1.Temel Mikroekonomi Yrd.Doç.Dr.Tufan BAL
advertisement
Ekonomi II 23.Uluslararası Finans Doç.Dr.Tufan BAL Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK’in Temel Ekonomi kitabından faydalanılmıştır. 2 23.Uluslararası Finans 23.1.Dış Ödemeler Dengesi • Dış Ödemeler Dengesi, bir ülkenin dış dünya ile olan ekonomik ilişkilerinin sistematik bir kaydı olup, belli bir dönemde, o ülke ile yabancı ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerin parasal karşılıklarını gösterir. • Dört ana başlık altında düzenlenir. ▫ ▫ ▫ ▫ 1)Cari işlemler hesabı, 2)Sermaye ve finans hesapları, 3)Rezerv hareketleri, 4)Net hata ve noksan 3 23.Uluslararası Finans • Cari işlemler hesabı ve sermaye ve finans hesapları, ülkenin dış dünyadan elde ettiği gelirlerle, dış dünyaya yaptığı ödemeleri gösterir. • Dış dünyadan elde edilen gelirlerin dış dünyaya yapılan ödemelere eşit olmaması durumunda ortaya çıkan dengesizlik rezerv hareketleri ile dengelenir ve teorik olarak üçünün toplamının sıfıra eşit olması beklenir. • İstatistiksel hatalar ve noksanlıklar ise, net hata ve noksan olarak ifade edilir. 4 1.Cari işlemler • Cari işlemler hesabında ülkenin mal ihracatı ve mal ithalatı, hizmet ihracatı ve hizmet ithalatı, yatırım geliri ve yatırım giderleri, bir de cari transferler yer alır. • Hizmetler; taşımacılık, turizm ve inşaat hizmetleri ve finansal hizmetler gibi bazı hizmetleri • Yatırım gelirleri; dış ülkelerdeki doğrudan fiziki sermaye yatırımlarından elde edilen gelirleri, hisse senedi, bono ve tahvil gibi portföy yatırımlarından elde edilen gelirleri ve ticari kredilerden elde edilen gelirler gibi bazı gelirleri 5 1.Cari işlemler • Cari transferler; işçi gelirleri ve resmi transferleri kapsar. • Mal ihracatı ile mal ithalatı arasındaki farka dış ticaret dengesi veya kısaca ticaret dengesi denir. • Mal ve hizmet dengesine yatırım gelirleri dengesi ve cari transferler eklendiğinde cari işlemler dengesi elde edilir. • 2006 yılında, Türkiye’nin mal ihracatı, 91.944 milyon dolar, mal ithalatı 133.268 milyon dolar ve dış ticaret dengesi -41.324 milyon dolar olmuştur. 6 2.Sermaye hesabı • Genelde, cari işlemler dengesinde bir açık olduğunda, bu açık sermaye hesabında bir fazlalık ile, fazlalık olduğunda ise sermaye hesabında bir açık ile dengelenmektedir. • Sermaye hesabında ana kalemler doğrudan fiziki sermaye yatırımları, hisse senedi, bono ve tahvil gibi portföy yatırımları, kredi kullanımı ve borç para ödemeleri gibi diğer uzun vadeli sermaye hareketleri ile kısa vadeli sermaye hareketleridir. 7 3.Net hata ve noksan • Cari işlemler dengesindeki bir açık, sermaye hesabında bir fazlalık ve rezervlerdeki değişmeler ile kapatılmaktadır. • Yani cari işlemler dengesinde bir açık varsa bu açık sermaye hareketleri ve rezervlerdeki değişmeleri ile karşılanmaktadır. • Bu üç hesabın toplamı sıfır yerine pozitif veya negatif bir değere sahip ise, o zaman bu fark ödemeler dengesinde net hata ve noksan olarak belirtilir. 