde giderilmediği takdirde, BüyükĢehir
Belediyesi 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 32 ve 42 nci maddelerinde
belirtilen yetkilerini kullanma hakkını haizdir. Ancak 3194 sayılı Kanunun 42 nci madde
kapsamındaki konulardan dolayı iki kez ceza verilemez.
4.2. Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi
BüyükĢehir Belediye BaĢkanı, BüyükĢehir Belediye idaresinin baĢı ve tüzel kiĢiliğinin
temsilcisidir.
101
BüyükĢehir Belediye kanununa göre; BüyükĢehir Belediye BaĢkanı, ilgili kanunda
gösterilen esas ve usullere göre BüyükĢehir Belediyesi sınırları içindeki seçmenler
tarafından doğrudan seçilir.
BüyükĢehir Belediyesi görevlerini yerine getirmek için kanunlar çerçevesinde idari
yapılanmasını oluĢturmuĢtur.
BüyükĢehir Belediye Meclisi; 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediye Kanunu‟nun 12.
maddesine istinaden oluĢturulan karar organı olup, ilgili kanunda gösterilen esas ve
usullere göre seçilen üyelerden oluĢur. Bütçe yapmak, kesin hesapları düzenlemek, 3194
sayılı Ġmar Kanunu‟nun 10. Maddesi gereği, belediye tarafından yürürlükteki uygulama
imar planlarına göre yapılacak yol, meydan, yeĢil alan, otopark, geme yeri, park yeri vs.
Kamu kullanım alanı ve tesislerine ait imar programlarını hazırlamak, bütçede değiĢiklik,
bono, senet düzenlemek, kanunlarla belediyeye hak tanınan vergi, resim ve harçların
tarifelerini belirlemek, belediye hizmetleri için ücret tarifeleri, belediyece sağlanan içme
suyu, kanalizasyon, havagazı, doğalgaz, toplu taĢıma ücretlerinin belirlenmesi, belediyeye
ait taĢınmazların bir hizmete ayrılması, belediye aleyhine açılan davalarda belediye
baĢkanına sulhen anlaĢmaya varılabilmesi için yetki verilmesi, gerekli yönetmeliklerin
çıkarılması, sokak, cadde ve meydanlara isim verilmesi veya değiĢtirilmesi, 3194 sayılı
kanunun 8. Maddesine göre imar planlarının incelenip onanması, binalara numara
verilmesi, kamu yararı sağlanacak konularda imtiyaz sözleĢmesi yapılması, gündemdeki
konuları karara bağlamak, belediye baĢkanının yıllık faaliyet raporlarını karara bağlamak,
bütçe ve nazım imar planlarını hazırlayarak onaylamaktır.
BüyükĢehir Belediye BaĢkanı ve BüyükĢehir içindeki diğer Belediyelerin BaĢkanları
BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin doğal üyesidir. BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin görev
ve yetkilerini 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 18‟inci Maddesi ve 5216 Sayılı
BüyükĢehir Belediye Kanunu hükümlerine göre yürütmektedir.
BüyükĢehir Belediye Encümeni 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 34 üncü maddesi
hükümlerine göre görev ve yetkilerini uygulamaktadır.
BüyükĢehir Belediye Encümeni; 5216 Sayılı Yasa‟nın 16 ncı maddesine istinaden Belediye
BaĢkanı‟nın baĢkanlığında, Belediye Meclisi‟nin kendi üyeleri arasından bir yıl için
102
seçeceği 5 üye ile biri Genel Sekreter, biri Mali Hizmetler Birim Amiri olmak üzere
Belediye BaĢkanı‟nın her yıl birim amirleri arasından seçeceği 3 üyeden oluĢur. Belediye
Encümeninin görevleri; aylık hesap durumlarının incelenmesi ve kontrolü, ihale
kararlarının incelenmesi ve karara bağlanması, kamulaĢtırma kararlarının alınması
kanunlarca belediyelere tanınan parasal cezaların miktarının belirlenmesi, otobüs
fiyatlarının belirlenmesi, belediyeye ait menkullerin satılması, belediyede görev yapan
personelin özlük iĢleri ve ilgili birimlerden gelen tekliflerin değerlendirerek karara
bağlamaktır.
BüyükĢehir Belediyesi teĢkilatı norm kadro esaslarına uygun olarak oluĢturulmuĢ olup,
birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleĢtirilmesi BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin
kararıyla olur. BüyükĢehir Belediyesi‟nde BaĢkan Yardımcısı bulunmaz. Hizmetlerin etkili
ve verimli bir Ģekilde yürütülmesi için Genel Sekreter‟e yardımcı olmak üzere nüfusu 3
milyonun altındaki BüyükĢehir Belediyelerinde en fazla 3 Genel Sekreter Yardımcısı
atanabilir. BüyükĢehir Belediyesi‟nde hizmetlerin yürütülmesi Belediye BaĢkanı adına
onun direktifi ve sorumluluğu altında mevzuat hükümlerine, belediyenin amaç ve
politikaları ile Stratejik Plan‟a ve yıllık planlara uygun olarak, Genel Sekreter ve
yardımcıları tarafından sağlanır.
BüyükĢehir Belediyesi personeli BüyükĢehir Belediye BaĢkanı tarafından atanır. Genel
Sekreter, Belediye BaĢkanının teklifi üzerine ĠçiĢleri Bakanı tarafından atanır. Genel
Sekreter Yardımcıları ve Daire BaĢkanları BüyükĢehir Belediye BaĢkanı tarafından atanır
ve atamayı izleyen ilk meclis toplantısında Belediye Meclisinin bilgisine sunulur.
5393 sayılı yasanın 25.maddesi gereği BüyükĢehir Belediyesinde 5 kiĢilik denetim
komisyonu kurulup yasa gereği denetimlerini yapmaktadır.
Belediye BaĢkanlığı bünyesinde bir Ġç Denetim Birimi mevcut olup belediye birimlerinin
rutin denetim iĢlemlerini yapmaktadır.
ĠçiĢleri Bakanlığı vesayet denetimi kapsamında, genel iĢ yürütümünü teftiĢ etmektedir.
SayıĢtay BaĢkanlığı tarafından da 6085 Sayılı SayıĢtay Kanunu gereği mali yılı iĢ ve
iĢlemler denetimleri yapılmaktadır.
103
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun öngördüğü ve kurumlarda mali
yönetimde önemli bir yere sahip iç denetçi kadrosuna 5436 sayılı Kanun gereği atama
yapılmıĢtır.
Stratejik yönetim ve planlama ile performans yönetimi çalıĢmaları Strateji GeliĢtirme ġube
Müdürlüğü tarafından, hizmetler kapsamında yürütülen bütçeleme çalıĢmaları, kesin hesap
raporlamaları Bütçe ġube Müdürlüğü tarafından, ön mali kontrol görevi ise Mali Hizmetler
ġube Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
4.3. Samsun Büyükşehir Belediyesi Örgütü
2013 yılı faaliyet raporuna göre; Samsun BüyükĢehir Belediyesi 4 Ġlçe Belediyesinden
oluĢmaktadır. Belediye sınırları içerisinde 124 mahalle ve Belediye mücavir alanında 74
orman köyü bulunmaktadır.
BüyükĢehir Belediye Meclisi; 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediye Kanunu‟nun 12.
maddesine istinaden oluĢturulan karar organı olup, ilgili kanunda gösterilen esas ve
usullere göre seçilen üyelerden oluĢur.
BüyükĢehir Belediye BaĢkanı ve BüyükĢehir içindeki diğer Belediyelerin baĢkanları
BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin doğal üyesidir.
29 Mart 2009 tarihinde yapılan Yerel Seçimler sonucu ve 5216 Sayılı BüyükĢehir
Belediyesi Kanunu gereği, Ġlçe Belediyelerden gelen üyeler ile birlikte, Samsun
BüyükĢehir Belediye Meclisi;
- BüyükĢehir ve Ġlçe Belediye BaĢkanları 5 üye,
- Adalet ve Kalkınma Partisi‟nden 11 üye,
- Cumhuriyet Halk Partisi‟nden 3 üye,
- Milliyetçi Hareket Partisi‟nden 4 üye,
- Bağımsız 2 üye,
olmak üzere toplam 25 üyeden oluĢmuĢtur.
104
BüyükĢehir ve Ġlçe Belediye BaĢkanları, BüyükĢehir Belediye Meclisinin doğal üyesi
olduğundan, BüyükĢehir Belediye Meclisi Doğal Üyelerle birlikte toplam 25 üyeden
oluĢmaktadır.
BüyükĢehir Belediye Meclisi her ayın ikinci haftası önceden kararlaĢtırılan günde toplanır.
Her yıl 1 ay tatil kararı alabilir.
BüyükĢehir Belediye Meclisi‟nin görev ve yetkilerini 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun ve
5216 Sayılı BüyükĢehir Belediye Kanunu hükümlerine göre yürütmektedir.
BüyükĢehir Belediye Encümeni; 5216 Sayılı Yasa‟nın 16 ncı maddesine istinaden Belediye
BaĢkanı‟nın baĢkanlığında, Belediye Meclisi‟nin kendi üyeleri arasından bir yıl için
seçeceği 5 üye ile biri Genel Sekreter, biri Mali Hizmetler Birim Amiri olmak üzere
Belediye BaĢkanı‟nın her yıl birim amirleri arasından seçeceği 5 üyeden oluĢur.
Belediye Encümeni haftada birden az olmamak üzere önceden belirlenen gün ve saatlerde
toplanır.
BüyükĢehir Belediye Encümeni 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 34 ncü maddesi
hükümlerine göre görev ve yetkilerini uygulamaktadır. BüyükĢehir Belediyesi görevlerine
yerine getirmek için kanunlar çerçevesinde idari yapılanmasının oluĢturmuĢtur.
Belediye personeline, kadro, atama, terfi, emeklilik, disiplin, sicil, izin gibi konularda
hizmet verilmekte, 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu ve 5393 sayılı Belediye
Kanununun verdiği yetki ile personel rejimi ve politikası belirlenmektedir (Samsun
BüyükĢehir Belediyesi Faaliyet Raporu, 2014)
4.4. Samsun Büyükşehir Belediyesi Şirketleri
4.4.1. Samsun Anakent İmar İnşaat Ticaret Limited Şirketi
Anakent Ġmar ĠnĢaat Ticaret Limited ġirketi 23.12.1990 tarihinde kurulmuĢ bir limited
Ģirket olup halen varolan mevcut sermaye yapısı ile çalıĢmalarına devam etmektedir.
105
Sermaye Yapısı
BüyükĢehir Belediyesi
12.439.000,00 TL.
Atakum Belediyesi
275.00 TL.
Samsun Gaz Dağıtım
675.00 TL.
Sabek A.ġ.
50.00 TL.
Anakent Ġmar ĠnĢaat Limited ġirketi bünyesinde 2 Müdür, muhasebe servisinde 7 personel,
Samsun BüyükĢehir Belediyesi‟nden alınan ihaleli iĢlerde 641 personel, SASKĠ Genel
Müdürlüğü‟nden alınan ihaleli iĢlerde 395 personel ve Ģirket iĢletmelerinde 157 personel
olmak üzere toplam 1202 personel görev yapmaktadır.
Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat Ticaret Limited ġirketi bünyesinde faaliyet gösteren Anakent
Sosyal Tesisleri Motel ĠĢletmeciliği ve Düğün Salonu, Samsunum 1 Gemisi Turizm
ĠĢletmeciliği, Sahil Yolu Sevgi Restaurant, Sevgi Gölü Büfesi, Samsunda Kültürel ve sanat
alanında yapılan etkinliklerinin yazılı duyulması için Kültür ve Sanat evi,Kültür Parkı
içerisinde Kültür Otoparkı, Batıpark içerisinde Büfe ve Go-Kart iĢletmesi, Atakum Adnan
Menderes bulvarında Palmiye ve Deniz Kızı Kafe ve müĢtemilatları, Baruthane Mahallesi
DLH yanındaki Fener Plajı ve MüĢtemilatları, Canik Beldesi Belediye Evleri mevkinde
Bandırma Plajı ve su kayağı müĢtemilatı,Yabancılar Pazarında umumi W.C, Kurupelit
beldesi Büyük oyumca köyü dahilinde Atlı Spor Tesisleri Büfe Kafe ve Eğitim hizmetleri,
Hançerli Mahallesi Fuar caddesi üzerinde bulunan belediyeye ait Balık SatıĢ merkezindeki
Balık Lokantası, Hançerli Mahallesi Kültürpark içerisinde Hayal Büfe,Kurupelit
Belediyesinin alt katı Büfe ve Çay Bahçesi-Düğün Salonu olarak hizmete, Doğupark
Kafeterya, Mert Kafe, Bandırma Kafe, Kent Müze Kafe, Amazon Köyü Kafe, Sanat
Merkezi Çay Bahçesi, Amisos Kafe-Restaurant, Konak altı WC ile Cumhuriyet Meydanı
Yer altı Otoparkı, Ağabali Otoparkı, KurtuluĢ Otoparkı, Anneler Parkı Otoparkı, Belediye
Altı Otoparkı ve Büyük Cami Otoparkı ile Kültür Otoparkı ve Maden Ocağı faaliyetlerini
sürdürmektedir.
Ayrıca Ģirkette bulunan iĢ makinaları ücretleri karĢılığında kiraya verilmiĢtir. Bunun
dıĢında Ģirket Samsun BüyükĢehir Belediyesi ve SASKĠ Genel Müdürlüğü hizmet
alanlarının birçoğunda ihale yoluyla hizmet vermektedir.
2013 yılında tüm faaliyetler için 43.400.036,89 gider yapılmıĢ buna karĢılık 44.400.407,58
TL gelir elde edilmiĢtir.
106
ġirket bünyesinde bulunan tesis makine cihaz ve taĢıtların listesi aĢağıdaki gibidir:
Çizelge 4.1. Tesis makine cihaz
HESAP KODU
HESAP ADI
253.01.03
253.01.04
253.01.06
253.01.07
253.01.09
253.01.10
253.01.11
253.01.12
253.01.13
253.01.14
253.01.15
253.01.16
253.01.17
253.01.18
253.01.19
253.03.01
-Elmas Tek Makinesi
-TaĢ Kırma Presi
-Granit Plaka Kesme,Cilalama,Ebatlama Mkn
-SH480LHD-5 Paletli Ekskavatör/hird.kırıc
-TaĢ Giyotin Mk.Hidr/BRT1200*40/Sözm mad.
-TaĢ Giyotin Mk.C tipi/BRT/Sözm mad.
-Hidrolik Delici Roct35M-12/Atlas Copco
-CMS TaĢ Kırma Presi/Canoğlu Makina
-Lastik Tekerlekli Ekskavatör Wx185 / Çukurova Ziraat
-Otomatik Sayalama Makinası Açılı AOSM.25
-Kleemann Mobicat MC120 Z Mobil Çeneli Konkasor
-Kleemann Mobırex MR122 Z Mobil Darbeli Konkasor
-Paletli Ekskavatör SH480LHD-5
-Mobil Paletli Eleme Makinası
-Açılı Otomatik Sayalama Makinası A0SM.25
-Kablolu Su Kayağı Tesisi (Little Bro)
Çizelge 4.2. Deniz taĢıtları
254.02.01
-Yolcu Gemisi 42 mt.(Samsusnum-1)
Çizelge 4.3. TaĢıtlar
HESAP KODU
254.01.02
254.01.03
HESAP ADI
-55 VB 067 Renault STW
-55 AC 517 Ford Transit Kamyonet
254.01.04
254.01.05
-55 LR 570 Ford Transit Minibüs
-55 LR 571 Ford Transit Minibüs
254.01.06
254.01.07
254.01.08
-55 SS 648 Volkswagen Passat Otomobil
-55 EC 022 Ford Otosan Connect Kamyonet
-55 SU 872 Volkswagen Passat Otomobil
254.01.10
254.01.11
-55 BZ 443 Ford Transit Connect E4 K210S 1.8 TDCĠ 90 PS
-55 DM 496 Elektrikli Motosiklet(YUKĠ)
254.01.12
254.01.13
-55 DM 497 Elektrikli Motosiklet(YUKĠ)
-55 DM 318 Ford Yeni Transit E4 350 Kamyonet TDCĠ 140
254.01.14
254.01.15
-55 BR 649 Mercedez Benz Sprınter Küçük Otobüs
-55 EB 812 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
254.01.16
254.01.17
-55 EB 813 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
-55 EB 814 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
254.01.18
254.01.19
-55 EB 815 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
-55 EB 816 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
254.01.20
254.01.21
-55 EB 817 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
-55 EB 818 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
254.01.22
254.01.23
254.01.24
-55 EB 819 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
-55 EB 820 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
-55 EB 821 AD380T41 6X4 KAMYON 3500
254.01.26
254.01.27
-55 BE 070 TRAVEGO 17 SHD OTOBÜS / MERCEDES
-55 SS 441 SKODA SÜPERB ELG.1.6 TDĠ
107
4.4.2. Samsun Proje Ulaşım İmar İnşaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi
SAMULAġ A.ġ. 16.03.2010 tarihinde kurulmuĢ olup 20.10.2010 tarihinde faaliyete geçerek
Hafif Raylı Sistem TaĢımacılığına baĢlamıĢtır.
Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi Ticaret Anonim ġirketi bünyesinde 1
Genel Müdür, 1 ĠĢletme Müdürü, 1 Güvenlik Müdürü, büro departmanında 9 personel,
kumanda mekanik departmanında 22 personel, araç sürücüleri departmanında 126
personel, yol ve binalar departmanında 11 personel, güvenlik departmanında 103 personel,
temizlik departmanında 9 personel, elektrik ve trafo departmanında 22 personel, otopark da
14 personel, teleferik de 7 personel, Ü.T.S. bilgi iĢlem departmanında 7 personel olmak
üzere toplam 328 personel mevcuttur.
ġirketin Organizasyon, ortaklık ve sermaye yapısı aĢağıdaki gibidir:
a)- Sermayesi
: 3.000.000,00
b)- Ortaklık Yapısı
: Anonim ġirket
Sermaye Yapısı
Hisse Adedi
Sermaye Tutarı (TL)
BüyükĢehir Belediyesi
1199960
2999000,00
Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat Tic. Ltd. ġti.
10
250,00
Samsun Gaz dağıtım A.ġ.
10
250,00
Sabek Samsun Bölgesel Kalkınma A.ġ.
10
250,00
Samsun Özel Halk Otobüsçüleri Derneği
10
250,00
4.4.2.1. Raylı Sistem İşletmesi
1) Tramvay filosu
ĠTALYAN ANSALDO Breda SPA, firmasının ürettiği Samsun BüyükĢehir Belediye
BaĢkanlığına ait 16 adet Sirio Marka Tramvaydan oluĢmaktadır.
108
Tramvay fiyat politikası
UKOME kararı ile belirlenmekte olup 2013 yılının ikinci yarısında uygulanan tarife
Ģöyledir:
 Jeton BiniĢ:2,50 TL
 2 „li Çok BiniĢli Kart: 4,50 TL
 5‟li Çok BiniĢli kart:9,75 TL
 10‟lu Çok BiniĢli Kart: 18 TL
 Samkart Tramvay Yolcu Ücreti
 Tam Yolcu
 Öğretmen/Öğrenci( Lise Üniversite) :1,25 TL
 Engelli ve Ġlk Öğretim:0,90 TL
 Diğer Ġndirimli Kartlar: 1,58 TL
 65 YaĢ üstü Emekli: 1,40 TL
 10 durak içerisinde inilmesi durumunda indirimli kartlara (1,58 TL kartlar için geçerli)
%26 iade edilmektedir.
Yolcu sayıları ve işletme gelirleri
Tramvay iĢletmesinde 2013 yılında taĢınan yolcu sayısı bilgisi aĢağıdaki gibidir:
Çizelge 4.4. 2013 yılı tramvay iĢletmesi yolcu sayısı
TARİH
TRAMVAY YOLCU İŞLETMESİ
TRAMVAY YOLCU İŞLETMESİ
SAYISI
GELİRİ (TL)
01-31 OCAK 2013
1 477 484
2 139 084
01-28 ġUBAT 2013
1 287 229
1 902 085
01-31 MART 2013
1 726 360
2 358 194
01-30 NĠSAN 2013
1 657 019
2 271 543
01-31 MAYIS 2013
1 697 600
2 352 277
01-30 HAZĠRAN 2013
1 437 628
2 124 766
01-31 TEMMUZ 2013
1 057 244
1 731 613
01-31 AĞUSTOS 2013
1 014 228
1 700 406
01-30 EYLÜL 2013
1 445 898
2 289 678
01-31 EKĠM 2013
1 499 345
2 318 253
01-30 KASIM 2013
1 642 815
2 478 136
01-31 ARALIK 2013
1 609 704
2 436 877
2013 YILI TOPLAM
17 552 554
26 102 911
109
Bir önceki yıla göre yolcu sayılarında % 7 ve iĢletme gelirinde % 23 artıĢ göstermiĢtir. Bu
verilere ait tablo aĢağıdaki gibidir:
Çizelge 4.5. 2012-2013 yılı tramvay yolcu sayısı ve geliri karĢılaĢtırması
TARİH
2013
TRAMVAY
YOLCU SAYISI
2012
TRAMVAY
YOLCU SAYISI
2013
TRAMVAY
YOLCU
GELİRİ
2012
TRAMVAY
YOLCU
(TL)
(TL)
OCAK
1 477 484
1 204 992
2 139 084
1 549 370
ġUBAT
1 287 229
1 178 480
1 902 085
1 524 021
MART
1 726 360
1 442 939
2 358 194
1 843 459
NĠSAN
1 657 019
1 435 990
2 271 543
1 862 880
MAYIS
1 697 600
1 463 570
2 352 277
1 897 785
HAZĠRAN
1 437 628
1 240 971
2 124 766
1 684 212
TEMMUZ
1 057 244
985 662
1 731 613
1 365 580
AĞUSTOS
1 014 228
915 083
1 700 406
1 274 854
EYLÜL
1 445 898
1 420 618
2 289 678
1 923 399
EKĠM
1 499 345
1 643 509
2 318 253
2 093 449
KASIM
1 642 815
1 753 051
2 478 136
2 142 229
ARALIK
1 609 704
1 721 220
2 436 877
2 111 935
TOPLAM
17 552 554
16 406 085
26 102 911
21 270 802
% DEĞĠġĠM
%7 artıĢ
GELİRİ
%23 artıĢ
Raylı sistem bakım ve onarımı için 2013 yılında 541 317,29 TL harcama yapılmıĢtır.
2013 yılı içerisinde 8 721 081 kwh enerji harcanmıĢ olup karĢılığında 2 061 571,43 TL
elektrik enerjisi bedeli ödenmiĢtir. 2012 yarıyılı toplam 4 610 439 kwh elektrik tüketilir
iken, karĢılığında 1 058 091 TL ödeme yapılmıĢtır. 2011 yılında ise Toplam 8 668 349
kwh elektrik tüketilir iken, karĢılığında 2 121 302,00 TL ödeme yapılmıĢtır.
Samsun BüyükĢehir Belediyesi tarafından ihale edilen 5 adet alçak tabanlı tramvayların iĢi
için 2013 yılında Çin Halk Cumhuriyetinde yürütülen üretimleri ve fabrika tesislerini
izlemek üzere teknik personel görev yapmıĢtır. SAMULAġ tarafından ARGE niteliğinde
yapılan çalıĢmalarda 2013 yılında baĢarılı neticelere varılmıĢtır. Türkiye‟de ilk olarak
tramvaylarda ücretsiz internet hizmeti verilmeye baĢlanmıĢtır. Elektrik tüketimini azaltmak
için LED aydınlatma tekniği kullanılmaya baĢlanmıĢ olup ve yaklaĢık % 50 oranında
tasarruf hedeflenmiĢtir. Tamvayların klima sistemlerinde büyük verimlilik artıĢı sağlayan
110
teknik çalıĢmalar yapılmıĢtır. Yine 2013 yılı içerisinde tüm bakım ve onarım hizmetleri
SamulaĢ‟ın kendi teknik ekibi tarafından yürütülmeye baĢlanmıĢtır.
16 tramvayın yer aldığı hatta 2013 yılında 114 960 gerçekleĢen sefere karĢılık 1 896 857
km yol katedilmiĢtir. 2012 yılına oranla sefer sayısında % 1,7, katedilen km de % 4 artıĢ
görülmektedir. 2011 yılında ise 109 361 sefer yapılmıĢ ve 1 801 394 km yol katedilmiĢtir.
Tramvay hattında zirve saatler, sabah 7.00-9.00 ile 16.00-19.00 saatleri arasındadır.
2013 yılında SamulaĢ A.ġ. kaza bilgileri ölümlü kaza sayısı 0, yaralamalı kaza sayısı 8,
maddi hasarlı kaza sayısı 16 olarak gerçekleĢmiĢ olup bu sayı 2011 yılına oranla % 37
daha azdır.
4.4.2.2. Otobüs işletmesi
SamulaĢ A.ġ. mevcut otobüs filosu ve Otobüs ĠĢletmesi Bilgileri
Otokar M2010 (6 metre):12 Adet
Otokar Kent 290 LF (12 metre): 24 Adet
Otokar Doruk (9 metre) : 5 Adet
İşletme Otobüs Hatları
E1: Üniversite-Stat KavĢağı
Toplam Mesafe 21 km‟dir. Durak sayısı 16‟dır. Süre 50 dk.
Samsun ÖHO ile ortak yürütülen E1, Samsundaki ilk ekspres otobüs iĢletmesidir.
R4- Kalkanca Mah.- Baruthane Mah. – Sahra Sıhhiye
R5 TürkiĢ Ġstasyonu – Mevlana Mah. – Alaçam Caddesi – Karayolları Ġstasyonu
R6 TürkiĢ Ġstasyonu – Ġstiklal Mahallesi- Balaç- Beypınar – Beypınar – Derecik – Otogar
R7 TürkiĢ Ġstasyonu – Kamalı TOKĠ - -Kamalı Mahallesi - -Ahullu Otobüs Güzergahı
R8 Alanlı – Meyvalı – Çamlıyazı - -Karaoyumca – Yukarıaksu Otobüs güzergahı
R9 Demirkent – Tokatlıoğlu Sitesi
R10 Üniversite – Büyükoyumca Mahallesi – Pelitköy Konutları
R11 OMÜ Kampus içi Otobüs Ringi
R12 Ġncesu – Çakırlar – Çatalçam – Taflan Yalı – Taflan Merkez – Kurugökçe
111
4.4.2.3. Otobüs işletmesi yolcu sayısı ve işletme gelirleri
Otobüs iĢletmesinde 2013 yılında taĢınan yolcu sayısı ve elde edilen gelir bilgisi aĢağıdaki
tablodaki gibidir:
Çizelge 4.6. 2013 yılı otobüs iĢletmesi yolcu sayısı ve elde edilen gelir
HAT ADI
OTOBÜS
İŞLETMESİ
2013
OTOBÜS
İŞLETMESİ
YOLCU ADEDİ
YOLCU GELİRİ (TL)
SAMULAġ EKSPRES
1 480 634
2 144 377,29
ÖHO EKSPRES
571 026
842 583,24
R4 KALKANCA
133 426
68 653,14
R5 ATAKUM BLD-SERHAT CD.
50 847
33 162,29
R6 ATAKUM BLD.-BEYPINAR
16 412
12 312,17
R7 ÖMÜREVLERĠ-KAMALI MAH.
171 105
118 759,35
R8 ATAKENT- ÇAMLIYAZI MAH.
42 975
32 235,56
R9 YENĠ MAH.-DEMĠRKENT ST.
13 052
6 436,90
R10 PELĠTKÖY KONUTLARI
354 152
258 709,69
R11 KAMPÜS- S.H.R.S.
3 850 000
250 965,70
R12 TAFLAN
396 044
480 623,69
R12 OMTEL
39 636
50 810,17
TOPLAM
7 119 309
4 299 629,19
2013
4.4.2.3.1. Fiyat politikası
UKOME kararı ile belirlenmekte olup 2013 yılının ikinci yarısında uygulanan tarife
aĢağıdadır.
Tek kullanımlık Yolcu Tarifesi
 Jeton BiniĢ:2,50 TL
 2 „li Çok BiniĢli Kart: 4,50 TL
 5‟li Çok BiniĢli kart:9,75 TL
 10‟lu Çok BiniĢli Kart: 18 TL
 Ekspres Tam yolcu: 1,75 TL
 Ekspres Ġndirimli Yolcu: 1,40 TL
 Ring Otobüsleri: 1,25 TL
 Mavi Jeton: 1,00 TL
112
 Tramvay ve Ring Otobüsleri arasında aktarmalarda ilk 1 saat Samkartlı yolculara
ücretsizdir.
 R12 (Ġncesu-Çakırlar-Çatalçam-Taflan) hattı; Tam yolcu:1,75 TL, indirimli yolcu: 1,25
TL‟dir. Tramvaya aktarımlarda tam ve indirimli yolculardan 0,75 KR Ücret alınacaktır.
4.4.2.3.2. Otopark işletmesi
Eski tekel binalarının olduğu Bulvar AVM‟nin altında oluĢturulan 3 katlı yer altı
otoparkının iĢletmesi, 15 Haziran 2012 gün ve 243 sayılı Samsun BüyükĢehir Belediye
Meclis kararıyla SAMULAġ A.ġ. tarafından iĢletilmeye baĢlanmıĢtır.
2013 yılında 1.565 adet araç park etmiĢ ve karĢılığında 2.612,00 TL gelir elde edilmiĢtir.
Tekel otoparkı, Samsun‟da ilk samkartlı çalıĢan otopark iĢletmesi olmuĢtur. Ayrıca
Türkiye‟deki az sayıda parket – devam et (park andride) uygulaması SamulaĢ A.ġ.
otoparkında uygulanmaktadır. Uygulama ile otoparka samkartı ile giriĢ yapan kiĢiler, 1
saat
içerisinde
tramvayı
kullanması
durumunda
tramvaydan
%
50
indirimli
yararlanmaktadır.
4.4.2.3.3. Teleferik işletmesi
13.09.2013 gün ve 329 sayılı Samsun BüyükĢehir Belediyesi Meclis kararıyla SamulaĢ
A.ġ. tarafından iĢletilmeye baĢlanmıĢtır. Batıpark – Amisos Tepesi teleferik iĢletmesinde, 3
ay içerisinde 22 923 adet ücretli yolcu taĢımıĢ ve 25 475,00 TL gelir elde edilmiĢtir.
SamulaĢ A.ġ.‟nin devralınmasının ardından daha önce sadece jeton ile kullanılabilen
Teleferik Samkartlı kullanımlara uygun hale getirilmiĢtir.
Teleferiği kullanmak isteyen Samkartlı yolcular, indirimli 0,50 kuruĢ, tam 0,90 kuruĢ ile
ücretlendirilirken Samkartı olmayan yolculardan 1,25 TL ücret alınmaktadır.
4.5. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait Mali Tabloları Elde Edilen Şirketler ve Mali
Analizleri
Samsun BüyükĢehir Belediyesi‟ne ait 2 adet belediyenin iĢtirak ettiği belediye iktisadi
teĢebbüsü bulunmaktadır. Bu teĢebbüslerin 2011, 2012 ve 2013 yıllarına ait bilanço ve
113
gelir tabloları söz konusu Ģirketlerden elde edilmiĢtir. Söz konusu bu Ģirketlerin mali
analizleri yapılırken, Ģirketlerin gelirlerinin giderlerini karĢılama oranları, satıĢlarının
büyüklükleri, sermaye miktarları, öz kaynak büyüklüklerini, Ģirketlerin belediyelerin
koydukları sermayeleri öz kaynakları içerisinde koruyup koruyamadıkları, vergi öncesi
karlılıkları 2011-2012, 2012-2013, 2011-2012-2013 yılı değerlerindeki değiĢimler gibi
mali analizlere tutulmuĢtur ve bu Ģekilde; BüyükĢehir Belediyelerinin faaliyetleri içinde
etkin yer alan Ģirketlerin ekonomi içindeki yerleri, büyüklükleri, hizmet sunumunda daha
net bilgiye sahip olunması amaçlanmıĢtır.
Bilanço ve Gelir Tabloları elde edilen BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri aĢağıdaki gibidir:
Çizelge 4.7. BüyükĢehir Belediyesi ġirketleri
Sıra
ġirket Adı
Faaliyet Alanı
KuruluĢ Yılı
1-
Anakent Ġmar ĠnĢaat Ltd. ġti.
Ġmar ĠnĢaat
1990
2-
SamulaĢ A.ġ.
Proje ulaĢım imar 2010
inĢaat yatırım
ġirketlerin mali analizlerini yapabilmek için mali tablolara ihtiyaç bulunmaktadır.
Muhasebe Uygulamaları Genel Tebliği‟nde yer aldığı üzere; mali tabloların amaçları üç
noktada toplanmıĢtır;
1- Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak,
2- Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak,
3- Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değiĢiklikler ile iĢletme faaliyet sonuçları hakkında
bilgi sağlamak,
Mali Tablolardan en önemlileri, bilanço ve gelir tablosudur.
4.5.1. Bilanço
ĠĢletmenin belli bir tarihteki mali durumunu gösteren bir tablodur. Bilanço bir iĢletmenin
belli bir tarihteki sahip olduğu varlıkları ve varlıkların kaynağı olan sermaye ve borçları
gösteren önemli bir mali tablo niteliğindedir.
114
4.5.2. Bilançonun Alt Kalemleri
Bilançonun aktifler ve pasifler iki ana bölümü vardır. Alt kalemler ise oldukça geniĢtir.
Ancak genel tablo aĢağıdaki gibidir.
Bilanço
Aktifler
Dönen Varlıklar
Duran Varlıklar
Pasifler
Özsermaye
Uzun Vadeli Borçlar
Kısa Vadeli Borçlar
ġekil 4.1. Bilanço
Dönen Varlıklar : ġirketin en likit aktiflerini gösterir. Bunlar; nakit, nakit benzeri araçlar,
alacaklar ve stoklardır.
