kasım / november 2016

KASIM / NOVEMBER 2016
SAMEKS
PUMAX
Sanayi sektöründe yeni siparişlerin sert bir
şekilde gerilemesiyle hız kesen üretim Bileşik Endekste gözlenen düşüşte önemli bir rol
oynarken, hizmet sektörünün Temmuz 2016
döneminde başlayan durgunluğu Kasım ayında da devam etmiştir. Böylece SAMEKS Bileşik
Endeksi Kasım ayında 49,0 puana gerilemiştir.
etmiş ve önceki aya göre 0,6 puan azalarak
48,8 puana gerilemiştir.
SAMEKS Bileşik Endeksi1 2016 yılı Kasım ayında, bir önceki aya göre 2,2 puan azalarak 49,0
puana gerilemiştir. Endekste gözlenen bu
azalışta, sanayi sektörünün önceki aya göre
6,2 puan azalış kaydederek 49,5 seviyesine
gerilemesi etkili olurken, hizmet sektörü de
50 referans puanının altında seyrine devam
1. Sanayi Sektörü SAMEKS Endeksi
1
4
Arındırılmamış verilere göre hesaplanmıştır.
Böylece SAMEKS Bileşik Endeksi, 49,0 puanlık değeriyle 50 referans puanını altında yer
almış ve 2016 yılı Kasım ayında ekonomik aktivitenin önceki aya göre yavaşladığına işaret
etmektedir.
SAMEKS Sanayi Endeksi, 2016 yılı Kasım ayında, bir önceki aya göre 6,2 puan azalarak
49,5 seviyesine gerilemiştir. Yeni Sipariş (10,9
puan) ve Üretim (8,4 puan) alt endekslerinde
gözlenen azalışlar, sanayi sektöründeki yavaşlamanın en önemli belirleyicileri olmuştur.
While production that decelerated due to the
sharp regression in new orders in the industry sector played a significant role in the decrease observed in the Composite Index, the
stagnation that started in the July 2016 period in the services sector continued also in
November. Thus, the PUMAX Composite Index declined to 49.0 points in October.
With a decrease of 2.2 points, PUMAX Composite Index regressed to 49.0 points in November 2016 compared to the previous
month. The decline observed in the index is
connected to the regression of the industry
sector to 49.5 points after a decrease of 6.2
points compared to the previous month, while
the services sector continued its trajectory
1
below 50 reference points and decreased by
0.6 points compared to the previous month.
Therefore, PUMAX Composite Index -- with a
value of 49.0 -- remained below 50 reference
points, indicating that the economic activity
decelerated in November 2016 compared to
the previous month.
1. PUMAX Industry Sector Index
The PUMAX Industry Sector Index regressed
to 49.5 points in November 2016 with a
6.2-point drop compared to the previous
month. The declines observed in the New Orders (10.9 points) and Manufacturing (8.4
points) sub-indices were the most significant
determinants of the slowdown in the industry
Calculated according to unadjusted data.
5
Tedarikçilerin Teslimat Süresi alt endeksi önceki aya göre ivme kaybetmiş olsa da 50 referans puanının üzerinde seyretmiştir. Önceki
aya göre 1,7 puan artan İstihdam alt endeksi,
bu artışa rağmen 48,2 puanda kalırken; Satın
Alım (3,0 puan) alt endeksindeki artış ise endeksteki azalışı sınırlandırmıştır.
Sanayi sektöründe, önceki aya göre Yeni Siparişlerin sert bir şekilde düşüş kaydetmesi Üretimin hız kesmesine neden olmuştur.
Yeni Sipariş ve Üretimdeki bu azalışlara rağmen Satın Alımların artış kaydetmesi, önceki
b. Yeni Sipariş
Sanayi sektörüne ait Yeni Sipariş alt endeksi,
Kasım ayında bir önceki aya göre 10,9 puan
azalarak 44,7 seviyesine gerilemiştir. Yeni Siparişlerde gözlenen bu sert düşüş, sektördeki
ivme kaybının temel belirleyicisi olmuştur.
aya göre hız kesmiş olsa da, Stoklarda kısmi
bir artışa neden olmuştur. Bu gelişmeler neticesinde, önceki aya göre azalış hızı düşse
de, sektörde gözlenen istihdam kaybı Kasım
ayında da sürmüştür.
Böylece SAMEKS Sanayi Endeksi Kasım ayında 50 referans puanının altına gerilemiş ve
sektörün önceki aya göre yavaşladığına işaret
etmektedir.
c. Satın Alım
Sanayi sektörüne ait Satın Alım alt endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre 3,0 puan artarak
63,1 seviyesine yükselmiştir. Böylece girdi alımları son 7 ayın en yüksek değerine ulaşmıştır.
a. Üretim
Sanayi sektörüne ait Üretim alt endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre 8,4 puan azalarak 47,5 seviyesine gerilemiştir. Üretimde
gözlenen bu yavaşlama, Yeni Siparişlerde
meydana gelen 10,9 puanlık azalış tarafından
belirlenmiştir.
6
d. Nihai Mal Stoku
Sanayi sektörüne ait Nihai Mal Stoku alt endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre 2,8
puan azalarak 50,4 seviyesine gerilemiştir.
sector. Even though the Supplier Delivery Time
sub-index lost momentum compared to the previous month, it remained above 50 reference
points. The Employment sub-index increased by
1.7 points compared to the previous month, despite which it remained at 48.2 points, while the
increase in the Purchase (3.0 points) sub-index
limited the decrease in the index.
compared to the previous month, causing a
The sharp decline in New Orders compared regression to 44.7 points. This sharp decline
to the previous month in the industry sector observed in New Orders has been the main
has caused the Production to slow down. The determinant of the sectoral momentum loss.
fact that Purchases increased despite the declines in New Orders and Production caused a
partial increase in Stocks – though at a more
slowed pace when compared to the previous
month. As a result of these developments, although the rate of decline was lower than the
previous month, the loss of employment observed in the sector continued in November.