8 4.Rezerv hareketleri • Rezerv hareketleri ülkenin altın ve döviz rezervlerindeki değişmeleri gösterir. • Türkiye’nin T.C.Merkez Bankası’ndaki rezervlerindeki değişmeler 2006 yılında -10.625 milyon dolar olmuştur. 9 23.2.Döviz Kuru 23.2.1.Döviz, Döviz Piyasaları ve Döviz Kurunun Belirlenmesi • Yabancı ülke paralarına ve bu para ile ifade edilen ödeme araçlarına döviz (foreign exchange) denir. • Genellikle, ülkemizde en önemli yabancı paralar ABD doları ve Euro’dur. • Döviz kuru ise, bir ülke parasının milli para cinsinden fiyatıdır. • Bir ülkede döviz serbestçe alınıp satılabiliyorsa, o ülkede dövizin konvertibl olduğu söylenebilir. • Döviz piyasası, bir ülkenin milli parasının yabancı ülkelerin paraları ile değiştirildiği bir piyasadır. • Bir yabancı paranın diğer bir yabancı para cinsinden değerini belirten kura çapraz kur (parite) denir. 10 Döviz Talebi • Döviz kuru (fiyatı) ile talep edilecek döviz miktarı arasındaki ilişkinin tümünü ifade eder ve aşağı doğru eğimli bir döviz talep eğrisi ile gösterilebilir. • Döviz kuru ile talep edilecek döviz miktarı arasında negatif bir ilişki vardır. 11 Döviz Arzı • Döviz arzı, döviz kuru ile arz edilecek döviz miktarı arasındaki ilişkinin tümünü ifade eder ve yukarı doğru eğimli bir döviz arz eğrisi ile gösterilebilir. • Şekil’de görüldüğü gibi, döviz fiyatı düştükçe arz edilecek döviz miktarı azalır. 12 Döviz Arzı • Dövizin arz edilen miktarını belirleyen en önemli etken ülkenin ihraç edeceği mal ve hizmet miktarıdır. • Bir ülke yabancı ülkelere ne kadar fazla mal ve hizmet ihraç ederse, o ülkelerden o kadar çok döviz temin eder. • Dövizin ucuzlaması yerli mal ve hizmetlerin döviz cinsinden fiyatlarının artması anlamına gelir. 13 23.2.2.1.Döviz Talebindeki Değişmeler • Döviz talebinde bir artış döviz talep eğrisinin sağa kaymasına neden olur (Şekil 23.2) • Döviz talebinde artış veya azalışa neden olan en önemli etkenler; ▫ 1.Ülkenin milli gelirinde (reel GSYİH) değişmeler ▫ 2.Göreli enflasyon oranı ▫ 3.Dış borç ödemeleri ve/veya döviz kuru istikrarı için devletin döviz talebinde bulunması ▫ 4.Döviz kuru ile ilgili beklentiler 14 23.2.2.1.Döviz Talebindeki Değişmeler 15 23.2.2.1.Döviz Talebindeki Değişmeler • 1.Bir ülkenin gelirinin artması: Belirli bir döviz kurunda daha fazla mal ve hizmet ithalatı daha fazla döviz talebi anlamına gelir, döviz talep eğrisi sağa kayar. • 2.Bir ülkede enflasyonun bulunması: İthalatın yapıldığı ülkelerde enflasyon yoksa veya düşükse, yerli mal ve hizmetler, ithalatın yapıldığı ülkeye göre daha pahalıya gelir ve ithalat daha cazip gelir ve eğri sağa kayar. • 3.Devlet döviz piyasasından döviz talebinde bulunur:Merkez bankası dış borçları ve/veya döviz kur istikrarı için döviz piyasasından döviz talebinde bulunur. 