Duran Varlıklar : ġirketin likit olmayan aktiflerini gösterir. Bunlar; uzun vadeli alacaklar,
iĢtirakler ve maddi duran varlıklardır.
Kısa Vadeli Borçlar: Bir yıldan az süreye yayılmıĢ borçlardır.
Uzun Vadeli Borçlar : Bir yıldan uzun süreye yayılmıĢ borçlardır.
Öz sermaye : Bu kalem altında Ģirketin sermayesi, yedekleri, yeniden değerleme değer artıĢ
fonu, özel fonları ve net kar/zarar bulunur.
4.5.2.1. Gelir tablosu
ĠĢletmenin, belirli bir dönemde faaliyeti sonucu oluĢan gelirlerini ve giderlerini
gruplandırılmıĢ biçimde gösteren tablodur.
115
Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri için uygulanabilecek mali analiz kriterleri aĢağıdaki gibidir;
- Dönen ve duran varlıklar ile öz ve yabancı kaynaklar ayrımı bunlardaki değiĢikliklerin
birbiriyle karĢılaĢtırılması,
- Mali yapıya ve karlılığa iliĢkin oranlar,
- Ödenen faizlerin yabancı kaynaklara oranı,
- ĠĢletme giderleri,
- Tek düzen muhasebe sistemine dayanan bilanço ve gelir tablosu analizleri,
- Mali yapıya iliĢkin baĢlıca sorunlar, genel eğilimler ve eleĢtiriler,
4.5.3. Anakent İmar İnşaat Madencilik Tic. Ltd. Şti. 2011-2012-2013 Yıllarına Ait
Bilanço ve Gelir Tablosunun Analizi
4.5.3.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler
31.12.2011 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 12 440 000,00 TL olup bunun 11 823
394,32 TL‟si ödenmiĢ sermaye, 700 000,00 TL si ise ödenmemiĢ sermaye 83 394,32 TL‟si
ise Sermaye düzeltmesi olumlu farkları hesabındadır.
31.12.2012 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi bir önceki yılla aynı değerlere sahiptir.
31.12.2013 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 12 440 000,00 TL olup Sermaye
Düzeltmesi Olumlu farkları 83 394,32 TL, ödenmiĢ sermaye ise 12 523 394,32 TL olarak
gerçekleĢmiĢtir.
4.5.3.2. Satışlar hakkında bilgiler
31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları 29 474 495,91 TL, 31.12.2012 yıl sonu
itibariyle; Ģirketin net satıĢları, 37 245 280,55 TL, 31.12.2013 yıl sonu itibariyle; Ģirketin
net satıĢları 44 112 426,15 TL olarak gerçekleĢmiĢtir.
SatıĢların maliyeti ise; 2011, 2012 ve 2013 yıl sonuna göre sırasıyla; 28 485 593,33 TL, 34
483 284,94 TL ve 41 899 885,99 TL olarak gerçekleĢmiĢtir.
116
2012 yılındaki net satıĢlar 2011 yılına göre % 18 artıĢ göstermiĢ bunun karĢısında satıĢların
maliyeti ise % 16 artıĢ göstermiĢtir. 2013 yılındaki net satıĢlar 2012 yılına göre % 16 artıĢ
göstermiĢ, satıĢların maliyeti ise buna karĢılık % 18 artıĢ göstermiĢtir.
4.5.3.3. Şirketin gelirlerinin giderlerini karşılama oranı
31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirket 29 653 173,90 TL gelir elde etmiĢken, 29 616 653,92
TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 1,001
olarak gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1 olması gelirlerin giderleri karĢılaĢtırma durumunu ifade
ettiği için oran buna uygundur.
31.12.2012 yıl sonu itibariyle; Ģirket 37 415 077,39 TL gelir elde etmiĢken, 35 913 570,63
TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 1,041
olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2013 yıl sonu itibariyle; 44 366 157,58 TL gelir elde etmiĢken, 43 400 036,90 TL
gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 1,022
olarak gerçekleĢmiĢtir.
4.5.3.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler
ġirketin mali tablolarına göre aldığı banka kredileri karĢılığında; 31.12.2011 yılında 222,87
TL finansman gideri ödemiĢtir. 31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen gider 29 616 653,92 TL
içinde, 2011 yılı finansman giderinin oranı 0,00000075 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ödenen
finansman giderinin dolayısıyla kullanılan kredinin toplam giderlerin içindeki payı oldukça
düĢüktür.
31.12.2012 yılında 398 371,89 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2012 tarihi itibariyle
gerçekleĢen gider 35 913 570,63 TL içinde, 2012 yılı finansman giderinin oranı 0,011
olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2013 yılında 290 213,73 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2013 tarihi itibariyle
gerçekleĢen gider 43 400 036,90 TL içinde, 2013 yılı finansman giderinin oranı 0,00066
olarak gerçekleĢmiĢtir.
117
4.5.3.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler
31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 16 542 813,68 TL olup bunun 2 545
527,58 TL‟si dönen varlık, 13 997 286,10 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin %
15‟i dönen varlıktan %85 „i duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen Varlık/Duran Varlık
oranı 0,18 dir.
31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 18 172 198,59 TL olup bunun 5 870
272,55 TL‟si dönen varlık, 12 301 926,04 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin 0,32
si dönen varlık, %68‟i duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen/Duran varlık oranı 0,48 dir.
31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 19 323 631,20 TL olup bunun 5 372
532,79 TL‟si dönen varlık, 13 951 098,41 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin
%28‟i dönen varlıktan, % 82‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen varlık/duran varlık
oranı 0,38 dir.
4.5.3.6. Pasif hakkında bilgiler
31.12.2011‟de pasif toplamı 16 542 813,68 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar
toplamı 2 063 110,17 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 4 126 556,04 TL,
özkaynaklar toplamı ise 10 353 147,47 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı
kaynaklar 6 189 666,21 TL olmakla birlikte toplam pasifin % 37 sini oluĢturmaktadır.
Özkaynaklar
ise
pasifin
%
63‟
ünü
oluĢturmaktadır.
Toplam
yabancı
kaynaklar/özkaynaklar oranı 0,60‟dır. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı
0,49‟dur.
Bu
durumda
Ģirketin
özkaynak
tutarının
toplam
borçlarını
rahatça
karĢılayabileceği söylenebilir.
ġirketin 31.12.2012‟de pasif toplamı 18 172 198,59 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar
toplamı 3 444 953,88 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 3.237.693,94 TL,
özkaynaklar toplamı ise 11.489.550,77 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı
kaynaklar 6 682 647,82 TL olmakla birlikte toplam pasifin % 37 sini oluĢturmaktadır.
Özkaynaklar
ise
pasifin
%
63‟
ünü
oluĢturmaktadır.
Toplam
yabancı
kaynaklar/özkaynaklar oranı 0,58‟dır. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı
1,06‟dır.
Bu
durumda
Ģirketin
özkaynak
tutarının
toplam
borçlarını
rahatça
118
karĢılayabileceği söylenebilir. Kısa vadelinin artıĢ sebebi personele borçlar hesabının ve
ödenecek vergi ve fonlar hesabındaki artıĢlardan kaynaklandoğı görülmektedir.
ġirketin 31.12.2013‟de pasif toplamı 19 323 631,20 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar
toplamı 4 187 566,15 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 2 246 921,56 TL,
özkaynaklar toplamı ise 12 889 143,49 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı
kaynaklar 6 434 487,71 TL olmakla birlikte toplam pasifin % 33 sini oluĢturmaktadır.
Özkaynaklar
ise
pasifin
%
67‟
ünü
oluĢturmaktadır.
Toplam
yabancı
kaynaklar/özkaynaklar oranı 0,50‟dır. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı
1,86‟dır.
Bu
durumda
Ģirketin
özkaynak
tutarının
toplam
borçlarını
rahatça
karĢılayabileceği söylenebilir.
4.5.3.7. Özkaynak/Sermaye oranı
31.12.2011 tarihi itibariyle özkaynak toplamı 10 353 147,47 TL, ödenmiĢ sermayesi ise 11
823 394,32 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı 0,87‟dir. Bu oranın 1‟den
küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını göstermektedir.
31.12.2012 tarihi itibariyle özkaynak toplamı 11 489 550,77 TL, ödenmiĢ sermaye 11 823
394,32 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı 0,97 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu
oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını
göstermektedir.
31.12.2013 tarihi itibariyle özkaynak toplamı 12 889 143,49 TL, ödenmiĢ sermaye 12 523
394,32 TL olarak gerçeklĢemiĢ ve özkaynak/sermaye oranı 1,029 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Bu oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını
göstermektedir. Bu durumda oran 1‟den büyük olması sermayenin korunduğu anlamına
gelmektedir.
4.5.3.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı
31.12.2011 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 998 961,68 TL, aynı yıl tüm
giderler ise 29 616 653,92 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim
gideri/tüm giderler oranı % 3 olarak gerçekleĢmiĢtir.
119
31.12.2012 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 1 016 018,21 TL, aynı yıl tüm
giderler ise 35 913 570,63 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim
gideri/tüm giderler oranı % 2,8
olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2013 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 1 106 467,51 TL, aynı yıl tüm
giderler ise 43 400 036,90 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim
gideri/tüm giderler oranı % 2,5 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Genel yönetim giderlerinin tüm giderlere oranı % 30‟ ların üzerinde olması Ģirket
kaynaklarının verimli alanlarda kullanılmadığını gösterir daha çok yöneticilere ödenen
ücretlere, kira, temsil, ağırlama gibi diğer çeĢitli genel giderlere harcandığını, kaynakların
üretim ya da hizmet üretimi dıĢında kullanıldığı anlamına gelmektedir. Söz konusu Ģirkette
bu oran bahsi geçen orandan çok düĢük olduğu için bu durum söz konusu değildir.
4.5.3.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların karlılığı)
Bu oran varlıkların iĢletmede ne ölçüde verimli kullanıldığını göstermektedir.
31.12.2011 tarihi itibariyle (36 519,98/16 542 813,68) oranın değeri 0,00022 dir.
31.12.2012 tarihi itibariyle (1 501.506,76/18 172 198,59) oranın değeri 0,08‟dir.
31.12.2013 tarihi itibariyle (966 120,68/19 323 631,20) oranın değeri 0,05‟ dir.
4.5.3.10. Kar/Özkaynak oranı
ĠĢletme sahipleri tarafından sağlanan kaynağın bir birimine düĢen kar payını gösterir.
ĠĢletmenin yönetimindeki baĢarı derecesini gösteren bir orandır.
31.12.2011 tarihi itibariyle (36 519,98/10 353 147,47) oranın değeri 0,00035 olmaktadır.
31.12.2012 tarihi itibariyle (1 501 506,76/11 489.550,77) oranın değeri 0,13 olmaktadır.
31.12.2013 tarihi itibariyle (966 120,68/12 889 143,49) oranın değeri 0,07 olmaktadır.
120
4.5.3.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı
ĠĢletmenin uzun vadeli borç ödeme gücünü gösterir. Oranın yüksek olması borç verenler
bakımından iyidir. Oranın % 50‟den aĢağı düĢmesi istenmez.
31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (10 353,147,47/16 542 813,68)
0,62 olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2012 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (11 489 550,77/18 172 198,59)
0,63 olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2013 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (12 889 143,49/19 323 631,20)
0,66 olarak gerçekleĢmiĢtir.
4.5.3.12. Özkaynaklar/Toplam yabancı kaynaklar oranı
Bu oran finansman oranı olarak adlandırılır. Genellikle 1‟den büyük veya eĢit olması
beklenir.
31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (10 353 147,47/6 189 666,21)
1,67‟dir.
31.12.2012 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (11 489 550,77/6 682 647,82)
1,72‟dir.
31.12.2013 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (12 889 143,49/6 434 487,71)
2‟dir.
4.5.3.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar)
ġirketin kısa süreli borçları ödeyebilme gücünü ve net iĢletme sermayesinin yeterli olup
olmadığını gösterir. Bu oranın yüksek olması Ģirketin likiditesinin iyi olduğunu gösterir.
Oranın 1‟den büyük olması ve 1,5-2‟ye yakın değerler olması ise arzu edilen durumdur.
121
31.12.2011 tarihi itibariyle Dönen Varlıklar Toplamı 2 545 527,58 TL‟dir. Aynı dönemde
kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 2 063 110,17 TL‟dir. Bu değerlere göre cari
oran 1,23‟tür.
31.12.2012 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 5 870 272,55 TL‟dir. Aynı dönemde
kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 3 444 953,88 TL‟dir. Bu değerlere göre cari
oran 1,70‟dir.
31.12.2013 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 5 372 532,79 TL‟dir. Aynı dönemde
kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 4 187 566,15 TL‟dir. Bu değerlere göre cari
oran 1,28‟dir.
4.5.3.14. Net kar marjı ( Net Kar/Net Satış Oranı)
ġirketin net karının net satıĢı içindeki payını ifade eder. Bu oranın yüksek olması Ģirketin
verimli olduğunu gösterir. Oranın 0,20 üzerinde olması istenir.
31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı
(8 732,59)/29 474 495,91 sonucunda
0,00002‟dir.
31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı
1 136 403,30/37 245 280,55 sonucunda
0,03‟tür.
31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı 699 592,72/44 112 426,15 sonucunda 0,01‟dir.
4.5.4. Samsun Proje Ulaşım İmar İnşaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi
(Samulaş A.Ş.)’ Nin 2011-2012-2013 Yılı Bilanço ve Gelir Tablolarının Analizi
4.5.4.1. Sermaye büyüklüğü hakkında bilgiler
31.12.2011 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 3 000 000,00 TL olup bunun 1 000 000,00
TL‟si ödenmiĢ sermaye, 2 000 000,00 TL‟si ise ödenmemiĢ sermaye hesabındadır.
31.12.2012 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi 3 000 000,00 TL olup bunun 2 709 736,00
TL‟si ödenmiĢ sermaye, 290 264,00 TL‟si ise ödenmemiĢ sermaye hesabındadır.
122
31.12.2013 yıl sonu itibariyle Ģirketin sermayesi bir önceki yıl ile aynı gerçekleĢmiĢtir.
4.5.4.2. Satışlar hakkında bilgiler
31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirketin net satıĢları 14 267 371,77 TL, 31.12.2012 yıl sonu
itibariyle; Ģirketin net satıĢları, 19 734 349,42 TL, 31.12.2013 yıl sonu itibariyle; Ģirketin
net satıĢları 25 998 286,15 TL olarak gerçekleĢmiĢtir.
SatıĢların maliyeti ise; 2011, 2012 ve 2013 yıl sonuna göre sırasıyla; 15 024 611,45 TL, 19
734 349,42 TL ve 26 575 135,12 TL olarak gerçekleĢmiĢtir.
2012 yılındaki net satıĢlar 2011 yılına göre % 38 artıĢ göstermiĢ bunun karĢısında satıĢların
maliyeti ise % 31 artıĢ göstermiĢtir. 2013 yılındaki net satıĢlar 2012 yılına göre % 31 artıĢ
göstermiĢ, satıĢların maliyeti ise buna karĢılık % 35 artıĢ göstermiĢtir.
4.5.4.3. Şirketin gelirlerinin giderlerini karşılama oranı
31.12.2011 yıl sonu itibariyle; Ģirket 14 794 002,34 TL gelir elde etmiĢken, 16 566 366,96
TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 0,89
olarak gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1‟e yakın olması gelirlerin giderleri karĢılayabilme
olasılığını ortaya koyduğu için 2011 yıl sonu itibariyle bu oran % 89 olarak gerçekleĢmiĢ
ve gereken değerin altında kalmıĢtır. Bu nedenledir ki Ģirket 2011 yılını zararla kapatmıĢtır.
31.12.2012 yıl sonu itibariyle; Ģirket 19 143 957,85 TL gelir elde etmiĢken, 20 868 530,24
TL gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 0,91
olarak gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1‟e yakın olması gelirlerin giderleri karĢılayabilme
olasılığını ortaya koyduğu için 2012 yıl sonu itibariyle bu oran % 91 olarak gerçekleĢmiĢ
ve gereken değerin altında kalmıĢtır. Bu nedenledir ki 2012 yılı da zararla kapatmıĢtır.
31.12.2013 yıl sonu itibariyle; 26 169 872,64 TL gelir elde etmiĢken, 28 587 761,32 TL
gider yapmıĢtır. Bu yıl itibariyle gelirlerin giderleri karĢılama oranı, gelir/gider, 0,91 olarak
gerçekleĢmiĢtir. Değerin 1‟e yakın olması gelirlerin giderleri karĢılayabilme olasılığını
ifade ettiğinden 2013 yıl sonu itibariyle bu oran % 91 olarak gerçekleĢmiĢ ve gereken
değerin altında kalmıĢtır. Bundan dolayıdır ki 2013 yılı da zararla kapatılmıĢtır.