Thus, the PUMAX Industry Sector Index regressed below 50 reference points in November, indicating that the sector slowed down
compared to the previous month.
a. Production
The Production sub-index of the industry decreased by 8.4 points in November compared
to the previous month and regressed to 47.5
points. This slowdown observed in the production was determined by a 10.9-point decrease in New Orders.
b. New Orders
The New Orders sub-index of the industry
sector decreased by 10.9 points in November
c. Purchasing
The Purchasing sub-index of the industry sector increased by 3.0 points in November 2016
compared to the previous month to reach
63.1 points. Thus, the input purchases have
reached the highest value in the last 7 months.
d. Final Good Inventory
Final Good Inventory sub-index of the industry sector decreased by 2.8 points in November 2016 compared to the previous month and
regressed to 50.4 points. Despite the loss of
momentum compared to the previous month,
this increase in the stocks stemmed from the
acceleration of input purchases.
7
Önceki aya göre gözlenen ivme kaybına rağmen stoklardaki bu artış, girdi alımlarının hızlanmasından kaynaklanmıştır.
e. Tedarikçilerin Teslimat Süresi
Sanayi sektörüne ait Tedarikçilerin Teslimat
Süresi alt endeksi, Kasım ayında bir önceki aya
göre 4,2 puan azalarak 50,4 seviyesine gerilemiştir. Kasım ayında katılımcıların %78’i teslimat sürelerinde önemli bir değişim olmadığını
ifade etmiştir.
f. İstihdam
Sanayi sektörüne ait İstihdam alt endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre 1,7 puan artarak
48,2 seviyesine yükselmiştir. Böylece İstihdam
alt endeksi, referans değerin altında kalmasına karşın önceki aya göre toparlanma belirtisi
göstermiştir.
2. Hizmet Sektörü SAMEKS Endeksi
SAMEKS Hizmet Endeksi; 2016 yılı Kasım ayında, bir önceki aya göre 0,6 puan azalarak 48,8
değerine gerilemiştir. İş Hacmi (2,5 puan) ve
Nihai Mal Stoku (1,8 puan) alt endekslerinde
gerçekleşen azalışlar, hizmet sektöründe gerçekleşen yavaşlamanın en önemli belirleyici8
leri olmuştur. Önceki aya göre 1,0 puan artış
kaydeden İstihdam alt endeksi 48,4 puanlık
değeriyle sektördeki istihdam kaybının sürdüğüne işaret ederken, Satın Alım alt endeksinin
2,3 puan artarak 55,1 puana yükselmesi Hizmet Endeksi’ndeki düşüşü sınırlandırmıştır.
Ekim ayındaki 49,3 puanlık değeriyle SAMEKS
Hizmet Endeksi, 50 referans değeri altındaki
seyrini 5. aya taşımıştır. Hizmet sektöründe
gözlenen bu durgunluğun istihdama olumsuz etkisi Kasım ayında da sürmüştür. Sektöre
ait iş hacmindeki yavaşlama Kasım ayında da
sürerken; girdi alımlarındaki artışın hızlanarak
devam etmesi, iş hacminin önümüzdeki aylarda hızlanacağına işaret etmektedir.
Böylece SAMEKS Hizmet Endeksi geçmiş dört
ayda olduğu gibi Kasım ayında da 50 referans
puanının altında kalmış ve sektörün önceki
aya göre yavaşladığına işaret etmektedir.
a. İş Hacmi
Hizmet sektörüne ait İş Hacmi alt endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre 2,5 puan azalarak
44,0 seviyesine gerilemiştir. Böylece sektörün iş
hacmindeki daralma üst üste 5. ayına ulaşmıştır.
b. Satın Alım
Hizmet sektörüne ait Satın Alım alt endeksi,
Kasım ayında bir önceki aya göre 2,3 puan artarak 55,1 seviyesine yükselmiştir. Son 4 ayda iş
hacminin daralmasına rağmen girdi alımlarının
artmaya devam etmesi firmaların sektöre olan
güvenlerinin sürdüğüne işaret etmektedir.
tor still continued, the increase of the Purchase
sub-index by 2.3 points to reach 55.1 points limited the decrease in the Services Index.
e. Suppliers’ Delivery Time
Suppliers’ Delivery Time sub-index of the industry sector decreased by 4.2 points in November compared to the previous month,
causing a regression to 50.4 points. In November, 78% of participants stated that there was
no significant change in delivery times.
PUMAX Services Sector Index at 49.3 points in
October carried forward its trajectory below
50 reference points the 5th month. The negative impact of this stagnation in the services
sector on employment also continued in November. While the slowdown in the business
volume of the sector perpetuated in November, the continuous uptrend in input purchases indicates that the business volume will expedite in the upcoming months.
Thus, the PUMAX Services Sector Index remained below 50 reference points in November, as in the past four months, indicating that
the sector has slowed down compared to the
previous month.
f. Employment
Employment sub-index under the industrial sector increased by 1.7 points in November compared to the previous month to reach
48.2 points. Thus, although the Employment
sub-index remained below the reference a. Business Volume
points, it showed signs of recovery compared The Business Volume sub-index of the services sector decreased by 2.5 points to 44.0
to the previous month.
points in November 2016 compared to the
2. PUMAX Services Sector Index
previous month. Accordingly, the shrinkage in
The PUMAX Services Sector Index decreased
the business volume of the sector continued
by 0.6 points in November 2016 compared
to reach its 5th consecutive month.
to the previous month and regressed to 48.8
points. The declines observed in the Business b. Purchasing
Volume (2.5 points) and Final Goods Inventory
The Purchasing sub-index of the services sector
(1.8 points) sub-indices were the most signifiincreased by 2.3 points in November compared
cant determinants of the slowdown in the serto the previous month to reach 55.1 points. The
vices sector. While the Employment sub-index
continued uptrend in input purchases despite
at 48.4 points, which recorded an increase of
the shrinking business volume in the last 4
1.0 point compared to the previous month, inmonths points to the confidence placed by the
dicated that the loss of employment in the seccompanies operating in the sector.
