(Microsoft PowerPoint - SOLUNUM \307E\336\335TLER\335)

SOLUNUM
1
SOLUNUM
İki çeşit solunum vardır
Hücre İçi Solunum: Canlıların hücrelerinde meydana
gelen ve organik besin maddelerinin O2 ile yakılarak
enerji elde edilmesiyle sonuçlanan bir reaksiyondur
(İleriki derslerde detaylı olarak anlatılacaktır).
Hücre Dışı Solunum: Canlıların dış ortamdan O2 alıp,
dış ortama CO2 vermeleridir. Yani canlı bünyesinde
meydana gelen bir gaz alışverişidir.
2
BİR HÜCRELİLERDE GAZ ALIŞ-VERİŞİ
Bu canlılarda özel bir sistem yoktur. Canlının ihtiyaç
duyduğu O2 hücre zarında difüzyonla alınır. Canlıda
metabolizma sonucu oluşan CO2 yine hücre zarından
difüzyonla dış ortama verilir.
3
BİTKİLERDE GAZ ALIŞ-VERİŞİ
Bitkilerde gaz alış-verişi yapraklardaki Stoma’lar
ve gövdelerdeki Lentisel (kovucuk)’ler yoluyla
gerçekleşir.
4
5
HAYVANLARDA GAZ ALIŞ-VERİŞİ
Hayvanlarda gaz alış-verişi solunum sistemi
yoluyla yapılır. Hayvanlarda 4 tip solunum
vardır. Bunlar;
1) Trake solunumu
2) Solungaç solunumu
3) Deri solunumu ve
4) Akciğer solunumu
şeklinde sıralanabilir.
6
1. Trake Solunumu
Trake solunumu böceklerde görülür. Böceklerin çoğunun vücut
segmentinin sağ ve solunda stigma denilen solunum açıklığı
bulunur. Hava buradan çok dallı bir boru sistemine geçer. Bu
boru sistemine trake denir.
7
Trakeler, trakeol denilen daha ince kanalcıklara ayrılarak
dokulardaki hücrelere kadar uzanır.
Bu tip solunum yapan canlılarda O2 kanal ve kanalcıklardan
oluşan bu sistem ile vücuda alınırken CO2 yine aynı
kanalcıklar sistemi ile dışarıya verilir.
8
9
Bu canlılarda trakeler ve trakeoller O2’yi doğrudan
hücrelere taşır.
Bu hayvanların kanı O2 ve CO2 taşımada görev
yapmaz.
Bu nedenle kanlarında oksijen taşıyan solunum
pigmentleri bulunmaz ve kanları renksizdir.
Trakelere gaz giriş çıkışı, vücut ve kanat hareketleri
yardımıyla sağlanır.
10
Kanal sistemi ile hücreler arasında O2 ve CO2
geçişi difüzyon yoluyla olur.
Bu solunum tipinde trakeler yoluyla gazların
iletimi çok kısa mesafelerde olur. Bu yüzden
bütün böcekler nispeten küçük yapıda olur.
11
2. Solungaç Solunumu
Suda yaşayan kurbağa larvaları ve balık gibi
hayvanlarda solungaç denilen bir yapı görülür.
Solungaçlar suda çözünmüş oksijeni alacak şekilde
özelleşmiş, yaprak veya tüy biçimindeki yapılardır.
12
Solungaçların iç yüzeyi çok sayıda kılcal damar ile
kaplıdır. Bu tip solunum yapan canlıların
solungaçlarına gelen su içerisindeki erimiş O2, burada
difüzyon yolu ile kılcal damarlardaki kan içerisine
geçer. Kandaki CO2’de yine aynı yol ile suya verilir.
1 L su içerisinde ortalama 10 ml O2 gazı vardır.
13
Balık solungacı etkinliğinin en yüksek derecesine
karşıt akım kuramı çerçevesinde ulaşır.
Burada su ve kan karşıt yönlerde birbirine doğru
akarak gider. Oksijence zengin su solungaca girerken,
oksijence fakir kanla karşılaşır. Çok az bir basınç
farkında bile sudaki oksijen difüzyonla kana geçer.
14
3. Deri Solunumu
Canlılarda vücut dış yüzeyini örten deri gaz değişimini
sağlar. Alınan O2 iç dokulara difüzyonla ya da kanla
taşınır.
Yassı ve yuvarlak solucanlarda dolaşım sistemi ve kan
yoktur. Gaz alış-verişi tamamen deri solunumu yoluyla
yapılır. Deri solunumunu yoğun olarak kullanan
canlılarda deri nemli olmak durumundadır.
15
Kurbağa ve semenderlerin erginlerinde esas solunum
organı akciğerlerdir. Fakat nemli olan deri gerekli
oksijenin %25’inin alınmasını sağlar.
Memelilerde de kısmi deri solunumu vardır. Ancak
alınan oksijenin oranı çok azdır (% 1 kadar).
16
Deri solunumunun etkinliği azdır. Çünkü bu yolla
nakledilecek gazın iletileceği mesafe çok kısadır. Bu
nedenle büyük organizmalarda deri solunumu çok
azdır.
Ayrıca büyük hayvanların derisi oldukça sert ve gaz
geçirgenliği düşüktür. Deri solunumu burada, ilave bir
solunum şeklidir.
17
Bununla birlikte bazı durumlarda
hayvanlarda önemli olabilmektedir.
omurgalı
Mesela bir kurbağa kışı hiç hareket etmeden geçirir.