123
4.5.4.4. Ödenen faiz giderleri hakkında bilgiler
ġirketin mali tablolarına göre aldığı banka kredileri karĢılığında; 31.12.2011 yılında 447
644,86 TL finansman gideri ödemiĢtir. 31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen gider 16 566
366,96 TL içinde, 2011 yılı finansman giderinin oranı 0,027 (%2,7) olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2012 yılında 358 044,18 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2012 tarihi itibariyle
gerçekleĢen gider 20 868 530,24 TL içinde, 2012 yılı finansman giderinin oranı 0,017
(yüzde 1,7) olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2013 yılında 857 417,10 TL finansman gideri ödenmiĢtir. 31.12.2013 tarihi itibariyle
gerçekleĢen gider 28 587 761,32 TL içinde, 2013 yılı finansman giderinin oranı 0,029
(yüzde 2,9) olarak gerçekleĢmiĢtir.
4.5.4.5. Aktif yapısı hakkında bilgiler
31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 4 176 996,41 TL olup bunun 745 766,58
TL‟si dönen varlık, 3 431 229,83 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin % 18‟i dönen
varlıktan %82 „si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen Varlık/Duran Varlık oranı 0,22 dir.
31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 9 143 361,26 TL olup bunun 1 610
481,35 TL‟si dönen varlık, 7 532 879,91 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin 0,18
si dönen varlık, %82‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen/Duran varlık oranı 0,21 dir.
31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin aktif büyüklüğü; 6 502 502,62 TL olup bunun 806 775,38
TL‟si dönen varlık, 5 695 727,24 TL‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Aktifin % 12‟si
dönen varlıktan, % 88‟si duran varlıktan oluĢmaktadır. Dönen varlık/duran varlık oranı
0,14‟dür.
4.5.4.6. Pasif hakkında bilgiler
31.12.2011‟de pasif toplamı 4 176 996,41 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı
2 061 913,12 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 3 897 476,32 TL, özkaynaklar
toplamı ise (1 782 393,03) TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 5 959
389,44 TL‟dir. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 0,52‟dir. ġirketin özkaynak
124
tutarı eksidedir. özkaynak- pasif toplamı negatif değer vermektedir. Bu ise Ģirketin borç
ödeme kabiliyetinin çok zayıf olduğuna iĢaret eder.
ġirketin 31.12.2012‟de pasif toplamı 9 143 361,26 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar
toplamı 2 673 601,76 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 8 266 988,92 TL,
özkaynaklar toplamı ise (1 797 229,42) TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı
kaynaklar 10 940 590,68 TL‟dir. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 0,32‟dir.
ġirketin özkaynak tutarı eksidedir. özkaynak- pasif toplamı negatif değer vermektedir. Bu
ise Ģirketin borç ödeme kabiliyetinin çok zayıf olduğuna iĢaret eder.
ġirketin 31.12.2013‟de pasif toplamı 6 502 502,62 TL olup; kısa vadeli yabancı kaynaklar
toplamı 3 387 347,66 TL, uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 7 330 273,06 TL,
özkaynaklar ise (4 215 118,10) TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Toplam yabancı kaynaklar 10
717 620,72 TL‟dir. Toplam yabancı kaynaklar kendi arasında oranı 0,46‟dır. ġirketin
özkaynak tutarı eksidedir. özkaynak- pasif toplamı negatif değer vermektedir. Bu ise
Ģirketin borç ödeme kabiliyetinin çok zayıf olduğuna iĢaret eder.
4.5.4.7. Özkaynak/Sermaye oranı
31.12.2011 tarihi itibariyle özkaynak toplamı (1 782 393,03) TL, ödenmiĢ sermayesi ise 1
000 000,00 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı eksi çıkmaktdır. Bu oranın
1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını
göstermektedir.
31.12.2012 tarihi itibariyle özkaynak toplamı (1 797 229,42) TL, ödenmiĢ sermaye 2 709
736,00 TL olarak gerçekleĢmiĢ ve özkaynak/sermaye oranı eksi olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu
oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını
göstermektedir.
31.12.2013 tarihi itibariyle özkaynak toplamı (4 215 118,10) TL, ödenmiĢ sermaye 2 709
736,00 TL olarak gerçeklĢemiĢ ve özkaynak/sermaye oranı eksi olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu
oranın 1‟den küçük olması belediyeler tarafından konulan sermayenin korunamadığını
göstermektedir.
125
4.5.4.8. Genel yönetim giderlerinin tüm giderler içindeki payı
31.12.2011 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 431 550,24 TL, aynı yıl tüm
giderler ise 16 566 366,96 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim
gideri/tüm giderler oranı % 2,6 olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2012 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 763 803,45 TL, aynı yıl tüm
giderler ise 20 868 530,24 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim
gideri/tüm giderler oranı % 3,6
olarak gerçekleĢmiĢtir.
31.12.2013 tarihi itibariyle Ģirketin genel yönetim gideri 1 012 918,10 TL, aynı yıl tüm
giderler ise 28 587 761,32 TL olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durumda genel yönetim
gideri/tüm giderler oranı % 3,5 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Genel yönetim giderlerinin tüm giderlere oranı % 30‟ ların üzerinde olması Ģirket
kaynaklarının verimli alanlarda kullanılmadığını gösterir daha çok yöneticilere ödenen
ücretlere, kira, temsil, ağırlama gibi diğer çeĢitli genel giderlere harcandığını, kaynakların
üretim ya da hizmet üretimi dıĢında kullanıldığı anlamına gelmektedir. Söz konusu Ģirkette
bu oran bahsi geçen orandan çok düĢük olduğu için bu durum söz konusu değildir.
4.5.4.9. Kar/Toplam aktif (Varlıkların Karlılığı)
Bu oran varlıkların iĢletmede ne ölçüde verimli kullanıldığını göstermektedir.
31.12.2011 tarihi itibariyle (1 772 364,62)/4 176 996,41 oranının sonucunda eksi değer (0,42) almaktadır.
31.12.2012 tarihi itibariyle (1 724 572,39)/9 143 361,26 iĢleminin sonucunda eksi değer (0,19) almaktadır.
31.12.2013 tarihi itibariyle (2 417 888,68)/6 502 502,62 iĢleminin sonucunda eksi değer (0,37) almaktadır.
Bu durumda varlıkların karlılığından söz edilemez.
126
4.5.4.10. Kar/Özkaynak oranı
ĠĢletme sahipleri tarafından sağlanan kaynağın bir birimine düĢen kar payını gösterir.
ĠĢletmenin yönetimindeki baĢarı derecesini gösteren bir orandır.
Zarar eden Ģirketlerde ki -söz konusu Ģirket böyledir- bu oranın artı çıkması özkaynakların
tamamen tükenip eksi kaynakla çalıĢıyor olmalarından kaynaklanmaktadır. (-:-= +)
4.5.4.11. Özkaynak/Aktif Toplamı oranı
ĠĢletmenin uzun vadeli borç ödeme gücünü gösterir. Oranın yüksek olması borç verenler
bakımından iyidir. Oranın % 50‟den aĢağı düĢmesi istenmez.
31.12.2011 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (1 782 393,03)/ 4 176 996,41
iĢleminin sonucunda eksi değer almaktadır.
31.12.2012 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (1 797 229,42)/ 9 143 361,26
iĢleminin sonucunda eksi değer almaktadır.
31.12.2013 tarihinde gerçekleĢen değerlere göre bu oran (4 215 118,10)/ 6 502 502,62
iĢleminin sonucunda eksi değer almaktadır.
4.5.4.12. Özkaynaklar/Toplam Yabancı Kaynaklar oranı
Bu oran finansman oranı olarak adlandırılır. Genellikle 1‟den büyük veya eĢit olması
beklenir.
Özkaynak eksi değerde olduğu için özkaynak/toplam yabancı kaynak oranları söz konusu
üç dönemde de eksi değer almaktadır.
4.5.4.13. Cari oran (Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar)
ġirketin kısa süreli borçları ödeyebilme gücünü ve net iĢletme sermayesinin yeterli olup
olmadığını gösterir. Bu oranın yüksek olması Ģirketin likiditesinin iyi olduğunu gösterir.
Oranın 1‟den büyük olması ve 1,5-2‟ye yakın değerler olması ise arzu edilen durumdur.
127
31.12.2011 tarihi itibariyle Dönen Varlıklar Toplamı 745 766,58 TL‟dir. Aynı dönemde
kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 2 061 913,12 TL‟dir. Bu değerlere göre cari
oran 0,36‟dır.
31.12.2012 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 1 610 481,35 TL‟dir. Aynı dönemde
kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 2 673 601,76 TL‟dir. Bu değerlere göre cari
oran 0,60‟dır.
31.12.2013 tarihi itibariyle dönen varlıklar toplamı 806 775,38 TL‟dir. Aynı dönemde kısa
vadeli yabancı kaynaklar toplamı ise, 3 387 347,66 TL‟dir. Bu değerlere göre cari oran
0,24‟tür.
4.5.4.14. Net Kar Marjı ( Net Kar/Net Satış Oranı)
ġirketin net karının net satıĢı içindeki payını ifade eder. Bu oranın yüksek olması Ģirketin
verimli olduğunu gösterir. Oranın 0,20 üzerinde olması istenir. Söz konusu üç dönemde de
kar değeri eksi olduğundan oran değeri eksidir. Bu durumda karlı olmaktan bahsetmek
imkansızdır.
31.12.2011 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı (1 772 364,62)/14 267 371,77 oranı sonucunda
– 0,12‟dir.
31.12.2012 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı (1 724 572,39)/19 062 204,21 oranı sonucunda
– 0,09‟dur.
31.12.2013 yılı itibariyle Ģirketin kar marjı (2 417 888,68)/25 998 286,15 oranı sonucunda
– 0,09‟dur.
4.6. Mali Tablolar Analizi Genel Değerlendirmesi
Belediye iktisadi teĢebbüslerinin mali analizini gerçekleĢtirirken Ģu ayrıntı önemlidir.
Analiz kapsamına alınan Ģirketler Yeni Türk Ticaret Kanunu kapsamında bağımsız
denetime tabi olacak Ģirketler için belirlenmiĢ olan üç ölçütten en az ikisini taĢıma kriterini
taĢımadığından finansal tablolar vergi usul kanununa göre hazırlanmıĢtır.
128
12.03.2013 tarih ve 28585 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan bağımsız denetime tabi
olacak Ģirketlerin belirlenmesine dair bakanlar kurulu kararına iliĢkin usul ve esasların
ikinci bölümünde denetime tabi olma kısmında ölçütler de belirtilene göre;
ġirketlerin denetime tabi olup olmadığının belirlenmesinde tek baĢına veya bağlı
ortaklıkları ve iĢtirakleriyle birlikte aktif toplamına, yıllık net satıĢ hasılatına ve çalıĢan
sayısına iliĢkin genel ölçütler aĢağıdaki gibi belirlenmiĢtir:
Aktif toplamı : 150 milyon TL ve üzeri
Yıllık net satıĢ hasılatı : 200 milyon TL ve üzeri
ÇalıĢan sayısı : 500 çalıĢan ve üzeri
Bakanlar Kurulu Kararına göre Ģirketlerin denetime tabi olması için yukarıda belirtilen üç
ölçütten ikisini üst üste iki hesap dönemi sağlaması gerekir. Birbirini takip eden hesap
dönemlerinde sağlanan iki ölçütün aynı ölçütler olması Ģart değildir.
Bu nedenle çalıĢma kapsamında incelenen Samsun BüyükĢehir Belediyesi Ģirketleri mali
tablolarını Vergi Usul Kanunu‟na göre düzenlemektedir.
Samsun Anakent Ġmar ĠnĢaat ve Madencilik Ticaret ve Sanayi Limited ġirketinin yukarıda
mali analiz oranlarına bakılmıĢtır. Özetle; bakıldığında gelir yaratma kapasitesinin
olduğunu, borç verenlere karĢı tehlikeli bir durumunun söz konusu olmadığı, ödenmiĢ
sermayesinin karĢılıksız kalmayıp borca batık olmadığı anlaĢılmaktadır. Kar marjının
düĢük olması ise Ģirketin her ne kadar limited Ģirket olmasına rağmen bir belediye iĢletmesi
olması –ki belediyenin daha ucuz ve kaliteli hizmeti halka ulaĢtıma sorumluluğu- ve
sermayesinin en büyük ortağının Samsun BüyükĢehir Belediyesinin etkisi olduğu
düĢünülebilir. Bu nedenle karlılığı da düĢüktür.
Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢaat Yatırım Sanayi ve Ticaret Anonim ġirketine
bakıldığında ise Ģirketin üç dönem boyunca zarar ettiği yapılan bilanço ve gelir tablosu
analizinde görülmektedir. Dikkat edilmesi gereken bazı hususlar ise Ģöyledir:
129
ġirket 16.03.2010 tarihinde kurulmuĢtur. ġirketin 2012 yılında kısa vadeli borçları 2 673
601,76 TL, uzun vadeli borçları 8 266 988,92 TL olarak gerçekleĢmiĢ bu borçları
karĢılığında 9 177 784,49 TL sabit kıymet alımı yapmıĢtır. Hazır değerleri toplamı 1 610
481,35 TL‟dir. ġirket; kurulduğundan bu yana yıllarında toplam 4 505 965,42 TL zarar
etmiĢtir. Bu zararın 3 259 432,23 TL‟si amortisman ve tükenme paylarından oluĢmaktadır.
Bu zarar fiktif bir zarar olup nakit çıkıĢı gerektirmemektedir. Amortisman ve itfa payları
dikkate alınmadığında öz kaynaklar eksi bakiye vermemektedir. (3 259 432,23- 1 797
229,42) 1 462 202,81 TL artı bakiye vermektedir. ġirketin karlılığı yoktur. Uzun vadeli
borçlarını bu nedenle ödeme durumu yoktur. Bunun için sermaye arttırımı yoluna gidilmesi
gerekmektedir. 2013 yılında da Ģirketin 9 795 933,82 TL tutarında sabit kıymetleri olup
bunun karĢılığında 5 166 247,21 TL tutarında amortisman ayrılmıĢtır. Bu dönemle beraber
Ģirket kurulduğundan beri 6 924 854,10 TL zarar etmiĢtir. Bu zararın 5 239 623,05 TL‟si
amortisman
ve
tükenme
paylarından
oluĢmaktadır.
Bu
kısım
nakit
çıkıĢı
gerektirmemektedir. Amortisman ve itfa payları giderleri dikkate alınmadığında öz
kaynaklar eksi bakiye vermemekte olup ( 5 239 623,05- 4 215 118,10) 1 024 504,95 TL
artı bakiye vermektedir. ayrıca SamulaĢ Ģirketinin yatırım amaçlı almıĢ olduğu otobüsler
için ödediği kredi faizleri 857 417,10 TL‟dir. Faiz ödemelerinin tek sebebi Ģirketin
sermaye yapısının güçlü olmamasıdır.
Detay mizanlara bakıldığında dikkat çeken ayrı bir husus da personele ödenen ücrettir.
2013 yılı detay mizanında iĢçilere ödenen ücret 8 702 553,71 TL‟dir. Ayrıca Ģirket
yetkililerine ödenen huzur hakkı 357 629,49 TL‟dir. ĠĢletmenin belediyeye kira bedeli
olarak ödediği tutarlar ise 2013 yılında 7 968 606,69 TL‟dir. Ve inceleme kapsamı dönemi
için bu tutar 27 000 000 TL‟yi bulmaktadır.
SamulaĢ A.ġ. nin mali tablolarında amortisman ve tükenme paylarının gider olarak
gösterilerek eksiye düĢülmesinin nedeni vergi usul kanununa göre mali tabloların
düzenlenmesi ve ileriye dönük kar oluĢumundan vergi ödemekten kaçınma çabasıdır.
ġirketin finansal yapısı iyileĢtirilmek isteniyorsa Ģirket gelirlerini artırmak ve sermaye
arttırımı yapmak gerekmektedir.
130
131
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
EndüstrileĢmenin ve nüfusun hızla artmasından dolayı geliĢen hızlı kentleĢme sürecinde
belediyelerin sorumlulukları da artmaktadır. Ortaya çıkan bu hızlı ĢehirleĢme ve diğer
geliĢmelerin etkisiyle yerel hizmet sunumunda büyük bir artıĢ ve çeĢitlenme olmuĢtur.
Bununla birlikte daha fazla hizmet sunma baskısı altında kalan yerel yönetimler ve yerel
idareler açısından temel birim olan belediyeler, yerel hizmetleri daha etkin, daha verimli ve
halkın beklentilerine daha duyarlı bir Ģekilde sunmak amacıyla yeni arayıĢlar içerisine
girmiĢ bu da hizmet sunumunda çeĢitli alternatif yöntemlerin geliĢtirilmesi ve uygulamaya
geçirilmesine neden olmuĢ ve 1980‟lerden itibaren sayısı artan Ģekilde belediye iktisadi
teĢebbüslerini kurmuĢlar ya da kurulan Ģirketlere ortak olmuĢlardır.
Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri, sermaye yapıları bakımından kamusal sermayeye sahip
olmalarına rağmen özel hukuk hükümlerine ve Ticaret Kanunu hükümlerine tabi olan
ancak belediyeler gibi vesayet denetimine tabi olmayan, serbest piyasa kurallarına göre
faaliyette bulunan ticari kuruluĢlardır. Günümüzde belediye kaynaklarının yetersiz olması,
harcamaları üzerindeki merkezi yönetim baskısı, finansman sorununu aĢmak için BĠT‟ler
aracılığıyla hesapsız borçlanmak suretiyle sorunlarını çözmeye çalıĢmaktadırlar. Bu ise
hükümetlerin özelleĢtirme yöntemiyle çözüm bulmaya çalıĢtığı KĠT probleminin gelecekte
BĠT adı altında çıkacağının göstergesidir. Çünkü BĠT‟ler, belediyelerde iktidarı elinde
bulunduran siyasi partilerin kendi taraftarları veya seçmenleri için adeta bir ekmek kapısı
olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca ihaleler yapılırken bir kısım firmaların kollanması
amacıyla objektif kriterlerden uzaklaĢılmaktadır. Bu da BĠT‟lerin asıl iĢtigal konularından
sapma göstermelerine neden olmaktadır.
Belediye iktisadi teĢebbüslerinin kuruluĢları konusunda statü anlamında bir çerçeve kesin
hatlarıyla belirlenmelidir. Belediye Ģirketlerinin belediyenin faaliyet alanına giren
alanlarda faaliyet göstermesi zorunludur. Bu anlamda bakıldığında bunun dıĢında faaliyet
gösteren Ģirketlerin tasfiyesi gerekir. Fakat neredeyse hayatın tüm alanlarında hizmet
göstermesi beklenen belediyelerin görev ve yetki alanları düĢünülürse, Ģirketlerinde tüm
alanlarda faaliyet göstermesi bu anlamda yadırganmayabilir.
Serbest piyasa ekonomisinin uygulandığı Türkiye‟de, bu Ģirketlerin rekabete açık olarak
faaliyetlerini sürdürebilmeleri, hem belediye hem vatandaĢlar için olumlu olabilir. Bazı
132
temel ihtiyaçların karĢılanması konusunda, fiyat artıĢlarını önleyici olan Ģirketlerin, bu
anlamda desteklenmesi düĢünülebilir. Ancak haksız rekabet ve diğer Ģirketler karĢısındaki
avantajları
nedeniyle
bu
Ģirketler
olumlu
görüntü
vermemektedir.
ġirketleĢme
faaliyetlerinin altında, kötü niyetli yaklaĢımlar bir tarafa bırakılırsa, belediyelerin kaynak
yaratmadaki
sıkıntıları,
personel
istihdamı
konusundaki
sıkıntıları,
belediyelerin
görevlerini yaparken ihtiyaç duydukları mali ve teknik donanımların yetersizliği gibi
konular ön plana çıkmaktadır. Türkiye‟de bu Ģirketlerin yapılanması çok karmaĢık bir hal
almıĢtır. Bundan ötürü sayılarının toplamı net olarak bilinememektedir.
Belediye Ģirketlerinde kamuya ait kaynaklar tam bir serbesti içinde kullanılabilmekte, bu
kaynakların amacına uygun ve verimli kullanılması büyük ölçüde bu kaynakları
yönetenlerin iyi niyetine bağlı kalmaktadır.
Ana sermaye ve kuruluĢ giderleri yanında, ihaleler ve sermaye arttırımı yoluyla sürekli
belediye kaynaklarının transfer edildiği Ģirketlerin, kamu kaynağı kullanmaları görmezden
gelinerek denetim dıĢı tutulması anlaĢılır bir durum değildir. 4734 sayılı Kamu Ġhale
Kanunu ile kendi yapacakları ihalelerde bu kanuna tabi tutulan Ģirketlerin kanun
kapsamına alınmalarının nedeni kamu kaynağı kullanmalarıdır. Mevcut sistemde yapılan
ihalelerde ihaleyi alan Ģirket, aynı makamca yönetilmektedir. Bu yürürlükteki hükümlere
uygun gözükse de etik, genel ahlaki kurallara göre uygun değildir. Belediye Ģirketlerinin
bu nedenle ihalelere girmelerinin önüne geçilmelidir. Bunun dıĢındaki çözümler yetersiz
kalacaktır. Ayrıca 5216 sayılı kanunla belediyelere verilen büfe, çay bahçesi gibi
iĢletmelerin ihalesiz olarak verilmeleri imkanı kaldırılmalı bunlar için ihale getirilmelidir.
Mal ve hizmet alımı ihalelerinde Kamu Ġhale Kanunu‟na bağımlılık önemle sağlanmalıdır.
Personel istihdamı ve ücret ödemelerinde çok esnek davranma Ģansına sahip olan
BĠT‟lerde verilen ücretler önemli bir maliyet kalemi oluĢturmakta bununla beraber kıdem
tazminatı kaleminde de büyük artıĢlar oluĢturmaktadır. Bu anlamda kıdem tazminatı
yükümlülükleri açısından tedbirlere önem verilmelidir.
Özel bir iĢletmede olduğu gibi Anonim ġirket statüsünde olan Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri
(KĠT) iç denetçileri tarafından denetlendiği gibi yasama ve yürütme organı adına “dıĢ
denetimleri” de yapılmaktadır. 1982 Anayasa‟sının 165. maddesinde “Sermayesinin
yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak devlete ait olan kamu kuruluĢ ve
133
ortaklıklarının TBMM‟ce denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.“ hükmü yer
almaktadır. KĠT‟ler üzerinde hükümetin doğrudan denetimleri, ilgili Bakanlıkların genel
yönetim ve gözetimi, BaĢbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu (Y.D.K.) gibi, özerk bir
organın yasama (TBMM) adına yaptığı denetimdir. KĠT‟lerin denetlenmesinde Y.D.K.
raporları esas alınmakta olup bu raporlar TBMM tarafından yapılan denetimin ilk
aĢamasını oluĢturmaktadır.
03.07.2005 tarih ve 5393 Sayılı Belediye Kanunun 24. Maddesinde “Belediye meclisi, her
dönem baĢı toplantısında, üyeleri arasından seçilecek en az üç en fazla beĢ kiĢiden oluĢan
ihtisas komisyonları” kurulabileceğini belirterek maddenin devamında ise “ihtisas
komisyonları, her siyasi parti grubunun ve bağımsız üyelerinin meclisteki üye sayısının
meclis üye tam sayısına oranlaması suretiyle oluĢturulacağı”, açıklanmıĢtır. BĠT‟lerde de
1982 Anayasasının 165. maddesinde belirtilen KĠT‟lerin denetimi benzeri “sermayenin
yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak belediyeye ait kuruluĢ, ortaklık
veya vakıf iktisadi iĢletmelerinin belediye meclisince denetlenmesi hükmü getirilerek bu
hüküm belediye meclisince oluĢturulacak “Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri Denetleme
Komisyonu” aracılığı ile yapılabilmelidir.
„„Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin Örnek Uygulamalarla Analizi‟‟ tezi hazırlanırken;
BĠT‟ler üzerinde 3568 Sayılı Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirlik,
Yeminli Mali MüĢavirlik Yasasına göre yapılan denetimleri, (Sözkonusu denetimler;
Ģirketlerle SMMM ve/veya YMM‟lerle yapılan sözleĢmeye bağlı olup; yapılan denetimler
uygunluk, vergi denetimi Ģeklinde gerçekleĢmekte, düzenlenen YMM‟lik Tam Tasdik
raporları Ģirketlerin bağlı bulundukları vergi dairelerine teslim edilmektedir.) yerel
yönetimlerin genel denetimleri dıĢında, genel, sürekli bir denetimin bulunmadığı
görülmüĢtür. Ancak, SayıĢtay denetçileri, mülkiye müfettiĢleri, ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli
Ġdare Kontrolörleri elemanları tarafından gerekli görülürse BĠT‟ler de incelenebilir. Bu
durum arizi olup, süreklilik arzetmemektedir.
Kamu tüzel kiĢiliği konumunda bulunan ve kamu hizmeti sunan belediyelerin, kurumlar
vergisi kanununun 4/1-ı maddesinde;
134
“Ġl özel idareleri, belediyeler ve köyler ile bunların oluĢturdukları birlikler veya bunlara
bağlı kuruluĢlar tarafından iĢletilen;
1) Kanal, boru ve benzeri yollarla dağıtım yapan su iĢletmeleri,
2) Belediye sınırları içinde faaliyette bulunan yolcu taĢıma iĢletmeleri,
3) Kesim, taĢıma ve muhafaza iĢleriyle sınırlı olmak üzere mezbahalar”
kurumlar Vergisinden muaf tutulmuĢtur.
Burada, bilinmesi gereken hususlardan bir tanesine örnek vermekte fayda vardır. Örneğin,
Ġstanbul Büyük ġehir Belediyesine bağlı ve genel müdürlük konumunda olan ĠSKĠ‟nın
kanal, boru ve benzeri yollarla dağıtım yapması “muafiyet” kapsamında olacak ancak,
Ġstanbul Büyük ġehir Belediyesi‟nin Bit‟lerinden olan Hamidiye A.ġ.nin su satıĢları ise
“muafiyet” kapsamında değerlendirilmeyecektir.
Belediye sınırları içinde faaliyette bulunan yolcu ve taĢıma iĢleri de “muafiyet”
kapsamında olmakla birlikte, taĢımanın belediye sınırları dıĢında yapılması hali kurumlar
vergisi kapsamına girecektir. Son yapılan düzenlemelerle BüyükĢehir Belediyelerinin
sınırları il sınırları olarak kabul edildiğinden, bu belediyelerin il sınırları dâhilinde
yaptıkları yolcu taĢıma iĢleri “muafiyet” kapsamında değerlendirilecektir.
Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde sermaye Ģirketi olarak kurulmuĢ bulunan
belediye iktisadi teĢebbüslerinin (BĠT) faaliyetleri, yürürlükte bulunan kurumlar vergisi
kanunu hükümlerine göre değerlendirilecektir.
Belediyeler, faaliyetleri itibariyle gelir vergisinin mevzuuna girmemekle birlikte, sahibi
bulundukları gayrimenkulleri kiraya vermeleri ya da kiĢi veya kurumlardan gayrimenkul
kiralamaları halinde, Gelir Vergisi‟nden bahsedilebilecektir. ġöyle ki;
Kanunun 94/1 maddesinde “hizmet erbabına yapılan ödemelerden”, 94/5-a maddesinde ise
70. maddede belirtilen “mal ve hakların kiralanması” karĢılığı yapılan ödemelerden vergi
tevkifatı yapılması gerektiği belirtilmiĢtir.
Belediyelerin iktisadi iĢletme niteliği taĢımayan sahibi oldukları gayrimenkullerin
kiralanması iĢlemleri 70. maddede belirtilen ödemeler kapsamında değerlendirilerek G.V.
K. 94.maddesi gereği stopaj yapılması gerektiği düĢünülmekle birlikte; 50 nolu Kurumlar
135
Vergisi Tebliğinin son bölümünde; Devlete, özel idarelere, belediyelere ve köylere ait
gayrimenkullerin kiralanması karĢılığında ayrılan kamu kurumlarına yapılan kira
ödemelerinden söz konusu gelir vergisi tevkifatı yapılmayacağından bahsedilmektedir.
Bu konuda, belediyelerin sahibi bulundukları gayrimenkullerin kiraya verilmesi halinde,
gelir vergisi tevkifatı olmaması için, belediyenin bu gayrimenkullerin yönetim ve
giderlerinin belediye tarafından üstlenilmemiĢ olması gerekmektedir.
Belediye Ġktisadi TeĢebbüslerinin aktifinde yer alan gayrimenkullerin kiraya verilmesi
iĢlemleri ise KDV‟ye tabi olduğundan Gelir Vergisi Tevkifatı da yapılmayacaktır. Bu
hususta görüldüğü üzere stopaj vergi uygulama da yaĢanılan problemlerin giderilmesi
hususu önem arz etmektedir.
Özellikle büyükĢehir belediyelerinin belediye iktisadi teĢebbüslerinin hemen her alanda
temel gıda maddeleri, perakende satıĢ, Ģehir planlama ve düzenleme, imar, inĢaat, enerji,
ulaĢım gibi alanlarda büyük yatırımların yapıldığı, hatta dıĢ borçlanmaların olduğu,
Türkiye ölçeğine göre yüksek alıĢ ve satıĢların yer aldığı BĠT‟lerin üzerinde KĠT‟ler
benzeri bir denetiminin de olmadığı görülmektedir.
Belediye Ģirketleri her ne kadar 5018 sayılı kanunun ikinci maddesi kapsamına alınmamıĢ
olsa da belediye Ģirketlerinin kamu kurumu niteliğinde olduğu yadsınamaz. Dolayısıyla bu
Ģirketlerin yönetimlerinin, stratejik plan ve performans programları hazırlamaları
sağlanmalı faaliyetleri bu çerçevede yürütülmelidir.
BĠT‟ler, fiyat ve kalite yönünden piyasaya genelde duyarlı değildir. Bunun baĢlıca nedeni,
BĠT‟lerin tekelci/tekelimsi statüleriyle piyasanın kontrolünü ellerinde bulundurmaları ve
asıl önemlisi iflas etme gibi bir tehlike ile karĢı karĢıya bulunmamalarıdır. Böylece
BĠT‟ler, piyasa paylarını kaybetmemek için kaliteyi iyileĢtirmek, fiyatı ve maliyeti
düĢürmek gibi tedbirler alma zorunluluğu duymazlar. Bu anlamda iflas BĠT‟lerin önünde
önemli bir engelleyici olmalıdır.
Kaydi değerlere dayanan dönemsel denetimler; özellikle vergisel denetimler dıĢında
belediye iktisadi teĢebbüslerinde verimlilik, hizmetlerin kalitesi, yatırımların yerindeliği
gibi kriterlerinde göz önüne alındığı performans denetiminin de yapılması gerekmektedir.
Ancak bu denetimleri ister kamu kuruluĢlarının ister özel denetim kuruluĢlarının
136
yapmasında sonuç itibariyle bir fark bulunmamaktadır. Bu sebeple denetimlerde asgari
düzeyde Ģu koĢullara dikkat edilmesi gerekir.
a. Kamu parasının kullanıldığı her yeri denetlenmelidir.
b. Performans denetimi yapılmalı ve kamu oyuna sunulmalıdır.
c. Bağımsız bir dıĢ denetime tabi olmalıdır.
d. Denetimlerin uluslar arası genel kabul görmüĢ meslek standartlarına göre yürütülmeli,
çağdaĢ denetim yöntem ve teknikleri kullanılmalıdır.
BĠT‟lerin kuruluĢlarına objektif sınırlamalar getirilmeli, bu Ģirketlerin serbest piyasa
kurallarına göre çalıĢmaları sağlanmalı, yapacakları zarar ve maliyetlerin belediyelere
yansıması önlenmelidir. Bu teĢebbüslerin mali yapıları standartlaĢtırılmalı, zararları
nedeniyle belediye bütçelerinden yapılan aktarmaların önüne geçilmeli, üretilen hizmet
maliyetlerinin iĢletme ilkeleri çerçevesinde gerekçeli olarak saptanması gerekmektedir.
137
KAYNAKLAR
5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu
5393 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu
Acar, Ġ. A. ve Gül, H. (2008). 1980 Sonrasında Kamusal Mal ve Hizmetlerin
Sunumunda YaĢanan DönüĢüm, (Edit. Ġbrahim Atilla Acar vd.), 22. Maliye
Sempozyumu Bildiriler Mali Yapılanma Sürecinde Stratejik Yönetim ve Sosyal
Güvenlik Sisteminin Kamu Maliyesine Etkileri, , Süleyman Demirel Üniversitesi
Ġ.Ġ.B.F. Maliye Bölümü, Isparta, s. 273
Acartürk, E. (2001). Yerel Yönetimlerin Hizmet Sunumunda Alternatif Yöntemler,
Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(6), 2, 46–60
Acer, D. Ö. (2007). Belediye Hizmetlerinde Özelleştirme Uygulamaları: Amaçlar,
Yöntemler ve Sonuçlar, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Konya, 78.
Akalın, G. (1994). Yerel Yönetimlerin Ġktisadi TeĢebbüslerinin ÖzelleĢtirilmesi. Çağdaş
Yerel Yönetimler, 3 (6), 15-17.
AkdiĢ, M. (1994). Dünya Özelleştirme Uygulamaları ve Türkiyede 5 Nisan Kararları
Sonrası Beklenen Gelişmeler, 12-35.
Aktan, C. C. (1986). Yasal Kurumsal SerbestleĢme ve ÖzelleĢtirme, Sermaye Piyasası
Dergisi, 8 (92), 38.
Aktan, C. C. (1993). Posta ve Telekomünikasyon Hizmetlerinde Yeniden Yapılanma ve
ÖzelleĢtirme Uygulamaları (ABD ve Ġngiltere Örnekleri). İktisat, İşletme ve Finans
Dergisi, 8 (92-93), 16
Aktan, T. (1976). Mahalli Ġdarelerde Vesayet Denetimi, Amme İdaresi Dergisi, 9 (3), 3.