9
points. It is seen that the recession observed in
the services sector for the last 5 months continues to have negative impacts on employment.
sektörü genelinde son 5 aydır gözlenen durgunluğun istihdama olumsuz yansımaya devam ettiği görülmektedir.
c. Nihai Mal Stoku
Hizmet sektörüne ait Nihai Mal Stoku alt endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre 2,5
puan azalarak 49,5 seviyesine gerilemiştir. İş
hacminde gözlenen yavaşlamanın Kasım ayında da sürmesi, firmaların bu dönemde mevcut
stoklarından tüketmesine neden olmuştur.
d. Tedarikçilerin Teslimat Süresi
Hizmet sektörüne ait Tedarikçilerin Teslimat
Süresi alt endeksi, Kasım ayında bir önceki
aya göre 0,3 puan azalarak 50,7 seviyesine
gerilemiştir. Kasım ayında katılımcıların %77’si
teslimat sürelerinde önemli bir değişim olmadığını ifade etmiştir.
e. İstihdam
Hizmet sektörüne ait İstihdam alt endeksi,
Kasım ayında bir önceki aya göre 1,0 puan
artarak 48,4 seviyesine yükselmiştir. Hizmet
10
YORUM:
2016 yılı Ekim ayında 51,2 puanlık değeriyle
ekonomik aktivitenin canlılığına işaret eden
SAMEKS Bileşik Endeksi, Kasım ayında yeniden 50 referans değerinin altına gerilemiş
ve yılın 4. çeyreğine ilişkin büyüme oranları
için olumsuz bir tablo oluşturmuştur.
SAMEKS Sanayi Endeksi’nde gözlenen 6,2
puanlık düşüş Bileşik Endeks’in 50 referans
değerinin altına düşmesinde etkili olmuştur.
SAMEKS Hizmet Endeksi’nde ise Temmuz
2016 döneminde başlayan durgunluk Kasım
ayında da devam etmiştir. Bununla birlikte; hem sanayi sektöründe hem de hizmet
sektöründe girdi alımlarının artarak devam
etmesi, reel sektörün Türkiye ekonomisine
olan güveninin sürdüğüne işaret etmiştir.
Küresel ölçekte ekonomik büyümenin yavaşlaması ve belirsizliklerin sürmesinin
yanı sıra, ABD’de Cumhuriyetçi Parti adayı
Donald Trump’ın başkanlık seçimini kazanmasıyla FED’in Aralık ayında faiz artıracağına yönelik beklentilerin artış kaydetmesi,
ekonomiyi olumsuz etkilemekte ve yatırım
kararlarının ertelenmesine neden olmaktadır. Kurdaki hareketlilik de bu durumu tetiklemektedir. Küresel ekonomik gelişmelerin
önümüzdeki dönemde Türkiye ekonomisi
üzerinde etkili olmaya devam etmesi beklenmektedir.
c. Final Good Inventory
Final Good Inventory sub-index of the services
sector decreased by 2.5 points in November
2016 compared to the previous month and
regressed to 49.5 points. The slowdown observed in the business volume also continued
in November, causing companies to consume
their existing stocks during this period.
d. Suppliers’ Delivery Time
Suppliers’ Delivery Time Sub-index of the services sector decreased by 0.3 points in November compared to the previous month,
causing a regression to 50.7 points. In November, 77% of participants stated that there was
no significant change in delivery times.
e. Employment
Employment sub-index under the service sector increased by 1.0 point in November compared to the previous month and reached 48.4
COMMENT:
The PUMAX Composite Index at 51.2 points,
which pointed to dynamism of economic activity in October 2016, regressed back
below 50 reference points in November and
created a negative picture for the growth
rates for the 4th quarter of the year.
A 6.2-point drop observed in the PUMAX
Industry Sector Index made Composite Index go below 50 reference points. As for
the PUMAX Services Index, the stagnation
that started in July 2016 continued also in
November. However, the continuous uptrend in input purchases both in the industry and the services sectors indicated that
the real sector maintained their confidence
in the Turkish economy.
Besides slowdown in the economic growth
and perpetuation of uncertainties on the
global scale, the increase of the expectations for FED to raise the interest rates in
December upon the Republican Party candidate Donald Trump’s victory at the presidential elections in the U.S., has also adversely affected the economy, causing
investment decisions to be postponed. Mobility in exchange rates also triggers this situation. The global economic developments
are expected to continue to have an impact
on the Turkish economy in the upcoming
period.
11
VERİ DERLEME VE HESAPLAMALAR
DATA COMPILATION AND CALCULATION
SAMEKS kapsamında aylık olmak üzere
sanayi ve hizmet sektörleri için iki ayrı
anket formu düzenlenmiştir. Sanayi ve
imalat sektörü anketi 6; hizmet sektörü
anketi ise 5 sorudan oluşmaktadır. Sanayi ve imalat sektörü anketi, üretim, yeni
sipariş, satın alınan hammadde, stoklar,
teslimat süresi ve çalışan sayısına ilişkin
değerlendirmeleri içermektedir. Hizmet
sektörü anketi ise iş hacmi, satın alım,
stoklar, teslimat süresi ve çalışan sayısına
ilişkin değerlendirmeleri kapsamaktadır.
Two separate questionnaires were prepared monthly for the industry and services sectors by PUMAX. The Industry
and manufacturing sector survey includes 6 questions whereas the services
sector survey consists of 5 questions.
The industry and manufacturing sector
survey includes an assessment of production, new orders, purchased raw materials, inventories, delivery times and
the number of employees. The services
sector survey covers business volume,
purchases, inventories, delivery times
and the number of employees.
ğerleridir. Örneğin arttı ve azaldı diyenlerin sayısı eşitse, bu yayılım değeri 50 olacaktır. Bu hesaplama, göstergelerin aynı
yönlü olmaları için, tedarik teslim süreleri
endeksi hesaplanırken azaldı diyenlerin
yüzdesi ile yapılmaktadır.