16 23.2.2.1.Döviz Talebindeki Değişmeler • 4.Döviz kuru ile ilgili beklentiler de döviz talebini etkiler. Döviz ile ilgilenenler döviz fiyatında önemli bir artış bekleniyorsa dövize olan talepleri artırır. 17 23.2.2.2.Döviz Arzında Değişmeler • Döviz arzında bir artış döviz arz eğrisinin sağa kaymasına neden olur. Etki eden etmenler; ▫ 1.İhracat yapılan ülkenin milli değişmeler ▫ 2.Göreli enflasyon oranı ▫ 3.Dış borçlanma ▫ 4.Göreli faiz oranı ▫ 5.Döviz kuru ile ilgili beklentiler gelirindeki 18 23.2.2.2.Döviz Arzında Değişmeler • 1.İhracat yapılan ülkenin milli gelirindeki artış onların söz konusu ülkelerden ithal ettikleri mal ve hizmetlere karşı olan taleplerini arttırır. Belirli bir döviz kurunda, yabanı ülkelerin daha fazla mal ve hizmet ithalatında bulunmaları, söz konusu ülke için daha fazla döviz arzı anlamına gelir. • 2.Göreli enflasyon oranı, hem döviz talebini hem de döviz arzını etkiler. • 3.Bir ülkenin cari işlemler dengesi açık veriyorsa bu açık daha çok borçlanma yoluyla ve/veya yabancı sermayenin ülkeye girmesi ile finanse edilir. 19 23.2.2.2.Döviz Arzında Değişmeler • 4.Bir ülkede reel faiz oranı yabancı ülkelerdeki reel faiz oranından yükse ise, yabancı ülkelerdeki tasarruf sahipleri tasarruflarını kendi ülkeleri yerine faiz oranının daha yüksek olduğu ülkede değerlendirmeyi tercih ederler. • 5.Döviz kuru ile ilgili beklentiler de döviz arzını etkiler. Döviz ile ilgili spekülasyon yapan bazı kişi ve kuruluşlar, döviz fiyatında önemli bir artış beklediklerinde döviz piyasasına arz ettikleri döviz miktarını azaltma yoluna giderler. 20 23.2.2.3.Denge Döviz Kurunda Değişmeler • 1950’lerden bu yana, Türkiye’de döviz fiyatı, istisnalar dışında devamlı artmıştır. Bunun en önemli neden enflasyondur. 23.2.3.1.Reel Döviz Kuru • Nominal döviz kuru: günlük hayatta döviz piyasalarında gözlemlediğimiz döviz kurudur. • Reel döviz kuru: ülkedeki ve ticaret yapılan ülkelerdeki enflasyondan arındırılmış döviz kuru olup; • Pr=Pn (Pf/Pd) • Pr:reel döviz kuru Pn=nominal döviz kuru • Pf=yurt dışı fiyat düzeyi Pd=yurt içi fiyat düz. 21 23.2.3.2.İthalat ve İhracat Fonksiyonları • İthalatı ve ihracatı etkileyen çeşitli faktörler vardır, döviz kuru ve milli gelirdir. • Bir ülkenin ithalatı büyük ölçüde o ülkenin mili geliri ile reel döviz kuruna, ihracatı ise, büyük ölçüde, ticaret yaptığı ülkelerin milli gelirleri ile reel döviz kuruna bağlıdır. • Bir ülkenin geliri arttıkça o ülkede yerli mal ve hizmetlere olan talebin yanı sıra, ithal edilen mal ve hizmetlere olan talep de artar. 22 23.2.3.3.Reel Döviz Kurunun Dış Ticaret Üzerindeki Uzun Dönem Etkisi • Reel döviz kuru ile ithalat arasında negatif, reel döviz kuru ile ihracat arasında pozitif bir ilişki vardır. • Reel döviz kurundaki değişikliklerin ithalat ve ihracat üzerindeki uzun dönem etkileri kısa dönem etkilerine göre daha fazla olur. 23 İletişim Bilgilerim: Doç.Dr.Tufan BAL Süleyman Demirel Üniversitesi Tarım Ekonomisi Bölümü ISPARTA baltufan@yahoo.com http://tufanbal.net