Al, H. (2002). Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Pradigma Değişimi. Bilimadamı
Yayınları, Ankara, 152
Alada Bayramoğlu, A. (1994). Yerel Yönetim ve Ahlak. Yerel Yönetimin GeliĢtirilmesi
Programı El Kitapları Dizisi, Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı ve IULA- EMME,
Ġkinci Baskı, Ġstanbul, 29-30.
Alada, A. (1990). Türk Belediyeciliğine Kronolojik YaklaĢım. Türk Belediyeciliğinde
60.Yıl Bildiri Tartışmalar, Ankara: BüyükĢehir Belediyesi Metropol Ġmar AS.-Emme
Yayını, 129.
Arıoğlu, E. (1994). Dünya’da ve Türkiye’de Özelleştirme, Türkiye Maden ĠĢçileri
Sendikası Yay., Ankara, 71
Aydınlatma, (2003). Muhasebe ve Denetime Bakış, Yıl:3, Sayı: 10, Eylül, s.62
138
Barut, A., Önal, H. (1993). Belediyelerin Kurduğu, Katıldığı, Kurup Kapattığı Şirketler
Hakkında İçişleri Bakanlığı Mülkiye Müfettişliği İnceleme Araştırma Raporu,
Ankara, 114
Bilal E. (1989). "Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesinde Alternatif Kurumsal Yöntemler",
Türk İdare Dergisi, Yıl: 61, Sayı: 382, Mart, 53.
Bilal, E. (1990). "Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesinde Alternatif Yöntemler". Birinci
Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 2, (Kamu Yönetimi), Ankara, 1-4 Mayıs, 908.
Bozkurt, Ö. (1996). Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAĠE Yayını No:283, Ankara, 258.
Bozlağan R. (2000). Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ve ÖzelleĢtirme ÇalıĢmaları, Yerel
Yönetimler Sempozyumu, 1-2 Kasım TODAĠE, Ankara, 2, 439.
Bozlağan, R. (1997). Yerel Hizmetlerin Özelleştirilmesi ve Bağcılar Belediyesi
Özelleştirme uygulamaları. Bağcılar Belediyesi Kültür Kitapları Dizisi, 2.Bası, ÜçEr Ofset, Ġstanbul, 52, 440.
Bozlağan, R. (2000). Belediye İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme Çalışmaları,
YayımlanmamıĢ ÇalıĢma, Ġstanbul, 6-9.
Bozlağan, R. (2002). Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ve ÖzelleĢtirme TartıĢmalar, Yerel
Yönetimler Sempozyum Bildirileri, (Edit. Birgül Ayman Güler ve AyĢegül Sabuktay),
TODAĠE Yayını, Ankara, 451.
Bozlağan, R. (2002). Yerel Hizmetlerde ÖzelleĢtirme Yöntemleri. Bekir Parlak ve Hüseyin
Özgür (Editörler), Avrupa Birliği İle Bütünleşme Sürecinde Türkiye’de Yerel
Yönetimler, Ġstanbul: Alfa Yayınları, 205.
Bozlağan, R. B. (2000). Belediye Ġktisadi TeĢebbüsleri ve ÖzelleĢtirme ÇalıĢmaları. Yerel
Yönetimler Sempozyumu, TODAĠE, Ankara, 439.
Bozlağan, R., “Yerel Hizmetlerde ÖzelleĢtirme Yöntemleri”, Avrupa Birliği İle
Bütünleşme Sürecinde Türkiye’de Yerel Yönetimler, (Edit. Bekir PARLAK ve
Hüseyin ÖZGÜR), Alfa Yayınları, Ġstanbul 2002, s. 204ss. 203-234
BüyükĢehir Belediyelerinin Yönetilmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/681.html, (01.01.2014)
Cahit, E. (2002). “Türkiye‟de Yerel Yönetim Birlikleri Uygulamasına Genel Bir BakıĢ:
Gözlemler ve Değerlendirmeler”, Yerel Yönetimler Sempozyum Bildirileri, (Editörler
Birgül Ayman Güler Ve AyĢegül Sabuktay), TODAĠE Yayını, Ankara, 316
Can, H. C. ve Yıldız, N. (2004). Belediye Başkanları ve Belediye Meclis Üyelerine Temel
Bilgiler. Ġç iĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 65
Ceylan, A. (1985). Kitlerin ÖzelleĢtirilmesinde Sorunlar. Sermaye Piyasası Dergisi, 7(74),
33.
139
ÇiftçibaĢı, G. (2008). Belediyelerde Hizmet Pazarlaması ve Üniversite Öğrencilerinin
Eğitim Hizmetlerine Yaklaşımı Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gazi
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 27
Çoker, Z. (1991). Bugünkü Uygulama Ġçinde Merkezden Yönetim, Yerinden Yönetim,
Türk İdare Dergisi, 63(393), 1.
Çoker, Z. (1992). Fransa ve Türkiye‟de Yerel Yönetim Reformu. Çağdaş Yerel Yönetimler
Dergisi, TODAĠE Yayınları, 1(3), 62.
Çoker, Z. (1993). Yerel Yönetim Reformu. Çağdaş Yerel Yönetim Dergisi, 2(4), 3.
Çoker, Z. (1996). Yerel Yönetimler ve Anayasa. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 5(6),
19.
DanıĢtay (2004). Danıştay Dergisi, Ankara, 98, 40.
DanıĢtay (2006). Danıstay Dergisi, Ankara, 105, 40.
Demiral, B. (Editörler; Özgür, Kösecik Muhammed), (2007). Türkiye‟de Anaknet
Yönetimleri: Uygulama ve Sorunlar,” Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar – II
Uygulama. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım,81-88.
Demircioğlu, K. (1990). "Belediye ve Ġl Özel idarelerinde ġirketleĢme Olayı", İdarecinin
Sesi, Mayıs, 4, 37-41.
Dilbirliği, M. (1994). Belediye ġirketleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 4(2),t 65-80.
Dilbirliği, M. (1995). Belediye ġirketleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 4(2),t 65-80.
Dinçer, Ö. (1995). Bit, Kit Değildir. İstanbul Bülteni, Ġstanbul, 13, 11.
Doğan, Y. (1993). Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme. Fakülteler Kitabevi, Ġzmir:
Fakülteler Kitabevi, 43,156.
Dollery, B. and Johnson, A. (2005). Enhancing Efficiency in Australian Local
Government: An Evaluation Of Alternative Models of Municipal Governance.
Urban Policy and Research, 23(1), 73–85.
Dönmez, M. (1996). Belediyelerin ġirket Kurmaları ve KurulmuĢ ġirketlere Ortak
Olmaları. Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, Ankara, (30), 62-64.
DPT, Mahalli Hizmetlerin Yerinden KarĢılanması Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, s. 6364, ULUSOY-AKDEMĠR, Mahalli Ġdareler, s.334.
Duran, M. (1985). Ġngiltere‟den KĠT‟ler ve ÖzelleĢtirme Uygulamaları, Banka ve
Ekonomik Yorumlar Dergisi, 22(3), 39.
Emek, U. (1999). Ek ve Değişiklikleri ile Yap-İşlet-Devret (YİD). Yap-ĠĢlet(YĠ) ve Kamu
Hizmeti Ġmtiyazı Mevzuatı, Ankara: DPT Yayını, 2.
Emin, K. (2000). Belediyelerin Ġktisadi TeĢebbüsler. Belediye Dünyası Dergisi, 1(2),
Ankara, 11.
140
Emrealp, S. ve Horgan, D. (1993). Belediyelerde Alternatif Hizmet Sunma Yöntemleri.,
Ġstanbul: T.C. BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı–IULA EMME Yayını,
19-31.
Ener, M. ve Demircan, E. (2008). KüreselleĢme Sürecinde DeğiĢen Devlet AnlayıĢından
Kamu Hizmetlerinin DönüĢümüne: Sağlık Hizmetlerinde Piyasa Mekanizmaları.
Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 13(1), 57–82.
Erençin, A. (2004). Türk Yerel Yönetim Sisteminin Kısa Tarihi ve 2004 Yılı Reformu,
Yerel Yönetimler Kongresi Dünden Bugüne Yerel Yönetimlerde Yeniden Yapılanma
Bildiriler Kitabı, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga Ġ.Ġ.B.F.
Yayını, 57–58.
Ergun, T. ve Polatoğlu, A. (2000). Kamu Yönetimine Giriş (Dokuzuncu Baskı). Ankara:
Ġlksan Matbaası Todaie Yayın, (222), 56.
Ersöz, H. Y. (2000). Yerel Yönetimlerde Fonksiyonel DeğiĢim. Sayıştay Dergisi: Yerel
Yönetimler Özel Sayısı, 140.
Ersöz, H. Y. (2001). Yerel Yönetimlerde ÖzelleĢtirme Uygulamaları ve Yaygınlık
Derecesi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 10(2), 31–50.
Ertan, B. (2002). Yerel Yönetim Kavramı. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2(1), Ocak23.
Eryılmaz, B. (1989). Belediyele Hizmetlerinde Alternatif Yöntemler. Türk İdare Dergisi,
Ankara, (382), 45.
Eryılmaz, B. (1997), Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesinde Alternatif Kurumsal
Yöntemler, Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılanması, Ġstanbul: BirleĢik Yayıncılık,
185-186
Eryılmaz, B. (1997). Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması. Ġstanbul:BirleĢik
Yayıncılık, 171-172.
Eryılmaz, B. (2002). Belediyelerde Demokrasi Geleneği ve DeğiĢim Ġhtiyacı. Çağdaş Yerel
Yönetimler Dergisi, 2(3), 13.
Eryılmaz, B. (2009). Büyük ġehirleri Yönetilebilir Kılmak. Marmara ve Boğazlar
Belediyeler Birliği Birlik Dergisi, (64) , 40.
Eryılmaz, B. ve Eken, M. (1990). Mahalli Ġdarelerde ÖzelleĢtirme Politika ve
Uygulamaları. Türk İdare Dergisi, 62(387), 64.
Fenwick, J. and Bailey, M. (1999). Local Government Reorganization in the UK
Decentralization or Corporatism? Public Sector Management, 12(3), 250.
Fındıklı, R. (1997). ġehirleĢme ve Bir Ģehir Yönetimi Olarak Türkiye‟de Belediyelerin
GeliĢim Süreci. Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, (35), 1997, 15-18.
Fidan, A. (1997). Belediyelerde İnsan Kaynakları Yönetimi, YayınlanmıĢ Yüksek Lisans
Tezi, Ankara: Mahalli Ġdareler Derneği Yayınları, 17.
141
Geray, C. (2000). BelediyeleĢme Süreci ve Türkiye. Yerel Yönetimler Sempozyumu
TODAİE, Ankara, 254-255.
Germa BEL and Anton KOSTAS (2006). Do Public Sector Reforms Get Rusty? Local
Privatization in Spain. The Journal of Policy Reform, 9(1), 2–3.
Görmez, K. (1997). Yerel Demokrasi ve Türkiye, Ankara: Vadi Yayınları, 133–134.
Göymen, K. (2000). Türkiye‟de Yerel Yönetimler ve YönetiĢim: Gereksinimler,
Önermeler, Yönelimler. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 9(2), 3.
Gözübüyük, A. ġ. ve Akıllıoğlu, T. (1992). Yönetim Hukuku (5. Baskı), Ankara: Turhan
Kitabevi, 8.
Gözübüyük, ġ. (1993). Anayasa Hukuku (Dördüncü Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi, 10.
Gözübüyük, ġ. (1999). Yönetim Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 119.37
Günal, B. (1997). Belediye Başkanı ve Meclisi Üyeleri El Kitabı, Ġstanbul, 13.
Güneri A. (1994). "Yerel Yönetimlerin iktisadi TeĢebbüslerinin ÖzelleĢtirilmesi", Çağdaş
Yerel Yönetimler, 3(6), Kasım s. 15-16
Güran, S. (1989). Ġktidar ve Kamu Yönetimi Bağlamında Ġdare‟de MerkezileĢme Olgusu.
Amme İdaresi Dergisi, 22(4), 17.
Hanke, S. H. (1990). ÖzelleĢtirme Tercihi: Bir Analiz (Çev. CoĢkun Can Aktan). Banka ve
Ekonomik Yorumlar Dergisi, 27(9), 28-29.
Horgan, D. ve Emrealp, S. (1993). Belediyelerde Alternatif Hizmet Sunma Yöntemleri.
TKĠB Yayını, Ġstanbul Kent Basımevi, 29.
http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/04864f31bb09b2c_ek.pdf
Nisan 2014‟te alınmıĢtır.
adresinden
12
http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5355.html, adresinden 01 Mayıs 2014‟te alınmıĢtır.
IĢık, H. (2009). Bir Kamu Hizmeti Birimi Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum YaĢamındaki
Rolü. Akademik Bakış Dergisi, 16, 3.
Ġstanbul
Tarihçesi,
httr://www.ibb.gov.tr/tr
TR/kurumsal/BelediyeTarihçesi/Pages/IstanbulTarihce.aspx; adresinden 01 Mart
2014‟te alınmıĢtır.
Kahraman, L. ve Öktem, K. (2002). Üniversite - Belediye ĠĢbirliğine Doğru: Kent
Belediyelerinin Üniversite Gençliği ve Öğretim Elemanlarına Yönelik Hizmetleri,
Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 1, 75.
Kalabalık H. (2005). Avrupa Birliği Ülkeleriyle Karşılastırmalı Yerel Yönetim Hukuku
Teori – Uygulama. Ankara:Seçkin Yayınları, 69.
Kalabalık H. (2005). Avrupa Birliği Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Yerel Yönetim Hukuku
Teori – Uygulama. Ankara: Seçkin Yayınları, 358.
142
Karabilgin, A. (1992). Yerel Yönetimlerin Ekonomik GiriĢimleri. Çağdaş Yerel Yönetimler
Dergisi, 1(1), 21-22.
Karabilgin, Ahmet (1992),“Yerel Yönetimlerin Ekonomik GiriĢimleri”, Çağdaş Yerel
Yönetimler, 1(1), Ocak, 21
Karadağ, A. (2003). Osmanlıdan Günümüze Türk Kentinin DeğiĢen Kimliği. Türk İdare
Dergisi, 75(441), 150.
Karaman T. Z. (1990). Yerel Hizmetlere Gönüllü Katılım. Amme İdaresi Dergisi, 23(1),
57.
Karaman, T. Z. ve Özgür, H. (1993). Ġzmir Büyükkent Yönetim Alanında Belediye
ġirketleri. Türk İdare Dergisi, 65, 186-188.
Karaman, Z. T. (1997). Türk Yerel Yönetimlerinin ĠĢlevselliği ve 1997 Mahalli Ġdareler
Reformu. Türk İdare Dergisi, 69(417), 51.
Karaman, Z. T. ve Özgür, H. (1993). Ġzmir Büyükkent Yönetim Alanında Belediye
ġirketleri. Türk İdare Dergisi, 65, 186.
KarataĢ, S. (1992). Kamu İşletmeleri ve Yerel Yönetimler, Ġstanbul, 407.
Karkın, N. (2003). Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Değişim Süreci: e-Devlet
Uygulamaları ve Denizli Belediyesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, 2.
Kaya, (1992). Yerel Yönetimler Araştırma Grubu Raporu., Ankara: TODAĠE Yayını, 1.
Kaya, E. (2007). Kentleşme ve Kentlileşme (İkinci Baskı)., Hulusi SENTÜRK (Editör).,
Ġstanbul: Okutan Yayıncılık, 113.
KeleĢ, R. Ve Yavuz, F. (1989). Yerel Yönetimler. Ankara, 339.
Kızılcık, R. (2003). Türkiye ve Liberal Batı Demokrasilerinin Yerel Yönetim
Sistemlerindeki Eğilimler. Ankara: ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Kontrolörleri
Derneği Yayınları, 19, 131.
Konrad Adenuer Vakfı Ortak Eğitim Projesi Yayını (1992). Türk Belediyecilik Derneği,
Ankara:Feryal Matbaacılık, 59.
Konuk, M. K. (2007). İl Belediyelerinin Gelir Gider Etkinliğinin AB’ye Uyum Sürecinde
Ulaşım ve Çevre Hizmetlerine Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 8.
Köksal, T. (1993). “Belediye ġirketlerinin Hukuki Rejimi ve ġirketleĢme Uygulamaları”,
Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Ankara: Kasım, 2(6), s.24
Köksal, T. Belediye Hizmetlerinin Özelleştirilmesi Yöntemleri ve Uygulamaları. DPT
Yayınları, No:2328, s. 22
143
Köroğlu, Ö. (2004). Yeni BüyükĢehir Belediyesi Kanunu. Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi,
12, 184.
Kubilay, M. (1998). Türkiye‟de Mülki Ġdare Sistemi. Türk İdare Dergisi, 70(420), 111.
Leach, R. and Barnett, N. (1997). The New Public Management and the Local Government
Review. Local Government Studies, 23(1), 39-40.
Levrat, N. (1995). Avrupa‟da Yerel Kamu Hizmetlerinin Sağlanmasında Kamu-Özel
Sektör Ortaklığı Deneyimleri (Çev. Mustafa Dönmez). Çağdaş Yerel Yönetimler,
4(2), 32.