Bu alt endekslerin her biri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından da
kullanılan iş günü etkilerinden arındırma
yöntemiyle düzeltilmiştir. Bu değerlerde
50’nin üzerinde bir okuma son ayda bir
gelişim ve iyiye gidiş, 50 altındaki değerEndekse kaynak olan anketler, her ayın ler ise durumda kötü yönde bir hareket
20-21-22’sinde belirlenen örnek grubu- olarak algılanır.
nun satın alma müdürlerinin profesyonel
SAMEKS sanayi ve hizmet endeksleri,
çağrı merkezince telefonla aranmasıyla
kendileri ile ilgili alt endekslerin belli bir
hayata geçirilir. SAMEKS endeksini oluş- yüzdeye göre ağırlıklandırılması ile oluşturan ham veriler, bu kapsamda düzen- turulmuştur. Bu ağırlıklar, alanında uzlenen ankete katılan işyerleri satın alma man akademisyenlerin profesyonel satın
müdürlerinin sorulan sorulara verdiği, alma müdürleri ile yaptıkları odak grubu
içinde bulunulan aya dair arttı/azaldı/ çalışmaları ve her bir göstergenin şirket
değişmedi cevaplarından oluşmaktadır. sağlığı için önemini ölçen anketler sonuÖrneklem büyüklüğü hizmet ve sanayi cu karar verilmiş; kullanım kolaylığı için
sektörlerinin ekonomideki ağırlıklarını da yuvarlatılmış değerler belirlenmiştir.
yansıtan bir karışımdaki 500’ü aşkın şirSAMEKS Bileşik Endeksi ise, hizmet ve
ketten oluşmaktadır.
sanayi endekslerinin her bir sektörün
Bu veriler daha sonra şirketin sağlığının Türkiye Gayri Safi Milli Hasılası (GSMH)
farklı yönlerini ölçen aylık alt endeks- içindeki göreceli ağırlıklarına göre alınan
lerin oluşumunda kullanılmaktadır. Alt ortalaması ile belirlenmiştir. Bu değerler
endekslerin her biri, soruya arttı cevabı GSMH toplamından tarım sektörünün
verenlerin yüzdesiyle değişmedi cevabı çıkarılmasından sonra hizmet ve sanayi
verenlerin yüzdesinin yarısının toplamı sektörlerinin ekonominin geri kalanındaile oluşan 0 ile 100 arasındaki yayılım de- ki ağırlıklarıdır.
12
For instance, such a spread value would
be 50 if those who replied “increased”
would be equal to those who replied
“decreased”. This calculation is conducted with the percentage of those who reply “decreased” in supply delivery time
index calculation so that indicators are in
the same direction.
Each sub-index was adjusted with a
method, also applied by the Central
Bank of the Republic of Turkey, to remove working day effects. A value of
over 50 means an improvement and upturn in the past month whereas one beSurveys that contribute to the Index are low 50 indicates a negative change.
conducted through the phone conversations on 20th 21st and 22nd day of each PUMAX industry and services indices
month between the call centers and pur- were created by weighting of relevant
chasing managers chosen for the sample sub-indices pursuant to a certain pergroup. Raw data that make up the PU- centage. Ratios were decided as a reMAX index are, in this context, based on sult of focus group studies conducted by
the answers of “increased/decreased/ specialist academics with professional
steady” given by the surveyed purchas- purchasing managers and surveys which
ing managers of from different compa- measure the importance of each indicanies. Sample size consists of a mixture tor for the health of a company. Values
of over 500 companies reflecting the were rounded for ease of use.
weight of services and industry sectors
in the economy.
These data are later used when forming monthly sub-indexes which measure
different aspects of a company’s health.
Each sub-index is the spread value between 0-100 reached by adding half the
percentage of those who answers the
question as “increased” and “steady”.
PUMAX Composite Index, on the other hand, was determined with the average of relative weights of the services
and industry indices in the Gross National Product (GNP). These values refer to
the weight of the services and industry
sectors in the rest of the economy after
exclusion of the agricultural sector from
the total GNP.
13
DÜNYA EKONOMİSİ
Küresel ekonominin 2016 yılı Kasım ayında en
önemli gündem maddesi, Cumhuriyetçi Parti’nin başkan adayı Donald Trump’ın zaferiyle
sonuçlanan ABD Başkanlık Seçimleri olmuştur.
Seçim öncesinde piyasaların Hillary Clinton’un
başkanlığını fiyatlamasına karşın yarışı sürpriz
bir şekilde Trump’ın önde tamamlaması, küresel anlamda ciddi dalgalanmalara neden
olmuştur. Mevcut düşük faiz oranlarına karşı
söylemleriyle tanınan Trump’ın başkanlığından sonra, FED’in para politikalarına yönelik
belirsizliklere paralel olarak doların gelişmekte olan ülkelerin para birimleri karşısında hızla
değer kazandığı görülmüştür. Bu gelişmeler
sonrasında, seçimden önce yaptığı son toplantıda politika faizinde herhangi bir değişikliğe gitmeyen FED’in, Aralık ayında düzenlenecek yılın son toplantısında faiz artırımı kararı
almaya hazır olduğu ifade ediliyor.
Avro Bölgesi’nde ise üçüncü çeyrek büyüme
verisi önceki çeyreğe göre %0,3 olarak gerçekleşirken, bu oran Bölge ekonomisi için
olumlu bir gösterge olarak kayıtlara geçmiştir. Geçtiğimiz yılın aynı çeyreğine göre %1,6
olarak ölçülen büyüme oranı, Brexit kararına
rağmen ekonomik aktivitede toparlanmanın
sürdüğüne işaret etmektedir.
Küresel ekonomide Kasım ayının bir diğer
önemli gündem maddesi de petrol fiyatlarının
geleceğine yönelik belirsizlik olmuştur. Nitekim OPEC tarafından 30 Kasım’da Avusturya’nın başkenti Viyana’da düzenlenecek olan
toplantı öncesi petrol fiyatlarının baskı altında
olduğu görülmektedir. Söz konusu toplantıdan petrol arzının dondurulmasına ya da kısıtlanmasına yönelik bir karar çıkması halinde,
14
küresel petrol fiyatlarında kısa ve orta vadede
bir artış gerçekleşmesi muhtemel görünmektedir. Bununla beraber, petrol arzının kesintiye uğramasına karşı çıkan OPEC üyelerinin bu
tutumu, petrol fiyatlarının önümüzdeki dönemdeki seyrine ilişkin belirsizliklerin devam
etmesine neden olmaktadır.
Özetle; küresel ekonominin toparlanma süreci, FED’in para politikasına yönelik belirsizlikler, Brexit kararı sonrası yön bulmaya çalışan
Avro Bölgesi ekonomisi ve Çin ekonomisindeki yavaşlamanın önemli etkisiyle, ağır bir şekilde devam ederken, gelişmiş ve gelişmekte
olan ekonomilerde düşük büyüme süreci devam etmektedir.