Suyun altında olduğundan kurbağa akciğer solunumu
yapamaz. Metabolik olayların en düşük düzeyde
tutulduğu bu dönemde, deri solunumu ile alınan 02
miktarı, metabolik olayların tamamının durmaması
için yeterlidir
18
4. Akciğer Solunumu ve İnsanda Solunum Sistemi
Akciğer solunumu kurbağa ve semenderlerin erginlerinde,
sürüngen, kuş ve memelilerin tümünde görülür.
Akciğer hacimleri ve yüzeyleri organizma gruplarının
enerji ihtiyacına göre değişkenlik gösterir.
Kuşların solunum sisteminde akciğerler ve hava keseleri
bulunur. Hava keseleri bazı kemiklerin içlerine kadar
uzanır. Kuş akciğerlerinde alveol yoktur. Hava keseleri
hava depolar ve körük gibi fonksiyon yapar. Kuşların
kemik boşlukları hava taşır. Bu yapı sayesinde kuşlar
yükseklerde çok rahat uçabilirler.
19
İnsanda solunum sistemi; burun, yutak, gırtlak, nefes
borusu, bronşlar, akciğer, bronşçuklar ve alveol’lerden
oluşur.
20
21
Burun
İnsanda solunum sistemi burunla başlar. Burnun
yapısında kıllar, mukuslu yüzey ve yüzeye yakın kılcal
damarlar bulunur. Bu yapılar, solunum esnasında alınan
havanın, mikrop ve tozlarının tutulmasını, ısıtılmasını ve
nemlendirilmesini sağlar.
Yutak
Ağız ve burun boşluğunun birleştiği yerdir. Alınan
havanın soluk borusuna, besinlerinde yemek borusuna
geçmesini sağlar.
22
Gırtlak
Nefes borusunun yutağa yakın kısmında değişikliğe
uğraması ile oluşmuş bir kısmıdır. Kıkırdak yapıdaki bu
kısımda ses telleri bulunur. Yutaktan gelen hava buradan
geçerek nefes borusuna iletilir.
23
Nefes Borusu
Gırtlak ile akciğer arasında bulunur. Kıkırdak
yapıdadır. Akciğere hava iletimini sağlar.
halkalı
Akciğerin üzerinde ikiye ayrılarak bronşları oluşturur.
Bronşlar da, akciğer içinde dallanarak bronşcukları
meydana getirir.
Soluk borusunun içinde titrek tüylü epitel doku bulunur.
Ayrıca soluk borusunun içi kaygan ve yapışkan sıvı ile
kaplıdır. Nefes alırken havadan gelen toz ciğerlere
ulaşmadan soluk borusunda yıkanır. Titrek tüyler
vasıtasıyla toz ve balgam dışarı atılır.
24
Akciğer
Solunum sisteminde gaz değişiminin yapıldığı organdır.
Göğüs boşluğu içinde yer alır. Sağda 3, solda 2 olmak
üzere 5 lobtan oluşur (sol akciğerin hemen altında kalp
bulunur bu yüzden 2 lob).
Akciğerlerin üzeri plevra denilen çift katlı bir zarla
çevrilidir ve bu zarların arasında plevra sıvısı bulunur.
25
Akciğer içerisinde her tarafa dallanmış şekilde dağılan
bronşçukların ucunda alveol denilen hava kesecikleri
vardır. Alveollerin etrafı kılcal kan damarları ile yoğun
olarak sarılı durumdadır.
Gaz alışverişi bu hava keseleri ile kılcal kan damarları
arasında gerçekleşir.
Soluk alıp verme diyafram kasının kasılıp gevşemesi ile
oluşur.
26
Soluk Alıp Verme Mekanizması
Soluk alıp verme mekanizması, göğüs boşluğu ve
akciğerlerin genişleyip daralmasına dayanır. Aynı
zamanda bu mekanizmada diyafram kası ve
kaburgalar arası kaslar etkin rol oynarlar.
27
Soluk alırken, diyafram kası kasılır ve kaburgalar arası
açılarak hacim artar, göğüs iç basıncı düşer ve içeriye
hava girer. Bu esnada göğüs boşluğu genişlemiştir.
28
Soluk verirken; diyafram kası gevşer, kaburgalar
birbirine yaklaşarak hacim azalır, göğüs iç basıncı artar
ve dışarıya hava verilir. Bu esnada göğüs boşluğu
daralmıştır.
29
Birden Fazla Solunum Organı Taşıyan Hayvanlar
a. Akciğerli balıklarda (Dipneusti) iki solunum organı
faaliyet gösterir. Bu balıklar nehirlerde yaşar, bu
sürede solungaçlarını kullanırlar.
Su yüzeyine çıkarak hava keselerini dolduran balık,
suların çekilmesiyle çamur altına girer. Uzun bir süre
hava kesesindeki hava ile hayatını sürdürür.
30
b. Kurbağalar ve semenderler larva devresinde tamamen
suda yaşadıkları için solungaç solunumu yaparlar. Ergin
hale gelen kurbağalarda solungaç kaybolur, yerini
akciğer alır.
Ergin kurbağa hem deri ile, hem de akciğerleriyle
solunum yapar. Kurbağalar derilerini nemli tutmak için
genelde nemli ortamlarda yaşarlar. Kurak bir ortamda
uzun süre kurbağa yaşayamaz.
31