Mahalli Ġdare Birlikleri Kanunu, http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5355.html,
adresinden 01Ocak 2014‟te alınmıĢtır.
Muter, N. B. (1994). Yerel Yönetim Hizmetleri ve ÖzelleĢtirme. Özelleştirme Sempozyumu
Bildirileri, Manisa, 145-146.
Nadaroğlu, H. (1994). Mahalli İdareler Teorisi Ekonomisi Uygulaması (BeĢinci Baskı)
Ġstanbul: Beta Yayınevi, 196 ;
Nadaroğlu, H. (1998). Mahalli İdareler (Altıncı Baskı), Ġstanbul: Beta Yayınları, 3.
Nedim, V. (1994). BelediyeleĢme. Kadro Dergisi, 28, 14.
Ortaylı, Ġ. O. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Yerel Yönetim Geleneği. Hil Yayını,
AraĢtırma Dizisi 2, 120.
Ortaylı, Ġ. O. (2000). Tanzimat devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara:
Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1.
Örnek, A. (1989). Kamu Yönetimi. Ġstanbul: Meram Yayın Dağıtım, 9.
Özdemir, E. (2007). Kamu Kurumlarının Yarısından Fazlasına Sahip Oldukları ġirketlerin
Kamu Ġhale Kanunu KarĢısındaki Durumları. Mali Hukuk Dergisi, 129, 40.
Özdemir, G. (2008). Belediye İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi. Sayıştay Dergisi,
71, 53.
Özden, P. P. (2008). Türkiye‟de Planlama Kademelenmesi ve Kentlerimize Yansımaları,
Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği Birlik Dergisi, 62, 31.
ÖzdenkoĢ, D. (1999). Merkezi Yönetim ile Yerel Yönetimler Arasında Görev BölüĢümü,
G.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, 1(2), 77–95.
Özel, M. (2003). Yerel Yönetimleri GeliĢtirme Açısından Devlet, Yerel Yönetim ve
KüreselleĢme Kavramları Üzerine, Türk İdare Dergisi, 75(441), 201.
Özer, M. A. (2005). Yeni Kamu Yönetimi Teoriden Uygulamaya, Ankara, 242-243.
Öztürk, A. (1997). 21. Yüzyıl Türkiyesi İçin Yerel Yönetim Modeli (Birinci Basım).
Ġstanbul: Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları Umut Matbaası, 55.
144
Peker, Ö. (1995). Toplam Kalite Yönetimi ve Sürekli ĠyileĢtirme. Kamu Yönetimi
Sempozyumu Disiplini Bildirileri, 2, Ankara: TODAĠE Yayını, 64.
Resmi Gazete, Tarih: 02.11.1985, Sayı: 18916
Resmi Gazete, Tarih: 10.09.1983, Sayı: 18161
Resmi Gazete, Tarih: 13.07.2005, Sayı: 25874
Resmi Gazete, Tarih: 23.07.2004, Sayı: 2553
Resmi Gazete, Tarih: 23.11.1981, Sayı: 17523
Resmi Gazete, Tarih: 24.06.1993, Sayı: 3911
Resmi Gazete, Tarih: 25.12.1981, Sayı: 2568
Resmi Gazete, Tarih:14.04.1930, Sayı:1471
Sakınç, S. (1997). Yerel Düzeyde Hizmet Sunumu Yöntemleri ve ÖzelleĢtirme Yönetim ve
Ekonomi Dergisi, (3), 327.
Samsun BüyükĢehir Belediyesi Faaliyet Raporu, 2014
Saran, U. (2004). Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma Kalite Odaklı Bir Yaklaşım,
Ankara: Atlas Yayınları.
Saran, U. (2005). DemokratikleĢme ve SivilleĢme Eğilimleri KarĢısında Devletin Yeniden
Yapılandırılmasının Anahtarı Kamu Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi, Aktan
CoĢkun Can, Saran Ulvi (Editörler), Kamu Hizmetlerinde Kalite, Ankara: Hizmet- ĠĢ
Sendikası Yayınları, 47.
Saygılıoğlu, N. ve Arı, S. (2003). Etkin Devlet Kurumsal Bir Tasarı ve Politika Önerisi,
148.
Serdar, A. (2002). Belediye Ġktisadi TeĢekkülleri (BĠT)-2, Cumhuriyet, 22 Haziran 2002, 6.
Sodan, R. (2002). Yerel Ġdareleri Güçlendirme Çabaları ve Merkeziyetçi Bürokratik
Yapımız, Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, (95), 16.
Sönmez, M. (2003). Mülki İdare Amirleri ve Yerel Yönetimler Arasındaki İlişkiler
(Türkiye-Fransa Örneği), ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Kontrolörleri Derneği
Yayını, Ankara, 9.
Suiçmez, H. ve Yıldırım, ġ. (1993). Dünya’da ve Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları,
Milli Prodüktivite Merkezi Yay. Ankara, 71.
Tekel, A. (2002). „Metropoliten Planlamanın Önemi ve Gerekliliği. Çağdaş Yerel
Yönetimler Dergisi, 44.
Tekeli, Ġ. (1978). Cumhuriyet Döneminde (1923-1973) Türk Belediyeciliğinin Evrimi.
Türk İdareciler Derneği Dergisi, Ankara, 69
145
Tekeli, Ġ. ve Ortaylı, Ġ. (1978). Türkiye’de Belediyeciliğin Evrimi, Ankara: Ayyıldız
Matbaası 8.
Toksöz, F. (2008). İyi Yönetişim Programı İyi Yönetişim El Kitabı. Ġstanbul: TESEV
Yayınları, 51-52.
Toprak, Z. (2006). Yerel Yönetimler (Altincı Baskı).Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 11.
Tortop, N. (1994). Mahalli İdareler (BeĢinci Baskı), Ankara: Yargı Yayınları, 4, 55.
Tortop, N. (2002). Yerel Yönetimlerin Artan Önemi ve ÇağdaĢ Görevleri. Çağdaş Yerel
Yönetimler Dergisi, 2(1), 7.
Tunay, K. (1993). Belediye Hizmetlerinin Özelleştirilmesi Yöntemleri ve Uygulamaları,
Ankara: DPT Yayını, No:2328, 47-48.
Tuzcuoğlu, F. (2007). Metropoliten Yönetim Nereye?, Hüseyin ÖZGÜR, Muhammet
KÖSECĠK (Editörler). Yerel Yönetimler Üzerine Yazılar-2 Uygulama, Ankara:
Nobel Yayın Dağıtım, 49.
Uğurlu, M. F. (1995). Belediyelerin Yeniden Yapılanmaları İle İlgili Çözüm Önerileri,
Ankara: DPT Yayını, 49.
Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2005). Mahalli İdareler Teori - Uygulama - Maliye (Üçüncü
Baskı), Seçkin Yayınları, Ankara: Seçkin Yayınları, 52.
Urhan, V. F. (2008). Türkiye‟de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması, Sayıştay
Dergisi, (70), 85–102.
Uyanık, S. (1993). Ġngiltere‟de ÖzelleĢtirme: Metotlar, Hedefler ve Sonuçları. Türk İdare
Dergisi, 65(399), 223-227.
Ünlü, H. (1994). Yönetimler arası İlişkiler, Yerel Yönetimlerin Geliştirilmesi El Kitabı, (2.
Baskı), Toplu Konut, Ġstanbul: IULA-EMME Yayınları, 1994, s. 15
Viravan, A. (1991). ÖzelleĢtirme: Mali Seçenekler ve Fırsatlar. Maliye Dergisi, (104), 46.
Yalçındağ, S. (1996). Ġl Sisteminin Güçlendirilmesi Çözüm mü? Çağdaş Yerel Yönetimler
Dergisi, 5(2), 3-4.
Yayla, Y. (1984). Anayasamızda Yönetim İlkeleri Tevsii Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif .
Ġstanbul: Ġ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 79.
YenibüyükĢehir Belediye Kanunu
Yeter, E. (1993). Belediyelerin Ġktisadi ve Ticari TeĢebbüsleri. Türk İdare Dergisi, (400),
79-91
Yeter, E. (1993). Belediyelerin Ġktisadi ve Ticari TeĢebbüsleri. Türk İdare Dergisi,
65(400), 80.
Yeter, E. (2002). Metropolitan Alan Yönetiminde Yeni ArayıĢlar: Ġstanbul. Çağdaş Yerel
Yönetimler Dergisi, 42.
146
Yıldırım, S. (1993). Yerel Yönetim ve Demokrasi, Yerel Yönetimlerin Geliştirilmesi El
Kitabı. Toplu Konut, Ġstanbul: IULA-EMME Yayınları, 103.
Yıldırım, T. (1999). Türkiye’nin İdari Yapısı, Alkım Yayınevi, 20.
Yıldırım, U. (2005). Yerel Yönetimlerde Alternatif Hizmet Sunumu. Hüseyin Özgür,
Muhammet Kösecik (Editörler). Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar – I
Reform, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 405.
Yıldız, N. (1998). Ülkemizde BüyükĢehir, BüyükĢehir Ġlçe ve Alt Kademe Belediyelerinin
ĠliĢkileri ve KarĢılaĢılan Sorunlar, Çözüm Önerileri, Beklenen Mahalli İdareler
Dergisi, (20), 8.
Yıldız, Nihat (1995). Ülkemizde BüyükĢehir, BüyükĢehir Ġlçe ve Alt Kademe
Belediyelerinin ĠliĢkileri ve KarĢılaĢılan Sorunlar, Çözüm Önerileri. Beklenen
Mahalli İdareler Dergisi, (22), 3.
Yücel, A. R. (2005). Ġdari SözleĢmeler ve Ġmtiyaz SözleĢmeleri, TMH-Türkiye Mühendislik
Haberleri Dergisi, (439-440), 73-77.
Zengin, E. (1999). Yerel Yönetimlerde Özelleştirme. Konya: Mimoza Yayınları, 80.
Zülüflü, H. (1999). Belediyelerce Tanzim SatıĢ Mağazaları Fon ĠĢletmesi Kurulması,
Ġzlenecek Prosedür ve Bu Konuda Yönetmelik Hazırlanmasına Dair Bir inceleme.
Yerel Yönetim ve Denetim, 4(7), 34.
147
EKLER
148
Ek-1. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2011 Tarihli Bilançosu
SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ.
SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ.
AYRINTILI BİLANÇO
TL
AKTİF (VARLIKLAR)
AÇIKLAMA
31.12.2011
I-DÖNEN VARLIKLAR
A-Hazır Değerler
67 988,66
1-Kasa
24 030,97
3-Bankalar
89 013,28
4-Verilen Çekler ve Ödeme Emir. (-)
(54 668,00)
5-Diğer Hazır Değerler
9 612,41
B-Menkul Kıymetler
249 000,00
4-Diğer Menkul Kıymetler
249 000,00
C-Ticari Alacaklar
214 462,39
1-Alıcılar
183 015,54
4-Verilen Depozito ve Teminatlar
31 446,85
D-Diğer Alacaklar
1 500 190,28
2-ĠĢtiraklerden Alacaklar
9 084,85
5-Diğer ÇeĢitli Alacaklar
1 491 105,43
E-Stoklar
268 446,82
1-Ġlk Madde ve Malzeme
92 614,35
4-Ticari Mallar
15 482,35
7-Verilen SipariĢ Avansları
160 350,12
H-Diğer Dönen Varlıklar
245 439,43
1-Devreden K.D.V.
67 301,95
4-PeĢin Ödenen Vergiler ve Fonlar
104 592,47
5-ĠĢ Avansları
34 795,99
6-Personel Avansları
38 749,02
DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI
2 545 527,58
II-DURAN VARLIKLAR
C-Mali Duran Varlıklar
609 671,44
3-ĠĢtirakler
98 951,69
6-Bağlı Ortaklıklar
510 719,75
D-Maddi Duran Varlıklar
11 247 957,72
2-Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri
75 531,00
4-Tesis, Makine ve Cihazlar
8 632 351,21
5-TaĢıtlar
5 972 295,43
6-DemirbaĢlar
2 903 348,75
8-BirikmiĢ Amortismanlar (-)
(6 335 568,67)
E-Maddi Olmayan Duran Varlıklar
1 625 415,97
1-Haklar
911 374,80
5-Özel Maliyetler
2 023 027,19
6-Diğer Maddi Olmayan Duran Varl.
48 808,65
7-BirikmiĢ Amortismanlar (-)
(1 357 794,67)
G-Gel.Yıl. Ait Giderler ve Gelir Thk.
514 240,97
1-Gelecek Yıllara Ait Giderler
514 240,97
DURAN VARLIKLAR TOPLAMI
13 997 286,10
AKTĠF (VARLIKLAR) TOPLAMI
16 542 813,68
NAZIM HESAPLAR
4 539 934,07
A-Teminat Mektubundan Alacaklar
4 259 860,50
D-ĠĢtirakler
80,00
G-GeçmiĢ Yıl Zaraları
45 125,35
H-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler
234 868,22
GENEL TOPLAM
21 082 747,75
149
Ek-1. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2011 Tarihli Bilançosu
PASİF (KAYNAKLAR)
AÇIKLAMA
I-KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
TL
31.12.2011
A-Mali Borçlar
7-Diğer Mali Borçlar
74 718,11
74 718,11
B-Ticari Borçlar
1-Satıcılar
4-Alınan Depozito ve Teminatlar
244 378,39
226 128,34
18 250,05
C-Diğer Borçlar
591 851,23
4-Personele Borçlar
51 .363,59
5-Diğer ÇeĢitli Borçlar
78 487,64
D-Alınan Avanslar
35 762,65
F-Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülük.
1 116 399,79
1-Ödenecek Vergi ve Fonlar
276 491,58
2-Ödenecek Sosyal Güv. Kesintileri
792 120,23
4-Ödenecek Diğer Yükümlülükler
47 787,98
G-Borç ve Gider KarĢılıkları
1-Dönem Karı Vergi ve Diğ.Yas.Y.K(-)
45 252,57
2-Dönem karı PĢ.Öd.Ver.ve Diğ.Y.K(-)
(45 252,57)
KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI
2 063 110,17
II-UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
A-Mali Borçlar
1-Banka Kredileri
4 126 556,04
4 126.556,04
UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
TOPLAMI
III-ÖZKAYNAKLAR
4 126 556,04
A-ÖdenmiĢ Sermaye
1-Sermaye
2-ÖdenmemiĢ Sermaye
3-Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları
D-GeçmiĢ Yıllar Karları
E-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-)
F-Dönem Net Karı (Zararı)
11 823 394,32
12 440 000,00
(700 000,00)
83 394,32
389 051,22
(1 850 565,48)
(8 732,59)
ÖZKAYNAKLAR TOPLAMI
10 353 147,47
PASĠF (KAYNAKLAR) TOPLAMI
16 542 813,68
NAZIM HESAPLAR
A-Teminat Mektubundan Borçlar
D-ĠĢtirakler KarĢılığı
G-GeçmiĢ Yıl Zaraları KrĢ.
H-Kanunen Kabul Edilmeyen Gider. KarĢ.
GENEL TOPLAM
4 539 934,07
4 259 860,50
80,00
45 125,35
234 868,22
21 082 747,75
150
Ek-2. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2011 Tarihli Gelir Tablosu
SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ.
AYRINTILI GELİR TABLOSU
TL
AÇIKLAMA
A-BRÜT SATIġLAR
1-Yurtiçi SatıĢlar
3-Diğer Gelirler
31.12.2011
29 474 773,69
29 408 799,13
65 974,56
B-SATIġ ĠNDĠRĠMLERĠ (-)
1-SatıĢtan Ġadeler (-)
(277,78)
(277,78)
C-NET SATIġLAR
29 474 495,91
D-SATIġLARIN MALĠYETĠ (-)
3-Satılan Hizmet Maliyeti (-)
(28 485 593,33)
(28 485 593,33)
BRÜT SATIġ KARI VEYA ZARARI
988 902,58
E-FAALĠYET GĠDERLERĠ (-)
3-Genel Yönetim Giderleri (-)
(998 961,68)
(998 961,68)
FAALĠYET KARI VEYA ZARARI
(10 059,10)
F-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GELĠR VE KARLAR
3-Faiz Gelirleri
6-Menkul Kıymet SatıĢ Karları
141 601,38
51 172,80
4 108,74
7-Kambiyo ve Borsa Değer ArtıĢ Karları
47 925,19
A-Faal.Ġlgili Diğ.Ola.Gelir ve Karlar
38 394,65
G-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GĠDER VE ZARAR. (-)
4-Kambiyo ve Borsa Değ.AzalıĢ Zar. (-)
(122 880,04)
(122 880,04)
H-FĠNANSMAN GĠDERLERĠ (-)
1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
(222,87)
(222,87)
OLAĞAN KAR VEYA ZARAR
8 439,37
I-OLAĞANDIġI GELĠR VE KARLAR
2-Diğer OlağandıĢı Gelir ve Karlar
37.076,61
37 076,61
J-OLAĞANDIġI GĠDER VE ZARARLAR (-)
3-Diğer OlağandıĢı Gider ve Zarar. (-)
(8 996,00)
(8 996,00)
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
K-DÖNEM KARI VE DĠĞER YAS.YÜK.KARġ. (-)
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI
36.519,98
(45 252,57)
(8 732,59)
151
Ek-3. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2012 Tarihli Bilançosu
SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ.