TÜRKİYE EKONOMİSİ
Yılın 4. çeyreğinin üçte ikisi geride kalırken,
açıklanan son makroekonomik veriler Türkiye
ekonomisinde pozitif büyüme sürecinin sürdüğüne işaret etmiş; bununla birlikte yılın 3.
çeyreğinde sanayi üretiminde gözlenen gerileme ve dış gelişmeler neticesinde kurda gerçekleşen artış dikkat çekmiştir.
2016 yılı Eylül ayında dış ticaret açığı 4,4 milyar dolar seviyesinde gerçekleşirken, bu döneme ait ihracat verisinin %5,6 azalmasında
9 günlük Kurban Bayramı tatilinin negatif etkisi hissedilmiştir. İthalatın ihracattan hızlı bir
düşüş kaydetmesiyle Ocak-Eylül döneminde
%14,6 azalan dış ticaret açığının, önümüzdeki
dönemde de azalmaya devam edeceği öngörülmektedir.
Dış ticaret açığında gözlenen gerilemeye rağmen Eylül ayında 1,7 milyar dolar düzeyinde
açık veren cari işlemler dengesinde ise turizm
gelirlerinde yaşanan düşüşün etkisi ön plana
WORLD ECONOMY
The most important item concerning the
global economy in the agenda of November
2016 was the Presidential Elections in the USA
which resulted in the victory of the Republican
Party’s presidential candidate, Donald Trump.
theless, OPEC members’ attitude against limitation of the oil supplies perpetuates uncertainties about the future of oil prices.
In summary, while the recovery process of the
global economy slowly continues due to uncertainties in the FED’s monetary policies as
well as Eurozone’s struggling to find its bearContrary to the market expectations for Hillary ings after the Brexit and the major recession
Clinton’s presidency in the pre-electoral period, in the Chinese economy; developed and deDonald Trump’s surprising victory led to tremen- veloping countries’ economies continue to
dous global fluctuations. Known for his discourse present slow growth rates.
against the current low interest rates, Trump’s
presidency, in parallel with the uncertainties in
the FED’s monetary policies, has led to rapid increases in the value of dollar against the curren- As we left behind the two thirds of the year’s
cies of the developing countries. Following these last quarter, latest macroeconomic data indidevelopments, the FED decided not to make cates that the positive growth process in the
any changes in its interest rate policies in its last Turkish economy is on-going. However, exmeeting before the elections; however, it is ex- change rates have been observed to increase
pected to vote for an interest rate hike during its strikingly due to regression in industrial prolast meeting this year in December.
duction and other external developments.
TURKISH ECONOMY
Eurozone’s growth rate in the third quarter
of the year increased by %0.3 in comparison
with the previous quarter, which has been recorded as a positive indicator for the Regional economy. Evaluated as 1.6% in comparison to the same quarter of the last year, the
growth rate points out to an on-going recovery process in the economic activity, despite
the Brexit decision.
The foreign trade deficit in September 2016
was USD 4.4 billion, and the 9-day Sacrifice
Holiday negatively impacted the export volume by 5.6% in the same period. The foreign
trade deficit, which decreased by 14.6% between January and September due to the decline observed in imports more rapidly than
exports, is expected to continue in the same
direction in the next period.
Another important agenda item of the global economy in November was the uncertainty with regard to oil prices in the future. As
a matter of fact, the oil prices have been observed to be suppressed before OPEC’s meeting to take place on November 30 in Vienna,
the capital city of Austria. It is probable that
the global oil prices will increase in the short
and medium terms, if the meeting ends with a
decision to freeze or limit oil supplies. Never-
Despite the recession observed in the foreign trade deficit, the major drop in tourism
receipts stands out as the primary reason for
the 1.7 billion dollars-worth deficit in the current account balance in September. In the period between January and September, on the
other hand, an increase of USD 242 million
was observed in the current account deficit in
comparison with the same period of the previous year, which was partly due to the 40%
15
çıkmaktadır. Ocak-Eylül döneminde ise, önceki yılın aynı dönemine göre, cari açıkta 242
milyon dolarlık artış gözlenmiş, söz konusu
artışta bu döneme ait net hizmet gelirlerinin
yaklaşık %40 azalması etkili olmuştur.
Tüketici fiyatlarında Ağustos ayından beri
süregelen olumlu görünüm Ekim ayında da
sürmüştür. 2016 yılı Ekim ayı enflasyon oranı piyasa beklentilerinin altında kalarak %7,16
düzeyinde gerçekleşmiştir. Söz konusu bu
oran, %7,5’lik yılsonu Orta Vadeli Program hedefi için olumlu bir tablo sunmaktadır.
Eylül ayına ait sanayi üretimi aylık bazda
%3,8, yıllık bazda ise %3,1 azalırken; piyasa
beklentileri bu dönemde sanayi üretiminin artış kaydedeceği yönündeydi. Böylece Eylül ayı
gerçekleşmesi ile birlikte, sanayi üretimi yılın
3. çeyreğinde %3,2 oranında daralmış oldu.
Yılın 3. çeyreğinde nispeten yavaşlayan ekonominin, iç talebi canlandırmaya yönelik alınan tedbirlerin etkisiyle son çeyrekte yeniden
ivmeleneceği öngörülmektedir.
Kasım ayında, Donald Trump’ın zaferiyle sonuçlanan seçimler sonrası FED’in faiz artırım
sürecinin hızlandıracağına yönelik beklentiler,
doların diğer ülke para birimleri karşısında
değer kazanmasına neden olurken; Türk Lirası da bu durumdan olumsuz etkilenmektedir.
Söz konusu kur artışı maliyetler açısından kısa
vadede olumsuz bir tablo oluştursa da orta ve
uzun vadede kurdaki istikrarın yeniden sağlanması beklenmektedir.
Dış Ticaret: 2016 yılı Eylül ayında ihracat, önceki yılın aynı ayına göre %5,6 azalarak 10,9
milyar dolara gerilerken, ithalat da %0,7 azalarak 15,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Ocak-Eylül döneminde ise ihracat bir önceki
yılın aynı dönemine göre %2,7 azalarak 104,2
16
milyar dolara, ithalat %6,5 azalarak 146,3 milyar dolara gerilemiştir. Böylece 2016 yılının
ilk üç çeyreğinde dış ticaret açığı önceki yılın aynı dönemine göre %14,6 azalarak 42,0
milyar dolara gerilemiştir. Dış ticaret açığının,
önümüzdeki dönemde de azalmaya devam
edeceği öngörülmektedir.
Eylül ayında ihracatta gözlenen düşüşte 9 günlük bayram tatilinin negatif etkisi görülürken,
Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin açıkladığı verilere göre bu dönemde ayında kilogram bazında
ihracat %9 oranında artış kaydetmiştir.
2016 yılı Eylül ayında önceki yılın aynı ayına
göre %27,4 azalan enerji ithalatı, Ocak-Eylül
döneminde de %33,5 azalarak 29,4 milyar dolardan 19,6 milyar dolara gerilemiştir.
En büyük ihracat pazarımız olan Avro Bölgesi’ne (AB-28) ihracatımız Eylül ayında %0,4
artarak 5,5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Bölgeye olan ihracatımızın Ocak-Eylül
döneminde de %8,2 oranında artış kaydederek 50,6 milyar dolara ulaşması, bu dönemde ihracattaki düşüşü sınırlandırmıştır. Ayrıca
Avro Bölgesi’ne ihracatımızın artması, Bölge’de ekonomik aktivitenin toparlanma sürecinin sürdüğüne işaret etmektedir.
3. çeyrek genelinde ihracat 32,6 milyar dolara
gerilerken, 46,6 milyar dolar olarak gerçekleşen ithalatla birlikte bu dönemde dış ticaret
açığı 13,9 milyar dolar olmuştur. Rakamlardan
anlaşıldığı üzere, yılın 3. çeyreğinde net dış
talebin büyüme etkisinin yine negatif olması
beklenmektedir.
Cari Açık: 2015 yılı Eylül ayında 167 milyon dolar fazla veren cari işlemler açığı, bu yılın aynı
ayında yaklaşık 1,7 milyar dolar açık vermiştir.
Böylece cari açık yıllıklandırılmış bazda 32,4
decrease in the net revenues from services in 104.2 billion; and imports regressed by 6.5% to
the same period.
USD 146.3 billion. Therefore, the foreign trade
deficit in the first three quarters of 2016 deThe positive outlook in the consumer priccreased by 14.6% to USD 42.0 billion dollars in
es observed since August perpetuated also
comparison to the same period of the previin October. The inflation rate in October 2016
ous year. The foreign trade deficit is expected
was 7.16%, falling below the market expecto continue to decline in the next period.
tations. This rate presents a positive picture
for the targeted 7.5% year-end rate within the While the 9-day Sacrifice Holiday led to a deframe of the Medium-Term Program.
cline in exports in September, the exports per
kilogram recorded a 9% increase in this periWhile the market expectations counted on
od according to the data issued by the TEA
an increase in the industrial production in this
(Turkish Exporters Assembly).
period, the industrial production in September recorded a decrease of 3.8% on monthly The energy imports shrinking by 27.4% in
basis and of 3.1% on annual basis in Septem- September 2016 in comparison to the same
ber. Thus, the industrial production recorded a month of the previous year continued to de3.2% shrinking in the third quarter of the year, crease between January and September by
following the decrease in September. Present- 33.5%, regressing from USD 29.4 billion to
ing a relative slowdown in the third quarter of USD 19.6 billion.
the year, the economy is envisaged to regain
The rates of export to our largest export marmomentum in the last quarter thanks to the
ket, Eurozone (EU-28), on the other hand, inmeasures to revitalize domestic demand.
creased by 0.4% and reached USD 5.5 bilIn November, the expectations that the FED lion in September. The fact that our exports
will accelerate the process of interest rate to the Eurozone recorded a 8.2% increase
hikes following Donald Trump’s electoral vic- and reached USD 50.6 billion between Janutory led to appreciation of the dollar against ary and September has limited the declining
other countries’ currencies, which has had a trend in the export volume in this period. Furnegative impact also on the Turkish Lira. Even thermore, increasing export volume to the Euthough this increase in the exchange rates rozone indicates acceleration in the recovery
creates a negative picture in terms of costs in process of economic activities in the region.
the short term, the rates are expected to staWith the exports that regressed to USD 32.6 bilbilize again in the medium and long terms.
lion throughout the third quarter, and the imForeign Trade: While exports regressed to ports realized as USD 46.6 billion, the foreign
USD 10.9 billion with a 5.6% decrease in Sep- trade deficit reached USD 13.9 billion. As can be
tember 2016 compared to the same month of understood from the above figures, the impact of
the previous year, imports also fell to USD 15.3 net foreign demand on growth in the third quarbillion with a 0.7% decrease.
ter of the year is again expected to be negative.
In the period between January and Septem- Current Account Deficit: Producing a surplus
ber, on the other hand, exports recorded a 2.7% of USD 167 million in September 2015, the curyear-on-year decrease, coming down to USD rent accounts deficit increased approximate17
milyar dolara yükselmiştir. Ocak-Eylül dönemine ait cari işlemler dengesi ise önceki yılın
aynı dönemine göre 242 milyon dolar artarak
24,8 milyar dolar açık vermiştir.
Hizmetler dengesi fazlasının önceki yılın aynı
ayına göre 1,2 milyar dolar azalması, cari işlemler dengesinin Eylül ayında açık vermesinde önemli bir rol oynarken; ödemeler dengesi
tablosundaki dış ticaret açığının 686 milyon
dolar artarak 3,2 milyar dolara yükselmesi de
cari açığın artışındaki bir diğer önemli etken
olmuştur.
Parasal olmayan altın ticaretinde net ihracatın önceki yılın Ocak-Eylül dönemine göre 821
milyon dolar azalarak 3,1 milyar dolara gerilemesi, 2016 yılının ilk 9 ayında cari işlemler
dengesinin açık vermesinde etkili olmuştur.
2016 yılının Ocak-Eylül dönemde cari açığın
artışına neden olan bir diğer faktör de turizm
gelirleri olmuştur. Bu dönemde hizmetler
dengesi altındaki seyahat kaleminden kaynaklanan gelir kaybı 6,5 milyar dolar olurken,
net turizm gelirinde %37,8 oranında bir daralma gözlenmiştir.
Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye’deki doğrudan yatırımları Eylül ayında 468 milyon dolar artış kaydederken; yılın ilk 3 çeyreğinde ise
önceki yılın aynı dönemine göre %61,4 oranında azalarak 3,8 milyar dolara gerilemiştir.