AYRINTILI BİLANÇO
TL
AKTİF (VARLIKLAR)
AÇIKLAMA
I-DÖNEN VARLIKLAR
A-Hazır Değerler
1-Kasa
2-Alınan Çekler
3-Bankalar
4-Verilen Çekler ve Ödeme Emir. (-)
5-Diğer Hazır Değerler
B-Menkul Kıymetler
4-Diğer Menkul Kıymetler
C-Ticari Alacaklar
1-Alıcılar
5-Verilen Depozito ve Teminatlar
D-Diğer Alacaklar
2-ĠĢtiraklerden Alacaklar
5-Diğer ÇeĢitli Alacaklar
E-Stoklar
1-Ġlk Madde ve Malzeme
4-Ticari Mallar
7-Verilen SipariĢ Avansları
H-Diğer Dönen Varlıklar
1-Devreden K.D.V.
4-PeĢin Ödenen Vergiler ve Fonlar
5-ĠĢ Avansları
6-Personel Avansları
DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI
II-DURAN VARLIKLAR
A-Ticari Alacaklar
5-Verilen Depozito ve Teminatlar
C-Mali Duran Varlıklar
3-ĠĢtirakler
6-Bağlı Ortaklıklar
7-Bağlı Ortaklıklara Serm.Taah. (-)
D-Maddi Duran Varlıklar
2-Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri
4-Tesis, Makine ve Cihazlar
5-TaĢıtlar
6-DemirbaĢlar
7-Diğer Maddi Duran Varlıklar
8-BirikmiĢ Amortismanlar (-)
E-Maddi Olmayan Duran Varlıklar
1-Haklar
5-Özel Maliyetler
6-Diğer Maddi Olmayan Duran Varl.
7-BirikmiĢ Amortismanlar (-)
G-Gel.Yıl. Ait Giderler ve Gelir Thk.
1-Gelecek Yıllara Ait Giderler
DURAN VARLIKLAR TOPLAMI
AKTĠF (VARLIKLAR) TOPLAMI
NAZIM HESAPLAR
A-Teminat Mektubundan Alacaklar
D-ĠġTĠRAKLER
31.12.2012
5.870.272,55
353.553,01
15 622,29
176 700,00
68 672,17
(37 000,00)
129 558,55
250 000,00
250 000,00
507 457,31
470 573,17
36 884,14
4 222 235,64
13 953,56
4 208 282,08
118 846,96
81.240,22
12 891,56
24 715,18
418 179,63
342 479,76
25 525,03
50 174,84
5 870 272,55
12 301 926,04
2 459,79
2 459,79
709 671,44
98 951,69
779 719,75
(169 000,00)
9 854 118,36
75 531,00
8 800 602,35
6 044 384,47
3 582 999,46
45 462,64
(8 694 861,56)
1 284 316,33
911 374,80
2 171 781,87
59 783,25
(1 858 623,59)
451 360,12
451 360,12
12 301 926,04
18 172 198,59
4 929 434,51
4 605 344,00
80,00
152
Ek-3. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2012 Tarihli Bilançosu
F-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler
GENEL TOPLAM
PASİF (KAYNAKLAR)
AÇIKLAMA
III-KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
A-Mali Borçlar
9-Diğer Mali Borçlar
B-Ticari Borçlar
1-Satıcılar
4-Alınan Depozito ve Teminatlar
C-Diğer Borçlar
4-Personele Borçlar
5-Diğer ÇeĢitli Borçlar
D-Alınan Avanslar
1-Alınan SipariĢ Avansları
2-Alınan Diğer Avanslar
F-Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülük.
1-Ödenecek Vergi ve Fonlar
2-Ödenecek Sosyal Güv. Kesintileri
4-Ödenecek Diğer Yükümlülükler
G-Borç ve Gider KarĢılıkları
1-Dönem Karı Vergi ve Diğ.Yas.Y.K.
KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI
IV-UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
A-Mali Borçlar
1-Banka Kredileri
UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
TOPLAMI
V-ÖZKAYNAKLAR
A-ÖdenmiĢ Sermaye
1-Sermaye
2-ÖdenmemiĢ Sermaye (-)
3-Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları
D-GeçmiĢ Yıllar Karları
1-GeçmiĢ Yıllar Karları
E-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-)
1-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-)
F-Dönem Net Karı (Zararı)
1-Dönem Net Karı
2-Dönem Net Zararı (-)
ÖZKAYNAKLAR TOPLAMI
PASĠF (KAYNAKLAR) TOPLAMI
NAZIM HESAPLAR
A-Teminat Mektubundan Borçlar
D-ĠġTĠRAKLER KARġILIĞI
F-Kanunen Kabul Edilmeyen Gider. KarĢ.
GENEL TOPLAM
324 010,51
23 101 633,10
TL
31.12.2012
3 444 953,88
25 324,87
25 324,87
225 252,42
204 782,37
20 470,05
825 201,77
734 739,07
90 462,70
219 871,28
191 044,28
28 827,00
1 784 200,08
750 211,42
984 569,81
49 418,85
365 103,46
365 103,46
3 444 953,88
3 237 693,94
3 237 693,94
3 237 693,94
3 237 693,94
11 489 550,77
11 823 394,32
12 440 000,00
(700 000,00)
83 394,32
389 051,22
389 051,22
(1 859 298,07)
(1 859 298,07)
1 136 403,30
1 136 403,30
11 489 550,77
18 172 198,59
4 929 434,51
4 605 344,00
80,00
324 010,51
23 101 633,10
153
Ek-4. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2012 Tarihli Gelir Tablosu
SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ.
AYRINTILI GELİR TABLOSU
TL
AÇIKLAMA
A-BRÜT SATIġLAR
1-Yurtiçi SatıĢlar
3-Diğer Gelirler
31.12.2012
37 246 838,95
37 246 542,36
296,59
B-SATIġ ĠNDĠRĠMLERĠ (-)
1-SatıĢtan Ġadeler (-)
(1.558,40)
(1 558,40)
C-NET SATIġLAR
37 245 280,55
D-SATIġLARIN MALĠYETĠ (-)
2-Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-)
3-Satılan Hizmet Maliyeti (-)
(34 483 284,94)
(10 688,19)
(34 472 596,75)
BRÜT SATIġ KARI VEYA ZARARI
2 761 995,61
E-FAALĠYET GĠDERLERĠ (-)
3-Genel Yönetim Giderleri (-)
(1 016 018,21)
(1 016 018,21)
FAALĠYET KARI VEYA ZARARI
1 745 977,40
F-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GELĠR VE KARLAR
3-Faiz Gelirleri
137 808,44
15 146,21
6-Menkul Kıymet SatıĢ Karları
7-Kambiyo ve Borsa Değer ArtıĢ Karları
A-Faal.Ġlgili Diğ.Ola.Gelir ve Karlar
2 979,73
119 682,50
G-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GĠDER VE ZARAR. (-)
4-Kambiyo ve Borsa Değ.AzalıĢ Zar. (-)
(5 126,65)
(5 126,65)
H-FĠNANSMAN GĠDERLERĠ (-)
1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
(398 371,89)
(398 371,89)
OLAĞAN KAR VEYA ZARAR
1 480 287,30
I-OLAĞANDIġI GELĠR VE KARLAR
2-Diğer OlağandıĢı Gelir ve Karlar
31 988,40
31 988,40
J-OLAĞANDIġI GĠDER VE ZARARLAR (-)
3-Diğer OlağandıĢı Gider ve Zarar. (-)
(10 768,94)
(10 768,94)
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
K-DÖNEM KARI VE DĠĞER YAS.YÜK.KARġ. (-)
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI
1 501 506,76
(365 103,46)
1 136 403,30
154
Ek-5. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2013 Tarihli Bilançosu
AKTİF (VARLIKLAR)
AÇIKLAMA
TL
CARİ DÖNEM
31.12.2013
I-DÖNEN VARLIKLAR
5 372 532,79
A-Hazır Değerler
1-Kasa
2-Alınan Çekler
3-Bankalar
4-Verilen Çekler ve Ödeme Emir. (-)
5-Diğer Hazır Değerler
260 193,95
26 079,36
144 027,67
64 492,18
(66 910,28)
92 505,02
B-Menkul Kıymetler
4-Diğer Menkul Kıymetler
C-Ticari Alacaklar
1-Alıcılar
5-Verilen Depozito ve Teminatlar
597 558,72
522 915,78
74 642,94
D-Diğer Alacaklar
4 262 723,78
2-ĠĢtiraklerden Alacaklar
22 661,55
4-Personelden Alacaklar
745,77
5-Diğer ÇeĢitli Alacaklar
4 239 316,46
E-Stoklar
1-Ġlk Madde ve Malzeme
4-Ticari Mallar
7-Verilen SipariĢ Avansları
180 022,65
142 117,37
8 160,96
29 744,32
H-Diğer Dönen Varlıklar
72 033,69
4-PeĢin Ödenen Vergiler ve Fonlar
5-ĠĢ Avansları
27 553,85
6-Personel Avansları
44 479,84
DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI
5 372 532,79
II-DURAN VARLIKLAR
13 951 098,41
A-Ticari Alacaklar
5-Verilen Depozito ve Teminatlar
4 618,60
4.618,60
C-Mali Duran Varlıklar
814 671,44
3-ĠĢtirakler
138 951,69
4-ĠĢtiraklere Sermaye Taahütleri (-)
(30 000,00)
6-Bağlı Ortaklıklar
779 719,75
7-Bağlı Ortaklıklara Serm.Taah. (-)
(74 000,00)
D-Maddi Duran Varlıklar
2-Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri
4-Tesis, Makine ve Cihazlar
11 204 615,02
75 531,00
11 675 979,57
5-TaĢıtlar
6 204 384,47
6-DemirbaĢlar
4 689.977,79
7-Diğer Maddi Duran Varlıklar
8-BirikmiĢ Amortismanlar (-)
1-Haklar
45 462,64
(11 486 720,45)
911 374,80
155
Ek-5. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2013 Tarihli Bilançosu
5-Özel Maliyetler
6-Diğer Maddi Olmayan Duran Varl.
7-BirikmiĢ Amortismanlar (-)
2 559 684,64
65 768,13
(2 301 835,84)
G-Gel.Yıl. Ait Giderler ve Gelir Thk.
1-Gelecek Yıllara Ait Giderler
692 201,62
692 201,62
DURAN VARLIKLAR TOPLAMI
13 951 098,41
AKTĠF (VARLIKLAR) TOPLAMI
19 323 631,20
NAZIM HESAPLAR
10 237 561,61
A-Teminat Mektubundan Alacaklar
9 871 042,50
F-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler
366 519,11
GENEL TOPLAM
29 561 192,81
PASİF (KAYNAKLAR)
AÇIKLAMA
TL
CARİ DÖNEM
31.12.2013
III-KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
4 187 566,15
A-Mali Borçlar
1-Banka Kredileri
9-Diğer Mali Borçlar
655 649,38
663 000,00
(7 350,62)
B-Ticari Borçlar
1-Satıcılar
4-Alınan Depozito ve Teminatlar
453 341,69
432 686,64
20 655,05
C-Diğer Borçlar
4-Personele Borçlar
5-Diğer ÇeĢitli Borçlar
979 830,60
897 868,49
81 962,11
D-Alınan Avanslar
108 704,40
1-Alınan SipariĢ Avansları
61 103,80
2-Alınan Diğer Avanslar
47 600,60
F-Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülük.
1-Ödenecek Vergi ve Fonlar
2-Ödenecek Sosyal Güv. Kesintileri
4-Ödenecek Diğer Yükümlülükler
2 132 854,86
901 818,31
1 192 690,83
38 345,72
G-Borç ve Gider KarĢılıkları
1-Dönem Karı Vergi ve Diğ.Yas.Y.K.
2-Dönem karı PĢ.Öd.Ver.ve Diğ.Y.K(-)
(142 814,78)
266 527,96
(409 342,74)
KISA VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI
4 187 566,15
IV-UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR
2 246 921,56
A-Mali Borçlar
1-Banka Kredileri
2 246 921,56
2 246 921,56
UZUN VADELĠ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI
2 246 921,56
V-ÖZKAYNAKLAR
A-ÖdenmiĢ Sermaye
12 889 143,49
12 523 394,32
156
Ek-5. (devam) Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2013 Tarihli Bilançosu
1-Sermaye
12 440 000,00
2-ÖdenmemiĢ Sermaye (-)
3-Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları
83 394,32
D-GeçmiĢ Yıllar Karları
1-GeçmiĢ Yıllar Karları
E-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-)
1-GeçmiĢ Yıllar Zararları (-)
(333 843,55)
(333 843,55)
F-Dönem Net Karı (Zararı)
1-Dönem Net Karı
699 592,72
699 592,72
ÖZKAYNAKLAR TOPLAMI
12 889 143,49
PASĠF (KAYNAKLAR) TOPLAMI
19 323 631,20
NAZIM HESAPLAR
A-Teminat Mektubundan Borçlar
F-Kanunen Kabul Edilmeyen Gider. KarĢ.
GENEL TOPLAM
10 237 561,61
9 871 042,50
366 519,11
29 561 192,81
157
Ek-6. Samsun Anakent Ġmar ĠnĢ. Madencilik Tic. Ltd. ġti.
31.12.2013 Tarihli Gelir Tablosu
SAMSUN ANAKENT İMAR İNŞ.MADENCİLİK TİC.LTD.ŞTİ.
AYRINTILI GELİR TABLOSU
TL
AÇIKLAMA
31.12.2013
44 146 676,15
A-BRÜT SATIġLAR
1-Yurtiçi SatıĢlar
2-YurtdıĢı SatıĢlar
3-Diğer Gelirler
44 120 116,48
9 615,50
16 944,17
B-SATIġ ĠNDĠRĠMLERĠ (-)
1-SatıĢtan Ġadeler (-)
(34 250,00)
(34 250,00)
C-NET SATIġLAR
44 112 426,15
D-SATIġLARIN MALĠYETĠ (-)
2-Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-)
3-Satılan Hizmet Maliyeti (-)
(41 899885,99)
(13 531,62)
(41 886 354,37)
BRÜT SATIġ KARI VEYA ZARARI
2 212 540,16
E-FAALĠYET GĠDERLERĠ (-)
2-Pazarlama,SatıĢ ve Dağıtım Gider.(-)
3-Genel Yönetim Giderleri (-)
(1 148 225,12)
(41 757,61)
(1 106 467,51)
FAALĠYET KARI VEYA ZARARI
1 064 315,04
F-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GELĠR VE KARLAR
3-Faiz Gelirleri
151 931,97
7 858,05
7-Kambiyo ve Borsa Değer ArtıĢ Karları
54 130,00
A-Faal.Ġlgili Diğ.Ola.Gelir ve Karlar
89 943,92
G-DĠĞER FAAL. OLAĞAN GĠDER VE ZARAR. (-)
4-Kambiyo ve Borsa Değ.AzalıĢ Zar. (-)
(54 705,68)
(54 705,68)
H-FĠNANSMAN GĠDERLERĠ (-)
1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
(290 213,73)
(290 213,73)
OLAĞAN KAR VEYA ZARAR
871 327,60
I-OLAĞANDIġI GELĠR VE KARLAR
2-Diğer OlağandıĢı Gelir ve Karlar
101 799,46
101 799,46
J-OLAĞANDIġI GĠDER VE ZARARLAR (-)
3-Diğer OlağandıĢı Gider ve Zarar. (-)
(7 006,38)
(7 006,38)
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
K-DÖNEM KARI VE DĠĞER YAS.YÜK.KARġ. (-)
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI
966 120,68
(266 527,96)
699 592,72
158
Ek-7. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Bilançosu
159
Ek-8. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2011 Gelir Tablosu
160
Ek-9. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Bilanço
161
Ek-9. (devam) Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Bilanço
162
Ek-10. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2012 Gelir Tablosu
163
Ek-11. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Bilanço
164
Ek-12. Samsun Proje UlaĢım Ġmar ĠnĢ. Yat. San. ve Tic. A.ġ. 31.12.2013 Gelir Tablosu
165
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Soyadı, adı
: DEMĠRKAN, Serkan
Uyruğu
: T.C.
Doğum tarihi ve yeri
: 15.09.1985, Samsun
Medeni hali
: Evli
Telefon
: 0553 597 78 85
Faks
:
e-mail
: serkan_demirkan@windowslive.com
Eğitim Derecesi
Okul/Program
Mezuniyet yılı
Yüksek Lisans
Gazi Üniversitesi
2014
İş Deneyimi, Yıl
Çalıştığı Yer
Görev
Bankacılık, 2010
Ġller Bankası A.ġ.,
Uzman Yrd.
Samsun Bölge Müdürlüğü
Yabancı Dil
Ġngilizce
GAZİ GELECEKTİR...
Download