Turizm gelirlerinde gözlenen belirgin düşüş ve
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından açıklanan geçici dış ticaret verilerine göre Ekim
ayında %13,8 oranında artış kaydeden dış ticaret açığı, bu döneme ait cari işlemler dengesi için olumsuz bir tablo oluşturmaktadır. Bu
bağlamda, cari işlemler dengesinde Ağustos
ayında başlayan ve Eylül ayında devam eden
18
bozulmanın Ekim ayında da süreceği tahmin
edilmektedir.
Sanayi Üretimi: Piyasa beklentilerinin artışa
işaret etmesine karşın, Eylül ayına ait sanayi
üretimi aylık bazda %3,8, yıllık bazda ise %3,1
azalmıştır. Bu dönemde sanayi üretimindeki
azalışta, Eylül ayına ait ihracat, ara malı ithalatı ve sermaye malı ithalatı verilerinde yaşanan
düşüşler etkili olmuştur.
2016 yılı Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik ve taşocakçılığı sektörü
endeksi %2,3 artarken, imalat sanayi sektörü
endeksi %3,7 ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi
%1,2 azalmıştır.
2016 yılının 3. çeyreğinde ise önceki çeyreğe
göre %3,1 azalan sanayi üretimi, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre de %1,9 oranında azalmıştır. Söz konusu bu azalışlar yılın 3. çeyreğine ilişkin büyüme rakamları için olumuz birer
işaret taşımaktadırlar.
Bununla birlikte yılın 3. çeyreğinde nispeten
yavaşlayan sanayi üretiminin, iç talebi canlandırmaya yönelik alınan tedbirlerin etkisiyle
son çeyrekte yeniden ivmeleneceği öngörülmektedir. Ekim ayında SAMEKS Sanayi Endeksi’nin 4,1 puan artarak 55,6 puana yükselmesi de sanayi üretimindeki muhtemel artışa
işaret etmektedir.
İşsizlik: Temmuz, Ağustos ve Eylül dönemlerinin ortalaması alınarak hesaplanan Ağustos
2016 dönemi işsizlik rakamları, 1,2 puan artarak %11,3 seviyesinde gerçekleşti.
Eylül 2015 döneminde istihdam 27,2 milyon
seviyesinde iken Ağustos 2016 döneminde
27,5 seviyesine yükselmiştir. Böylece son 12
ly by USD 1.7 billion in the same month. Thus,
the overall current account deficit increased to
USD 32.4 billion on annual basis. The current accounts deficit in the period of January-September, on the other hand, reached USD 24.8 billion
by an increase worth USD 242 million compared
with the same period of the previous year.
The fact that services balance surplus decreased by USD 1.2 billion in comparison with
the same month of the previous year played
an important role in the deficit present in the
current accounts balance in September. Another significant factor contributing to the increase in the current accounts deficit in the
same period was the fact that the foreign account deficit in the chart of balance of payments reached USD 3.2 billion with an increase worth USD 686 million.
trade issued by the Ministry of Customs and
Trade, the foreign trade deficit that recorded
an increase of 13.8% in October is now creating a negative picture for the current accounts
balance. In this context, it is estimated that the
deterioration in the current accounts balance
that started in August and continued in September will perpetuate also in October.
Industrial Production: Although market expectations point out to an increase, the industrial production in September decreased by 3.8%
on monthly basis and by 3.1% on annual basis.
Respective decreases in exports, intermediate
goods imports, and capital goods imports in
September affected the overall decrease in the
industrial production during this period.
The mining and quarrying sector index recorded a year-on-year increase by 2.3% while the
Net exports in the non-monetary gold trade manufacturing industry sector and the elecregressed to USD 3.1 billion with a decrease tricity, gas, steam and climatization production
of USD 821 million compared to the Janu- and distribution sector indices decreased reary-September period of the previous year; spectively by 3.7% and 1.2% in September 2016.
which had a negative impact on the current
On the other hand, the industrial production that
account deficit in the first 9 months of 2016.
decreased by 3.1% in the third quarter of 2016
Another factor contributing to an increase in in comparison with the previous quarter recordthe current account deficit in the period be- ed another decrease by 1.9% in comparison with
tween January and September in 2016 was the same quarter of the previous year. These dethe tourism receipts. In this period, the rev- creases compose a negative indicator for the
enue loss resulting from the travels listed un- growth rates in the third quarter of the year.
der the services balance was USD 6.5 billion
Nevertheless, the industrial production that prewhile a 37.8% shrinking was observed in the
sented a relative deceleration in the third quarnet tourism receipts.
ter of the year is estimated to regain momenDirect investments by foreign country-resi- tum in the last quarter with the positive impacts
dents in Turkey recorded an increase of USD of the measures taken to revitalize the domestic
468 million in September while in the first demand. The fact that the PUMAX Industrial Inthree quarters of the year falling by 61.4% to dex reached 55.6 points with an increase of 4.1
USD 3.8 billion compared to the same period points in October also indicates a probable rise
in the industrial production.
of the previous year.
According to the significant decrease in tour- Unemployment: Calculated by taking the avism receipts and temporary data on foreign erage unemployment rates of July, August and
19
ayda sağlanan istihdam artışı yaklaşık 317 bin Enflasyon sepetindeki ağırlığı %24 ile en yükseviyesinde olmuştur.
sek grubu teşkil eden gıda fiyatları, 2016 Ekim
ayında aylık bazda %1,76 artmış ve bu aya ait
Son 12 ayda toplam işgücünün bu dönemde
sağlanan istihdamı aşarak 708 bin artması tüketici fiyatlarındaki artışı sınırlandıran en
toplam işsiz sayısının 391 bin kişi artmasına önemli etken olmuştur. Aylık bazda en fazla düşüş gösteren grup %1,03 ile “eğlence”
neden olmuştur.
olurken, bu grubu %0,24 düşüş ile “konut” ve
Bu dönemde Hizmetler sektörünün toplam
%0,06 düşüş ile “haberleşme” grupları takip
istihdam içerisindeki payı %53 olurken, Tarım
etmiştir.
sektörünün payı %21, Sanayi sektörünün payı
%19, İnşaat sektörünün payı ise %7 olmuştur. Böylece gıda fiyatlarındaki yıllık artış ise %5,20
Böylece hizmetler sektörü emek piyasasının olurken, yıllık artışın en fazla olduğu grup ise
“istihdam deposu” olma niteliğini Ağustos
%22,61 ile alkollü içecekler ve tütün olmuştur.
ayında da sürdürmüştür.
Bu grubu %9,58 artış ile “eğitim” ve %9,39 arSiyasi ve ekonomik belirsizliklerin arttığı, bü- tış ile “sağlık” grupları takip etmiştir.
yüme oranları ve ticaret hacimlerinin düşüş
kaydettiği mevcut küresel ekonomik konjonk- T.C. Merkez Bankası’nın yakından takip ettitür dahilinde, son 12 ayda Türkiye ekonomisin- ği çekirdek enflasyonda ise yatay seyir Ekim
de 317 bin kişilik bir istihdam artışı sağlanması ayında da sürerken, Ekim ayında TL’nin Dolar
olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmelidir.
Bununla birlikte Ağustos ayında işsizlik oranının 1,2 puan artarak %11,3 seviyesine yükselmesi, yılın 3. çeyreğinde genel anlamda zayıf
bir görünüm arz eden ekonomik aktivitenin
bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Böylece
Orta Vadeli Program kapsamında %10,5 seviyesinde belirlenen yılsonu işsizlik beklentisinin
gerçekleşmesine yönelik zorluklar artarken, iç
talebi canlandırmak amacıyla alınan tedbirlerin etkisiyle 4. çeyrekten itibaren ivme kazanacağı öngörülen ekonominin istihdam artışına
olumlu yansıması beklenmektedir.
karşısında yatay seyretmesi çekirdek enflas-
Enflasyon: 2016 yılı Ekim ayı enflasyon oranı beklentilerin altında kalarak %7,16 olarak
gerçekleşmiştir. Böylece tüketici fiyatlarında
Ağustos ayından beri süregelen olumlu görünüm Ekim ayında da sürmüştür. Buna ek olarak %7,16’lık Ekim ayı enflasyonu, %7,5’lik yolsunu Orta Vadeli Program hedefi için olumlu
bir tablo sunmaktadır.
etmesi beklenmektedir.
20
yon göstergelerinde aylık bazda önemli bir
değişik gözlenmemesinde etkili olmuştur.
Ekim ayında tüketici fiyatlarında gözlenen bu
düşüş, 7 ay kesintisiz sürdürdüğü faiz indirimi politikasını Eylül ayında sonlandıran T.C.
Merkez Bankası’nın yeniden faiz indirimi yapabilmek için elini rahatlatmaktadır. Bununla
birlikte, Eylül ayındaki toplantısında, yılın son
çeyreğinde iç taleple birlikte ekonominin de
canlanacağını öngören Merkez’in, yeniden bir
faiz indirimi kararı almak için temkinli hareket
Önümüzdeki dönemde özellikle aylık bazda
gıda enflasyonunda mevsimsel faktörlerle birlikte artışın hızlanabileceği tahmin edilmektedir. Buna bağlı olarak manşet enflasyonun
Kasım ayından itibaren tedrici olarak artışa
geçmesi muhtemeldir.
September, the August 2016 unemployment 7.16% inflation rate in October presents a posrate reached 11.3% by increasing 1.2 points.
itive picture for the targeted Medium-Term
Employment which was 27.2 million in Septem- Program year-end rate, which is 7.5%.
ber 2015 rose to 27.5 million in August 2016. Having the largest impact on inflation with 24%,
Thus, the approximate increase in employment the food prices increased by 1.76% on monthly
within the last 12 months has been 317 thousand. basis in October 2016 to become the most imThe fact that the total workforce in the last 12 portant factor limiting the increases in consummonths exceeded the employment provided er prices during this period. The sharpest drop on
in this period and increased by 708 thousand monthly basis was in the “entertainment” sector
resulted in an increase of 391 thousand in the by 1.03%, which was followed by the “housing”
and the “communications” sectors with decreastotal number of unemployed people.
es of 0.24% and 0.06% respectively.
While the Services sector’s share in the total
employment rates was 53% during this peri- Annual increase in food prices, on the other
od; the Agriculture, Industry and Construction hand, was 5.20% while the highest annual rise
sectors’ shares were 21%, 19% and 7% respec- -- 22.61% -- was recorded in alcoholic bevertively. Therefore, the services sector contin- ages and tobacco. This group was followed by
ued to be the “source of employment” in the the “education” and “health” sectors with relabor market also in August.
spective increases by 9.58% and 9.39%.
Within the context of the current global economic conjuncture where political and economic uncertainties increase while growth
rates and trade volumes decrease, providing
employment to 317 thousand more people in
the last 12 months should be regarded as a positive development. Nonetheless, the fact that
the unemployment rate rose by 1.2 points and
reached 11.3% in August is a result of the generally low level of economic activities throughout the third quarter of the year. All in all, challenges are rising against fulfilling the expected
year-end unemployment rate -- which had
been determined as 10.5% while the economy
is also expected to gain momentum and, thus
to improve the employment rates as of the 4th
quarter of the year due to the measures taken
for revitalizing the domestic demand.
Followed up closely by the Republic of Turkey Central Bank, the core inflation remained
at a plateau in October. No any major changes were observed in the monthly core inflation
indicators due to the horizontal trajectory of
the TRY against the USD in October.
Inflation: Falling short of the expectations,
the realized inflation rate in October 2016 was
7.16%. For this reason, the positive trajectory
in consumer prices continuing since August
persevered also in October. Additionally, the
It is anticipated that especially the monthly food inflation will increase rapidly in the upcoming period due to seasonal factors. Correspondingly, it is probable that the WPI inflation
will start to increase gradually as of November.
The declining consumer prices in October facilitate the Central Bank of Turkey, which pursued a policy to reduce interest rates for 7
months up until September, in being able to
reduce the interest rates again. Nevertheless,
the Central Bank, which during its September
meeting envisaged economic revitalization
along with the domestic demand in the last
quarter of the year, is expected to be cautious
about adopting the strategy to reduce the interest rates in the next period.
21
NOT / NOTES:
Dr. Özer Balkız
Ekonomist
ozer.balkiz@musiad.org.tr